Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I
Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Understanding South Asia Unit 3 আর্থ সামাজিক সমস্যা – I in India provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Socio – Economic Issues – I
POLITICAL SCIENCE
UNDERSTANDING SOUTH ASIA
দক্ষিণ এছিয়াৰ বোধগম্যতা
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। আলফাৰ (ULFA) প্রতিষ্ঠাপক কোন?
উত্তৰঃ পৰেশ বৰুৱা আলফাৰ প্ৰতিষ্ঠাপক।
২। অসমত কোন বছৰত বিদ্ৰোহ আৰম্ভ হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৭৯ চনত ইউনাইটেড লিবাচেন ফ্ৰণ্ট অফ অসম (ULFA)ৰ জন্মৰ লগে লগে অসমত বিদ্ৰোহ আৰম্ভ হৈছিল।
৩। আলফাৰ ওপৰত চলোৱা সেনাৰ দুটা অভিযানৰ কথা উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ অপাৰেচন বজৰং (২৭ নৱেম্বৰ ১৯৯০ ৰ পৰা ১০ জুন ১৯৯১ ৰ ভিতৰত) আৰু অপাৰেচন ৰাইনো (১৫ ছেপ্টেম্বৰ ১৯৯১ ৰ পৰা ১৩ জানুৱাৰী ১৯৯২ ৰ ভিতৰত)।
৪। আলফাক নিষিদ্ধ কৰিবলৈ অসমত কি নিয়ম কাৰ্যকৰী কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯০ চনত, অসমৰ শাসন ভাঙি পৰে যাৰ ফলত ভাৰত চৰকাৰৰ দ্বাৰা আলফাৰ ওপৰত পৰৱৰ্তী নিষেধাজ্ঞা ৰখাৰ সৈতে ৰাজ্যখনত ৰাষ্ট্ৰপতি শাসন ঘোষণা কৰা হয়।
৫। কোনটো অঞ্চলত আলফাৰ শিবিৰ আছিল?
উত্তৰঃ অসমআৰু ভূটানৰ ঘন অৰণ্যত আলফাৰ শিবিৰ আছিল।
৬। আলফা বিদ্ৰোহৰ ফলাফল কি আছিল?
উত্তৰঃ আলফা বিদ্রোহে অসমত অন্যান্য বিদ্রোহী সংগঠন গঠনৰ পথ প্রশস্ত কৰিছিল।
৭। শ্রীলংকাত লিবাৰেচন টাইগাৰ্ছ অফ তামিল ইলাম (LTTE) কিয় গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ লিবাচেন টাইগাৰ্ছ অফ তামিল ইলাম (LTTE) ১৯৭৬ চনত প্রভাকৰণে দ্বীপৰ উত্তৰ আৰু পূব অংশত শ্রীলংকাত তামিলসকলৰ বাবে নিজৰ মাতৃভূমি প্রাপ্ত কৰাৰ উদ্দেশ্যেৰে গঠন কৰা হৈছিল।
৮। শ্রীলংকাৰ গৃহযুদ্ধত ভাৰত চৰকাৰে কি হস্তক্ষেপ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৯৮৭ চনত ৰাজীৱ গান্ধীয়ে পৰিস্থিতিটোত হস্তক্ষেপ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয় মুখ্যত; তামিলনাড়ুত বিচ্ছিন্নতাবাদৰ সমস্যাৰ বাবে আৰু লগতে শ্রীলংকাৰ পৰা ভাৰতীয় উপকূললৈ শৰণাৰ্থীৰ সম্ভাৱ্য দল পৰিহাৰ কৰাৰ বাবে, ভাৰত-শ্রীলংকা সম্পৰ্কৰ বাবে এক নতুন পর্যায় স্থাপন কৰে।
৯। শ্রীলংকাৰ গৃহযুদ্ধ কেতিয়া আৰু কাৰ মাজত সংঘটিত হৈছিল?
উত্তৰঃ শ্রীলংকাৰ গৃহযুদ্ধ ১৯৮৩ ৰ পৰা ২০০৯ চনৰ ভিতৰত বিচ্ছিন্নতাবাদী তামিল বাহিনী আৰু শ্ৰীলংকা চৰকাৰৰ মাজত সংঘটিত হৈছিল।
১০। ব্লেক জুলাই (Black July) কি?
উত্তৰঃ ব্লেক জুলাইক সাধাৰণতে তামিল উগ্রপন্থী আৰু শ্ৰীলংকা চৰকাৰৰ মাজত শ্রীলংকাৰ গৃহযুদ্ধৰ আৰম্ভণি হিচাপে দেখা যায়।
১১। কোনটোত তাৰিখত বাংলাদেশৰ স্বাধীনতা দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয়?
উত্তৰঃ ২৬ মার্চ বাংলাদেশৰ স্বাধীনতা দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয়।
১২। মুক্তি যুদ্ধৰ সময়ত বাংলাদেশৰ প্ৰতি ভাৰতৰ সমৰ্থনৰ মুখ্য অনুপ্ৰেৰণা কি আছিল?
উত্তৰঃ মুক্তি যুদ্ধৰ সময়ত বাংলাদেশৰ প্ৰতি ভাৰতৰ সমৰ্থনৰ মুখ্য অনুপ্ৰেৰণা আছিল মুক্তি বাহিনী বিদ্ৰোহৰ সমাপ্তি।
১৩। বাংলাদেশৰ চৰকাৰী নাম কি?
উত্তৰঃ বাংলাদেশৰ চৰকাৰী নাম হৈছে গণপ্রজাতন্ত্রী বাংলাদেশ।
১৪। বাংলাদেশ ৰাষ্ট্ৰৰ পিতৃ কোন?
উত্তৰঃ শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমান বাংলাদেশ ৰাষ্ট্ৰৰ পিতৃ।
১৫। কোন শক্তিয়ে পশ্চিম পাকিস্তানৰ সকলো সৈন্যক পৰাজিত কৰিছিল?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় সেনা আৰু মুক্তি বাহিনীৰ মিত্ৰ শক্তিয়ে পশ্চিম পাকিস্তানৰ সকলে অৱতৰণ কাৰী সৈন্যক পৰাজিত কৰিছিল।
১৬। বাংলাদেশ পাকিস্তানৰ পৰা কিয় পৃথক হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৭১ চনত পাকিস্তানৰ এক আভ্যন্তৰীণ সংকটৰ ফলত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত তৃতীয় যুদ্ধ হয় আৰু পূব পাকিস্তান বিচ্ছিন্ন হয়, যাৰ ফলত বাংলাদেশৰ স্বাধীন দেশৰ সৃষ্টি হয়। এই ঘটনাবোৰে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু অঞ্চলটোৰ মাজৰ সম্পৰ্ক সলনি কৰিছিল।
১৭। শ্রীলংকাত তামিল আন্দোলন কি আছিল?
উত্তৰঃ তামিল ইউনাইটেড লিবাৰেচন ফ্ৰণ্ট (TULF) গঠন কৰা হৈছিল যেতিয়া তামিল ৰাজনৈতিক দলবোৰ একত্ৰিত হৈছিল আৰু ভাদুকোদ্দাই প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল, যাক, ভাদ্দুকোদ্দাইৰ নামেৰেও নামাকৰণ কৰা হৈছিল, য’ত ইয়াক বিকশিত কৰা হৈছিল। ১৯৭৭ চনৰ নিৰ্বাচনত, টি.ইউ.এল.এফ. বিচ্ছিন্নতাবাদী মঞ্চত নিৰ্বাচন কৰা প্ৰথম তামিল জাতীয়তাবাদী দল হিচাপে পৰিগণিত হয়।
১৮। বিজয় দিৱস প্ৰতি বছৰে কিয় উদ্যাপন কৰা হয়?
উত্তৰঃ বিজয় দিৱস প্ৰতি বছৰে ১৬ ডিচেম্বৰত বাংলাদেশ আৰু ভাৰতত পালন কৰা হয়। পাকিস্তানৰ পৰা বাংলাদেশৰ মুক্তিৰ বাবে ১৯৭১ চনৰ যুদ্ধত পাকিস্তানৰ বিৰুদ্ধে বাংলাদেশৰ বিজয় পালন কৰিবলৈ আৰু বাংলাদেশক পাকিস্তানৰ জঘন্য শাসনৰ পৰা মুক্ত কৰিবলৈ অংশগ্ৰহণ কৰা স্বাধীনতা সংগ্রামী আৰু শ্বহীদসকলৰ প্ৰতি সন্মান প্ৰদৰ্শন কৰিবলৈ বিজয় দিৱস উদ্যাপন কৰা হয়।
১৯। আলফা কেনেকৈ গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ অসমত চলি থকা বিদেশী খেদা আন্দোলনৰ সময়তে আলফাৰ জন্ম হৈছিল। ৭ এপ্রিল ১৯৭৯ চনত জন্ম হোৱা আলফাৰ প্ৰতিষ্ঠাপক সকল আছিল পৰেশ বৰুৱা, অৰবিন্দ ৰাজখোৱা, অনুপ চেতিয়া, প্রদীপ গগৈ, ভদ্ৰেশ্বৰ গোহাঁই আৰু বুদ্ধেশ্বৰ গগৈ। এখন সামাজিক, ভৌগোলিক আৰু অৰ্থনৈতিকভাৱে স্বাধীন অসম গঢ়াৰ সপোন লৈ আহোম ৰাজত্বৰ এক অন্যতম কীর্তিস্তম্ভ শিৱসাগৰস্থিত ৰংঘৰৰ তলৰ মহলাত আলফাৰ জন্ম হৈছিল।
২০। অস্ত্ৰৰ বাবে আলফাৰ উপাৰ্জনৰ উৎস কি আছিল?
উত্তৰঃ ৮০ ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে অসমত আলফাৰ প্ৰভাৱ নতুন উচ্চতাত উপনীত হৈছিল। সংগঠনটোৰ বিদ্ৰোহীসকলে ৰাজ্যখনৰ চাহ খেতিয়ক আৰু ব্যৱসায়ীসকলক অস্ত্ৰ ক্ৰয় কৰিবলৈ, পুঁজি সংগ্ৰহ কৰিবলৈ আৰু ম্যানমাৰ, আফগানিস্তান আৰু অন্যান্য স্থানত উন্নত প্ৰশিক্ষণৰ বাবে ইয়াৰ কেডাৰসকলক প্ৰেৰণ কৰিবলৈ হত্যা, অপহৰণ আৰু ভাবুকি দিছিল। আলফাই ৰাজ্যজুৰি ব্যৱসায়ী আৰু উদ্যোগপতি সকলক হত্যা আৰু ভাবুকি দিয়াৰ লগে লগে সন্ত্ৰাসৰ ৰাজত্ব চলাইছিল।
চমু আৰু ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
১। আলফাৰ বিৰুদ্ধে সেনাৰ নেতৃত্বত হোৱা গুৰুত্বপূৰ্ণ অভিযানৰ পিছত কি ঘটিছিল?
