প্ৰব্ৰজন কি? সংজ্ঞা, প্ৰকৃতি, কাৰক, প্ৰভাৱ, প্ৰব্ৰজনৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰী নীতিসমূহ – What is Migration? Definition, Nature, Causes, Impact, Govt. Policy on Migration
অৰ্থ (Meaning)
প্ৰব্ৰজন (Migration) বুলি জনসংখ্যাৰ এটা স্থানৰ পৰা আন এটা স্থানলৈ স্থায়ী বা অস্থায়ীভাৱে স্থানান্তৰক বুজায়। মানুহ বা প্ৰাণীয়ে খাদ্য, বাসস্থান, উন্নত জীৱনযাত্ৰা বা প্ৰাকৃতিক, সামাজিক, অৰ্থনৈতিক কাৰণত বাসস্থান পৰিৱৰ্তন কৰাটো প্ৰব্ৰজন হিচাপে গণ্য হয়।
সংজ্ঞা (Definition)
ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক কল্যাণ বিভাগৰ মতে প্রব্রজন হ’ল এক প্রক্রিয়া যাৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণে সাধাৰণতে তেওঁলোকে বসবাস কৰা ৰাষ্ট্ৰখনৰ পৰা বাসস্থানৰ সাল-সলনি কৰে।
According to the United Nations Department of Economic and Social Affairs (UNDESA), Migration is a process by which people change their country of usual residence.)
প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰকৃতি (Nature of Migration)
১। প্রব্রজন এক অবিৰত প্রক্রিয়া। মানৱ সভ্যতাৰ বিকাশৰ পূৰ্বৰে পৰা আজিৰলৈকে প্রব্রজন প্রক্রিয়া চলি আছে। অৱশ্যে সময়, পৰিৱেশ আৰু পৰিস্থিতি অনুসৰি ইয়াৰ মাত্রা বা প্রকৃতিলৈ স্বাভাৱিকভাৱে পৰিৱর্তন আহিছে যাদিও এটা প্রক্রিয়া বা মানৱ সৰবৰাহৰ ধাৰা হিচাপে ই চিৰবিলমান আৰু চিৰপ্রবহমান।
২। প্রব্রজনৰ প্রকৃতি অধ্যয়ন কৰিলে এইটো স্পষ্ট হৈ পৰিব যে ইয়াৰ লগত কৃতি অর্থনীতি গভীৰভাৱে জড়িত হৈ আছে। মানুহে এখন ঠাই বা এটা অঞ্চলৰ পৰা আন এটা অঞ্চললৈ গতি কৰাৰ প্ৰথম আৰুক প্রধান কাৰকটোই হ’ল ব্যাক্তিয়ে তেওঁলোকৰ বৰ্তমানৰ অর্থনৈতিক অৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন কৰি এক উন্নত তথ্যা স্বাচ্ছন্দ্যৰ জীৱন আশা কৰে।
৩। প্রব্রজন এক স্বতঃস্ফূর্তভাৱে হোৱা প্রক্রিয়া যদিও বহুসময়ত ই বলপূর্বকভাৱে বা পৰিস্থিতিৰ বশৱতী হৈও সংঘটিত হোৱা দেখা যায়।
প্ৰব্ৰজনক প্ৰভাৱিত কৰা কাৰকসমূহ (Factors affecting migration)
প্ৰব্ৰজন (Migration) বিভিন্ন কাৰকৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়। এই কাৰকসমূহ মূলত তিনিটা প্রধান ভাগত বিভাজিত কৰিব পাৰি—
১। সামাজিক-ৰাজনৈতিক কাৰক: প্রব্রজনৰ সামাজিক কাৰকৰ ভিতৰত সাধাৰণতে নৃগোষ্ঠীয়তা, ধর্মীয়, বর্ণ আৰু সাংস্কৃতিক উৎপীড়নক অন্তর্ভুক্ত কৰিব পাৰি। যুদ্ধ বা সংঘাত সংঘটিত হোৱাৰ ভয়েও মানুহক বহু সময়ত নিজ ঠাই তথা বাসস্থান ত্যাগ কৰি প্ৰব্ৰজন কৰিবলৈ বাধ্য কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, অষ্ট্ৰেলিয়ান প্রেক্ষাপটৰ পৰা লক্ষ্য কৰিলে পৰিলক্ষিত হ’ব যে যোৱাটো দশকত আফগানিস্তান, ইৰাণ, ইৰাক, শ্রীলংকাৰ পৰা হোৱা আশ্রয়স্থল সন্ধানকাৰীসকলে নাৱৰ জৰিয়তেই আহিছিল। উল্লেখযোগ্য যে ইৰাণৰ বাহিৰে বাকীকেইখন ৰাষ্ট্ৰ শেহতীয়াভাৱে সংঘাতৰ ফলস্বৰূপে যথেষ্ট অস্থিৰ হৈ পৰিছে।
