AHSEC 2020 Geography Question Paper Solved | দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ ভূগােল পুৰণি প্ৰশ্নকাকত সমাধান, AHSEC Class 12 Geography Question Paper Solved PDF Download, দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ ভূগােল 2020 ৰ প্ৰশ্নকাকত সমাধান কৰা হৈছে to each Paper is Assam Board Exam in the list of AHSEC so that you can easily browse through different subjects and select needs one. AHSEC 2020 Geography Previous Years Question Paper Solved can be of great value to excel in the examination.
AHSEC 2020 Geography Question Paper Solved | দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ ভূগােল পুৰণি প্ৰশ্নকাকত সমাধান
AHSEC Old Question Paper provided is as per the 2020 AHSEC Board Exam and covers all the questions from the AHSEC Class 12 Geography Solved Question Paper 2020 Assamese Medium. Access the detailed Class 12 Geography 2020 Previous Years Question Paper Solved provided here and get a good grip on the subject. Access the AHSEC 2020 Geography Old Question Paper Solved, AHSEC Class 12 Geography Solved Question Paper 2020 of Assamese in Page Format. Make use of them during your practice and score well in the exams.
GEOGRAPHY
2020
GEOGRAPHY OLD QUESTION PAPER SOLVED
1. তলত দিয়া চাৰিটা বিকল্প উত্তৰ পৰা শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱা:
(a) তলত কোনখন মহাদেশত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ সৰ্বাধিক?
(i) এচিয়া।
(ii) ইউৰোপ।
(iii) আফ্রিকা।
(iv) দক্ষিণ আমেৰিকা।
উত্তৰঃ (iii) আফ্রিকা।
(b) নিম্নোক্ত উদ্যোগসমূহ কোনবিধ উদ্যোগে আন উদ্যোগৰ বাবে কেঁচামাল উৎপাদন কৰে?
(i) ক্ষুদ্র শিল্প উদ্যোগ।
(ii) মৌলিক শিল্প উদ্যোগ।
(iii) কুটিৰ শিল্প উদ্যোগ।
(iv) জলন্ত শিল্প উদ্যোগ।
উত্তৰঃ (ii) মৌলিক শিল্প উদ্যোগ।
(c) মানৱ সম্পদ উন্নয়ন সূচকাংক অনুসৰি ভাৰতবৰ্ষৰ নিম্নোক্ত কোনখন ৰাজ্যৰ স্থান শীৰ্ষত?
(i) কেৰালা।
(ii) গুজৰাট।
(iii) অসম।
(iv) বিহাৰ।
উত্তৰঃ (i) কেৰালা।
(d) তলৰ কোনটো পৰিৱেশত বিৰল গ্ৰাম্য বসতি আশা কৰিব নোৱাৰি?
(i) গংগা উপত্যকাৰ পলুসৱা সমভূমি।
(ii) ৰাজস্থানৰ শুকান আৰু অৰ্ধশুষ্ক অঞ্চল।
(iii) হিমালয়ৰ নামনি উপত্যকা অঞ্চল।
(iv) উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ অৰণ্য আৰু পাহাৰীয়া অঞ্চল।
উত্তৰঃ (iv) উত্তৰ-পূৱ ভাৰতৰ অৰণ্য আৰু পাহাৰীয়া অঞ্চল।
2. অতি চমুকৈ উত্তৰ লিখা।
(a) ট্রান্স-চাইব্ৰেৰীয়া ৰেলপথ কি?
উত্তৰঃ ট্ৰেন্স ছাইবেৰিয়ান ৰেলপথটো হৈছে পৃথিৱীৰ দীৰ্ঘতম ৰেলপথ। এই ৰেলপথৰ দৈর্ঘ্য হ’ল ৯,৩৩২ কিলোমিটাৰ।
(b) জনসংখ্যা দ্বিগুণ সময় বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ নিৰ্ধাৰিত কোনো এটা বছৰত পোৱা পৃথিৱীৰ মুঠ জনসংখ্য হুবহু দুগুণলৈ বৃদ্ধি পোৱাৰ বাবে প্ৰয়োজন হোৱা পৰৱৰ্ত্তী সময়ছোৱাক সংখ্যাৰ দ্বিগুণ বৃদ্ধিকাল বোলে।
(c) পূৰ্বৰ ‘ৰাজস্থান খাল’ৰ বৰ্তমান নাম কি?
উত্তৰঃ গান্ধী খাল ৷
(d) কি ধৰণৰ প্ৰদূষণে এছিড বৰষুণৰ সৃষ্টি কৰে?
উত্তৰঃ বিভিন্ন কল-কাৰখানাৰ ধোৱাৰ পৰা CO2, SO2, NO, গেছবিলাক বায়ুমণ্ডলৰ অক্সিজেন আৰু জলীয় বাষ্পৰ লগত বিক্ৰিয়া কৰি এছিড উৎপন্ন কৰে। এই এছিডে এছিড বৰষুণৰ সৃষ্টি কৰে।
3. চমু উত্তৰ দিয়া:
(a) মানৱ ভূগোল কেনেভাৱে আন সমাজ বিজ্ঞানৰ লগত জড়িত?
উত্তৰঃ মানৱ ভূগোল হৈছে ভূগোল বিজ্ঞানৰ এটা প্ৰধান শাখা। ইয়াৰ পৰিশৰ অতি বিশাল। মানৱ ভূগোল পৃথিৱীৰ পৰিৱেশ আৰু মানুহৰ প্ৰতিটো দিশকে সামৰি লয়। ইয়াৰ শখা সমূহ যেনে – অৰ্থনৈতিক ভূগোল, জনসংখ্যা ভূগোল, ৰাজনৈতিক ভূগোল। আচৰণবাদী ভূগোল ইত্য়াদি।
মানৱ ভূগোলৰ লগত সমাজ বিজ্ঞানৰ বিষয় সমূহৰ ওতপ্ৰোত সম্পৰ্ক আছে। সমাজ ভূগোলত সমাজৰ বিভিন্ন দিশ, সমাজ গঠন, অৱকাশ, সাংস্কৃতিক লিংগ, ঐতিহাসিক আৰু চিকিৎসা আদি সম্বন্ধে আলোচনা কৰে।
আচৰনবাদী ভূগোল অধ্যায়ণ কৰা পৰিৱেস অনুযায়ী বেলেগ বেলেগ হোৱা মানুহৰ আচৰণ আৰু মনোদৈহিক বৈশিষ্ট্যৰ বিষয়ে।
নগৰীয়া ভূগোল নগৰ মহানগৰ আদিৰ বিভিন্ন দিশ, যেনে- জনগাঁথনি, জনসংখ্যা, নগৰ পৰিচালনা, অৰ্থনৈতিক আদি অধ্যয়ন কৰে।
ৰাজনৈতিক ভূগোল ৰাজনৈতিক বিজ্ঞানৰ অধ্যায়নত সহায় কৰাৰ বাহিৰেও ৰাজনৈতিক দিশৰ সমস্যাৰ লগত জড়িত সীমা বিবাদ, সীমা নিৰ্ধাৰ, সামৰিক বাহিনীৰ বিতৰণ আদিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰে।
জনসংখ্যা ভূগোলে জনসংখ্যাৰ গাঁথনি, জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ, জন্ম মৃত্য়ুৰ হাৰ আদি বিতং অধ্যয়ন কৰে। বসতি ভূগোলে মানুহৰ বাসস্থান সম্বন্ধীয় দিশৰ লগতে নগৰীয়া আৰু গ্ৰাম্য় বসতি তথা পৰিকল্পনা সমূহৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে। এইদৰে সমাজ বিজ্ঞানৰ লগত মানৱ ভূগোলৰ পাৰস্পৰিক সম্বন্ধৰ সৈতে বান্ধ খাই আছে।
(b) একোটা অঞ্চলৰ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব কেনেদৰে হিচাপ কৰি উলিয়াবা?