উত্তৰঃ আলফাৰ বিৰুদ্ধে সেনাই দুবাৰ অভিযান চলাইছিল, অপাৰেচন বজৰং (১৯৯০ চনৰ ২৭ নৱেম্বৰৰ পৰা ১০ জুন ১৯৯১ ৰ ভিতৰত) আৰু অপাৰেচন ৰাইনো (১৯৯১ চনৰ ১৫ ছেপ্টেম্বৰৰ পৰা ১৩ জানুৱাৰী ১৯৯২ ৰ ভিতৰত)। সেনাৰ এই অভিযানৰ ফলত সংগঠনটোক বাংলাদেশত আশ্রয় ল’বলৈ বাধ্য কৰিছিল। ২০০৩ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহত ভূটানৰ এক সামৰিক বাহিনীৰ অভিযানে তেওঁলোকক ভূটানৰ পৰা বাহিৰ কৰি দিয়ে। সংগঠনটোৱে অসমত সময়ে সময়ে ধৰ্মঘট আৰম্ভ কৰি আহিছিল। ২০০৯ চনত, আলফাই চীনৰ য়ুনান প্ৰদেশত এটা ঘাটি স্থাপন কৰাৰ খবৰ পাইছিল, যিটো গোটটোৰ সামৰিক মুৰব্বী পৰেশ বৰুৱাই স্থাপন কৰিছিল। ২০০৯ চনৰ নৱেম্বৰ-ডিচেম্বৰত পৰেশ বৰুৱাৰ বাহিৰে আলফাৰ সকলো শীর্ষ নেতাক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয়। যদিও সংগঠনটোৱে চৰকাৰৰ সৈতে আলোচনাত লিপ্ত হৈ আছে, পৰেশ বৰুৱাৰ নেতৃত্বত গোটটোৰ এটা বিচ্ছিন্ন গোটে (আলফা-স্বতন্ত্র বুলি জনা যায়) এতিয়াও ৰাজ্যখনৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ অব্যাহত ৰাখিছে।
২। ভাৰতৰ সামৰিক বাহিনীয়ে বাংলাদেশক কেনেদৰে সমৰ্থন কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৯৭১ চনৰ ৩ ডিচেম্বৰত পাকিস্তানে ভাৰতীয় ভূখণ্ডত কেইবাটাও আক্ৰমণ কৰাৰ পিছত, ভাৰতে পাকিস্তানী সামৰিক বাহিনীৰ বিৰুদ্ধে সামৰিক প্ৰচেষ্টাত বাংলাদেশত যোগদান কৰে। ভাৰতৰ সমৰ্থনৰ লগতে পূব-পাকিস্তানৰ সামৰিক বিষয়াসকলৰ আদেশত পশ্চিমপাকিস্তানৰ সামৰিক বাহিনী পৰাজিত হয়। অৱশেষত ই বাংলাদেশ আৰু ভাৰতৰ যুটীয়া বাহিনীৰ ওচৰত আত্মসমর্পণ কৰে আৰু ১৯৭১ চনৰ ১৬ ডিচেম্বৰত বাংলাদেশৰ হৈ জয়লাভ কৰে।
৩। পাকিস্তানী সেনাই কেনেধৰণৰ অত্যাচাৰ কৰিছিল?
উত্তৰঃ পশ্চিম পাকিস্তানী সেনাই বাঙালীসকলৰ প্ৰতি কোনো সহানুভূতি প্ৰদৰ্শন কৰা নাছিল। ব্যস্ততাৰ নিয়মবোৰ কোনো সময়তে মানি চলা নাছিল। পশ্চিম-পাকিস্তানী সেনাৰ ৰক্ষক দলে কোনো দয়া অবিহনে সাধাৰণ লোকক হত্যা কৰিছিল। তেওঁলোকে বঙালীসকলক বন্দী কৰি আনিছিল আৰু তেওঁলোকক অনুশোচনাহীন ভাৱে দলবদ্ধভাৱে হত্যা কৰিছিল। সাক্ষীসকলৰ মতে, পশ্চিম – পাকিস্তানৰ সৈন্যবাহিনীয়ে তেওঁলোকৰ পথত বাধা সৃষ্টি কৰা যিকোনো লো জ্বলাই হত্যা কৰাৰ ক্ষমতা ৰাখিছিল। তেওঁলোকে একেলগে বৃহৎ সংখ্যক হিন্দু পুৰুষক হত্যা কৰিছিল, মহিলা আৰু ছোৱালীক অপহৰণ কৰিছিল। যুদ্ধৰ সময়ত নিহত হোৱা বাঙালীসকলৰ সংখ্যা সম্পর্কে বিতর্ক চলি আছে —অৱশ্যে বাংলাদেশত আনুমানিক ৩০ নিযুত লোক আছে।
৪। বাংলাদেশৰ মুক্তিত আন্তর্জাতিক সমর্থন কি আছিল?
উত্তৰঃ মুক্তি যুদ্ধৰ আৰম্ভণিৰ পৰাই বাংলাদেশে ভাৰতৰ পৰা নিৰন্তৰ নৈতিক সমর্থন লাভ কৰিছিল। সেই সময়ছোৱাত ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্রী ইন্দিৰা গান্ধীয়ে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ নিৰাপত্তা পৰিষদত পাকিস্তানৰ সপক্ষে কোনো নির্দেশনা নাথাকিব বুলি নিশ্চিত কৰিবলৈ ছোভিয়েট ইউনিয়ন, যুক্তৰাজ্য আৰু ফ্ৰান্সৰ পৰা সমৰ্থন লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। ইয়াৰ বিপৰীতে, পাকিস্তানে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু চীনৰ পৰা সমৰ্থন লাভ কৰিছিল। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই গোলাবাৰুদ সৰবৰাহ কৰিছিল য’ত চীনে নৈতিক সমৰ্থন কৰিছিল। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা সুৰক্ষা আৰু উৎসাহ সত্ত্বেও, পাকিস্তানে যুদ্ধত জয়ী হোৱাৰ উচ্চ সম্ভাৱনা নাছিল কাৰণ ছোভিয়েট ইউনিয়নে যুদ্ধৰ সময়ত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰচেষ্টাৰ বিৰুদ্ধে অভিনীত হৈছিল।
৫। লিবাচেন টাইগাৰ্ছ অফ তামিল ইলামৰ (LTTE) ওপৰত এটা চমু টোকা লিখা।
উত্তৰঃ লিবাৰেচন টাইগাৰ্ছ অফ তামিল ইলাম (LTTE) ১৯৭৬ চনত প্রভাকৰণে দ্বীপৰ উত্তৰ আৰু পূব অংশত শ্ৰীলংকাত তামিলসকলৰ বাবে স্বদেশ (মাতৃভূমি) অৰ্জন কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে গঠন কৰিছিল।
দলটোৱে প্ৰথমবাৰ ১৯৮৩ চনৰ জুলাইত মাহত তেওঁলোকে জাফনাৰ তিৰুনেলভেলীত সেনাৰ টহলত আক্ৰমণ কৰিছিল। ১৩ জন সেনা জোৱান নিহত হৈছিল যাৰ ফলত সংখ্যাগৰিষ্ঠ সম্প্ৰদায়ৰ দ্বাৰা অসামৰিক তামিলসকলৰ ওপৰত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হৈছিল। এল.টি.টি.ই.ৰ প্ৰাৰম্ভিক দিনবোৰ আন তামিল দলৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়া আৰু শ্ৰীলংকাৰ তামিলসকলৰ একমাত্ৰ প্রতিনিধি হিচাপে ক্ষমতা একত্ৰিত কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল৷ এইটো ১৯৮৬ চনৰ ভিতৰত প্ৰাপ্ত কৰা হৈছিল, একে বছৰতে ই জাফনা দখল কৰিছিল।
চৰকাৰ আৰু বিদ্ৰোহীসকলৰ মাজত বহুতো সংঘৰ্ষ হৈছিল য’ত সাধাৰণ লোকো প্ৰভাৱিত হৈছিল। বহুতো তামিলে তেওঁলোকৰ ঘৰ এৰি দেশৰ পূব অংশলৈ গৈছিল।
৬। ভাৰতীয় শান্তিৰক্ষী বাহিনী (IPKF)ক শ্রীলংকালৈ কিয় প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল আৰু ইয়াৰ ফলাফল কি আছিল? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ শান্তি স্থাপনৰ আশাত ভাৰতীয় শান্তিৰক্ষী বাহিনী (IPKF)ক দ্বীপলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। এই পদক্ষেপটো এক ভয়ংকৰ দুৰ্যোগ হিচাপে প্ৰমাণিত হৈছিল। দুয়োপক্ষৰ মাজত মীমাংসা ৰখাৰ পৰিৱৰ্তে, ভাৰতীয় সৈন্যই ইলাম গোটৰ সৈতে যুঁজ দিছিল। যুদ্ধত প্রায় ১২০০ জন ভাৰতীয় পুৰুষৰ মৃত্যু হৈছিল। ৰাজীৱ গান্ধীও এল.টি.টি.ই.ৰ ভুক্তভোগী আছিল যেতিয়া ১৯৯১ চনত তামিলনাডুৰ শ্ৰীপেৰুম্বুদুৰত এক নিৰ্বাচনী জনসভাত তেওঁক মানৱ বোমাৰে হত্যা কৰা হৈছিল।
১৯৯০ চনত ভাৰতীয় শান্তি ৰক্ষা বাহিনী প্রত্যাহাৰ কৰাৰ পিছত, যুঁজ অধিক তীব্ৰতাৰে অব্যাহত আছিল। শ্রীলংকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি প্রেমদাচাকো ১৯৯৩ চনত এল.টি.টি.ই.য়ে এটা মানৱ বোমাৰে হত্যা কৰিছিল।
এল.টি.টি.ই. ইয়াৰ উচ্চতাত এক সম্পূর্ণ মিলিছিয়া আছিল যাৰ আনকি নিজৰ বায়ু সেনাও আছিল। এইটোৱে মহিলা আৰু আনকি শিশুসকলকো তেওঁলোকৰ কাৰ্যকলাপত নিযুক্ত কৰিছিল।
দুয়োপক্ষৰ দ্বাৰা সংঘটিত অত্যাচাৰ আৰু বৰ্বৰতাৰ সৈতে যুদ্ধ চলিছিল। অসামৰিক লোকসকলেও ভয়ানকভাৱে ভুগিছিল । দীঘলীয়া যুদ্ধত লাখ লাখ লোক স্থানচ্যুত হৈছিল।
এল.টি.টি.ই.ৰ দ্বাৰা কেইবাৰমান যুদ্ধবিৰতি ঘোষণা কৰা হৈছিল, কেৱল পুনৰ যুঁজ আৰম্ভ কৰিবলৈ আৰু নৰৱেৰ হস্তক্ষেপত শান্তি আলোচনাও অনুষ্ঠিত হৈছিল।
৭। শ্রীলংকাৰ গৃহযুদ্ধৰ ফলাফল কি আছিল?
