Class 12 History Chapter 6 পর্যটকৰ দৃষ্টিভংগীৰে Question answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapter Assam Board HS Class 12 History Chapter 6 পর্যটকৰ দৃষ্টিভংগীৰে and select needs one.
Class 12 History Chapter 6 পর্যটকৰ দৃষ্টিভংগীৰে
Also, you can read the AHSEC book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per AHSEC (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of AHSEC All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 12 History Chapter 6 পর্যটকৰ দৃষ্টিভংগীৰে Solutions for All Subject, You can practice these here.
পর্যটকৰ দৃষ্টিভংগীৰে
পাঠ: ৬
প্রথম খণ্ড
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। ভাৰতত পর্তুগীজ সাম্রাজ্যৰ প্রতিষ্ঠাতাজন কোন আছিল ?
উত্তৰঃ এলফন্স ডি আলবুকাৰ্ক আছিল এই সাম্রাজ্য প্রতিষ্ঠাতা ।
প্রশ্ন ২। কোন চনত তুর্কীসকলে পর্তুগীজসকলৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতত নৌ বহৰ প্ৰতিযােগিতাত নামি পৰিছিল ?
উত্তৰঃ ১৫৩৬ খ্রীষ্টাব্দত প্রতিযােগিতাত নামি পৰিছিল ।
প্রশ্ন ৩। কেতিয়া বাহাদুৰ চাহৰ মৃত্যু হৈছিল ?
উত্তৰঃ সাঁতুৰি থকা অৱস্থাত ১৫৩৬ খ্রীষ্টাব্দত তেওঁৰ মৃত্যু হৈছিল ।
প্রশ্ন ৪। কোন চনত ভাস্কো – ডা – গামা ভাৰতৰ কালিকট দ্বীপত উপস্থিত হৈছিল ?
উত্তৰঃ ১৪৯৮ খ্রীষ্টাব্দত উপস্থিত হৈছিল ।
প্রশ্ন ৫। কৃষ্ণদেৱ ৰায়ৰ শাসন কালত ভাৰত ভ্ৰমণ কৰা ইটালীৰ লােকজন কোন আছিল ?
উত্তৰঃ লােকজনৰ নাম হ’ল প্যইছ ।
প্রশ্ন ৬। পােন্ধৰ শতিকাৰ আৰব দেশৰ প্ৰখ্যাত দার্শনিকজনৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ ইবন – আই – আৰবী আছিল প্রখ্যাত দার্শনিকজন ।
প্রশ্ন ৭। ইছলাম ধৰ্মৰ অতি উদাৰ অইনীবিষয়ক স্কুলখনৰ নাম কি আছিল ?
উত্তৰঃ হানফি স্কুল বা শিক্ষানুষ্ঠান ।
প্রশ্ন ৮। আৰবৰ ভ্ৰমণকাৰীসকল কোন সময়ৰ ভিতৰত বৰ্তমানৰ কেৰেলা ৰাজ্যত কাম কৰিবলৈ লৈছিল ?
উত্তৰঃ অষ্টম শতিকাৰ পৰা তেওঁলােকে কাম কৰিবলৈ লৈছিল ।
প্রশ্ন ৯। আবাচিদ খলিফাসকলৰ উত্থান কেতিয়া ঘটিছিল ?
উত্তৰঃ দশম শতিকাৰ ভিতৰত উত্থান ঘটিছিল ।
প্রশ্ন ১০। টোগলকবাদ চহৰ কোনে নির্মাণ কৰাইছিল ?
উত্তৰঃ গিয়াচুদ্দিন টোগলক আৰু মহম্মদ বিন্ – টোগলকে নির্মাণ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১১। কোনে ইবনবটুটাক দিল্লীত ন্যায়াধীশ হিচাপে নিযুক্ত কৰিছিল ?
উত্তৰঃ মােগল সম্রাট মহম্মদ বিন টুঘলকে ।
প্রশ্ন ১২। ‘ ৰিহলা ’ গ্ৰন্থখনৰ ৰচক কোন ?
উত্তৰঃ ইবনবটুটা ।
প্রশ্ন ১৩। বর্ণিয়াৰে লিখা গ্রন্থ এখনৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্রশ্ন ১৪। কুতুবমিনাৰ কোনে আৰম্ভ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ দাসবংশৰ প্রতিষ্ঠাতা কুতুবুবিদ্দন আইবাকে নির্মাণ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৫৷ কোন চনত তুর্কী আৰু পর্তুগীজসকলৰ মাজত চুক্তি স্বাক্ষৰিত হৈছিল ?
উত্তৰঃ ১৫৫৬ খ্রীষ্টাব্দত দুয়ােপক্ষৰ মাজত চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৬। অটোমান তুর্কীসকলে শেষ বাৰৰ কাৰণে কেতিয়া ভাৰতলৈ অভিযান প্ৰেৰণ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ ১৫৫৪ খ্রীষ্টাব্দত শেষবাৰৰ কাৰণে অভিযান প্রেৰণ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৭। বর্ণিয়াৰে উল্লেখ কৰা মতে সেই সময়ত আগ্রা চহৰখন কোনখন চহৰতকৈ ডাঙৰ আছিল ?
উত্তৰঃ তেওঁ উল্লেখ কৰা মতে দিল্লী নগৰীতকৈ আগ্রা নগৰী ডাঙৰ আছিল ।
প্রশ্ন ১৮৷ ৰাফল ফিটচ নামৰ ইউৰােপৰ ভ্ৰমণকাৰীজন কেতিয়া ভাৰতলৈ আহিছিল ?
উত্তৰঃ ১৬ শতিকাৰ শেষ ভাগত ভাৰত ভ্ৰমণৰ কাৰণে আহিছিল ।
প্রশ্ন ১৯৷ ৰামায়ণ আৰু মহাভাৰত নামৰ পুথি দুখনৰ প্ৰচলন সমাজত কেতিয়াৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল ?
উত্তৰঃ আনুমানিক এঘাৰ শতিকাৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল বুলি কোৱা হয় ।
প্রশ্ন ২০। পাৰ্চী ভাষাৰ বিকাশ প্রথমে ক’ত হৈছিল ?
উত্তৰঃ লাহােৰত প্রথম বিকাশ হৈছিল ।
প্রশ্ন ২১। ‘ ফটেহপুৰ চিক্রী ’ কোনজন সম্রাটে নির্মাণ কৰাইছিল ?
উত্তৰঃ আকবৰে নিৰ্মাণ কৰাইছিল ।
প্রশ্ন ২২। গুপ্ত যুগৰ পিছৰ কোনটো যুগক ধ্রুপদী যুগ বুলি কোৱা হয় ?
উত্তৰঃ মধ্য যুগটোক কোৱা হয় ।
প্রশ্ন ২৩। কোনে আৰু কেতিয়া ইংৰাজসকলক চুৰাটত বাণিজ্য কুঠি স্থাপনৰ অনুমতি প্রদান কৰিছিল ?
উত্তৰঃ মােগল সম্রাট জাহাঙ্গীৰে ১৬১৩ খ্রীষ্টাব্দত ইংৰাজসকলক চুৰাটত বাণিজ্য কুঠি স্থাপনৰ অনুমতি প্রদান কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২৪। কেতিয়া পতুগীজসকল ভাৰতলৈ আহিছিল ?
উত্তৰঃ সােতৰ শতিকাত ভাৰতলৈ আহিছিল ।
প্রশ্ন ২৫। মচলিপট্টমত ব্যৱসায় কৰাৰ কাৰণে ওলন্দাজসকলক কোনে ফৰমান প্রদান কৰিছিল ?
উত্তৰঃ গােলকুঞ্জৰ শাসনকর্তাই ১৬০৬ খ্রীষ্টাব্দত অনুমতি প্রদান কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২৬। ম্পেইনৰ অজেয় আমাদাৰ কোনে আৰু কেতিয়া পতন ঘটাইছিল ?
উত্তৰঃ ১৫৮৮ চনত ইংৰাজসকলে অজেয় আমাদাৰ পতন ঘটাইছিল ।
প্রশ্ন ২৭৷ কেপ্তেইন হকিন্স কাৰ শাসনকালত ভাৰতলৈ আহিছিল ?
উত্তৰঃ মােগল সম্রাট জাহাঙ্গীৰৰ শাসনকালত তেওঁ ভাৰতলৈ আহিছিল ।
প্রশ্ন ২৮। আবুল ফজল কাৰ ৰাজসভাত আছিল ?
উত্তৰঃ আকবৰৰ ৰাজসভাত আছিল ।
প্রশ্ন ২৯। সুতানুটি , কলকাতা আৰু গােবিন্দপুৰৰ জমিদাৰী লাভ কৰা ইংৰাজ কৰ্মচাৰীজন কোন আছিল ?
উত্তৰঃ জব চার্ণকে লাভ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৩০। কোনজন সম্রাটৰ দিনত মছজিদ নির্মাণৰ কাম হাতত লােৱা হৈছিল ?
উত্তৰঃ মােগল সম্রাট চাহজাহানৰ শাসন কালত ।
প্রশ্ন ৩১। গুজৰাট জয়ৰ স্মৃতি যুগমীয়া কৰাৰ কাৰণে আকবৰে তাত কি নির্মাণ কৰাইছিল ?
উত্তৰঃ বুলন দৰৱাজে নির্মাণ কৰাইছিল ।
প্রশ্ন ৩২। মােগল যুগৰ চিত্র শিল্পৰ কাৰ শাসন কালত প্ৰসাৰ হৈছিল ?
উত্তৰঃ সম্রাট জাহাংগীৰৰ শাসনকালত প্রসাৰ লাভ কৰিছিল বুলি কোৱা হয় ।
প্রশ্ন ৩৩। আলবেৰুণীৰ ক’ত আৰু কেতিয়া জন্ম হৈছিল ?
উত্তৰঃ উজবেকিস্থানৰ খােৱাৰিজমত ৯৭৩ খ্রীষ্টাব্দত তেওঁৰ জন্ম হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩৪। কোন চনত চুলতান মামুদে খিবা ৰাজ্য আক্রমণ কৰে ?