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব সকলো ঠাইতে সমান নহয়৷ প্ৰতিটো অঞ্চলৰ নিজ নিজ পৰিসৰত জনসংখ্যাৰ নিৰ্দিষ্ট একোটা ধাৰণ ক্ষমতা আছে। ভূমিখণ্ড আৰু ইয়াৰ সামগ্ৰিক পৰিবেশৰ উৎপাদিকা শক্তিৰ ওপৰত অঞ্চল একোটাৰ জনসংখ্যাৰ ধাৰণ ক্ষমতা নিৰ্ভৰ কৰে। সম্পদ সমৃদ্ধ এলেকা এটা আকাৰত সৰু হ’লেও সম্পদ বিশিষ্ট বিশাল অঞ্চল এটাতকৈ বেছি মানুহক আশ্রয় দিব পাৰে। এনেসমূহ কাৰণৰ বাবে ধৰাপৃষ্ঠৰ বিভিন্ন অঞ্চলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্বৰ তাৰতম্য ঘটে। জনসংখ্যাৰ ঘনত্বৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সমগ্ৰ পৃথিৱীক চাৰিটা ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে।
ভাগ কেইটা হ’লঃ
(i) বিৰল বসতিৰ অঞ্চল।
(ii) পাতল বসতিৰ অঞ্চল।
(iii) মজলীয়া ঘনবসতিৰ অঞ্চল।
(iv) অতি ঘন বসতিৰ অঞ্চল।
বিৰল জনবসতিৰ অঞ্চল: এনে অঞ্চলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব মাত্র ১-২ জন। যিবোৰ অঞ্চলৰ জলবায়ু চৰমভাৱাপন্ন তেনে অঞ্চলত বিৰল জনবসতি দেখা যায়। এন্টার্কটিকা, ছাইবেৰিয়াৰ উত্তৰাঞ্চল, চাহাৰা, আৰব মৰুভূমি, আটাকামা, কালাহাৰি আদি বিৰল জনবসতিৰ অঞ্চলৰ অন্তৰ্গত।
পাতল জনবসতিৰ অঞ্চল: এনে অঞ্চলত জনবসতিৰ ঘনত্ব ১০-১৫ জন। যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা পানামা পর্যন্ত উত্তৰ আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহ, সমগ্ৰ ভূমধ্য সাগৰীয় ইউৰোপ আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ সিক্ত পূব উপকূল এনে অঞ্চলৰ অন্তৰ্গত।
মজলীয়া ঘন জনবসতিৰ অঞ্চল: এনে অঞ্চলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব প্রতি বর্গ কিলোমিটাৰত ৫০-২০০ জন। দক্ষিণ আমেৰিকা, দক্ষিণ আফ্রিকা, স্পেইন, পর্তুগাল, মধ্য ইউৰোপীয় সমভূমি প্রভৃতি অঞ্চলত এনে জনবসতি দেখা যায়।
অতি ঘন জনবসতিৰ অঞ্চল: এনে অঞ্চলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব ২০০ জনতকৈ অধিক হয়। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ উত্তৰ-পূব অংশ, ব্ৰিটিছ দ্বীপপুঞ্জকে ধৰি ইউৰোপৰ পশ্চিমাঞ্চল, এছিয়াৰ দক্ষিণ, দক্ষিণ-পূব আৰু পূবত অৱস্থিত সমভূমি অঞ্চল আৰু আফ্ৰিকাৰ নীল নদীৰ প্লাৱন ভূমিত এনে জনবসতি দেখা যায়।
(c) সমবায় কৃষি বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ সমবায় কৃষিত কেইবাজনাে কৃষকৰ ভূমি, শ্ৰম আৰু মূলধন স্বেচ্ছাই একত্র কৰি অধিক দক্ষতাৰে লাভজনক ভাৱে পৰিচালনা কৰা হয়। এই কৃষি ব্যৱস্থাত ব্যক্তিগত কৃষিভূমিৰ খণ্ডসমূহৰ অক্ষুন্নতা ৰক্ষা কৰা হয়।
(d) চতুৰ্থক বৃত্তি কি?
উত্তৰঃ যি কাৰ্যৰ দ্বিতীয়ক আৰু তৃতীয়ক বৃত্তিসমূহ অধিক সূচল তথা ফলপ্ৰসু কৰি তোলাত সহায় কৰে তাকে চতুৰ্থক বৃত্তি বোলে।
(e) যানবাহনৰ গমনাগমন বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ যানবাহনৰ গমনাগমন বুলিলে কোৱা হয় যে পৃথক চালক আৰু যানবাহনৰ দুটা পয়ণ্টৰ মাজত চলাচল আৰু তেওঁলোক এজন আনজনৰ লগত মিথষ্ক্রিয়া সম্পৰ্কত অধ্যয়ন কৰে। এই অধ্যয়ন কঠিন হয়, কাৰণ এশ শতাংশ নিশ্চিন্ততাৰ লগত ড্ৰাইভাৰৰ আচৰণৰ পূৰ্বাভাস দিব পৰা নাযায় ৷ ড্ৰাইভাৰসকল যুক্তিসঙ্গত ভাবত সামঞ্জস্যপূর্ণ পৰিসীমাৰ ভিতৰত আচৰণ কৰি থাকে, গতিকে ট্রাফিক ষ্ট্রিমবিলাকৰ কিছুমান যুক্তিসংগত ধাৰাবাহিকতা থাকে আৰু মোটামুটি ইয়াৰ গাণিতিক উপস্থাপন কৰা যায়। এই ট্রাফিক প্রবাহ আৰু ভালদৰে উপস্থাপন কৰা যায় তিনিটা বৈশিষ্ট্যৰ মাজেৰে (১) প্রবাহ (২) ঘনত্ব আৰু (৩) বেগ, এই সম্পর্কবোৰ ৰাস্তা-ঘাটৰ সুবিধাৰ পৰিকল্পনা, নক্সা আৰু পৰিকল্পনাত সহায় কৰে।
(f) বন্দৰবোৰক আন্তর্জাতিক বাণিজ্যৰ মুখ্য প্রবেশদ্বাৰ বুলি কিয় কোৱা হয়?