উত্তৰঃ ৰাজপাক্ষ চৰকাৰে ২০০৭ চনত আৰম্ভ হোৱা এক চৰ্ম আক্রমণাত্মক আক্ৰমণত লিবাৰেচন টাইগাৰ্ছ অফ তামিল ইলাম (LTTE)ৰ ওপৰত কঠোৰ পৰিশ্ৰম কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়। চৰকাৰী বাহিনী আৰু এল.টি.টি.ই.ৰ মাজত তীব্ৰ যুঁজ হৈছিল য’ত হাজাৰ হাজাৰ নাগৰিক জুইৰ শাৰীত ধৰা পৰিছিল। চৰকাৰৰ ওপৰত সাধাৰণ লোকক লক্ষ্য কৰি গোটেই গাঁওবোৰ ধ্বংস কৰাৰ অভিযোগ আছিল।
আন্তর্জাতিক আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ পৰ্যবেক্ষকসকলে ২০০৯ চনত এল.টি.টি.ইৰ পৰাজয়ৰ ঘটনাবোৰক ৰক্তপাত বুলি বৰ্ণনা কৰে ৷
১৯ মে’ত দেশৰ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে সংসদত ঘোষণা কৰে যে এল.টি.টি.ই. নেতা প্রভাকৰণ নিহত হৈছে আৰু চৰকাৰী বাহিনীয়ে যুদ্ধ জিকিছে। বহুতে স্বস্তিৰ নিশ্বাস পেলাইছিল কিয়নো ৰক্তক্ষয়ী যুদ্ধ বহুত ব্যয়বহুল প্রমাণিত হৈছিল। অৱশ্যে, সেনাই আত্মসমৰ্পণ কৰাৰ পিছত বহুতো তামিল নেতাক হত্যা কৰিছিল বুলি অনুমান কৰা হৈছে।
এইটো পৰামৰ্শ দিয়া হৈছে যে যুদ্ধৰ অন্তিম দিনবোৰত প্ৰায় ৪০,০০০ লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল। শ্রীলংকা চৰকাৰে স্থানচ্যুত আৰু আহতসকলক সাহায্য আৰু সহায় আগবঢ়োৱাৰ এক বৃহৎ কামৰ সন্মুখীন হৈছিল৷ ২৬ বছৰীয়া যুদ্ধৰ মুঠ ব্যয় ২০০ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰ হ’ব বুলি অনুমান কৰা হৈছে।
৮। আলফা বিদ্ৰোহৰ ফলাফল ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ আলফা বিদ্রোহে অসমত অন্যান্য বিদ্রোহী সংগঠন গঠনৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছিল। অসমৰ সর্ববৃহৎ সমভূমি জনজাতি বড়োসকলে ১৯৮০ ৰ দশকত এক হিংসাত্মক আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল। ১৯৮৬ চনত স্বাধীন বড়ো দেশৰ সপোন প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ বড়োলেণ্ডৰ ৰাষ্ট্ৰীয় গণতান্ত্ৰিক মৰ্চা গঠন কৰা হয়। সকলো বড়ো ছাত্ৰ সন্থা (ABSU) য়ে ১৯৯৩ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহলৈকে বড়ো স্বেচ্ছাসেৱক বাহিনী (BVF) আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ মাজত বড়ো চুক্তি স্বাক্ষৰৰ সৈতে এক সমান্তৰাল আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল। কিন্তু বড়ো স্বেচ্ছাসেৱক বাহিনীৰ এটা অংশই চুক্তিখন নাকচ কৰে আৰু ১৯৯৬ চনত বড়ো লিবাৰেচন টাইগাৰ্ছ (BLT) গঠন কৰে। বড়ো নিবাৰেচন টাইগাৰ্ছ কেইবাটাও হিংসাত্মক কার্যত লিপ্ত আছিল, বিশেষকৈ পশ্চিম আৰু উত্তৰ অসমৰ জিলাসমূহত। ২০০০ চনৰ ২৯ মাৰ্চত বড়ো লিবাৰেচন টাইগাৰ্ছে চৰকাৰৰ সৈতে যুদ্ধবিৰতি চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰে আৰু বড়োলেণ্ড টেৰিটৰিয়েল কাউন্সিলৰ (BTC) সৈতে ফেব্ৰুৱাৰী ২০০৩ চনত সৃষ্টি কৰা হৈছিল।
এন.ডি.এফ.বি.য়েও ২০০৪ চনৰ অক্টোবৰত একপক্ষীয় যুদ্ধবিৰতি ঘোষণা কৰে আৰু ২০০৫ চনৰ ২৫ মে’ত যুদ্ধবিৰতি চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰে। কিন্তু এন.ডি.এফ.বি.ৰ আলোচনা বিৰোধী গোটটোৱে যুদ্ধ আৰু বোমা বিস্ফোৰণত জড়িত হৈ আছিল, যাৰ ভিতৰত আছিল ২০০৮ চনৰ ৩০ অক্টোবৰত ৯টা সমন্বিত বিস্ফোৰণ য’ত অসমৰ চাৰিখন চহৰ ক্ৰমে গুৱাহাটী, বৰপেটা, বঙাইগাঁও আৰু কোকৰাঝাৰত প্ৰায় ১০০ জন লোক নিহত আৰু ৩০০ ৰো অধিক লোক আহত হৈছিল। ২০১০ চনৰ ১ মে’তাৰিখে এন.ডি.এফ.বি.ৰ আলোচনা বিৰোধী গোটৰ নেতা ৰঞ্জন দৈমাৰী ভাৰতীয় কৰ্তৃপক্ষৰ হাতত পৰে, কিন্তু হিংসা আৰু হত্যা অব্যাহত থাকে। ২০১১ চনৰ জানুৱাৰী মাহত, দলটোৱে চৰকাৰৰ আলোচনাৰ আহ্বানৰ প্ৰতিক্ৰিয়া কৰি ভাৰত চৰকাৰৰ সৈতে একপক্ষীয় যুদ্ধবিৰতি ঘোষণা কৰে। কিন্তু, পুনৰ এন.ডি.এফ.বি.ৰ ৰঞ্জন দৈমাৰী গোটৰ আন এটা বিভাজিত গোট ২০১২ চনৰ নৱেম্বৰত আই.কে. চংবিজিতৰ নেতৃত্বত গঠন কৰা হৈছিল, যি এন.ডি.এফ.বি. ৰঞ্জন দৈমাৰী গোটৰ বড়োলেণ্ড সেনাৰ প্ৰধান আছিল। দলটো চৰকাৰৰ সৈতে আলোচনাৰ বিৰোধী আৰু গঠন হোৱাৰ পিছৰে পৰা বিভিন্ন হিংসাত্মক ঘটনাত জড়িত হৈ আছে। আলফা আৰু বড়ো বিদ্ৰোহৰ উপৰিও, কাৰ্বি আৰু ডিমাচা জনজাতি আৰু আদিবাসীসকলে আৰম্ভ কৰা বিদ্ৰোহী আন্দোলনৰ দ্বাৰা অসম প্ৰভাৱিত হৈছে।
৯। শ্রীলংকাৰ গৃহযুদ্ধৰ কাৰণবোৰ কি আছিল?