উত্তৰঃ ১০১৭ খ্রীষ্টাব্দত আক্রমণ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৩৫। কিতাব – উল – হিন্দ কি ?
উত্তৰঃ আলবেৰুণীয়ে ভাৰত ভ্রমণৰ অভিজ্ঞতাৰ ভিত্তিত লিখা সহজ – সৰল আৰবী ভাষাৰ কিতাপখনৰ নাম হ’ল কিতাব – উল – হিন্দ ।
প্রশ্ন ৩৬। হিন্দু শব্দটো ক’ৰ পৰা আহিছে ?
উত্তৰঃ হিন্দু শব্দটো পাৰ্চিয়ান ভাষাৰ পৰা আহিছে ।
প্রশ্ন ৩৭। ব্যপ্তিষ্ট চটভ্রাণিয়াৰ কোন আছিল ?
উত্তৰঃ এজন ফৰাচী ৰত্ন ব্যবসায়ী আছিল ।
প্রশ্ন ৩৮। “ প্রাচ্যৰ নিৰংকুশবাদ ” ধাৰণাটো কাৰ আছিল ?
উত্তৰঃ ফৰাচী দার্শনিক মণ্টেৰ আছিল ।
প্রশ্ন ৩৯। কোনে ‘ এছিয়া উৎপাদনশিল্পী ’ ধাৰণাটো সৃষ্টি কৰিছিল ?
উত্তৰঃ কালমার্ক্সে কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৪০। সােতৰ শতিকাত মুঠ জনসংখ্যাৰ কিমান শতাংশই নগৰত বাস কৰিছিল ?
উত্তৰঃ মাত্র পােন্ধৰ শতাংশই নগৰত বাস কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৪১। কর্ণটকত নতুন ধর্ম আন্দোলনৰ নেতৃত্ব কোনে দিছিল ?
উত্তৰঃ বাসৱনা নামৰ ধৰ্ম গুৰুজনে নেতৃত্ব দিছিল ।
প্রশ্ন ৪২। ‘ জিম্মা ’ মানে কি ?
উত্তৰঃ যি সকল হিন্দু লােকে মুছলমান শাসকে প্রৱৰ্তন কৰা জিজিয়া কৰ পৰিশােধ কৰিছিল তেওঁলােকক জিম্মা বােলা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৪৩। ‘ৰিহলা’ৰ লেখকজন কোন ?
উত্তৰঃ ইবনবটুতা হ’ল ‘ হিলা’ৰ লেখক ।
প্রশ্ন ৪৪। ‘ফাতিয়াহ-ই- ইব্রিয়াহ ’ গ্রন্থৰ লিখক কোন ?
উত্তৰঃ চাহাবুদ্দিন তালিচ ।
প্রশ্ন ৪৫। জ্যা – বেপটিষ্ট ট্রেভাৰনিয়াৰ কোন ?
উত্তৰঃ জ্যা – বেপটিষ্ট ট্রেভাৰনিয়াৰ এজন ফৰাচী ব্যৱসায়ী আছিল । তেওঁ ছয়বাৰ ভাৰতলৈ আহিছিল ।
প্রশ্ন ৪৬। ইবনবটুতাৰ ভাৰত ভ্ৰমণৰ সময়ত দিল্লীৰ চুলতান কোন আছিল লিখা ।
উত্তৰঃ মহম্মদ বিন্ টোঘলক আছিল চুলতান ।
তলত উল্লেখ কৰা নামসমূহৰ লগত জড়িত অর্থবােৰ প্ৰকাশ কৰা :
প্ৰশ্ন ১। আব্দুৰ ৰাজাক সমকান্দি ।
উত্তৰঃ হিৰাটৰ পৰা ভাৰতলৈ অহা এজন ৰাজদূত ।
প্ৰশ্ন ২। ইবনবটুতা ।
উত্তৰঃ চৈধ্যশ শতিকাৰ আফ্রিকাৰ পৰা ভাৰতলৈ অহা এজন বিখ্যাত ভ্রমণকাৰী ।
প্ৰশ্ন ৩। ইণ্ডাজ ।
উত্তৰঃ সিন্ধু সভ্যতাক ইণ্ডাজ বুলি কোৱা হয় ।
প্রশ্ন ৪। টংকা ।
উত্তৰঃ চুলতানী আমােলত প্রচলিত মুদ্রাক টংকা বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্ৰশ্ন ৫। শেঠ ( Seth )
উত্তৰঃ মহাজনসকলৰ মুখ্যজনক শেঠ বুলি কোৱা হয় ।
প্ৰশ্ন ৬। ফ্রাচোৱা বার্ণিয়া ।
উত্তৰঃ সােতৰ শতিকাৰ ফ্ৰান্সৰ পৰা ভাৰতলৈ অহা এজন ভ্ৰমণকাৰী । তেওঁ এজন চিকিৎসকো আছিল ।
প্রশ্ন ৭। মেট্রোলজি ।
উত্তৰঃ জোখ – মাপ সম্পর্কীয় বিজ্ঞান বা যন্ত্র ।
প্ৰশ্ন ৮। ৰিহ্লা ।
উত্তৰঃ আৰবী ভাষাত লিখা ইবনবটুতাৰ ভ্রমণ কাহিনীখন হ’ল ৰিহ্লা ।
তলত উল্লেখ কৰা চন – তাৰিখবােৰৰ লগত জড়িত ঘটনাটোবােৰ উল্লেখ কৰাঃ
প্ৰশ্ন ১৷ ৯৭৩-১০৪৮ খ্রীষ্টাব্দত ।
উত্তৰঃ মহম্মদ ইবন আহমেদে আবু চাইহান আলবেৰুণীৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্ৰশ্ন ২। ১২৫৪-১৩২৩ খ্রীষ্টাব্দত ।
উত্তৰঃ ইটালীৰ মাৰ্কপলৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্রশ্ন ৩। ১৩০৪-১৩৭৭ খ্রীষ্টাব্দত ।
উত্তৰঃ মৰৰ্কোৰ ইবনবটুতাৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্রশ্ন ৪। ১৪১৩-১৪৮২ খ্রীষ্টাব্দত ।
উত্তৰঃ সমৰখণ্ডৰ আব্দুৰ ৰাজাক কামাল আলাদিন ইচক আল সমৰখণ্ডীৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্ৰশ্ন ৫। ১৪৬৬-১৪৭২ খ্রীষ্টাব্দত ।
উত্তৰঃ ৰাছিয়াৰ আফনাচী নিকিটিক নিকিটিনৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্রশ্ন ৬। ১৬২৬-৩১ ।
উত্তৰঃ মামুদ ৱালি বাক্সিৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্রশ্ন ৭। ১৬০০-১৬৬৭ ।
উত্তৰঃ ইংলেণ্ডৰ পিটাৰ ব্ৰণ্ডীৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্ৰশ্ন ৮। ১৬০৫-১৬৮৯ ।
উত্তৰঃ ফ্ৰান্সৰ জন ব্যপ্তিষ্ট টেভাৰনিয়াচৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
প্ৰশ্ন ৯। ১৬২০-১৬৮৮ ।
উত্তৰঃ ফ্ৰান্সৰ বার্ণিয়াৰৰ ভাৰত ভ্রমণ ।
চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। “ চৰাই বাহৰ পৰা উৰিল ” —বুলি কাক কোৱা হয় ?
উত্তৰঃ “ চৰাই বাহৰ পৰা উৰিল বুলি ইবনবটুতাক কোৱা হৈছিল । কাৰণ তেওঁ আফ্রিকা মৰক্কোৰ পৰা ২২ বছৰ বয়সতে দেশ ত্যাগ কৰি ভ্ৰমণলৈ ওলাইছিল । পিছত প্রায় ৩০ বছৰ ভ্ৰমণৰ পিছত ১৩৫৪ খ্রীষ্টাব্দত পুনৰ নিজ দেশলৈ ওভতি গৈছিল ।
প্রশ্ন ২। ইবনবটুতাৰ পক্ষক অনুসৰণ কৰি ভাৰতলৈ অহা আন তিনিজন ভ্ৰমণকাৰীৰ নাম উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ এই তিনিজন ভ্ৰমণকাৰী হ’ল সমৰখণ্ডৰ আব্দুৰ ৰেজ্জাক , মহম্মদ ৱালি আৰু শেইখ আলী হাজীন ।
প্রশ্ন ৩। আলবেৰুণীৰ মতে ভাৰতীয় সমাজ ব্যবস্থা সমতাৰ ভিত্তিত প্রতিষ্ঠিত হৈছিলনে ?
উত্তৰঃ আলবেণীৰ মতে ভাৰতীয় সমাজ ব্যৱস্থা সমতাৰ ভিত্তিত প্রতিষ্ঠিত হােৱা নাছিল । কাৰণ সেই সময়ৰ ভাৰতৰ সমাজ জীৱনত শ্রেণী বিভাজন ঘটিছিল । এই শ্রেণী কেইটা হ’ল—
( ক ) নাইট বা বাজক্টোৱৰসকল ।
( খ ) ভিক্ষু , পুৰােহিত , আইনজ্ঞসকল ।
( গ ) চিকিৎসক , জ্যোতির্বিদ আৰু বিজ্ঞানীসকল । আৰু
( ঘ ) খেতিয়কসকল ।
প্রশ্ন ৪। আলবেৰুণীৰ মতে ভাৰতীয় সমাজৰ প্রচলিত শ্রেণীকেইটা কি কি আছিল ?
