Understanding South Asia Unit 1 দক্ষিণ এছিয়াক এটা অঞ্চল হিচাপে বোধগম্য কৰা, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Understanding South Asia Unit 1 দক্ষিণ এছিয়াক এটা অঞ্চল হিচাপে বোধগম্য কৰা Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Understanding South Asia Unit 1 দক্ষিণ এছিয়াক এটা অঞ্চল হিচাপে বোধগম্য কৰা Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Understanding South Asia Unit 1 দক্ষিণ এছিয়াক এটা অঞ্চল হিচাপে বোধগম্য কৰা
Understanding South Asia Unit 1 দক্ষিণ এছিয়াক এটা অঞ্চল হিচাপে বোধগম্য কৰা Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Understanding South Asia Unit 1 দক্ষিণ এছিয়াক এটা অঞ্চল হিচাপে বোধগম্য কৰা provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Understanding South Asia As a Region
POLITICAL SCIENCE
UNDERSTANDING SOUTH ASIA
দক্ষিণ এছিয়াৰ বোধগম্যতা
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। দক্ষিণ এছিয়াৰ তিনিখন জনবহুল দেশৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰত, পাকিস্তান আৰু বাংলাদেশ।
২। দক্ষিণ এছিয়াৰ জনবহুল দেশ তিনিখনৰ জনসংখ্যা কিমান?
উত্তৰঃ ভাৰতত ১৩৯ কোটি, পাকিস্তানত ২২.৫১ কোটি আৰু বাংলাদেশত ১৬.৭৮ কোটি।
৩। হিমালয় পৰ্বতমালাৰ উচ্চতা কিয় বৃদ্ধি হৈ আছে?
উত্তৰঃ টেকটনিক ফলকৰ চাপৰ কাৰণে হিমালয় পৰ্বতমালাৰ উচ্চতা বৃদ্ধি হৈ আছে।
৪। দক্ষিণ এছিয়াৰ কোন কেইখন দেশ হিমালয় পৰ্বতমালাৰ সীমিত অৱস্থিত?
উত্তৰঃ হিমালয় পৰ্বতমালাৰ সীমিত অৱস্থিত দেশবোৰ হৈছে – নেপাল, ভূটান, ভাৰত, পাকিস্তান, তিব্বত আৰু আফগানিস্তান।
৫। কোমল শক্তি কি?
উত্তৰঃ কোমল শক্তি হৈছে আন দেশৰ ওপৰত এখন দেশৰ সাংস্কৃতিক, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক প্ৰভাৱৰ ব্যৱহাৰ, যাতে সেইবোৰক কঠিন শক্তিৰ ব্যৱহাৰ অবিহনে কিবা কৰিবলৈ প্ৰেৰিত কৰা যায়।
৬। দক্ষিণ এছিয়াৰ তিনিখন প্ৰধান নদী কি কি?
উত্তৰঃ সিন্দুনদী, গঙ্গা নদী আৰু ব্ৰহ্মপুত্ৰ।
৭। ভাৰতৰ চুবুৰীয়া দেশবোৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ চীন, ভূটান, নেপাল, পাকিস্তান, বাংলাদেশ, শ্রীলংকা আৰু ম্যানমাৰ হৈছে ভাৰতৰ চুবুৰীয়া দেশ।
৮। কঠিন শক্তি বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ কঠিন শক্তি হৈছে নিজৰ ইচ্ছামতে বিচৰা ধৰণে আন দেশৰ আচৰণ প্ৰভাৱিত আৰু পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ সামৰিক আৰু অৰ্থনৈতিক উপায়ৰ ব্যৱহাৰ।
৯। দক্ষিণ এছিয়াৰ বেছিভাগ মানুহে কোন দুখন নদীৰ চাৰিওফালে বসতি স্থাপন কৰিছিল?
উত্তৰঃ সিন্ধু আৰু গঙ্গা।
১০। সিন্ধু নদী কোন দেশৰ মাজেৰে প্রবাহিত হয়?
উত্তৰঃ পাকিস্তান।
১১। গঙ্গা নদী কোন দেশৰ মাজেৰে প্রবাহিত হয়?
উত্তৰঃ উত্তৰ – পূব ভাৰত।
১২। দক্ষিণ এছিয়া আক্ৰমণৰ বাবে কোনটো ভৌতিক বাধা?
উত্তৰঃ হিমালয় পর্বতমালা দক্ষিণ এছিয়া আক্ৰমণৰ বাবে এক ভৌতিক বাধা।
১৩। সিন্ধু নদী উপত্যকা সভ্যতা চহৰ – ৰাজ্য বোৰৰ আৰম্ভণিতে কোন দুটা আধুনিক দেশ বিকশিত হৈছিল?
উত্তৰঃ পাকিস্তান আৰু উত্তৰ – পশ্চিম ভাৰত।
১৪। প্রাচীন সিন্ধু উপত্যকা চহৰৰ দুটা উদাহৰণ কি কি?
উত্তৰঃ মহেঞ্জোদাৰো আৰু হৰপ্পা প্রাচীন সিন্ধু উপত্যকা চহৰৰ দুটা উদাহৰণ।
১৫। ১৫০০ খ্রীঃ পূর্বাব্দত দক্ষিণ এছিয়াত প্রথম কোনে আক্রমণ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৫০০ খ্ৰীঃ পূর্বাব্দত দক্ষিণ এছিয়াত প্ৰথম আৰ্যসকলে আক্রমণ কৰিছিল৷
১৬। আর্যসকলে কোনখন পৰ্বতৰ মাজেৰে আক্ৰমণ কৰিছিল?
উত্তৰঃ আৰ্যসকলে হিন্দুকুশ পর্বতমালাৰ মাজেৰে আক্ৰমণ কৰিছিল।
১৭। ভাৰতত আটাইতকৈ অধিক প্রচলিত ধর্মটো কি?
উত্তৰঃ হিন্দু ধৰ্ম ভাৰতত আটাইতকৈ অধিক প্রচলিত ধর্ম।
১৮। দক্ষিণ এছিয়াৰ ঔপনিবেশিক অধিকাৰ মানে কি?
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়া ক্ষেত্ৰত ঔপনিবেশিক উত্তৰাধিকাৰ হৈছে ৰাজ্য সমূহৰ মাজত বিশ্বাসৰ অভাৱ, শক্তিশালী সামৰিক উপস্থিতি আৰু প্ৰতিৰক্ষা বৃহৎ বিনিয়োগ, ৰাজ্য সমূহৰ ৰাজনৈতিক শাসনত অস্তিৰতা আৰু শক্তিশালী আমোলাতন্ত্ৰৰ এক মুখ্য কাৰণ।
১৯। দক্ষিণ-পূর্ব এছিয়াত সকলো উপনিবেশযুক্ত দেশ কিমান চনত স্বাধীন হৈছিল?
উত্তৰঃ দক্ষিণ-পূৰ এছিয়াৰ সকলো উপনিসেশযুক্ত দেশ ১৯৬৫ চনৰ ভিতৰত স্বাধীন হৈছিল।
২০। ভাৰতীয় উপমহাদেশত কোন কোন দেশ অন্তর্ভুক্ত আছে?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় উপমহাদেশত ভাৰত, বাংলাদেশ, পাকিস্তান, শ্রীলংকা, নেপাল, মালদ্বীপ আৰু ভূটান অন্তর্ভুক্ত আছে।
২১। ভাৰতৰ ইতিহাসত বিভাজিত হোৱা চাৰিটা সময়কালৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ইতিহাসক চার্নিটা সময়ত বিভক্ত কৰিং পাৰি— প্রাচীন কাল (২০০০ খ্রীষ্টপূর্ব-খ্রীষ্টাব্দ (১২০০), মধ্যযুগ (খ্রীষ্টাব্দ ১২০০-১৭৬৫), বিডি যুগ (১৭৬৫-১৯৪৭) আৰু ব্ৰিটিছ পরবর্তী স্বাধীনতা সময় (১৯৪৭ চনৰ পৰা আজিলৈকে)।
২২। ভাৰতত ব্ৰিটিছসকলে কেনেদৰে প্রবেশ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৬১২ চনত, ইংলিছ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে ভারত মহাসাগৰত পৰ্তুগীজসকলৰ বিৰুদ্ধে স্বালীৰ যুদ্ধত জয়ী হোৱাৰ পিছত মোগল সম্রাট জাহাংগীৰৰ সৈঙে সম্পর্ক স্থাপন কৰে, যিয়ে কোম্পানীটোক ইউৰোপীয় ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ পৰা সামগ্ৰীৰ বিনিময়ত চুৰাট (বর্তমান গুজৰাট), মাদ্ৰাজ (বর্তমান চেন্নাই), বোম্বাই (বর্তমান মুম্বাই) আৰু কলিকতা (বর্তমান কলকাতা)ত বাণিজ্যিক পদ আৰু কাৰখানা স্থাপন কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে।
২৩। নিয়ন্ত্রণ আইন ১৭৭৩ কি আছিল?
উত্তৰঃ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ বাণিজ্যিক প্ৰশাসনক ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ ৰাজনৈতিক চৰকাৰলৈ ৰূপান্তৰ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত নিয়ন্ত্রণ আইন ১৭৭৩ আছিল প্রথম স্থান। ই কেন্দ্ৰীয় প্ৰশাসনৰ ভেঁটি স্থাপন কৰিছিল ।
২৪। কোন বছৰত ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ প্ৰশাসন ব্ৰিটিছ শীৰ্ষৰ অধীনলৈ আহিছিল?
উত্তৰঃ ১৮৫৮ চনত ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ প্ৰশাসন ব্ৰিটিছ শীৰ্ষৰ অধীনলৈ আহিছিল।
২৫। ১৯১৯ চনৰ চৰকাৰী আইন কি আছিল?
উত্তৰঃ ১৯১৯ চনৰ চৰকাৰী আইনে চৰকাৰৰ সংসদীয় আৰ্হিৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি এটা দ্বিকক্ষীয় আইনী সংস্থা স্থাপন কৰি শাসনৰ গাঁথনি অধিক শক্তিশালী কৰে।
২৬। ১৯৩৫ চনৰ চৰকাৰী আইন কি আছিল?
উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰ আইন ১৯৩৫ – য়ে ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ স্থানীয় ৰাজনীতিবিদ সকলক সাম্ৰাজ্যৰ ভাইচৰয়ৰ দ্বাৰা বলপূৰ্বক নিয়ন্ত্ৰণ বজাই ৰাখি অধিক আঞ্চলিক স্বায়ত্তশাসন প্ৰদান কৰিছিল।
২৭। ভাৰত আৰু পাকিস্তান গঠনৰ আঁৰৰ কাৰণ কি আছিল?
উত্তৰঃ উপনিৱেশহীনতা আৰু ধৰ্মীয় বিভাজনৰ ফলত ১৯৪৭ চনত সার্বভৌম ভাৰত আৰু পাকিস্তান গঠন হয়।
২৮। অপাৰ্চেন মৈত্রী কিয় সম্পন্ন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ অপাৰেচন মৈত্রী সম্পন্ন কৰা হৈছিল কাৰণ ২০১৫ চনত নেপালত এটা প্রচণ্ড ভূমিকম্প হৈছিল। ভাৰতৰ গৃহ মন্ত্ৰালয়ে ভাৰতীয় সশস্ত্র বাহিনী আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় দুর্যোগ সঁহাৰি বাহিনী প্ৰেৰণ কৰিছিল যাক মৈত্ৰী বুলি জনা যায়। ভাৰতীয় বায়ু সেনাই সাহায্য সামগ্ৰী উদ্ধাৰ আৰু বিতৰণৰ বাবে উন্নত লাইট হেলিকপ্টাৰ, এমআই – ১৭ আৰু অন্যান্য বিমান ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
চমু আৰু ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
১। দক্ষিণ – পূর্ব এছিয়াত কোনে উপনিবেশ স্থাপন কৰিছিল?
উত্তৰঃ দক্ষিণ – পূব এছিয়াৰ মুখ্য উপনিৱেশকাৰীসকল আছিল ইউৰোপীয়, জাপানী আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ। দক্ষিণ-পূব এছিয়াত সাতটা ঔপনিৱেশিক শক্তি আছিল – পর্তুগাল, স্পেইন, নেডাৰলেণ্ড, গ্রেট ব্রিটেইন, ফ্রান্স, আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু জাপান।
২। দক্ষিণ এছিয়াৰ তিনিটা মুখ্য ভৌগোলিক সীমা কি কি?
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়াৰ মুখ্য সীমা হৈছে ভাৰত মহাসাগৰ, হিমালয় আৰু আফগানিস্তান। আৰুৱ সাগৰৰ পশ্চিমে পাকিস্তান আৰু ভাৰতৰ সীমা, বংগোপসাগৰৰ পূবে ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ সীমা। পশ্চিম সীমা হৈছে মৰুভূমি অঞ্চল য’ত পাকিস্তানে ইৰাণৰ সৈতে সীমান্ত ভাগ কৰে।
৩। দক্ষিণ এছিয়াৰ ভূ-ৰাজনীতিৰ সৈতে সম্পর্কিত বি.আৰ.আই. কি?
উত্তৰঃ চীনৰ বেল্ট এণ্ড ৰোড ইনিছিয়েটিভ (BRI) হৈছে বাণিজ্য, বিনিয়োগ আৰু শক্তি যোগানৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ পথত অৰ্থনৈতিক দৃশ্যপট সলনি কৰাৰ লক্ষ্যৰে এক উচ্চাভিলাষী প্রকল্প। ই ইয়াৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হিচাপে চীন আৰু ইউৰোপ, দক্ষিণ এছিয়া আৰু ভাৰত মহাসাগৰৰ মাজত সংযোগ স্থাপন কৰে।
৪। দক্ষিণ এছিয়াত ঔপনিৱেশিক কালৰ প্ৰভাৱ কেনেধৰণৰ আছিল?
