Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I
Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I in India provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
১৪। অসমত বিদ্ৰোহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ১৯৭৯ চনৰ ৭ এপ্রিলত ইউনাইটেড লিবাৰেচন ফ্ৰণ্ট অৱ আসামৰ (ULFA) জন্ম হৈছিল, ১৯৮৩ চনলৈকে আলফা ৰাজহুৱা ক্ষেত্ৰত প্ৰকাশ পোৱা নাছিল আৰু অসমত ইয়াৰ ৰাজনৈতিক উপস্থিতিৰ বিষয়ে মানুহে অৱগত হ’ব পাৰিছিল। ই বিদেশী বিৰোধী আন্দোলনৰ (১৯৭৯ – ১৯৮৫) অধিক উগ্ৰপন্থী ধাৰা হিচাপে আৰম্ভ হৈছিল আৰু লাহে লাহে ইয়াৰ সৈতে জড়িত মধ্যপন্থী শক্তিবোৰৰ পৰা আঁতৰি গৈছিল। কিন্তু আলফাই বেংক ডকাইতি সংগঠিত কৰি, গ্ৰাম্য উন্নয়নৰ কাম কৰি আৰু দূৰৱৰ্তী অঞ্চলত সাৰাংশ ন্যায় প্ৰদান কৰি ৰাজ্যৰ উপস্থিতি আনকি প্ৰতিৰোধমূলক হত্যাকাণ্ড সংঘটিত কৰিও গুৰুত্ব লাভ কৰিছিল। সংগঠনটোক কেৱল ১৯৯০ চনৰ ২৭ নৱেম্বৰৰ শেষৰ ফালে অবৈধ ঘোষণা কৰা হৈছিল। ১৯৯০ চনত সেনাবাহিনী আগবাঢ়ি অহাৰ লগে লগে জলবিভাজিকা চিহ্নিত কৰা হয় আৰু আলফাক ‘বিলুপন্ন’ কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে প্ৰথমবাৰৰ বাবে সেনা অভিযান আৰম্ভ কৰা হয়। যদিও ‘অপাৰেচন বজ্ৰৰং’ বিৰোধী অবতৰণত সমাপ্ত হৈছিল, ১৯৯১ চনৰ ছেপ্টেম্বৰত অপাৰেচন ৰাইনো নামৰ আন এটা অভিযান আৰম্ভ হৈছিল, যাৰ উদ্দেশ্য আছিল সন্ত্রাসবাদীসকলক ঘনিষ্টভাৱে বাহিৰ কৰা আৰু তেওঁলোকক অসমৰ জনসাধাৰণৰ পৰা পৃথক কৰা।
আলফাৰ এটা গোটে ভাৰত চৰকাৰৰ সৈতে আলোচনাত লিপ্ত আছিল, আন এটা দলে ইয়াৰ ওচৰত আত্মসমর্পণ কৰিছিল আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত ছালফা বা আত্মসমর্পণকাৰী আলফা নামেৰে পৰিচিত হৈছিল। অপাৰেচন বজৰংৰ বিপৰীতে, দ্বিতীয় অপাৰেচনৰ উদ্দেশ্য একেবাৰে বেলেগ আছিল। সশস্ত্ৰ উগ্ৰপন্থীৰ সৈতে আলোচনা কৰাৰ বাবে প্ৰকৃততে এটা সামৰিক অভিযান আৰম্ভ কৰা হয়। ২০০৪ চনৰ ১৬ নৱেম্বৰত অসমৰ এগৰাকী বিশিষ্ট সাহিত্যিক ইন্দিৰা গোস্বামীয়ে প্রধানমন্ত্রী মনমোহন সিঙক সাক্ষাৎ কৰে আৰু শিক্ষাবিদ সকলৰ সৈতে আলোচনা কৰি প্ৰস্তুত কৰা এখন স্মাৰকপত্ৰ প্ৰদান কৰে। স্মাৰকপত্ৰখনে চৰকাৰক আলফাৰ সৈতে আলোচনা আৰম্ভ কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছিল। ১৮ নৱেম্বৰত আলফাৰ অধ্যক্ষ আৰবিন্দা ৰাজখোৱাই নিশ্চিত কৰে যে যদি সংগঠনটোক ভাৰত চৰকাৰৰ শীৰ্ষক স্বাক্ষৰ আৰু কাৰ্যালয়ৰ মোহৰৰ সৈতে আমন্ত্ৰণ জনোৱা হয় আৰু যদি কাৰ্যসূচীত সার্বভৌমত্ব থাকে তেন্তে আলফাই আলোচনাত প্ৰৱেশ কৰিব। গোস্বামী আৰু ভাৰত চৰকাৰ দুয়োজনে সার্বভৌমত্ব আৰু ভাৰতীয় সংবিধানত ইয়াৰ স্থানৰ ব্যাখ্যাৰ বাবে আইন বিশেষজ্ঞৰ পৰামৰ্শ লৈছিল। টেলিগ্রাফে প্ৰকাশ কৰা অনুসৰি— “আইনী মতামত হৈছে যে বিভিন্ন ধৰণৰ সার্বভৌমত্ব থাকিব পাৰে, যাৰ কিছুমান সংবিধান বিৰোধী নহয়”। উদাহৰণস্বৰূপে, অর্থনৈতিক সার্বভৌমত্ব এক সম্ভাৱনা।
২০০৪ চনৰ ১৯ নৱেম্বৰত প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ সৈতে হোৱা এখন বৈঠকত তেওঁ অসমত বিদ্ৰোহৰ গুৰুতৰ সমস্যাৰ প্ৰতি চৰকাৰৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰাত সফল হৈছিল। তেওঁ অসমৰ বাবে সার্বভৌমত্বৰ দাবীৰ ওপৰত আলোচনাৰ প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছিল, কিন্তু প্রধানমন্ত্ৰীয়ে এনে ধৰণৰ যিকোনো অনুমান ৰক্ষা কৰি ২০০৪ চনৰ ২২ নৱেম্বৰত গুৱাহাটীত কৈছিল যে “যদি তেওঁলোকে হিংসা পৰিহাৰ কৰে, তেন্তে মই তেওঁলোকক আলোচনাৰ বাবে আমন্ত্ৰণ জনাম কিন্তু হিংসা আৰু আলোচনা একেলগে চলিব নোৱাৰে”। বৰুৱা আৰু মামনি গোস্বামী দুয়োজনে অৱশ্যে কৈছিল যে প্রধানমন্ত্ৰীৰ সৈতে নিজৰ সামঞ্জস্য আৰু উদ্যোগত কথা পাতিছিল কিন্তু বৰুৱাই সাৰ্বভৌমত্বৰ বিষয়টো কাৰ্যসূচীলৈ অনাৰ বাবে তেওঁৰ প্ৰচেষ্টাক প্রশংসা কৰে। তেওঁ কৈছিল যে অসমৰ সাৰ্বভৌমত্ব এটা সমস্যা, যাক আলোচনা কৰিব লাগিব, যদিও ইয়াক পূর্বচত হিচাপে চোৱা উচিত নহয়। কেইবাবাৰো তেওঁ কয় যে অসমৰ সাৰ্বভৌমত্বৰ কথা কোৱাত কোনো ক্ষতি হোৱা নাই। এনে পৰিপ্ৰেক্ষিতত চৰকাৰৰ সেতে আলোচনা কৰাৰ বাবে আলফাৰ দ্বাৰা মুখ্যতঃ নাগৰিক সমাজৰ কৰ্মীসকলক লৈ গঠিত ১১ সদস্যৰ জনসাধাৰণৰ পৰামৰ্শদাতা গোট (PCG) গঠন কৰা হৈছিল। এইটো প্ৰথমবাৰৰ বাবে যে আলফাই নাগৰিক সমাজৰ লোকসকলক শাস্তি প্রক্রিয়াত প্ৰেৰিত কৰিছিল।