উত্তৰঃ আলবেণীৰ মতে ভাৰতীয় সমাজ ব্যৱস্থা সমতাৰ ভিত্তিত প্রতিষ্ঠিত হােৱা নাছিল । কাৰণ সেই সময়ৰ ভাৰতৰ সমাজ জীৱনত শ্রেণী বিভাজন ঘটিছিল । এই শ্রেণী কেইটা হ’ল—
( ক ) নাইট বা বাজক্টোৱৰসকল ।
( খ ) ভিক্ষু , পুৰােহিত , আইনজ্ঞসকল ।
( গ ) চিকিৎসক , জ্যোতির্বিদ আৰু বিজ্ঞানীসকল । আৰু
( ঘ ) খেতিয়কসকল ।
প্রশ্ন ৫। চৈধ্যশ শতিকাৰ ভাৰতৰ নগৰ সমন্ধে ইবনবটুতাৰ দৃষ্টিভংগী কেনে আছিল ? দুটা উদাহৰণ দিয়া ।
উত্তৰঃ ( ক ) তেওঁৰ মতে নগবােৰ ঘনবসতিপূর্ণ আৰু সমৃদ্ধিশালী আছিল ।
( খ ) নগৰৰ বেছিভাগ ৰাষ্ট্ৰই জনসমাগমপূর্ণ আৰু বিভিন্ন জাকজমকীয়া সামগ্রীৰে পৰিপূৰ্ণ আছিল ।
প্রশ্ন ৬। ইবনবটুতাই ভাৰতৰ যােগাযোগ ব্যৱস্থাৰ ওপৰত কি মন্তব্য দিছিল ?
উত্তৰঃ তেওঁৰ বর্ণনা মতে সকলােবােৰ বাণিজ্য পথতে জিৰণীঘ’ৰ আৰু আলহীঘ’ৰ আছিল । তথ্য আৰু টকা – পইচা আৰু সামগ্রী প্রেৰণ কৰাৰ কাৰণে উপযুক্ত ডাক ব্যৱস্থা আছিল । ডাক – ব্যৱস্থা ইমানেই উন্নত আছিল যে সিন্ধুৰ পৰা দিল্লী পাবলৈ ৫০ দিন সময় লাগিছিল । ইয়াৰােপৰি গুপ্তচৰৰ পৰা বার্তা লাভ কৰাৰ কাৰণে চুলতানক মাত্র ৫ দিন সময় লাগিছিল ।
প্রশ্ন ৭। ভাৰতীয় সমাজত বর্ণ বা ব্রাহ্মণ সম্পর্কে আলবেৰুণীয়ে কি মন্তব্য প্রকাশ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ আলবেৰুণীৰ মতে সেই সময়ৰ ভাৰতীয় সমাজ ব্যৱস্থাত বর্ণ বা ব্রাহ্মণসকল উচ্চ শ্রেণীৰ লােক আছিল । তেওঁৰ মতে ব্রাহ্মণসকল ব্ৰহ্মাৰ মস্তিষ্কৰ পৰা সৃষ্টি হৈছিল । ব্ৰহ্মাৰ আন এটা নাম হ’ল প্রকৃতি আৰু মস্তিষ্ক হ’ল শৰীৰৰ আটাইতকৈ উচ্চ স্থান । সেয়ে ব্রাহ্মণসকল সকলােৰে ভিতৰত শ্রেষ্ঠ আছিল বুলি বিশ্বাস কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৮। ‘ কিতাব – উল – হিন্দ’ৰ বিষয়ে চমুকৈ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ আলবেৰুণীয়ে ভাৰত ভ্ৰমণৰ অভিজ্ঞতাৰ ভিত্তিত সহজ – সৰল আৰবী লিখা গ্রন্থখনৰ নামেই হ’ল ‘ কিতাব – উল – হিন্দ ’ । এই গ্রন্থখন ৪০ টা অধ্যায়ত ভাগ কৰা হৈছিল । আনহাতে গ্ৰন্থখনৰ বিষয় বস্তুও আছিল ধর্ম , সাহিত্য , সংস্কৃতি , দর্শন , অংক , বিজ্ঞান , ৰসায়ন বিজ্ঞান , জ্যোতিষ , ৰীতি – নীতি , আচাৰ ব্যৱহাৰ , অন্ধ বিশ্বাস , জোখ – মাপ আদি । এইবােৰ বৰ্ণনাৰ পৰা সেই সময়ৰ ভাৰতীয় সমাজৰ নানা দিশৰ বিষয়ে আমি জানিব পাৰাে ।
প্রশ্ন ৯। ইবনবটুতাই ভ্ৰমণ কৰা ঠাইবােৰৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ ইবনবটুতাই গৃহ দেশ মক্কোলৈ যােৱাৰ আগতে উত্তৰ আফ্রিকা , পশ্চিম এছিয়া , মধ্য এছিয়াৰ কিছু অংশ , ভাৰত উপ মহাদেশ আৰু চীন দেশকে ধৰি বহু দেশ তেওঁ ভ্ৰমণ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১০। হিন্দু শব্দৰ বিষয়ে চমুকৈ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ হিন্দু শব্দটো পাৰ্চিয়ান শব্দৰ পৰা আহিছে । খ্রীষ্টপূর্ব ষষ্ঠ শতিকাত সিন্ধু ( ইন্দুচ ) নদীৰ পূবৰ অঞ্চলৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল । পার্চিসকল আৰু আৰবৰ লােকসকলেও এই অঞ্চলক ‘ অলহিন্দ ’ আৰু ইয়াৰ বাসিন্দাসক ‘হিন্দ’ বুলিছিল । পিছলৈ তুর্কীসকলে ইন্দুচৰ পূৰ্বৰ বাসিন্দাসকলক ‘হিন্দু’ আৰু ঠাইখনক ‘হিন্দুস্তান’ বুলি কৈছিল । তেওঁলােকৰ ভাষা আছিল হিন্দাভি ।
প্রশ্ন ১১৷ বার্ণিয়াৰে মােগল কাৰখানাৰ বিষয়ে কি মত পােষণ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ বার্ণিয়াৰে বৰ্ণনাৰ পৰা মােগল কাৰখানাৰ বিষয়ে জানিব পাৰি । তেওঁ বৰ্ণনা কৰা অনুসৰি বহু ঠাইত ডাঙৰ আৰু আহল বহল ঘৰ দেখা গৈছিল , এইবােৰক কাৰখানা বা শিল্পীসকলৰ কর্মশালা বুলি কোৱা হৈছিল । এই কাৰখানাবােৰত শিল্পীসকলে গুণাৰ কাম , সোণাৰী , চিত্ৰকৰ , বার্ণিচ , বাঢ়ৈ , কুন্দশাল , দর্জী , মুচী , বেশম আদি উৎপাদনৰ কাৰ্যবােৰ ভাগে ভাগে কৰিছিল ।
শিল্পীসকলে প্রতিদিনে পুৱাভাগতে কাৰাখানালৈ আহে আৰু কামৰ শেষত গধূলি ঘৰলৈ উভতি গৈছিল ।
প্রশ্ন ১২। মহিলা দাস সম্পর্কে ইবনবটুতাই কি মন্তব্য কৰিছে ?
উত্তৰঃ ইবনবটুতাই উল্লেখ কৰিছে যে সম্রাটৰ লগত সৰু – ডাঙৰ সকলাে আমীৰৰ লগত এজন দাস আছিল । যিজন সেই আমীৰৰ গুপ্তচৰ আছিল তেওঁ মহিলা চাফাই কর্মীসকলকো নিয়ােগ কৰিছিল । তেওঁৰ বিনা অনুমতিত ঘৰৰ ভিতৰত সােমাব পাৰিছিল আৰু তেওঁলােকৰ ওচৰত থকা সকলাে তথ্য জনাব পাৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৩। বার্ণিয়াৰৰ বৰ্ণনাৰ পৰা সেই সময়ৰ বালিকা সতী ব্যৱস্থা কেনে আছিল ? অথবা , সতী প্রথাৰ বিষয়ে বার্ণিয়াৰে কি অভিমত দাঙি ধৰিছিল ?
উত্তৰঃ বার্ণিয়াৰে বৰ্ণনা কৰা মতে বালিকা সতী যােৱা প্রথা অতি কৰুণ আছিল । কাৰণ বাৰ বছৰৰ বয়সৰ অতি কম বয়সীয়া আৰু সুন্দৰী নাৰী বা ছােৱালী বিধবাবােৰকে সতী যাবলৈ বাধ্য কৰা হৈছিল । তেওঁলােকক জোৰকৈ চিতাত জাপি দিয়া হৈছিল । চিতাত যােৱাৰ আগতে তেওঁলােকে থৰথৰকৈ কঁপে আৰু হুকহুকাই কান্দে । যাতে কোনাে সতী পলাব নােৱাৰে তাৰ কাৰণে তেওঁলােকক হাত – ভৰি বান্ধি থােৱা হৈছিল । এনে দৃশ্য অতি মর্মন্তুদ আছিল বুলি বার্ণিয়াৰে তেওঁৰ টোকাত উল্লেখ কৰি গৈছে ।
প্রশ্ন ১৪। ভাৰতলৈ অহা পর্যটকসকলে লগত কিয় অস্ত্র লৈ আহিব লগা হৈছিল ?
উত্তৰঃ বিদেশী পর্যটকসকলে নিজৰ নিৰাপত্তাৰ কাৰণে লগত অস্ত্র – শস্ত্র লৈ আহিছিল । কাৰণ ভ্ৰমণৰ পথত তেওঁলােকে নানা ধৰণৰ দস্যু – ডকাইতৰ সন্মুখীন হ’ব লগা হৈছিল । আনকি ভ্রমণকাৰী ইবনবটুতা এবাৰ তেনে লােকৰ দ্বাৰা আক্ৰান্ত হৈ আঘাতপ্রাপ্ত হ’ব লগা হৈছিল । সেয়ে তেওঁলােকে নিজৰ নিৰাপত্তাৰ কাৰণে তেনে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৫। মধ্য যুগত ভ্রমণকাৰীসকলে ভ্ৰমণৰত অৱস্থাত কি কি সমস্যাৰ সন্মুখীন হ’ব লগা হৈছিল ?
