Understanding South Asia Unit 4 আর্থ-সামাজিক সমস্যা – II, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Understanding South Asia Unit 4 আর্থ-সামাজিক সমস্যা – II Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Understanding South Asia Unit 4 আর্থ-সামাজিক সমস্যা – II Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Understanding South Asia Unit 4 আর্থ-সামাজিক সমস্যা – II
Understanding South Asia Unit 4 আর্থ-সামাজিক সমস্যা – II Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Understanding South Asia Unit 4 আর্থ-সামাজিক সমস্যা – II provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Socio – Economic Issues – II
POLITICAL SCIENCE
UNDERSTANDING SOUTH ASIA
দক্ষিণ এছিয়াৰ বোধগম্যতা
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। কুওমিণ্টাং চীনৰ পৰিৱৰ্তে কমিউনিষ্ট চীনক নিৰাপত্তা পৰিষদৰ স্থায়ী সদস্য কোন চনত কৰা হৈছে?
উত্তৰঃ ১৯৭১ চনত।
২। কোন চনক দক্ষিণ এছিয়াৰ সেউজীয়া বছৰ হিচাপে ঘোষণা কৰা হয়?
উত্তৰঃ ২০০৭ চনক।
৩। ইউৰোপৰ অৰ্থনৈতিক সংস্থাক কি নামে অভিহিত কৰিব পাৰি?
উত্তৰঃ ইউৰোপীয় সংঘ।
৪। দেশবোৰ চিনাক্তকৰণ কৰা:
(ক) ৰাজশাসনৰ হকে, গণতান্ত্রিক দলৰ হকে সন্ত্রাসবাদী সকলে কৰা সংগ্ৰামে ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ বাতাবৰণৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
উত্তৰঃ নেপাল।
(খ) প্রথম দেশখন, যিয়ে দক্ষিণ এছিয়াৰ অঞ্চলবিলাকত ইয়াৰ অৰ্থনীতিত ক্ষেত্ৰত উদাৰ ভাৱ পোষণ কৰিছিল।
উত্তৰঃ শ্রীলংকা।
(গ) বহুমুখী দলৰ প্ৰতিযোগিতাৰে ভূমিবন্ধ (Landlock) দেশ।
উত্তৰঃ নেপাল।
(ঘ) গণতান্ত্রিক হকে দল আৰু সৈনিকৰ মাজত হোৱা বিবাদৰ ক্ষেত্ৰত সৈনিকে গণতান্ত্রিক ক্ষেত্ৰত প্ৰভুত্ব বিস্তাৰ কৰে।
উত্তৰঃ পাকিস্তান।
(ঙ) কেন্দ্ৰত অৱস্থিত আৰু দক্ষিণ এছিয়াৰ সৰহ সংখ্যক দেশৰ সীমাৰ অংশত থকা দেশ।
উত্তৰঃ ভাৰত।
(চ) ক্ষুদ্র সঞ্চয় আৰু ঋণ সমবায়ে গ্ৰাম্য অঞ্চলত দৰিদ্ৰতা দূৰীকৰণত সহায় কৰিছে।
উত্তৰঃ বাংলাদেশ।
(ছ) ৰাজশাসনৰ সৈতে ভূমিবদ্ধ দেশখন –
উত্তৰঃ ভূটান।
৫। দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজনীতিত কোনবোৰ দেশে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লৈছিল?
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজনীতিত আমেৰিকা আৰু চীনে অতি গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা লৈছিল।
৬। পাকিস্তান কোন চনত স্বাধীন হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৭ চনত।
৭। বাংলাদেশ কোন চনত স্বাধীন হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৭১ চনত।
৮। কোনখন দেশ মৌলবাদী, কিন্তু বর্তমান বহুমুখী দলৰ বাবে ৰজাই আঁচনিসমূহ ৰূপায়ণ কৰে?
উত্তৰঃ ভূটান।
৯। শ্রীলংকালৈ ভাৰতে কোন চনত শান্তিৰক্ষক সৈনিক প্ৰেৰণ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৯৮৭ চনত।
১০৷ কোনখন দেশ চুলটৰ শাসনত আছিল, কিন্তু বর্তমান গণতান্ত্রিক হৈছে?
উত্তৰঃ মালদ্বীপ।
১১। ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত কার্গিল যুদ্ধ কেতিয়া হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯৯ চনত।
১২। ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত টাসকেণ্ট চুক্তি কোন চনত স্বাক্ষৰ হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৬৬ চনত।
১৩। ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত চিমলা চুক্তি কেতিয়া স্বাক্ষৰ হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৭২ চনত।
১৪। ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত আগ্ৰা চুক্তি কেতিয়া স্বাক্ষৰ হৈছিল?
উত্তৰঃ ২০০১ চনত।
১৫। কোন দেশক ভূমিবদ্ধ দেশ বোলা হয়?
উত্তৰঃ নেপাল।
১৬। দক্ষিণ এছিয়াৰ কোনখন দেশে প্রথম উদাৰীকৰণ অৰ্থনীতি গ্ৰহণ কৰিছিল?
উত্তৰঃ শ্রীলংকা।
১৭। বাংলাদেশৰ সংবিধান মুখ্যত কিহৰ ওপৰত আস্থা ৰাখি ৰচনা কৰা হয়?
উত্তৰঃ ধৰ্মনিৰপেক্ষবাদ, গণতন্ত্র আৰু সমাজবাদৰ ওপৰত আস্থা ৰাখি বাংলাদেশৰ সংবিধান ৰচনা কৰা হয়।
১৮। মুকলি বাণিজ্য চুক্তিখন কোন কোন দেশৰ মাজত হয় আৰু ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰঃ মুকলি বাণিজ্য চুক্তিখন ভাৰত আৰু শ্ৰীলংকাৰ মাজত হয়। ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য হ’ল দুয়োখন দেশৰ মাজত থকা সম্পৰ্ক সবল কৰা।
১৯। জাতিগত হিংসাৰ অৰ্থ কি?
উত্তৰঃ জাতিগত হিংসা হৈছে জাতিগত বিদ্বেষ আৰু জাতিগত সংঘাতৰ দ্বাৰা স্পষ্টভাৱে অনুপ্রাণিত এক প্ৰকাৰৰ ৰাজনৈতিক হিংসা। সন্ত্ৰাসবাদৰ চৰিত্ৰ থকাৰ বাবে যুক্তি দিব পৰা জাতিগত হিংসাৰ প্ৰকাৰবোৰক জাতিগত সন্ত্রাসবাদ বা জাতিগতভাৱে অনুপ্ৰেৰিত সন্ত্রাসবাদ বুলি ক’ব পাৰি।
২০। ভাৰত আৰু পাকিস্তানত জাতিগত সংঘর্ষ কি?
উত্তৰঃ কাশ্মীৰ সংঘৰ্ষ হৈছে কাশ্মীৰ অঞ্চলক লৈ এক আঞ্চলিক সংঘর্ষ, মুখ্যতঃ ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত, য’ত চীনে তৃতীয় পক্ষৰ ভূমিকা পালন কৰিছে। ১৯৪৭ চনত ভাৰত বিভাজনৰ পিছত সংঘৰ্ষ আৰম্ভ হৈছিল কিয়নো ভাৰত আৰু পাকিস্তান দুয়োটাই পূৰ্বৰ ৰাজকীয় ৰাজ্য জম্মু আৰু কাশ্মীৰৰ সম্পূৰ্ণ দাবী কৰিছিল।
২১। জাতিগত সংঘৰ্ষৰ প্ৰভাৱবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ জাতিগত সংঘৰ্ষসমূহ কেন্দ্ৰস্থলৰ বাহিৰত প্ৰত্যক্ষ প্রভাৱ পেলায়। সেইবোৰৰ ভিতৰত আছে শৰণাৰ্থী প্ৰবাহ, আভ্যন্তৰীণ স্থানান্তৰ, আঞ্চলিক অস্থিৰতা, অর্থনৈতিক বিফলতা, পাৰিপাৰ্শ্বিক দুৰ্যোগ, প্ৰসাৰণ আৰু সংগঠিত অপৰাধ আৰু সন্ত্ৰাসবাদৰ বাবে অনুকূল পৰিস্থিতি।
২২। ধর্মই দক্ষিণ এছিয়াক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে?
উত্তৰঃ ধৰ্মীয় বৈচিত্র্যই দক্ষিণ এছিয়াৰ বিভিন্ন ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ একতাৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰে। কিয়নো ধৰ্মই মানুহৰ বিশ্বাস, মূল্যবোধ আৰু আচৰণক সংজ্ঞায়িত কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, হিন্দুসকলে গৰুক পবিত্ৰ বুলি গণ্য কৰে আৰু আন ধৰ্মীয় গোটবোৰে খাদ্যৰ বাবে গৰু হত্যা কৰাৰ সময়ত সংঘৰ্ষ সংঘটিত কৰে।
২৩৷ দক্ষিণ এছিয়াৰ মুখ্য ধৰ্মবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়া হৈছে বিশ্বৰ বহুতো মহান ধৰ্মীয় পৰম্পৰাৰ আসন। দক্ষিণ এছিয়াৰ মুখ্য ধৰ্মবোৰ হৈছে — হিন্দু, ইছলাম, বুদ্ধ আৰু জৈন ধৰ্ম।
২৪। দক্ষিণ এছিয়াৰ বৰ্ধিত বৈষম্যক কিহে ইন্ধন যোগাইছে?
উত্তৰঃ পৰিয়াল আৰু শিশু, লিংগ সমতা, কল্যাণ, দৰিদ্ৰতা হ্রাস, মানৱ মূলধন আৰু বৈষম্যকে ধৰি সামাজিক আৰু কল্যাণমূলক বিষয়বোৰৰ ওপৰত তথ্য আৰু গৱেষণাই এছিয়াৰ দ্ৰুত বিকাশ — নতুন প্রযুক্তি, বিশ্বায়ন আৰু বজাৰমুখী সংস্কাৰক চালিত কৰা শক্তিবোৰে বৰ্ধিত বৈষম্যক ইন্ধন যোগাইছে।
২৫। দক্ষিণ এছিয়াত জাতিগত সংঘর্ষ কি আছিল?
উত্তৰঃ জাতিগত সংঘৰ্ষৰ ভিতৰত আছে বাংলাদেশৰ চাকমা সমস্যা, ভাৰতত হিন্দু, মুছলমান আৰু শিখ সমস্যা, পাকিস্তানৰ হিন্দু আৰু মুহাজিৰ সমস্যা, শ্রীলংকাৰ তামিল সমস্যা আৰু ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত কাশ্মীৰক লৈ সংঘর্ষ।
চমু আৰু ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
১। দক্ষিণ এছিয়াত সংঘৰ্ষৰ দুটা শ্ৰেণী কি কি?
উত্তৰঃ দক্ষিণৰ দুটা শ্ৰেণীৰ সংঘৰ্ষৰ প্ৰথমটো, হৈছে স্থানীয় প্ৰকৃতিৰ লোকসকলৰ মাজত আভ্যন্তৰীণ সংঘাত। এই বিবাদবোৰক বাংলাদেশৰ চাকমা সমস্যা, পাকিস্তানৰ মুহাজিৰ সমস্যা আৰু ভাৰতৰ হিন্দু-মুছলমান সমস্যাৰ দৰে আন্তঃৰাজ্যিক সংঘাত বুলি ক’ব পাৰি। দ্বিতীয়তে, শ্রীলংকাৰ তামিল সমস্যা, অঞ্চলটোৰ বিভিন্ন দেশৰ মাজত পানীৰ বিবাদ আৰু ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত কাশ্মীৰ সমস্যাৰ দৰে আন্তঃৰাজ্যিক সংঘর্ষ।
২। দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহে আঞ্চলিক সমস্যা আৰু সংঘাত সমাধানৰ বাবে কি প্রচেষ্টা কৰিছিল?