উত্তৰঃ ঔপনিবেশিকতাই দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ সামাজিক গাঁথনি সলনি কৰিছে আৰু আধুনিক পাশ্চাত্য ধাৰণাসমূহক সমাজলৈও আনিছে। ইয়াৰে কিছুমান ধাৰণাত পশ্চিমীয়া সংস্কৃতি, পাশ্চাত্য শৈলীৰ শিক্ষা, মানৱ অধিকাৰ, ধৰ্ম আদি আছিল। ইউৰোপীয় শক্তিৰ আগমনে অঞ্চলটোত জনসংখ্যা বৃদ্ধি কৰিছে।
৫। এছিয়াত ঔপনিৱেশিকতাৰ মুখ্য অনুপ্ৰেৰণা কি আছিল?
উত্তৰঃ ইউৰোপীয়সকলে এছিয়াক কেঁচা মালৰ উৎস আৰু পশ্চিমীয়া নির্মিত সামগ্ৰীৰ বজাৰ হিচাপে দেখিছিল। ইউৰোপীয়সকলক কাৰ্খানাবোৰত ইন্ধন যোগাবলৈ সামগ্ৰীৰ প্ৰয়োজন আছিল। ইউৰোপীয়সকলে কেঁচা মাল আৰু বজাৰ থকা অঞ্চলবোৰৰ সম্পূৰ্ণ আৰু অধিক পোনপটীয়া নিয়ন্ত্রণ বিচাৰিছিল।
৬। দক্ষিণ-পূর্ব এছিয়াৰ ইউৰোপীয় উপনিৱেশ স্থাপনৰ ইতিবাচক ফলাফল কি আছিল?
উত্তৰঃ দক্ষিণ-পূর্ব এছিয়ালৈ ঔপনিবেশিক শাসনে অনা কিছুমান লাভালাভ আছিল যিয়ে এক আধুনিক অর্থনৈতিক ব্যৱস্থা আৰম্ভ কৰিছিল, ৰাস্তা, ঘাইপথ আৰু ৰেলপথ নিৰ্মাণ কৰা হৈছিল, আৰু ৰপ্তানি বজাৰৰ বিকাশে গ্রাম্য অঞ্চলত জনসাধাৰণৰ বাবে এক উদ্যোগী শ্রেণীৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
৭। ঔপনিবেশিকতাই দক্ষিণ-পূব এছিয়ালৈ কি বৃহৎ সমস্যা কঢ়িয়াই আনিছিল?
উত্তৰঃ ঔপনিৱেশিকতাই দক্ষিণ-পূব এছিয়ালৈ অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক সমস্যা আনিছিল। অর্থনৈতিক পৰিৱৰ্তনে ইউৰোপীয়সকলক স্থানীয় লোকসকলক লাভান্বিত কৰাতকৈ অধিক লাভান্বিত কৰিছিল। লগতে সংস্কৃতিৰ পৰিপূৰ্ণ সদায় সুচাৰুৰূপে চলি নাছিল। মালয়েছিয়াত বৰ্ণবাদ আৰম্ভ হৈছিল।
৮। দক্ষিণ-পূব এছিয়াত বিভিন্ন ৰাষ্ট্ৰৰ উপনিবেশ স্থাপনৰ প্ৰভাৱ কি?
উত্তৰঃ ঔপনিৱেশিকতাৰ প্ৰভাৱ অর্থনৈতিক, সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত অনুভৱ কৰা হৈছিল। কিছুমান ক্ষেত্ৰত, পশ্চিমীয়া শক্তিবোৰে স্থানীয় থলুৱা গণতন্ত্রসমূহ ধ্বংস কৰিছিল। আনকি তেওঁলোকে পশ্চিমীয়া মূল্যবোধ ৰখাৰ চেষ্টা কৰিছিল। ঔপনিৱেশিকতাৰ অৰ্থ আছিল প্ৰকৃততে পৰিপূৰ্ণ আৰু স্বৈৰাচাৰী আমোলাসকলৰ দ্বাৰা পৰিচালিত চৰকাৰ।
৯। ইউৰোপীয় উপনিবেশবাদে দক্ষিণ-পূর্ব এছিয়াৰ ঐতিহাসিক ভূগোলক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰিছে?
উত্তৰঃ সপ্তদশ আৰু অষ্টাদশ শতিকা জুৰি, বিজয়বোৰে সামুদ্রিক পথৰ বন্দৰসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল, যি সামুদ্রিক বাণিজ্যৰ এক সুৰক্ষিত পথ প্ৰদান কৰিছিল। ই বিদেশী শাসকসকলক কৰ আৰোপ কৰিবলৈ আৰু অতি আকাংক্ষিত দক্ষিণ – পূব এছিয়াৰ সামগ্ৰীৰ মূল্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল।
১০। ব্রিটিছসকলে ভাৰত ত্যাগ কৰাৰ কাৰণবোৰ কি আছিল?
উত্তৰঃ ব্ৰিটিছ ভাৰতত জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ উত্থান, ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আক্তৰাষ্ট্ৰীয় দুয়োধৰণৰ ৰাজনৈতিক চাপ, দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছত ব্ৰিটিছৰ ভয়ংকৰ অৰ্থনৈতিক পৰিস্থিতি, শাসনৰ বাবে অর্থনৈতিক প্ৰেৰণা হ্রাস কৰা আৰু ১৯৪২ চনত গান্ধীয়ে ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন আৰম্ভ কৰা বহুতো কাৰকৰ ভিতৰত আছিল যাৰ ফলত ব্ৰিটিছসকলে ভাৰত ত্যাগ কৰিছিল।
১১। দক্ষিণ এছিয়াত ঔপনিবেশিক কালৰ প্ৰভাৱ কেনেকুৱা আছিল?
উত্তৰঃ ঔপনিৱেশিকতাই দক্ষিণ এছিয়াৰ সামাজিক গাঁথনি সলনি কৰিছে আৰু আধুনিক পাশ্চাত্য ধাৰণাসমূহ সমাজলৈ আনিছে। ইয়াৰে কিছুমান ধাৰণাত পশ্চিমীয়া সংস্কৃতি, পাশ্চাত্য শৈলীৰ শিক্ষা, মানৱ অধিকাৰ, ধৰ্ম আদি আছিল। ইউৰোপীয় শক্তিৰ আগমনে অঞ্চলটোত জনসংখ্যা বৃদ্ধি কৰিছে।
১২। ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ প্ৰশাসন নীতি কি?
উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৯৩৫-ৰ অধীনত ব্ৰিটিছে প্ৰৱৰ্তন কৰা যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰৰ ৰূপটোৱে ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ সংবিধানৰ আধাৰ গঠন কৰিছিল। ১৯৪৭ চনত পাকিস্তানক পূব আৰু পশ্চিম পাকিস্তানত বিভক্ত কৰা হয়। পশ্চিম অংশটো বৰ্তমানৰ পাকিস্তান, আনহাতে পূব অৰ্ধাংশ হৈছে বৰ্তমানৰ বাংলাদেশ। পাকিস্তানৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰিবলৈ ১৯৭১ চনত বাংলাদেশী মুক্তি যুদ্ধ সংঘটিত হৈছিল। বাংলাদেশ এখন সংসদীয় প্ৰকাৰৰ চৰকাৰ থকা একক ৰাজ্য। শ্রীলংকা (পূৰ্বতে চিলন) হৈছে এক একক ৰাজ্য যি ১৯৪৮ চনত ব্ৰিটিছৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰিছিল। পাকিস্তান আৰু শ্ৰীলংকা দুয়োটাই প্রত্যক্ষভাৱে নিৰ্বাচিত ৰাষ্ট্ৰপতিসকলৰ সৈতে সংসদীয় প্রণালী সংশোধন কৰিছে।
১৩। ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ প্ৰথম যুদ্ধ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ বাণিজ্য আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ বাবে সীমাহীন সুযোগবোৰ ব্ৰিটিছসকলৰ বাবে অতি আকর্ষণীয় আছিল, যি মোগল ৰজাসকলৰ মাজত হোৱা আভ্যন্তৰীণ কাজিয়াৰ সুযোগ লৈছিল আৰু অৱশেষত ১৮৫৮ চনত অঞ্চলটো দখল কৰিছিল। ভাৰতে ঔদ্যোগিককৰণ কৰি আছিল আৰু ভাৰতত উৎপাদিত বৃহৎ পৰিমাণৰ কপাহ উৎপাদনৰ বাবে ইংলেণ্ডৰ মিলবোৰলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ (১৮৫৭) সময়ত ব্ৰিটিছ ক্ৰয় নীতিৰ ওপৰত অসামৰিক অসন্তুষ্টি বিয়পি পৰিছিল আৰু কেইবাখনো চহৰৰ (দিল্লীকে ধৰি) সৈতে জড়িত বিদ্ৰোহত পৰিছিল; ইয়াক ভাৰতৰ প্ৰথম স্বাধীনতা যুদ্ধ বুলি জনা যায়।
১৪। ভাৰতীয় উপমহাদেশ কি?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় উপমহাদেশ হৈছে ২০০০ মাইল দীঘল ত্রিভুজ যাক মধ্য এছিয়াৰ ভূমিখণ্ডৰ পৰা স্থগিত কৰা হৈছে। হিমালয়ৰ দ্বাৰা উত্তৰ দিশে আৱদ্ধ ভূমিটো সেই দিশৰ পৰা কেৱল কেইবাটাও উত্তৰ-পশ্চিম মুখী দিশৰ মাজেৰেহে উপলব্ধ। আৰৱ সাগৰে পশ্চিম সীমা আৰু বংগোপসাগৰ পূব সীমা গঠন কৰে। উপমহাদেশ হৈছে এক মহাদেশৰ অংশ যি ৰাজনৈতিক বা ভৌগোলিকভাৱে বাকী মহাদেশৰ পৰা পৃথক ৷ ভাৰতীয় উপমহাদেশ ৰাজনৈতিক আৰু ভৌগোলিক দুয়োটা কাৰণতে এটা উপমহাদেশ। ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ দেশসমূহৰ শক্তিশালী ৰাজনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক সম্পর্ক আছে। ই ভৌগোলিক দৃষ্টিকোণৰ পৰাও এক উপমহাদেশ, কিয়নো ই হৈছে ভৌগোলিকভাৱে এছিয়াৰ বাকী অংশৰ পৰা পৃথক অঞ্চল। মন কৰিব লাগিব যে ভাৰতীয় উপমহাদেশ শব্দটো প্ৰায়ে দক্ষিণ এছিয়া শব্দৰ সৈতে সলনি কৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
১৫। ৰাজনৈতিক সংস্থাৰ কঠিন শক্তিৰ (Hard Power) অৰ্থ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ কঠিন শক্তি হৈছে আন ৰাষ্ট্ৰ বা ৰাজনৈতিক সংস্থাৰ আচৰণ বা স্বার্থক প্রভাৱিত কৰিবলৈ সামৰিক আৰু অর্থনৈতিক উপায়ৰ এক ব্যৱহাৰ। কঠিন শক্তি প্ৰায়ে আক্রমণাত্মক হয় আৰু এটা ৰাজনৈতিক সংস্থাৰ দ্বাৰা দুৰ্বল ৰাষ্ট্ৰৰ ওপৰত আৰোপ কৰিলে আটাইতকৈ কাৰ্যকৰী হয় । ভাৰতে সফলতাৰে বহুতো যুদ্ধ জিকিছে আৰু বহুতো সামৰিক অভিযান আৰম্ভ কৰিছে। ১৯৬১ চনত অপাৰেচন বিজয়ত ভাৰতে গোৱা (Goa), দমন (Daman) আৰু দিউ (Diu) ক পর্তুগালৰ পৰা মুক্ত কৰে। ১৯৬৫ চনত পাকিস্তানৰ সৈতে হোৱা যুদ্ধৰ পিছত, ভাৰতে পাকিস্তানৰ বিৰুদ্ধে প্রায় ৭৪০ বর্গ মাইল অঞ্চল দখল কৰে আৰু ২১০ বর্গ মাইল অঞ্চল লাভ কৰে। ১৯৭১ চনত ভাৰতে বাংলাদেশৰ মুক্তি যুদ্ধক সমৰ্থন কৰিছিল। ভাৰতীয় সেনাই প্রায় ৯৩,০০০ পাকিস্তানী সৈন্যক বন্দী হিচাপে লৈছিল। অপাৰেচন মেঘডুটৰ পিছত ভাৰতে চিয়াচেন হিমবাহত পাকিস্তানৰ দ্বাৰা কৰা অবৈধ বেদখল আঁতৰ কৰিছিল। ভাৰতীয় সেনাই সফলতাৰে দেশৰ নক্সালবাদী পীড়িত অঞ্চলসমূহত স্বাভাৱিক অৱস্থা ঘূৰাই আনিছিল। ১৯৮৮ চনত অপাৰেচন কেকটাছে মালদ্বীপত চৰকাৰী শাসন পুনৰুদ্ধাৰ কৰিছিল ।
১৬। দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰৰ সংগঠন (ASEAN) ৰ মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ১৯৬৭ চনত দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ দেশসমূহৰ সংগঠনটোক সৃষ্টি কৰা হৈছিল। ইন্দোনেচিয়া, মালয়েচিয়া, ফিলিপাইনচ, ছিংগাপুৰ আৰু থাইলেণ্ড — এই পাঁচখন দেশৰ প্ৰতিনিধিয়ে বেংকক ঘোষণাৰ জৰিয়তে এই সংগঠনটোৰ সৃষ্টি কৰিছিল। দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ এই সংগঠনৰ উদ্দেশ্য আছিল তলত দিয়া ধৰণৰ:
(ক) এই অঞ্চলটোৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন, সামাজিক প্রগতি আৰু সাংস্কৃতিক বিকাশ সাধন কৰা।
(খ) আঞ্চলিক শাস্তি প্রতিষ্ঠা কৰা আৰু ইয়াক স্থায়ী কৰা।