উত্তৰঃ সেই সময়ত ভাৰত ভ্রমণ কৰা ভ্রমণকাৰীসকলে সন্মুখীন হােৱা সমস্যাবিলাক হ’ল—
( ক ) অহা – যােৱা পথত দস্যু – ডকাইতৰ সঘন আক্রমণ ।
( খ ) বহুদিন বাহিৰত থকাৰ পিছত গৃহাভিমুখী হােৱাৰ প্ৰৱণতা জাগে ।
( গ ) সময়ে সময়ে নানা ধৰণৰ বেমাৰ – আজাৰৰাে তেওঁলােকে সন্মুখীন হ’ব লগা হৈছিল ।
প্রশ্ন ১৬। “ বিশ্ব ভ্রমণকাৰী ” বুলি কাক আৰু কিয় কোৱা হৈছিল ?
উত্তৰঃ ইবনবটুতাক বিশ্ব ভ্রমণকাৰী বুলি কোৱা হৈছিল । কাৰণ তেওঁ প্রায় ত্রিছ বছৰ কাল বিশ্বৰ নানা ঠাই ভ্ৰমি ফুৰিছিল । এনে ভ্রমণকালত তেওঁ বহুতাে জ্ঞান অর্জন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল ।
| Sl. No. | সূচী-পত্ৰ |
| Chapter 1 | ইটা মণি আৰু হাড়বােৰ |
| Chapter 2 | ৰজা কৃষক আৰু নগৰসমূহ |
| Chapter 3 | স্বজন বৰ্ণ আৰু শ্রেণী |
| Chapter 4 | দার্শনিক প্রত্যয় আৰু স্থাপত্য |
| Chapter 5 | যুগে যুগে অসম |
| Chapter 6 | পর্যটকৰ দৃষ্টিভংগীৰে |
| Chapter 7 | ভক্তি আৰু চুফী পৰম্পৰা, ধার্মিক বিশ্বাসৰ পৰিৱৰ্তন আৰু ধর্মীয় গ্রন্থ |
| Chapter 8 | এখন সাম্রাজ্যৰ ৰাজধানী বিজয়নগৰ |
| Chapter 9 | কৃষক, জমিদাৰ আৰু ৰাজ্য |
| Chapter 10 | সম্রাট আৰু ইতিহাস |
| Chapter 11 | উপনিবেশবাদ আৰু গ্রাম্য সমাজ |
| Chapter 12 | বিদ্রোহীসকল আৰু ৰাজ |
| Chapter 13 | ঔপনিবেশিক কালৰ ভাৰতীয় নগৰ |
| Chapter 14 | মহাত্মা গান্ধী আৰু জাতীয় আন্দোলন: সমসাময়িক দৃষ্টিৰে |
| Chapter 15 | ভাৰত বিভাজন আৰু ৰাজনীতি |
| Chapter 16 | ভাৰতীয় সংবিধান সংকলন |
প্রশ্ন ১৭। আলবেৰুণীয়ে তেওঁৰ ভাৰত সম্বন্ধে লিখা টোকাটো কি তথ্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি যুগুত কৰিছিল ?
উত্তৰঃ সেই সময়ত ভাৰতীয় ভাষাত প্রকাশিত সাহিত্য – বিষয়ক পুথি , ব্রাহ্মণসকলৰ দ্বাৰা ৰচিত বেদ , পুৰাণ , ভাগৱত , গীতা , মনুস্মৃতি , পটঞ্জলি আদি পুথিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি আলবেৰুণীয়ে তেওঁৰ টোকাটো প্রস্তুত কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৮। ইবনবটুতাই নাৰিকলক কিয় মানুহৰ লগত তুলনা কৰিছিল ?
উত্তৰঃ ইবনবটুতাই নাৰিকল গছক সকলোবােৰ গছৰ ভিতৰত অসাধৰণ আৰু বিস্ময়কৰ বুলি অভিহিত কৰিছে । কাৰণ তেওঁৰ মতে গছজোপাত লাগি থকা অৱস্থাত নাৰিকলবােৰ দেখাত মানুহৰ মূৰৰ নিচিনা কাৰণ মানুহৰ মূৰৰ দৰে ইয়াতাে দুটা চকু আৰু এখন মুখ লক্ষ্য কৰা যায় । সেউজীয়া অৱস্থাৰ ভিতৰতে যেনিবা মগজুটো আৰু ওপৰত লাগি থকা আঁহবােৰ মানুহৰ চুলি যেন দেখি ।
প্রশ্ন ১৯। ইবনবটুতাই পাণ – তামােলৰ ব্যৱহাৰ সম্পর্কে কি মত পােষণ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ ইবনবটুতাই উল্লেখ কৰে যে ৰীতি মতে পাণ সাধাৰণতে তামােলৰ লগত ব্যৱহাৰ কৰে । আন কিছুমানত আকৌ প্রথমে তামােলখন দাতেৰে মিহি কৰি পিছত পাণখিনি চোৱাই খায় । পাণৰ লগত চূণ ব্যৱহাৰ হ’ল এটি সাধাৰণ নিয়ম ।
প্রশ্ন ২০। ইবনবটুতাই দিল্লী মহনগৰী সম্পর্কে কেনেকুৱা বর্ণনা দিছে ?
উত্তৰঃ তেওঁৰ টোকাৰ পৰা জনা যায় দিল্লী নগৰখন বহুত অঞ্চলজুৰি বিস্তৃত আছিল । চহৰখন অসমান আছিল । ইটাৰ প্রাচীৰেৰে নগৰখন আগুৰা আছিল । প্রাচীৰবােৰ ১১ ফুট পর্যন্ত ওখ আছিল । নগৰত প্ৰৱেশ কৰাৰ কাৰণে কিছুমান দুৱাৰ আছিল । দুৱাৰবােৰত সকলাে সময়তে প্ৰহৰী আছিল । দুর্গৰ ভিতৰত নগৰখনৰ ৰক্ষণাবেক্ষণৰ কাৰণে নানা ধৰণৰ ৰচদ – পাতি মজুত কৰি ৰখা হৈছিল , দুর্গটোৰ ভিতৰত অশ্বাৰােহী আৰু পদাতিক সৈন্যই তহল দি ফুৰিছিল । প্রাচীৰসমূহত খিৰিকী আছিল , নগৰখন পােহৰাই ৰখাৰ কাৰণে এনে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছিল । বেৰসমূহৰ তলৰ অংশ শিল আৰু ওপৰৰ অংশ পােৰা ইয়াৰে তৈয়াৰ কৰা হৈছিল । ইয়াত বহুতাে গম্বুজ আছিল , মুঠতে ২৪ খন প্ৰৱেশদ্বাৰ আছিল । এইবােৰক দৰৱাজা বুলি কোৱা হৈছিল । ইয়াৰে আটাইতকৈ ডাঙৰ দুৱাৰখন আছিল বুলম দৰৱাজা । চহৰৰ ভিতৰত বজাৰবােৰ আছিল । এখন কৱৰস্থানাে আছিল । কৱৰস্থানখন ফুলনিৰে আগুৰা আছিল বুলি তেওঁ উল্লেখ কৰি গৈছে ।
প্রশ্ন ২১। ইৱনবটুতাই দৌলতাবাদ সম্পর্কে কি মত প্রকাশ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ দৌলতাবাদ আছিল এখন পুৰুষ – মহিলাৰ উমৈহতীয়া বজাৰ । ই অতি ধুনীয়া আৰু বিখ্যাত আছিল । ইয়াত অসংখ্য দোকান আছিল । দোকান মালিকৰ ঘৰলৈ যােৱাৰ কাৰণে একোখন দুৱাৰ আছিল । কার্পেটেৰে সজোৱা দোকানবােৰত মাজভাগত মহিলা গায়িকাবােৰে গীত – মাত পৰিৱেশন কৰিছিল । গায়িকা গৰাকীয়ে সুন্দৰকৈ সাজ – পাৰ পৰিধান কৰিছিল আৰু লিগিৰীসকলে তেওঁক দোলনাত দোলাই আছিল । প্রতি বৃহস্পতিবাৰে মুখিয়াল গায়ফজনে লগুৱা – লিকচৌ লৈ পুৱাৰ প্ৰাৰ্থনাৰ পিছত আসন গ্রহণ কৰিছিল । পিছত নানা ধৰণৰ নাচ – গান চলিছিল । এই বজাৰখনতে এটি মছজিদ আছিল ।
এজন হিন্দু শাসনকর্তাই এই বজাৰখন পাৰ হৈ যাওঁতে সদায় আহি ইয়াত ৰৈছিল । তেওঁৰ আগত মহিলা গায়কসকলে নানা ধৰণৰ নাচ – গান কৰিছিল । আনকি বহু সময়ত মুছলমান শাসকেও এনেকুৱা কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২২। আলবেৰুণী আৰু ইবনবটুতাই ভাৰত সম্বন্ধে যি টোকা লিখিছিল তাৰ প্রধান উদ্দেশ্য কি আছিল ?
উত্তৰঃ দুয়ােজনে ভাৰত সম্বন্ধে সুকীয়াকৈ টোকা যুগুত কৰিছিল । কিন্তু দুয়ােজনৰ টোকাৰ মাজত কিছু পার্থক্য লক্ষ্য কৰা যায় । উদাহৰণ হিচাপে আলবেৰুণীৰ টোকাত সেই সময়ৰ ভাৰতত প্রচলিত ধর্ম সম্পর্কে স্থান লাভ কৰিছিল ।
ইয়াৰ বিপৰীতে ইবনবটুতাৰ লিখনিত সেই সময়ৰ ভাৰতত প্রচলিত শিক্ষা , ধর্ম , সাহিত্য , বিজ্ঞান , সংস্কৃতি আদি সকলােবােৰ বিষয়েই স্থান লাভ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২৩। ভাৰতৰ সংস্কৃত ভাষা সম্পর্কে আলবেৰুণীৰ মনােভাব কেনে আছিল ?