২। অর্থনৈতিক কাৰক: অর্থনৈতিক কাৰক প্রব্রজনক প্রভাৱিত কৰা এটা উল্লেখযোগ্য কাৰক। সকলো ব্যক্তিয়েই এটা সুন্দৰ তথা স্বাচ্ছন্দ্যৰ জীৱন-যাপনৰ কল্পনা কৰে। কিন্তু যেতিয়া কোনো এখন ৰাষ্ট্ৰৰ ৰাষ্ট্রব্যৱস্থাই সেই নির্দিষ্ট সংখ্যক ব্যক্তিৰ অৰ্থনৈতিক সমস্যা তথা অভাৱসমূহ দূৰ কৰিব পৰাকৈ বিশেষ কর্মসংস্থাপনৰ সুবিধা প্রদান কৰিবলৈ সক্ষম নহয় তেনেহ’লে সেই ৰাষ্ট্ৰখনৰ জনসাধাৰণে আৰ্থিক উপাৰ্জনৰ উপায়স্বৰূপে কর্মসংস্থাপনৰ সন্ধানত অন্য স্থান তথা ৰাষ্ট্ৰৰ সীমা অতিক্ৰমী কেতিয়াবা অন্য ৰাষ্ট্ৰলৈও প্ৰব্ৰজন কৰিবলৈ বাধ্য হৈ পৰে। অর্থনৈতিক কাৰকেও স্থায়ী আৰু অস্থায়ী এই দুইপ্ৰকাৰৰ প্ৰব্ৰজনকাৰীৰ জন্ম দিয়ে। অর্থনৈতিক প্ৰব্ৰজনৰ ক্ষেত্ৰত এইটো বিশ্বাস কৰা হয় যে সাধাৰণতে দৰিদ্ৰ দেশসমূহৰ পৰা অৰ্থনৈতিকভাৱে উন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহলৈ য’ত তুলনামূলকভাৱে পাৰিশ্ৰমিকৰ পৰিমাণ যথেষ্ট ভাল আৰু কর্ম সংস্থাপনৰ সুবিধাও যথেষ্ট পৰিমাণে থকা দেখা যায় তেনেবোৰ ঠাইলৈ প্ৰব্ৰজনৰ সোঁত স্বাভাৱিকতেই বেছি। তদুপৰি অত্যধিক সা-সুবিধাৰ আশা কৰি আৰু অৰ্থনৈতিক অৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তন কৰাৰ উদ্দেশ্যেই গ্রাম্য অঞ্চলৰ জনসাধাৰণ তুলনামূলকভাৱে নগৰীয়া অঞ্চললৈ প্রব্রজিত হোৱা দেখা যায়।
৩। পৰিৱেশিক কাৰক: পৰিৱেশিক (Environmental) কাৰকসমূহ প্ৰব্ৰজনত এক গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে, বিশেষকৈ প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত। এই কাৰকসমূহ প্ৰেৰক (Push) কাৰক হিচাপে কাম কৰে, অৰ্থাৎ এইবোৰ লোকক তেওঁলোকৰ বসবাসৰ স্থান এৰি অন্য ঠাইলৈ যাবলৈ বাধ্য কৰে। যেনে- প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, সম্পদৰ সংকট হিত্যাদি।
| Sl. No. | CONTENTS |
| Unit – 1 | গোলকীকৰণ: ধাৰণা আৰু দৃষ্টিভংগী |
| Unit – 2 | বিশ্ব ৰাজনীতিত সমস্যা আৰু প্ৰতিষ্ঠানসমূহ |
| Unit – 3 | সমসাময়িক গোলকীয় সমস্যা – I |
| Unit – 4 | সমসাময়িক গোলকীয় সমস্যা – II |
| Unit – 5 | গোলকীয় পৰিবৰ্তন: ক্ষমতা আৰু প্ৰশাসন |
প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰভাৱ (Impact of Migration)
১। প্ৰব্ৰজনৰ স্বাস্থ্যৰ প্ৰভাৱ: প্ৰব্রজনে স্বাস্থ্যৰ ওপৰত দ্ৰুত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে, যি ইতিবাচক আৰু নকৰাকৰ দুয়ো ধৰণৰ হ’ব পাৰে। ইয়াৰ ফলত স্বাস্থ্যসেৱা লাভৰ সুযোগ, মানসিক স্বাস্থ্য, আৰু বিভিন্ন ৰোগৰ প্ৰভাব পৰিলক্ষিত হয়। লগতে, ই গৃহস্থ সমাজৰ স্বাস্থ্যব্যৱস্থাৰ ওপৰতো প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে।