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহে দক্ষিণ এছিয়াৰ আঞ্চলিক সহযোগিতা সংস্থা চার্ক স্থাপন কৰি আঞ্চলিক সমস্যা আৰু সংঘাত সমাধানৰ প্ৰয়াস কৰিছিল।
আশা কৰা হৈছিল যে সংগঠনটোৱে অধিক আঞ্চলিক সহযোগিতা সৃষ্টি কৰিব। অৱশ্যে, ই সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত সংঘৰ্ষ সমাধান কৰি বা আনকি অধিক আঞ্চলিক উন্নয়ন আৰু সহযোগিতাৰ দ্বাৰা শান্তি অৰ্জন কৰাত ব্যৰ্থ হৈছে। সেয়েহে, দক্ষিণ এছিয়াত একাধিক সংঘর্ষ অব্যাহত আছে। ইয়াৰ ভিতৰত, জাতিগত সংঘৰ্ষই ৰাজ্যসমূহৰ মাজত সৌহাদ্যপূর্ণ সম্পর্ক প্ৰভাৱিত কৰে আৰু শাস্তি নিৰ্মাণ আৰু অধিক আঞ্চলিক সহযোগিতা প্রাপ্ত কৰাৰ পথত বাধা হিচাপে কাম কৰে।
৩। নেপালৰ গণতন্ত্ৰলৈ অহা তিনিটা প্রত্যাহ্বান উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ নেপালৰ গণতন্ত্ৰলৈ অহা তিনিটা প্ৰত্যাহ্বান হ’ল –
(ক) মাওঁবাদীৰ প্ৰভাৱ বৃদ্ধি হৈছিল ফলত দেশখনৰ বিভিন্ন অংশত ৰাজতন্ত্ৰৰ বিৰুদ্ধে অস্ত্ৰ গ্ৰহণৰ প্ৰস্তুতি চলিছিল।
(খ) সংসদক পুনৰ সংস্থাপন আৰু জনপ্ৰিয় চৰকাৰ এখনৰ নিৰ্বাচন।
(গ) নেপালৰ বাবে সংবিধান এখন লিখা।
৪। ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত থকা সমন্বয় আৰু বৈষম্যৰ দুটাকৈ দিশ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰত আৰু বাংলাদেশৰ মাজত থকা সমন্বয় থকা দুটা দিশ –
(ক) দুইখন দেশে উগ্ৰপন্থী আৰু অবাঞ্ছনীয় কার্যকলাপক উদ্ঘাটক কৰাত একমত।
(খ) দুইখন দেশেই শান্তি আৰু সমন্বয় স্থাপনৰ জৰিয়তে অর্থনৈতিক, বিত্তীয়, বেহা-বেপাৰ, পৰিবহণ, যোগাযোগ আদি দিশসমূহৰ উন্নতি সাধন কৰাত একমত।
বৈষম্য থকা দুটা দিশ –
(ক) গংগা পানীৰ ভাগ বতৰাৰ ক্ষেত্ৰত বিবাদ।
(খ) ভাৰত চৰকাৰৰ বাংলাদেশৰ পৰা বেআইনীভাৱে অহা বহিৰাগত লোকৰ প্ৰবাহক লৈ অসন্তুষ্টি।
৫। দক্ষিণ এছিয়াই কোন কোন দেশক সামৰি লৈছে?
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়াই সাধাৰণতে বাংলাদেশ, ভূটান, মালদ্বীপ, নেপাল, পাকিস্তান আৰু শ্রীলংকা ইত্যাদি দেশসমূহ সামৰি লয়। উত্তৰে হিমালয় আৰু বিশাল ভাৰত মহাসাগৰ, আৰৱ সাগৰ আৰু বংগ সাগৰ ক্ৰমে দক্ষিণ, পশ্চিম আৰু পূব দিশত আছে যি অঞ্চলটোক এক প্রাকৃতিক সংকীর্ণতা প্রদান কৰিছে আৰু উপমহাদেশখনৰ ভাষা, সমাজ আৰু সাংস্কৃতিক বৈষম্যতা সৃষ্টি কৰাত বহু পৰিমাণে দায়বদ্ধ। অঞ্চলটোৰ চাৰিসীমা পূব আৰু পশ্চিমে সিমান স্পষ্ট নহয় যিমান উত্তৰ আৰু দক্ষিণে স্পষ্ট। প্রায় অঞ্চলটোৰ আলোচনাত আফগানিস্তান আৰু ম্যানমাৰ অন্তৰ্ভুক্ত হয়। চীন এখন উল্লেখনীয় ৰাষ্ট্ৰ যদিও ইয়াক অঞ্চলটোৰ এটা অংশ হিচাপে গণ্য কৰা হয় ৷ দক্ষিণ এছিয়া বুলিলে যিহেতু সাতখন ৰাষ্ট্ৰক বুজায় সেয়েহে ‘দক্ষিণ এছিয়া’ বুলিলে প্ৰতিটো ক্ষেত্ৰত বিভিন্নতা থকা এক ভূ-ৰাজনৈতিক অঞ্চলক আখ্যা দিয়া হয়।
৬। বাহিৰা শক্তিসমূহে কেনেকৈ দক্ষিণ এছিয়াৰ দ্বিপাক্ষিক চুক্তিসমূহক প্ৰভাৱান্বিত কৰিছিল?
উত্তৰঃ শূন্যত কোনো অঞ্চল জীয়াই নাথাকে৷ অ-আঞ্চলিক শক্তিৰ পৰা নিজকে যিমানেই পৃথক ৰাখিবৰ চেষ্টা নকৰক কিয় ইয়াক বাহিৰৰ শক্তি আৰু ঘটনা প্ৰভাৱ পেলাবই। দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজনীতিত আমেৰিকা আৰু চীন প্রধান খেলুৱৈ হৈ আছে। যোৱা দহ বছৰত ভাৰত চীন সম্পর্ক উল্লেখনীয়ভাৱে উন্নত হৈছে কিন্তু চীনৰ পাকিস্তানৰ সৈতে কৌশলগত সম্পর্ এতিয়াও প্রধান উত্তেজক হৈ আছে৷ গোলকীয়কৰণ আৰু বিভাজনৰ দাবী যে এছিয়াৰ দুয়োখন দেশকে কাষ চপাইছে আৰু ১৯৯১ চনৰ পৰা অৰ্থনৈতিক সম্পর্ক ভাল হৈছে।
শীতল যুদ্ধৰ পাছত আমেৰিকাৰ দক্ষিণ এছিয়াত হস্তক্ষেপ খৰকৈ বাঢ়িছে। শীতল যুদ্ধৰ শেষৰ পৰা পাকিস্তান আৰু ভাৰত দুয়োৰে সৈতে আমেৰিকাৰ সম্পৰ্ক আছে আৰু ভাৰত পাকিস্তান সম্পৰ্কত এক মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে কাম কৰি আহিছে। আমেৰিকাত বহু সংখ্যক দক্ষিণ এছিয়াৰ বাসিন্দা আৰু অঞ্চলটোৰ বৃহৎ বজাৰ আৰু জনসাধাৰণেও ভৱিষ্যতৰ আঞ্চলিক সুৰক্ষা আৰু শান্তিত আমেৰিকাৰ বাবে এক খোজ দিছে।
৭। ভাৰতৰ চুবুৰীয়া দেশসমূহে প্ৰায়ে ভাবে যে ভাৰত চৰকাৰে অঞ্চলটোৰ সৰু সৰু দেশসমূহৰ ঘৰুৱা ঘটনাৱলীক হস্তক্ষেপ আৰু দমন কৰিবলৈ প্ৰচেষ্টা চলায়। এই ধাৰণাটো সত্য হয়নে?
উত্তৰঃ উক্ত ধাৰণাটো অসত্য। কাৰণ ভাৰতে অ-হস্তক্ষেপ নীতিৰ ওপৰত বিশ্বাসী। সেয়ে ভাৰতৰ বেলিকা ইয়াৰ ওচৰ-চুবুৰীয়া কোনো ৰাষ্ট্ৰক দমন কৰা বা হস্তক্ষেপ কৰা কোনো কাৰ্যকলাপ বা নীতিৰ বশৱৰ্তী নহয়। শ্রীলংকাৰ চৰকাৰৰ অনুৰোধত ভাৰতে শ্রীলংকালৈ শান্তিবাহিনী পঠাইছিল। নেপাল, ভূটান আদিৰ দৰে সৰু দেশসমূহক উন্নয়নৰ কাম – কাজৰ বাবে ভাৰতে যথেষ্ট সংখ্যক মুদ্ৰা প্ৰেৰণ কৰে। ২০০৫ চনত পাকিস্তানত হোৱা ভূমিকম্পৰ ক্ষতি পূৰণৰ বাবে ভাৰতে যথেষ্ট সহায় কৰিছিল। আনকি ভাৰতে এই কথাও বিশ্বাস কৰে যে দক্ষিণ এছিয়াৰ সকলো দেশে মুক্তভাৱে বেহা-বেপাৰ কৰাৰ বাবে দুৱাৰ খোলা ৰাখিলেহে সকলো দেশৰ সমানে উন্নতি হ’ব। উক্ত কথাৰ পৰা এইটো সহজে বুজিব পাৰি যে ভাৰতে ইয়াৰ ওচৰ-চুবুৰীয়া দেশসমূহৰ লগত সমন্বয় স্থাপন কৰাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিহে ইয়াৰ অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক নীতি গ্ৰহণ কৰি আহিছে। অন্যহাতে ভাৰতে এই দেশসমূহক দমন বা হস্তক্ষেপ কোনো কালে কৰা নাই।
৮। শ্রীলংকাৰ জনজাতীয় বিবাদৰ মুখ্য গুৰি ধৰোতাসকলৰ নাম লিখা। এই বিবাদৰ সমাধানৰ সম্ভাৱনীয়তা বিচাৰ কৰা।
উত্তৰঃ শ্রীলংকাৰ জনজাতীয় বিবাদৰ মুখ্য গুৰি ধৰোতাসকল হ’ল — সিংহলীয়সকল আৰু তামিলসকল।
স্বাধীনতাৰ কালছোৱাত শ্রীলংকাৰ ৰাজনীতি সংখ্যাগৰিষ্ঠ সিংহলীৰ স্বাৰ্থ প্ৰতিনিধিত্ব কৰা শক্তিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱান্বিত হৈ আছিল। তেওঁলোকে ভাৰতৰ পৰা শ্ৰীলংকালৈ অনুপ্ৰৱেশ কৰি তাত থিতাপি লোৱা বৃহৎ সংখ্যক তামিলসকলৰ বিৰোধ কৰিছিল। এই অনুপ্ৰৱেশ স্বাধীনতাৰ পাছতো চলি আছিল। সিংহলী জাতীয়তাবাদীসকলে ভাবিছিল যে শ্রীলংকাই তামিলসকলক ৰেহাই দিব নালাগে। কিয়নো শ্রীলংকা কেৱল সিংহলীসকলৰহে। তামিলৰ প্ৰতি এই অৱজ্ঞাই তামিলৰ সামৰিক জাতীয়তাবাদৰ সৃষ্টি কৰিছিল। ১৯৮৩ চনৰ পাছৰে পৰা লিবাৰেচন টাইগাৰ্ছ অফ তামিল ইলাম (LTTE) নামৰ সামৰিক বাহিনীটোৱে শ্ৰীলংকাৰ সেনাৰ সৈতে সশস্ত্র সংগ্ৰাম কৰি আহিছে আৰু ‘তামিল ইলাম’ বা শ্রীলংকাৰ তামিলসকলৰ বাবে পৃথক দেশ বিচাৰিছে। LTTE য়ে শ্রীলংকাৰ উত্তৰ পূৱ অংশ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
শ্রীলংকাৰ সমস্যাটোৱে ভাৰতীয় মানুহক সামৰি লয় আৰু ভাৰতত তামিল জনসাধাৰণৰ এক উল্লেখনীয় হেঁচা আছে যে ভাৰত চৰকাৰ শ্ৰীলংকাৰ তামিলত স্বাৰ্থ ৰক্ষা কৰিব লাগে। তামিলৰ সমস্যাৰ সন্দৰ্ভত ভাৰত চৰকাৰে সময়ে সময়ে শ্রীলংকা চৰকাৰৰ লগত আলোচনাও কৰি আহিছে। কিন্তু ১৯৮৭ চনত শ্রীলংকাৰ তামিলৰ প্ৰশ্নক লৈ ভাৰত চৰকাৰে পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত হয়। ভাৰতে শ্রীলংকাৰ সৈতে এখন চুক্তি কৰে আৰু শ্ৰীলংকাৰ চৰকাৰ আৰু তামিলৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ্ক স্থায়িত্ব দিবৰ বাবে সেনাৰ দল পঠিরাই অৱশেষত ভাৰতীয় আৰ্হি LTTEৰ সৈতে যুদ্ধত লিপ্ত হয়। শ্রীলংকায়ো ভাৰতীয় সেনাৰ উপস্থিতি ভাল কৰা নাছিল। ভাৰতে তেওঁলোকৰ আভ্যন্তৰীণ কথাত হস্তক্ষেপৰ প্ৰচেষ্টাক আখ্যা দিয়ে। ১৯৮৯ চনত শ্ৰীলংকাৰ পৰা বিফলতাৰে ভাৰতীয় শান্তিৰক্ষক শক্তিক উলিয়াই অনা হয়।
শ্রীলংকাৰ বিবাদ হিংসাত্মক হৈয়ে থাকিল। তথাপিও আন্তর্জাতিক বার্মী, বিশেষকৈ দ্বেন ডিভিয়েন দেশবোৰক যেনে নৰৱে আৰু আইলেণ্ড আদিয়ে যুদ্ধ কৰি থকা দলবোৰক আলোচনাৰ বাবে অনাৰ চেষ্টা কৰি আছে।
বিবাদ থাকিলেও শ্রীলংকাত উল্লেখনীয়ভাৱে অর্থনৈতিক উন্নতি আছে আৰু ই উচ্চমানৰ সম্পদৰ বিকাশ লাভ কৰিছে। শ্রীলংকাৰ উন্নয়নশীল দেশবোৰৰ ভিতৰত সফলতাৰে জনসাধাৰণৰ বৃদ্ধিৰ হাৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত আগশাৰীৰ দেশবোৰ অন্যতম, ই অঞ্চলটোত উদাৰ অর্থনৈতিক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা প্ৰথম দেশ। ঘৰুৱা যুদ্ধৰ মাজতো বহু বছৰ ধৰি সৰ্বোচ্চ জনমুখি মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন আছিল। আভ্যন্তৰীণ বিবাদৰ সত্বেও ই গণতন্ত্ৰৰ প্ৰচলন কৰি আহিছে।
৯। ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত সাম্প্রতিক সময়ত হোৱা চুক্তি কেইখনমান উল্লেখ কৰা। আমি দুইখন দেশৰ মাজত চলি থকা বন্ধুত্বৰ সম্পৰ্কৰ্ক লৈ নিশ্চিত হ’ব পাৰোনে?