উত্তৰঃ ভাৰতৰ অধিকাংশ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যিক লেনদেন সমুদ্রপথ আৰু বিমানপথেৰে সম্পাদন কৰা হয়। পাকিস্তান, নেপাল, ভূটান আৰু বাংলাদেশৰ লগত অতিশয় নগণ্য পৰিমাণৰ বাণিজ্যহে স্থলপথেৰে সম্ভৱপৰ হয়। গতিকে, পৃথিৱীৰ বাকীবােৰ দেশৰ লগত বৈদেশিক লেনদেনৰ বেলিকা ভাৰতে ঘাইকৈ দেশৰ মূল ভূভাগৰ ৬,১০০ কিলােমিটাৰ দীঘল উপকূল ৰেখাৰ ওপৰত অৱস্থিত বিভিন্ন বন্দৰ গাহৰ সুবিধা গ্রহণ কৰে।
ভাৰতৰ উপকূল অৱস্থানত ১২ টা বৃহৎ বন্দৰৰ উপৰি প্রায় ২০০ টা ক্ষুদ্র আৰু মজলীয়া আকাৰৰ বন্দৰ আছে। ভাৰতৰ উপকূল অৱস্থানত বন্দৰ গঢ়ি উঠাৰ পৰম্পৰা প্ৰাক ঐতিহাসিক গিতে আৰম্ভ হৈছে।
প্রাচীনকালৰে পৰা এই ভাৰতৰ উপকূলত ভালেমান বন্দৰ গঢ়ি উঠিছিল যদিও আধুনিক নাচৰ প্ৰতিটো বন্দৰেই বিগত তিনিশ বছৰৰ ভিতৰত বৃটিছ ঔপনিবেশীয় আৰ্হিৰে পুনৰ গঠন হাৱা বুলিয়েই ক’ব পাৰি ৷ বৃটিছসকলে ভাৰতৰ বন্দৰসমূহক ইহঁতৰ নিজ নিজ পশ্চাৎভূমি লেকাৰ সম্পদ সংগ্রহ কেন্দ্ৰৰূপে গঢ়ি তুলিছিল। সেয়েহে প্ৰতিটো প্রধান বন্দৰৰ পৰা বৃক্ষৰূপী মাৰ্হিত ৰে’লপথৰ সম্প্ৰসাৰণ ঘটোৱা হৈছিল। ভাৰতৰ সৰ্বমুঠ ১২ টা বৃহৎ বন্দৰেদি কার্যতঃ দশৰ ৭৫ শতাংশ সামুদ্রিক যাতায়ত সম্পাদন হােৱা দেখা যায়। এনে স্থলত এনেবােৰ বন্দৰৰ প্ৰকাৰ্যৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পাইছে।
ওপৰৰ আলােচনাৰ পৰা দেখা যায় যে ঐতিহাসিক কালৰ পৰা বৰ্তমান সময়লৈকে ভাৰতৰ আন্তর্জাতিক বাণিজ্যসমূহ সমুদ্র পথেৰেই সম্পাদন হৈ আহিছে। সেয়েহে সামুদ্রিক বন্দৰ সমূহক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ প্ৰৱেশদ্বাৰ বুলি কোৱা হয়।
(g) স্বাস্থ্যবান নগৰ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ এখন স্বাস্থ্যকৰ নগৰ হ’ল এনে এখন নগৰ যি ক্রমাগত শাৰীৰিক আৰু সামাজিক পৰিৱেশ তৈয়াৰ কৰে আৰু উন্নত কৰে আৰু সেই সম্প্ৰদায়ৰ সংস্থানবোৰক প্ৰসাৰিত কৰে যি মানুহে পাৰস্পৰিকভাৱে জীৱনৰ গোটেই কাৰ্য্য সম্পাদন কৰে আৰু সিহঁতৰ সৰ্বাধিক সম্ভাৱনাত উন্নত কৰিবৰ বাবে এজনে আনজনক সমৰ্থন কৰিবৰ বাবে সক্ষম হয়।
(h) ব্যক্তিগত যোগাযোগ পদ্ধতি বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ এইটো এটা ব্যক্তিগত যোগাযোগ। যি এজন ব্যক্তিৰ পৰা আনজন ব্যক্তিৰ লগত সম্পর্ক স্থাপন কৰে। এইটো দুজন ব্যক্তিক সামাজিক প্রাণী হিচাপে গঢ়ি তোলাত প্রয়োজনীয় যোগাযোগ সৰবৰাহ কৰে। আমাৰ ওছৰত চিঠিপত্র, ইমেল, এচ.এম.এচ, টেলিফোন আৰু মোবাইল ফোনৰ সুবিধা আছে যাৰ মাধ্যমে আমি ব্যক্তিগত যোগাযোগ স্থাপন কৰিব পাৰে। আনকি ইয়াত এচ.টি.ডি আৰু আই.এচ.ডি পৰিসেৱাও অন্তৰ্ভূক্ত আছে।
(i) মুম্বাই সমুদ্র বন্দৰৰ গুৰুত্বসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ মুম্বাই বন্দৰঃ ভাৰতৰ বৃহত্তম বন্দৰ মুম্বাই হৈছে মধ্য প্রাচ্য, ভূমধ্য সাগৰীয়, আফ্রিকীয় আৰু আটলান্টিকৰ পূৱ উপকূলৰ লগত ভাৰতক সংযোগকাৰী সুবিধাজনক অৱস্থানৰ বন্দৰ। সেয়েহে, দেশৰ সৰ্বাধিক আন্তর্জাতিক বাণিজ্য এই বন্দৰেৰ সম্পাদন কৰা হয়। এই বন্দৰত একে সময়তে ৫৪ খন জাহাজ প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে। কিছুমান বিশেষ দ্ৰব্যৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিপণনৰ বেলিকা পঞ্জাৱ, হাৰিয়ানা প্রভৃতি ৰাজ্যৰ কিছুমান খণ্ডও এইবন্দৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
(j) খনন কাৰ্যত কোনবোৰ প্ৰাকৃতিক আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰণে প্ৰভাৱ পেলায়?
উত্তৰঃ খনন ক্রিয়াকলাপক প্ৰভাৱিত কৰা উপাদানবোৰৰ ভিতৰত-
শাৰীৰিক কাৰণবোৰ হ’ল: আমানতৰ আকাৰ, গ্ৰেড আৰু সংঘটিত হোৱাৰ পদ্ধতি অন্তৰ্ভূক্ত আছে।
অর্থনৈতিক কাৰণ: খনিজ পদার্থবিলাকৰ চাহিদা উপলব্ধ আৰু ব্যৱহৃত প্রযুক্তি, অৱগাঁথনি বিকাশৰ বাবে মূলধন আৰু শ্ৰম আৰু পৰিবহনৰ খৰচৰ কথা আহি পৰে।
4. তলত দিয়া প্ৰশ্নসমূহৰ প্ৰতিটোৰ উত্তৰ ১০০ টা শব্দৰ ভিতৰত দিয়া: (যিকোনো নটা)
(a) তৃতীয়ক বৃত্তি হিচাপে পৰ্যটনৰ গুৰুত্ব সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ সাম্প্ৰতিক সময়ত বিশ্বত প্ৰাথমিক আৰু দ্বিতীয়ক খণ্ডৰ জীৱিকাসমূহৰ তুলনাত তৃতীয়ক খণ্ডৰ জীৱিকা গ্ৰহণ কৰা মানুহৰ সংখ্যা ক্রমশঃ বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰিছে। উন্নয়নৰ পৰ্যায় নিৰ্বিশেষে সকলো ধৰণৰ সমাজতেই সেৱাখণ্ডৰ আৱশ্যকতা এৰাই যাব পৰা নাযায় যদিও তৃতীয় বিশ্বৰ দেশসমূহতকৈ উন্নত দেশসমূহত তৃতীয়ক খণ্ডত নিয়োজিত লোকৰ সংখ্যা অধিক হোৱা দেখা যায়। উদাহৰণস্বৰূপে, অনুন্নত দেশসমূহৰ প্ৰায়বোৰ দেশতে মুঠ কৰ্মীৰ ১০ শতাংশ এই খণ্ডত নিয়োজিত হৈ থকাৰ বিপৰীতে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰত মুঠ কৰ্মীৰ ৭৫ শতাংশই এই খণ্ডত নিয়োজিত। পৃথিৱীৰ সৰ্ববৃহৎ তৃতীয়ক খণ্ডৰ জীৱিকা ৰূপে চিহ্নিত পর্যটন উদ্যোগত সমগ্র বিশ্বতে ২৫ কোটি মানুহৰ প্ৰত্যক্ষ সংস্থাপনৰ সম্ভৱ হৈছে।
এই উদ্যোগৰ বিশ্বব্যাপী পৰিক্ৰমাটোত ২৫ কোটি পঞ্জীকৃত কৰ্মীৰ উপৰিও, হোটেল, ভোজন, যাতায়াত, মনোৰঞ্জন, চিন্তাকৰ্ষক পণ্যৰ বিশেষ ধৰণৰ দোকান প্রভৃতি পৰ্যটনৰ আনুসাংগিক সেৱাসমূহৰ লগত জড়িত লোকৰ সংখ্যাও পঞ্জীকৃত কৰ্মীৰ তুলনাত কম বুলিব নোৱাৰি। এই পৰ্যটন উদ্যোগক আশ্ৰয় কৰি বহুধৰণৰ অৱস্থাপক উদ্যোগ, খুচুৰা বাণিজ্য, পৰম্পৰাবাহী পণ্যৰ উৎপাদন, বিনিৰ্মাণ প্রভৃতি কাম-কাজৰ একোটা পৰিবেশ গঢ় লয়। এনেদৰে তৃতীয়ক খণ্ডত সংস্থাপন বাট মুকলি হৈছে আৰু উপযুক্ত জনে সংস্থাপনৰ সুযোগ গ্ৰহণ কৰিব পাৰিছে।
(b) উপগ্রহ যোগাযোগ ব্যৱস্থা কি আৰু ভাৰতবৰ্ষত এই যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ অগ্ৰগতিৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা?