২। প্ৰব্ৰজনৰ সমাজৰ প্ৰভাৱ: প্ৰব্ৰজনে সমাজৰ ওপৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলায়। ই অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন বঢ়াব পাৰে, কাৰণ অভিবাসীসকলে নতুন কৰ্মসংস্থান সৃষ্টি কৰে আৰু উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰে। লগতে, ইয়াৰ ফলত সমাজত সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্য আহে, যিয়ে নতুন পৰম্পৰা আৰু জীৱনশৈলীৰ সংমিশ্ৰণ সৃষ্টি কৰে। আনহাতে, জনসংখ্যাগত দিশৰ পৰা ই জনশক্তি বৃদ্ধি কৰাত সহায়ক হয়, বিশেষকৈ যিসময়ত কোনো দেশত কৰ্মক্ষম জনগোষ্ঠী কমি আহে।
৩। প্ৰব্ৰজনৰ ৰাজনীতিত প্ৰভাৱ: প্ৰব্ৰজনৰ ৰাজনীতিত গভীৰ প্ৰভাৱ পৰে। অভিবাসন নীতি, ভোটাধিকাৰ, আৰু নাগৰিকত্ব প্ৰদান সম্পৰ্কীয় বিষয়ে বিতৰ্ক সৃষ্টি হয়, যিয়ে ৰাজনৈতিক দল আৰু সিদ্ধান্তগ্রহণৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলায়। কেতিয়াবা অভিবাসীসকলক লৈ ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ মাজত মতভেদ দেখা যায়, যিয়ে নীতি-নিয়ম আৰু আইন প্রণয়নত প্ৰভাৱ পেলায়। আনহাতে, অভিবাসীসকলে নতুন দেশত ভোটাধিকাৰ লাভ কৰিলে,
তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক অংশগ্ৰহণয়ে দেশৰ ৰাজনীতিত নতুন পৰিৱর্তন আনিব পাৰে।
৪। প্ৰব্ৰজনৰ অৰ্থনীতিত প্ৰভাৱ: প্ৰব্ৰজনৰ অৰ্থনীতিত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ থাকে। অভিবাসীসকলে নতুন কৰ্মসংস্থান সৃষ্টি কৰে আৰু মজদুৰ শক্তি বৃদ্ধি কৰে, যিয়ে উৎপাদনশীলতা আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশত সহায় কৰে। বহু সময়ত অভিবাসীসকলে নিম্ন-দক্ষতাৰ কামত নিয়োজিত হৈ দেশৰ মজদুৰ সংকট সমাধান কৰে। লগতে, তেওঁলোকে উপাৰ্জিত ধনৰ এটা অংশ মাতৃদেশলৈ পঠাই, যিয়ে সেই দেশৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত সহায় কৰে। যদিও, অতিমাত্রায় অভিবাসন কেতিয়াবা স্থানীয় কৰ্মসংস্থাপন আৰু সমাজৰ ওপৰত চাপ সৃষ্টি কৰিবও পাৰে।
৫। প্ৰব্ৰজনৰ জীৱনপ্ৰণালীত প্ৰভাৱ: প্ৰব্ৰজনৰ জীৱনপ্ৰণালীত গভীৰ প্ৰভাৱ থাকে। নতুন ঠাইলৈ স্থানান্তৰ কৰাৰ ফলত মানুহে নতুন ভাষা, সংস্কৃতি, আৰু পৰিৱেশৰ লগত খাপ খুৱাবলৈ বাধ্য হয়। কেতিয়াবা এই পৰিৱৰ্তন উন্নত জীৱনমান, শিক্ষা, আৰু স্বাস্থ্যসেৱাৰ সুবিধা আনিব পাৰে, কিন্তু একেলগে মানসিক চাপ, সামাজিক বিভাজনো সৃষ্টি কৰিব পাৰে। লগতে, খাদ্যাভ্যাস, পৰিৱেশগত জীৱনশৈলী, আৰু পৰম্পৰাগত মূল্যবোধতো পৰিৱৰ্তন আহে, যিয়ে অভিবাসীসকলৰ জীৱনযাত্ৰাত দীঘলীয়া প্ৰভাৱ পেলায়।
প্ৰব্ৰজনৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰী নীতিসমূহ (Government Policy for Migration)