এইটোৱেও বৃহত্তৰ নাগৰিক সমাজক শান্তি প্ৰক্ৰিয়াত অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা উপলব্ধি কৰা যেন লাগিছিল যাতে বিষয়টো ব্যাপকভাৱে আলোচনা হয়। প্রধানমন্ত্রীয়ে ২০০৫ চনৰ নৱেম্বৰৰ শেষৰ ফালে তেওঁলোকক সাক্ষাৎ কৰে আৰু PCG ৰ সদস্যসকলে প্রধানমন্ত্ৰীৰ সৈতে তেওঁলোকৰ প্ৰথম বৈঠকত সন্তুষ্টি প্রকাশ কৰে। প্ৰথমতে, যদিও আলোচনা চলি আছিল, সামৰিক অভিযানত কোনো ধৰণৰ বাধা নাছিল। যদিও এটা আকলন অনুসৰি ভাৰত চৰকাৰ আৰু PCG ৰ মাজত কমেও ১৩ খন পৰ্যায়ৰ আলোচনা অনুষ্ঠিত হৈছিল, নিৰাপত্তা বাহিনীৰ গুলীত ৩৬ জনতকৈ কম আলফা কেডাৰ নিহত হোৱা নাছিল। তদুপৰি, ২০০৩ চনত ভূটান অভিযানৰ সময়ত গ্ৰেপ্তাৰ হোৱা ইয়াৰ পাঁচজন শীর্ষ নেতাক শান্তি আলোচনাত অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে বুলি গ্ৰেপ্তাৰ কৰা আলফাই ইয়াৰ পাঁচজন শীর্ষ নেতাক মুক্তি দিয়াৰ দাবীত অটল থকাৰ সময়ত, অসমৰ মুখ্যমন্ত্ৰী তৰুণ গগৈয়ে চৰকাৰক আলোচনাৰ প্ৰতি প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়াৰ আশ্বাস দি সংগঠনটোৰ পৰা লিখিত সঁহাৰি বিচাৰিছিল। এই সন্দৰ্ভত মন কৰাটো অপ্ৰাসংগিক নহ’ব পাৰে যে আলফাইও প্রশ্নটোৰ ওপৰত চৰকাৰৰ লিখিত আশ্বাসৰ ওপৰত জোৰ দিছিল। দুয়োটা অংশৰ আনুষ্ঠানিক স্থিতি পাৰস্পৰিক অবিশ্বাসৰ প্ৰতিফলন আৰু দুয়োকে এক অচলাৱস্থাত পেলাইছিল। ফলস্বৰূপে, PCG আলোচনাৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হৈ পৰে আৰু ইয়াৰ বিৰুদ্ধে নতুনকৈ সেনা অভিযান “অপাৰেচন ৰাইনো ২” আৰম্ভ কৰা হয়।
১৫। আলফাৰ আগমনৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ অসমত চলি থকা বিদেশী খেদা আন্দোলনৰ সময়তে আলফাৰ জন্ম হৈছিল। ৭ এপ্রিল ১৯৭৯ চনত জন্ম হোৱা আলফাৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সকল আছিল পৰেশ বৰুৱা, অৰবিন্দ ৰাজখোৱা, অনুপ চেতিয়া, প্রদীপ গগৈ, ভদ্ৰেশ্বৰ গোহাঁই আৰু বুদ্ধেশ্বৰ গগৈ। এখন সামাজিক, ভৌগোলিক আৰু অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাধীন অসম গঢ়াৰ সপোন লৈ আহোম ৰাজত্বৰ এক অন্যতম কীর্তিস্তম্ভ শিৱসাগৰস্থিত ৰংঘৰৰ তলৰ মহলাত আলফাৰ জন্ম হৈছিল।
এই দিনবোৰত (৮০ আৰু ৯০ ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে), ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাৰ বহুতো থলুৱা অসমবাসীৰ মাজত জনপ্রিয়তা উপভোগ কৰিছিল। বেছিভাগ সমৰ্থকে অনুভৱ কৰিছিল যে লুটিয়েনৰ দিল্লীৰ ক্ষমতাৰ অলিন্দত এটা প্ৰান্তীয় অঞ্চলৰ মাত শুনিবলৈ এটা শক্তিশালী সংগঠনৰ প্ৰয়োজন। কিন্তু লাহে লাহে সংগঠনটোৱে বিপ্লৱ আগবঢ়োৱাৰ নামত অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ ধন দাবী আৰু চোৰাং ব্যৱসায়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰাৰ ফলত সমগ্ৰ ৰাজ্যতে অবিবেচক হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হয়। এইটোৱে সমৰ্থকসকলৰ মাজত বৰ্ধিত হতাশা আৰু ক্ৰোধৰ দ্বাৰা চিহ্নিত এটা সময়ৰ সাক্ষী হৈছিল। নিৰাপত্তা বাহিনীৰ সৈতে তেওঁলোকৰ ৰক্তক্ষয়ী সংঘৰ্ষত বহুতো নিৰীহ নাগৰিক নিহত হৈছিল আৰু কেইবা হাজাৰ লোক স্থায়ীভাৱে বিকল হৈছিল। অনুমান কৰা হৈছে যে সেই অস্থিৰ সময়ছোৱাত ১০ হাজাৰতকৈও অধিক স্থানীয় যুৱকযুৱতীৰ মৃত্যু হৈছিল। এই প্ৰক্ৰিয়াটোত, নিৰাপত্তা বাহিনীৰ দ্বাৰা বৰ্ধিত অভিযান আৰু ইয়াৰ মূল সহানুভূতিশীলসকলৰ মাজত সমৰ্থন হ্ৰাস হোৱাৰ দ্বৈত কাৰকৰ বাবে, অসমত আলফাৰ গুৰুত্ব যথেষ্ট হ্রাস পাইছে আৰু ১৯৮৩ চনলৈকে নিয়োগ আৰম্ভ হোৱা নাছিল।
১৯৮৪ চনত নিযুক্তি সমাপ্ত হোৱাৰ লগে লগে, ই কাচিন ইণ্ডিপেণ্ডেঞ্চ সেনা (KIA) আৰু নাগালেণ্ডৰ জাতীয়তাবাদী সমাজতান্ত্রিক পৰিষদ (NSCN) ৰ দৰে আন গোটৰ পৰা প্ৰশিক্ষণ আৰু অস্ত্ৰ সংগ্ৰহ বিচাৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। ১৯৮৬ চনত ই ধন দাবীৰ দ্বাৰা সমগ্ৰ ভাৰতত এক পুঁজি সংগ্রহ অভিযান আৰম্ভ কৰিছিল। ইয়াৰ পিছত ই তিনিচুকীয়া আৰু ডিব্ৰুগড়ত শিবিৰ স্থাপন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে কিন্তু অতি সোনকালেই বেআইনী কার্যকলাপ প্ৰতিৰোধ আইনৰ অধীনত চৰকাৰে সন্ত্ৰাসবাদী সংগঠন হিচাপে ইয়াক ঘোষণা কৰে৷
ইয়াৰ গঠনৰ এক দশকৰো কম সময়ৰ ভিতৰত, আলফা দক্ষিণ – পূব এছিয়াৰ আটাইতকৈ শক্তিশালী আৰু হিংসাত্মক বিদ্রোহী সংগঠন হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে, মুখ্যতঃ ইয়াৰ সংগ্ৰামৰ প্ৰথম দশকত ই লাভ কৰা অপৰিসীম জনপ্ৰিয়তাৰ লগতে ইয়াৰ অৰ্থনৈতিক শক্তিৰ বাবে, যি ইয়াৰ সামৰিক সামঞ্জস্য শক্তিশালী কৰাত সহায় কৰিছিল। ১৯৯০ ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে, আলফাই নিৰাপত্তা বাহিনী, ৰাজনৈতিক বিৰোধী আৰু ৰেল সংযোগ বিস্ফোৰণৰ দৰে ভুক্তভোগীসকলৰ সৈতে এক আক্রমণাত্মক অভিযান আৰম্ভ কৰিছিল। ১৯৯১ চনৰ জুলাই মাহত মুক্তিপণৰ বাবে ১৪ জন লোকক বন্দী কৰা হয়, অপহৰণকাৰীসকলৰ ভিতৰত অন্তৰ্ভুক্ত এজন অভিযন্তা আছিল আৰু ১৯৯০ ৰ দশকৰ পৰা ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ এজন নাগৰিকে আলফাৰ ওপৰত আক্ৰমন অব্যাহত ৰাখিছিল। ২০০০ দশকৰ শেষলৈকে, ই বাংলাদেশত কেইবাটাও শিবিৰ বজাই ৰাখিছিল, য’ত সদস্যসকলক ভাৰতীয় সুৰক্ষা বাহিনীৰ পৰা প্ৰশিক্ষণ আৰু আশ্ৰয় দিয়া হয়।