উত্তৰঃ ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত হোৱা কেইখনমান চুক্তি হ’ল –
(ক) ১৯৬০ চনত বিশ্ব বেংকৰ সহায়ত ভাৰত আৰু পাকিস্তানে সিন্ধু জল চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰে।
(খ) কার্গিল চুক্তি।
(গ) পাকিস্তানৰ সন্ধাবাদীসকলক সমর্থন।
(ঘ) যুদ্ধ নোহোৱা চুক্তি।
(ঙ) আণৱিক শক্তিৰ পৰীক্ষা।
(চ) ভাৰত-পাকিস্তানৰ বাছ পৰিবহণ সেৱাৰ বাবে চুক্তি।
১৯৪৭ চনত ইংৰাজ চৰকাৰে শাসনৰ ক্ষমতা হস্তান্তৰ ক্ৰাৰ ফলত ভাৰত আৰু পাকিস্তান নামৰ ৰাষ্ট্ৰ দুখনৰ সৃষ্টি হয়। কিন্তু স্বাধীনতা লাভৰ পিছৰছোৱা কালত দুয়োখন দেশৰ মাজত এক প্ৰকাৰ শীতল যুদ্ধৰ সৃষ্টি হোৱা বুলি ক’ব পাৰি। মাইকেল ব্ৰেছাৰৰ মতে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ সময়ৰ পৰা দুয়োখন দেশৰ মাজত অঘোষিত যুদ্ধৰ সৃষ্টি হৈ থকা বুলি ক’ব পাৰি। কেতিয়াবা হয়তো উত্তেজনা বৃদ্ধি হৈছে আৰু কেতিয়াবা হয়তো উত্তেজনা কমি গৈছে। দেশ বিভাজনৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা সমস্যা কিছুমানে দুয়োখন দেশৰ মাজত তিক্ততাৰ সৃষ্টি কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও পাকিস্তানৰ ধাৰণা হৈছিল যে ভাৰতে এই বিভাজন কেতিয়াও মানি নলব আৰু সুবিধা পালেই পাকিস্তানক আক্ৰমণ কৰিব। দুয়োখন দেশৰ বৈদেশিক নীতিৰ মাজত থকা প্রভেদেও দুয়োখন দেশৰ মাজত তিক্ততাৰ সৃষ্টি কৰাত বৰঙণি যোগাইছিল। কিছুমান সমস্যা আলোচনাৰ জৰিয়তে সমাধান কৰা সম্ভৱ হৈছিল যদিও, আন কিছুমান সমস্যাই দুয়োখন দেশৰ মাজত তিক্ততাৰো সৃষ্টি কৰিছিল। দুয়োখন দেশৰ মাজত তিক্ততাৰ সৃষ্টি কৰা সমস্যাসমূহৰ ভিতৰত প্ৰধান সমস্যা হৈছে কাশ্মীৰ সমস্যা, পানীৰ সমস্যা, পাকিস্তানৰ সামৰিক নীতি, ভাৰত বিৰোধী প্ৰচাৰ, পাকিস্তানৰ আক্ৰমণাত্মক নীতি, পাকিস্তান দখল কৰা ভাৰতৰ এলেকা চীন দেশলৈ হস্তান্তৰকৰণ, সন্ত্রাসবাদীসকলৰ প্ৰতি সমর্থন।
ওপৰোক্ত আলোচনাৰ পৰা এইটো বুজিব পৰা গ’ল যে ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত চলি থকা সম্পর্ক বন্ধুত্বপূর্ণ নহয়।
১০। দক্ষিণ এছিয়াৰ আঞ্চলিক ৰাজ্য ব্যৱস্থাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সাতখন চার্ক দেশক লৈ গঠিত দক্ষিণ এছিয়া অঞ্চলটো এক সমগোত্রীয় গোট যাৰ অৰ্থ হৈছে কণ্টোৰী আৰু স্পিগেলে এটা অধীনস্থ প্রণালী বা অঞ্চলৰ সংজ্ঞা দিয়ে। কণ্টোৰী অঞ্চলটোৰ আদান-প্রদান বৰ্ণনা কৰে । মূল খণ্ডটো ৰাজ্যসমূহৰ গোটৰ মাজত এক অংশীদাৰী আৰু স্পিগেলে এক মূল খণ্ড, পৰিধি খণ্ড আৰু এক হস্তক্ষেপকাৰী প্ৰণালীৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত সামাজিক, ৰাজনৈতিক, অর্থনৈতিক বা সাংগঠনিক পৃষ্ঠভূমি বা কার্যকলাপৰে গঠিত, যি সেই অঞ্চলত আন্তর্জাতিক ৰাজনীতিৰ এক কেন্দ্রীয় কেন্দ্রবিন্দু প্ৰস্তুত কৰে। প্ৰান্তীয় খণ্ডত সেই সকলোবোৰ ৰাজ্য অন্তৰ্ভুক্ত আছে যিবোৰ অৰ্থনৈতিক, সাংগঠনিক, সামাজিক বা ৰাজনৈতিক কাৰকৰ দ্বাৰা কিছু পৰিমাণে মূল খণ্ডৰ পৰা বিচ্ছিন্ন হৈ আছে। হস্তক্ষেপকাৰী খণ্ডটো অঞ্চলটোৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কত অতিৰিক্ত আঞ্চলিক হস্তক্ষেপেৰে গঠিত। দক্ষিণ এছিয়াৰ সংহততাই কণ্টোৰী আৰু স্পিগেল আৰ্হিক সীমিত অৰ্থত প্রযোজ্য কৰি তোলে।
দক্ষিণ এছিয়াৰ আঞ্চলিক ৰাজ্য ব্যৱস্থাৰ মৌলিক বৈশিষ্ট্যবোৰ নিম্নলিখিত ধৰণৰ –
(ক) ভাৰতে ইয়াৰ ভৌগোলিক আকাৰ আৰু অৱস্থানৰ দ্বাৰা অৰ্থনৈতিক আৰু ঔদ্যোগিক আধাৰ আৰু সামৰিক শক্তিয়ে অঞ্চলটোত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান দখল কৰিছে।
(খ) পাকিস্তান হৈছে এক প্ৰধান শক্তি যি ভাৰতীয় আধিপত্যবাদী আকাংক্ষা সীমিত কৰিব পাৰে। পাকিস্তানৰ নিজৰ সীমাবদ্ধতা ইয়াৰ ভৌগোলিক অৱস্থান আৰু অৰ্থনৈতিক আৰু সামৰিক সম্ভাৱনাৰ পৰা আহিছে। ১৯৭১ চনৰ পূৰ্বৰ পাকিস্তানৰ বিপৰীতে, বৰ্তমানৰ পাকিস্তান ইয়াৰ পূব সংযোগ অবিহনে দক্ষিণ এছিয়াৰ সীমাত অৱস্থিত। ই ইছলামিক পশ্চিম এছিয়ান ৰাজ্য প্ৰণালীৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ আদর্শগত সম্পর্ক ভাগ বতৰা কৰে। পাকিস্তানক অঞ্চলটোৰ এক মুখ্য শক্তি হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হ’ব পাৰে আৰু দক্ষিণ এছিয়াৰ ৰাজ্য ব্যৱস্থাত ‘দৰদামকাৰী’ বা ‘অংশীদাৰ’ হিচাপে শ্রেণীবদ্ধ কৰা হ’ব পাৰে। পাকিস্তানৰ ভাৰতক অঞ্চলটোৰ নেতা হিচাপে সলনি কৰাৰ ক্ষমতা নাই, তথাপিও ই অঞ্চলটোৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত অংশীদাৰিত্বৰ বাবে ভাৰতৰ সৈতে দৰদাম কৰিব পাৰে।
(গ) আন প্ৰকাৰৰ দেশবোৰত নেপাল, ভূটান, বাংলাদেশ, শ্রীলংকা আৰু মালদ্বীপৰ দৰে সৰু দেশসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত থাকিব। তেওঁলোকে অতিৰিক্ত আঞ্চলিক হস্তক্ষেপ বা তেওঁলোকৰ নিজৰ আভ্যন্তৰীণ স্থিৰতাৰ জৰিয়তে মূল শক্তিৰ বাবে সমস্যা সৃষ্টি কৰিব পাৰে। তেওঁলোকে অঞ্চলটোত শক্তিৰ ভাৰসাম্য গ্ৰহণ কৰি মূল শক্তিৰ আধিপত্যক বৈধতা প্রদান কৰিব পাৰে।
(ঘ) দক্ষিণ এছিয়াৰ মুখ্য আৰু আটাইতকৈ সক্ৰিয় শক্তি সম্পৰ্কবোৰ হস্তক্ষেপকাৰী শক্তিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়। এই অতিৰিক্ত আঞ্চলিক শক্তিবোৰে, যেনে — আমেৰিকা যুক্তৰাজ্য, ৰাছিয়া পূৰ্বতে ইউ. এছ. এছ. আৰ., চীন আৰু অন্যান্যসকলে অঞ্চলটোৰ নীতি প্ৰভাৱিত কৰিছে।
১১। দক্ষিণ এছিয়াৰ উত্থানশীল ক্ৰমৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ স্বাধীনতা প্রাপ্তিৰ ক্ষেত্ৰত এছিয়াৰ ৰাজ্যসমূহৰ প্ৰাৰম্ভিক আৱেগ আছিল শীতল যুদ্ধ খণ্ডৰ ৰাজনীতিৰ পৰা নিজকে পৃথক কৰা। নেহৰুৰ অধীনত ভাৰতীয় দৃষ্টিভংগীয়ে বিশ্ব পৰিক্ৰমাৰ এক স্বতন্ত্ৰ বুজাবুজি আৰু শান্তি নীতি বিকশিত কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল ৷ এই নীতিসমূহৰ প্ৰয়োগ এছিয়াত অনুষ্ঠিত হোৱা সন্মিলনৰ শৃংখলাত আহিছিল যিয়ে আঞ্চলিকতাবাদৰ জৰিয়তে শান্তিৰ পৰিকাঠামো স্থাপন কৰিব বিচাৰিছিল। ‘এছিয়ান ৰিলেচনচ কনফাৰেন্স’ (দিল্লী, ১৯৪৭) এনে ধৰণৰ প্ৰথম সন্মিলন আছিল যিয়ে এছিয়াৰ দেশসমূহৰ নেতাসকলক একত্ৰিত কৰিছিল যি এতিয়াও ঔপনিৱেশিক ক্ষেত্ৰৰ পৰা ওলাই অহাৰ প্ৰক্ৰিয়াত আছে৷ ই শান্তি আৰু উন্নয়নৰ দৰে বিষয়ত এছিয়াৰ পৰিচয় আৰু এক উমৈহতীয়া দৃষ্টিভংগী স্থাপন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। ইণ্ডোনেছিয়াৰ সন্মিলনে (দিল্লী, ১৯৪৯) ঔপনিৱেশিকতাৰ বিৰুদ্ধে এক আন্তর্জাতিক জনমত সৃষ্টি কৰিবলৈ আৰু ইণ্ডোনেছিয়াত স্বাধীনতা আন্দোলনক সমৰ্থন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
কলম্বো সন্মিলন (১৯৫৪) আৰু আফ্রো – এছিয়ান বাণ্ডুং সম্মিলনে (১৯৫৫) আঞ্চলিকতাবাদৰ তিনিটা ভেঁটি স্থাপন কৰে। আগৰখন আছিল দক্ষিণ আৰু দক্ষিণ পূব এছিয়াৰ দেশসমূহৰ এখন সন্মিলন আৰু পিছৰখন আফ্ৰো – এছিয়াৰ দেশসমূহৰ সন্মিলন ৷ এই সন্মিলনসমূহে তৃতীয় বিশ্বত, বিশেষকৈ এছিয়াত আঞ্চলিকতাবাদৰ বিকাশক প্রতিনিধিত্ব কৰিছিল৷ বাণ্ডুং সন্মিলনত শান্তিপূর্ণ সহাবস্থানৰ পঞ্চশীল নীতিবোৰক ৰাজ্যসমূহৰ মাজৰ সম্পৰ্ক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব লগা নীতি হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছিল। আঞ্চলিকতাবাদৰ দিশত আন্দোলনই এছিয়াত কোনো প্রতিষ্ঠানগত ব্যৱস্থা সৃষ্টি কৰা নাছিল। উন্নয়নৰ সমস্যাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া উত্তৰ ঔপনিৱেশিক ৰাজ্যসমূহৰ উমৈহতীয়া উদ্বেগ চিনাক্ত কৰাৰ প্ৰয়াস হিচাপে ই ৰৈ গৈছিল।
দুর্ভাগ্যবশতঃ, আঞ্চলিকতাবাদ কেতিয়াও আফ্রো-এছিয়াৰ ৰাজ্যসমূহৰ মৌলিক চিন্তাত পৰিণত হোৱা নাছিল। আঞ্চলিকতাবাদৰ কিছুমান বাধা ঔপনিৱেশিক উত্তৰাধিকাৰৰ পৰা আহিছিল যেনে দেশসমূহৰ ভিতৰত বৃহৎ সংখ্যালঘুৰ উপস্থিতি, অশান্ত সীমা, অভিজাতসকলৰ সংঘৰ্ষ ইত্যাদি । কোৰিয়াৰ যুদ্ধৰ পিছত এছিয়াত শীতল যুদ্ধৰ আক্ৰমণ অঞ্চলটোত আঞ্চলিকতাবাদৰ বাবে সন্ধিক্ষণ হিচাপে প্রমাণিত হৈছিল। বাঙুং অনুষ্ঠিত হোৱা অন্তিম আফ্রো-এছিয়ান সন্মিলন হিচাপে পৰিগণিত হয়। যদিও আঞ্চলিকতাবাদৰ মনোভাৱ পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ প্ৰচেষ্টা কৰা হৈছিল, তথাপিও তেওঁলোক অসফল হৈ থাকিল।