(গ) অর্থনৈতিক, সামাজিক, সাংস্কৃতিক, কাৰিকৰী, বিজ্ঞান আৰু প্ৰশাসনীয় আদি উমৈহতীয়া বিষয়ত সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত সক্রিয় সহযোগিতাৰ সৃষ্টি কৰা।
(ঘ) দক্ষিণ-পূৱ এছিয়াৰ অধ্যয়নৰ বিষয়ত সহযোগিতাৰ সৃষ্টি কৰা।
(ঙ) কৃষি, উদ্যোগ, ব্যৱসায়-বাণিজ্যৰ বিকাশৰ বিষয়ত সহযোগিতাৰ সৃষ্টি কৰা।
(চ) একে ধৰণৰ উদ্দেশ্যৰে সৃষ্টি কৰা আস্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক সংগঠনসমূহৰ প্ৰতি সহযোগিতা আগবঢ়োৱা।
(ছ) শিক্ষা, কাৰিকৰী আৰু প্ৰশাসনীয় বিষয়ত প্রশিক্ষণ আৰু গৱেষণা কার্যত সহায় আগবঢ়োৱা।
১৭। দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰ সংগঠন (ASEAN) কেন্দ্রিক আঞ্চলিকতাবাদৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ দক্ষিণ – পূব এছিয়াৰ সৈতে বাহিৰৰ শক্তিৰ সম্পৰ্ক গঢ়ি তোলাৰ বাবে আছিয়ানৰ সংগঠন আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ সঁজুলি হৈছে বহুল অঞ্চলৰ মুখ্য ৰাজনৈতিক-সুৰক্ষা মঞ্চ, মুখ্যতঃ পূব এছিয়া সন্মিলন (EAS), আছিয়ান আঞ্চলিক মঞ্চ (ARF) আৰু দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সংগঠন প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰীৰ বৈঠক-প্লাহু (ADMM-Plus) ৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে ইয়াৰ স্থিতি। আঞ্চলিকতাবাদৰ কাৰ্যসূচী নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ আৰু আছিয়ান কেন্দ্ৰীয়তাৰ নীতিকে ধৰি ইয়াৰ অংশীদাৰসকলক আছিয়ানৰ নিয়মাৱলী প্ৰস্তুত কৰাৰ বাবে আছিয়ান এই ভূমিকা ব্যৱহাৰ কৰাত সফল হৈছে আৰু অঞ্চলটোৰ দিশবোৰ বেইজিং, টকিঅ’, দিল্লী বা ৱাশ্বিংটনৰ দ্বাৰা আধিপত্য বিস্তাৰ কৰাৰ সলনি, প্ৰতি বছৰে ঘূৰি থকা আছিয়ানে এই সকলোবোৰত নেতৃত্ব গ্ৰহণ কৰে ৷ মুখ্য শক্তিবোৰে আন পথৰ সলনি দক্ষিণ-পূব এছিয়াত অৱতৰণ কৰে। ইয়াৰ জৰিয়তে এছিয়া-প্রশান্ত মহাসাগৰীয় অঞ্চলৰ ভূ-ৰাজনীতিত আছিয়ানৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমুহে তেওঁলোকৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
অৱশ্যে, সমগ্ৰ অঞ্চলটোক ইয়াৰ চৰ্তাৱলী অনুসৰি একত্ৰিত কৰা গাঁথনি সৃষ্টিত আছিয়ানৰ সফলতা সত্ত্বেও, এই প্রতিষ্ঠানবোৰে তেওঁলোকৰ সম্ভাৱনা প্ৰাপ্ত কৰা নাই, যি তেওঁলোকৰ ভৱিষ্যতৰ প্ৰাসংগিকতাৰ বাবে বিপদাশংকা সৃষ্টি কৰিছে। আছিয়ান-আধাৰিত প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ এক মুখ্য দুর্বলতা হৈছে তেওঁলোকৰ সাংগঠনিক আধাৰ। যদিও প্ৰতি বছৰে বিভিন্ন সংগঠনৰ কাৰ্যসূচী নিৰ্ধাৰণত আছিয়ানৰ অধ্যক্ষই মুখ্য ভূমিকা পালন কৰে, আছিয়ান প্রোটোকলৰ বাবে সামূহিক সিদ্ধান্ত লোৱা আৰু আছিয়ান সহমতৰ প্ৰয়োজন, বিশেষকৈ বিতর্কিত বিষয়বোৰৰ ওপৰত। ৪২ খন আছিয়ান দেশে আভ্যন্তৰীণ মতভেদ থাকিলেও এক একত্রিত স্থিতি উপস্থাপন কৰিবলৈ কঠোৰ পৰিশ্ৰম কৰে। এই ব্যৱস্থাটোৱে সঠিকভাৱে কাম কৰে কিয়নো ই কোনখন দেশে কাৰ্যসূচী নিৰ্ধাৰণ কৰে তাৰ এক বিতর্কিত প্রশ্ন কি হ’ব তাক আঁতৰ কৰে। অৱশ্যে, ই আছিয়ান কেন্দ্রিক প্রতিষ্ঠানসমূহৰ কঠিন সমস্যাৰ মোকাবিলা কৰাৰ বাবে শক্তিশালী, কাৰ্যকৰী সংগঠন হিচাপে বিকশিত হোৱাৰ সামঞ্জস্য সীমিত কৰে যাৰ বাবে আছিয়ানক অঞ্চলটোৰ ডাঙৰ দেশবোৰৰ বিৰুদ্ধে যাব লাগিব কিয়নো সদস্যসকলে আলোচনা অংশীদাৰৰ সৈতে তেওঁলোকৰ সম্পৰ্কৰ ক্ষতি কৰাৰ আশংকা কৰে। সেয়েহে আঞ্চলিক প্রতিষ্ঠানসমূহৰ ব্যাপক গ্রহণযোগ্যতা, লগতে তেওঁলোকৰ অকাৰ্যকৰীতা দুয়োটাৰ বাবে আছিয়ান কেন্দ্ৰীয়তা গুৰুত্বপূৰ্ণ।
১৮৷ ভাৰতৰ চুবুৰীয়া দেশৰ ওপৰত এটা চমুটোকা লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰত কেন্দ্ৰীয়ভাৱে দক্ষিণ এছিয়াত অৱস্থিত আৰু ইয়াক সৰু দেশবোৰে আগুৰি আছে। অঞ্চলটোৰ বিশাল আকাৰৰ বাবে আমি এই অঞ্চলটোক ভাৰতীয় উপ – মহাদেশ বুলি কওঁ। বুৰঞ্জীয়ে প্ৰকাশ কৰিছে যে সমগ্ৰ অঞ্চলটো ভাৰতৰ প্ৰভাৱত আছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, আমি এতিয়া যাক পাকিস্তান আৰু বাংলাদেশ বুলি কওঁ, সেইটো এসময়ত ভাৰতৰ অংশ আছিল। একেদৰে, দক্ষিণ এছিয়া অঞ্চলৰ আন দেশ যেনে — নেপাল, ভূটান, শ্রীলংকা আৰু মালদ্বীপ কোনো কোনো সময়ত ভাৰতৰ প্ৰভাৱত আছিল। অৱশ্যে, ব্ৰিটিছৰ দ্বাৰা উপনিৱেশ স্থাপনৰ পিছত, অঞ্চলটোৰ ৰাজনৈতিক আৰু ভৌগোলিক বৈশিষ্ট্যত পৰিৱৰ্তন ঘটিছিল। ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ ফলত পাকিস্তানক ভাৰতৰ পৰা পৃথক কৰা হৈছিল আৰু বাংলাদেশৰ জন্ম হৈছিল ১৯৭১ চনত। আজি দক্ষিণ এছিয়া অঞ্চলত আঠখন দেশ আছে। সেইবোৰ হৈছে — আফগানিস্তান, বাংলাদেশ, ভূটান, ম্যানমাৰ, নেপাল, পাকিস্তান, শ্রীলংকা আৰু মালদ্বীপ। শ্রীলংকা আৰু মালদ্বীপে ভাৰতৰ সৈতে সামুদ্রিক সীমা ভাগ বতৰা কৰে। চীনে ভাৰতৰ সৈতে এক ডাঙৰ স্থল সীমা ভাগ – বতৰা কৰে আৰু সেয়েহে ই ভাৰতৰ উত্তৰ চুবুৰীয়া কিন্তু ভূ – ৰাজনৈতিক, ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা চীনক দক্ষিণ এছিয়াৰ অংশ হিচাপে অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হোৱা নাই। ভাৰতে ইয়াৰ সীমান্তৰ সৰ্ববৃহৎ অংশ বাংলাদেশৰ সৈতে ভাগ বতৰা কৰে আৰু ইয়াৰ আটাইতকৈ কম অংশ আফগানিস্তানৰ সৈতে ভাগ বতৰা কৰে। ভাৰতে ভূটানৰ সৈতে ৬৯৯ কিলোমিটাৰ দীঘল সীমান্ত, পাকিস্তানৰ সৈতে ৩৩২৩ কি.মি. ভাগ – বতৰা কৰিছে। এই সীমান্ত ভাৰতৰ গুজৰাট, ৰাজস্থান, পঞ্জাৱ আৰু জম্মু – কাশ্মীৰ ৰাজ্যৰ কাষেৰে চলি আহিছ। ভাৰতৰ উত্তৰত অৱস্থিত তিব্বতে ভাৰতৰ জম্মু আৰু কাশ্মীৰ, হিমাচল প্রদেশ, ছিকিম, অৰুণাচল প্ৰদেশ আৰু উত্তৰখণ্ডৰ সৈতে সীমা ভাগ কৰে।
১৯। দক্ষিণ এছিয়াৰ দেশসমূহৰ ৰাজনৈতিক ইতিহাস সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়াৰ দেশসমূহৰ ৰাজনৈতিক ইতিহাস সম্পৰ্কে তলত আলোচনা কৰা হল –
(ক) ভাৰত : যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত, ভাৰত হৈছে বিশ্বৰ আটাইতকৈ জনবহুল গণতন্ত্র। স্বাধীনতাৰ পিছৰ বেছিভাগ বছৰ ধৰি, যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰক ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে (INC) নেতৃত্ব দি আহিছে। ৰাজ্যসমূহৰ ৰাজনীতিত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ (INC), ভাৰতীয় জনতা পার্টি (BJP), ভাৰতীয় কমিউনিষ্ট পার্টি (মার্ক্সবাদী) (CPI-M) আৰু বিভিন্ন আঞ্চলিক দলকে ধৰি কেইবাটাও ৰাষ্ট্ৰীয় দলৰ আধিপত্য আছে। ১৯৫০ চনৰ পৰা ১৯৯০ চনলৈ দুটা চমু সময়ৰ বাহিৰে, ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে সংসদীয় সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰিছিল। ১৯৭৭ চনৰ পৰা ১৯৮০ চনৰ ভিতৰত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ ক্ষমতাৰ পৰা বাহিৰ হৈছিল, যেতিয়া জনতা পার্টীয়ে তদানীন্তন প্রধানমন্ত্রী ইন্দিৰা গান্ধীয়ে ঘোষণা কৰা জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ প্ৰতি জনসাধাৰণৰ অসন্তুষ্টিৰ বাবে নিৰ্বাচনত জয়ী হৈছিল। ১৯৮৯ চনত বাঁও মৰ্চাৰ মিত্ৰজোঁটৰ সৈতে মিত্ৰতা কৰি জনতা দল নেতৃত্বাধীন নেচনেল ফ্ৰণ্টৰ মিত্ৰজোঁটে নিৰ্বাচনত জয়লাভ কৰে কিন্তু মাত্র দুবছৰৰ বাবে শাসনত থাকিবলৈ সক্ষম হয়।
যিহেতু ১৯৯১ চনৰ নিৰ্বাচনে কোনো ৰাজনৈতিক দলক সংখ্যাগৰিষ্ঠতা প্ৰদান কৰা নাছিল সেইবাবে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে প্রধানমন্ত্রী পি. ভি. নৰসিংহ ৰাওৰ অধীনত সংখ্যালঘু চৰকাৰ গঠন কৰিছিল আৰু ইয়াৰ পাঁচ বছৰীয়া কাৰ্যকাল সম্পূৰ্ণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। ১৯৯৬-১৯৯৮ বৰ্ষটো যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰৰ এক অস্থিৰতাৰ সময় আছিল তাত কেইবাটাও মিত্ৰজোঁটৰ প্ৰভাৱ আছিল। বিজেপিয়ে ১৯৯৬ চনত চমুকৈ এখন চৰকাৰ গঠন কৰিছিল, তাৰ পিছত ‘ইউনাইটেড ফ্ৰণ্ট মিত্ৰজোঁট আছিল যিয়ে বিজেপি আৰু ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ দুয়োকে বাদ দিছিল। ১৯৯৮ চনত বিজেপিয়ে আন কেইবাটাও দলৰ সৈতে ৰাষ্ট্ৰীয় গণতান্ত্রিক মিত্ৰজোঁট (NDA) গঠন কৰে আৰু তাত সম্পূৰ্ণ পাঁচ বছৰীয়া কাৰ্যকাল সম্পূৰ্ণ কৰা প্ৰথম অ-কংগ্ৰেছী চৰকাৰ হয়। ২০০৪ চনৰ ভাৰতীয় নিৰ্বাচনত, ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে সর্বাধিক সংখ্যক লোকসভা আসন জিকিছিল আৰু সংযুক্ত প্রগতিশীল মিত্রতা (UPA) নামৰ মিত্ৰজোঁটৰ সৈতে চৰকাৰ গঠন কৰিছিল, যি বিভিন্ন বাঁওপন্থী দল আৰু বিজেপিৰ বিৰোধী সদস্যসকলৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত আছিল। স্বাধীনতাৰ পিছৰে পৰা ভাতে ধর্মীয় হিংসা, জাতিবাদ, নক্সালবাদ, সন্ত্রাসবাদ আৰু আঞ্চলিক বিচ্ছিন্নতাবাদী বিদ্ৰোহৰ পৰা প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে, বিশেষকৈ জম্মু আৰু কাশ্মীৰ আৰু উত্তৰ-পূব ভাৰতত।