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ প্ৰায় ১০০ কোটি লোকেই বর্তমান সময়ত যোগাযোগ সেৱাৰ ক্ষেত্ৰত উপগ্ৰহ পৰিচালিত ইন্টাৰনেট ব্যৱস্থাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। আকাশত নিক্ষেপ কৰা উপগ্রহসমূহত তথ্যৰ গ্ৰাহক আৰু প্ৰতিফলক যন্ত্র সংস্থাপন কৰি এই কাম অতি কম খৰচত সহজে সমাধা কৰা হয়। যোগাযোগ সেৱাৰ উদ্দেশ্যে উপগ্ৰহ ব্যৱস্থাৰ ব্যাপক প্রচলনৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতবৰ্ষও বিশ্বৰ এখন আগশাৰীৰ দেশ। ভাৰতৰ এনেধৰণৰ কৃত্রিম উপগ্রহসমূহৰ ভিতৰত আর্যভট্ট, ভাস্কৰ-১, ৰোহিণী, ইনছেট-১খ প্রভৃতি উল্লেখযোগ্য। এই ভিন্ন শ্ৰেণীৰ উপগ্রহসমূহে দূৰদূৰণিৰ পৰিসৰত ব্যক্তিগত পৰ্যায়ৰ যোগাযোগকে ধৰি অনাতাঁৰ, দূৰদৰ্শন, ৰেল আৰু বিমান চলাচল, প্ৰতিৰক্ষা, প্রাকৃতিক দুর্যোগ প্রভৃতি বিভিন্ন বিষয়ৰ লগত জড়িত বহু ধৰণৰ যোগাযোগ প্ৰণালী পৰিচালনা কৰে৷
(c) নগৰীকৰণ কি আৰু নগৰীকৰণৰ দুটা কাৰণ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ নগৰীকৰণ এনে এক সামাজিক প্রক্রিয়া যাৰ লগত সমাজখনৰ অর্থনৈতিক, সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক দিশৰ সম্পর্ক আছে। নগৰীকৰণ হ’ল নগৰ এখনত প্ৰব্ৰজনৰ বাবে জনসংখ্যা একত্রিত হােৱাৰ আৰু এই জনসংখ্যাৰ পৰিসৰ আৰু ঘনত্ব ক্রমে বৃদ্ধি হােৱাৰ এটা প্রক্রিয়া।
নগৰীকৰণৰ দুটা কাৰণ-
১। অতিৰিক্ত সম্পদৰাজি: প্রাচীন কালত প্রাকৃতিক সম্পদৰাজি মানুহে উদ্ভাৱন কৰিব পৰা নাছিল। মানুহে প্রকৃতি ৰাজ্যতে বাস কৰি জীৱন নির্বাহ কৰিছিল। মানুহৰ আৱশ্যকীয় বস্তু সীমিত আছিল। কিন্তু মানুহে যেতিয়া জুই, চকা, কৃষিৰ আৱিষ্কাৰ কৰি নানা আহিলা, যন্ত্রপাতি আৱিষ্কাৰ কৰিলে মানুহৰ আৱশ্যকীয় সম্পদ, অতিৰিক্তভাৱে বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰে আৰু তাৰ ফলতে জনসংখ্যাৰ প্রব্রজন সেই ঠাইলৈ আৰম্ভ হৈনগৰ – চহৰ গঢ়ি উঠে।
২। অনুকূল ভৌগােলিক অৱস্থা: আদিম মানৱ প্রাকৃতিক জীৱ। পৃথিৱীৰ যিবােৰ ঠাইৰ জলবায়ু মানুহৰ বাসােপযােগী, মাটি সাৰুৱা আৰু বেপাৰবাণিজ্য বা আদান – প্রদানৰ সুবিধাজনক তেনে ঠাইতে মানুহে একেলগে বাস কৰিবলৈ লৈছিল ফলত নগৰ – চহৰবােৰ গঢ়ি উঠিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে এই কাৰণতে প্রাচীন নগৰ – চহৰবােৰ নদী উপত্যকাবোৰতহে গঢ়ি উঠিছিল।
(d) জনসংখ্যাৰ আকাৰৰ ভিত্তিত ভাৰতবৰ্ষৰ নগৰসমূহ শ্রেণীবিভাজন কৰা৷
উত্তৰঃ ২০০১ চনৰ লোকপিয়ল অনুসৰি ভাৰতবৰ্ষত সৰু বৰ সৰ্বমুঠ চহৰৰ সংখ্যা ৫১৬১ খন। উল্লেখ্য যে, দেশখনৰ বিভিন্ন অঞ্চলত সিঁচৰিত হৈ থকা চহৰসমূহত বসবাস কৰা লোকৰ সংখ্যা একে নহয়। কোনো চহৰত ১ নিযুততকৈও অধিক লোকে বাস কৰে যদিও আন কিছুমান চহৰত মাত্র ৫০০০ জন মান মানুহে বাস কৰে। সেইবাবে জনসংখ্যাৰ ভিত্তিত ভাৰতবৰ্ষৰ চহৰসমূহক ৬টা শ্ৰেণীত বিভক্ত কৰা হৈছে। সাধাৰণতে ভাৰতত একো একোখন ঠায়ে নগৰৰ মৰ্যদা পাবলৈ হ’লে ঠাইখনত কমে ৫০০০ জন মানুহে বসবাস কৰাৰ লগতে এই সকল লোকৰ ৭৫ শতাংশ অনাকৃষি খণ্ডত নিয়োজিত হ’ব লাগে। যিবোৰ চহৰৰ জনসংখ্যাৰ পৰিমাণ এক নিযুত বা তাতকৈ অধিক সেইবোৰ চহৰক মেট্ৰ’পলিটান চিটি বা প্ৰবৃদ্ধ চহৰ হিচাপে জনা যায়৷ ভাৰতীয় লোকপিয়ল বিভাগে জনসংখ্যাৰ ভিত্তিত শ্রেণী বিভাজন কৰা দেশৰ চহৰবোৰৰ সংখ্যা তলৰ তালিকাত উল্লেখ কৰা হ’ল –
| শ্ৰেণী | জনসংখ্যাৰ পৰিমাণ | নগৰৰ সংখ্যা |
| I | ১,০০,০০০ বা তাতকৈ অধিক লোক থকা | ৪২৩ |
| II | ৫০,০০০ – ৯৯,৯৯৯ | ৪৯৮ |
| III | ২০,০০০ – ৪৯,৯৯৯ | ১৩৮৬ |
| IV | ১০,০০০ – ১৯,৯৯৯ | ১৫৬০ |
| V | ৫০০০ – ৯,৯৯৯ | ১০৫৭ |
| VI | ৫০০০ তকৈ কম জনসংখ্যা থকা সৰ্বমুঠ – ৫১৬১ | ২২৭ |
(e) অসমৰ বৰাক উপত্যকাৰ বিষয়ে এটা চমু টোকা লিখা।
উত্তৰঃ বৰাক উপত্যকা বাংলাদেশৰ মাজেৰে আগুৱাই আহি ৯২°৩০′ পূৱ দ্রাঘিমাৰ কাষৰীয়া অৱস্থানেদি অসম সোমাই কৰিমগঞ্জ, হাইলাকান্দি আৰু কাছাৰ জিলাৰ ভূ-ভাগ সামৰি লৈ মণিপুৰ সীমান্তৰে বৈ অহা বৰাক আৰু ইয়াৰ উপনৈ জিৰি পৰ্যন্ত বিস্তৃত হৈ আছে। এই উপত্যকাৰ উত্তৰে বৰাইল পাহাৰ, পূৱে মণিপুৰ উচ্চভূমি, দক্ষিণে মিজোৰাম পার্বত্যভূমি আৰু পশ্চিমে ভাৰত বাংলাদেশ আন্তর্জাতিক সীমান্তৰ সিপাৰে থকা উন্মুক্ত বাংলাদেশ সমতল বৰাক উপত্যকাৰ ভৌগোলিক আয়তন ৬৯৬২ বৰ্গ কিঃমিঃ আৰু উচ্চতা ৫০-১০০ মিটাৰ।