১৯৫০ – ৰ দশকৰ মাজভাগত আঞ্চলিকতাবাদৰ পৰা আঁতৰি অ-সংৰেখনৰ বিকাশৰ দিশত পৰিৱৰ্তন দেখা গৈছিল। এটা স্তৰত পঞ্চশীল প্ৰস্তুতকৰণত উল্লেখ কৰা অনুসৰি, অসংৰেখন আঞ্চলিকতা বাদৰ মৌলিক নীতিবোৰৰ পুনৰ সংজ্ঞা হৈ পৰিছিল, কিন্তু স্বাধীনতা আৰু শান্তিৰ ওপৰত এক সুকীয়া গুৰুত্ব দি আন এটা স্তৰত ই শীতল যুদ্ধৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাৰ আকস্মিক পৰিকাঠামোৰ ভিতৰত বিশ্ববিষয়ৰ স্বতন্ত্ৰ বুজাবুজিৰ পুনৰ সংজ্ঞা আছিল। লক্ষণীয় কথাটো হ’ল যে আঞ্চলিকতাবাদ আৰু অ-সংৰেখন দুয়োটাই ‘আন্দোলন’ক এটা গাঁথনি বা সংগঠনলৈ ৰূপান্তৰ কৰিবলৈ কোনো প্রয়াস কৰা নাছিল।
দক্ষিণ এছিয়া পৰ্যায়ত, আঞ্চলিক ৰাজ্য প্ৰণালীত আদেশৰ বাবে দুটা ‘আৰ্হি’ চিনাক্ত কৰিব পাৰি। প্ৰথমটো ১৯৪৭ চনৰ ভূ-ৰাজনৈতিক পৰিস্থিতিৰ বাস্তৱতাৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। এই আৰ্হিটো প্ৰকৃত শক্তিৰ বাস্তৱতাৰ সলনি দক্ষিণ এছিয়াত ভাৰতৰ এক মুখ্য শক্তি হোৱাৰ সম্ভাৱনাৰ ওপৰত অধিক আধাৰিত আছিল। এই আৰ্হিটো ১৯৬২ চনত চীনাসকলৰ হাতত হোৱা বিপর্যয়লৈকে প্রশ্নহীন হৈ থকা দেখা গৈছিল৷ ভাৰত-চীন যুদ্ধই দক্ষিণ এছিয়া অঞ্চলত এক বৃহৎ শক্তিৰ মৰ্যাদাৰ বাবে ভাৰতীয় দাবীৰ ওপৰত প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছিল। দ্বিতীয় আৰ্হিটো ১৯৭১ চনত পাকিস্তানৰ সৈতে সংঘৰ্ষৰ এটা উৎপাদন আছিল। বাংলাদেশৰ সৃষ্টি আৰু চিমলা চুক্তি (১৯৭২) এই নতুন আৰ্হিৰ আধাৰ হৈ পৰিছিল। ১৯৭১-৭২ বৰ্ষৰ আৰ্হিটো দক্ষিণ এছিয়াত ভাৰতৰ শক্তিৰ মৰ্যাদাৰ স্বীকৃতিৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। পাকিস্তানৰ এই মৰ্যাদা গ্রহণ চিমলা চুক্তি স্বাক্ষৰিত হোৱাত অন্তর্নিহিত আছিল। ১৯৭১ – ৭২ বৰ্ষৰ আৰ্হিটো দক্ষিণ এছিয়াত ভাৰতৰ শক্তিৰ মৰ্যাদাৰ স্বীকৃতিৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। পাকিস্তানৰ এই মৰ্যাদা গ্রহণ চিমলা চুক্তি স্বাক্ষৰিত হোৱাত অন্তর্নিহিত আছিল। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়ন দুয়োটাই দক্ষিণ এছিয়াত নতুন ভাৰতীয় স্থিতিক বৈধতা প্ৰদান কৰা দেখা গৈছিল। চীনৰ সৈতে আলোচনা আৰম্ভ কৰাত নতুন দিল্লীৰ সফলতাই চীনৰ পৰা একে ধৰণৰ বৈধতাৰ ইংগিত দিছিল।
১২। দক্ষিণ এছিয়াত জাতিগত সংঘৰ্ষৰ মুখ্য কাৰণবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ দক্ষিণ এছিয়াত জাতিগত সংঘৰ্ষ ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মাণৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ সৈতে সম্পর্কিত। চাৰ্লছ টিলিয়ে দৃঢ়তাৰে কৈছে যে পশ্চিম ইউৰোপত ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্য গঠন এক কঠিন প্রক্রিয়া আছিল, য’ত জাতিগত, ভাষিক আৰু ধৰ্মীয় বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে যথেষ্ট হিংসা জড়িত আছিল। দক্ষিণ এছিয়া অঞ্চলটো সাংস্কৃতিক, জাতিগত আৰু ধৰ্মীয় গোটৰ এক বিস্তৃত পৰিসৰৰ সৈতে গঠিত আৰু ইও ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মাণ প্ৰক্ৰিয়াৰ বিৰুদ্ধে ব্যাপক সংঘাতৰ সন্মুখীন হৈছে। বাংলাদেশ, ভাৰত, পাকিস্তান আৰু শ্ৰীলংকাৰ দৰে উন্নয়নশীল দেশসমূহে অতিৰিক্ত অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক-ৰাজনৈতিক সংকটৰ সন্মুখীন হৈছে, এই সকলোবোৰ জাতিগত সংঘাতৰ কাৰণ বিশ্লেষণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বিবেচনা কৰিব লাগিব। প্ৰথমতে, দক্ষিণ এছিয়াত বৃহৎ পৰিমাণৰ জনসংখ্যা আন্দোলন জাতিগত সংঘৰ্ষৰ বাবে দায়ী। সীমাৰ ওপৰেৰে মানুহৰ সময়ে সময়ে প্ৰব্ৰজনৰ ফলত জনগাঁথনিগত পৰিৱৰ্তন হৈছে যাৰ ফলত প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ ওপৰত আৰু স্থানীয় লোকৰ মাজত প্ৰতিযোগিতা হৈছে।
এই প্ৰৱণতাই দুটা সম্ভাব্য পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি কৰে — প্ৰথমতে, জাতিগত সংহতি আৰু চিনাক্তকৰণৰ শক্তিশালীকৰণ বা বাহিৰৰ লোকৰ বিৰুদ্ধে ঘৃণাৰ সৃষ্টি, যাক অঞ্চলটোৰ সম্পদ দখলকাৰী হিচাপে দেখা যায়।
দ্বিতীয়তে, দক্ষিণ এছিয়াত বিশেষকৈ ভাৰতত জাতিগত সংঘৰ্ষৰ আন উৎসবোৰ প্ৰত্যাহ্বানৰ পৰা ধৰ্মনিৰপেক্ষ ৰাজ্যলৈ উঠি আহিছে। সোঁপন্থী হিন্দু ৰাজনৈতিক দল ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ ক্ষমতালৈ অহাৰ লগে লগে ৰাজ্যখনৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ নীতিসমূহৰ প্ৰতি ভাবুকি বৃদ্ধি পাইছে। দলটোৱে সফলতাৰে এই বৰ্ণনাটো প্ৰচাৰ কৰিছে যে ধৰ্মনিৰপেক্ষতা এটা ত্রুটিপূর্ণ ধাৰণা যি সংখ্যালঘুসকলক অসামঞ্জস্যপূৰ্ণভাৱে লাভাৱান্বিত কৰে।
তেওঁলোকে জনসাধাৰণৰ মাজত এই ধাৰণাটো গঢ়ি তুলিছে যে ভাৰতীয় জনতা পাৰ্টিৰ আগৰ ৰাজনৈতিক দলবোৰে মুছলমান সকলক তেওঁলোকৰ নিজৰ ভোট বেংক শক্তিশালী কৰিবলৈ সন্তুষ্ট কৰিছিল।
সমিতিৰ প্ৰতিবেদনত এক পৃথক ছবি দেখুওৱা হৈছে; বৰ্তমানৰ শাসকীয় দলটোৰ ইচ্ছাকৃত কু – সংস্কাৰে কিছুমান সংখ্যালঘু সম্প্ৰদায়ৰ মাজত বিচ্ছিন্নতা আৰু বঞ্চনাৰ অনুভূতি সৃষ্টি কৰিছে, যাৰ ফলত জাতিগত সংঘাত হ’ব পাৰে। তৃতীয়তে, দক্ষিণ এছিয়াত জাতিগত সংঘৰ্ষও জাতিগত তাৰ ওপৰত আধুনিকীকৰণৰ শক্তিৰ প্ৰভাৱৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে। আধুনিকীকৰণে বিভিন্ন সম্প্ৰদায়ৰ জাতিগততাৰ ওপৰত এক শক্তিশালী প্ৰভাৱ পেলায় কিয়নো ই যুক্তিসঙ্গত আৰু আইনী কর্তৃপক্ষৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, যি অৱশেষত জাতিগত পৰিচয় হ্রাস কৰে। দক্ষিণ এছিয়াত, প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি, শিক্ষাৰ সম্প্ৰসাৰণ আৰু সংবাদ মাধ্যমৰ উন্মোচনৰ সৈতে, কেইবাটাও জাতিয়ে তেওঁলোকৰ পৰিচয় জাহিৰ কৰা আৰম্ভ কৰিছে। এই নতুন ঘটনাটো ভাৰত, পাকিস্তানী আৰু শ্ৰীলংকাৰ ৰাজ্যসমূহত জাতিগত গোটৰ প্ৰত্যক্ষ বিৰোধিতাত এই আধুনিক শক্তিবোৰৰ দৃঢ়তাৰ সৈতে দেখা গৈছে, যাৰ ফলত প্ৰায়ে বাৰে বাৰে হিংসাৰ পৰিণতি ঘটিছে। আধুনিকতাই সম্প্ৰদায়সমূহৰ সাংস্কৃতিক আৰু পৰম্পৰাগত শিল্পাক গভীৰভাৱে প্ৰভাৱিত কৰে। ই কিছুমান পৃথক জাতিগত গোটৰ মাজত ভয়ৰ সৃষ্টি কৰে আন জাতিৰ সৈতে আত্মীকৰণে তেওঁলোকৰ সংস্কৃতি আৰু পৰম্পৰাক ক্ষয় কৰিব।
উদাহৰণস্বৰূপে, পশ্চিম পাকিস্তানে পূব পাকিস্তানৰ ওপৰত উৰ্দু ভাষা জাপি দিয়াৰ ফলত অৱশেষত দেশ বিভাজন হয়। শেহতীয়াকৈ ইউৰোপত, অনুপ্ৰৱেশকাৰী সকলৰ বিৰুদ্ধে জাতিগত অপৰাধ সংঘটিত হৈছে বুলি জনা গৈছে যে তেওঁলোকে থলুৱা সংস্কৃতি আৰু পৰিচয়ৰ বাবে ভাবুকি সৃষ্টি কৰিছে। চতুৰ্থতে, ঔপনিৱেশিক উত্তৰাধিকাৰ আৰু স্বাধীনতাৰ পিছৰ সময়ছোৱাত ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মাণৰ অশান্ত প্রক্রিয়া দক্ষিণ এছিয়াতো জাতিগত সংঘৰ্ষৰ কাৰণ হৈ আহিছে। যদিও অঞ্চলটোত ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মাণ প্ৰক্ৰিয়াই ৰাজ্যখনৰ বৃহত্তৰ পৰিচয়ত বিভিন্ন জাতিগোষ্ঠীৰ পৰিচয় ৰখাৰ চেষ্টা কৰিছিল, ইয়াৰ ফলত সংঘৰ্ষ হৈছিল। ভাৰতত হিন্দু আৰু মুছলমান, পাকিস্তানত বালুচি, পাঠান, পাঞ্জাৱী, সিন্ধি আৰু শ্ৰীলংকাত সিন্ধিসকলৰ মাজত সংঘৰ্ষ হৈছে এই নতুন ৰাজ্যসমূহত ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মাণৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা ৰাজনৈতিক বিকাৰৰ সাক্ষ্য। পঞ্চমতে, সম্পদৰ অংশৰ অসম বিকাশ আৰু বিতৰণেও জাতিগত সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰিছে। সম্পদৰ আকাংক্ষা আৰু অধিগ্ৰহণৰ মাজৰ ব্যৱধান প্ৰায়ে সংঘাতত পৰিণত হৈছে। দক্ষিণ এছিয়াৰ বিভিন্ন দেশত সংখ্যালঘুসকলৰ অৰ্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক আৰু সামাজিক প্রান্তিকৰণে তেওঁলোকক তেওঁলোকৰ ৰাজ্য আৰু চৰকাৰৰ মুখামুখি হ’বলৈ বাধ্য কৰিছে।
১৩। জাতিগত সংঘৰ্ষৰ পৰিণাম কি?