১৯৯০ ৰ দশকৰ পৰা সন্ত্রাসবাদী আক্রমণে বহুতো ভাৰতীয় চহৰক প্ৰভাৱিত কৰিছে। চীনৰ সৈতে ভাৰতৰ অমীমাংসিত আঞ্চলিক বিবাদ আছে, যি ১৯৬২ চনত চীন-ভাৰত যুদ্ধলৈ বৃদ্ধি পাইছিল আৰু পাকিস্তানৰ সৈতে, যাৰ ফলস্বৰূপে ১৯৪৭, ১৯৬৫, ১৯৭১ আৰু ১৯৯৯ চনত যুদ্ধ হৈছিল। ভাৰত হৈছে ৰাষ্ট্ৰসংঘ (ব্ৰিটিছ ভাৰত হিচাপে) আৰু জোটবিহীন আন্দোলনৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সদস্য। ১৯৭৪ চনত ভাৰতে ভূগর্ভস্থ পাৰমাণৱিক পৰীক্ষা আৰু ১৯৯৮ চনত আৰু পাঁচটা পৰীক্ষা কৰে, যাৰ ফলত ভাৰত এখন পাৰমাণৱিক ৰাষ্ট্ৰ হৈ পৰে। ১৯৯১ চনত আৰম্ভ হোৱা গুৰুত্বপূৰ্ণ অর্থনৈতিক সংস্কাৰে ভাৰতক বিশ্বৰ দ্ৰুততম বিকাশশীল অর্থনীতিবোৰৰ ভিতৰত ৰূপান্তৰিত কৰিছে, যাৰ ফলত ইয়াৰ বিশ্বব্যাপী প্ৰভাৱ বৃদ্ধি পাইছে।
(খ) পাকিস্তান : আধুনিক ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে পাকিস্তানৰ ইতিহাস ১৯৪৭ চনৰ ১৪ আগষ্টৰ পৰা আৰম্ভ হৈছিল। যদিও অঞ্চলটো কমেও দুই নিযুত বছৰ ধৰি নিৰন্তৰভাৱে বাস কৰি আহিছে, ইয়াৰ প্ৰাচীন ইতিহাসত দক্ষিণ এছিয়াৰ কিছুমান পুৰণি বসতি আৰু ইয়াৰ কিছুমান প্রধান সভ্যতা অন্তর্ভুক্ত আছে। ১৮৫৭ চনৰ ভাৰতীয় বিদ্ৰোহৰ পিছত ৰাজনৈতিক ইতিহাসৰ জন্ম হয়। যাৰ পৰিণাম হৈছে ব্ৰিটিছৰ দ্বাৰা ৯০ বছৰৰ প্ৰত্যক্ষ শাসন আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত, ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ আৰু সৰ্বভাৰতীয় মুছলিম লীগৰ নেতৃত্বত এক সফল স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সৃষ্টি হয়। এয়া ১৯০৬ চনত মুছলমানৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল আৰু ৰাজনীতিত মুছলমানসকলৰ অৱহেলা আৰু কম প্রতিনিধিত্বৰ আশংকাৰ মাজত ১৯৩০ দশকৰ শেষৰ ফালে জনপ্রিয়তা লাভ কৰিছিল। ১৯৩০ চনৰ ২৯ ডিচেম্বৰত কবি মুহাম্মাদ ইকবালে ভাৰতীয় মুছলমানসকলৰ বাবে উত্তৰ-পশ্চিম ভাৰতত এখন স্বায়ত্তশাসিত ৰাজ্যৰ আহ্বান জনায়। মুহাম্মাদ আলী জিন্নাই দুটা জাতীয় তত্ত্বক সমৰ্থন কৰে আৰু মুছলিম লীগক ১৯৪০ চনৰ লাহোৰ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিবলৈ নেতৃত্ব দিয়ে, স্বাধীন পাকিস্তান গঠনৰ দাবীত।
পাকিস্তান ক্ৰমান্বয়ে ভাৰতৰ পূব আৰু উত্তৰ-পশ্চিমত দুটা শাখাৰ সৈতে মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ ৰাজ্য হিচাপে স্বাধীন হৈছিল। স্বাধীনতাৰ ফলত সমগ্ৰ ভাৰত আৰু পাকিস্তানত সাম্প্রদায়িক দাঙ্গা হৈছিল – যিহেতু লাখ লাখ মুছলমান পাকিস্তানলৈ স্থানান্তৰিত হৈছিল আৰু লাখ লাখ হিন্দু আৰু শিখ ভাৰতলৈ স্থানান্তৰিত হৈছিল। কাশ্মীৰ আৰু জম্মুকে ধৰি কেইবাখনো ৰাজকীয় ৰাজ্যক লৈ বিবাদৰ সৃষ্টি হৈছিল যাৰ শাসকে পাকিস্তানৰ জনজাতিসকলৰ আক্ৰমণৰ পিছত ভাৰতক মানি লৈছিল। ইয়াৰ ফলত প্ৰথম কাশ্মীৰ যুদ্ধ ১৯৪৮ চনত আৰম্ভ হয় যি ভাৰতে ৰাজ্যখনৰ প্ৰায় দুই-তৃতীয়াংশ দখল কৰে আৰু পাকিস্তানে বাকীখিনি দখল কৰে। ১৯৫৬ চনত এখন গণৰাজ্য ঘোষণা কৰা হৈছিল কিন্তু আয়ুব খানৰ (১৯৫৮-৬৯) দ্বাৰা অভ্যুত্থানৰ ফলত স্থগিত হৈ পৰিছিল, যি আভ্যন্তৰীণ অস্থিৰতা আৰু ১৯৬৫ চনত ভাৰতৰ সৈতে দ্বিতীয় যুদ্ধৰ সময়ত শাসন কৰিছিল। পূব পাকিস্তানত অর্থনৈতিক অভিযোগ আৰু ৰাজনৈতিক মতবিৰোধৰ ফলত হিংসাত্মক ৰাজনৈতিক উত্তেজনা আৰু সেনাৰ দমন-পীড়ন হয়, গৃহযুদ্ধলৈ বৃদ্ধি পায় আৰু তাৰ পিছত ১৯৭১ চনৰ ভাৰত পাকিস্তান যুদ্ধ আৰু অৱশেষত পূব পাকিস্তানক বাংলাদেশৰ স্বাধীন ৰাজ্য হিচাপে বিচ্ছিন্ন কৰা হয়।
১৯৭২ চনৰ পৰা ১৯৭৭ চনলৈ জুলফিকাৰ আলী ভুট্টোৰ অধীনত অসামৰিক শাসন পুনৰ আৰম্ভ হয়, যেতিয়ালৈকে তেওঁক দেশৰ তৃতীয় সামৰিক ৰাষ্ট্ৰপতি হোৱা জেনেৰেল জিয়া – উল – হকৰ দ্বাৰা ক্ষমতাচ্যুত কৰা নহয়। পাকিস্তানৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ নীতিবোৰ ইছলামিক শ্বৰিয়া আইনী সংহিতাৰ দ্বাৰা প্ৰতিষ্ঠাপিত হৈছিল, যি অসামৰিক সেৱা আৰু সামৰিক বাহিনীৰ ওপৰত ধৰ্মীয় প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰিছিল। ১৯৮৮ চনত বিমান দুৰ্ঘটনাত জেনেৰেল জিয়াৰ মৃত্যু হোৱাৰ লগে লগে জুলফিকাৰ আলী ভুট্টোৰ কন্যা বেনজীৰ ভুট্টো পাকিস্তানৰ প্ৰথম গৰাকী মহিলা প্রধানমন্ত্রী হিচাপে নির্বাচিত হয়। পৰৱৰ্তী দশকত, তেওঁ নৱাজ শ্বৰীফৰ সৈতে ক্ষমতা সলনি কৰে, যিহেতু দেশৰ ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক পৰিস্থিতিৰ অধিক অৱনতি ঘটিছিল। কার্গিল সংঘৰ্ষত সামৰিক উত্তেজনা (ভাৰতৰ সৈতে), তাৰ পিছত ১৯৯৯ চনত পাকিস্তানী সামৰিক অভ্যুত্থান ঘটে য’ত জেনেৰেল পাৰভেজ মুছাৰফে কাৰ্যবাহী ক্ষমতা গ্রহণ কৰে। ২০০১ চনত, ৰফিক তাৰাৰৰ বলপূর্বক পদত্যাগৰ পিছত মুছাৰফে নিজকে ৰাষ্ট্ৰপতি হিচাপে নামাকৰণ কৰে।
বাংলাদেশ : বাংলাদেশ ১৯৭১ চনত পাকিস্তান ৰাষ্ট্ৰৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হোৱাৰ পিছত স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে পৰিগণিত হয়, যিয়ে ১৯৪৭ চনত ভাৰতৰ সৈতে ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰিছিল। অঞ্চলটোৰ ইতিহাসত ইণ্ডো-আর্য, অস্ট্রো-এছিয়াটিক, দ্রাৱিড়, মোগল, আৰৱ, পাৰ্চী, তুর্কী আৰু ব্ৰিটিছ প্ৰভাৱ একত্ৰিত কৰা হৈছে। বাংলাদেশৰ চাৰিওফালৰ অঞ্চলসমূহকে (বৰ্তমানৰ ভাৰতীয় ৰাজ্য পশ্চিম বংগ, উৰিষ্যা, বিহাৰ, মেঘালয়, অসম আৰু ত্ৰিপুৰা) ধৰি ঐতিহাসিকভাৱে পাঁচ শতিকাৰো অধিক সময় ধৰি মোগল সাম্ৰাজ্যৰ অংশ আছিল আৰু তাৰ পিছত বেংগল ৰাষ্ট্ৰপতি আৰু শেষত ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্য বুলি জনা গৈছিল। এ.কে. ফজলুল হক, হুছেইন শ্বহীদ সুহৰাৱাৰ্ডি, আব্দুল হামিদ খান ভাছানী আৰু অৱশেষত শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমানে ১৯৭১ চনত বাঙালী ৰাষ্ট্ৰক স্বাধীনতালৈ লৈ যোৱাৰ বাবে সংগ্ৰাম কৰিছিল। স্বাধীনতাৰ পিছৰে পৰা, ক্রমান্বয়ে অনুসৰণ কৰা চৰকাৰবোৰে আজিলৈকে বাংলাদেশৰ গণতন্ত্রক সংজ্ঞায়িত কৰিছে।
নেপাল : নেপালৰ ইতিহাস হিমালয় আৰু ইয়াৰ দুই প্ৰভাৱশালী চুবুৰীয়া, ভাৰত আৰু চীনৰ বিচ্ছিন্ন স্থিতিৰ দ্বাৰা চিহ্নিত কৰা হয়। যদিও নেপালৰ হৃদযন্ত্ৰৰ ভূমি ইয়াৰ বেছিভাগ দীঘলীয়া ইতিহাসৰ জৰিয়তে স্বাধীন আছিল, সময়ৰ লগে লগে ইয়াৰ আঞ্চলিক সীমা যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হৈছে আৰু ৰাজ্যসমূহৰ আভ্যন্তৰীণ কাৰকাৰ্য প্ৰায়ে পুনর্গঠন কৰা হৈছে: মহাজনপদৰ সময়ৰ পৰা বৃহত্তৰ নেপালৰ মাজেৰে ব্ৰিটিছ ৰাজলৈকে। যুগযুগ ধৰি বাহিৰৰ পৰা বিভিন্ন বসতিস্থাপনকাৰী গোটৰ আগমনৰ বাবে ই এতিয়া এক বহুজাতিক, বহু-সাংস্কৃতিক, বহুভাষিক দেশ হৈ উঠিছে। ইয়াত হিন্দু আৰু বৌদ্ধসকলৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ উপস্থিতি আছে, যিসকল অতীতত এটা সময়ত সংখ্যাগৰিষ্ঠ আছিল। নেপাল ১৫ শতিকাৰ পৰা ১৮ শতিকাৰ ভিতৰত তিনিখন ৰাজ্যত বিভক্ত হৈছিল, যেতিয়া ই ৰাজতন্ত্ৰৰ অধীনত একত্ৰিত হৈছিল। নেপালৰ ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষাক নেপালী বুলি কোৱা হয়। নেপালে বিংশ শতিকাত গণতন্ত্ৰৰ বাবে এক বিফল সংগ্ৰামৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰিছিল। ১৯৯০ ৰ দশকৰ পৰা ২০০৮ চনলৈকে দেশখন গৃহ বিবাদত আছিল। ২০০৮ চনত এখন শান্তি চুক্তি স্বাক্ষৰিত হৈছিল আৰু একে বছৰতে নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হৈছিল। সংবিধান সভাৰ নিৰ্বাচনৰ বাবে এক ঐতিহাসিক ভোটত, নেপালীসকলে নেপালত ৰাজতন্ত্ৰ উৎখাত কৰিবলৈ ভোট দিছিল। ২০০৮ চনৰ জুন মাহত নেপালীসকলে ৰাজপৰিয়ালক উৎখাত কৰে।
ভূটান : ভূটানৰ প্ৰাৰম্ভিক ইতিহাস পৌৰাণিক কাহিনীত নিমজ্জিত আৰু অস্পষ্ট হৈ বৌদ্ধ ধৰ্মৰ প্ৰৱৰ্তনৰ আগলৈকে তিব্বতৰ অস্থিৰতাই বহুতো সন্ন্যাসীক ভূটানলৈ পলাই আছে। ইয়াত হয়তো ২০০ খ্রীঃপূৰ্বৰ পৰা বসবাস আৰম্ভ হৈছিল, কিন্তু নৱম শতিকাত তিব্বতীয় যাবলৈ বাধ্য কৰিছিল। দ্বাদশ শতিকাত দ্রুকপা কাগয়ুপা বিদ্যালয় প্রতিষ্ঠা কৰা হৈছিল আৰু এয়া আজিও ভূটানত বৌদ্ধ ধৰ্মৰ প্ৰভাৱশালী ৰূপ হৈ আছে। দেশৰ ৰাজনৈতিক ইতিহাস ইয়াৰ ধৰ্মীয় ইতিহাস আৰু বিভিন্ন সন্ন্যাসী বিদ্যালয় আৰু মঠৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ সৈতে ওতঃপ্রোতভাৱে জড়িত। ভূটানৰ একত্ৰীকৰণ ১৬১৬ চনত সংঘটিত হৈছিল যেতিয়া তিব্বতৰ এজন লামা নগাৱানাগ নামগিয়ালে তিনিটা তিব্বতীয় আক্রমণক পৰাস্ত কৰিছিল, প্রতিদ্বন্দী ধর্মীয় বিদ্যালয়সমূহক বশীকৰণ কৰিছিল, এক জটিল আৰু বিস্তৃত আইন ব্যৱস্থাক সংহিতাবদ্ধ কৰিছিল, উপদেশক আৰু অসামৰিক প্ৰশাসকৰ ব্যৱস্থাৰ ওপৰত নিজকে শাসক হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তেওঁৰ মৃত্যুৰ পিছত, অন্তর্দ্বন্দ্ব আৰু গৃহযুদ্ধই পৰৱৰ্তী ২০০ বছৰৰ বাবে শ্বাত্ৰুঙৰ শক্তি হ্রাস কৰে, যেতিয়া ১৮৮৫ চনত, উগেন ৱাংচুকে ক্ষমতা একত্ৰিত কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল আৰু ভাৰতত ব্ৰিটিছসকলৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পর্ক গঢ়ি তুলিছিল। ১৯০৭ চনত উগেন ৱাংচুক ভূটানৰ বংশানুক্রমিক শাসক হিচাপে নির্বাচিত হয়। ১৯১০ চনত বজা উগেন আৰু ব্ৰিটিছে পুনাখা চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰে যিয়ে প্ৰদান কৰে যে যদি দেশখনে ইয়াৰ বাহ্যিক সম্পৰ্কত বাহ্যিক পৰামৰ্শ গ্ৰহণ কৰে তেন্তে ব্ৰিটিছ ভাৰতে ভুটানৰ আভ্যন্তৰীণ বিষয়ত হস্তক্ষেপ নকৰিব।