উত্তৰঃ আলবেৰুণীয়ে ভাৰতৰ প্রাচীন সংস্কৃত ভাষাক উচ্চ প্রশংসা কৰিছিল । তেওঁৰ মতে সংস্কৃতৰ পৰিসৰ অতি বহল , শব্দৰ সংখ্যা আৰু তাৰ অৰ্থ এই দুয়ােটা ক্ষেত্ৰতে একেটা শব্দকে বিভিন্ন অর্থত ব্যৱহাৰ কৰা হয় । শব্দৰ ব্যৱহাৰ নাজানিলে সংস্কৃত ভাষাৰ অৰ্থ বুজা টান বুলি আলবেৰুণীয়ে মত পােষণ কৰিছে । উচ্চাৰণৰ ক্ষেত্ৰটো অন্য ভাষাৰ লগত ইয়াৰ মিল নাই । সংস্কৃত হ’ল ছন্দবদ্ধ ৰচনা পদ্ধতি । সেয়ে এই ভাষা বুজিবলৈ হলে গভীৰ অধ্যয়নৰ প্রয়ােজন বুলি তেওঁ মত পােষণ কৰিছে ।
প্রশ্ন ২৪। জন বেপ্তিষ্ট টেভাৰনিয়াৰ কোন আছিল ?
উত্তৰঃ ১৬ শতিকাৰ পিছত যথেষ্ট সংখ্যক ডাচ , ফৰাচী আৰু ইংৰাজ পর্যটকৰ ভাৰতলৈ আগমন ঘটে । এইসকলৰ ভিতৰত ৰত্ন ব্যৱসায়ী জন বেপ্তিষ্ট টেভাৰনিয়াৰ আছিল উল্লেখযােগ্য । তেওঁ মুঠতে ছয়বাৰ ভাৰত ভ্রমণ কৰে । এজন ব্যৱসায়ী হিচাপে তেঁও ভাৰতত ব্যৱসায় বাণিজ্যৰ ওপৰত বেছি আগ্রহী আছিল ।
তেওঁ ভাৰতৰ বিভিন্ন ঠাই ভ্ৰমণ কৰিছিল । ভাৰতত দেখা ঘটনাৱলী প্রায়ে ইউৰােপৰ পৰিস্থিতিৰ লগত তুলনা কৰি লিপিবদ্ধ কৰিছিল । তেওঁৰ লিখনিৰ বেছিভাগেই ফ্ৰান্সৰ সেই সময়ৰ পুৰণি বংশৰ সম্রাট চতুর্দশ লুইৰ নামত উচৰ্গা কৰিছিল । অৱশ্যে তেওঁৰ লিখনিসমূহ সম্পূর্ণ নিখুঁত আছিল বুলি ক’ব নােৱাৰি ।
১৬৭০-৭১ খ্রীষ্টাব্দত তেওঁৰ লিখনিসমূহ ফৰাচী ভাষাত প্রকাশ হয় আৰু পাঁচ বছৰ পিছত ক্রমে ইংৰাজী , ডাচ , জার্মান আৰু ইটালী ভাষালৈ অনুবাদ কৰা হয় । উল্লেখযােগ্য যে ১৯৭০-৭১ খ্রীষ্টাব্দৰ ভিতৰত তেওঁৰ লিখনিসমূহ ফৰাচী ভাষাত আঠবাৰ আৰু ইংৰাজীত তিনিবাৰ পুনৰ মুদ্রণ হয় ।
প্রশ্ন ২৫। বার্ণিয়াৰৰ মতে ভূমিৰ ওপৰত ৰাষ্ট্ৰৰ কু – প্রভাৱবােৰ কি আছিল ?
উত্তৰঃ বার্ণিয়াৰৰ মতে ইউৰোপ আৰু ভাৰতৰ মাজত এটা প্রধান পার্থক্য আছিল যে– ভাৰতীয়সকল ব্যক্তিগত ভূমিস্বত্বৰ অধিকাৰী নাছিল । কাৰণ ভূমিৰ ওপৰত ৰাষ্ট্ৰৰহে অধিকাৰ আছিল । এই প্রথা ৰাষ্ট্ৰ আৰু জনসাধৰণ— দুয়ােপক্ষৰ কাৰণে হানিকৰ আছিল । তেওঁ ধাৰণা কৰা মতে মােগল সম্রাটসকল সকলাে ভূমি মালিক আছিল । সম্রাটে এইভূমি অভিজাতসকলৰ মাজত ভাগ কৰিছিল । যিয়ে সমাজ আৰু অর্থনীতিৰ ওপৰত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলাইছিল । অৱশ্যে বার্ণিয়াৰৰ এই ধাৰণা সম্পূর্ণ শুদ্ধ আছিল বুলি বহুতাে ভাৰতীয় পণ্ডিতে নাভাবে ।
প্রশ্ন ২৬। আলবেণীয়ে গ্রীক দর্শনৰ বিষয়ে কেনেদৰে জ্ঞান অর্জন কৰিছিল ?
উত্তৰঃ আলবেৰুণীয়ে অতি কম দিনৰ ভিতৰতে চিৰিয়া , আৰবী , পাৰ্চী, হিব্রু আৰু সংস্কৃত ভাষাত পাৰ্গত হৈ পৰে । কিন্তু তেওঁ গ্রীক ভাষা নজনাকৈয়ে আৰবী ভাষালৈ অনূদিত গ্রন্থৰ যােগেদি প্লেটো আৰু আন গ্রীক দার্শনিকসকলক লিখনিৰ লগত পৰিচিত হৈ পৰিছিল । এইদৰে তেওঁ গ্রীক সভ্যতা আৰু সংস্কৃতিৰ বিষয়ে যথেষ্ট জ্ঞান অর্জন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল ।
প্রশ্ন ২৭। আলবেৰুণীয়ে ভাৰতৰ এটি বিৱৰণ দিবলৈ গৈ সম্মুখীন হােৱা যিকোনাে দুটা অসুবিধা উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ আলবেৰুণীয়ে সন্মুখীন হােৱা দুটা সমস্যা হ’ল –
( ক ) আলবেৰুণীৰ প্ৰথম অৱস্থাত সংস্কৃত ভাষাৰ ওপৰত কোনাে জ্ঞান নাছিল । সেয়ে সংস্কৃত ভাষাৰ পৰা বিষয়বস্তু আৰবী । আৰু পাৰ্চী ভাষালৈ অনুবাদ কৰাত তেওঁ সমস্যাৰ সন্মুখীন হব লগা হৈছিল ।
( খ ) সেই সময়ত ভাৰতবৰ্ষত প্রচলিত বিভিন্ন ধর্ম আৰু আছাৰ – নীতিৰ বিষয়ে অনুধাৱন কৰাটো তেওঁৰ পক্ষে টান হৈ পৰিছিল ।
প্রশ্ন ২৮। দুজন পর্যটকৰ নাম লিখা যি দুজনৰ বিৱৰণীৰ পৰা যােল্ল আৰু সােতৰ শতিকাৰ অসমৰ সামাজিক অৱস্থাৰ বিষয়ে জানিব পাৰি ।
উত্তৰঃ ষােল্ল আৰু সােতৰ শতিকাৰ দুজন পর্যটক হ’ল – ফ্রান্সৰ জন ব্যপ্টিষ্ট টেভাৰনিয়াচ আৰু ফ্ৰান্সৰ বার্ণিয়াৰ ।
প্রশ্ন ২৯। মধ্য যুগত ভাৰত ভ্রমণ কৰা দুজন পর্যটকৰ নাম লিখা । তেওঁলােক ক’ৰ পৰা আহিছিল ?
উত্তৰঃ মধ্যযুগত ভাৰত ভ্রমণ কৰা দুজন পর্যটক হ’ল আফ্রিকাৰ পৰা অহা ইবনবটুতা আৰু সমৰখণ্ডৰ পৰা অহা আব্দুল ৰেজ্জাক ।
প্রশ্ন ৩০। আবুল ফজলে চিত্ৰক কিয় ‘ ভেল্কিবাজী কলা ’ বুলি কৈছিল ?
উত্তৰঃ আবুল ফজলৰ মতে চিত্রকলা হ’ল এক যাদু কলা বা ভেল্কবাজী । তেওঁৰ বাবে এই ছবিবােৰ ইমান সজীৱ আছিল যে নির্জীৱ ছবিবােৰ যেনে চিত্ৰকৰ সকলৰ হাতৰ পৰশত জীৱন্ত হৈ উঠিছিল ।
প্রশ্ন ৩১। ভাৰতত মাটিৰ মালিকীস্বত্বৰ বিষয়ে বার্ণিয়াৰে কি মত প্রকাশ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ বার্ণিয়াৰৰ মতে ভাৰতীয় সকল ব্যক্তিগতভাৱে ভূমিস্বত্বৰ অধিকাৰী নাছিল । তেওঁৰ মতে ভূমিৰ ওপৰত ৰাষ্ট্রৰ অধিকাৰ ৰাষ্ট্ৰ আৰু জনসাধাৰণ দুয়াে পক্ষৰ কাৰণে হানিকাৰক আছিল । তেওঁ অনুভৱ কৰিছিল যে মােগল সাম্রাজ্যৰ সকলাে ভূমিৰ অধিকাৰ আছিল সম্রাট । সম্রাটে এই ভূমি অভিজাত সকলৰ মাজত ভাগ কৰিছিল । ইয়াৰ ফলত সমাজ আৰু অর্থনীতি । ওপৰত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলাইছিল । অৱশ্যে বার্ণিয়াৰৰ এনে ধাৰণা শুদ্ধ নাছিল ।
প্রশ্ন ৩২। ইবন বটুটাৰ মতে ভাৰতত প্রচলিত ডাক ব্যৱস্থা দুবিধ কি কি আছিল ?