উত্তৰঃ শ্ৰীলংকাৰ বেছিভাগ লোক জাতিগত সিংহলী, ভাৰত-ইউৰোপীয় লোকৰ এটা গোট যি খ্ৰীষ্টপূর্ব ৫০০ ৰ দশকত উত্তৰ ভাৰতৰ পৰা দ্বীপলৈ প্ৰব্ৰজন কৰিছিল। সিংহলীসকলৰ ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ দক্ষিণ অংশত বসতি স্থাপন কৰা তামিলসকলৰ সৈতে সম্পর্ক আছিল। তামিলসকলৰ এটা ডাঙৰ প্ৰব্ৰজন ৭ম আৰু ১১ শতিকাৰ চি.ই.ৰ মাজত সংঘটিত হৈছিল।
যেতিয়া ব্ৰিটিছে ১৮১৫ চনত দেশখন শাসন কৰা আৰম্ভ কৰিছিল, তেতিয়া সিংহলীসকলৰ আনুমানিক জনসংখ্যা আছিল প্রায় ৩ নিযুত আৰু তামিলসকলৰ সংখ্যা আছিল ৩,০০,০০০। জাতিৰ উপৰিও, দুয়োটা গোটৰ ধৰ্মীয় সম্পৰ্কত ভিন্নতা আছিল। সিংহলীসকল মুখ্যতঃ বৌদ্ধ ধৰ্মাৱলম্বী আছিল আৰু তামিলসকল বেছিভাগ হিন্দু আছিল। ব্ৰিটিছে ১৮১৫ চনৰ পৰা ১৯৪৮ চনৰ ভিতৰত শ্ৰীলংকাৰ ওপৰত শাসন কৰিছিল। এই সময়ছোৱাত, তেওঁলোকে দ্বীপ-ৰাষ্ট্ৰলৈ কফি, চাহ আৰু ৰবৰখেতিত কাম কৰাৰ বাবে প্রায় এক মিলিয়ন তামিলসকলক কঢ়িয়াই আনিছিল। ব্ৰিটিছসকলেও দেশৰ উত্তৰ অংশত ভাল শিক্ষা আৰু অন্যান্য আন্তঃগাঁথনিও স্থাপন কৰিছিল, য’ত তামিলসকল সংখ্যাগৰিষ্ঠ আছিল। তেওঁলোকে অসামৰিক সেৱাত তামিলসকলকো পক্ষপাতিত্ব কৰিছিল। এই সকলোবোৰে স্বাভাৱিকতে সিংহলীসকলৰ মাজত বেয়া অনুভৱ বৃদ্ধি কৰিছিল।
স্বাধীনতা প্রাপ্ত কৰাৰ পিছত, নতুন চৰকাৰে তামিলসকলৰ বিৰুদ্ধে বৈষম্যমূলক আচৰণ কৰা বহুতো আইন আৰম্ভ কৰিছিল। সিংহলীসকলক একমাত্ৰ চৰকাৰী ভাষা হিচাপে ঘোষণা কৰা হৈছিল যিয়ে তামিলসকলক চৰকাৰী সেৱাৰ পৰা কাৰ্যকৰীভাৱে আঁতৰাই দিছিল। এখন আইনো গৃহীত হৈছিল যিয়ে ভাৰতীয় তামিলসকলক নাগৰিকত্ব পোৱাত বাধা দিছিল। তামিলসকলে তেওঁলোকৰ মাতৃভূমিত সমান অধিকাৰ দাবী কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। তেওঁলোকৰ দাবীবোৰ ন্যায়সঙ্গত আছিল আৰু তেওঁলোকৰ পদ্ধতি শান্তিপূর্ণ আছিল।
অৱশ্যে, দেশখনত জাতিগত উত্তেজনা বাঢ়ি আহিছিল আৰু ক্ৰমান্বয়ে সিংহলী চৰকাৰে তামিল লোকসকলক সমান অধিকাৰ আৰু সুযোগ প্রদান কৰিবলৈ একো কৰা নাছিল।
১০। অসমত মহিলাসকলৰ ওপৰত বিদ্ৰোহৰ প্ৰভাৱ কি আছিল? আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মহিলাৰ ওপৰত সশস্ত্র সংঘৰ্ষৰ প্ৰভাৱ সাধাৰণতে পুৰুষতকৈ পৃথক ৷ ইয়াৰ কাৰণ হৈছে এনে বিবাদে তেওঁলোকক পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি বিভিন্ন কাৰ্য গ্ৰহণ কৰিবলৈ, বিভিন্ন ভূমিকা পালন কৰিবলৈ আৰু বিভিন্ন দায়িত্ব বহন কৰিবলৈ বাধ্য কৰে। হিংসা আৰু ইয়াৰ পৰিণামে মহিলাসকলৰ জীৱন আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত তেওঁলোকৰ সন্তানৰ ওপৰত গুৰুতৰ প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে। আৱেগিক আৰু মানসিক চাপৰ সৈতে মিলি, যেতিয়া পৰিস্থিতিয়ে তেওঁলোকক পৰিয়াল এটাৰ মুৰব্বী হ’বলৈ আৰু পৰিয়ালৰ বিজয়ী হ’বলৈ বাধ্য কৰে তেতিয়া মহিলাসকল কাম আৰু দায়িত্বৰ পৰিমাণত অভিভূত হৈ পৰে। যদি এইটো যথেষ্ট অস্বাভাৱিক হয়, তেনে বহুতো মহিলাই প্ৰায়ে সমাজৰ ভিতৰৰ অংশবোৰৰ পৰা অসম্মতিৰ সন্মুখীন হয় কিয়নো উপাৰ্জনকাৰী হিচাপে তেওঁৰ ভূমিকাই তেওঁক সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক সীমাৰ বাহিৰলৈ ওলাই আহিবলৈ দাবী কৰে, যাৰ ভিতৰত তেওঁ সাধাৰণতে সীমাবদ্ধ থাকে।
বেইজিং প্লেটফৰ্ম ফৰ একচন’ৰ দফা ১৩৫-ত উল্লেখ কৰা অনুসৰি, যদিও সমগ্ৰ সম্প্রদায় সশস্ত্র সংঘর্ষ আৰু সন্ত্ৰাসবাদৰ পৰিণাম ভোগ কৰে, মহিলা আৰু ছোৱালীসকল সমাজত তেওঁলোকৰ স্থিতি আৰু তেওঁলোকৰ লিংগৰ বাবে বিশেষভাৱে প্ৰভাৱিত হয়। ৰাষ্ট্ৰসংঘই ২০০২ চনত মহিলা, শান্তি আৰু সুৰক্ষা শীৰ্ষক অধ্যয়নত কয় যে মহিলাৰ ওপৰত সশস্ত্র সংঘৰ্ষৰ প্ৰভাৱ বুজি পোৱাৰ বাবে নিৰ্দিষ্ট বিষয়বস্তুৰ প্ৰতি মনোযোগ দিয়াৰ প্ৰয়োজন ৷ বিদ্ৰোহ বিৰোধী অভিযানৰ সময়ত সুৰক্ষা বাহিনীৰ দ্বাৰা ইউনাইটেড লিবাচেন ফ্ৰণ্ট অৱ অসম (ULFA), নেচনেল ডেমক্রেটিক ফ্রন্ট অৱ বড়োলেণ্ড (NDFB) আৰু অন্যান্য বিদ্রোহী গোটৰ বহু সংখ্যক উগ্ৰপন্থী কেডাৰ নিহত হৈছে। একেদৰে, উগ্ৰপন্থীয়ে বহুতো সুৰক্ষা কৰ্মী আৰু সাধাৰণ নাগৰিকক হত্যা কৰিছে। এই ঘটনাত বহুতো মহিলা বিধৱা হৈছিল, বহুতো মহিলাই তেওঁলোকৰ সন্তান, পিতৃ, ভাতৃ আৰু পৰিয়ালৰ আন সদস্যসকলক হেৰুৱাইছিল। এই ঘটনাবোৰৰ বাবে, ঘৰ-সংসাৰ চলোৱাৰ দায়িত্ব এই মহিলাসকলৰ হাতত পৰিছিল। এই বৰ্তমানৰ অধ্যয়নটোৱে এই মহিলাসকলৰ আৰ্থ-সামাজিক আৰু মানসিক অৱস্থা আৰু তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ উপাৰ্জনকাৰী পৰিয়ালৰ সদস্যক হেৰুওৱাৰ পিছত কেনেদৰে পৰিস্থিতিৰ সন্মুখীন হৈছিল সেয়া বিশ্লেষণ কৰে।
১১। শ্রীলংকাৰ উদাৰীকৰণ আৰু বিশেষ কাৰ্যকৰী বাহিনী (SAPs)ৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ শ্ৰীলংকা হৈছে দক্ষিণ এছিয়াৰ প্ৰথমখন ৰাষ্ট্ৰ যিয়ে উদাৰ বাহ্যিক দৃষ্টিভংগীৰ নীতি সমূহ সম্পূৰ্ণৰূপে গ্ৰহণ কৰিছে। ১৯৪৮ চনত ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পিছৰে পৰা ই ইয়াৰ বাণিজ্য ব্যৱস্থাত কেইবাটাও পৰিৱৰ্তন আনিছে। স্বাধীনতাৰ পিছত প্ৰথম দশকত, ই এক উদাৰ বাণিজ্য শাসনৰ সৈতে অব্যাহত আছিল। অৱশ্যে, বর্ধিত বি.ও.পি. সমস্যা আৰু ৰাজনৈতিক নেতৃত্বৰ পৰিৱৰ্তনে সংৰক্ষণবাদী আমদানি প্রতিস্থাপন নীতিৰ ফালে আন এক নীতি প্ৰেৰিত কৰিছিল। ১৯৭০-ৰ দশকৰ মাজভাগলৈ শ্রীলংকাৰ অর্থনীতি আটাইতকৈ ভিতৰলৈ- অভিমুখী আৰু নিয়ন্ত্ৰিত অৰ্থনীতিবোৰৰ ভিতৰত এটা হৈ পৰিছিল৷ সেয়েহে, ১৯৭০ ৰ দশকৰ শেষার্ধত চৰকাৰে ব্যাপক অর্থনৈতিক উদাৰীকৰণৰ পথ তৈয়াৰ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়। ই দুটা পৰ্যায়ত এছ.এ.পি.এছ. মুকলি কৰিছিল, প্ৰথমটো ১৯৭৭ – ৮৯ চনত আৰু দ্বিতীয়টো ১৯৯০ চনত।
প্রথম পর্যায় ১৯৭৭ – ৮৯: অর্থনৈতিক সংস্কাৰৰ প্ৰক্ৰিয়া ১৯৭৭ চনৰ শেষৰ ফালে আৰম্ভ হৈছিল প্রথমে শুল্ক গাঁথনি সংশোধন, বিদেশী বিনিয়োগৰ ওপৰত সীমাবদ্ধতা হ্ৰাস কৰা, মুক্ত বাণিজ্য ক্ষেত্ৰ (FTZ) আঁচনিৰ অধীনত ৰপ্তানিমুখী বিদেশী বিনিয়োগৰ বাবে নতুন উদগনি ঘোষণা কৰি। ই লগতে বিত্তীয় সংস্কাৰ ৰক্ষা কৰে যাৰ ভিতৰত আছে মুদ্রাস্ফীতিৰ হাৰতকৈ অধিক স্তৰত সূতৰ হাৰ মিলাই লোৱা, বেংক ব্যৱসায় খণ্ডটো বিদেশী বেংকৰ বাবে মুকলি কৰা আৰু ঋণ বজাৰক সূতৰ হাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া, বিনিময় হাৰ পুনৰ সংৰেখন আৰু অপৰম্পৰাগত ৰপ্তানিৰ বাবে উদ্দীপনা যোগোৱা। ই ইয়াৰ ঘৰুৱা মুদ্ৰাৰ মূল্য ১০০ শতাংশতকৈও অধিক হ্রাস কৰিছিল। অৰ্থনীতিৰ ওপৰত এই সংস্কাৰৰ প্ৰভাৱ যথেষ্ট আছিল। কিয়নো মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন (GDP) বৃদ্ধিৰ হাৰ ১৯৭০-ৰ দশকৰ প্ৰথমাধত ২.৯ শতাংশৰ পৰা ১৯৭৮-৮৩ চনত ৬ শতাংশলৈ বৃদ্ধি হৈছিল। ৰপ্তানি ১৯৭৭ চনত ০.৮০ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰৰ পৰা ১৯৮৮ চনত ১.৫ বিলিয়ন আমেৰিকান ডলাৰলৈ বৃদ্ধি হৈছিল।
আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে বিদেশী বিনিয়োগকাৰীসকলৰ আত্মবিশ্বাস বৃদ্ধি পাইছিল আৰু ঘৰুৱা আৰু বিদেশী বিনিয়োগকাৰী সকলৰ মাজত যৌথ উদ্যোগৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাইছিল। অৱশ্যে, এই সংস্কাৰবোৰে ১৯৮০ ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে গতি হেৰুৱাইছিল মুখ্যতঃ দুটা কাৰণৰ বাবে প্ৰথমে ৰাজনৈতিক ভাৱে আকর্ষণীয় বিনিয়োগ প্ৰকল্পৰ প্ৰতি গাঁথনিগত সমন্বয়ৰ পৰা আঁতৰি নীতিগত অগ্ৰাধিকাৰৰ পৰিৱৰ্তন আৰু দ্বিতীয়ত, শ্রীলংকাৰ তামিল আৰু চৰকাৰী বাহিনীৰ মাজত জাতিগত সংঘাতৰ তীব্রতা।
বিশেষ কাৰ্যকৰী বাহিনীৰ (SAPs) দ্বিতীয় পর্যায়: শ্রীলংকাৰ তামিলসকলৰ বাবে পৃথক ভূমিৰ আন্দোলন ১৯৮০ ৰ দশকৰ মাজভাগত লিবাৰেচন টাইগাৰ্ছ অফ তামিল ইলাম (LTTE) বেনাৰত আৰম্ভ হৈছিল যাৰ ফলত ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক ক্ষেত্ৰত অপৰিসীম অর্থনৈতিক ক্ষতি আৰু অস্থিৰতা সৃষ্টি হৈছিল। এল. টি. টি. ই. ৰ বিদ্ৰোহ আৰু উগ্ৰপন্থী কার্যকলাপৰ ফলত প্ৰতিৰক্ষা ব্যয় তীব্র হয়, যাৰ ফলত বিত্তীয় ঘাটি বৃদ্ধি হয়, সামষ্টিক অর্থনৈতিক সমস্যা বৃদ্ধি হয় আৰু আন্তর্জাতিক প্রতিযোগিতাৰ দ্ৰুত ক্ষয় হয়। ১৯৮৮ চনৰ শেষৰ ফালে, ফৰেক্সৰ ভাণ্ডাৰ তীব্ৰভাৱে হ্রাস পাইছিল, প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ হ্রাস আৰু পৰিশোধৰ ভাৰসাম্যৰ সংকট আছিল যিয়ে চৰকাৰক ১৯৮৭ চনৰ জুনত বিত্তীয় সমৰ্থনৰ বাবে আন্তর্জাতিক মুদ্ৰানিধিৰ কাষ চাপিবলৈ বাধ্য কৰিছিল। ঋণটো অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰ আৰম্ভ কৰাৰ চৰ্তসাপেক্ষে অনুমোদিত হৈছিল। সংস্কাৰৰ দিশত অন্তর্ভুক্ত আছিল ব্যক্তিগতকৰণ কাৰ্যসূচী, অধিক শুল্ক হ্রাস আৰু সৰলীকৰণ, চলিত একাউণ্ট লেনদেনৰ (BOPS) ওপৰত বিনিময় নিয়ন্ত্ৰণ আঁতৰোৱা, নমনীয় বিনিময় হাৰৰ প্ৰতি প্ৰতিশ্ৰুতি আৰু বিত্তীয় ঘাটি হ্ৰাস কৰাৰ এক পদক্ষেপ। সংস্কাৰ পেকেজৰ ৰূপায়ণে অর্থনীতিক ১৯৮০ ৰ দশকৰ শেষাৰ্ধৰ ৩.৫ শতাংশৰ পৰা ১৯৯০ ৰ দশকৰ প্ৰথমার্ধত ৫.০৩ শতাংশলৈ বিকাশৰ হাৰ পুনৰুজ্জীৱিত কৰাত সহায় কৰিছিল।
১৯৯০ – ৯৬ বৰ্ষত এল.টি.টি.ই.ৰ বিদ্ৰোহ নিয়ন্ত্রণে চৰকাৰক উন্নয়নমূলক কার্যকলাপৰ ওপৰত পুনৰ মনোযোগ দিয়াৰ বাবে সমন্বিত প্রচেষ্টা কৰাত সহায় কৰিছিল। সামাজিক স্থিৰতা আৰু শান্তি উভতি অহাৰ লগে লগে দেশত বিদেশী বিনিয়োগ প্রবাহিত হ’বলৈ আৰম্ভ হয়। ১৯৯৭ চনত, প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ প্রবাহ ৪৩৩ নিযুত আমেৰিকান ডলাৰলৈ বৃদ্ধি হয় আৰু ৰপ্তানিৰ ক্ষেত্ৰতো লক্ষণীয় উন্নতি হৈছিল। দেশখনে ৰাষ্ট্ৰীয় উপাৰ্জনৰ ৪ শতাংশতকৈও অধিক সামৰিক বাহিনীৰ ওপৰত ব্যয় কৰে যিটো শ্রীলংকাৰ দৰে সাধাৰণ অৰ্থনীতিৰ বাবে যথেষ্ট বেছি।
১২। ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ বিভাজন আৰু পাকিস্তান সৃষ্টিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বাংলাদেশৰ মুক্তি যুদ্ধ কেৱল বাংলাদেশী জাতীয়তাবাদীসকলৰ দ্বাৰা সংঘটিত স্বাধীনতাৰ যুদ্ধ নাছিল — ইয়াৰ এটা মুখ্য উৎপ্ৰেৰক আছিল ধর্ম। পাকিস্তান চৰকাৰে বাংলাদেশী সকলক তেওঁলোকৰ হিন্দু পৃষ্ঠভূমিৰ পৰা আঁতৰাই অনুকৰণীয় মুছলমানলৈ পৰিৱৰ্তন কৰিব বিচাৰিছিল। উপমহাদেশৰ ব্ৰিটিছ উপনিৱেশ বাদৰ পিছত প্ৰথমস্থানত পাকিস্তান সৃষ্টিৰ মূল কাৰণ হিচাপেও ধর্মীয় বিভাজনৰ এই ধাৰণাটো ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। বিদ্রূপাত্মক ভাৱে, উপমহাদেশৰ বিভাজনৰ সময়ত ধৰ্মই বাংলাদেশ আৰু পাকিস্তানক এখন ৰাজ্য হিচাপে একত্ৰিত কৰিছিল আৰু পিছলৈ একেটা ধৰ্মই দুয়োকে পৃথক কৰিছিল। বাংলাদেশৰ মুক্তি যুদ্ধৰ বিকাশ বুজি পোৱাত ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ বিভাজনৰ ঘটনাবোৰৰ ওপৰত এক সতৰ্ক তাৎপর্যপূর্ণ দৃষ্টি অন্তর্ভুক্ত আছে। দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ বিধ্বংসী প্ৰভাৱৰ পিছত, ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিকসকলে ভাৰতীয় উপমহাদেশৰ ওপৰত তেওঁলোকৰ নিয়ন্ত্রণ ত্যাগ কৰে আৰু ১৯৪৭ চনৰ বিভাজনে দুখন স্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ — ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ ৰূপৰেখা প্রস্তুত কৰে।
বিভাজনৰ বহু আগতেই এখন মুছলমান ৰাজ্যৰ বাবে হাহাকাৰ আৰম্ভ হৈছিল। ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ মুছলমান নেতাসকলৰ দ্বাৰা এখন মুছলমান ৰাজ্যৰ দাবী ১৯৪০ চনত লাহোৰ প্ৰস্তাৱৰ জৰিয়তে দৃঢ়ভাৱে প্ৰকাশ কৰা হৈছিল, যাক পাকিস্তানৰ দাবী বা পাকিস্তান প্ৰস্তাৱ বুলিও কোৱা হয়। মুখ্যতঃ হিন্দু ভাৰতত মুছলমানসকল সংখ্যালঘু হোৱাৰ ভয়ত পাকিস্তানৰ দাবীৰ জন্ম হৈছিল। মুছলমান নেতাসকল চিন্তিত আছিল যে হিন্দু সংখ্যাগৰিষ্ঠ গণতান্ত্ৰিক ৰাজ্যত, মুছলমানসকলে তেওঁলোকৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ কঠিন সময় পাব। অল ইণ্ডিয়া মুছলিম লীগ নামৰ ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক গোটৰ তিনিদিনীয়া (২২-২৪ মার্চ, ১৯৪০) বার্ষিক অধিৱেশনত, ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ মুছলমানসকলৰ বাবে এখন পৃথক ৰাজ্য গঢ়ি তোলাৰ ৰাজনৈতিক দাবী হিচাপে লাহোৰ প্ৰস্তাৱ প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। এইটো বৰ্তমানৰ পাকিস্তান আৰু ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বংগ ৰাজ্যৰ পৰা মুছলমান কর্তৃপক্ষৰ এক যৌথ প্রচেষ্টা আছিল। তেওঁলোকৰ মতে, মুছলমানসকল তেওঁলোকৰ নিজা এটা স্বতন্ত্র জাতি আছিল।
হিন্দুসকলৰ তুলনাত জীৱন সম্পর্কে তেওঁলোকৰ দর্শন যথেষ্ট বেলেগ আছিল। যদিও দাবীটো ধর্মীয় পার্থক্যৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল, লাহোৰ প্ৰস্তাৱটোৱে ইছলামিক ৰাজ্যৰ আকাংক্ষা সূচিত কৰা নাছিল। ই এক স্ব – নিৰ্ধাৰিত মুছলমান অঞ্চল সৃষ্টিৰ পৰামৰ্শ দিছিল য’ত তেওঁলোকে কোনো বর্ণবাচক বা ধর্মীয় বৈষম্যৰ অধীন নোহোৱাকৈ তেওঁলোকৰ অধিকাৰ প্ৰয়োগ কৰিব পাৰে। লাহোৰ প্ৰস্তাৱটোৱে ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ লোকসকলৰ মাজত জনপ্রিয়তা অৰ্জন কৰিছিল, বিশেষকৈ সেই প্ৰদেশবোৰত যিসকলে হিন্দু নেতাসকলৰ পৰা বৈষম্য অনুভৱ কৰিছিল। তেওঁলোকৰ সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক অভিযোগবোৰে লাহোৰ প্ৰস্তাৱত অভিব্যক্তি বিচাৰি পাইছিল।