(f) অসমৰ পেট্ৰ’লিয়াম উদ্যোগৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ অসমৰ অৰ্থনীতিত তেল উদ্যোগৰো বিশেষ ভূমিকা আছে। ১৮২৬ চনতে কেপ্তেইন উইলকক্সে শিৱসাগৰ জিলাৰ দক্ষিণ – পশ্চিমে খনিজ তেল আৰু কয়লক্ষেত্র প্রত্যক্ষ কৰিছিল। খনিজ তেল শোধন কৰিবলৈ বৰ্তমান অসমত ডিগবৈ, নুনমাটি, বঙাইগাঁও আৰু নুমলীগড়ত চাৰিটা শোধনাগাৰ আছে। ইয়াৰ ভিতৰত একমাত্র ডিগবৈ শোধনাগাৰ স্বাধীনতাৰ পূৰ্বে স্থাপন কৰা হৈছিল। খনিজ তেলৰ প্ৰথম প্ৰণালীবদ্ধ ব’ৰিং অর্থাৎ খনন আৰম্ভ হয় ১৮৬৬ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত। প্রথম পৰ্যায়ৰ এই অভিযান সফল হোৱা নাছিল। এইক্ষেত্ৰত প্রধান অসুবিধা আছিল যাতায়াত।
পৰীক্ষামূলক তেল আহৰণত এটা কথা পৰিষ্কাৰ হৈছিল যে মাকুমৰ তৈলক্ষেত্ৰত পর্যাপ্ত পৰিমাণৰ তেল আহৰণ কৰিব পৰা হ’ব। তেল উদ্যোগে বাণিজ্যিক সফলতা লাভ কৰিব নোৱাৰাৰ মূলতে আছিল উপযুক্ত যাতায়াত ব্যৱস্থাৰ অভাৱ। আসাম ৰে’লৱে এণ্ড ট্রেডিং কোম্পানীক ১৮৮২ চনৰ শেষৰফালে লক্ষীমপুৰ জিলাত তেল আহৰণৰ সুবিধা দিয়া হৈছিল। ১৮৮৪ চনত এ . আৰ . টি . চিয়ে কাম আৰম্ভ কৰে। চপ্ত বছৰৰ লিজ লাভ কৰি কোম্পানীয়ে দুবছৰৰ ভিতৰত ১০,৪০০ বেৰেল তেল আহৰণ কৰাৰ অনুমতি পাইছিল। কোম্পানীৰ ব’ৰ্ড অব ডাইৰেক্টৰে ডিগবৈৰ আশে – পাশে ছয় বৰ্গমাইলৰ এটা এলেকাত পুনৰ লিজত বিচাৰিছিল। ১৮৯২ চনত কোম্পানীয়ে ৪ বর্গমাইল এখন ক্ষেত্র ২০ বছৰৰ বাবে লিজত লাভ কৰে।
প্রতি এশ গেলেন তেলৰ বিনিময়ত কোম্পানীয়ে আঠ অনা ৰয়েল্টি দিব লগা হৈছিল। ইতিমধ্যে কামৰ লৰি কোম্পানীয়ে আসাম অইল চিণ্ডিকেটৰ এজেণ্ট হৈ ডিগবৈত একেই চৰ্তত আন এটা ক্ষেত্ৰ লিজত লৈছিল। ১৮৮৮ চনত আৰ. এইছ. টাউনচেণ্ডে ভাৰত চৰকাৰৰ নিৰ্দেশমৰ্মে মাকুম তৈল ক্ষেত্ৰত এটা জৰীপ কৰিছিল। তেওঁ তেল উদ্যোগৰ প্ৰচুৰ সম্ভাৱনা দেখি ৰাজহ বিভাগলৈ এটা বিৱৰণ দিছিল। ১৮৮৮ চনৰ প্ৰথম ভাগত ডিগবৈত প্রথম সফল ব’ৰিঙৰ বাবে টাউনচেণ্ডক কৃতিত্ব দিয়া হয়। তেওঁ সমগ্ৰ বিশ্বৰ ভিতৰতে অসম এখন গুৰুত্বপূৰ্ণ তৈলক্ষেত্ৰ হ’ব বুলি ভৱিষ্যৎবাণী কৰিছিল। অসমৰ তদানীন্তন চীফ কমিছনাৰ চাৰ্লছ এলিয়টলৈ এখন পত্রযোগে জনাইছিল যে ডিগবৈত এটা ডাঙৰ কুৱা এ. আৰ. চিয়ে আৱিষ্কাৰ কৰিছে।
১৮৯৮ চনলৈকে এ. আৰ. টি. চিয়ে বিভিন্ন গভীৰতাৰ দহটা তৈল খাদত কাম কৰি আছিল যদিও তেল আহৰণৰ পৰিমাণ যথেষ্ট কম আছিল। এ . আৰ. টি. চিয়ে মাৰ্ঘেৰিটাত এটা সৰু ৰিফাইনেৰী খুলি লৈছিল। লণ্ডনত ৩১০,০০ পাউণ্ড ষ্টালিঙৰ এটা পুঁজিৰ বিনিয়োগত আসাম অইল কোম্পানী খোলা হৈছিল। নতুনকৈ গঠন কৰা এ. ও. চিয়ে এ. আৰ. টি. চি আৰু তেল চিণ্ডিকেটৰ পৰা সমূহ তৈলক্ষেত্ৰৰ দায়িত্ব লৈ উৎপাদন কাৰ্য আৰম্ভ কৰিবলৈ আগবাঢ়িছিল। মাকুম আৰু ডিগবৈৰ তৈলক্ষেত্ৰসমূহ এইদৰে ‘আসাম অইল কোম্পানী লৈ হস্তান্তৰ হৈছিল। এ. ও. চি অসমৰ প্ৰথমটো পেট্ৰ’লিয়াম কোম্পানী হিচাবে অর্থনৈতিক ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট গুৰুত্ব লাভ কৰিছিল। এ. আৰ. টি. চিৰ চেয়াৰমেন লৰ্ড ৰিবলছডেল ‘আসাম অইল কোম্পানী’ৰ চেয়াৰমেন নিযুক্ত হৈছিল। ডিগবৈত সদৰ কাৰ্যালয় আৰু এটা ডাঙৰ শোধনাগাৰ স্থাপন কৰাৰ পিছত কোচিন তেল, মম, লুব্রিকেণ্টছ আদি পেট্ৰ’লজাত সামগ্ৰীৰ উৎপাদন আৰম্ভ হৈছিল। ১৯১১৩,৫৬৫,১৬৩ গেলন পেট্ৰ’ল উৎপাদিত কৰিছিল।
(g) ভাৰতবৰ্ষত খনিজ সম্পদ পোৱা তিনিটা প্রধান অঞ্চলৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত খনিজ সম্পদ পোৱা তিনিটা প্রধান অঞ্চল হল-
(ক) দাক্ষিণাত্য মালভূমিৰ উত্তৰ পূৰ্বাঞ্চল।
(খ) দক্ষিণ-পশ্চিম মালভূমি অঞ্চল।
(গ) উত্তৰ-পশ্চিম অঞ্চল।
(ক) দাক্ষিণাত্য মালভূমিৰ উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চল: ভাৰতৰ খনিজ সম্পদৰ ভঁৰালৰ ক্ষেত্ৰত এই অঞ্চলটোৱেই আটাইতকৈ চহকী। ছোটনাগপুৰ মালভূমি, উৰিষ্যা মালভূমি। পশ্চিমবংগ আৰু ছত্তীছগড়ৰ প্ৰায় সমুদায় এলেকা ব্যাপ্ত এইটো অঞ্চলত আকৰিক লো, কয়লা, মেংগানিজ, বক্সাইট, তাম প্রভতি বিভিন্ন খনিজ দ্রব্য পোৱা যায়।