উত্তৰঃ জাতিগত সংঘাতে অঞ্চলটোৰ সমাজৰ বিকাশ, প্ৰগতি, সুৰক্ষা আৰু সামাজিক গাঁথনি প্ৰভাৱিত কৰে। তদুপৰি, দক্ষিণ এছিয়াৰ বহুতো বিশিষ্ট নেতা আছে। যেনে — ইন্দিৰা গান্ধী আৰু ভাৰতৰ ৰাজীৱ গান্ধী, পাকিস্তানৰ বেনজীৰ ভুট্টোৰ লগতে প্রেমদাচা, গামিনী দিচানায়েকে, ললিথ আথুলাথমুদালি। অঞ্চলটোত জাতিগত সংঘৰ্ষৰ বাবে শ্রীলংকাৰ কাদিৰগামাৰ নিহত হৈছে। হাজাৰ হাজাৰ শিশু, মহিলা আৰু পুৰুষ হিংসা আৰু সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণৰ সন্মুখীন হৈছে। ২০০৮ চনৰ মুম্বাই সন্ত্রাসবাদী আক্ৰমণত ১৬৬ জন লোকৰ মৃত্যু হৈছিল আৰু প্ৰায় ২৭০ জন লোক গুৰুতৰভাৱে আহত হৈছিল। জাতিগত সংঘৰ্ষই সাম্প্রদায়িক আৰু সাম্প্রদায়িক ত্রুটি ৰেখা আৰু মেৰুকৰণ কৰা সম্প্রদায়বোৰ গভীৰ কৰাত অৰিহণা যোগাইছে, যাৰ ফলত ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা আৰু সামাজিক বিকাৰ হৈছে।
দক্ষিণ এছিয়াৰ অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ ওপৰত জাতিগত আধাৰিত সংঘাতৰ প্ৰভাৱ শিক্ষাবিদ, নীতি নিৰ্ধাৰক আৰু পণ্ডিতসকলৰ মাজত বিতৰ্কৰ বিষয় হৈ পৰিছে। জাতিগত সংঘর্ষ, বিশেষকৈ আফগানিস্তান, নেপাল, পাকিস্তান আৰু শ্ৰীলংকাৰ দৰে দেশত তেওঁলোকৰ বিকাশ আৰু প্ৰগতিৰ ওপৰত বিৰূপ প্ৰভাৱ পেলাইছে। বহুতো ভাৰতীয় ৰাজনৈতিক নেতাই স্বীকাৰ কৰে যে দেশৰ কিছু অংশত বাঁও-চালিত বিদ্রোহে বিকাশত বাধা প্ৰদান কৰিছে। নেপাল আৰু শ্রীলংকাত জাতিগত ভিত্তিক হিংসাৰ সমাপ্তিৰ ফলত তেওঁলোকৰ অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ হাৰ বৃদ্ধি পাইছে। বিভিন্ন সময়ত, ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ নেতাসকলে স্বীকাৰ কৰিছে যে তেওঁলোকৰ নিজ নিজ দেশত জাতিগত আধাৰিত সংঘাতে উন্নয়নত বাধা প্ৰদান কৰি আহিছে। দক্ষিণ এছিয়াৰ সংঘৰ্ষই দেশসমূহৰ স্বায়ত্তশাসন আৰু সাৰ্বভৌমত্বকো নেতিবাচকভাৱে প্ৰভাৱিত কৰিছে।
দক্ষিণ এছিয়াত জাতিগত মেৰুকৰণ আৰু বিদ্বেষই ৰাজ্যসমূহৰ শান্তিপূৰ্ণ প্ৰগতি আৰু বিকাশৰ দিশত কাম কৰাৰ সামূহিক ক্ষমতা দুর্বল কৰি তুলিছে। আন্তঃগোট বিদ্বেষক প্ৰৰোচিত কৰিলে ৰাজ্যসমূহৰ সংঘাত ব্যৱস্থাপনা প্রণালী হ্রাস হয়, অৱশেষত সামাজিক স্তৰত নিৰাপত্তাহীনতা আৰু অস্থিৰতাত অৰিহণা যোগায়। ইয়াৰ ফলত দেশসমূহৰ আৰ্থ-সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক প্রণালী প্ৰভাৱিত হয় । দক্ষিণ এছিয়াৰ দেশসমূহত সংখ্যালঘুসকলৰ প্ৰতি শাসকীয় দলসমূহৰ বিৰোধী মনোভাৱই তেওঁলোকক মূলসুঁতিৰ পৰা আঁতৰাই ৰাখিছে আৰু তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ অভিযোগৰ নিষ্পত্তিকাৰী হিচাপে চৰকাৰৰ ওপৰত থকা বিশ্বাস হেৰুৱাইছে।
১৪। জাতিগত সংঘাতত আঞ্চলিক সহযোগিতাৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ যদি এটা নিৰ্দিষ্ট গোটৰ জাতিসত্তাৰ সৈতে সম্পর্কিত পৰিচয়ৰ শোষণৰ ফলত এটা নিৰ্দিষ্ট দেশত সংঘৰ্ষ ৰৈ যায় তেনেহ’লে শ্রীলংকাৰ তামিল আৰু ভাৰতৰ কাশ্মীৰীসকলৰ সৈতে দেখা পোৱা অনুসৰি ইয়াৰ সীমা অতিক্ৰম কৰা লোকসকলক উত্তেজিত কৰাৰ সম্ভাৱনা আছে। জাতিগত সংঘৰ্ষই দেশসমূহৰ মাজত কূটনৈতিক, অর্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক সম্পর্ক প্ৰভাৱিত কৰে ৷ দক্ষিণ এছিয়াৰ বিবিধ পৰিচয়ক ৰাজনৈতিক ৰাষ্ট্ৰত্বলৈ একত্ৰিত কৰাৰ ব্ৰিটিছ প্ৰচেষ্টাই অৱশেষত অঞ্চলটোত সাম্প্রদায়িকতাৰ জন্ম দিছিল। সংখ্যালঘুসকলে সদায় আশংকা কৰি আহিছে যে সংখ্যাগৰিষ্ঠ সম্প্ৰদায়ে জীৱনৰ প্ৰতিটো ক্ষেত্ৰত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিব। বিগত বছৰবোৰত, কাশ্মীৰী আৰু পাঞ্জাৱীৰ দৰে জাতিগত সংখ্যালঘুসকলে তেওঁলোকৰ সুকীয়া পৰিচয় আৰু সংখ্যাগৰিষ্ঠ আধিপত্যৰ ভয়ৰ বাবে ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ পৰা, বালুচিসকলৰ পৰা মুক্তি দাবী কৰিছে৷ অশান্ত ৰাষ্ট্ৰ নিৰ্মাণ প্ৰক্ৰিয়া আৰু ব্ৰিটিছৰ দ্বাৰা প্ৰৱৰ্তন কৰা ত্রুটিপূর্ণ গণতান্ত্ৰিক আৰু চৰকাৰী গাঁথনিৰ বাবে এই দাবীবোৰ বৃদ্ধি পাইছিল। যদিও ভাৰতে পাকিস্তানক জম্মু-কাশ্মীৰলৈ সন্ত্ৰাসবাদী প্ৰেৰণ কৰাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰিছে, পাকিস্তানে ভাৰতক বালুচ বিদ্ৰোহত জড়িত থকাৰ অভিযোগ কৰিছে।
ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত শত্রুতাপূর্ণ সম্পৰ্কে দক্ষিণ এছিয়াৰ শান্তি প্ৰক্ৰিয়াক প্ৰভাৱিত কৰে, কিয়নো দুয়োজন আফগানিস্তান, বাংলাদেশ, ভূটান, মালদ্বীপ, নেপাল আৰু শ্ৰীলংকাৰ সৈতে চাৰ্কৰ সদস্য। উদাহৰণস্বৰূপে, কাশ্মীৰত সন্ত্রাসবাদীৰ আক্ৰমণৰ বাবে ইছলামাবাদত অনুষ্ঠিত হ’বলগীয়া ২০১৬ চনৰ চাৰ্ক বৈঠক ভাৰতে স্থগিত ৰাখিছিল। এই দুয়োখন দেশৰ মাজত শত্রুতাপূৰ্ণ সম্পৰ্কে অঞ্চলটোৰ সামূহিক শান্তি নিৰ্মাণ আৰু বজাই ৰখা প্ৰণালীক ক্ষুণ্ণ কৰে। সকলো ৰাজ্যৰ মাজত সঠিক আৰু পাৰস্পৰিক সহযোগিতা অবিহনে দক্ষিণ এছিয়াত আঞ্চলিক সহযোগিতা এক দূৰৰ সপোন হৈ থাকিব। সেয়েহে, আঞ্চলিক সহযোগিতা, শান্তি আৰু নিৰাপত্তা নিশ্চিত কৰাৰ বাবে সকলো আঞ্চলিক ৰাজ্যই আগবাঢ়ি আহি যিমান সম্ভৱ সোনকালে সংঘাত প্রশমনৰ বাবে কাম কৰাটো প্ৰয়োজনীয়।
১৫। দক্ষিণ এছিয়াৰ দুটা বৃহৎ ধৰ্মৰ মাজত বিদ্বেষৰ ঐতিহাসিক উৎপত্তি কি?
উত্তৰঃ শেহতীয়াকৈ কিছুমান চক্ৰত, বিশেষকৈ ঔপনিৱেশিক-পৰৱৰ্তী চিন্তাত প্লাবিত হোৱা ব্যক্তিসকলৰ মাজত, ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ মাজত বৰ্তমানৰ সংঘৰ্ষ, অধিক সাধাৰণতে হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত সংঘৰ্ষ আৰু ব্ৰিটিছ ৰাজৰ ঔপনিৱেশিক নীতিক দোষাৰোপ কৰাটো প্ৰচলিত ৰীতি হৈ পৰিছে।
অৰ্থাৎ, দক্ষিণ এছিয়াৰ সমসাময়িক ভূ-ৰাজনৈতিক আৰু জাতি-ধৰ্মীয় সমস্যা, যাৰ ভিতৰত আছে কাশ্মীৰ সংঘৰ্ষ, ভাৰত আৰু পাকিস্তানত ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ বিভাজন, হিন্দু আৰু মুছলমানসকলৰ মাজত সাম্প্রদায়িক বিবাদ, পশ্চিমীয়া প্ৰভাৱৰ ফল। এই দৃষ্টিভংগীৰে, দক্ষিণ এছিয়াৰ সকলোৱে ঊনবিংশ শতিকাৰ আগতে একেলগে আপেক্ষিক সম্প্ৰীতিৰে বাস কৰিছিল। প্ৰায়ে, ব্ৰিটিছ নীতি যেনে ১৯০৯ চনত ভাৰতীয় মুছলমানসকলক স্থানীয় নিৰ্বাচনত হিন্দুসকলৰ পৰা পৃথক ভোটাৰ দিয়াৰ সিদ্ধান্ত, লগতে ভাৰতৰ ১৯৪৭ চনৰ বিভাজনত ব্ৰিটিছৰ ভূমিকা, ভাৰতীয়সকলৰ মাজত সংঘাত উদ্ধৃত কৰাৰ বাবে এই নীতিৰ প্ৰমাণ হিচাপে উল্লেখ কৰা হয়। আনহাতে, কেলিফৰ্ণিয়া বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ৰাজনীতি বিজ্ঞানৰ সহকাৰী অধ্যাপক অজয় ভাগিজৰ দৰে ইতিহাসবিদসকলৰ কামে দেখুৱাইছে যে ভাৰতৰ পূৰ্বতে ৰাজৰাজ্যৰ দ্বাৰা পৰিচালিত অঞ্চলসমূহত ৰাজৰ দ্বাৰা পোনপটীয়াকৈ শাসন কৰা ভাৰতৰ প্ৰদেশবোৰতকৈ অধিক সাম্প্ৰদায়িক দাঙ্গা আছে।
সাম্প্রদায়িক সম্প্রীতি আৰু ঐক্যৰ ধাৰণাঐতিহাসিক প্রমাণ আৰু স্থানীয় সাহিত্যৰ লগতে দক্ষিণ এছিয়াসকলৰ নিজৰ পৰিচয় আৰু ইতিহাসৰ ব্যাখ্যাৰ সন্মুখীন হয়। ব্ৰিটিছ ৰাজ কোনো একনায়কত্ববাদী শাসন নাছিল যাৰ দক্ষিণ এছিয়াৰ একো নথকাৰ পৰা সংঘাত আৰু সমগ্ৰ ধৰ্মীয় শ্রেণী সৃষ্টি কৰাৰ সামঞ্জস্য আছিল৷ এইটো এটা অতি জটিল সত্তা আছিল যি ব্ৰিটিছ স্বার্থ, স্থানীয় গোট আৰু শাসকসকলৰ মাজৰ পাৰস্পৰিক সম্পৰ্কৰ ফলস্বৰূপ আছিল। উনবিংশ শতিকাৰ লগে লগে মধ্যবিত্ত ভাৰতীয় পেছাদাৰীসকলৰ আন্দোলন সংগঠিত হৈছিল। ভাৰতৰ বিভাজন আৰু হিন্দু ৰাজবংশৰ দ্বাৰা শাসিত মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ ৰাজকীয় ৰাজ্য কাশ্মীৰক লৈ সংঘৰ্ষ স্থানীয় স্বাৰ্থ আৰু দৰ্শনৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হৈছিল, যাৰ ভিতৰত আছে দুই ৰাষ্ট্ৰৰ তত্ত্ব, যিয়ে কৈছিল যে ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ মুছলমানসকলক তেওঁলোকৰ নিজৰ দেশ পাকিস্তান প্রদান কৰিব লাগে। হিন্দু আৰু মুছলমান দুটা পৃথক ধর্মীয় দর্শন, সামাজিক ৰীতি-নীতি আৰু সাহিত্য পৰম্পৰাৰ অন্তৰ্ভুক্ত। তেওঁলোকে দুটা পৃথক সভ্যতাৰ অন্তৰ্ভুক্ত যিবোৰ মুখ্যতঃ বিৰোধী ধাৰণাৰ ওপৰত আধাৰিত।
সেয়েহে, দক্ষিণ এছিয়াত হিন্দু আৰু মুছলমানসকলৰ মাজত বিভাজন কাৰো দোষ বা ষড়যন্ত্ৰ নহয়, কিন্তু এক গণ ৰাজনৈতিক সংস্কৃতিৰ উদ্ভৱ হোৱাৰ এক স্বাভাৱিক পৰিণাম। এই বিভাজনৰ কাৰণ হৈছে উপমহাদেশৰ হিন্দু আৰু মুছলমানসকলে স্বাভাৱিকতে তেওঁলোকৰ সামাজিক – ৰাজনৈতিক লক্ষ্যবোৰ স্পষ্ট কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকৰ আধুনিক পৰিচয় গঢ়ি তুলিবলৈ বিভিন্ন প্ৰসংগৰ ব্যৱহাৰ কৰিছে। এনে ধৰণৰ চিন্তা বিৰল নহয়। অষ্টদশ আৰু ঊনবিংশ শতিকাৰ ইউৰোপত চিন্তাবিদসকলে অনুপ্ৰেৰণাৰ বাবে ইউৰোপীয় ইতিহাসৰ বিভিন্ন সময়লৈ ঘূৰি চায়। যদিও জ্ঞান অধিক নৱধ্রুপদী প্ৰকৃতিৰ আছিল আৰু ইউৰোপৰ গ্ৰেকো-ৰোমান ঐতিহ্যৰ ওপৰত আকৰ্ষণ কৰিছিল, পৰৱৰ্তী ৰোমাণ্টিক আন্দোলনই মধ্যযুগক আদৰ্শ কৰি তুলিছিল। ইউৰোপৰ বিপৰীতে, দক্ষিণ এছিয়াত তেওঁলোকৰ অঞ্চলৰ নিজ নিজ ধ্রুপদী আৰু মধ্যযুগলৈ ঘূৰি চোৱা চিন্তাবিদ আৰু অভিজাতসকল একে ব্যক্তি নাছিল আৰু প্ৰায়ে বিভিন্ন ধৰ্মীয় গোটৰ অন্তৰ্ভুক্ত আছিল।
১৬। শ্রীলংকাৰ সংঘৰ্ষৰ ভৱিষ্যত কি আছিল?