১৯৪৭ চনত উপমহাদেশ বিভক্তিৰ সময়ত এটা পৃথক মুছলিম ৰাষ্ট্ৰ গঠনৰ স্বপ্ন বাস্তবায়িত হয়। দুর্ভাগ্যবশতঃ, এই বিভাজনটো এটা কৰুণ বিভাজন আছিল। ইয়াৰ ফলত লাখ লাখ লোকৰ প্ৰব্ৰজন হৈছিল। মুছলমানসকলে ভাৰত এৰি পাকিস্তানলৈ গৈছিল আৰু হিন্দুসকলে পাকিস্তান এৰি ভাৰতলৈ আহিছিল। প্ৰক্ৰিয়াটোৰ সময়ত ব্যাপক সাম্প্রদায়িক হিংসা সংঘটিত হৈছিল। লাখ লাখ লোকৰ প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল, বহুতে গৃহহীন হৈ পৰিছিল। ভৌগোলিক দূৰত্ব, সাংস্কৃতিক আৰু ভাষিক পার্থক্যতকৈ ধর্মীয় সম্পৰ্কৰ্ক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হৈছিল।
১৩। পশ্চিম পাকিস্তানৰ বৈষম্য আৰু শোষণৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বংগৰ মুছলমানসকলে আশা কৰিছিল যে নতুন মুছলমান ৰাজ্যত তেওঁলোকে অৱশেষত জীৱনৰ এক উন্নত মানদণ্ড প্রাপ্ত কৰিব। হিন্দু জমিদাৰসকলৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ অতীতৰ হীনমন্যতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, বংগৰ মুছলমানসকলে তেওঁলোকৰ মৌলিক অধিকাৰ নিশ্চিত কৰিবলৈ পশ্চিম – পাকিস্তান চৰকাৰৰ বাবে অপেক্ষা কৰি আছিল। অৱশ্যে, বাঙালী ৰাইজে আশা কৰা অনুসৰি ঘটনাবোৰ উন্মোচিত হোৱা নাছিল। পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰে জীৱনৰ সামাজিক, ৰাজনৈতিক আৰু আৰ্থিক ক্ষেত্ৰত পূব-পাকিস্তানৰ লোকসকলৰ প্ৰতি আৰু অধিক বৈষম্যমূলক প্রমাণিত হৈছিল।
(ক) ৰাজনৈতিক বৈষম্য : চৰকাৰৰ মুখ্য কার্যালয় পশ্চিম শাখাত স্থাপন কৰা হৈছিল। ইয়াৰ উপৰিও, কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰত বিভিন্ন জাতিৰ ৰাজনৈতিক প্রতিনিধিত্ব সমান নাছিল। ইয়াত পশ্চিম-পাকিস্তানৰ অভিজাত গোট, মুখ্যতঃ পাঞ্জাৱীসকলৰ আধিপত্য আছিল। সংখ্যালঘু জাতিগত গোট, যেনে — বঙালী জনসংখ্যা, চৰকাৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰতিনিধিত্ব নাছিল। ফলস্বৰূপে, ৰাজ্যিক মালিকানাধীন সংগঠন, চৰকাৰী প্ৰণালী আৰু সশস্ত্র বাহিনীৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰভাৱশালী জাতিগোষ্ঠীৰ হাতত আছিল। ১৯৪৭ – ১৯৭১ চনত, পাকিস্তানে দীঘলীয়া পৰ্যায়ৰ সামৰিক শাসনৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰিছিল, যাৰ ফলত জাতিগত সংখ্যালঘুসকলৰ বাবে ৰাজনৈতিক ক্ষমতা প্রাপ্ত কৰা অধিক কঠিন হৈ পৰিছিল। বঙালী জনগোষ্ঠীৰ নিজৰ প্ৰদেশতো সন্তোষজনক ৰাজনৈতিক প্রতিনিধিত্ব নাছিল। আনকি গৱৰ্ণৰ জেনেৰেলৰ দৰে উচ্চ চৰকাৰী পদৰ বাবেও, বঙালীসকলক যথেষ্ট ভাল বুলি গণ্য কৰা হোৱা নাছিল।
পশ্চিম-পাকিস্তানৰ লোক বা ভাৰতৰ পৰা অহা প্ৰব্ৰজনকাৰী সকলক এনে পদ প্ৰদান কৰা হৈছিল যিসকলে পাকিস্তানৰ নাগৰিকত্ব গ্ৰহণ কৰিছিল। চৰকাৰৰ সৃষ্টিৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত, পশ্চিম-পাকিস্তানী সকলে পূব বংগক ক্ষমতা হস্তান্তৰ নকৰিবলৈ বিভিন্ন প্ৰণালী বিচাৰিছিল, যি জনসংখ্যাৰ আকাৰৰ ক্ষেত্ৰত সংখ্যাগৰিষ্ঠ লোকক আশ্রয় দিছিল। পশ্চিম – পাকিস্তানৰ অভিজাত সকলে নিয়ন্ত্ৰণ দখল কৰিবলৈ কেইবাটাও উপায় উলিয়াইছিল আৰু পশ্চিম-পাকিস্তানৰ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ জৰিয়তে পূব বংগত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰাৰ প্ৰচেষ্টাত সফল হৈছিল। অৱশ্যে, বিভিন্ন ৰাজনৈতিক দলৰ মাজত ক্ষমতাৰ সংগ্ৰাম অব্যাহত আছিল আৰু পশ্চিমীয়া অভিজাত সকলে ৰাজনীতিত বঙালীসকলৰ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য হৈছিল, ৰাষ্ট্ৰীয় সভাৰ কেইবাখনো খচৰা সৃষ্টি আৰু পৰিত্যাগ কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে, বাঙালীসকলক ১৯৫৬ চনৰ সংবিধানত প্ৰতিনিধিত্বৰ সন্তোষজনক অংশ প্ৰদান কৰিছিল। ইয়াৰ ফলত পাকিস্তানৰ দুয়োটা শাখাৰ একত্ৰীকৰণৰ বাবে কোনো ইতিবাচক ফলাফল পোৱাৰ আগতে, দেশখন সামৰিক শাসনৰ চিকাৰ হৈছিল আৰু পূৰ্বৰ বিধানসভাসমূহ পুনৰ ভংগ কৰা হৈছিল।
ৰাজনৈতিক দলসমূহক ১৯৬২ চনৰ নিৰ্বাচনত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া হোৱা নাছিল আৰু পূব-পাকিস্তানৰ বহুৰাজনীতি বিদক তেওঁলোকৰ মতাদর্শ প্ৰচাৰ কৰাত বাধা দিয়া হৈছিল। আয়ুব খান চৰকাৰ কেৱল পশ্চিম শাখাৰ পক্ষত আছিল আৰু তাত ক্ষমতা যথেষ্ট কেন্দ্ৰীভূত কৰি ৰাখিছিল। ১৯৬৫ চনত ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত হোৱা যুদ্ধৰ সময়ত পূব শাখাৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে গ্ৰহণ কৰা নিৰাপত্তা ব্যৱস্থা অৱহেলিত হোৱাৰ সময়ত পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে পূব-পাকিস্তানৰ অসন্তুষ্টি অধিক বৃদ্ধি পাইছিল। পৰৱৰ্তী জেনেৰেল আয়ুব খানৰ পতনৰ পিছত, ইয়াহিয়া খানে পাকিস্তানৰ ওপৰত আধিপত্য অৰ্জন কৰে। ইয়াহিয়া খানে পাকিস্তানত প্ৰথম সাধাৰণ নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল আৰু অৱশেষত ১৯৭০ চনত তেওঁৰ প্ৰতিশ্ৰুতি পূৰণ কৰিছিল। ইয়াহিয়াই পূব আৰু পশ্চিম শাখাৰ মাজত শান্তি আৰু পাৰস্পৰিক সহযোগিতা পুনৰুদ্ধাৰ কৰাৰ আশা অতি সোনকালেই গুচি গৈছিল। ১৯৭০ চনৰ নিৰ্বাচনৰ ফলাফল পশ্চিম শাখাৰ ৰাজনৈতিক অভিজাতসকলৰ বাবে মাৰাত্মক আছিল কিয়নো পশ্চিম শাখাৰ এক প্ৰভাৱশালী ৰাজনৈতিক দল আৱামী লীগে নিৰ্বাচনত জয়ী হৈছিল। পশ্চিম শাখাৰ কোনো আসন সুৰক্ষিত কৰাত ব্যৰ্থ হোৱা সত্বেও তেওঁলোকে ৩০০ খন আসনৰ ভিতৰত ১৬০ খন আসন লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
একেদৰে, কোনো ৰাজনৈতিক দলে পশ্চিম শাখাত আসন লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাছিল। দলবোৰ কেৱল তেওঁলোকৰ নিজ নিজ প্ৰদেশত জনসংখ্যা সংগ্ৰহ কৰিবলৈ সক্ষম আছিল। আৱামী লীগে লাভ কৰা সংখ্যাগৰিষ্ঠ ভোটৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি, ইতিহাসত প্ৰথমবাৰৰ বাবে এটা পূব – পাকিস্তানী ৰাজনৈতিক গোটে পাকিস্তানত ক্ষমতা লাভ কৰিব লাগিছিল। যিহেতু ই পশ্চিম শাখা ৰাজনৈতিক অভিজাত সকলৰ স্বাৰ্থ পূৰণ কৰা নাছিল, সেয়েহে এক ষড়যন্ত্ৰ ৰচনা কৰা হৈছিল। আৱামী লীগৰ নেতা শ্বেখ মুজিবৰ বিজয় আৰু পূব-পাকিস্তানৰ উন্নয়নৰ দাবীৰ পিছত জেনেৰেল য়াহিয়া খানে ঘোষণা কৰে যে ১৯৭১ চনৰ ৩ মাৰ্চত জাতীয় সমাৱেশৰ এখন বৈঠক অনুষ্ঠিত হ’ব। এই জাননীৰ লগে লগে পূব-পাকিস্তানত অসামৰিক অস্থিৰতা বিয়পি পৰে, ৰাজপথত গণ প্ৰদৰ্শন হয় আৰু বাংলাদেশৰ মুক্তি যুদ্ধৰ স্ফুলিঙ্গ জ্বলি উঠে।