১৯২৬ চনত যেতিয়া উগেন ৱাংচুকৰ মৃত্যু হয়, তেতিয়া তেওঁৰ পুত্ৰ জিগমে ৱাংচুক পৰৱৰ্তী শাসক হয় আৰু যেতিয়া ভাৰতে ১৯৪৭ চনত স্বাধীনতা লাভ কৰে, তেতিয়া নতুন ভাৰত চৰকাৰে ভূটানক এখন স্বাধীন দেশ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়ে । ১৯৪৯ চনত ভাৰত আৰু ভূটানে শান্তি আৰু বন্ধুত্বচুক্তি স্বাক্ষৰ কৰে, যিয়ে প্ৰদান কৰে যে ভাৰতে ভূটানৰ আভ্যস্তৰীণ বিষয়ত হস্তক্ষেপ নকৰিব কিন্তু ইয়াৰ বৈদেশিক নীতি ভাৰতৰ দ্বাৰা নিৰ্দেশিত হ’ব। ভূটানৰ পৰিৱৰ্তনশীল গণতান্ত্রিককৰণ প্ৰক্ৰিয়াত সন্তুষ্ট হৈ তেওঁ ২০০৮ চনত নতুন সংবিধান প্রস্তুত হোৱালৈ অপেক্ষা কৰাৰ সলনি ২০০৬ চনৰ ডিচেম্বৰত সেয়া অৱজ্ঞা কৰিছিল। তেওঁৰ পুত্ৰ জিগমে খেছাৰ নামগভেল ৱাংচুক তেওঁৰ ত্যাগৰ পিছত ৰজা হৈছিল।
(চ) শ্রীলংকা : আনুষ্ঠানিকভাৱে গণতান্ত্রিক সমাজতান্ত্রিক গণৰাজ্য শ্ৰীলংকা হৈছে দক্ষিণ এছিয়াৰ এখন দ্বীপ ৰাষ্ট্ৰ, যি ভাৰতৰ দক্ষিণ উপকূলৰ পৰা প্ৰায় ৩১ কিমি (১৯.৩ মাইল) দূৰত অৱস্থিত। ইয়াত প্ৰায় বিশ নিযুত লোক বাস কৰে। মুখ্য সাগৰীয় পথত ইয়াৰ অৱস্থানৰ বাবে, শ্ৰীলংকা হৈছে পশ্চিম এছিয়া আৰু দক্ষিণ পূব এছিয়াৰ মাজত এক কৌশলগত নৌ সংযোগ, প্ৰাচীন কালৰ পৰাই বৌদ্ধ ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতিৰ কেন্দ্ৰ হৈ আহিছে। আজি, দেশখন এখন বহু ধৰ্মীয় আৰু বহু জাতিক ৰাষ্ট্ৰ, যত জনসংখ্যাৰ এক চতুৰ্থাংশতকৈও অধিক লোকে বৌদ্ধ ধৰ্মৰ বাহিৰে আন ধৰ্ম অনুসৰণ কৰে, বিশেষকৈ হিন্দু ধৰ্ম, খ্ৰীষ্টান আৰু ইছলাম। তামিল সকলৰ সৈতে সিংহলী সম্প্ৰদায়ে জনসংখ্যাৰ সংখ্যা গৰিষ্ঠ অংশগ্ৰহণ কৰে, যি দ্বীপটোৰ উত্তৰ আৰু পূবত কেন্দ্ৰীভূত হৈ সৰ্ববৃহৎ জাতিগত সংখ্যালঘু গঠন কৰে। অন্যান্য সম্প্ৰদায়ৰ ভিতৰত আছে মুছলমান মুৰ, মালয় আৰু বুৰ্গাৰ। চাহ, কফি, নাৰিকল আৰু ৰবৰৰ উৎপাদন আৰু ৰপ্তানিৰ বাবে বিখ্যাত শ্ৰীলংকাই এক প্রগতিশীল আৰু আধুনিক ঔদ্যোগিক অর্থনীতি আৰু দক্ষিণ এছিয়াত সৰ্বাধিক জনমূৰি উপাৰ্জন কৰে ৷
শ্ৰীলংকাৰ ক্ৰান্তীয় অৰণ্য, সমুদ্রতীৰ আৰু দৃশ্যপটৰ প্ৰাকৃতিক সৌন্দর্য, লগতে ইয়াৰ সমৃদ্ধ সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যই ইয়াক এক বিশ্ব বিখ্যাত পর্যটন স্থল হিচাপে গঢ়ি তোলে। চৰকাৰ হৈছে ৰাষ্ট্ৰপতি ব্যৱস্থা আৰু সংসদীয় ব্যৱস্থাৰ মিশ্রণ। শ্ৰীলংকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি হৈছে ৰাষ্ট্ৰপ্ৰধান, সশস্ত্র বাহিনীৰ মুখ্য সেনাপতি, লগতে চৰকাৰৰ মুৰব্বী, আৰু ছয় বছৰৰ কাৰ্যকালৰ বাবে জনপ্ৰিয়ভাৱে নিৰ্বাচিত হয়। কৰ্তব্য পালনৰ ক্ষেত্ৰত, ৰাষ্ট্ৰপতি শ্ৰীলংকাৰ সংসদৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ, যি হৈছে এককক্ষীয় ২২৫ জনীয়া আইনসভা। ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে সংসদৰ নিৰ্বাচিত সদস্যসকলৰ দ্বাৰা গঠিত মন্ত্ৰীসকলৰ মন্ত্ৰীসভা নিয়োগ কৰে। সংসদৰ সদস্যসকলক জিলা অনুসৰি এক পৰিৱৰ্তিত সমানুপাতিক প্রতিনিধিত্ব প্ৰণালীৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি সাৰ্বজনীন প্রাপ্তবয়স্ক ভোটাধিকাৰৰ দ্বাৰা ছয় বছৰৰ ম্যাদলৈ নিৰ্বাচিত কৰা হয় । প্রাথমিক পৰিৱৰ্তনটো হ’ল, প্ৰতিটো সমষ্টিত সর্বাধিক সংখ্যক বৈধ ভোট প্রাপ্ত কৰা দলটোৱে এক অনন্য ‘বোনাচ আসন’ লাভ কৰে। ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে আইনী অধিৱেশন এখন মাতিব পাৰে, নিলম্বন কৰিব পাৰে বা সমাপ্ত কৰিব পাৰে আৰু এবছৰ ৰখাৰ পিছত যিকোনো সময়তে সংসদ ভংগ কৰিব পাৰে । সংসদই সকলো আইন প্ৰস্তুত কৰাৰ ক্ষমতা সংৰক্ষিত ৰাখে।
১৯৬০ চনৰ ১ জুলাইত শ্ৰীলংকাৰ জনসাধাৰণে প্ৰধানমন্ত্ৰী চিৰিমাভো বান্দাৰাৱাইকে শ্রীলংকাত প্ৰথমবাৰৰ বাবে চৰকাৰৰ প্ৰথম মহিলা মুৰব্বী হিচাপে নিৰ্বাচিত কৰে আৰু ১৯৩১ চনৰ পৰা সাৰ্বজনীন ভোটাধিকাৰৰ সৈতে গণতন্ত্র উপভোগ কৰি আহিছে। শ্ৰীলংকাত ৰাজনীতিক প্রাক্তন প্রধানমন্ত্রী বানিল বিক্ৰম সিংহে আৰু জে.বি.পি.ৰ মাৰ্ক্সবাদী জাতীয়তাবাদীৰ নেতৃত্বৰ তুলনামূলক ৰূপত সোঁপন্থী সংযুক্ত ৰাষ্ট্ৰীয় দল, ৰাষ্ট্ৰপতি ৰাজাপাক্ষেৰ নেতৃত্বত বাঁওপন্থী শ্ৰীলংকা স্বাধীনতা দলৰ নেতৃত্বত প্ৰতিবন্দ্বী মিত্ৰজোঁটৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত কৰা হয়। ১৯৮০-ৰ দশকৰ পৰা সেনাই জে.ভি.পিৰ মাৰ্ক্সবাদী উগ্রপন্থী আৰু লিবাৰেচন টাইগাৰ্ছ অফ তামিল ইলাম (LTTE) উগ্রপন্থী বাহিনীৰ বিৰুদ্ধে চৰকাৰৰ সঁহাৰিৰ নেতৃত্ব দি আহিছে। শ্ৰীলংকাই পাকিস্তান আৰু চীনৰ পৰা যথেষ্ট সামৰিক সহায় লাভ কৰে। ২০০৪ চনত বিশ্ব বেংক আৰু এছিয়ান বিকাশ বেংকৰ দ্বাৰা শ্ৰীলংকাক বিশ্বৰ আটাইতকৈ ৰাজনৈতিকভাৱে অস্থিৰ দেশ হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল।
(ছ) মালদ্বীপ : ১৯৬৮ চনৰ গণভোটত মালদ্বীপক চৰকাৰৰ কাৰ্যবাহী, আইনী আৰু ন্যায়িক শাখাৰ সৈতে এখন গণৰাজ্য হিচাপে গঢ়ি তোলাৰ সংবিধান অনুমোদিত হয়। সংবিধানখন ১৯৭০, ১৯৭২, ১৯৭৫ আৰু ১৯৯৭ চনত সংশোধন কৰা হৈছিল আৰু ই পুনৰ সংশোধনৰ অধীনত আছে। ১৯৬৮ চনৰ পূৰ্বৰ চুলতানাত প্ৰধানমন্ত্রী ইব্রাহিম নাছিৰ ৰাষ্ট্ৰপতি হৈছিল আৰু ১৯৬৮ চনৰ পৰা ১৯৭৮ চনত লৈকে কাৰ্যভাৰ গ্ৰহণ কাৰছিল। তেওঁ মৌমুন আব্দুল গায়ুমৰ দ্বাৰা সফলতা লাভ কৰিছিল যি ১৯৭৮ চনত ৰাষ্ট্ৰপতি হিচাপে নিৰ্বাচিত হৈছিল আৰু ১৯৮৩, ১৯৮৮, ১৯৯৩ আৰু ২০০৩ চনত পুনৰ নিৰ্বাচিত হৈছিল। ১৯৮৮ চনৰ ৩ নৱেম্বৰত শ্ৰীলংকাৰ তামিল ভাৰাতীয়া সৈন্যই মালদ্বীপ চৰকাৰক উৎখাত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। ৰাষ্ট্ৰপতি গাইয়ুমৰ অনুৰোধত, ভাৰতীয় সামৰিক বাহিনীয়ে ২৪ ঘণ্টাৰ ভিতৰত অভ্যুত্থানৰ প্ৰচেষ্টা দমন কৰে। বৰ্তমান, তেওঁ এছিয়াৰ আটাইতকৈ দীঘলীয়া সেৱা আগবঢ়োৱা নেতা। ২০০৩ চনৰ পৰা দেশখনে ৰাজনৈতিক সংস্কাৰৰ আহ্বান জনাই মাজে মাজে চৰকাৰ বিৰোধী প্ৰদৰ্শনৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰিছে।
২০০৫ চনৰ জুন মাহত ৰাজনৈতিক দলসমূহক অনুমতি দিয়া হৈছিল। মালদ্বীপত চাৰিটা দল পঞ্জীয়ন কৰা হৈছে: মালদ্বীপীয় গণতান্ত্রিক দল (MDP), ধিভেহি ৰাইয়িথুংগে দল (DRP), ইছলামিক গণতান্ত্রিক দল (IDP) আৰু আধালাথ দল, যাক ন্যায়বিচাৰ দল বুলিও জনা যায়। পঞ্জীয়ন কৰা প্ৰথম দলটো আছিল মহম্মদ নাছিদ (আননি) আৰু মহম্মদ লাথিফ (গোগো)ৰ দৰে জনপ্ৰিয় বিৰোধী ব্যক্তিৰ নেতৃত্বত মালদ্বীপ গণতান্ত্রিক দল (MDP)। ৰাষ্ট্ৰপতি গাইয়ুমৰ নেতৃত্বত ধিভেহী ৰাইয়িথুংগে দল (DRP) পৰৱৰ্তী স্থানত আছিল। মালদ্বীপে স্বাধীনতাৰ কিছুমান সূচকত কম নম্বৰ লাভ কৰিছে। বিশ্বৰ স্বাধীনতা সূচক, ৰাজনৈতিক অধিকাৰ আৰু নাগৰিক স্বাধীনতাৰ এক পৰিমাপ আৰু স্বাধীনতা গৃহে প্ৰকাশ কৰা, মালদ্বীপক মুক্ত নহয় বুলি বিচাৰ কৰে আৰু ৰিপ’ৰ্টাৰ্ছ উইদাউট বর্ডাৰৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত (বিশ্বব্যাপী সংবাদ স্বাধীনতা সূচক) মালদ্বীপক অতি গুৰুতৰ পৰিস্থিতি হিচাপে তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে (লিবিয়া, কিউবা আৰু চীনকো দিয়া এক বিচাৰ)। ২০০৩ চনৰ ২০ ছেপ্টেম্বৰত মাফুচী কাৰাগাৰত ইভান নাছিম নামৰ এজন বন্দীক হত্যা কৰাৰ পিছত মালেত হিংসাত্মক প্রতিবাদ আৰম্ভ হয়, আটাইতকৈ নির্মম অত্যাচাৰৰ পিছত, কাৰাগাৰৰ কৰ্মচাৰীসকলে জানিব পৰা মতে যেতিয়া মৃত ব্যক্তিজনৰ মাতৃয়ে তেওঁৰ শৰীৰত নিৰ্যাতনৰ চিহ্ন দেখিবলৈ পায় তেতিয়া মৃতদেহ ঢাকিবলৈ কৰা প্ৰয়াস ব্যৰ্থ হয়।
জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ অংশ হিচাপে আৰু ঘটনাবোৰৰ স্বতন্ত্র প্রতিবেদন প্রতিহত কৰিবলৈ, চৰকাৰে ২০০৪ চনৰ ১৩ আৰু ১৪ আগষ্ট তাৰিখে মালদ্বীপলৈ ইণ্টাৰনেট প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু কিছুমান মোবাইল টেলিফোনী সেৱা বন্ধ কৰি দিছিল। ২০০৮ চনৰ আগষ্ট মাহত এক নতুন সংবিধান অনুমোদিত হয়, যাৰ ফলত দুমাহ পিছত দেশৰ প্ৰথম বহুদলীয় ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনৰ পথ প্ৰশস্ত হয়।
২০। দক্ষিণ-পূব এছিয়াত জাতীয়তাবাদ কেনেকৈ উদ্ভৱ হৈছিল?