(খ) দক্ষিণ-পশ্চিম মালভূমি অঞ্চল: মহাৰাষ্ট্ৰ পৰা আৰম্ভ কৰি গোৱা, কৰ্ণাটক, কেৰেলা আৰু তামিলনাডু ৰাজ্যৰ ভৌগোলিক পৰিবেশত বিস্তৃত এইটো খনিজ সম্পদত চহকী দ্বিতীয়টো অঞ্চল। এই অঞ্চলৰ প্ৰধান সম্পদ সমূহ হ’ল আকৰিক লো, মেংগানিজ, বক্সাইট আৰু চূণশিল৷ ছোটনাগপুৰ কেন্দ্ৰীক খনিজ অঞ্চলােটৰ দৰে এইটো অঞ্চলত বৈচিত্র্যপূর্ণ খনিজ সম্পদৰ সহঃ অৱস্থান পোৱা নাযায়। বৰঞ্চ একোটা অৱস্থানত প্ৰচুৰ মাত্ৰাত একেবিধ খনিজৰ সমাৱেশ এই অঞ্চলৰ ভৌগোলিক বৈশিষ্ট্য। কেৱল উপকূলৰ বালিচৰত পোৱা ইউৰেনিয়াম আৰু থ’ৰিয়াম উপাদানপুষ্ট মোনাজাইট বালুকা এইটো অঞ্চলৰ ব্যতিক্রমী খনিজৰ ভিতৰত পৰে।
(গ) উত্তৰ-পশ্চিম অঞ্চল: ভাৰতৰ তৃতীয়টো খনিজ সম্পদৰ ভাণ্ডাৰ গুজৰাটৰ কাম্বে উপসাগৰৰ পৰা ৰাজস্থানৰ আৰাৱলী পৰ্বত পর্যন্ত প্ৰসাৰিত হৈ আছে৷ এইটো অঞ্চল খনিজ তেল আৰু প্ৰাকৃতিক গেছৰ বৃহৎ ভাণ্ডাৰৰ অৱস্থান। ইয়াৰোপৰি নানাবিধ অলৌহযুক্ত ধাতৱীয় খনিজ পদার্থতো এই অঞ্চল চহকী।
(h) অসমৰ গ্ৰাম্য আৰু নগৰীয়া জনবসতিৰ বিষয়ে এটা চমু টোকা লিখা।
উত্তৰঃ কৃষি, মীন, পশুপালন, অৰণ্য আৰু খনি প্রভৃতি প্রাথমিক পর্যায়ৰ আর্থিক কাম কাজৰ লগত লােকসকল ঘাইকৈ গ্রামাঞ্চলৰ বাসিন্দা। এওঁলোক অর্থনৈতিক কাম-কাজ ঘাইকৈ প্রাকৃতিৰ পৰিৱেশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। পৃথিৱীৰ এনে সকলােবােৰ গ্রামাঞ্চলৰ জনবসতি পৰিক্ৰমাটোক গ্রাম্য বসতি বােলা হয়। গ্রাম্য বসতি কৃষিত, বনজ, খনিজ , আৰু পশুজ আদি প্রাথমিক খণ্ডৰ উৎপাদনৰ লগত জড়িত। নগৰীয়া বসতিত প্রাথমিক খণ্ডৰ উৎপাদনসমূহ ব্যৱহাৰৰ উপযােগী কৰা হয়। গাওঁ আৰু নগৰসমূহৰ আৰ্থ সাংস্কৃতিক পটভূমি সম্পূর্ণ পৃথক ৰূপত দেখুওৱা হয় যদিও বহুতাে গ্রামাঞ্চলত ভালেমান নগৰীয়া লক্ষণ প্রকাশ পায়। ঠিক তেনে ধৰণেই কোনাে এখন নগৰত গাওঁসদৃশ কিছুমান লক্ষণ একেবাৰে নথকা নহয়।
কৃষি, মীন, পশুপালন, অৰণ্য আৰু খনি প্রভৃতি প্রাথমিক পর্যায়ৰ আর্থিক কাম-কাজৰ লগত গ্রাম্য অঞ্চলৰ লােকসকল জড়িত। এওঁলােকৰ অর্থনৈতিক কাম – কাজ বহু দূৰলৈকে প্রাকৃতিক পৰিৱেশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। আনহাতে, প্রাথমিক খণ্ডৰ উৎপাদনসমূহ ব্যৱহাৰৰ উপযােগী কৰাৰ লগতে এইবােৰৰ বিপণন আৰু গুণগত মান উন্নয়ন প্রভৃতিৰ লগত জড়িত। কাম-কাজসমূহ নগৰকেন্দ্রীক হয়। অর্থাৎ, নগৰৰ অধিবাসীসকল প্রাথমিক খণ্ডৰ পৰিৱর্তে উদ্যোগ, বাণিজ্য আৰু সেৱাকেন্দ্রীক অর্থনীতিৰ লগতহে পােনপটীয়াভাৱে জড়িত হৈ থাকে। গ্রাম্য বসতিৰ প্ৰতিৰূপ ভিন্ন লক্ষণাক্রান্ত হােৱাৰ বিপৰীতে পৃথিৱীৰ প্ৰতিখন চহৰৰ বসতিক বৃহৎ আকাৰৰ একোটা সুসংহত বসতি বুলিয়েই ক’ব পাৰি। শিল্প, বাণিজ্য, প্রশাসন, যাতায়াত, যােগাযােগ, শিক্ষা, পর্যটন প্রভৃতি নানা তৰহৰ কৃষিভিন্ন অর্থাৎ, ভূমি নিৰ্ভৰশীলতা কম হােৱা ধৰণৰ অর্থকাৰী কাম-কাজত জড়িত চহৰ বাসীসকল নিচেই কম এলেকাৰ পৰিসৰতে থুপ খাই থাকে। ইয়াৰ বিপৰীতে গ্রাম্য বসতি বিস্তৃত অঞ্চল জুৰি থকা দেখা যায়।
(i) ভাৰতৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ-
(ক) সম্পদজনিত বৈষম্য: জলবায়ু, ভূ – আকৃতি, মাটিৰ গুণাগুণ আৰু ভূ – তাত্বিক সংৰচনা প্রকৃতি নিয়ন্ত্রিত আঞ্চলিক বৈষম্যৰ ফলত বিভিন্ন ৰাষ্ট্রৰ ভৌগালিক পৰিসৰত সৃষ্টি হোৱা সম্পদ সম্ভাৱনা একে নহয়। বন্ধুৰতা, উচ্চতা আৰু জলবায়ুভেদে সম্পদৰ সম্ভাৱনা ভিন ভিন হয়।
(খ) জনসংখ্যা: জনসংখ্যাৰ আকাৰ বিস্তৃতি আৰু সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰই এখন দেশ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যমূখী কৰাত যথেষ্ট অৰিহণা যােগায়। দুর্বল অর্থব্যৱস্থাৰ অন্তৰ্গত অধি জনসংখ্যাৰ দেশবােৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ পৰিসৰ নিচেই সীমিত। কাৰণ, সীমিত ক্রম ক্ষমতা আৰু ঘাইকৈ দেশখনৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ লােকৰ উৎপাদিত সম্পদবােৰ আভ্যন্বী পৰিসৰত লেনদেন কৰাৰ পৰম্পৰাই এনেবােৰ দেশত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ পটভূমি দুৰ্বল কৰি ৰাখে।
(গ) অর্থনৈতিক উন্নয়ন পর্যায়: অর্থনৈতিক উন্নয়নৰ তৎকালীন পর্যায় অনুসৰি একেই ৰাষ্ট্ৰৰে আন্তৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যিক লেনদেনৰ তালিকাখনৰ সালসলনি হৈ থাকে। উদাহৰণস্বৰূপে কৃষিজাত আৰু খনিজাত সম্পদৰ উৎপাদন ভিত্তিক ভাৰতৰ পৰা উনবিংশ শতিকাত প্রচুৰ পৰিমাণে আকৰিক লাে আৰু কপাহ অর্থাৎ কেঁচামালৰ ৰপ্তানি ঘটিছিল। কুৰি শতিকা কালছােৱাত এই দুই প্রাথমিক খণ্ডৰ উৎপাদনৰ আধাৰতে পূর্বৰ কেঁচামালৰ ৰপ্তানিৰ সলন তীখা অথবা তীখাৰ সৰঞ্জাম আৰু কপাহী কাপােৰ অর্থাৎ শিল্পজাত সম্পদৰ ৰপ্তানিৰ পৰম্পৰা আৰম্ভ হয়।
(ঘ) বিদেশী বিনিয়োগৰ পৰিমাণ: অর্থনৈতিক ভাৱে অনগ্ৰসৰ সম্পদ সমৃদ্ধ ৰাষ্ট্ৰসমূহত বেলিকা বিদেশী পুঁজি বিনিয়ােগৰ লগে লগে ৰাষ্ট্ৰখনৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পাই গৈ থাকে। এনে ৰাষ্ট্ৰসমূহত বিদেশী পুঁজি বিনিয়ােগৰ ফলত কৃষি, খনি অথবা অৰু সম্পদৰ ঔদ্যোগিকৰণ ক্ষিপ্র হয়। ফলত এনেবােৰ উদ্যোগৰ উৎপাদন সমূহে আন্ত:ৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰত প্ৰৱেশ কৰে।
(ঙ) পৰিবহণ: আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য মাত্রেই আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিসৰত ঘটা পণ্য অথবা প্রযুক্তি প্রভৃতি সম্পদসমূহৰ স্থানান্তৰণ অপৰিহার্য। গতিকে , উপযুক্ত পৰিবহণ মাধ্যমৰ অবিহনে মান্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ ধাৰণাটোৱেই অমুলক হৈ পৰে।
(j) অসমৰ জল পৰিবহনৰ ওপৰত এটা চমু টোকা লিখা।
উত্তৰঃ নদীবহুল অঞ্চল হিচাপে অসমত আভ্যন্তৰীণ জল পৰিবহণৰ সম্ভাৱনা অস্বীকাৰ কৰিব নোৱাৰি৷ বিশেষতঃ পথ আৰু ৰেল পৰিবহণ ব্যৱস্থা প্ৰচলনৰ পূৰ্বে ৰাজ্যখনৰ স্থানীয়, আঞ্চলিক আৰু আন্তঃআঞ্চলিক পৰিসৰৰ পৰিবহণ প্ৰকাৰ্য জল পৰিবহণৰ ওপৰতে নিৰ্ভৰশীল আছিল। অসমত নাব্য অর্থাৎ নাও-জাহাজ চলাচলযোগ্য জলপথৰ মুঠ দৈর্ঘ্য হৈছে ৫,০২৩ কিল’মিটাৰ। এই সমুদায় নাব্য জলপথৰ ৪,০৯৮ কিল’মিটাৰ একমাত্ৰ সৰু অথবা মজলীয়া হাত-নাও আৰু অৱশিষ্ট ৯২৫ কিল’মিটাৰ জলপথত মেচিন-নাও অথবা ১০০ টন পর্যন্ত ভাৰবাহী জাহাজ চলাচলৰ উপযোগী ৰূপে গণ্য কৰা হৈছিল।
বৰ্তমান অসমত ব্ৰহ্মপুত্ৰকে ধৰি সৰু-বৰ আন ভালেমান নদীত বহুতো পাৰঘাট আছে। এনেবোৰ পাৰঘাটৰ ভিতৰত ব্ৰহ্মপুত্ৰ আৰু বৰাক নদীৰ পাৰত যথাক্রমে ২৯ টা আৰু ২৫ টা আৰু সোৱণশিৰি লোহিত আদি উপনৈসমূহত ৫টা ঘাট পোৱা যায়। এনেবোৰ পাৰঘাটেৰে পাৰাপাৰ হোৱা মুঠ যাতায়াত সম্পাদনৰ বিপৰীতে ২০০১-০২ বৰ্ষত ভাড়াৰ শিতানত সংগৃহীত মুঠ ৰাজহ আছিল ১.১৪ কোটি টকা৷
5. তলত দিয়া প্ৰশ্নসমূহৰ উত্তৰ দিয়া: (যিকোনো তিনিটা)
(a) জনসংখ্যা বিতৰণত ভৌগোলিক আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰকসমূহৰ প্ৰভাৱ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ জনসংখ্যা বিতৰণত ভৌগোলিক কাৰকসমূহ-
(ক) পানীৰ উপলভ্যতা (Availability of water): সকলো ধৰণৰ জীৱৰ বাবে এইটো আটাইতকৈ প্ৰয়োজনীয় উপাদান। সেয়েহে পানী সহজতে আৰু প্ৰচুৰ পৰিমাণে প্রাপ্ত অঞ্চলবোৰত, বিশেষকৈ বিশুদ্ধ পানী পোৱা ঠাইত মানুহে বসবাস কৰিবলৈ বিচাৰে। গতিকে পৃথিৱীৰ জনসংখ্যা বিতৰণ আৰু ঘনত্বৰ ওপৰত পানীয়ে স্বাভাৱিকতে এক মহত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে৷
(খ) ভূ-অৱয়বসমূহ (Landforms): মানৱ সমতলভূমি আৰু সুবিধাজনক ঠাইত বসবাস কৰিবলৈ ইচ্ছা কৰে। কিয়নো ভূ-ভাগৰ অসমান স্থিতিয়ে মানুহৰ প্ৰায় সকলোবোৰ উন্নয়নমূলক কামত বাধাৰ সৃষ্টি কৰে। সেয়েহে এনেধৰণৰ অসুবিধাজনক ঠাইত জনসংখ্যাৰ বিস্তৃতি কম হয়।
(গ) জলবায়ু (Climate): মানৱ বসতিৰ বাবে অতি মাত্ৰা গৰম বা অতিশয় ঠাণ্ডা অঞ্চলবোৰ অস্বস্তিকৰ। আকৌ পৰিমিত, সুবিধাজনক জলবায়ুৰ দেশবোৰত য’ত জলবায়ুৰ তাৰতম্য অতিমাত্ৰা নহয়, সেইবোৰ অঞ্চলত জনবসতি ঘন হোৱা পৰিলক্ষিত হয়।
(ঘ) মাটি বা ভূমি (Soils): কৃষিমূলক আৰু শিল্পজাত কাৰ্যকলাপৰ বাবে। যেয়েহে যিবোৰ আবতলৰ মাটি সাৰুৱা বা উৰ্বৰ তথা উন্নত মানদণ্ডৰ সেইবোৰ অঞ্চলত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব বেছি।
জনসংখ্যা বিতৰণত অৰ্থনৈতিক কাৰকসমূহ-
(ক) খনিজ পদার্থ (Minerals): খনিজ সম্পদসমূহ পৃথিৱীৰ সকলোতে উপলভ্য নহয়। পৃথিৱীৰ কিছুমান অঞ্চল খনিজ পদাথেৰে প্ৰাচুৰ্যময়৷ আনহাতে কিছুমান অঞ্চল খনিজাত পদাৰ্থৰ পৰা সম্পূৰ্ণ বঞ্চিত। গতিকে, অধিক খনিজ সম্পদেৰে প্ৰাচুৰ্যময় অঞ্চলবোৰ ঘন জনবসতিপূর্ণ হয়।
(খ) নগৰীকৰণ (Urbanisation): নগৰসমূহে তুলনামূলকভাৱে সকলো দিশতে উন্নতমানৰ সা – সুবিধা প্রদান কৰে। সেয়েহে সকলোবোৰ নগৰীকৃত অঞ্চলসমূহ ঘন জনবসতিৰে পৰিপূৰ্ণ।
(b) ভাৰতত কৃষিখণ্ডৰ সমস্যাৱলী আলোচনা কৰা ৷
উত্তৰঃ ভাৰতত কৃষিখণ্ডৰ সমস্যাৱলী-