(খ) অর্থনৈতিক শোষণ : পূব-পাকিস্তানৰ দুৰ্দশা কেৱল পশ্চিম শাখাৰ ৰাজনৈতিক আধিপত্যৰ বাবেই নহয়। যদিও ৰাজনৈতিক শক্তি পশ্চিম – পাকিস্তানত কেন্দ্রীভূত আছিল, তত্ত্বগতভাৱে কৰ্তৃপক্ষই কেৱল অর্থনৈতিক দাবী সন্তুষ্ট হ’লে পূর্ব-পাকিস্তানৰ লোকসকলক শাস্ত কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। পূব-পাকিস্তানে তীব্র অর্থনৈতিক শোষণৰ সন্মুখীন হৈছিল আৰু দুয়োটা শাখাৰ মাজৰ সম্পৰ্ক উপমহাদেশৰ ওপৰত ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক শক্তিৰ নির্মম অর্থনৈতিক অপব্যৱহাৰৰ সৈতে সাদৃশ্যপূর্ণ আছিল। ব্ৰিটিছসকলৰ নিচিনা, পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰে পশ্চিম শাখাৰ পৰা লাভাৱান্বিত হ’লেও ইয়াৰ বিকাশত পর্যাপ্ত বিনিয়োগ কৰা নাছিল। পশ্চিম শাখাত নিযুক্তিত পূব-পাকিস্তানীৰ সংখ্যা, বিশেষকৈ উচ্চ সন্মানীয় পদত পশ্চিমপাকিস্তানীসকলৰ তুলনাত নগণ্য আছিল। যদিও বিভাজনৰ পিছত পূব-পাকিস্তানৰ তুলনাত পশ্চিম-পাকিস্তানৰ জনসংখ্যাৰ আকাৰ কম আছিল, ৰাষ্ট্ৰীয় বাজেটৰ এক মুখ্য অংশ (৭৫ শতাংশ) পশ্চিম-পাকিস্তানত ব্যয় কৰা হৈছিল, যাৰ ফলত পূব-পাকিস্তানৰ বাবে এক নগণ্য অংশ বাকী আছিল ৷
সেই বাকীখিনি আর্থিকভাৱে বঞ্চিত হৈছিল যদিও ইৰাজহ উপাৰ্জনৰ ৬২ শতাংশ উৎপাদনৰ বাবে দায়বদ্ধ আছিল। অঞ্চলটোৰ প্ৰতি ঘোৰ অৱহেলা আন সম্পদৰ বিতৰণতো স্পষ্ট হৈছিল। পূব শাখাৰ তুলনাত পশ্চিম শাখাত ২৫ গুণ বেছি সামৰিক কৰ্মী আছিল। পুব-পাকিস্তানৰ উন্নয়নৰ প্ৰতি পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰৰ উদাসীনতা সেই সময়ৰ জনমুৰি উপাৰ্জনৰ জৰিয়তে দেখা গৈছিল, যি ১৯৫৯-৬০ চনৰ সময়ছোৱাত পশ্চিম-পাকিস্তানৰ বাবে ৩২ শতাংশ আৰু ১৯৬৯-১৯৭০ চনত ৬১ শতাংশ অধিক আছিল। ১৯৬৫ চনত পাকিস্তান আৰু ভাৰতৰ মাজত হোৱা যুদ্ধৰ প্ৰতিক্ৰিয়াস্বৰূপে, যাৰ সময়ত পূব-পাকিস্তানক সামান্য সামৰিক প্ৰতিৰক্ষা ৰখা হৈছিল, শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমানে ছয় দফা দাবী (যি ছয় দফা আন্দোলন বা স্বাধীনতাৰ চনদ নামে পৰিচিত) উত্থাপন কৰিছিল। ছয় দফা দাবীৰ গুৰুত্ব আছিল পাকিস্তানক যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজ্য হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰা যাতে পূব শাখাৰ স্বায়ত্তশাসন আৰু সম্পদৰ ওপৰত ইয়াৰ নিয়ন্ত্ৰণ একত্ৰিত কৰা যায়। এই প্রতিশ্ৰুতিৰ ভিত্তি প্রমাণ কৰাটো আছিল দুয়োটা শাখাৰ বাবে দুটা পৃথক মুদ্রা সৃষ্টি কৰা; স্বতন্ত্র বিদেশী ভাণ্ডাৰ; বৈদেশিক মুদ্ৰা উপাৰ্জন আৰু বাণিজ্যৰ পৰা কৰৰ ওপৰত পূব শাখাৰ স্ব-শাসন। ইয়াৰ উপৰিও, পূৱ শাখাত এক স্বয়ংসম্পূর্ণ সশস্ত্র বাহিনী উত্থাপন আৰু বজাই ৰখাৰ বাবে যিহেতু তেওঁলোকে অর্থনৈতিক আৰু সামৰিক সম্পদ প্ৰৱেশাধিকাৰ দাবী কৰিছিল। ছয় দফাৰ দাবীসমূহে পূব শাখাৰ পৰা ব্যাপক সমর্থন সংগ্রহ কৰিছিল কিন্তু ইয়াক পশ্চিম শাখাৰ ৰাজনৈতিক শক্তিৰ দ্বাৰা প্রত্যাখ্যান কৰা হৈছিল।
ছয় দফা আন্দোলন বাংলাদেশৰ ইতিহাসত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বিপর্যয়। প্ৰথমতে প্রত্যাখ্যান কৰা সত্বেও, ই ১৯৭০ চনৰ নিৰ্বাচনৰ সময়ত শ্বেখ মুজিবৰ নিৰ্বাচনী প্রচাৰৰ এক মূল উপাদান হৈ পৰিছিল ৷ ই সকলোৰে বাবে অর্থনৈতিক সুযোগৰ সমান প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰাপ্ত কৰাৰ ওপৰত মুজিবৰ অভিযানক গ্ৰহণ কৰিছিল।
(গ) সামাজিক শোষণ : পাকিস্তান গঠন হোৱাৰ পিছৰে পৰা, পশ্চিম অংশই পূৱক নিম্নমানৰ বুলি অভিহিত কৰিছিল, কিয়নো ই পূৱ শাখাৰ মুছলমানসকলক হিন্দু জনগোষ্ঠীৰ সৈতে তেওঁলোকৰ সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক সম্পৰ্কৰ বাবে অধীনস্থ বুলি গণ্য কৰিছিল, যিবোৰ উপমহাদেশ বিভাজনৰ আগতে পূব-পাকিস্তানত শক্তিশালী, ধনী আৰু আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছিল। বিভাজনৰ ফলস্বৰূপে বহুতো প্রভাৱশালী হিন্দুয়ে ভাৰতত যোগদান কৰিবলৈ পূব – পাকিস্তান ত্যাগ কৰে। তথাপিও, হিন্দু জনগোষ্ঠীক এতিয়াও পূব শাখাত উপস্থিত থকা এক মুখ্য জাতিগত গোট হিচাপে গণ্য কৰা হয়। পশ্চিম পাকিস্তান চৰকাৰে মুছলমান আৰু হিন্দু জনগোষ্ঠীৰ মাজৰ ঘনিষ্ঠতাৰ বিষয়ে সমালোচনা কৰিছিল। যদিও পূব শাখাৰ মুছলমানসকলে বিভাজনক সমৰ্থন কৰিছিল, তথাপিও তেওঁলোকে পশ্চিম পাকিস্তানৰ অভিজাত লোকসকলৰ কল্পনা অনুসৰি পাকিস্তানী হোৱাৰ বাবে নিজৰ সংস্কৃতি বা ভাষা ত্যাগ কৰিবলৈ ইচ্ছুক নাছিল। পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰে পূব-পাকিস্তানত প্ৰাধান্য লাভ কৰা ভাষা অৰ্থাৎ বাঙালীৰ প্ৰতি কোনো মনোযোগ দিয়া নাছিল। উর্দুভাষীৰ সংখ্যাৰ তুলনাত বালীভাষীৰ সংখ্যা অধিক আছিল। উর্দু অভিজাতসকলৰ ভাষা আছিল, কেৱল ৭ শতাংশ পাকিস্তানীয়ে ব্যৱহাৰ কৰিছিল। ইয়াৰ বিপৰীতে, বাংলা ভাষাত ৫৬ শতাংশ পাকিস্তানীয়ে কথা পাতিছিল।
পশ্চিম-পাকিস্তানৰ নেতাসকলে চৰকাৰী ভাষা বাছনি কৰোতে এই কাৰকটো বিবেচনা কৰা নাছিল । পুব প্ৰদেশৰ লোকসকলৰ দৈনন্দিন ব্যৱহাৰৰ বাবে বঙালী এতিয়াও প্রাথমিক ভাষা হৈ থাকিব পাৰে বুলি যুক্তি দি থাকোতে পাকিস্তানৰ প্ৰতিষ্ঠাপক পিতৃ আৰু প্ৰথম গভৰ্ণৰ জেনেৰেল মহম্মদ আলী জিন্নাই ১৯৪৮ চনৰ ২৪ মাৰ্চত ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ত এক সন্মিলনৰ সময়ত ঘোষণা কৰিছিল যে উৰ্দু ৰাজ্যিক ভাষা হৈ পৰিব। এই ঘোষণাই পূব শাখাৰ লোকসকলৰ মাজত এক ডাঙৰ ক্ষোভৰ সৃষ্টি কৰিছিল যিটো বঙালী ভাষা আন্দোলন হিচাপে পৰিচিত হৈছিল।
বঙালীক ৰাজ্যিক ভাষাৰ মৰ্যাদা আৰু ইয়াৰ অভিপ্রেত বিলুপ্তি অস্বীকাৰ কৰাটো বঙালী লোকসকলৰ বাবে গ্রহণযোগ্য নাছিল। তেওঁলোকে উপলব্ধি কৰিছিল যে যদি এই সিদ্ধান্তৰ প্ৰতিবাদ কৰা নহয় তেন্তে তেওঁলোকৰ মাতৃভাষা পশ্চিম পাকিস্তান চৰকাৰৰ আক্ৰমণৰ পৰা বাচি নাথাকিব। সেই সময়ত, বাংলা ভাষাৰ বিলুপ্তি ইতিমধ্যে কেনেদৰে দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত হৈ আছিল তাৰ দ্বাৰা অনুভৱ কৰা হৈছিল। পশ্চিম-পাকিস্তানী অভিজাতসকলে সংস্কৃত ভাষাৰ আধাৰ শব্দৰ সলনি উর্দু শব্দ ব্যৱহাৰ কৰি ভাষাটোৰ পৰিৱৰ্তন পৰিচালনা কৰিছিল। আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল ১৯৫২ চনৰ ২১ ফেব্ৰুৱাৰীত হোৱা প্ৰদৰ্শন। শোভাযাত্ৰাটোৱে ফৌজদাৰী প্ৰক্ৰিয়া বিধিৰ ১৪৪ ধাৰাৰ অধীনত আদেশৰ বিৰুদ্ধে অবাধ্যতা প্ৰকাশ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