উত্তৰঃ দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ ওপৰত ঔপনিৱেশিক শক্তিৰ শাসনে জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ উত্থানত প্ৰভাৱ পেলাইছিল কাৰণ মানুহে তেওঁলোকৰ স্বাধীনতাৰ বাবে যুঁজিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। চোঙৰ (২০১২) মতে, দক্ষিণ-পূব এছিয়াত জাতীয়তাবাদৰ তিনিট; সাধাৰণ ঐতিহাসিক কাৰণ আছিল। প্রথম কাৰণটো আছিল সাংস্কৃতিক আৰু ধৰ্মীয় আন্দোলন। দৰাচলতে, দক্ষিণ-পূর এছিয়াৰ সমাজত ধৰ্মই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। ধৰ্মৰ সৈতে সংস্কৃতিৰ মিশ্ৰণ মানুহক জাতীয়তাবাদী সজাগতা প্ৰদান কৰিছিল। ঔপনিৱেশিক কালত বহুতো ধর্মীয় আন্দোলন সংঘটিত হৈছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, বাৰ্মাত যুৱকৰ বৌদ্ধ সন্থা (১৯০৬) আৰু ইণ্ডোনেছিয়াৰ চাৰেকাত ইছলাম ৷ এই আন্দোলনবোৰে স্থানীয় লোকসকলক পশ্চিমীয়া শক্তিৰ বিৰুদ্ধে একত্ৰিত কৰাৰ লক্ষ্য লৈছিল। দ্বিতীয় উৎসটো আছিল পাশ্চাত্য শৈলীৰ শিক্ষা। পাশ্চাত্য শিক্ষাৰ প্ৰভাৱৰ বাবে বহুতো পাশ্চাত্য শৈলীৰ ৰাজনৈতিক আন্দোলন সৃষ্টি হৈছিল।
মানুহবোৰ পশ্চিমীয়া মতাদৰ্শৰ দ্বাৰা অনুপ্রাণিত হৈছিল আৰু ইয়াৰ আৰ্হি অনুসৰণ কৰিছিল। এইটো লক্ষণীয় যে আটাইতকৈ পুৰণি জাতীয়তাবাদী আন্দোলন ফিলিপাইনছত সংঘটিত হৈছিল। ফিলিপাইনছত জাতীয়তাবাদী আন্দোলন ‘ইলুষ্ট্ৰাডো’ নামৰ লোকৰ এটা গোটে গঠন কৰিছিল — স্পেইনৰ শিক্ষিত শিশুসকল যি ১৮৬৮ চনত স্পেইনত উদাৰ সংস্কাৰৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছিল। তেওঁলোকে স্পেনীয়সকলৰ দৰে একে অধিকাৰ ৰাজ্য আৰু গির্জাৰ পৃথকীকৰণ বিচাৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। পিছলৈ, এপোলিনাৰিঅ মাবিনিৰ নেতৃত্বত ফিলিপাইনছৰ জাতীয়তাবাদীসকলে আমেৰিকা – স্পেনীয় যুদ্ধৰ ফলত দুৰ্বল হোৱা স্পেইনৰ সুযোগ লয় আৰু ১৮৯৮ চনৰ ১২ জুনত স্বাধীনতা ঘোষণা কৰে। ফিলিপিনোসকলে তেওঁলোকৰ ঔপনিৱেশিক শাসকসকলক পৰাস্ত কৰা দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ প্ৰথম লোক হিচাপে পৰিগণিত হয় আৰু তাৰ পিছত এখন আধুনিক ৰাষ্ট্ৰ ৰাজ্য সৃষ্টি কৰে। একেটা ঘটনা বার্মাতো সংঘটিত হৈছিল।
বামাত, ৰেঙ্গুন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ শিক্ষাৰ্থীসকলে ১৯৩৫ চনত ডবায়মা এচিয়ন সমাজ গঠন কৰিছিল। তেওঁলোকে নিজকে থাকিন বা মাষ্টাৰ বুলি কৈছিল। তদুপৰি, ইউ অং চান, ইউ নু আৰু ইউ নে উইন বাৰ্মাত জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ মুখ্য নেতা আছিল আৰু বাৰ্মাক ব্ৰিটিছৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰিবলৈ নেতৃত্ব দিছিল। ফিলিপাইনছ আৰু বাৰ্মাৰ উপৰিও, পশ্চিমীয়া শিক্ষাই দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ আন দেশবোৰৰ ওপৰতো প্ৰভাৱ পেলাইছিল। ইণ্ডোনেছিয়াত, ডাচ্চ শিক্ষিত ইণ্ডোনেচিয়ানসকলে ১৯২৭ চনত ডাচ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ পৰা মুক্ত এখন আধুনিক ৰাজ্য গঢ়ি তোলাৰ বাবে ইণ্ডোনেচিয়ান জাতীয়তাবাদী দল (PNI) গঠন কৰিছিল। ছিংগাপুৰত, পিপলছ একচন পার্টি ১৯৫৪ চনত মধ্যবিত্ত ইংৰাজী শিক্ষিত চীনাসকলৰ দ্বাৰা গঠন কৰা হৈছিল। পিছত, পি.এ.পি.ৰ নেতৃত্বত ছিংগাপুৰ এখন সম্পূর্ণ স্বাধীন ৰাজ্য হৈ পৰে। পশ্চিমীয়া শিক্ষাই দক্ষিণ-পূর্ব এছিয়াৰ লোকসকলক স্বাধীনতা, সমতা আৰু মৰ্যাদাৰ ধাৰণা শিক্ষিত কৰিছিল যাতে ইঅঞ্চলটোত জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ নেতৃত্ব দিয়ে আৰু ইয়াৰ অন্তিম অৱদান আছিল কমিউনিষ্টসকল। দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ ৰে টাইৰ অধ্যয়ন অনুসৰি, দক্ষিণ-পূব এছিয়াৰ বহুতো অঞ্চলত, বিশেষকৈ বার্মা, ইণ্ডোনেছিয়া, মালয়েছিয়া, ফিলিপাইনছ, থাইলেণ্ড আৰু ভিয়েটনামত সাম্যবাদী নেতা আৰু দলৰ উদ্ভৱ হৈছিল।
উদাহৰণস্বৰূপে, মালায়ান কমিউনিষ্ট দল, ইণ্ডোনেচিয়ান কমিউনিষ্ট দল আৰু ভিয়েটনামৰ ভিয়েটমিন। আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ সাম্যবাদী জাতীয়তাবাদী আন্দোলন আছিল ভিয়েটমিন বা ভিয়েটনামৰ স্বাধীনতাৰ বাবে লীগ, যাক ১৯৪১ চনৰ ১৯ মে তাৰিখে পেক বো (Pac Bo)ত সৃষ্টি কৰা হো চি মিনৰ অংশগ্ৰহণেৰে পূৰ্বৰ ইণ্ডোচাইনা কমিউনিষ্ট দল (ICP) হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল। হো ভিয়েটনামৰ আটাইতকৈ বিখ্যাত কমিউনিষ্ট নেতা আছিল। তেওঁ ছোভিয়েট আৰু চীনা কমিউনিষ্ট দুয়োৰে সৈতে সুসম্পর্ক বজাই ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল আৰু ভিয়েটনামত নিজৰ বিপ্লৱৰ পথ বিকশিত কৰিছিল। যুদ্ধৰ সময়ত, ভিয়েটমিনে যুদ্ধৰ পিছত ক্ষমতা দখল কৰাৰ বাবে ইয়াৰ ৰণনীতি বিকশিত কৰিছিল। জাপানীসকলে আত্মসমৰ্পণ কৰাৰ কেইদিনমান পিছত, ভিয়েটমিন বাহিনীয়ে উত্তৰ আৰু মধ্য ভিয়েটনামৰ বেছিভাগ অংশ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। ১৯৪৫ চনৰ ২ ছেপ্টেম্বৰত হোৱে হানয়ত ভিয়েটনামৰ স্বাধীনতা ঘোষণা কৰে। দক্ষিণ-পূব এছিয়াত ধর্মীয় আন্দোলন, পশ্চিমীয়া ৰাজনৈতিক আন্দোলন আৰু সাম্যবাদী আন্দোলনকে ধৰি তিনিটা ৰূপত জাতীয়তাবাদী আন্দোলন সংঘটিত হৈছিল।
২১। ঔপনিবেশিক উত্তৰাধিকাৰীক দক্ষিণ এছিয়াত আঞ্চলিক একত্ৰীকৰণত বাধা হিচাপে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়াক আগতে ভাৰতীয় উপ-মহাদেশ হিচাপে চিনাক্ত কৰা হৈছিল। সাধাৰণতে, ইয়াক ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ অধীনত ‘ভাৰত’ বুলি চিন্মক্ত কৰা হৈছিল। এনেদৰে এই অংশটোৱে আংশিকভাৱে ঔপনিৱেশিক অতীতৰ সৈতে ইয়াৰ সমন্বয় আহৰণ কৰে। এইটো দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময় আছিল যি আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ শিক্ষাবিদসকলৰ দ্বাৰা পৃথিৱীখন বিভিন্ন অংশত বিভক্ত হৈছিল। ইয়াৰ এটা ৰাজনৈতিক আন্তৰিক গুণ আছিল, কিয়নো ই এক মহাশক্তি হিচাপে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ উত্থান আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ পৰা সন্মুখীন হোৱা প্ৰতিযোগিতাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হৈছিল। দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্যসমূহক এটা শ্ৰেণীত গোট কৰাৰ কাৰণ আছিল তেওঁলোকে ভাগ বতৰা কৰা উমৈহতীয়া সাংস্কৃতিক পৰিচয়ৰ ফলাফল। দক্ষিণ এছিয়া অঞ্চলৰ বিৱৰ্তনত ব্ৰিটিছ উপনিৱেশবাদৰ ছাঁ পৰিছে। ঔপনিৱেশিক ইতিহাসৰ বাবে দক্ষিণ এছিয়াই কিছুমান ধাৰণা যেনে সার্বভৌমত্ব, ৰাষ্ট্ৰ ৰাজ্য, সীমা আৰু ৰাজনৈতিক সংগঠন গ্ৰহণ কৰিব লগা হৈছিল। এই সকলোবোৰ দক্ষিণ এছিয়াৰ বাবে পৰকীয়া আছিল।
পশ্চিমীয়া বিশ্বৰ এই ধাৰণাবোৰ সংঘৰ্ষৰ সমাপ্তিৰ ফলাফল আছিল, আনহাতে দক্ষিণ এছিয়াত সেইবোৰ বহুতো সংঘৰ্ষৰ কাৰণ আছিল সলনি পুৰণি ঐতিহাসিক আখ্যানবোৰ ৰখাৰ লগে লগে ইজনে সিজনৰ বিষয়ে ধাৰণা সলনি যি অৱশেষত আঞ্চলিক চেতনা আৰু একত্ৰীকৰণত বাধা দিছিল। পুৰণি ঐতিহাসিক বর্ণনাবোৰৰ হৈছিল, প্ৰায়ে ‘আমি’ আৰু ‘সেইবোৰ’ৰ ক্ষেত্ৰত শ্ৰেণীবদ্ধ কৰা হৈছিল।