উত্তৰঃ শ্ৰীলংকাৰ জাতিগত সংঘৰ্ষ কেনেদৰে সমাপ্ত হ’ব লাগে সেই সন্দৰ্ভত পাঁচটা স্পষ্ট দৃষ্টিভংগী আছিল। তাৰে দুটা একপক্ষীয় আৰু চৰম সমাধান আছিল। এক দীঘলীয়া সশস্ত্র সংগ্ৰামৰ মাধ্যমেৰে এল.টি.টি.ই.ৰ বিচ্ছিন্নতাৰ লক্ষ্য আৰু এল.টি.টি.ই. আৰু তামিল উগ্রবাদক সামৰিকভাৱে পৰাস্ত কৰি একক ৰাজ্য পুনৰুদ্ধাৰৰ সিংহলী জাতীয়তাবাদী লক্ষ্য আছিল দুটা চৰম দৃষ্টিভংগী। এটা ৰাজ্যৰ ভিতৰত দুখন ৰাষ্ট্ৰৰ দুটা ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা থকা এটা সংঘবাদী সাংবিধানিক পৰিকাঠামোৰ বিচ্ছিন্নতাবাদী লক্ষ্যটো পুনৰ বিবেচনা কৰাৰ বাবে এল.টি.টি.ই.ৰ বিকল্প। কিন্তু এটা ৰাজনৈতিক সমাধানৰ আৰ্হি হিচাপে, এল.টি.টি.ই.ৰ বাহিৰত ইয়াৰ কোনো গ্রাহক নাছিল, নিশ্চিতভাৱে সিংহলী সমাজত। যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় পৰিকাঠামো আছিল চতুর্থ দৃষ্টিভংগী, যাৰ অ-এল.টি.টি.ই. তামিল গোট আৰু শ্রীলংকাৰ নাগৰিক সমাজত সমর্থন আছিল। ই প্ৰদেশসমূহক অধিক আঞ্চলিক স্বায়ত্তশাসন প্ৰদান কৰি বৰ্তমানৰ পৰিকাঠামো সম্প্ৰসাৰিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
পঞ্চম দৃষ্টিভংগীটো আছিল ন্যূনতম হস্তান্তৰ যি বিদ্যমান ত্রয়োদশ সংশোধনী আৰু প্রাদেশিক পৰিষদৰ সীমিত ৰূপায়ণৰ বাহিৰত নাছিল। শ্রীলংকাৰ বৰ্তমানৰ চৰকাৰে বিকশিত কৰা প্ৰস্তুতি, একক ৰাজ্যৰ ভিতৰত সৰ্বাধিক হস্তান্তৰ, এই স্থিতিটো কঢ়িয়াই আনিছে। এল.টি.টি.ই. পৰাজিত হোৱা আৰু ইয়াৰ নেতাসকলক হত্যা কৰাৰ পিছত এই পাঁচটা বিকল্পৰ এটা অৱশেষত গ্ৰহণ কৰা হ’ব নে নাই সেয়া এটা কঠিন প্রশ্ন। শ্রীলংকাৰ সংঘৰ্ষৰ গতিপথই দেখুৱাইছে যে ইয়াৰ পৰিৱৰ্তন আৰু বিকাশবোৰ অপ্ৰত্যাশিততাৰ এক শক্তিশালী উপাদানৰ দ্বাৰা চিহ্নিত কৰা হৈছিল। ৰাজনৈতিক বিজ্ঞানী আৰু সংঘাত নিৰ্ণয় পেছাদাৰীসকলে বিশেষকৈ সংঘৰ্ষৰ ভৱিষ্যতৰ পথ, আৰু বিশেষকৈ শান্তি আলোচনাৰ ফলাফলৰ ভৱিষ্যতবাণী কৰাৰ প্ৰলোভনৰ প্ৰতি অসুৰক্ষিত আছিল। অতীতৰ অভিজ্ঞতাৰ পৰা শিকিবলৈ বিবাদৰ ফলাফলৰ পূৰ্বানুমান কৰা কঠিন কিয়নো প্ৰতিটো বিবাদৰ এক নির্দিষ্ট গতিশীলতা থাকে যাৰ নিৰন্তৰ প্ৰৱণতা আৰু নিজকে পুনৰ সংজ্ঞায়িত আৰু পুনর্গঠন কৰাৰ সামঞ্জস্য থাকে।
উদাহৰণস্বৰূপে, যুদ্ধবিৰতি চুক্তি আৰু শান্তি আলোচনাৰ ফলত সংঘাত প্ৰশমন বা নিষ্পত্তি হোৱা নাছিল, কিন্তু সংঘৰ্ষৰ মাত্ৰা পুনৰ সংজ্ঞায়িত কৰা, নতুন অভিনেতাসকলক সমীকৰণলৈ অনা, প্ৰক্ৰিয়াটোৰ নতুন বিৰোধিতা, ফলাফলৰ বিষয়ে নতুন ভয় আৰু উদ্বেগ আৰু কাৰ্যসূচীত নতুন অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হৈছিল ৷ অমীমাংসিত শান্তি প্রচেষ্টাই যুদ্ধক আন এক নতুন সুযোগ দিয়াৰ যুক্তিক শক্তিশালী কৰিছিল। একেদৰে, সমগ্ৰ সংঘৰ্ষত শান্তি কেতিয়াও এক স্পষ্ট ধাৰণা নাছিল, যদিও শান্তিৰ প্ৰতি প্ৰতিশ্রুতিবদ্ধ সকলে ইয়াক সকলোৰে বাবে এক অংশীদাৰী নৈতিক লক্ষ্য হিচাপে বিশ্বাস কৰি আহিছে। দৰাচলতে, শ্রীলংকাৰ অভিজ্ঞতাই দেখুৱাইছে যে শান্তিক এক প্রক্রিয়া হিচাপে, ফলাফল হিচাপে আৰু লক্ষ্য হিচাপে তীব্ৰভাৱে প্ৰতিদ্বন্দিতা কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, চৰকাৰে শাস্তি হিচাপে যি কল্পনা কৰিছিল সেয়া তামিল জাতীয়তাবাদীসকলে শান্তি হিচাপে বিচৰা নাছিল। শ্ৰীলংকাৰ গৃহযুদ্ধত, যুদ্ধ আৰু শান্তি দুয়োটাই পাৰস্পৰিকভাৱে বজাই ৰখা প্ৰক্ৰিয়া আছিল। এক প্রক্রিয়া হিচাপে শান্তিৰ এক অংশীদাৰী বুজাবুজিৰ প্ৰতি প্ৰতিশ্ৰুতিৰ অভাৱত, এক ফলাফল হিচাপে আৰু ৰাজনৈতিক লক্ষ্য হিচাপে, এই সংঘৰ্ষটোৱে আহিবলগীয়া কিছু সময়ৰ বাবে নিজকে পুনৰুৎপাদন কৰাৰ সম্ভাৱনা থকা দেখা গৈছে। শ্রীলংকাৰ জাতিগত সংঘাত আৰু গৃহযুদ্ধৰ অগ্ৰগতিৰ উপায়বোৰ পৰ্যবেক্ষণ কৰিলেও সমগ্ৰ জ্ঞান আৰু অভিজ্ঞতা অর্জিত হৈছে বুলি কোনো কোনোৱে ক’ব পাৰে। যুদ্ধ আৰু হিংসাৰ পৰা বিচ্ছিন্ন কৰা জাতিগত শান্তিৰ বাবে ই এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ পূৰ্বচৰ্ত হ’ব পাৰে।
১৭। ধর্মীয় ভিত্তিত জাতিগত সংঘৰ্ষৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পাকিস্তানৰ ক্ষেত্ৰত এইটো সঁচাকৈয়ে কোৱা হয় যে শাসনাধিষ্ঠ অভিজাতসকলে জাতিগত পৰিচয় ইতিবাচকভাৱে বজাই ৰাখিবলৈ অক্ষম হৈ আছে। কম অর্থনৈতিক সম্পদ আৰু সমাজৰ বিভিন্ন অংশৰ মাজত তেওঁলোকৰ অসম বিতৰণৰ বাবে ৰাজনৈতিক সামাজিকীকৰণ আৰু জনসাধাৰণৰ প্ৰতিষ্ঠানিককৰণ কঢ়িয়াই আনিব পৰা নগ’ল। কায়েদ – ই – আজম মহম্মদ আলী জিন্না আৰু প্ৰধানমন্ত্ৰী খান লিয়াকত আলী খানৰ মৃত্যুৰ পিছত, ক্ষমতা গ্ৰহণ কৰা ৰাজনৈতিক নেতাসকল ৰাজনৈতিকভাৱে দুৰ্বল আছিল আৰু শক্তিশালী গণতান্ত্রিক ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা বিকশিত কৰিব পৰা নাছিল যিটো পাকিস্তানৰ সকলো জাতিগত পৰিচয়ৰ সমান প্রতিনিধিত্বৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় আছিল। শাসনাধিষ্ঠ অভিজাতসকলে কেৱল সামৰিক নহয় অসামৰিক লোকসকলেও তেওঁলোকৰ ক্ষমতাৰ আধাৰ শক্তিশালী কৰাৰ বাবে বিভিন্ন ধৰ্মীয় গোটৰ মাজৰ পাৰ্থক্যক ব্যৱহাৰ কৰিছিল। জামাত – ই – ইছলামী আৰু জমিয়ত – উল – উলেমা – ই – ইছলামৰ দৰে ধৰ্মীয় গোটবোৰে সদায় সীমাবদ্ধ পৰিৱেশত সামৰিক শাসনৰ সময়ত তেওঁলোকৰ পৰিচয় সলনি কৰাৰ সুযোগ পাইছিল। কিন্তু ধর্মীয় নেতাসকলে তেওঁলোকৰ পদবীৰ মাজত তীব্ৰ আদৰ্শগত পাৰ্থক্যৰ বাবে সাধাৰণ মানুহৰ কল্যাণৰ বাবে এক সংহত নীতি প্ৰস্তুত কৰিবলৈ অক্ষম হৈ আছিল।
পাকিস্তানৰ পৰিস্থিতিত, চিয়া আৰু চুন্নীৰ মাজৰ পাৰ্থক্য (চিয়া আৰু চুন্নীৰ ইছলামৰ বিভিন্ন ৰীতি-নীতিৰ প্ৰদৰ্শনক লৈ পার্থক্য আছে) একক ধর্মীয় আদৰ্শৰ সৈতে সঁচাকৈয়ে ধৰ্মীয় ৰাজ্যৰ সমগ্ৰ ৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা গ্রহণযোগ্য হোৱাৰ যিকোনো সম্ভাৱনা প্রতিহত কৰে। দৰাচলতে ৰাজ্যখনে নিজৰ প্ৰয়োজনীয়তা অনুসৰণ কৰিবলৈ ধৰ্মীয় বিষয়ত থকা লোকসকলৰ জীৱন নিয়ন্ত্ৰণ কৰে; মুছলমান ধর্মীয় সংখ্যালঘুসকলে এই পদক্ষেপৰ প্ৰতি বিৰক্তি আৰু প্ৰতিৰোধ কৰাৰ সম্ভাৱনা অধিক (জিয়াৰ ইছলামিক সংস্কাৰে চিয়া আৰু চুন্নী সম্প্ৰদায়ৰ মাজত বিৰোধী পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি কৰিছিল)। আনকি চুন্নী সম্প্ৰদায়ৰ মাজতো ধৰ্মীয় বিশ্বাস আৰু আচৰণত তীব্ৰ পাৰ্থক্য বিদ্যমান। ইয়াৰ ভিতৰত আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ উপ – সম্প্রদায় হৈছে ব্রেলাভী আৰু দেওবন্দী।
তেওঁলোকৰ নিৰ্দিষ্ট ব্যক্তিগত স্বার্থ সংৰক্ষণৰ বাবে শাসকসকলে বিভিন্ন ধর্মীয় গোটক সাম্প্ৰদায়িকতাৰ যুদ্ধলৈ ঠেলি দিছিল। ১৯৭৭ চনত জেনেৰেল জিয়া-উল-হকৰ নীতিৰ দ্বাৰা বিভিন্ন ধর্মীয় গোটৰ মাজত সুপ্ত পাৰ্থক্য স্পষ্ট হৈ পৰিছিল। জেনেৰেল জিয়াৰ যুগ আছিল ৰাজনৈতিক-ধৰ্মীয় শিক্ষাৰ এক যুগ, যি চুন্নী আৰু চিয়া গোটৰ মাজত দূৰত্ব বহল কৰিছিল। জেনেৰেল জিয়াৰ যুগত সাম্প্রদায়িকতা অধিক শক্তিশালীভাৱে উদ্ভৱ হৈছিল। চুন্নী আৰু চিয়া সম্প্ৰদায়ৰ দ্বাৰা সাম্প্ৰদায়িক সংগঠিত দলবোৰ সাম্প্ৰদায়িক হিংসা আৰু ধাৰাবাহিক হত্যাকাণ্ডত জড়িত আছিল। এই মনোভাৱে ১৯৮০ আৰু ১৯৯০ ৰ দশকত দেশখনত অস্থিৰতা আৰু মেৰুকৰণৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰিছিল। পাকিস্তানৰ দৰে সমাজত, যি প্ৰকৃতিত বৈষম্যপূৰ্ণ আৰু ইছলামৰ নামত সমগোত্রীয়, স্পষ্টতঃ বিভিন্ন জাতিৰ মাজত ভাৰসাম্য সৃষ্টিৰ বাবে ইছলামৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছে। কিন্তু ধৰ্মই বিভিন্ন জাতিৰ মাজত এক বাধ্যতামূলক শক্তি প্রমাণ কৰিব নোৱাৰিলে ৷ জিয়া শাসনকালত চিয়া আৰু চুন্নী সম্প্ৰদায়ৰ মাজত সংঘৰ্ষ সেই দিনৰ নিয়ম হৈ পৰিছিল।
উলেমাসকলৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল কিয়নো এই দুয়োটা সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলৰ ধৰ্মৰ কাৰণে যথেষ্ট সম্পৰ্ক আছে কিন্তু ইছলামৰ মৌলিক নীতিবোৰৰ বিষয়ে দুৰ্বল জ্ঞানৰ সৈতে তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ নিৰ্দিষ্ট সম্প্ৰদায়ক অনুসৰণ কৰে৷ উলেমাসকলে অতি সংকীৰ্ণ মনৰ ধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰিছিল যাৰ দ্বাৰা ধৰ্মীয় গোঁড়ামি আৰু ধৰ্মান্ধতাই বিবাদৰ মূল স্বৰ লাভ কৰিছিল । চুন্নী সম্প্ৰদায়ৰ মছজিদসমূহত আক্ৰমণ নিষ্পত্তি কৰাৰ বাবে ইমামবৰ্ঘা আৰু চিয়া সম্প্ৰদায়ক আক্ৰমণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল । চুন্নী আৰু চিয়া সম্প্ৰদায়ৰ মাজত সামান্য পার্থক্য আছিল আৰু বেছিভাগ সময়তে নিষ্ক্রিয় হৈ আছিল কিন্তু চিয়াতকৈ চুন্নীক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়াৰ বাবে জেনেৰেল জিয়া চৰকাৰৰ নীতিয়ে সৰু সৰু অন্তর্নিহিত সংঘাতক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্পষ্ট সংঘাতলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিছিল যি কেৱল দেশৰ ৰাজনৈতিক পৰিৱেশক দূষিত কৰাই নহয়, চুন্নী আৰু চিয়াৰ মাজত ইতিমধ্যে বিদ্যমান দূৰত্বও বহল কৰিছিল। চুন্নী আৰু চিয়া গোটৰ ধৰ্মীয় নেতাসকলে বিদেশৰ পৰা পুঁজি আৰু জাকাতৰ ৰূপত অৰ্থনৈতিক সহায় লাভ কৰিছিল আৰু তেওঁলোকে মাদ্ৰাছা খুলিছিল আৰু দেশৰ লগতে আন দেশৰ পৰা হাজাৰ হাজাৰ শিক্ষার্থী নামভৰ্তি কৰিছিল।
এই মাদ্ৰাছাবোৰে এই শিক্ষাৰ্থীসকলক সামৰিক ভাৱে প্রশিক্ষণো দিছিল। এই প্রশিক্ষিত শিক্ষার্থীসকলে ১৯৭৯ চনত আফগান যুদ্ধৰ সময়ত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। সমাজৰ এই উগ্ৰপন্থী গোটবোৰে ৰাজ্যৰ অখণ্ডতাৰ প্ৰতি গুৰুতৰ ভাবুকি সৃষ্টি কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। ৯/১১ ৰ ঘটনাৰ পিছত পাকিস্তান চৰকাৰে সন্ত্ৰাসবাদৰ বিৰুদ্ধে, যুদ্ধৰ বিৰুদ্ধে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। মুছাৰফ শাসনে সমাজৰ উগ্ৰপন্থী উপাদানসমূহৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ বিভিন্ন নীতি প্ৰস্তুত কৰিছিল। ধৰ্মীয় শক্তিবোৰ তেওঁলোকৰ নিৰ্দিষ্ট উদ্দেশ্য প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে সক্ৰিয় হৈ পৰিছিল । আত্মঘাতি বোমা বিস্ফোৰণে পাকিস্তানত সন্ত্ৰাসৰ সৃষ্টি কৰিছিল। আইন প্ৰৱৰ্তনকাৰী সংস্থাসমূহে সমাজৰ উগ্রপন্থী উপাদানসমূহ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ বিভিন্ন পদক্ষেপ আৰম্ভ কৰি আহিছে।
১৮। ভাষাৰ আধাৰত জাতিগত সংঘাতৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পাকিস্তানৰ ৰাজনীতি মূলতঃ ভাষিক গোটৰ ৰাজনীতি। পাকিস্তান হৈছে এক বহুভাষিক ৰাজ্য, য’ত পক্ষতু, সিন্ধি, বেলুচি, পাঞ্জাৱী, উর্দু মোহাজিৰ আৰু চিৰাইকী পৰিচয় ভাষাৰ জৰিয়তে প্ৰকাশ কৰা হয় ৷ ইয়াত উল্লেখ কৰা উচিত যে পাকিস্তানৰ জাতিগত পৰিচয়সমূহে তেওঁলোকৰ শক্তি জাহিৰ কৰাৰ বাবে ভাষাকাৰক শক্তিশালী সঁজুলি হিচাপে গ্ৰহণ কৰিছিল আৰু তেওঁলোকৰ পৰিচয় নিৰ্ধাৰণৰ বাবে ভাষা আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল। ভাষাৰ সমস্যাই ৰাজ্যৰ অখণ্ডতাৰ বাবে গুৰুতৰ ভাবুকি সৃষ্টি কৰিছিল, বিশেষকৈ বাংলা ভাষাৰ সমস্যাৰ বাবে। ভাষাই একত্ৰিত শক্তি হ’ব পাৰে, ই পৰিচয়ৰ অন্যান্য প্রতীকৰ দৰে ইয়াৰ পৃথক অস্তিত্বৰ এক সম্প্ৰদায়ৰ অনুভূতি জাগ্ৰত আৰু বাহাল ৰাখিব পাৰে। একক বিষয়টোৱে আটাইতকৈ তিক্ততা সৃষ্টি কৰিছিল আৰু বাঙালীসকলৰ বিচ্ছিন্নতাৰ মুখ্য কাৰক আছিল ভাষাৰ প্ৰশ্ন৷ তেওঁলোকে উর্দুৰ সৈতে বাংলাক ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষা হিচাপে স্বীকৃতি দিয়াৰ ওপৰত জোৰ দিছিল। বাঙালীসকল সংখ্যাগৰিষ্ঠ আছিল কিন্তু তেওঁলোকৰ ভাষাক ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষাৰ মৰ্যাদা দিয়াৰ দাবী উপেক্ষা কৰা হৈছিল। শাসনাধিষ্ঠ অভিজাতসকলৰ এই মনোভাৱেই বঙালী জাতীয়তাবাদৰ অনুভূতি সৃষ্টি কৰিছিল।
উর্দু ভাষী মোহাজিৰসকলৰ উপস্থিতিত সিন্ধি ভাষা হৈছে সিন্ধি পৰিচয়ৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ। সিন্ধিক সিন্ধি নৃতাত্ত্বিক- জাতীয়তাবাদীৰ দ্বাৰা সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ এক অপৰিহাৰ্য অংশ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। সিন্ধুত জাতিগত সমস্যা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ য’ত সিন্ধি, মোহাজিৰ, পাঞ্জাৱী, পাঠান, বেলুচ আৰু গুজৰাটিয়ে ইজনে সিজনৰ সৈতে বাৰ্তালাপ কৰিছে৷ এই ভাষিক গোটবোৰ বিভিন্ন সময়ত ইজনে সিজনৰ সৈতে বিৰোধী পৰিস্থিতিত জড়িত হৈ আছে। উর্দুৰ আধিপত্যক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱাৰ ফলস্বৰূপে ১৯৭২ চনত সিন্ধুত ভাষাৰ সংঘৰ্ষ আৰম্ভ হৈছিল। সিন্ধি জাতীয়তাবাদী সকল সিন্ধুৰ ৰাজনীতিত সক্ৰিয় হৈ পৰিছিল। জুলফিকাৰ আলী ভুট্টো শাসনকালত সিন্ধিক সিন্ধুক চৰকাৰী ভাষা হিচাপে ঘোষণা কৰি এখন বিধেয়ক গৃহীত কৰে। কৰাচী আৰু হায়দৰাবাদত বিধেয়কৰ বিৰুদ্ধে প্ৰদৰ্শন কৰা মোহাজিৰসকলে সিন্ধি আৰু উৰ্দু ভাষী জাতিগত গোটবোৰৰ মাজত গুৰুতৰ সংঘৰ্ষ আৰম্ভ হয়। চৰকাৰে উৰ্দুৰ সপক্ষে অধ্যাদেশ জাৰি কৰি দুটা গোটৰ মাজত উত্তেজনা বিস্তাৰিত কৰিছে।
বেলুচে ১৯৪৭ চনৰ পৰা বিভিন্ন সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈ আহিছে। তেওঁলোকে অনুভৱ কৰে যে তেওঁলোকৰ নিৰ্দিষ্ট পৰিচয় সংৰক্ষণ ৰখাৰ বাবে কেন্দ্রীয় শাসক কর্তৃপক্ষই তেওঁলোকক বঞ্চিত কৰিছে। ১৯৭২ চনত বেলুচিস্তান প্ৰদেশত নিজৰ চৰকাৰ থকাৰ পিছত বেলুচে স্বস্তিৰ নিশ্বাস অনুভৱ কৰে। কিন্তু ১৯৭২ চনত বেলুচিস্তানৰ ৰাজ্যপাল, যি প্ৰখ্যাত বেলুচ জাতীয়তাবাদীৰ বাহিৰে অজ্ঞাত আছিল, ঘাউছ বক্স বিজেঞ্জোৱে উর্দুক চৰকাৰী চিঠিপত্ৰ আৰু নিয়মীয়া কাৰ্যালয়ৰ কামৰ ভাষা হিচাপে ঘোষণা কৰিছিল। বেলুচ চৰকাৰে বেলুচ, পাঠান আৰু ব্ৰহ্মভিছৰ মাজত যিকোনো বিৰোধী পৰিস্থিতি পৰিহাৰ কৰিবলৈ এইটো কৰিছিল। সৰ্বাধিক ক্ষমতা সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে বেলুচ ৰাজনীতিবিদসকলে ভাষাৰ বিষয়টো ব্যৱহাৰ কৰিছিল। খাইবাৰ পাখতুন খাৱাত বেছিভাগ লোকে পশতু ভাষা কয়। পাখতুন জাতীয়তাবাদীসকলে সদায় তেওঁলোকৰ ভাষা সমৰ্থন কৰিছিল। খান আব্দুল গাফফাৰ খানে বিভাজনৰ আগৰ দিনতো সদায় পশতুক পৰিচয় চিহ্ন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিছিল। নেচনেল আৱামী পার্টিয়ে (NAP) এক গোটৰ সমগ্ৰ সময়ছোৱাত আৰু ইয়াহিয়া খান শাসনকালত পশতুক সমর্থন কৰিছিল।