২০০৪ চনৰ এপ্ৰিল মাহত বাংলাদেশ আৰক্ষী আৰু উপকূলৰক্ষী বাহিনীয়ে চিটাগঙত বৃহৎ পৰিমাণৰ অবৈধ অস্ত্র-শস্ত্ৰ আৰু গোলাবাৰুদ ৰক্ষা কৰে, যাক ১০ খন ট্ৰাকত ভৰোৱা হয় আৰু আলফাৰ বাবে অভিপ্রেত কৰা হয়। বাংলাদেশ ৰাষ্ট্ৰীয় দলৰ মন্ত্ৰী আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা চোৰাংচোৱা সামৰিক বিষয়া, লগতে বিশিষ্ট ব্যৱসায়ীসহ বাংলাদেশৰ প্ৰাক্তন উচ্চ পৰ্যায়ৰ ৰাজনৈতিক নিযুক্তি প্রাপ্ত ব্যক্তি আৰু আলফাৰ সামৰিক শাখাৰ মুৰব্বী পৰেশ বৰুৱাকে ধৰি ৫০ জনৰ বিৰুদ্ধে অস্ত্ৰ সৰবৰাহ আৰু অস্ত্ৰ অপৰাধৰ অভিযোগ আৰোপ কৰা হৈছিল। তেওঁ দেশৰ পৰা পলাই গৈছিল। ২০১২ চনত চিটাগঙত কঠোৰ নিৰাপত্তাৰ অধীনত এতিয়াও বিচাৰ চলি আছে।
তেওঁলোকে ভূটানত শিবিৰসমূহও বজাই ৰাখিছিল, যিবোৰ ২০০৩ চনৰ ডিচেম্বৰত বিশেষ সীমান্ত বাহিনীৰ সহায়ত ৰয়েল ভূটান আর্মীয়ে ধ্বংস কৰিছিল। এই শিবিৰবোৰত আলফা সদস্যসকলৰ যুঁজাৰু আৰু অ-যুঁজাৰু পৰিয়াল আছিল। আলফাই এন.ডি.এফ.বি., কে.এল.অ. আৰু এন.এছ.চি.এন. ৰ দৰে অন্যান্য বিচ্ছিন্নতাবাদী সংগঠনৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পর্ক বজাই ৰাখিছিল। ২০০৮ চনত বাতৰি সেৱাসমূহে ভাৰতীয় আৰক্ষী আৰু চোৰাংচোৱা বিষয়াসকলৰ উদ্ধৃতি দি প্রতিবেদন দিছিল যে আলফাৰ সেনাধ্যক্ষ পৰেশ বৰুৱাই তেওঁৰ সংগঠনৰ নিৰন্তৰ পৰাজয়ৰ বাবে চীন-ম্যানমাৰ সীমান্তৰ চীনৰ য়ুনান প্রদেশত আশ্ৰয় লৈছিল। প্রতিবেদনখনত এইটোও কোৱা হৈছিল যে উগ্ৰপন্থীৰ এটা সৰু দলেও তেওঁৰ সৈতে আশ্ৰয় লৈছিল। পৰেশ বৰুৱাই আগতে ১৯৮০ ৰ দশকত চীন ভ্ৰমণ কৰিছিল৷ ২০০৩ চনৰ ডিচেম্বৰত, চীনে আলফাৰ অধ্যক্ষ আৰবিন্দা ৰাজখোৱাৰ ভূটানৰ পৰা বিদ্ৰোহীসকলক সুৰক্ষিত পথ প্ৰদান কৰাৰ আবেদন প্রত্যাখ্যান কৰে।
১৬৷ শ্ৰীলংকাৰ গৃহযুদ্ধটো কি আছিল? প্ৰতিটো পক্ষই কি বিচাৰিছিল সেই বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ শ্রীলংকা নেপালৰ প্ৰায় অর্ধেক আকাৰৰ এখন সুন্দৰ দ্বীপ। দ্বীপটোত এক উষ্ণ, ক্রান্তীয় প্ৰকাৰৰ জলবায়ু আছে, যাৰ কেন্দ্ৰত বনাঞ্চলৰ পাহাৰ আৰু পৰ্বত আছে। দ্বীপটোৰ দক্ষিণ – পশ্চিম অংশৰ সিংহলী-নিয়ন্ত্রিত এলেকাত অৱস্থিত সর্বশ্রেষ্ঠ কৃষিভূমি। ডালচেনি দ্বীপটোৰ স্থানীয় আৰু ঔপনিৱেশিক সময়ৰ পৰা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰপ্তানি হিচাপে খেতি কৰা হৈছে। নাৰিকল, কফি আৰু চাহও গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰপ্তানি সামগ্ৰী। দ্বীপটোত বিভিন্ন ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান, চাৰিটা জৈৱমণ্ডলৰ ভাণ্ডাৰ আৰু কেইবাটাও বনৰীয়া হাতীৰ জাক আছে। শ্রীলংকাৰ উচ্চ উপাৰ্জনৰ লগতে এক মুখ্য পর্যটন স্থল আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ কেন্দ্ৰ আছে। শ্রীলংকাৰ বিৰুদ্ধে ইয়াৰ সম্ভাৱনা প্ৰাপ্ত কৰাৰ বিৰুদ্ধে কাম কৰা কাৰকবোৰ ইয়াৰ ভৌতিক ভূগোল বা অৱস্থানৰ ওপৰত আধাৰিত নহয়, বৰঞ্চ সেইবোৰ সিংহলী সংখ্যাগৰিষ্ঠ আৰু তামিল সংখ্যালঘু সকলৰ মাজত ঔপনিৱেশিকতাবাদ আৰু সাংস্কৃতিক বা জাতিগত বিভাজনৰ সৈতে পুনৰ সম্পর্কিত।
দক্ষিণ এছিয়াৰ লোকসকলে বিভিন্ন ধৰ্ম অনুসৰণ কৰে। পাকিস্তান আৰু বাংলাদেশত মুছলমান সম্প্রদায় বেছি। ভাৰতত হিন্দু সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আছে। নেপালৰ প্ৰায় ৯০ শতাংশ লোকক হিন্দু বুলি গণ্য কৰা হয় কিন্তু বহুতে হিন্দু আৰু বৌদ্ধ বিশ্বাসৰ এক অনন্য মিশ্ৰণ অনুসৰণ কৰে। ভূটানৰ সৰু, ৰহস্যময়, পাহাৰীয়া ৰাজ্য হৈছে বৌদ্ধ । শ্ৰীলংকাৰ নিজা অনন্য পৰিস্থিতি আছে আৰু শক্তিশালী বৌদ্ধ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা আৰু সক্রিয় হিন্দু সংখ্যালঘুৰ সৈতে এখন মিশ্রিত দেশ। সংখ্যাগৰিষ্ঠ আৰু সংখ্যালঘু জাতিৰ মাজত সংঘৰ্ষই কেইবা দশক ধৰি দ্বীপটোত নিম্ন পৰ্যায়ৰ গৃহযুদ্ধত ইন্ধন যোগাইছিল।
উত্তৰ ভাৰতৰ পৰা সিংহলী লোকসকলে প্রায় ২,৫০০ বছৰ আগতে শ্রীলংকা দ্বীপলৈ স্থানান্তৰিত হৈছিল। সিংহলীসকলে তেওঁলোকৰ লগত বৌদ্ধ ধৰ্ম আৰু সিংহলা ভাষা লৈ আহিছিল, যিটো ইণ্ডো – ইউৰোপীয় ভাষা পৰিয়ালৰ অন্তৰ্গত। তেওঁলোকে বহু শতাব্দী ধৰি দ্বীপটোত নিজকে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল । শ্রীলংকাক প্রথমে পর্তুগাল, তাৰ পিছত হ’লেণ্ডে উপনিৱেশ স্থাপন কৰিছিল। যেতিয়া ব্ৰিটিছে দক্ষিণ এছিয়াত উপনিৱেশ স্থাপন কৰিছিল, তেওঁলোকে শ্রীলংকাৰ নিয়ন্ত্ৰণ লৈছিল। সেই সময়ত ইয়াক চিলন বুলি কোৱা হৈছিল আৰু ১৯৭২ চনত ইয়াৰ নাম শ্রীলংকালৈ সলনি কৰা হৈছিল। দ্বীপটোৰ কেন্দ্ৰৰ উচ্চতা চাহ উৎপাদনৰ বাবে উৎকৃষ্ট আছিল; ব্ৰিটিছ উপনিৱেশকাৰীসকলে তাত চাহ খেতি স্থাপন কৰিছিল। বৃক্ষৰোপণৰ কাম কৰিবলৈ ব্ৰিটেইনে দক্ষিণ ভাৰতৰ পৰা হাজাৰ হাজাৰ অতিৰিক্ত তামিল শ্রমিকক পোলক ষ্ট্ৰেইটপাৰ হৈ চিলনলৈ লৈ আহিছিল। বেছিভাগ তামিলে দ্রাবিড় ভাষা কয় আৰু হিন্দু ধৰ্ম অনুসৰণ কৰে।