(ক) মানচিত্র নির্মাণ বিদ্যা : মানচিত্র নির্মাণ বিদ্য। এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আলোচনা কিয়নে৷ ইয়াক ঔপনিৱেশিক উত্তৰাধিকাৰৰ বাবে বীজ হিচাপে গণ্য কৰিব পাৰি। মানচিত্ৰ নিৰ্মাণ বিদ্যা সীমাৰ ফালত পৰিচালিত হয় আৰু ই সার্বভৌমত্ব আৰু ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্যৰ ধাৰণা অনুসৰণ কৰে। জৰীপ আৰু মানচিত্ৰণ এটা উপনিৱেশ প্ৰকল্পৰ বাবে প্ৰাৰম্ভিক সঁজুলি আছিল। সেইবোৰৰ বাবে উপনিৱেশসমূহৰ পৰা অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক লাভালাভ প্রাপ্ত কৰাৰ পৰিকল্পনা প্রস্তুত কৰাটো প্ৰয়োজনীয় আছিল। মানচিত্ৰণ আৰু জৰীপে তেওঁলোকৰ আগ্ৰহ পূৰণ কৰিছিল; অধিকতৰ অঞ্চলত নিয়ন্ত্ৰণ অনাৰ বাবে এইসমূহৰ আৱশ্যকতা প্রয়োজন আৰু ইয়াৰ ফলত একে সময়তে ৰাজহ উৎপাদন বৃদ্ধি হৈছিল। মানচিত্র নির্মাণ বিদ্যা প্রতিনিধিত্বে ইয়াৰ সৈতে বিদেশী অঞ্চলৰ কিছুমান ছবিও আনিছিল যিয়ে তেওঁলোকক তেওঁলোকৰ আদৰ্শগতভাৱে গলিত সাম্রাজ্যিক প্রকল্পক ন্যায়সঙ্গত কৰাত সহায় কৰিছিল।
মানচিত্র নির্মাণ বিদ্যাত জৰীপ আৰু মানচিত্ৰণ অন্তর্ভুক্ত আছিল, কিন্তু মানচিত্ৰখন কেনেদৰে প্ৰক্ষেপ কৰা হয় তাৰ বাবে অধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল— মানচিত্ৰৰ ৰং, বৈশিষ্ট্যবোৰৰ প্ৰতিনিধিত্ব আৰু ব্যৱহৃত চিহ্নবোৰ। সকলো মানচিত্ৰ ভূগোলৰ নিৰ্দোষ চিত্রায়ণ নহয়। হার্লে দাবী কৰে যে মানচিত্ৰসমূহে কেৱল ভৌগোলিক জ্ঞান উপস্থাপন কৰাই নহয় ইইউৰোপীয়সকলৰ সাংস্কৃতিক শ্ৰেষ্ঠতাক ন্যায়সঙ্গতও কৰে। ঔপনিৱেশিক শক্তিবোৰে তেওঁলোকৰ সম্প্ৰসাৰণবাদী নীতিক ন্যায়সঙ্গত কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকৰ আধিপত্য জাহিৰ কৰিবলৈ মানচিত্ৰ নিৰ্মাণ বিদ্যাক এক সঁজুলি হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
(খ) সীমান্তৰ পৰা সীমান্ত, স্থানান্তৰ সমস্যাযুক্ত : যিকোনো বিবাদৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ, প্রথমে বিবাদটোৰ প্ৰকৃতি আৰু সেই বিবাদৰ গতিপথ গঢ়াত ৰাজনৈতিক আলোচনাৰ ভূমিকা বুজিব লাগিব। ইয়াত কোনো সন্দেহ নাই যে ঔপনিৱেশিক আধুনিকতাই পৃথিৱীৰ এই অংশলৈ প্রগতি আনিছিল। একে সময়তে, এই অঞ্চলটোৱে পৰকীয়া আৰু অনুপযুক্ত বস্তু গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য হৈছিল। ব্ৰিটিছৰ দ্বাৰা অংকিত আন্তঃৰাজ্যিক সীমা দক্ষিণ এছিয়া আৰু তাৰ বাহিৰৰ দেশবোৰৰ মাজত সীমিত আৰু সম্পূৰ্ণ স্তৰৰ যদ্ধৰ ৰূপত অৱনমিত হৈছে। আঞ্চলিক বিবাদৰ ফলস্বৰূপে ভাৰত আৰু পাকিস্তান তিনিবাৰ যুদ্ধৰ সন্মুখত ইজনে সিজনৰ বিৰুদ্ধে আছিল, ভাৰত আৰু চীনৰ মাজতো একে ঘটনা সংঘটিত হৈছিল। উপনিৱেশবাদ দক্ষিণ এছিয়াৰ অসহিষ্ণু আঞ্চলিক সীমা বিবাদৰ মূল কাৰণ হৈ আহিছে আৰু এইবোৰে আজিও হাৰাশাক্তি কৰি আছে। সৰ্বাধিক ৰাজহ ব্যৱহাৰ কৰাৰ তেওঁলোকৰ সংকীৰ্ণ আগ্ৰহ পূৰণ কৰিবলৈ, উপনিৱেশকাৰীসকলে ইচ্ছাকৃতভাৱে অঞ্চলটোৰ সামাজিক- সাংস্কৃতিক, ভাষিক আৰু ধৰ্মীয় জটিলতাক উপেক্ষা কৰিছিল।
দক্ষিণ এছিয়াত সাৰ্বভৌমত্বৰ ধাৰণাটো কৰ্তৃপক্ষৰ প্ৰতিভাৰ ওপৰত আধাৰিত এক পৰম্পৰাগত ধাৰণা আছিল। গোটেই প্ৰকল্পটোত স্থানীয় লোকসকলক কেতিয়াও বিবেচনা কৰা হোৱা নাছিল; যদি তেনে হ’লহেঁতেন, তেন্তে সীমাৰ বিষয়টো ইমান সমস্যাজনক নহ’লহেঁতেন। ঔপনিৱেশিকতাৰ সময়ত জাতীয়তাবাদৰ দুটা আৰ্হি প্ৰচলিত আছিল ৷ যিটোক ইউৰোপীয় আৰ্হি বুলি কোৱা হৈছিল, যিটো জাতি, পৰিচয়, ভাষা, ধৰ্ম আৰু সাংস্কৃতিক সমতাৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। আনটো প্ৰাচীন কালৰ ভাৰতীয় উপ-মহাদেশত বিস্তৃত ঐতিহাসিক আৰু সাংস্কৃতিক পূৰ্বসূৰীবোৰৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। স্বাধীনতা সংগ্ৰামক দুর্বল কৰি তোলাৰ বাবে ধৰ্মৰ অধিকাৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ১৯০৫ চনত বংগক দুটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছিল। কিয়নো বংগ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ শক্তিশালী কেন্দ্ৰ আছিল। ই ভাৰত আৰু পশ্চিম পাকিস্তান, ভাৰত আৰু পূব পাকিস্তানৰ মাজত সীমান্ত নিৰ্ধাৰণৰ কামৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ ১৯৪৭ চনত নিযুক্ত ৰেডক্লিফ আয়োগৰ বাবে এক ব্লুপ্রিণ্ট হিচাপে কাম কৰিছিল।
এই আয়োগে হিন্দু আৰু মুছলমান জনগোষ্ঠীক দুখন দেশত বিভক্ত কৰাৰ কাৰণে এইসমূহ কৰিছিল ৷ চীনৰ সৈতে সীমান্ত সমস্যাও সংঘাতৰ ৰূপত প্ৰকাশ পাইছে। ১৯১৪ চনৰ চিমলা চুক্তিত, য’ত স্বাক্ষৰকাৰীসকল আছিল চীন, তিব্বত আৰু ব্ৰিটিছ ভাৰত, ভাৰত আৰু তিব্বতৰ মাজৰ সীমা চূড়ান্ত কৰা হৈছিল আৰু মেকমোহন লাইন নাম দিয়া হৈছিল। স্বাধীনতাৰ পিছত, ভাৰতে মেকমোহন লাইনক এক বৈধ সীমান্ত হিচাপে বিবেচনা কৰিছিল, আনহাতে চীনে সেই বিবেচনাক সঠিকভাৱে প্রত্যাখ্যান কৰিছিল। চীনে প্রতিদ্বন্দিতা কৰি কৈছিল যে সেই সময়ত সীমান্ত অসম চুক্তিৰ জৰিয়তে অংকিত হৈছিল যেতিয়া ব্ৰিটিছসকল অত্যাধিক শক্তিশালী আছিল আৰু অসম চৰ্তাৱলীত চুক্তিখন তৈয়াৰ কৰিবলৈ বাধ্য কৰিছিল।
(গ) সার্বভৌমত্বৰ প্রতি আসক্তি : সময়ৰ লগে লগে সার্বভৌমত্বৰ বুজাবুজি সলনি হৈছে; ইয়াক ইয়াৰ মুখ্য উপাদান স্বায়ত্তশাসন, নিয়ন্ত্রণ আৰু বৈধতাত বিচ্ছিন্নভুক্ত কৰি ইয়াক ভালদৰে বুজিব পাৰি। আঞ্চলিক একত্ৰীকৰণৰ বাবে ‘সার্বভৌমত্ব দৰদাম’ৰ প্ৰয়োজন, যাক কাৰেন লিটফিনে কিছুমান লাভালাভ প্ৰাপ্ত কৰাৰ বাবে কিছুমান সীমাবদ্ধতাৰ গ্ৰহণযোগ্যতা বুলি বর্ণনা কৰিছে কিন্তু ইয়াৰ অৰ্থ এইটো নহয় যে ৰাজ্যখনে ইয়াৰ সাৰ্বভৌমত্ব সম্পূৰ্ণৰূপে প্ৰদান কৰিছে। এনে কিছুমান উদাহৰণ থাকিব পাৰে য’ত অধিক নিয়ন্ত্ৰণ হ্ৰাস হোৱা বৈধতাৰ মূল্যত আহিব পাৰে। এখন দেশে আন্তর্জাতিক পৰিৱেশ ব্যৱস্থাত অংশগ্ৰহণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত, স্বায়ত্তশাসনত কিছু ত্যাগ থাকিব পাৰে কিন্তু একে সময়তে দেশৰ বাহ্যিক বৈধতাও বৃদ্ধি পায়। সেয়েহে, সার্বভৌমত্ব শব্দটোৰ এক বিস্তৃত বুজাবুজিৰ প্ৰয়োজন আছে। প্রতাপ ভানু মেহতাই যুক্তি দিয়ে যে দক্ষিণ এছিয়াৰ ক্ষেত্ৰত সাৰ্বভৌমত্বৰ বুজাবুজি স্বায়ত্তশাসনৰ এই সমগ্ৰ ধাৰণাটোৰ অধীনত সংকীৰ্ণভাৱে আৱদ্ধ হৈ আছে ।
ইয়াৰ কাৰণ হ’ব পাৰে ঔপনিৱেশিক- পৰৱৰ্তী লক্ষণ যি দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্যসমূহক চুবুৰীয়া অঞ্চলত শক্তিশালী ভাৰতৰ উপস্থিতিৰ বাবে বিচলিত কৰি তুলিছে। ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যই ইয়াৰ সাম্ৰাজ্যিক স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে নেপাল ৰাজ্যৰ কিছুমান অঞ্চল অধিগ্ৰহণ কৰে, আফগানিস্তানত তেওঁলোকৰ চেষ্টা অব্যাহত থাকে আৰু এক ডাঙৰ বিফলতাৰ সন্মুখীন হয় আৰু শ্ৰীলংকাক তেওঁলোকৰ নিয়ন্ত্ৰণলৈ যায়। ঔপনিৱেশিক সাম্রাজ্যই চুবুৰীয়া অঞ্চলসমূহৰ সাৰ্বভৌমত্বক সন্মান কৰা নাছিল। সেয়েহে, আকাৰ আৰু শক্তিত ভাৰত তুলনামূলকভাৱে ডাঙৰ হোৱাত দক্ষিণ এছিয়াৰ আন ৰাজ্যবোৰে সিহঁতৰ স্বায়ত্তশাসনৰ প্ৰতি ভাবুকি হিচাপে গণ্য কৰে।
এই ভয়ৰ ফলত বিশ্বাস-ঘাটি বৃদ্ধি হয় আৰু ভাৰত আৰু দক্ষিণ এছিয়াৰ অন্যান্য ৰাজ্যসমূহৰ মাজত বন্ধুত্বপূর্ণ সম্পর্ক প্রতিহত হয়। বেছিভাগ দেশৰ দ্বাৰা মুক্ত বাণিজ্যৰ বিৰোধিতা দেখা গৈছিল, য’ত শ্ৰীলংকা আৰু ভাৰত বহিৰাগত আছিল, সেইকাৰণে তেওঁলোকৰ অৰ্থনীতিৰ ওপৰত এক দুৰ্বল প্ৰভাৱ পৰিছিল। দক্ষিণ এছিয়াৰ দেশসমূহৰ মাজত আঞ্চলিক বিবাদ আজিলৈকে অমীমাংসিত হৈ আছে৷ এইবোৰ আঞ্চলিক একত্ৰীকৰণৰ প্ৰতি ৰাজ্যসমূহৰ মাজত ৰাজনৈতিক ইচ্ছাশক্তিৰ অভাৱৰ সৈতে অবিচ্ছেদ্যভাৱে জড়িত। ঔপনিৱেশিক সময়লৈ এই বিবাদবোৰৰ গতিপথ অনুসৰণ কৰিব পাৰি।