প্ৰব্ৰজন নিয়ন্ত্ৰণ আৰু পৰিচালনাৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰী নীতি অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ। চৰকাৰে অভিবাসন প্ৰক্ৰিয়া সুসংগঠিত কৰিবলৈ বিভিন্ন নিয়ম-নীতি প্ৰণয়ন কৰে, যিয়ে দেশৰ অৰ্থনীতি, সমাজ, আৰু ৰাজনীতিৰ ওপৰত দীৰ্ঘম্যাদী প্ৰভাৱ পেলায়। এই নীতিসমূহ সাধাৰণতে নিম্নলিখিত দিশসমূহৰ ওপৰত কেন্দ্ৰিত হয়—
১। প্ৰৱেশ আৰু সীমা নিয়ন্ত্ৰণ: চৰকাৰে সীমান্ত নিয়ন্ত্ৰণ, ভিছা প্ৰণালী, আৰু অনুপ্ৰৱেশ ৰোধ কৰাৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা অবৈধ প্ৰব্ৰজন ৰোধ কৰাৰ লগতে, অগ্ৰাধিকাৰপ্ৰাপ্ত অভিবাসীসকলক সুবিধা প্ৰদান কৰা হয়।
২। বাসিন্দাৰ অধিকাৰ আৰু নাগৰিকত্ব: বহু চৰকাৰে নির্দিষ্ট সময় ধৰি কোনো দেশত বসবাস কৰা অভিবাসীসকলৰ বাবে স্থায়ী বাসিন্দাৰ স্বীকৃতি প্ৰদান কৰে। কিছুমান নীতিত নাগৰিকত্ব লাভৰ বিশেষ প্ৰক্ৰিয়া থাকে, য’ত ভাষাগত জ্ঞান, দেশৰ সংস্কৃতিৰ জ্ঞান, আৰু আইন মান্য কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়।
৩। কৰ্মসংস্থান আৰু শ্ৰম নীতি: অভিবাসীসকলৰ বাবে কৰ্মসংস্থাপন নীতি নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়, যেনে কেতিয়াবা উচ্চদক্ষতা সম্পন্ন লোকসকলৰ বাবে বিশেষ ভিছা প্ৰদান কৰা হয়। অৱশ্যে, স্থানীয় নাগৰিকসকলৰ কৰ্মসংস্থান সুৰক্ষিত ৰাখিবলৈ, অভিবাসীসকলৰ কামৰ সুযোগ সীমিত কৰিব পাৰে।
৪। আশ্ৰয় আৰু শৰণাৰ্থী নীতি: যুদ্ধ, ৰাজনৈতিক নিৰ্যাতন, বা পৰিৱেশগত বিপৰ্যয়ৰ পৰা পলায়ন কৰা লোকসকলৰ বাবে চৰকাৰে আশ্ৰয় প্ৰদান নীতি প্ৰণয়ন কৰে। কিছুমান দেশ শৰণাৰ্থীসকলৰ পুনঃস্থাপন নীতি গ্ৰহণ কৰে, য’ত তেওঁলোকক উপযুক্ত সহায়-সহযোগিতা প্ৰদান কৰা হয়।
৫। সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক সংহতি: অভিবাসীসকলে নতুন সমাজৰ লগত খাপ খুৱাবলৈ চৰকাৰে শিক্ষা, স্বাস্থ্যসেৱা, আৰু বাসস্থানৰ সুবিধা প্ৰদান নীতি গ্ৰহণ কৰে। অভিবাসীসকলৰ সফল সংহতি দেশৰ উন্নয়নক আগবঢ়ায়।
৬। অবৈধ প্ৰব্ৰজনৰ ৰোধ: চৰকাৰে অবৈধ প্ৰব্ৰজন ৰোধ কৰিবলৈ কঠোৰ আইন প্ৰণয়ন কৰে। ইয়াৰ ভিতৰত অবৈধ প্ৰৱেশৰ শাস্তি, নথিপত্ৰ পৰীক্ষা, আৰু স্থানীয় কৰ্মসংস্থাপন নিয়ন্ত্ৰণ অন্তৰ্ভুক্ত থাকে।
৭। পৰিৱেশগত আৰু জলবায়ুগত প্ৰব্ৰজন নীতি: জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ফলত বাস্তুচ্যুত লোকসকলৰ বাবে বিশেষ নীতি গ্ৰহণ কৰা হয়, যেনে স্থানান্তৰিত জনসদাৰণৰ বাবে পুনস্থাপন।
সামৰণি (Conclusion)
প্ৰব্ৰজন নীতিৰ লক্ষ্য হ’ল দেশৰ ৰাজনৈতিক, সামাজিক, আৰু অৰ্থনৈতিক স্থিৰতা ৰক্ষা কৰি অভিবাসীসকলৰ অধিকাৰ সুনিশ্চিত কৰা। সঠিক নীতিৰে দেশৰ বিকাশ হোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে, কিন্তু অপৰিকল্পিত প্ৰব্ৰজন নিয়ন্ত্রণ সমাজত বিভিন্ন সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