যেতিয়া ব্ৰিটিছসকলে দক্ষিণ এছিয়াৰ পৰা বাধ্য হৈ চিলন এৰি গুচি আহিছিল, তেতিয়াৰ পৰাই তামিলসকলে দ্বীপটোত বসবাস কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। তামিলসকল এতিয়া জনসংখ্যাৰ মাত্র ১০ শতাংশ আৰু মুখ্যতঃ দ্বীপটোৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলত বাস কৰে। তেওঁলোকে সিংহলী সংখ্যাগৰিষ্ঠ লোকক দ্বীপটো ৰাজনৈতিকভাৱে বিভাজন কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকক স্বাধীনতা প্ৰদান কৰিবলৈ হেঁচা প্ৰয়োগ কৰি আহিছে। তামিল গেৰিলা – যাক তামিল টাইগাৰ বুলি কোৱা হয় আৰু সিংহলী চৰকাৰৰ মাজত কেইবা দশক ধৰি বিদ্রোহী গৃহযুদ্ধ চলি আছিল। এই সংঘৰ্ষত প্রায় ষাঠিৰ পৰা আশী হাজাৰ লোকৰ মৃত্যু হৈছিল। মুলতঃ কেৱল জাফনা উপদ্বীপ নিয়ন্ত্ৰণ কৰি, তামিল টাইগাৰে পিছত দ্বীপটোৰ উত্তৰ-পূব অংশৰ এটা বৃহৎ অংশত দাবী কৰিছিল। তামিল টাইগাৰে উত্তৰত ইলাম নামৰ এখন চৰকাৰ সৃষ্টি কৰিছিল আৰু ইয়াক বৈধতা দিব বিচাৰিছিল । শ্রীলংকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে ২০০৯ চনত গৃহযুদ্ধৰ সমাপ্তি ঘোষণা কৰে আৰু টাইগাৰে সেই সময়ত পৰাজয় স্বীকাৰ কৰে। এই গৃহযুদ্ধই শ্রীলংকাৰ পৰ্যটন উদ্যোগক ধ্বংস কৰে আৰু বিদেশী বিনিয়োগক নিৰুৎসাহিত কৰে, যাৰ ফলত দ্বীপটোৰ বাবে অর্থনৈতিক সুযোগ অধিক হ্রাস হয়।
১৭। ভাৰত-পাকিস্তানৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ১৯৪৭ চনত ভাৰত বিভাজনৰ সময়ত উদ্ভৱ হোৱা কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ ঐতিহাসিক আৰু ভৌগোলিক বাধ্যবাধকতাই দুয়োখন দেশৰ চিন্তাধাৰাৰ ওপৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলাইছে। ইছলামক এজন লোকৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্যৰ বাবে এক সমবেত বিন্দু হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল যিয়ে এক পৃথক ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিচয় ৰখাৰ দাবী কৰিছিল। ই এক বিচ্ছিন্নতাবাদী শক্তি হৈ পৰিছিল যি ঔপনিৱেশিক বিৰোধী সংগ্ৰামৰ ৰাষ্ট্ৰীয় মূলসুঁতিৰ সৈতে খাপ খোৱা নাছিল। এইটো পাকিস্তান সৃষ্টিৰ মূল হিচাপে গ্ৰহণ কৰা হৈছে। এই দেশবোৰে তেওঁলোকৰ দ্বিপাক্ষিক সম্পৰ্কত তিনিটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়ৰ সন্মুখীন হৈছে—
(ক) ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ বিশ্ব দৃষ্টিভংগী : দক্ষিণ এছিয়াৰ দুখন মূল দেশ হিচাপে বিভিন্ন বিশ্বদৃষ্টিভংগী আছিল যিয়ে তেওঁলোকৰ বৈদেশিক নীতি নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল। স্বাধীনতাৰ পিছৰ প্ৰাৰম্ভিক বছৰবোৰত, ভাৰতীয় বিশ্বদৃষ্টিভংগী এছিয়াৰ ঔপনিৱেশিক – পৰৱৰ্তী ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ এক আঞ্চলিক পৰিচয় গঢ়ি তোলাৰ বিষয়ে উদ্বেগৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছিল ৷ এই নীতিৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ আছিল দক্ষিণ এছিয়াত অতিৰিক্ত আঞ্চলিক হস্তক্ষেপৰ বিৰোধিতা কৰা৷ ভাৰতে দক্ষিণ এছিয়াৰ সমস্যাসমূহ দক্ষিণ এছিয়াৰ দেশসমূহৰ পৰিধিৰ ভিতৰত ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল৷ এছিয়াত শীতল যুদ্ধৰ মিত্ৰতাৰ প্ৰৱেশৰ বিৰোধিতা আৰু সংৰেখন নোহোৱাৰ অন্তিম পথ এই বিশ্বদৃষ্টিভংগীৰ অংশ। ১৯৪৭ চনৰ পৰা ১৯৭১ চনলৈ দক্ষিণ এছিয়াৰ প্ৰতি ভাৰতৰ দৃষ্টিভংগীৰ দুটা প্ৰৱণতা দেখা গৈছিল। এটা আছিল নেহৰুৰ দ্বাৰা আৰম্ভ কৰা প্ৰৱণতা। ই প্ৰভাৱশালী বিষয়বস্তু হিচাপে আঞ্চলিকতাবাদৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল। দ্বিতীয়টো লাল বাহাদুৰ শাস্ত্ৰীৰ বছৰত উদ্ভৱ হৈছিল। শাস্ত্ৰীয়ে বৈদেশিক নীতিৰ মূল চাবিকাঠী হিচাপে দ্বিপাক্ষিকতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিব লাগিছিল, বিশেষকৈ দক্ষিণ এছিয়াৰ দেশসমূহৰ সম্পৰ্কত। ১৯৭১ চনৰ পিছৰ সময়ছোৱাত ভাৰতে এক সুসংগত দক্ষিণ এছিয়া নীতি বিকশিত কৰিছিল যি ইয়াৰ দক্ষিণ এছিয়াৰ চুবুৰীয়া দেশসমূহৰ প্ৰতি ভাৰতৰ দৃষ্টিভংগী নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ বাবে আছিল। এই নীতিৰ আধাৰ দক্ষিণ এছিয়াত ভাৰতৰ শক্তিৰ স্থিতিত আছিল। নীতিটোৰ স্থাপত্য দুটা পদ্ধতিৰ সংমিশ্ৰণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল। আঞ্চলিকতাবাদ যাক এতিয়া দক্ষিণ এছিয়াত সীমাবদ্ধ কৰা হৈছিল আৰু ইয়াৰ ফলস্বৰূপে দক্ষিণ এছিয়াক এক আঞ্চলিক ৰাজ্য ব্যৱস্থা হিচাপে ধাৰণা কৰা হৈছি আৰু দ্বিপাক্ষিকতা, যি ১৯৭২ চনৰ চিমলা চুক্তিৰ আধাৰ আছিল।
ইয়াৰ ভূমিকাৰ বিষয়ে পাকিস্তানৰ ধাৰণা দুটা একেলগে শক্তিৰ উপলব্ধিৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছিল— দেশখনৰ ভূ-ৰাজনীতি যি পূব আৰু পশ্চিম পাকিস্তান আৰু ইছলামিক বিশ্ব দৃষ্টিভংগীৰ মাজত বিভক্ত আছিল ৷ পূৰ্বতে পাকিস্তানক দক্ষিণ এছিয়াৰ আঞ্চলিক ৰাজ্য ব্যৱস্থাত দৃঢ়ভাৱে ৰাখিছিল আৰু পিছৰটোৱে ইয়াক পশ্চিম এছিয়াৰ ইছলামিক ওচৰলৈ লৈ আহিছিল। পাকিস্তানে এনেদৰে নিজকে দুটা পৃথক পৰিচয় আৰু ভূমিকা থকা ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে দেখিছিল, যি হৈছে দক্ষিণ এছিয়াৰ শক্তি আৰু ইছলামিক পশ্চিম এছিয়াৰ শক্তি যি অৱশেষত ইছলামিক সন্মিলন সংগঠনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দেশ হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰিব লাগিছিল। পাকিস্তানৰ বৈদেশিক আৰু প্ৰতিৰক্ষা নীতিৰ সমস্যাটো ভাৰতীয় আধিপত্য আৰু সুৰক্ষাৰ এই কেন্দ্ৰীয় বিষয়বস্তুৰ চাৰিওফালে ঘূৰি আছিল যিটো এই ভাবুকিৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ স্থাপন কৰিব লাগিছিল। পাকিস্তানৰ ইছলামিক বিশ্বৰ সৈতে, চীনৰ সৈতে সম্পর্ক স্থাপন আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ সামৰিক মিত্ৰতাত অংশগ্ৰহণ কৰাৰ প্ৰচেষ্টা পাকিস্তানৰ এই নিৰাপত্তা ৰক্ষাৰ চিন্তাৰ ভিতৰত বুজিব পাৰি। এই সংযোগবোৰে পাকিস্তানক ভাৰতে ইয়াৰ প্ৰভাৱৰ ক্ষেত্ৰ বুলি বিবেচনা কৰা ভাৰতৰ আধিপত্য বিস্তাৰ কৰাৰ আকাংক্ষাক প্রতিহত কৰাৰ সুযোগ প্রদান কৰিছিল।
(খ) কাশ্মীৰক লৈ বিবাদ : কাশ্মীৰ ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ দৃষ্টিভংগীৰ এই মৌলিক বৈচিত্র্যত প্ৰকাশ পাইছে, যিটো পাকিস্তানে দ্বিপাক্ষিক বিভাজনৰ মূল বিষয় হিচাপে চিনাক্ত কৰিছে। জুনাগঞ্জ আৰু হায়দৰাবাদৰ দৰে কাশ্মীৰেও ভাৰতত যোগদান কৰিব নে পাকিস্তানৰ সৈতে একত্রিত হ’ব সেই বিষয়ে নিজৰ ভৱিষ্যত নিৰ্ণয় কৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল। হায়দৰাবাদ আৰু জুনাগঞ্জৰ ক্ষেত্ৰত, ভাৰত চৰকাৰে স্থানীয় হিন্দু জনসাধাৰণৰ ইচ্ছাক সন্মান জনোৱাটো নিশ্চিত কৰিবলৈ পদক্ষেপ লৈছিল আৰু ভাৰতীয় ইউনিয়নত এই দুখন ৰাজ্যৰ একত্ৰীকৰণৰ প্ৰক্ৰিয়া তৎপৰ কৰি তুলিছিল। কাশ্মীৰৰ এটা অদ্ভুত সমস্যা আছিল। ইয়াৰ জনসংখ্যাৰ পৃথক বিতৰণ প্ৰকাৰ আছিল, লাডাখ অঞ্চল মুখ্যতঃ বৌদ্ধ, জম্মু অঞ্চল হিন্দু আৰু কাশ্মীৰ উপত্যকা মুছলমান আছিল। পাকিস্তানে ‘অনিয়মীয়া সেনা’ক কাশ্মীৰত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ অনুমতি দি কাশ্মীৰৰ ওপৰত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ গতি কঢ়িয়াই আনিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। মহাৰাজ হৰি সিঙে সম্ভাব্য সমস্যাবোৰ উপলব্ধি কৰি ভাৰতৰ সৈতে অধিগ্ৰহণৰ সঁজুলিত স্বাক্ষৰ কৰে, এনেদৰে ভাৰতীয় সমিতি জম্মু আৰু কাশ্মীৰ ৰাজ্যক ইয়াৰ সৈতে একত্ৰিত কৰে।
কাশ্মীৰক ভাৰতত একত্ৰিত কৰাৰ পিছত হোৱা প্ৰথম ভাৰত-পাকিস্তান যুদ্ধই ৰাজ্যখন বিভাজিত কৰি পেলাইছিল। ভাৰতে বিষয়টো ৰাষ্ট্ৰসংঘলৈ লৈ গৈছিল আৰু কাশ্মীৰীসকলৰ পাঁচটা ইচ্ছা নিশ্চিত কৰিবলৈ কাশ্মীৰত গণভোট অনুষ্ঠিত কৰিবলৈ সন্মত হৈছিল। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ নিৰাপত্তা পৰিষদে গৃহীত যুদ্ধবিৰতি প্ৰস্তাৱ অনুসৰি, কাশ্মীৰৰ পৰা পাকিস্তানী সৈন্য প্রত্যাহাৰ আৰু পৰিস্থিতিটো ১৯৪৭ চনৰ পূৰ্বৰ স্থিতিলৈ পুনৰুদ্ধাৰ কৰাৰ ওপৰত এই গণভোট চৰ্তসাপেক্ষ আছিল। এই চৰ্তটো কেতিয়াও পাকিস্তানৰ দ্বাৰা পূৰণ কৰা হোৱা নাছিল আৰু গণভোটো কেতিয়াও অনুষ্ঠিত হোৱা নাছিল।
১৯৪৮ চনৰ প্ৰথম যুদ্ধৰ পিছত কাশ্মীৰত এক অস্থিৰ ইতিহাস দেখা গৈছে। দীর্ঘদিন ধৰি কাশ্মীৰী নেতা শ্বেখ আব্দুল্লাই গঠন কৰা নতুন চৰকাৰখন ১৯৫৩ চনত খাৰিজ কৰা হৈছিল। শ্বেখ আব্দুল্লাক তেওঁৰ পদৰ পৰা অব্যাহতি দিয়া হৈছিল কিয়নো তেওঁৰ দল জাতীয় সন্মিলনে ভাৰতত অন্তৰ্ভুক্তিক চূড়ান্ত হিচাপে গ্ৰহণ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল আৰু ভৱিষ্যতে কাশ্মীৰ ৰাজ্যৰ চূড়ান্ত নিষ্পত্তিৰ বিষয়ে অস্পষ্টভাৱে কথা পাতিছিল। শ্বেখ আব্দুল্লাক ১৯৭৫ চনত কাশ্মীৰত চৰকাৰৰ মুৰব্বী হিচাপে ঘূৰাই অনা হৈছিল যেতিয়া তেওঁ আৰু ইন্দিৰা গান্ধীয়ে এখন চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰিছিল । এতিয়া শেখ আব্দুল্লাই পূৰ্বৰ বিচ্ছিন্নতাবাদী দাবী ত্যাগ কৰিছিল আৰু কাশ্মীৰক বৈধভাৱে ভাৰতৰ অংশ হিচাপে গ্ৰহণ কৰিছিল। ১৯৬৫ চনত, ভাৰত আৰু পাকিস্তানে কাশ্মীৰক লৈ যুদ্ধ কৰিছিল। পাকিস্তানী এয়াৰ মাৰ্শ্বেল আসগৰ খানে কোৱাৰ দৰে এই যুদ্ধৰ সমস্যাটো চিৰকালৰ বাবে সমাধান কৰাৰ বাবে আন এখন যুদ্ধ আছিল। তাচখন্দ সন্মিলনেও ১৯৬৬ চনত ফলাফল প্ৰদান কৰাত ব্যৰ্থ হৈছিল। অৱশ্যে, ১৯৭১ চনৰ যুদ্ধ পূব পাকিস্তানৰ ভৱিষ্যত আৰু বাংলাদেশ সৃষ্টিৰ বিষয়ে অধিক যুদ্ধ আছিল, ইয়াৰ বিষয়ে কাশ্মীৰৰ এটা নির্দিষ্ট দিশ আছিল।
১৯৭২ চনৰ চিমলা চুক্তিয়ে কাশ্মীৰৰ আকস্মিক পৰিস্থিতিক আনুষ্ঠানিক কৰি তুলিছিল। চুক্তিখনে ইণ্ডো – পাকিস্তান বাৰ্তালাপৰ কিছুমান মৌলিক নীতি প্রতিষ্ঠা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। এই চুক্তিত বিশেষভাৱে দ্বিপাক্ষিকতাবাদ আৰু দীৰ্ঘম্যাদী শাস্তিৰ গ্ৰহণযোগ্যতাক ভৱিষ্যতৰ ভাৰতপাকিস্তান সমস্যা সমাধানৰ পৰিকাঠামো হিচাপে উল্লেখ কৰা হৈছে। কাশ্মীৰৰ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়টোৰ চুক্তিখনত কোৱা হৈছে — ‘জম্মু আৰু কাশ্মীৰত ১৯৭১ চনৰ ১৭ ডিচেম্বৰৰ যুদ্ধবিৰতিৰ ফলত হোৱা প্ৰকৃত নিয়ন্ত্ৰণৰেখাক দুয়োপক্ষৰ স্বীকৃত স্থিতিৰ প্ৰতি কোনো পক্ষপাতিত্ব নকৰাকৈ সন্মান জনোৱা হ’ব। পাৰস্পৰিক পার্থক্য আৰু আইনী ব্যাখ্যা নির্বিশেষে কোনো পক্ষই ইয়াক একপক্ষীয়ভাৱে সলনি কৰিব নিবিচাৰে। দুয়োপক্ষই এই ৰেখা উলংঘা কৰি ভাবুকি বা বল প্রয়োগৰ পৰা বিৰত থাকিবলৈ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে’।