উত্তৰঃ ইবন বটুটাৰ মতে ভাৰতত প্রচলিত ডাক ব্যৱস্থা দুবিধ আছিল— ঘোৰাৰ ডাক বা উল্কৰ আৰু খােজকাঢ়ি দৌৰি নিয়া ডাক বা দাৱা ।
ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। সংগীতৰ দিশত মােগলসকলে আগবঢ়োৱা বৰঙণিৰ বিষয়ে আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ ( ক ) মােগল যুগত হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত প্রচলিত সংগীতবােৰ সমাজত বিশেষভাৱে সমাদৃত ।
( খ ) আকবৰৰ ৰাজসভাত তানচেন নামৰ প্রখ্যাত শিল্পীজনে উচ্চ আসন লাভ কৰিছিল । তেওঁ ভাৰতীয় সংগীত আৰু ৰাগ সৃষ্টিৰ দিশত বিশেষ অৱদান আগবঢ়াই গৈছে । তেওঁ বহুতাে ভাৰতীয় ৰাগৰ সৃষ্টি কৰি ভাৰতীয় সংগীতৰ বিশেষ বিকাশ সাধনত অৰিহণা যােগাইছিল ।
( গ ) জাহাঙ্গীৰ আৰু চাহজাহানৰ শাসনকালতাে ভাৰতীয় সংগীতে বিশেষ বিকাশ লাভ কৰিছিল ।
( ঘ ) অৱশ্যে ঔৰংজেৱে সংগীতৰ পৃষ্ঠপােষকতা নাছিল । তেওঁ তেওঁৰ ৰাজ সভাত সংগীতৰ চর্চা নিষিদ্ধ কৰিছিল । তথাপিও ঔৰংজেৱে এজন বীণা বাদক হিচাপে প্রতিষ্ঠা লাভ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২। চাহজাহানৰ শাসন কালত মােগল যুগৰ স্থাপত্য শিল্পৰ বিকাশৰ বিষয়ে চমুকৈ আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ চাহজাহানৰ ৰাজত্বকালত মােগল যুগৰ স্থাপত্য শিল্পৰ চৰম উন্নতি সাধন হৈছিল । অৱশ্যে মৌলিকতাৰ দিশৰ পৰা বিচাৰ কৰি চালে চাহজাহানৰ দিনৰ শিল্পকলা আকবৰৰ দিনৰ শিল্পকলাতকৈ নিম্নস্তৰৰ আছিল সেই বিষয়ে সন্দেহ নাই । তথাপিও আলংকাৰিক শিল্প কৌশলত চাহজাহানৰ শিল্পকলা মােগলা যুগৰ আন শিল্পকলাতকৈ অতি উন্নত আৰু শ্রেষ্ঠ আছিল । চাহজাহানৰ দিনৰ নির্মাণ কার্যসমূহৰ ভিতৰত দেওৱান – ই – আন ’ , ‘ মতি মছজিদ ’ , ‘ দেওৰান – ই খাম ’ , ‘ জামেমছজিদ’ আদি উল্লেখযােগ্য । মছজিদ নির্মাণ শৈলীটো আছিল চাহজাহানে দি থৈ যােৱা স্থপতিশৈলীৰ নিখুঁত নিদর্শন ।
চাহজাহান তথা মােগল যুগৰ উল্লেখযােগ্য শিল্পকৃতি হ’ল পৃথিৱীখ্যাত তাজমহল । সৌন্দর্য আৰু জাক – জমকৰ দিশৰ ফালৰ পৰা তাজমহলক পৃথিৱীৰ আচৰিত বস্তু বিলাকৰ ভিতৰত এটা বুলি স্থান দিয়া হয় । কাৰণ তাজমহলৰ সৌন্দর্য তুলনাবিহীন ।
চাহজাহানৰ দিনত শিল্পী কৌশলৰাে যথেষ্ট উৎকর্ষ সাধন হৈছিল । এই ক্ষেত্ৰত বিখ্যাত ময়ুৰ সিংহাসনৰ কথা উল্লেখ কৰিব পাৰি । নাদিহচাহে ভাৰত আক্ৰমণৰ সময়ত এই ময়ুৰ সিংহাসন পাৰস্যলৈ লৈ গৈছিল । অৱশ্যে এই সিংহাসন এতিয়া পাবলৈ ক’তাে নাই ।
প্রশ্ন ৩। মধ্য যুগত ভাৰতৰ সামাজিক দিশত কেনে পৰিবর্তন সাধন হৈছিল আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ প্রাচীন কালৰে পৰা ভাৰতীয় সমাজত শ্রেণী বিভাজন চলি আহিছিল । সমাজ ব্যৱস্থা প্রধানকৈ চাৰিটা ভাগত বিভক্ত আছিল । আৰু এনে বিভাজন মতে সমাজ পৰিচালিত হৈছিল । সাধাৰণতে শিক্ষিত আছিল ।
সমাজত পূর্ব প্রচলিত নিয়ম অনুসৰি ব্ৰাহ্মণসকলে আগস্থান লাভ কৰিছিল । ব্রাহ্মণসকল সাধাৰণতে শিক্ষিত আছিল ।
ঠিক তেনেদৰে অভিজাত শ্ৰেণীৰ জীৱনৰ মানদণ্ড আৰু উন্নত আছিল । তেওঁলােকে বিলাসী জীৱন যাপন কৰিছিল । তেওঁলােকে অনৈতিক জীৱন যাপন কৰিছিল আৰু খুব বেছি মদ্যপান কৰিছিল । সম্রাটৰ দৰে অভিজাতসকলৰাে হেৰেম আছিল ।মধ্যবিত্ত শ্রেণীৰ লোকৰ সংখ্যা বেছি আছিল । তেওঁলােকে সাধাৰণ জীবন – যাপন কৰিছিল । অৱশ্যে তেওঁলােকে মদ খাইছিল । সেয়ে ব্যভিচাৰৰ পৰা তেওঁলােক মুক্ত আছিল বুলি কোৱা হয় ।
সমাজৰ চতুর্থ তথা নিম্ন শ্রেণীৰ লােকসকলৰ অৱস্থা অতি শোচনীয় আছিল । কাৰণ তেওঁলোক নামতহে স্বাধীন আছিল । দৰাচলতে তেওঁলােকৰ অৱস্থা ক্রীতদাসতকৈ কোনাে গুণেই বেছি নাছিল আনহাতে এই শ্রেণীৰ লােকসকল মিতব্যয়ী আৰু কৰ্ম পৰায়ণ আছিল । মাৰাঠা , জাট আৰু ব্রাহ্মণ – অব্রাহ্মণসকলৰ মাজত বিধবা বিবাহৰ প্রচলন ঘটিছিল ।
প্রশ্ন ৪। উৰিষ্যাৰ গাঁজাপতি ( Gajapati ) শাসকসকলৰ কৃতকার্যতাৰ বিষয়ে চমু আভাস । দিয়া ।
উত্তৰঃ ( ক ) উৰিষ্যাৰ গাজাপতি সকলৰ শাসনকালছােৱা সেই ৰাজাৰ এক উল্লেখযােগ্য ঘটনা ।
( খ ) সেই বংশৰ ৰজাসকল শক্তিশালী আৰু সংগঠক আছিল ।
( গ ) এই বংশৰ ৰজাসকল শক্তিশালী হােৱা কাৰণে ৰাজ্যৰ পৰিসীমা দক্ষিণৰ কৰ্ণাটক ৰাজ্যৰ সীমা চুইছিলগৈ । ফলত এই ৰাজ্যৰ লগত প্রায় দক্ষিণৰ বিজয়নগৰ ৰাজ্য আৰু বাহমনি ৰাজ্যৰ লগত বিবাদ চলি আহিছিল ।
( ঘ ) এই বংশৰ ৰজাসকলে পিছলৈ বংগ দেশৰ মিদিনাপুৰ আৰু হুগলি অঞ্চলৰ বহুতাে ঠাই উৰিষ্যাৰ ভিতৰুৱা কৰি ল’বলৈ সক্ষম হৈছিল । বিশেষকৈ গংগাৰ পৰা সৰস্বতী নদীয়েদি উৰিষ্যালৈ পানী বােৱাই নিয়াৰ কাৰণে এনে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল বুলি কোৱা হয় ।
প্রশ্ন ৫। মােগল যুগৰ ধর্মীয় দিশৰ বিষয়ে চমুকৈ আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ মধ্য যুগত বহু দেৱ – দেৱীৰ পূজাৰ পৰিৱর্তে একেশ্বৰবাদ বা এক দেৱতাৰ পূজাৰ ভাব জনসাধাৰণৰ মনত জাগি উঠিছিল । ইয়াকে ভক্তি আন্দোলন বুলি কোৱা হৈছিল । অসমতাে মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱৰ নেতৃত্বত ভক্তি আন্দোলনৰ জন্ম হৈছিল ।
নানকৰ নেতৃত্বত পঞ্জাৱত শিখ ধর্ম প্রতিষ্ঠা হয় । গুৰু গ্রন্থ চাহেব আছিল শিখসকলৰ প্রধান ধর্ম পুথি । শিখ ধর্মই লাহে লাহে শক্তিশালী ৰূপত প্ৰসাৰ লাভ কৰে । শিখসকলৰ পঞ্চম ধর্মগুৰু অৰ্জন দাসে গ্রন্থ চাহেব পুথিখন ৰচনা কৰে । লাহে লাহে অমৃতসৰ শিখ ধৰ্মৰ প্রধান কেন্দ্ৰ হৈ পৰে ।
মহামতি আকবৰে ধৰ্মীয় দিশত সদায় উদাৰনীতি গ্রহণ কৰি আহিছিল । তেওঁ শিখ ধর্মৰ প্রতি উদাৰ মনােভাব পােষণ কৰিছিল আৰু শাসন কৰিছিল । আনকি তেওঁ অসমতাে ভ্রমণ কৰিছিল বুলি কোৱা হয় ।