(ঘ) ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্য, অনুকৰণ বিৱৰ্তন নহয় : দক্ষিণ এছিয়াত ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মাণৰ প্ৰক্ৰিয়াটো পাশ্চাত মূল্যবোধৰ ওপৰত আৰোপ কৰা হৈছিল। পৃথিৱীৰ এই অংশটোৱে ইয়াৰ পৰম্পৰাগত মূল ত্যাগ কৰিবলৈ বাধ্য হৈছিল। এই ধৰণৰ জাতীয়তাবাদে প্রাথমিক পৰিচয়ক উপেক্ষা কৰিছিল৷ ঠাকুৰ আৰু ইকবালে জাতীয়তাবাদৰ পশ্চিমীয়া বাৰণা আৰু ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্যৰ সৈতে থকা ধাৰণক দক্ষিণ এছিয়াত বৰ্তমানৰ ফাটলৰ কাৰণ হিচাপে সমালোচনা কৰিছে। দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহে একাধিক জাতিৰ সমস্যাক সামঞ্জস্য কৰাত ব্যৰ্থ হৈছিল আৰু এনেদৰে এক উমৈহতীয়া পৰিচয় প্ৰকাশ কৰিবলৈ সক্ষম আছিল। দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰ ৰাজ্যসমূহ এক কৃত্রিম সৃষ্টি আছিল সেয়েহে এই নৱাগতক পৰিচালনা কৰাৰ দায়িত্ব সংশ্লিষ্ট দেশৰ ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ ওপৰত আছিল । দক্ষিণ এছিয়াত ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্য আৰু জাতীয়তাবাদৰ ধাৰণাটো সাম্ৰাজ্যিক মাধ্যমৰ জৰিয়তে পৰিবহণ কৰা হৈছিল কিন্তু পৰৱৰ্তী সময়ত নেতৃত্বই ইয়াৰ পৰিৱৰ্তিত সংস্কৰণটো উলিয়াবলৈ সক্ষম হৈছিল, যি অঞ্চলটোত প্ৰচলিত সমৃদ্ধ পৰম্পৰাৰ সৈতে একত্ৰিত হ’ব পাৰে।
স্বাধীনতা আন্দোলনৰ নেতাসকলে পৰিসংখ্যানৰ ভিত্তিৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্যৰ আঞ্চলিক অৰ্থ গ্ৰহণ কৰিছিল, উপনিৱেশকাৰীসকলৰ পৰা নিয়ন্ত্রণহীন – “দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজনৈতিক প্ৰণালীবোৰে এক সর্বাত্মক জাতীয়তাবাদ ৰচনা কৰাত ব্যৰ্থ হোৱাৰ কাৰণ আছিল তেওঁলোক অবৈধ বা কৃত্ৰিম নহয়, কিন্তু পশ্চিম ইউৰোপৰ সৈতে সংগতি ৰাখি অঞ্চলটোত ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্য বিকশিত কৰাৰ প্ৰচেষ্টা কৰিছিল”। পৃথিৱীৰ এই অংশত ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাই প্রাথমিক পৰিচয় উদযাপন কৰাৰ পৰিৱৰ্তে, ইয়াক আত্মসাৎ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। এই প্ৰক্ৰিয়াবোৰৰ বেছিভাগ দক্ষিণ এছিয়াৰ বিভিন্ন অংশত প্ৰয়োগ কৰা হৈছে। শ্ৰীলংকাৰ ক্ষেত্ৰত জাতিগত সংঘৰ্ষ, এক সঁজুলি হিচাপে সংঘক ভাৰত আৰু নেপালত প্ৰয়োগ কৰা হৈছিল, বাংলাদেশৰ চাকমাসকলৰ বিৰুদ্ধে অব্যাহত প্ৰণালীগত হিংসাই দক্ষিণ এছিয়াৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত ওপৰোক্ত ঘটনাটোৰ প্ৰতীক। দক্ষিণ এছিয়াত ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্যৰ আঞ্চলিক ধাৰণাটোৰ প্ৰতি থকা আসক্তিৰ ফলত আনকি বুদ্ধিজীৱী সকলৰ মাজতো এক উমৈহতীয়া বুজাবুজি হৈছে যে ৰাষ্ট্ৰৰ ৰাজ্যসমূহৰ এক অনন্য আৰু পৃথক সংস্কৃতি থাকিব লাগিব। কোনো দুখন ৰাষ্ট্ৰৰ ৰাজ্যৰ এক উমৈহতীয়া সংস্কৃতি থাকিব নোৱাৰে। নন্দীয়ে যুক্তি দিছে যে ওপৰোক্ত কাৰণৰ বাবেই বিচ্ছিন্নতাবাদ আৰু স্বায়ত্তশাসনৰ যিকোনো প্রচেষ্টাক নির্মম ব্যৱস্থাৰ সৈতে মোকাবিলা কৰা হয়।
অঞ্চলটোৰ একতাৰ মেৰুদণ্ড গঠন কৰা উমৈহতীয়া ঐতিহ্যক ৰাজ্যিক সঁজুলিৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰ ৰাজ্যৰ বাবে অস্তিত্বৰ ভাবুকি হিচাপে গণ্য কৰা হয়। নন্দীয়ে দক্ষিণ এছিয়াক অনিচ্ছুক ৰাজ্যৰ এক সমষ্টি হিচাপে প্ৰস্তুত কৰে। দক্ষিণ এছিয়াত বহুতো সাদৃশ্য আছে; আটাইতকৈ প্ৰতিশ্ৰুতিপূর্ণ হৈছে তেওঁলোকৰ উমৈহতীয়া সাংস্কৃতিক ভেঁটি, ইণ্ডিক সভ্যতা।
(ঙ) আমোলাতান্ত্রিক সংস্কৃতি : ঔপনিৱেশিক পৰৱৰ্তী দক্ষিণ এছিয়াৰ বাবে প্ৰভাৱ দক্ষিণ এছিয়াৰ বেছিভাগ দেশৰ প্ৰশাসনিক ব্যৱস্থা ঔপনিৱেশিক যুগৰ উত্তৰাধিকাৰী। ব্ৰিটিছসকলৰ আমোলাতন্ত্ৰৰ বাবে উল্লেখ কৰিব পৰা গুণবোৰ, যেনে— কেন্দ্ৰীকৰণ, কঠোৰতা, উৎকৃষ্টতা, গোপনীয়তা দক্ষিণ এছিয়াৰ ঔপনিৱেশিক-পৰৱৰ্তী ৰাজ্যসমূহৰ এটা অংশ আছিল। আমোলাতান্ত্রিক অভিজাতসকল ঔপনিৱেশিক শিক্ষাৰ প্ৰতিপালনৰ ফলাফল আছিল আৰু তেওঁলোক অঞ্চলটোত ঔপনিৱেশিক উত্তৰাধিকাৰ সংৰক্ষণৰ বাবে এক সুবিধাজনক সঁজুলি হৈ পৰিছিল । সাধাৰণ জনতা আৰু অসামৰিক কৰ্মচাৰীসকলৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰত এক ডাঙৰ ব্যৱধান আছিল, আনহাতে তেওঁলোক ৰাজহুৱা কৰ্মচাৰী হোৱাৰ কথা আছিল। এই আমোলাতান্ত্রিক সংস্কৃতিৰ শীৰ্ষ-তলৰ শ্ৰেণীবিন্যাসৰ ফলত তেওঁলোকে সাধাৰণ লোকতকৈ নিজকে উৎকৃষ্ট অনুভৱ কৰিছিল।
আমোলাতান্ত্ৰিক ব্যৱস্থাৰ বাবে এক শক্তিশালী প্রত্যাহ্বান বজাৰ-পন্থী সংস্কাৰৰ পৰা আহিছিল য’ত ব্যক্তিগতকৰণ, উদাৰীকৰণ আৰু নিয়ন্ত্রণহীনতা অন্তর্ভুক্ত আছিল। অৱশ্যে, এইটো কেৱল ইয়াৰ আকাৰ আৰু পৰিসৰত সীমাবদ্ধ আছিল। যদিও আমোলাতন্ত্ৰৰ গাঁথনি, নিয়ম আৰু প্ৰভাৱ একে আছিল। ঔপনিৱেশিক-পৰৱৰ্তী সময়ছোৱাত আমোলাতান্ত্রিক গাঁথনি আন ৰাজনৈতিক প্রতিষ্ঠানবোৰৰ তুলনাত অত্যাধিক বিকশিত হৈছিল যিবোৰ কেৱল তেওঁলোকৰ প্ৰাথমিক পৰ্যায়ত আছিল। আমোলাতান্ত্রিক আধুনিকীকৰণৰ ফলত দুৰ্বল ৰাজনৈতিক গাঁথনি আৰু সীমিত ৰাজনৈতিক অংশগ্ৰহণ হৈছিল যাৰ ফলত প্ৰায়ে কিছুমান দেশত সামৰিক আধিপত্য আৰু আনকি সামৰিক শাসনো হৈছিল।
সামৰিক আৰু আমোলাতন্ত্ৰ ঔপনিৱেশিক শক্তিৰ সঁজুলি আছিল আৰু তেওঁলোকক ৰাজনীতিৰ বিপৰীত দিশত আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনৰ ৰাজনৈতিক নেতৃত্ব প্রদান কৰা স্বাধীনতা আন্দোলনক দমন কৰিবলৈ নিয়োগ কৰা হৈছিল। কিন্তু স্বাধীনতাৰ পিছত দুয়োজনে ইজনে সিজনৰ সৈতে কাম কৰিব লগা হৈছিল। ইতিমধ্যে প্রতিষ্ঠানিক প্রক্রিয়া যি আমোলাতন্ত্রক ৰাজনীতিবিদজনৰ ওপৰত এক প্রান্ত প্ৰদান কৰিছিল আৰু লগতে সাধাৰণ জনতাৰ সৈতে আমোলাতন্ত্ৰৰ পোনপটীয়া সম্পর্ক স্থাপন কৰিছিল, ৰাজনীতিবিদসকলৰ আমোলাতন্ত্ৰ আৰু মানুহৰ মাজত কেৱল নিয়ামকৰ ভূমিকা তৈয়াৰ কৰিছিল।
সামৰিক-আমোলাতান্ত্ৰিক ৰাজ্যশাসনে প্ৰচুৰ শক্তি উপভোগ কৰিছে; তেওঁলোকে চৰকাৰ নিৰ্মাণত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। ১৯৫৮ চনত সামৰিক অভ্যুত্থানত জেনেৰেল আয়ুব খানে সংসদীয় চৰকাৰ বিলুপ্ত কৰি পাকিস্তানৰ ৰাজত্ব লাভ কৰিছিল।
পাকিস্তান ৰাজ্যই এক গণতান্ত্রিক ব্যৱস্থা স্থাপন কৰাত ব্যৰ্থ হয়, যিয়ে সামৰিক বাহিনীক ৰাজ্যখনত নেতৃত্বৰ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিবলৈ স্থান দিয়ে। তেওঁলোকে পাকিস্তানৰ সাধাৰণ জনসাধাৰণৰ মাজত ভাৰতীয় ভাবুকিৰ আশংকা সৃষ্টি কৰি আহিছে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে ৰাজ্যখনৰ ওপৰত তেওঁলোকৰ নিয়ন্ত্ৰণ বন্ধন তৈয়াৰ কৰাত সহায় কৰিছে। তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ ৰাজ্যৰ স্থিৰতাৰ প্ৰতি ডাঙৰ ভাবুকি উদ্ভৱ হ’ব বুলি উপেক্ষা কৰিছিল। দেশৰ ভিতৰত কৌশলগত বিষয় আৰু শাসনৰ ক্ষেত্ৰত সামৰিক বাহিনীৰ এক প্ৰাধান্যপূর্ণ ভূমিকা আছে। ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজৰ বিভেদৰ সৌহার্দ্যপূর্ণ সমাধান অনাৰ লক্ষ্যৰে যিকোনো প্ৰক্ৰিয়াক সামৰিক বাহিনীয়ে সদায় বাধা দিবলৈ আৰু ধ্বংস কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি আহিছে। তেওঁলোকে পঞ্জাৱ আৰু কাশ্মীৰৰ বিচ্ছিন্নতাবাদীসকলক সমৰ্থন কৰি আৰু ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে তেওঁলোকৰ ভূমিত সন্ত্ৰাসবাদক প্ৰচাৰ কৰি ভাৰতীয় ৰাজ্যক অস্থিৰ কৰাৰ চেষ্টা কৰিছে। একেদৰে, বাংলাদেশত গণতন্ত্ৰৰ প্ৰতিষ্ঠানিককৰণৰ অভাৱে সামৰিক বাহিনীকো যথেষ্ট শক্তিশালী কৰি তুলিছে।