চিমলা চুক্তিয়ে ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ বাবে বাৰ্তালাপৰ এক নতুন পৰিকাঠামো সৃষ্টি কৰিবলৈ আৰু নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখাৰ সৈতে কাশ্মীৰৰ বিষয়টো অনির্দিষ্ট কালৰ বাবে স্থিৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। এই চুক্তিখন তৈয়াৰ কৰাত জড়িত ভাৰতীয় নেতাসকলৰ লিখনিৰ পৰা এজনে বুজি পাইছে যে শেষ ভৱিষ্যতে এলঅ’চিক সীমালৈ ৰূপান্তৰ কৰাৰ এক প্ৰচ্ছন্ন বুজাবুজি আছিল। এই পৰিপ্ৰেক্ষিতত শ্বেখ আব্দুল্লাৰ উভতি অহাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈ পৰিছিল। এতিয়া ভাৰতত এজন কাশ্মীৰী নেতা আছিল, কাশ্মীৰী দল জাতীয় সন্মিলনৰ নেতৃত্ব দিছিল, কাশ্মীৰে ভাৰতৰ অংশ বুলি স্থিতি লৈছিল। এইটো এটা গণভোটৰ সমান আছিল। এয়া আছিল আত্ম – নিৰ্ণয়ৰ অধিকাৰৰ পৰীক্ষা যি কাশ্মীৰীসকলক গণভোটৰ দ্বাৰা প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়া হৈছিল। ভাৰতে এতিয়া কাশ্মীৰক ভাৰতত অন্তৰ্ভুক্ত কৰাৰ বাবে ৰাজনৈতিক বৈধতাৰ কথা ক’ব পাৰে।
১৯৭৫ চনৰ পিছৰ কাশ্মীৰৰ উন্নয়নে ইয়াৰ ইতিহাসৰ এক সম্পূর্ণ নতুন অধ্যায়ৰ আৰম্ভণি কৰে। শ্বেখ আব্দুল্লা শাসনৰ প্ৰতি বিৰূপ প্ৰতিক্ৰিয়া ১৯৭০ ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে আৰম্ভ হৈছিল। আংশিকভাৱে এইটো কাশ্মীৰৰ শাসক শ্ৰেণী আৰু সাধাৰণ জনসাধাৰণৰ মাজত বৰ্ধিত বিভাজনৰ এটা উৎপাদন আছিল যিটো ৰাজ্যখনে সৃষ্টি কৰিব বিচৰা উন্নয়নৰ ফলৰ পৰা বঞ্চিত হৈ আছিল। আংশিকভাৱে, ভাৰতীয় শাসনৰ উপযোগিতা সম্পৰ্কে কাশ্মীৰীসকলৰ মনত সৃষ্টি হোৱা হতাশাৰ ফলস্বৰূপে এইটো এটা উপায় আছিল। এক গুৰুত্বপূৰ্ণ জনপ্রিয় পৰ্যায়ৰ আন্দোলন জম্মু আৰু কাশ্মীৰ ‘লিবাৰেচন ফ্ৰণ্টৰ’ জে.কে.এল.এফ. ৰূপত আহিছিল। শক্তিশালী পাকিস্তানী সম্পর্ক থকা সংগঠন হিচাপে, জে.কে.এল.এফে. কাশ্মীৰীসকলৰ পাকিস্তানত যোগদান কৰাৰ বাবে আত্ম-নিৰ্ণয়ৰ অধিকাৰ দাবী কৰিছিল।
১৯৮০ ৰ দশকত দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ উন্নয়ন দেখা গৈছিল যিয়ে কাশ্মীৰৰ উন্নয়নত তেওঁলোক ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাইছিল। এটা আছিল আফগানিস্তানত ছোভিয়েট হস্তক্ষেপ যাৰ ফলত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা পাকিস্তানত অৱস্থিত আফগান বিদ্রোহীসকলক মুজাহিদীন বৃহৎ পৰিমাণৰ অস্ত্ৰ সৰবৰাহ কৰা হৈছিল। দ্বিতীয়টো আছিল কাশ্মীৰ সম্পৰ্কে পাকিস্তানী ৰণনীতিৰ পৰিৱৰ্তন। আফগানসকলে আমেৰিকান অস্ত্ৰ সৰবৰাহ কাশ্মীৰত প্ৰভাৱ পেলাইছিল। প্রত্যক্ষ সংঘৰ্ষৰ পৰা বিদ্ৰোহলৈ স্থানান্তৰিত হোৱাৰ ক্ষেত্ৰত পাকিস্তানী কৌশলৰ পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে জড়িত আছিল৷
কাশ্মীৰৰ ওপৰত পাকিস্তানী ৰণনীতিত অনুপ্ৰৱেশ আৰু বিদ্রোহ এক দীঘলীয়া আৰ্হি হৈ আহিছে। ১৯৬৫ চনৰ যুদ্ধৰ আগতে পাকিস্তানে সামান্য সফলতাৰে এই পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰিছিল। ১৯৬৫ আৰু ১৯৭১ চনত বল প্রয়োগৰ জৰিয়তে সমস্যাটো সমাধান কৰাত ব্যৰ্থ হোৱাৰ ফলত ৰণনীতিৰ পৰিৱৰ্তন ঘটিছিল। অনুপ্ৰৱেশে কম তীব্রতাৰ সংঘৰ্ষৰ আকাৰ লৈছিল। স্থানীয় আইন – শৃংখলা পৰিস্থিতিক পক্ষাঘাতগ্রস্ত কৰা আৰু অঞ্চলটোত অনিশ্চয়তা সৃষ্টি কৰাৰ প্রচেষ্টা সেই দিনটোৰ কৌশল হৈ পৰিছিল। উপত্যকাৰ পৰা কাশ্মীৰী পণ্ডিতসকলৰ বৃহৎ পৰিমাণৰ প্ৰস্থান এই দীঘলীয়া ৰণনীতিৰ অংশ আছিল।
এই পাকিস্তানী ৰণনীতিক মানৱ অধিকাৰ উলংঘনৰ এক নতুন আহ্বানৰ দ্বাৰা শক্তিশালী কৰা হৈছিল। ১৯৯০ ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে, মানৱ অধিকাৰ উলংঘনৰ বিষয়ে চিন্তাই হঠাতে নতুনকৈ গ্রহণযোগ্যতা লাভ কৰিছিল। বছনিয়া, চেচনিয়া আৰু আন ঠাইত, পৃথিৱীখন হঠাতে মানৱ অধিকাৰৰ প্ৰতি সংবেদনশীল হোৱা দেখা গৈছিল। কাশ্মীৰতো, আত্ম-নিৰ্ণয়ৰ পুৰণি দৃষ্টান্তটো মানৱ অধিকাৰ উলংঘনৰ নতুন দৃষ্টান্তৰ দ্বাৰা দ্ৰুতগতিত সলনি কৰা হৈছিল। হঠাতে কাশ্মীৰৰ পৰিস্থিতি প্রায় সম্পূৰ্ণৰূপে মানৱীয় মাত্ৰাৰ সৈতে বিশ্লেষণ কৰা হ’ল। ইছলামী সন্মিলন সংস্থা (OIC) দ্বাৰা দাবী উত্থাপন কৰা হৈছিল, তাৰ পিছত ইউৰোপীয় শক্তিবোৰে ভাৰতীয় বাহিনীৰ দ্বাৰা মানৱ অধিকাৰ উলংঘনৰ জৰীপৰ বাবে দাবী উত্থাপন কৰিছিল। ভাৰত চৰকাৰক সমস্যাটো নিৰীক্ষণ কৰিবলৈ নিজাকৈ এটা ৰাষ্ট্ৰীয় মানৱ অধিকাৰ আয়োগ গঠন কৰিবলৈ যথেষ্ট প্ৰেৰিত কৰা হৈছিল। আন্তর্জাতিক সম্প্রদায়ে স্বীকাৰ কৰিবলৈ কেইবা বছৰ লাগিছিল যে সন্ত্রাসবাদী সংগঠনবোৰেও মানৱ অধিকাৰ উলংঘন কৰে আৰু উলংঘনৰ দায়িত্ব কেৱল চৰকাৰৰ হ’ব নোৱাৰে।