কিন্তু আশ্চর্যজনকভাৱে, যেতিয়া ১৯৭২ চনত এন.এ.পি. শাসনলৈ আহিছিল, ই উর্দুক খাইবাৰ পাখতুন খাৱাৰ চৰকাৰী ভাষা হিচাপে ঘোষণা কৰিছিল ৷ ভাষাৰ সমস্যাৰ বাবে পাঠানসকলে পাকিস্তানৰ অখণ্ডতাৰ বাবে ইমান সমস্যা সৃষ্টি কৰা নাছিল কাৰণ পাখতুনসকল পাকিস্তানৰ অৰ্থনৈতিক আৰু শক্তি গাঁথনিত অধিক সমৃদ্ধ আৰু উন্নতভাৱে একত্ৰিত হৈ পৰিছে।
দক্ষিণ পাঞ্জাৱক চিৰাইকি অঞ্চল বুলি জনা যায়। অঞ্চলটো হৈছে সামগ্রিকভাৱে অনুন্নত আৰু চিৰাইকি ভাষা আন্দোলন ১৯৬০ ৰ দশকত আৰম্ভ হৈছিল। অন্যায়, উন্নয়নৰ অভাৱ, ক্ষমতা, সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ কম প্ৰৱেশাধিকাৰৰ বাবে চিৰাইকিভাষী লোকসকলৰ মাজত জাতিগত জাতীয়তাবাদৰ অনুভূতি উদ্ভৱ হৈছিল। চিৰাইকিভাষী লোকসকলে চিৰাইকি অঞ্চলবোৰ অচিৰাইকিলৈ বিতৰণ কৰাটো অপছন্দ কৰে বা বিৰোধিতা কৰে। দক্ষিণ পঞ্জাৱত ভাষণ দিয়া চিৰাইকিৰ মাজত বঞ্চনাৰ অনুভূতিৰ ফলত কোনটো ভাষা আটাইতকৈ শক্তিশালী প্রতীক তাৰ এক পৃথক পৰিচয়ৰ দাবী উত্থাপিত হৈছে।
পাঞ্জাৱীসকলে পাকিস্তানৰ ৰাজনৈতিক গাঁথনিত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰে আৰু শাসক হোৱাৰ বাবে অন্যান্য জাতিগত পৰিচয়তকৈ পাঞ্জাৱীক কম গুৰুত্ব দিয়ে।
১৯। জাতিৰ আধাৰত পকিস্তানত জাতিগত সংঘাতৰ বিষয়ে আলোচনা আগবঢ়োৱা।
উত্তৰঃ পাকিস্তানত বিৰাদাৰী প্ৰণালী শক্তিশালী আৰু গভীৰ সুদৃঢ়। মুখ্য জাতি আৰু উপ – জাতিৰ এটা শৃংখলা আছে। বর্তমান সময়ৰ বাবে বিভিন্ন জাতি গোট নিষ্ক্ৰিয় হৈ পৰে কিন্তু পুনৰ নতুন নামৰ সৈতে উদ্ভৱ হয়। সাধাৰণতে নিৰ্বাচনৰ সময়ত জাতি – আধাৰিত বিবাদ দেখা যায়। জাতি ব্যৱস্থাই কেৱল গ্ৰাম্য ৰাজনীতিতে নহয় নগৰ অঞ্চলৰ ৰাজনীতিতো আধিপত্য বিস্তাৰ কৰে।
নির্বাচনী প্রক্রিয়া হৈছে এক মুখ্য চলক যি ৰাজনীতিত বিভিন্ন জাতি গোটৰ ভূমিকা নিৰ্ধাৰণত অৰিহণা যোগাব পাৰে। গ্ৰাম্য অঞ্চলত সামূহিক গোত্ৰৰ ভোটদানে নিৰ্বাচনৰ ফলাফলৰ ওপৰত যথেষ্ট প্রভাৱ পেলায়। নিৰ্বাচনৰ সময়ত জাতিগত সংঘৰ্ষৰ জুইত ইন্ধন যোগোৱাৰ চেষ্টা কৰা হয়। নির্বাচন প্রক্রিয়া তচনচ কৰিবলৈ বিভিন্ন জাতিৰ বিশিষ্ট সদস্যসকলক হত্যা কৰা হয় । এই প্ৰৱণতাক নিৰুৎসাহিত কৰাৰ পৰিৱৰ্তে, কিছুমান ৰাজনীতিবিদে ইয়াৰ পৰা ৰাজনৈতিক লাভ আহৰণ কৰে আৰু ইয়াৰ ফলস্বৰূপে জাতিগত বিদ্বেষৰ শিপাবোৰক অধিক গভীৰতা প্রদান কৰে৷ ৰাজনৈতিক দলবোৰতকৈ পাকিস্তানৰ ৰাজনীতিত জাতি ব্যৱস্থাই এক গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে। সাধাৰণতে এইটো ক’ব পাৰি যে ৰাজনৈতিক দলসমূহৰ কাম – কাজৰ সৈতে জাতিগত গোটবোৰক সমাজৰ মূল ধাৰাত আত্মসাৎ কৰা হয়। ৰাজনৈতিক দলবোৰে প্ৰভাৱশালী জাতিৰ প্ৰাৰ্থীসকলক দলৰ টিকট প্রদান কৰে। পাকিস্তানৰ সকলো ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰ্বাচনত এইটো লক্ষ্য কৰিব পাৰি যে জাতি ব্যৱস্থা কেৱল গ্ৰাম্য অঞ্চলতে নহয় নগৰীয় কেন্দ্ৰতো কাৰ্যকৰীভাৱে আধিপত্যবাদী হৈ আহিছে ৷ এক নিৰ্দিষ্ট জাতিৰ মানুহে আপেক্ষিক প্ৰাৰ্থীৰ ইস্তাহাৰ বিশ্লেষণ নকৰাকৈ তেওঁলোকৰ নিৰ্দিষ্ট জাতিৰ প্ৰাৰ্থীক ভোট দান কৰে। সমাজৰ বিভিন্ন অংশৰ মাজত জন্মৰ উত্তেজনা প্ৰদান কৰাৰ বাবে জাতি ব্যৱস্থা অন্যতম মুখ্য উৎস।
২০। শ্রীলংকাত তামিলসকলৰ বিৰুদ্ধে কৰা বৈষম্যৰ বিষয়ে আলোচনা আগবঢ়োৱা।
উত্তৰঃ তামিলসকল ১৯৫৬ চনৰ ‘চিনলিয়ালা কেৱল’ ভাষা নীতিৰ দ্বাৰা গুৰুতৰভাৱে প্ৰভাৱিত হৈছিল যিয়ে বেছিভাগ ইংৰাজীত শিক্ষিত তামিলসকলৰ বিৰুদ্ধে বৈষম্যমূলক আচৰণ কৰিছিল। ১৯৭৮ চনৰ সংবিধানে তামিলক ৰাষ্ট্ৰীয় ভাষাৰ মৰ্যাদা প্ৰদান কৰাৰ দ্বাৰা ভাষাৰ সমস্যাটো আংশিকভাৱে সমাধান কৰা হৈছিল। সিংহলী হৈছে উচ্চ – মৰ্যাদাৰ চৰকাৰী ভাষা আৰু অসামৰিক সেৱাত যোগদান কৰা ব্যক্তিসকলে ইয়াত দক্ষতা অর্জন কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছিল। তামিলসকলে বৈষম্যমূলক অনুভৱ কৰা আন ক্ষেত্ৰবোৰ আছিল বিশ্ববিদ্যালয়ৰ নামভৰ্তি আৰু ৰাজহুৱা নিযুক্তিৰ বাবে সিংহলী আবেদনকাৰীসকলক দিয়া অগ্রাধিকাৰৰ ক্ষেত্র। ১৯৭০ চনলৈকে, বিশ্ববিদ্যালয়ত নামভৰ্তি কেৱল শৈক্ষিক অৰ্হতাৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। সাধাৰণতে তামিলসকলৰ উচ্চ শৈক্ষিক মানদণ্ডৰ বাবে, তেওঁলোকৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ নামভৰ্তিৰ শতাংশ সাধাৰণ জনসংখ্যাৰ শতাংশতকৈ যথেষ্ট বেছি। উদাহৰণস্বৰূপে, ১৯৬৯ চনত দেশৰ ঔষধৰ অনুষদৰ ৫০ শতাংশ শিক্ষার্থী আৰু সকলো ইঞ্জিনীয়াৰিং শিক্ষাৰ্থীৰ ৪৮ শতাংশ তামিল আছিল।
অৱশ্যে ১৯৭০ ৰ দশকত চৰকাৰে মানককৰণৰ নীতি বুলি জনাজাত এক অগ্ৰাধিকাৰমূলক নামভৰ্তি প্ৰণালী ৰূপায়ণ কৰিছিল। এইটো ভৌগোলিকভাৱে আধাৰিত চৰ্ত আছিল, কিন্তু যিহেতু দুয়োটা জাতিগত সম্প্ৰদায়ক আঞ্চলিকভাৱে পৃথক কৰাৰ প্ৰৱণতা আছিল, এনে নীতিয়ে সিংহলীসকলৰ নামভৰ্তি বৃদ্ধি কৰিছিল। আঁচনিখনে ৰাজহ জিলাৰ আধাৰত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ৭০ শতাংশ স্থানৰ বাবে কোটা স্থাপন কৰিছিল আৰু ইয়াত শৈক্ষিকভাৱে সুবিধাবঞ্চিত জিলাৰ বাবে সংৰক্ষিত সকলো মুকলিৰ ১৫ শতাংশৰ বিশেষ আৱণ্টন অন্তৰ্ভুক্ত আছিল, যিবোৰ মুখ্যতঃ সিংহলী আছিল। যোগ্যতাৰ ভিত্তিত দেশজুৰি মাত্ৰ ৩০ শতাংশ আৱণ্টন কৰা হৈছিল। ১৯৮০ – ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে, আঁচনিখন তামিলসকলৰ বাবে এক দুর্যোগ প্রমাণিত হৈছিল কিয়নো তেওঁলোকক নিযুক্তিৰ সুযোগ প্রাপ্ত কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰা হৈছিল। ১৯৮৩ চনত, মাত্র ২২ শতাংশ চিকিৎসা বিদ্যার্থী আৰু ২৮ শতাংশ অভিযান্ত্রিক শিক্ষার্থী তামিল আছিল। তদুপৰি, ৰাজহুৱা সেৱাত তামিলৰ সংখ্যা হ্রাস হোৱাত ৰাজনৈতিক কাৰকে এক ভূমিকা পালন কৰিছিল। তথা কথিত চিট (Chit) প্ৰণালীৰ অধীনত, যিটো ১৯৭০ ৰ দশকত চিৰিমাভো বান্দাৰানাইক শাসনত থকাৰ সময়ত ব্যাপক হৈ পৰিছিল, চৰকাৰী চাকৰি এটা সুৰক্ষিত কৰিবলৈ এজন সাংসদৰ প্ৰভাৱৰ প্ৰয়োজন আছিল (চিটটো হৈছে পছন্দৰ প্ৰাৰ্থীৰ কৰ্মচাৰী কৰ্তৃপক্ষক অৱগত কৰাৰ বাবে বিধায়কে লিখা এখন স্মাৰকপত্র)। জয়ৱাৰ্দেন চৰকাৰে তেওঁলোকৰ অনুগামীসকলক নিম্ন পৰ্যায়ৰ পদবীৰ প্ৰতিজন বিধায়কক ‘জব বেংক’ বিতৰণ কৰিবলৈ দি পৃষ্ঠপোষকতাৰ যন্ত্রপাতিক এতিয়াও অধিক স্পষ্ট কৰি তুলিছিল। অসামৰিক সেৱাৰ সকলো স্তৰত পৃষ্ঠপোষকতাৰ সম্প্ৰসাৰিত ভূমিকাৰ তামিলসকলৰ বাবে দুটা প্ৰভাৱ আছিল।
প্ৰথমতে, শিক্ষিত তামিলসকলক লাভাৱান্বিত কৰিব পৰা যোগ্যতাৰ অৰ্হতা পৃষ্ঠপোষক-গ্ৰাহকৰ ৰাজনীতিলৈ ত্যাগ কৰা হৈছিল। দ্বিতীয়তে, পৃষ্ঠপোষকতা প্রণালীয়ে তামিলসকলক ৰাজহুৱা নিযুক্তিৰ সামান্য বা কোনো প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা নাছিল কিয়নো তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক প্রতিনিধি সকলে, বিশেষকৈ ১৯৭৭ চনৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনৰ পিছত সীমিত প্ৰভাৱ পেলাইছিল। তামিল যুৱসকলৰ মাজত যি হতাশা ৰখা হৈছিল তাৰ ফলত কেৱল তামিলসকলৰ বাবে ‘ইলাম’ৰ পৃথক ৰাজ্যৰ দাবী উত্থাপিত হৈছিল। ৮০ ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে, সিংহলী আৰু তামিলসকলৰ মাজৰ পাৰ্থক্য অৰ্থনীতিৰ ওপৰত দুৰ্বল প্ৰভাৱৰ সৈতে এক হিংসাত্মক সংঘৰ্ষলৈ বৃদ্ধি পাইছিল।