১৯৫২ চনৰ ২০ ফেব্ৰুৱাৰীত জাৰি কৰা এই নিৰ্দেশত ৰাজ্যৰ ভাষা সলনি কৰাৰ লক্ষ্যৰে যিকোনো ধৰণৰ প্ৰদৰ্শন বা প্রতিবাদ নিষিদ্ধ কৰা হৈছিল। যেতিয়া ঢাকা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছাত্ৰছাত্ৰীৰ এটা বৃহৎ দলে অসংখ্য ৰাজনৈতিক কৰ্মীৰ সৈতে প্ৰাদেশিক সভাৰ সন্মুখত এক শোভাযাত্রা উলিয়াই বাংলাক চৰকাৰী ভাষা হিচাপে গ্ৰহণ কৰাৰ অধিকাৰৰ বাবে আহ্বান জনায়, তেতিয়া সশস্ত্র বাহিনীয়ে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলৰ ওপৰত গুলীচালনা কৰে। তাতে পাঁচজন লোক নিহত হৈছিল আৰু তেতিয়াৰ পৰা ২১ ফেব্ৰুৱাৰী দিনটো বাংলাদেশত ভাষা শহীদ দিৱস হিচাে পালন কৰা হয়। ১৯৯৯ চনত ইউনেস্কোরে ২১ ফেব্ৰুৱাৰীক বঙালীসকলে কৰা ত্যাগ স্বীকৃতিস্বৰূপে আন্তর্জাতিক মাতৃভাষা দিৱস হিচাপে ঘোষণা কৰে। দুবছৰৰ পিছত, ১৯৫৪ চনৰ ৭ মে তাৰিখে অৱশেষত বঙালীক চৰকাৰী মৰ্যাদা দিয়া হয়। বাংলাদেশে স্বাধীনতা অর্জন কৰাৰ আগতে নিৰন্তৰ ৰাজনৈতিক, অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক শোষণে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। এই ৰাষ্ট্ৰীয় সংগ্ৰামৰ সমাধান আৰু বাংলাদেশক এখন স্বাধীন দেশ হিচাপে সৃষ্টি কৰাত অৰিহণা যোগাইছিল।
আগৰতলা ষড়যন্ত্ৰ গোচৰ : শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমানৰ ছয় দফা দাবীৰ জনপ্রিয়তাই জেনেৰেল আয়ুব খানৰ শাসনকালত পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰৰ মাজত ভয়ৰ সৃষ্টি কৰিছিল। ১৯৬৮ চনৰ ১৯ জুনত আয়ুৰ খান চৰকাৰে শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমানক আন ৩৪ জন বঙালী অসামৰিক আৰু সামৰিক বিষয়াৰ সৈতে সম্পূৰ্ণৰূপে গ্ৰেপ্তাৰ কৰে আৰু তেওঁলোকৰ বিৰুদ্ধে পাকিস্তানৰ বিৰুদ্ধে ষড়যন্ত্ৰৰ অভিযোগ আৰোপ কৰে। এই গোচৰটো আগৰতলা ষড়যন্ত্ৰৰ গোচৰ হিচাপে জনপ্ৰিয় কাৰণ জেনেৰেল আয়ুব খানে দাবী কৰিছিল যে শ্বেখ মুজিব আৰু তেওঁৰ ৰাজনৈতিক সহযোগীসকলে আগৰতলা (ত্ৰিপুৰা আৰু ভাৰত) চহৰত ভাৰত চৰকাৰৰ সৈতে এখন স্বাধীন বাংলাদেশ সৃষ্টিৰ ষড়যন্ত্ৰ কৰি আছে। এই ঘটনাটোক “ৰাজ্য বনাম শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমান আৰু অন্যান্য” বুলিও জনা যায়। শ্বেখ মুজিবক বৰ্খাস্ত কৰাত আয়ুব খানৰ অভিপ্রায় বিফল হৈছিল। পুব-পাকিস্তানৰ লোকসকল নিশ্চিত হৈছিল যে এই সম্পর্কটো নিজেই শ্বেখ মুজিবৰ বিৰুদ্ধে আৰু পূব-পাকিস্তানৰ বিৰুদ্ধে এক ষড়যন্ত্ৰ আছিল আৰু শ্বেখ মুজিবৰ চৰ্তহীন মুক্তিৰ দাবীত এটা আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল।
পূব-পাকিস্তানৰ জনসাধাৰণৰ বিদ্ৰোহ অধিক তীব্ৰ হৈ পৰে যেতিয়া এজন অভিযুক্ত সৈনিকৰ পদবিশেষ জহুৰুল হকক তেওঁৰ কাৰাগাৰৰ কোষত এজন ৰক্ষীয়ে হত্যা কৰে। এক গণ আন্দোলনৰ সন্মুখীন হৈ, জেনেৰেল আয়ুব খানৰ ওচৰত আগৰতলা ষড়যন্ত্র প্রত্যাহাৰ কৰাৰ বাহিৰে আন কোনো উপায় নাছিল আৰু ১৯৬৯ চনৰ ২২ ফেব্ৰুৱাৰীত আন সকলো অভিযুক্তৰ সৈতে শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমানক মুক্তি দিয়া হৈছিল। এই অনুষ্ঠানটো পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে পূব-পাকিস্তানৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ বিজয়সমূহৰ ভিতৰত এটা আছিল। এইটো ব্যাপকভাৱে বিশ্বাস কৰা হয় যে আগতলা ষড়যন্ত্ৰৰ গোচৰ সন্দৰ্ভত আয়ুব খান শাসনৰ বিফলতাই তেওঁৰ শাসনৰ পতনত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগাইছিল।
অপাৰেচন চাৰ্চলাইট : অপাৰেচন চাৰ্চলাইট হৈছে পৰিকল্পিত গণহত্যা যিটো ১৯৭১ চনৰ ২৫ মাৰ্চত সংঘটিত হৈছিল আৰু পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰে পূব শাখাৰ নাগৰিকৰ বিৰুদ্ধে কৰিছিল। এই পৰিকল্পনাটো ১৯৭০ চনত পাকিস্তানৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনত শ্বেখ মুজিবৰ দলৰ বিজয়ৰ ফলাফল আছিল। পশ্চিম-পাকিস্তানী শাসকসকলৰ শ্বেখ মুজিবক ক্ষমতা দিয়াৰ কোনো ইচ্ছা নাছিল আৰু অৱশেষত তেওঁলোকৰ জাতীয় সমাৱেশ বৰ্খাস্ত কৰা হৈছিল। এই বৰ্খাস্তকৰণে পূব-পাকিস্তানৰ জনসাধাৰণৰ মাজত তীব্ৰ প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সৃষ্টি কৰে আৰু শ্বেখ মুজিবে পাঁচ দিনীয়া ধৰ্মঘট আৰু প্ৰতিবাদ অনির্দিষ্টকালৰ বাবে আহ্বান কৰে৷ পাঁচদিনীয়া ধৰ্মঘটৰ পিছত তেওঁ পূব-পাকিস্তানী লোকসকলক স্বাধীনতা সংগ্ৰাম আৰম্ভ কৰিবলৈ আহ্বান জনায়৷ পশ্চিম – পাকিস্তান চৰকাৰৰ দ্বাৰা জাৰি কৰা কাৰফিউ ভংগ কৰাৰ ফলত আইন-শৃংখলা ভাঙ্গি পৰে৷ বাংলাদেশৰ বাবে স্বাধীনতা আৰু আত্মনিৰ্ধাৰণৰ দাবীত বাঙালীসকলে ৰাজপথ দখল কৰিছিল।
এই সময়ছোৱাত, আৱামী লীগৰ এখন সভাত বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰীয় সংগীত বাছনি কৰা হৈছিল। জেনেৰেল য়াহিয়া খানে পশ্চিম-পাকিস্তান চৰকাৰৰ আদেশ পালন কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰাৰ বাবে পুব-পাকিস্তানৰ লোকসকলক শাস্তি দিয়াৰ বাবে বঙালী জাতীয়তাবাদীসকলৰ এক গণহত্যামূলক কাৰ্যপন্থা ধাৰণা কৰিছিল। তেওঁ ১৯৭১ চনৰ ২৫ মাৰ্চৰ নিশা এক সামৰিক অভিযান ৰখাৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল, যাৰ উদ্দেশ্য আছিল পাকিস্তানৰ পৰা বঙালী জাতীয়তাবাদৰ শক্তি আঁতৰ কৰা। অপাৰেচন চাৰ্চলাইটৰ উদ্দেশ্য আছিল এমাহৰ ভিতৰত ৰাজনৈতিক আৰু সামৰিক বিৰোধীকে ধৰি সকলো বঙালী জাতীয়তাবাদীক নিৰ্মূল কৰা। জাতীয়তাবাদী বিদ্ৰোহীসকলৰ আধিপত্য থকা সকলো মুখ্য চহৰৰ ওপৰত সম্পূর্ণ নিয়ন্ত্ৰণ লোৱা। ফলস্বৰূপে, পূব-পাকিস্তানৰ লোকসকলে ইতিহাসৰ আটাইতকৈ নিষ্ঠুৰ গণহত্যাৰ সাক্ষী হৈছিল।
পশ্চিমপাকিস্তানৰ সৈন্যই গোপনে পূব-পাকিস্তান অভিমুখে যাত্রা কৰে আৰু ১৯৭১ চনৰ ২৫ মাৰ্চৰ নিশা পাকিস্তানী সামৰিক বাহিনীয়ে বৰ্তমানৰ ৰাজধানী চহৰ বাংলাদেশৰ ঢাকা চহৰত অভিযান আৰম্ভ কৰে। একে ৰাতি, শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমানক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয় আৰু পশ্চিম – পাকিস্তানলৈ লৈ যোৱা হয়। গ্ৰেপ্তাৰ হোৱাৰ আগতে শ্বেখ মুজিবুৰ ৰহমানে ঘোষণা কৰিছিল যে পূবপাকিস্তান বাংলাদেশ হ’ব লাগিব – এখন স্বাধীন সার্বভৌম দেশ। স্বাধীনতাৰ ঘোষণাটো সমগ্র পূব পাকিস্তানত ই.পি.আৰ. প্ৰেৰকৰ জৰিয়তে প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। যদিও ঘোষণাটো ২৫ মাৰ্চত কৰা হৈছিল কিন্তু ই মাজনিশাৰ পিছতেই সংঘটিত হৈছিল। তেতিয়াৰ পৰা মাৰ্চৰ ২৬ তাৰিখটো বাংলাদেশৰ স্বাধীনতা দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয়।