ভাৰত আৰু পাকিস্তানে কার্গিলত অনুপ্ৰৱেশক লৈ সংঘৰ্ষত লিপ্ত হৈছিল। মুজাহিদীনসকলৰ দ্বাৰা এল.অ’.চি. অতিক্ৰম কৰাটো আৰু পাকিস্তানী সৈন্যই কাশ্মীৰৰ ওপৰত চলি থকা দৃষ্টিভংগীৰ এক যৌক্তিক পৰিণতি আছিল নে নাই এইটোৱে পাকিস্তানৰ এটা মূল্যায়নক প্রতিনিধিত্ব কৰিছিল। এল.অ’চি. অতিক্ৰম কৰি প্ৰত্যক্ষ শক্তি প্রয়োগ কৰাৰ আৰু ভাৰতক কাশ্মীৰৰ সমস্যা সমাধান কৰিবলৈ বাধ্য কৰাৰ উপযুক্ত সময় আছিল। এই পাকিস্তানী অভিযানৰ বাবে কেইবাটাও ব্যাখ্যা দিয়া হ’ব পাৰে। এক, পাকিস্তানে কাশ্মীৰৰ অধিগ্ৰহণৰ বিষয়ে নিজৰ লক্ষ্য প্ৰাপ্ত কৰাৰ বাবে এনে পদক্ষেপৰ বাবে সময়টো উপযুক্ত বুলি মূল্যায়ন কৰিব লাগিব । ভাৰতত ৰাজনৈতিক অনিশ্চয়তা আৰু ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত সহমতৰ স্পষ্ট অভাৱও এটা বিবেচনা। মূল্যায়নটো উগ্ৰপন্থী সংগঠনবোৰৰ সক্রিয় অংশগ্ৰহণৰ ওপৰত আধাৰিত এক সামৰিক আৰু চোৰাংচোৱা মূল্যায়ন আছিল। ই পাকিস্তানী ৰাজনীতিৰ আৰ্হি নিশ্চিত কৰে যি সেনা, অসামৰিক প্ৰতিনিধি অভিজাত, চোৰাংচোৱা গোট আৰু ইছলামিক গোটৰ প্ৰতিযোগিতামূলক স্বাৰ্থৰ দ্বাৰা আধিপত্য বিস্তাৰ কৰে । কাৰ্গিল কাৰ্যত চৰকাৰৰ জড়িত থকাৰ বিষয়ে পাকিস্তানী প্রধানমন্ত্ৰীৰ নিৰন্তৰ অস্বীকাৰ সম্পূৰ্ণৰূপে সঁচা নহ’বও পাৰে। চৰকাৰৰ অজ্ঞাত আৰু অংশগ্ৰহণ অবিহনে এনে কার্য সংঘটিত হ’ব নোৱাৰে। আন্তর্জাতিক জনমত পাকিস্তানৰ পৰা আঁতৰি গৈছে। ইয়াৰ পুৰণি আৰু বিশ্বাসী মিত্ৰ চীনে এক নিৰপেক্ষ স্থিতি গ্ৰহণ কৰিছিল, সংযম আৰু আলোচনাৰ পৰামৰ্শ দিছিল। পাকিস্তানী প্রধানমন্ত্ৰীয়ে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰকো স্থানান্তৰ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাছিল। প্রিমিয়াৰ শ্বৰীফৰ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ভ্ৰমণ প্রতিফলিত প্রমাণিত হৈছিল। আমেৰিকান সকলে পাকিস্তানক এল.অ’.চি.লৈ নিজৰ সৈন্য প্রত্যাহাৰ কৰিবলৈ আৰু ভাৰতৰ সৈতে আলোচনা আৰম্ভ কৰিবলৈ কৈছিল। অৱশেষত, ভাৰতে পাকিস্তানী অনুপ্ৰৱেশক পিছুৱাই নিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
(গ) পাৰমাণৱিক সংঘৰ্ষৰ সমস্যাৰ সমীকৰণ : ১৯৯৮ চনত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ দ্বাৰা কৰা পাৰমাণৱিক পৰীক্ষাই দুয়োখন চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা এই পদক্ষেপবোৰৰ যৌক্তিকতা আৰু প্ৰভাৱৰ ওপৰত যথেষ্ট বিতৰ্কৰ সৃষ্টি কৰিছিল। বেছিভাগ বিতৰ্ক এই কাৰ্যৰ নিৰাপত্তাৰ বিবেচনা, আঞ্চলিক ভাবুকিৰ মাত্ৰা আৰু আভ্যন্তৰীণ ৰাজনৈতিক বাধ্যবাধকতাৰ ওপৰত কেন্দ্রীভূত আছিল৷ ভাৰতীয় পৰীক্ষাৰ বিষয়ে উত্থাপিত কেন্দ্ৰীয় প্ৰশ্নবোৰ ‘কিয়’ আৰু ‘এতিয়া কিয়’ শ্ৰেণীত আছিল ৷ বিতৰ্কবোৰত বিশ্লেষণৰ বাবে দুটা পৃথক দৃষ্টান্ত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল, প্ৰথমটো সুৰক্ষাৰ যুক্তি আৰু দ্বিতীয়টো, উন্নয়নমূলক যুক্তি। প্ৰথমটোৰ ওপৰত আধাৰিত বিতৰ্কবোৰে পাকিস্তান আৰু চীনৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত আঞ্চলিক ব্যৱস্থাৰ পৰা অনুভৱ কৰা ভাবুকিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল। লগতে, দুয়োটা ক্ষেত্রতে যথেষ্ট শক্তিশালী আভ্যন্তৰীণ ৰাজনৈতিক বাধ্যবাধকতা থাকিব। যেতিয়া পৰীক্ষাবোৰে পাৰমাণৱিক অস্ত্ৰৰ সামঞ্জস্য বা প্রকৃত অস্ত্ৰৰ স্থিতি নিশ্চিত কৰিছে, তেতিয়া অনুমান কৰাটো নিৰাপদ হ’ব পাৰে যে ৰাষ্ট্ৰসমূহে তেওঁলোকে যিমান ন্যূনতম পাৰমাণৱিক উচ্চাকাংক্ষা পালন কৰিছিল সেয়া প্রাপ্ত কৰিছে।
১৯৯৮ চনৰ মে মাহত ভাৰতীয় পাৰমাণৱিক পৰীক্ষাই প্রযুক্তিগত আৰু ৰাজনৈতিক সামঞ্জস্য প্ৰদৰ্শন কৰিছিল৷ প্ৰযুক্তিগত সামঞ্জস্য ভাৰতে বিগত বছৰবোৰত অনুভৱ কৰা উন্নত প্রযুক্তিৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ অস্বীকাৰ কৰাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত আছিল৷ ৰাজনৈতিক সামঞ্জস্যই জি-৭ শাসনৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ অভিজাতসকলৰ ৰাজনৈতিক ইচ্ছা প্ৰদৰ্শনক প্রতিনিধিত্ব কৰিছিল। প্রত্যাশিত নিষেধাজ্ঞাৰ সন্মুখীন হৈ স্বতন্ত্র সিদ্ধান্ত লোৱাৰ সামঞ্জস্যৰ এই পুনৰ দাবীয়েই পাৰমাণৱিক পৰীক্ষাক পুনৰুজ্জীৱিত তৃতীয় বিশ্বৰ প্রতীক কৰি তোলে। সেই স্তৰত, ভাৰত আৰু পাকিস্তানী দুয়োটা পৰীক্ষাই দৃষ্টিভংগীৰ এক সাদৃশ্য প্ৰদৰ্শন কৰে। ভাৰতীয় পাৰমাণৱিক মতবাদৰ খচৰা ৰূপৰেখাত ভাৰতৰ নিৰাপত্তাৰ বিষয়ে সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষেত্ৰত স্বায়ত্তশাসনৰ বাবে যুক্তি দিয়া হৈছিল। দীর্ঘদিন ধৰি প্ৰতিষ্ঠিত ভাৰতীয় ৰেখাৰ প্ৰয়োজন যে নিৰাপত্তা ভাৰতৰ উন্নয়নমূলক প্ৰক্ৰিয়াৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ। ই শান্তি আৰু স্থিৰতাৰ সম্ভাৱ্য ব্যাঘাত আৰু ইয়াৰ ফলস্বৰূপে উন্নয়নৰ অন্বেষণ নিশ্চিত কৰাৰ বাবে এক প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা সৃষ্টি কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বিষয়ে উদ্বেগ প্রকাশ কৰে। ই যুক্তি দিছিল যে বিশ্বব্যাপী পাৰমাণৱিক নিৰস্ত্ৰীকৰণ নীতিৰ অনুপস্থিতিত, ভাৰতৰ কৌশলগত স্বাৰ্থৰ বাবে এক কাৰ্যকৰী বিশ্বাসযোগ্য প্ৰতিৰোধৰ প্ৰয়োজন আৰু পৰ্যাপ্ত প্রতিশোধমূলক সামঞ্জস্য বিফল হ’ব লাগে।
ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত পাৰমাণৱিক প্ৰতিৰোধৰ উপযোগিতা যি কোনো স্তৰত এতিয়াও অস্পষ্ট হ’ব পাৰে। কিন্তু কার্গিল সংঘর্ষই এক সীমা নাৰীবাদী পৰিভাষাৰ পৰা ধাৰ ল’বলৈ এটা ‘গ্লাছ চিলিং’ উপস্থাপন কৰিছিল যাৰ বাহিৰত দুয়োটা শক্তিয়ে তেওঁলোকৰ সংঘাত বৃদ্ধি কৰিব নোৱাৰিব পাৰে। নিয়ন্ত্ৰণ ৰেখাৰ ৰূপত এই সীমা ভাৰতে মানি চলিছিল আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু চীনে পাকিস্তানৰ ওপৰতো আৰোপ কৰিছিল। সেয়েহে, ১৯৮৫ চনৰ পাৰমাণৱিক আলোচনা পুনৰ আৰম্ভ কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে যিয়ে ইজনে সিজনৰ পাৰমাণৱিক প্ৰতিষ্ঠানসমূহক আক্ৰমণ নকৰাৰ ক্ষেত্ৰত এক চুক্তি তৈয়াৰ কৰিব বিচাৰিছিল। ইয়াক এতিয়া ‘প্ৰথম-ব্যৱহাৰ নকৰা’ নীতিৰ ওপৰত ঘোষণাৰ দ্বাৰা পৰিপূৰক কৰিব পাৰি।
ভাৰত আৰু পাকিস্তান দুয়োটাই ইয়াৰ অৰ্থনৈতিক আৰু ঔদ্যোগিক বিকাশৰ বাবে তেওঁলোকৰ শান্তিপূর্ণ – ব্যৱহাৰ কাৰ্যসূচী বিকশিত কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগিব৷ ইয়াৰ বাবে দুয়োখন দেশে আগতীয়া প্ৰযুক্তিৰ স্থানান্তৰৰ বাবে উন্নত বিশ্বৰ সৈতে দৰদাম কৰিব পাৰে। দ্বৈত ব্যৱহাৰৰ প্ৰযুক্তিৰ ওপৰত নিষেধাজ্ঞাৰ ভাবুকি আৰু আলোচনাৰ বাবে সীমিত কোঠাই ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ বাবে উন্নত দেশসমূহৰ সৈতে দৰদাম কৰাৰ বাবে তেওঁলোকৰ সম্পদ একত্ৰিত কৰাটো প্ৰয়োজনীয় কৰি তুলিছে।
১৮। ভাৰত-পাকিস্তান দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যৰ ইতিহাসৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰত-পাকিস্তানৰ দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যিক সম্পর্কে যোৱা পাঁচ দশকতকৈও অধিক সময় ধৰি এক বিৰক্ত ইতিহাসৰ সাক্ষী হৈ আহিছে, যি দুয়োখন দেশৰ মাজত ভূ-ৰাজনৈতিক উত্তেজনা আৰু কূটনৈতিক সম্পৰ্কৰ পৰিৱৰ্তনশীল মাত্রা প্রতিফলিত কৰিছে।
ইয়াৰ প্ৰয়োজনীয় বৈশিষ্ট্যবোৰ নিম্নলিখিত ধৰণে তলত উল্লেখ কৰা হৈছে –
(ক) ১৯৪৯ চনৰ শেষৰ ফালে ভাৰত-পাকিস্তান বাণিজ্যিক সম্পর্কত দ্রুত গতিত হ্রাস হোৱা দেখা গৈছিল। যদিও ১৯৪৮ চনৰ মে মাহৰ পৰা ১৯৬০ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ ভিতৰত প্ৰায় ১১টা ভাৰত-পাকিস্তান বাণিজ্য লেন-দেন হৈছিল।
(খ) পৰিশোধ চুক্তি সম্পূৰ্ণ হৈছিল, দ্বিপাক্ষিক চৰকাৰী বাণিজ্য ১৯৪৮-৪৯ বৰ্ষত ভাৰতীয় ১৮৪.০৬ কোটি টকাৰ পৰা ১৯৫৮ চনত ১৩.৬৩ কোটি টকালৈ হ্রাস পাইছিল আৰু ১৯৬৫ – ৬৬ চনত সৰ্বকালৰ সৰ্বনিম্ন ১০.৫৩ কোটি টকালৈ হ্ৰাস পাইছিল। ১৯৬৫ চনৰ যুদ্ধৰ পিছত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত বাণিজ্যিক নিষেধাজ্ঞা আছিল।
(গ) ই ১৯৭৪ চনলৈকে অব্যাহত আছিল। এই সময়ছোৱাত, ভাৰতে বাণিজ্য পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ বাবে কেইবাটাও প্রচেষ্টা চলাইছিল, কিন্তু একো স্পষ্টভাৱে প্ৰাপ্ত কৰিব পৰা নাছিল৷ ১৯৭৪ চনৰ ৩০ নৱেম্বৰত এক বাণিজ্য প্রোটোকল চিমলা চুক্তি স্বাক্ষৰিত হৈছিল ৷
(ঘ) ১৯৭৪ চনৰ ৭ ডিচেম্বৰৰ পৰা কাৰ্যকৰী হোৱা বাণিজ্য নিষেধাজ্ঞা। বাণিজ্যত বৈচিত্র্য আনিবলৈ পাকিস্তান চৰকাৰে ইয়াৰ বাবে ব্যক্তিগত অনুমতি দিছিল।
(ঙ) ১৯৮১ চনৰ নৱেম্বৰ-ডিচেম্বৰত পাকিস্তানে দিল্লী আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য মেলাত যোগদান কৰে।
(চ) দুয়োখন চুবুৰীয়া দেশৰ মাজত বাণিজ্য প্রতিনিধি দলৰ আদান-প্রদান ক্রমান্বয়ে সংঘটিত হয়। ১৯৮৩ চনৰ জুন মাহত, এক যুটীয়া ব্যৱসায় আয়োগ গঠন কৰা হয়।
(ছ) চৰকাৰী অনুমোদন বিচৰা বিষয়বোৰৰ ওপৰত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়া ত্বৰান্বিত কৰা আৰু দ্বিপাক্ষিক বাণিজ্যৰ বাবে নতুন সামগ্ৰীৰ পৰামৰ্শ দিয়া। ১৯৮৬ চনত, ভাৰত আৰু পাকিস্তান দক্ষিণৰ চূড়ান্ত দস্তাবেজত স্বাক্ষৰকাৰী হয়।
(জ) দক্ষিণ এছিয়াৰ আঞ্চলিক সহযোগিতা সংস্থা (SAARC) য়ে দক্ষিণ এছিয়াৰ জনসাধাৰণৰ কল্যাণৰ বাবে নিজকে প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ কৰিছে। ১৯৮৯ চনৰ জুলাই মাহত পাকিস্তানে ৩২২টা ভাৰতীয় সামগ্রী আমদানি কৰিবলৈ সন্মত হয়।
(ঝ) ১৯৯১ চনত নৱাজ শ্বৰীফ চৰকাৰেও ভাৰত-পাকিস্তান বাণিজ্য বৃদ্ধি কৰিছিল আৰু ১৯৯০ – ৯১ চনত ১৬৮.০৯ কোটি টকাৰ পৰা ১৯৯২-৯৩ চনত বাণিজ্য ৫২২.৫৯ কে টিটকা স্পৰ্শ কৰিছিল।
(ঞ) ১৯৯৫ চনত অঞ্চলটোত এক সংহত বাণিজ্য ব্যৱস্থা আৰম্ভ হৈছিল। তিনিটা পৰ্যায়ৰ বাণিজ্য আলোচনাৰ শেষত, শুল্ক ৰেহাইৰ বাবে মুঠ ৫৫৫০টা শুল্ক লাইন অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে। ভাৰতে ১৯৯৬ চনত পাকিস্তানক সৰ্বাধিক অনুকুল ৰাষ্ট্ৰীয় এম.এফ.এন. মর্যাদা প্ৰদান কৰিছিল।
(ট) একে বছৰতে, পাকিস্তানে ইয়াৰ ইতিবাচক তালিকা বৃদ্ধি কৰি ৬০০টা সামগ্রী বৃদ্ধি কৰে যিবোৰ ভাৰতৰ পৰা আইনীভাৱে আমদানি কৰা হ’ব পাৰে।