(ক) অনিয়মিত মৌচুমী নিৰ্ভৰতাঃ ভাৰতৰ মুঠ কৃষিভূমিৰ এক তৃতীয়াংশতহে জলসিঞ্চনৰ ব্যৱস্থা আছে। অর্থাৎ, দেশখনৰ কৃষিভূমিৰ অধিক অংশই বৃষ্টি নিৰ্ভৰ হৈ আছে৷ ই ফালে, বৃষ্টিবাহী দক্ষিণ-পশ্চিম মৌচুমীৰ অনিয়মিত আগমনৰ ফলত নদী সংযোগ জলসিঞ্চন ব্যৱস্থা ও সময়োচিত পানী যোগানৰ অনুকুল হৈ নাথাকে।
(খ) নিম্নহাৰৰ উৎপাদন: ভাৰতৰ পথাৰসমূহত প্ৰায়বোৰ শস্যৰে উৎপাদনহাৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মানৰ তুলনাত নিম্ন পৰ্যায়ৰ৷ ঘাইকৈ কৃষিভূমিৰ ওপৰত ক্ষিপ্ত উৎপাদন প্ৰক্ৰিয়াৰ হেঁচা আৰু কৃষিখণ্ডত কৰ্মৰত শ্ৰমিকসকলৰ সীমিত দক্ষতা প্রভৃতি কিছুমান উমৈহতীয়৷ কাৰকৰ ক্ষতি প্ৰভাৱক ইয়াৰ বাবে দায়বদ্ধ কৰিব পাৰি।
(গ) বিত্তীয় ক্ষেত্র: অধিক উৎপাদনক্ষম কৃষি প্রণালী মাত্রেই ব্যয়বহুল। কিন্তু, ভাৰতৰ অধিকাংশ ক্ষুদ্ৰ তথা দৰিদ্ৰ কৃষকৰ পক্ষে সীমিত গাইগুটীয়া কৃষিভূমিৰ পৰিসৰত উচ্চ নিৰখৰ মূলধনী খৰচ জোৰা মাৰিব নোৱাৰাত সঞ্চয়বিহীন অথবা ঋণদায়গ্ৰস্ত আৰ্থিক অৱস্থাৰ অধিকাংশ ভাৰতীয় কৃষকেই অবিকল্পভাৱে পৰম্পৰাগত কৃষি প্ৰণালীকে আদৰি লয় ৷
(ঘ) ভূমি সংস্কাৰহীনতা: স্বাধীনতা লাভৰ পাছত কৃষিভূমিৰ সংস্কাৰ কাৰ্যই অগ্ৰাধিকাৰ লাভ কৰাৰ পৰিবেশতো ঘাইকৈ ৰাজনৈতিক স্বাৰ্থৰ অন্তৰালত দেশৰ ভূমি সংস্কাৰ নীতিয়ে আশাপ্রদ সফলতা প্রদর্শন কৰা নাই। ভূমি সংস্কাৰ কাৰ্যসূচীৰ বিফলতাৰ ফলত কৃষিভূমিৰ বৈষম্যমূলক বিতৰণ অব্যাহত থকাৰ কাৰণে দেশৰ মুঠ কৃষিজাত উৎপাদন তলৰ পৰ্যায়তে থাকি গ’ল ৷
(ঙ) ক্ষুদ্রাকৃতিক শস্যক্ষেত্ৰ আৰু কৃষিভূমি বিখণ্ডন: দেশৰ ৫০ শতাংশ কৃষকৰ কৃষিভূমি এক হেক্টৰতকৈও কম। তেওঁলোকৰ মাজৰে ৪০ শতাংশ কৃষকৰ মাটি গাইপতি আধা হেক্টৰতকৈও কম। জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ লগে লগে উত্তৰাধিকাৰী সূত্রে মাটি ভাগ হোৱাৰ ফলত পুৰুষানুক্রমিক ভাৱে কৃষিভূমিৰ বিখণ্ডন কাৰ্য অব্যাহত আছে। ফলত খণ্ড বিখণ্ডিত কৃষিভূমিৰ হাৰ ক্ষিপ্ৰ গতিত কমি আহি আছে।
(c) ভাৰতবৰ্ষৰ জল প্ৰদূষণৰ প্ৰকৃতি আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত জনবহুল তথা উদ্যোগপূর্ণ এলেকাবোৰ চুই যোৱা নদ-নদীৰ বেলিকা প্ৰদূষণৰ মাত্ৰা বৃদ্ধি পাইছে। সেয়েহে, উৎস অৱস্থানৰ পৰা পাৰ্বত্য এলেকাৰ মাজেৰে বৈ অহা অৱস্থাত নদী একোখনৰ পানী সাধাৰণতে বিশুদ্ধ অৰ্থাৎ, ব্যৱহাৰযোগ্য অৱস্থাত থাকে যদিও সমভূমি গতিত সোমোৱাৰ পাছত ক্ৰমে মোহনামুখী দূৰত্ব বৃদ্ধিৰ সমানুপাতিক হাৰত একেখন নদীত প্ৰদূষণৰ মাত্ৰা বাঢ়ি গৈ থাকে। সমভূমিত সোমোৱাৰ পাছৰ অৱস্থাত খোৱা পানীকে ধৰি বিভিন্ন ঘৰুৱা কাম-কাজ, জলসিঞ্চন আৰু উদ্যোগ ক্ষেত্ৰসমূহত নদীৰ পানী ব্যাপক নিৰিখত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এনেদৰে ব্যৱহৃত পানীৰ বুজন অংশ একোটা আকৌ বিভিন্ন পৰিবেশৰ মাজেৰে পাৰ হৈ আহি প্ৰদূষিত অৱস্থাত পুনৰ সোঁতত বিলীন হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, ঘৰুৱা খণ্ডত ব্যৱহৃত নদীৰ পানী বিভিন্ন খাল-ডোঙেৰে ওলাই আহি নদীত পৰালৈকে বহুধৰণৰ জৈৱিক অপদ্রব্যসহ ভালেমান অনুজীৱ প্ৰদূষক বোৱাই আনি মূল নদীত সংযোগ কৰে।
সেইদৰে কৃষিভূমিৰ পৰা নদী অভিমুখী নদমাৰ পানীত ৰাসায়নিক সাৰ আৰু কীটনাশক প্ৰদূষক উটি বাহি আহে। ঔদ্যোগিক এলেকাৰ পৰা বৈ অহা নৰ্দমাৰ পানীৰ আকৌ নানাবিধ ভৌতিক আৰু বিষাক্ত ৰায়াসনিক প্ৰদূষক ভয়ংকৰ পৰিমাণত মিহলি হৈ আহে ৷ উত্তৰ ভাৰতৰ নদীসমূহত গ্ৰীষ্ম ঋতু, অৰ্থাৎ নদীৰ জলপৃষ্ঠ সৰ্বনিম্ন পৰ্যায়লৈ নামি যোৱাৰ বতৰত জলপ্ৰদূষণৰ মাত্রাধিক্য ঘটে।
জলসম্পদ ৰক্ষণাবেক্ষণৰ উদ্দেশ্যে বাস্তৱসন্মত নীতি নিৰ্ধাৰণ আৰু আইন প্রণয়ন আদিৰ শীঘ্ৰে কাৰ্যকৰী ব্যৱস্থা হাতত লোৱা আৱশ্যক। তদুপৰি কৃষি আৰু উদ্যোগৰ ক্ষেত্ৰ দুখনত জলসঞ্চয়ক আৰু জল সংৰক্ষক প্ৰযুক্তিৰ ব্যাপক প্ৰয়োগৰ বিষয়েও চিন্তা-চৰ্চা কৰাৰ আৱশ্যক। অৱবাহিকা উন্নয়ন, বৃষ্টিজল সংগ্ৰহণ, জলসম্পদৰ পুনৰচক্ৰায়ন আৰু পূৰ্ণ ব্যৱহাৰ আৰু একোখিনি জলসম্পদৰ যৌগিক ব্যৱহাৰ প্ৰভৃতি পৰিপূৰক কাৰ্যক্ৰমৰ যোগেদি দেশখনৰ সীমিত জলসম্পদৰাজিৰ প্ৰদূষণমুক্ত কৰাৰ লগতে উপলব্ধতা দীৰ্ঘম্যাদী কৰিব পৰা যায়।
(d) ভাৰতৰ পৰিসীমা দেখুৱাই এখন মানচিত্র আঁকা আৰু তাত তলত দিয়াবোৰ বহুওৱাঃ
(i) পশ্চিম উপকূলৰ এটা বন্দৰ।
(ii) এটা কয়লা খনি।
(iii)পশ্চিম দিশে প্রবাহিত দক্ষিণ ভাৰতৰ এখন নদী।