অৱশ্যে মােগল সম্রাট চাহজাহান শাসনকালত মােগল আৰু শিখ সকলৰ মাজত সংঘাত আৰম্ভ হয় । কাৰণ তেওঁৰ পুত্র খুসৰভ বা খুৱে তেওঁৰ বিৰুদ্ধে বিদ্রোহ কৰিছিল । বিদ্রোহ সময়ত খুক পঞ্চমজন শিখগুৰু অর্জুন সিঙে সকলােফালৰ পৰা সহায় কৰাৰ অপৰাধত জাহাঙ্গীৰে অর্জুন সিঙক মৃত্যুদণ্ড বিহিছিল । অৱশ্যে আন কিছুমান লেখকৰ মতে অর্জুন সিঙৰ হত্যা ৰাজনৈতিক নাছিল । যিয়েই নহওক ইয়াৰ পিছৰে পৰা শান্তিপ্রিয় শিখ জাতি মােগলসকলৰ প্রধান শত্রু হিচাপে থিয় দিয়ে ।
প্রশ্ন ৬। আলবেৰুণীৰ বিৱৰণীৰ পৰা সেই সময়ৰ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক , সামাজিক , ধর্ম আৰু দৰ্শনৰ বিষয়ে কি কি তথ্য পােৱা যায় ? বা , আলবেৰুণী কোন আছিল ? ভাৰতৰ জাতিভেদ প্রথা সম্পর্কে তেওঁ কি কৈ গৈছে । বা , আলবেৰুণী কোন আছিল ? আলবেণীৰ ওপৰত এটি চমুটোকা যুগুত কৰা ।
উত্তৰঃ বৰ্তমানৰ উজবিকিস্তানত ৯৭৩ খ্রীষ্টাব্দত পৰিব্রাজক আলবেৰুণীৰ জন্ম হৈছিল । স্থলপথেৰে মধ্য এছিয়া ভ্রমণ কৰি তেওঁ ১৩৩৩ খ্রীষ্টাব্দত সিন্ধু প্রদেশত উপস্থিত হয় । তাতে তেওঁ শিক্ষা – সাংস্কৃতিৰ ধৰ্ম পথ প্রদর্শক মহম্মদ বিনটোগলকৰ বিষয়ে শুনি দিল্লীলৈ যাত্রা কৰে । চুলতানে তেওঁৰ পাণ্ডিত্যত মুগ্ধ হৈ ইবনবটুতাক কাজী পদত নিয়ােগ কৰে । তেওঁক এখন জায়গীদাৰ প্ৰদান কৰে । আলবেৰুণী ভাৰতত বহু বছৰ কাল থাকি নানা ঠাই ভ্রমণ কৰিছিল । ভ্ৰমণৰ অন্তত তেওঁ সেই সময়ৰ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক , সামাজিক , ধর্মীয় আৰু দর্শন দিশৰ বিষয়ে এটি টোকা লিখি থৈ গৈছে ।
( ক ) ৰাজনৈতিক অৱস্থা :- আলবেৰুণীয়ে উল্লেখ কৰা মতে সেই ভাৰতবৰ্ষ বিভিন্ন ৰাজ্যত বিভক্ত আছিল । এই ৰাজ্যসমূহৰ ভিতৰত ক্ষমতাশালী কেইখনমান ৰাজ্য হ’ল কনৌজ , কাশ্মীৰ , সিন্ধু , মালৱ , গুজৰাট আৰু বংগদেশ । ইয়াৰ উপৰি দক্ষিণ ভাৰতত সৰু সৰু কিছুমান ৰাজ্যৰ সৃষ্টি হৈছিল । প্রত্যেক ৰাজ্যই স্বাধীন হােৱা হেতুকে তেওঁলােকৰ মাজত কোনাে মিলা প্রীতি নাছিল । সততে এই ৰাজ্যসমূহৰ মাজত যুঁজ – বাগৰচলি আহিছিল । ইয়াৰ ফলত ৰাজ্যসমূহ জাতীয় প্রশ্নৰ দ্বাৰা উদ্বুদ্ধ হােৱাত ব্যৰ্থ হৈছিল । প্রত্যেকেই মাত্র নিজৰ কৰ্মক লৈ ব্যস্ত আছিল ।
আইন ব্যৱস্থা সিমান কঠোৰ নাছিল । ব্রাহ্মণসকলে মৃত্যু দণ্ডৰ পৰা ৰেহাই পাইছিল । দোষ অনুযায়ী দোষীক শাস্তি বিহাৰ নিয়ম আছিল । ৰজা দেশৰ সম্পত্তিৰ মালিক নাছিল । তেওঁ মাত্র জনসাধাৰণৰ পৰা কৰ সংগ্রহ কৰিছিল । আনহাতে , ব্রাহ্মণসকলে কোনাে কৰকাটল দিব নালাগিছিল ।
( খ ) সামাজিক অৱস্থা :- আলবেৰুণীয়ে উল্লেখ কৰা মতে সমাজত শ্রেণী বিভাজন আছিল । সমাজত সতীদাহ প্রথা , বিধবা বিবাহৰ প্ৰচলন , শিশু বিবাহ আদি কুপ্রথাবােৰ প্ৰচলিত আছিল । হিন্দুসকলে নিজক লৈ বৰ গৌৰৱ অনুভৱ কৰিছিল । মামুদৰ ভাৰত আক্ৰমণৰ সময়ত দেশত জাতিভেদ প্রথাই বিশেষভাৱে গা কৰি উঠিছিল । ব্রাহ্মণসকলে সমাজত শ্রেষ্ঠ আসন লাভ কৰিছিল । তেওঁলােকে সকলােধৰণৰ কৰৰ পৰা মুক্ত আছিল । ব্রাহ্মণসকলে সামাজিকভাৱে লাভ কৰা এনে সা – সুবিধাৰ ফলত সমাজত বৈষম্যই দেখা দিছিল বুলি আলবেৰুণীয়ে তেওঁৰ টোকাত উল্লেখ কৰি গৈছে ।
( গ ) ধর্মীয় অবস্থা :- আলবেৰুণীয়ে উল্লেখ কৰা মতে সমাজত মূর্তি পূজাৰ প্ৰচলন আছিল । মঠ – মন্দিৰ বিলাক ঐশ্বর্যশালী আছিল । সাধাৰণ মানুহে নানা ধৰণৰ দেৱ – দেৱতাক পূজা – পাতল কৰিছিল । অৱশ্যে কিছুমান হিন্দুলােকে একেশ্বৰবাদৰ ওপৰতাে বিশ্বাস কৰা দেখা গৈছেল । ব্রাহ্মণসকলে পূজা – পাতলৰ উপৰি যাগ – যজ্ঞ আদি তেওঁলােকে সমাপন কৰাৰ অধিকাৰ লাভ কৰিছিল । বাকী সম্প্রদায়সকলে পূজা পাতল কৰাৰ অধিকাৰ পােৱা নাছিল ।
( ঘ ) ভাৰতীয় দর্শন :- ভাৰতীয় দৰ্শনৰ ওপৰত আলবেৰুণীয়ে গভীৰ শ্রদ্ধা প্রকাশ কৰা দেখা যায় । কাৰণ ভাগবতগীতা আৰু উপনিষদৰ সমূহত আলৱেৰণীয়ে যথেষ্ট গভীৰ আস্থা প্রকাশ কৰিছিল । গীতা আৰু উপনিষদৰ দ্বাৰা প্রকাশ পােৱা দৰ্শনিক তেওঁ শ্রেষ্ঠ স্থান প্রদান কৰিছিল ।
এনেদৰে দেখা যায় আলবেৰুণীৰ দৰে এজন প্রখ্যাত পণ্ডিতে সেই সময়ৰ ভাৰতৰ নানা দিশৰ ওপৰত সুন্দৰ ব্যাখ্যা আগবঢ়াই গৈছে । ভাৰতীয় পণ্ডিতসকলেও আলবেৰুণীৰ অতি সম্পর্কীয় লেখনিক গভীৰভাৱে শ্রদ্ধা কৰা দেখা যায় । আনকি আলবেৰুণীৰ টোকাবােৰ ভাৰতৰ নানান ভাষালৈ অনুবাদ কৰা হৈছে ।
প্রশ্ন ৬। সােতৰশ শতিকাত ভাৰত ভ্রমণ কৰা ফৰাচী পব্রিাজক ফ্রান্সিচ বার্ণিয়াৰৰ ভাৰতৰ বিষয়ে লিখা টোকাৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ ষোল্লশ শতিকাত ভাৰত ভ্ৰমণ কৰা ব্যক্তি সকলৰ ভিতৰত ফৰাচী লােক ফ্রান্সিচ বার্ণিয়াৰো আছিল অতি উল্লেখযােগ্য । তেওঁ একাধাৰে এজন ডাক্তৰ , ৰাজনৈতিক , দার্শনিক আৰু বুৰঞ্জীবিদ আছিল । আন বহুতৰ দৰে তেওঁ সুযােগৰ সন্ধানত সম্রাট চাহজাহান আৰু ঔৰংজেৱৰ শাসনকালত ভাৰতলৈ আহিছিল । তেওঁ চাহজাহানৰ জ্যেষ্ঠ পুত্র দাৰাৰ ব্যক্তিগত চিকিৎসকো আছিল ।
তেওঁ চাহজাহানৰ পুত্ৰসকলৰ মাজত সিংহাসনক লৈ চলা বিবাদৰ কথা ভালদৰে জানিছিল । সেয়ে তেওঁ তেওঁৰ বিৱৰণীত ঔৰংজেৱ আৰু তেওঁৰ ভাতৃসকলৰ মাজত চলা গৃহ কন্দলৰ বিষয়ে বার্ণিয়াৰে নিজৰ টোকাত উল্লেখ কৰিছে ।
( ক ) বার্ণিয়াৰে কলহনৰ ৰাজ তৰংগণীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি কাশ্মীৰৰ শাসকসকলৰ বিষয়ে তেওঁৰ টোকাত সুন্দৰভাৱে বৰ্ণনা কৰিছে ।
( খ ) বার্ণিয়াৰৰে ভ্ৰমণ কৰা বিভিন্ন ঠাইৰ জনসাধাৰণৰ জীৱন ধাৰণৰ প্রক্রিয়া আৰু সেই অঞ্চলসমূহত উৎপাদিত বস্তু বিলাকৰ ওপৰত কিছু মন্তব্য প্রকাশ কৰিছিল ।
( গ ) বার্ণিয়াৰ চাহজাহানৰ প্রথম পুত্র দাৰাৰ বিষয়েও মন্তব্য দি কৈছে যে দাৰাৰ গাত ভাল গুণৰ সমাৱেশ দেখা নায়ায় । দাৰাই মানুহক বৰকৈ বিশ্বাস কৰিবলৈ টান পাইছিল ফলত তেওঁ ভাল মানুহৰ পৰা দিহা – পৰামর্শ বা সহায় লাভ কৰাত ব্যৰ্থ হৈছিল ।
( ঘ ) চাহজাহানৰ দ্বিতীয় পুত্র চাহজাৰ ওপৰত মন্তব্য দি বার্ণিয়াৰৰে কৈছে যে চুজাই মানুহৰ বিৰুদ্ধে ভালদৰে ষড়যন্ত্র লিপ্ত হােৱাৰ গুণ আয়ত্ত কৰিছিল । অৱশ্যে তেওঁ কৌশলেৰে সকলােৰে পৰা আনুগত্য লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল ।
( ঙ ) ঔৰংজেৱ সম্পর্কে বার্ণিয়াৰে মন্তব্য দি কৈছে যে চাহজাহানৰ পুত্ৰসকলৰ ভিতৰত ঔৰংজেৱ অতি বুধিয়ক , বিচক্ষণ আৰু কূটনীতিবিদ লােক আছিল । ঔৰংজেৱৰ মন বুজিব পৰা মানুহৰ সংখ্যা অতি তাকৰ আছিল । নিজৰ সিদ্ধান্ত আৰু কার্যপ্রণালী সম্বন্ধে আন লােকক তেওঁ কেতিয়াও জনাৰ সুবিধা দিয়া নাছিল । ধর্মীয় দিশত ঔৰংজেৱ অতি সংকীর্ণ মনৰ আছিল ।
( ঙ ) চাহজাহান কনিষ্ঠ ল’ৰা মুৰাদৰ ওপৰত মন্তব্য দি বার্ণিয়াৰে কৈছে যে মুৰাদ একেবাৰে দুর্বল আৰু বুদ্ধিহীন আছিল । কিন্তু তেওঁৰ মন সহজ – সৰল আৰু ভদ্র আছিল ।
( চ ) চাহজাহানৰ ছােৱালী বেগম জাহানাৰা চাহিবাৰৰ ওপৰত মন্তব্য দি বার্ণিয়াৰে কৈছে যে– জাহানাৰাই দেউতাক চাহজাহানক প্রাণ ভৰি ভাল পাইছিল । কাৰণ , চাহজাহানৰ বন্দিত্বৰ পৰা মৃত্যুৰ সময়লৈ জাহানাৰাই ছটোৰ দৰে দেউতাকৰ লগত লাগি আছিল । চাহজাহনৰ সকলাে কার্যতে জাহানাৰাই সততে সহায় কৰি গৈছিল ।
প্রশ্ন ৭। মােগল যুগৰ স্থাপত্য শিল্পৰ বিষয়ে আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ মােগল যুগৰ স্থাপত্য শিল্প হিন্দু আৰু মুছলমানৰ শিল্পনীতিৰ আধাৰত গঢ়ি উঠিছিল । উল্লেখযােগ্য যে ঔৰংজেৱৰ বাহিৰে আন সকলাে মােগল সম্রাটে মােগল যুগৰ স্থাপত্য শিল্পৰ উন্নতিৰ কাৰণে চেষ্টা কৰিছিল ।
বাবৰে মােগল স্থাপত্য শিল্পৰ দিশত ভাৰতীয় ৰীতি গ্রহণ কৰা নাছিল বুলি কোৱা হয় । তেওঁ তুর্কী আহিতহে স্থাপত্য শিল্পৰ কাম হাতত লৈছিল ।
হুমায়ুনৰ শাসন কালত দুটা মছজিদে স্থাপত্যৰ প্ৰতি থকা হুমায়ুনৰ অনুৰাগৰ কথা প্রকাশ কৰে । হুমায়ুনৰ নির্মাণশৈলীত ফাৰচী প্রভাৱ পৰিছিল ।
চেচাহৰ দিনৰ পৰাই স্থাপত্য বিদ্যাত হিন্দু – মুছলমান স্থপতি শৈলীৰ সংমিশ্রণ ঘটিছিল বুলি কোৱা হয় ।
সম্রাট আকবৰ শিল্প আৰু স্থাপত্যৰ বিশেষ অনুৰাগী আছিল । আকবৰৰ শিল্পজ্ঞান প্ৰচুৰ পৰিমাণে আছিল আৰু নির্মাণ কার্যৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁ খুটিনাতি মাৰি সকলাে বিষয়ৰ ওপৰতেই চকু দিছিল । আকবৰৰ দিনত পাৰস্য আৰু হিন্দু স্থাপত্য ৰীতিৰ সম্পূর্ণ সংমিশ্রণ পৰিলক্ষিত হৈছিল , আকবৰৰ দিনত নির্মিত প্রসাদ , দুর্গ , মছজিদ আৰু সমাধি শৌধবিলাকৰ ভিতৰত – ‘ ফাটেহপুৰচিক্রী’, ‘জাহাঙ্গীৰ মহল’, ‘পাচমহল’ আদি ।
আকবৰৰ শিল্পকীর্তিৰ তুলনাত তেওঁৰ পুত্র জাহাঙ্গীৰ দিনৰ স্থাপত্য কর্ম নগণ্য আছিল বুলি ক’ব পাৰি । তথাপি ইতিমাছ – উদ – দৌলাৰ সমাধিটোৱে জাহাঙ্গীৰৰ দিনৰ স্থাপত্য কৰ্মৰ নিদর্শন বুলি ক’ব পাৰি । জাহাঙ্গীৰৰ দিনত মােগল শিল্পৰীতিৰ সৈতে ৰাজপুত শিল্পৰীতিৰ সংমিশ্রণ ঘটিছিল ।
চাহজাহানৰ শাসন কালছােৱা আছিল মােগল যুগৰ স্থাপত্য আৰু শিল্পৰ সােণালী যুগ । কাৰণ চাহজাহান শিল্পকলা সকলােতকৈ শ্রেষ্ঠ আছিল । তেওঁৰ দিনত নির্মাণ কার্যসমূহৰ ভিতৰত উল্লেখযােগ্য হল — মতি মছজিদ , জামেমছজিদ , দেওৱান – ই – আন , দেওয়ান – ই – খাম আদি । কিন্তু চাহজাহানৰ দ্বাৰা নির্মিত পৃথিৱী বিখ্যাত তাজমহল হ’ল তেওঁৰ শিল্পকলাৰ শ্রেষ্ঠ নিদর্শন । কাৰণ সৌন্দর্য আৰু জাকজমকতাৰ কাৰণে তাজমহলক পৃথিৱীৰ আচৰিত বস্তুবিলাকৰ ভিতৰৰ এটা বুলি ধৰা হয় । তদুপৰি চাহজাহানৰ দ্বাৰা নির্মিত ময়ুৰ সিংহাসনৰ কথাও ক’ব পাৰি । কিন্তু নাদিচাহে ভাৰত আক্ৰমণৰ সময়ত এই আপুৰুগীয়া সিংসাহন পাৰস্য দেশলৈ লৈ যায় ।
ঔৰংজেবৰ ধর্মান্ধতা আৰু উৎকট গােড়ামি কাৰণে মােগল স্থাপত্য শিল্পৰ চৰম অৱনতি ঘটে । এনেদৰে ঔৰংজেৱৰ শাসনকালতে মােগল যুগ পতনৰ পিনে আগবাঢ়ি গৈছিল ।
প্রশ্ন ৮। ইবনতুটাৰ বিষয়ে চমুকৈ উল্লেখ কৰা ।
বা , ভাৰতবৰ্ষৰ ওপৰত ইবনবটুটাই লিখা টোকাৰ ওপৰত এটি চমু আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ মুছলমান পৰিব্ৰাজকসকলৰ ভিতৰত সর্বশ্রেষ্ঠ পৰিব্রাজক আছিল ইবনবতুটা । উত্তৰ আফ্রিকাৰ টনজিয়াত ১৩০৪ খ্রীষ্টাব্দত ইবনবতুটাৰ জন্ম হয় । তেওঁ টোগলক বংশৰ চুলতান মহম্মদ বিনটোগলকৰ শাসনকালত ভাৰত ভ্ৰমণৰ কাৰণে ১৩৩৩ খ্রীষ্টাব্দত ভাৰতলৈ আহে । মহম্মদ টোগলকে তেওঁক কাজী পদত নিযুক্ত কৰে । প্রায় আঠ বছৰ কাল কাজী পদত থকাৰ পিছত চুলতানে ইবনবতুটাক ৰাজদূত হিচাপে চীন দেশলৈ প্ৰেৰণ কৰে । চীন দেশলৈ যােৱাৰ পথত তেওঁ বংগদেশ , সিংহল আৰু ভাৰতৰ আন বহুতাে ঠাই ভ্ৰমণ কৰাৰ সুযােগ লাভ কৰে ৷
আলবেৰুণীয়ে ভাৰতীয় সংস্কৃতিলৈ যথেষ্ট অৰিহণা যােগাইছিল । তেওঁ পতঞ্জলিৰ ব্যাকৰণ আৰু আন আন বহুতাে সংস্কৃত পুথি আৰৱী ভাষালৈ অনুবাদ কৰিছিল । আনকি তেওঁ সেই সময়ৰ ভাৰতীয় ব্রাহ্মণ লােকসকলৰ পৰাও সন্মান লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল । কাৰণ তেওঁ বহুতাে পুথি সংস্কৃত ভাষলৈ অনুবাদ কৰিছিল । ইয়াৰ ফলত ভাৰতীয় সভ্যতা – সংস্কৃতিৰ বিভিন্ন দিশৰ বিষয়ে বাহিৰৰ মানুহে সম্যক জ্ঞান লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল ।
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
