AHSEC 2024 Sociology Question Paper Solved | দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ সমাজ শাস্ত্ৰ পুৰণি প্ৰশ্নকাকত সমাধান, AHSEC Class 12 Sociology Question Paper Solved PDF Download, দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ সমাজ শাস্ত্ৰ 2024 ৰ প্ৰশ্নকাকত সমাধান কৰা হৈছে to each Paper is Assam Board Exam in the list of AHSEC so that you can easily browse through different subjects and select needs one. AHSEC Class 12 Sociology Previous Years Question Paper Solved 2024 can be of great value to excel in the examination.
AHSEC 2024 Sociology Question Paper Solved
AHSEC 2024 Sociology Question Paper Solved provided is as per the 2024 AHSEC Board Exam and covers all the questions from the AHSEC Class 12 Sociology Solved Question Paper 2024 Assamese Medium. Access the detailed Class 12 Sociology 2024 Previous Years Question Paper Solved provided here and get a good grip on the subject. Access the AHSEC 2024 Sociology Old Question Paper Solved, AHSEC Class 12 Sociology Solved Question Paper 2024 of Assamese in Page Format. Make use of them during your practice and score well in the exams.
SOCIOLOGY
2024
SOCIOLOGY OLD QUESTION PAPER SOLVED
1. নিম্নলিখিত প্রশ্নসমূহৰ যিকোনো আঠটা প্রশ্নৰ উত্তৰ দিয়া:
(a) ভাৰতত কেতিয়া প্রথম জনসাংখ্যিক নীতি আৰম্ভ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ভাৰতত ১৯৫২ চনত প্রথম জনসাংখ্যিক নীতি আৰম্ভ কৰা হৈছিল
(b) ‘NRC’ৰ সম্পূর্ণ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ‘NRC’ৰ সম্পূর্ণ নাম হ’ল – National Register of Citizens.
(c) ভাৰতৰ সমাজ সংস্কাৰ আন্দোলনৰ এজন নেতাৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ সমাজ সংস্কাৰ আন্দোলনৰ এজন নেতাৰ নাম হ’ল ৰামোহন ৰায়।
(d) পুঁজিবাদী কি?
উত্তৰঃ পুঁজিবাদী হ’ল এটা অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থা।
(e) গণতন্ত্রৰ জন্মস্থান ক’ত?
উত্তৰঃ গণতন্ত্রৰ জন্মস্থান গ্ৰীচ।
(f) ৰামকৃষ্ণ মিচন কোনে প্রতিষ্ঠা কৰিছিল?
উত্তৰঃ ৰামকৃষ্ণ মিছন স্বামী বিবেকানন্দয়ে প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল?
(g) কোনটো দিন ‘আন্তৰাষ্ট্ৰীয় নাৰী দিৱস’ হিচাবে পালন কৰা হয়?
উত্তৰঃ প্ৰতি বছৰৰ ৮ মাৰ্চ তাৰিখে আন্তৰাষ্ট্ৰীয় নাৰী দিৱস’ হিচাবে পালন কৰা হয়।
(h) ‘তথ্য জনাৰ অধিকাৰ’ আইনখন ভাৰতত কেতিয়া গৃহীত হৈছিল?
উত্তৰঃ ‘তথ্য জনাৰ অধিকাৰ’ আইনখন ভাৰতত ২০০৫ চনত গৃহীত হৈছিল।
(i) কোন চনত ভাৰতবৰ্ষত প্রথম শ্রমিক সংঘ গঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৮৭৫ চনত ভাৰতবৰ্ষত প্রথম শ্রমিক সংঘ গঠিত হৈছিল।
(j) ‘ভাৰতৰ অৰণ্য মানৱ’ বুলি কাক জনা যায়?
উত্তৰঃ ‘ভাৰতৰ অৰণ্য মানৱ’ বুলি যাদব পায়েংক জনা যায়।
(k) ‘শিশুৰ মৃত্যুৰ হাৰ’ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ কোনো এক নিৰ্দষ্ট অঞ্চল বা ভৌগলিক এলেকাত এক নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ ভিতৰত কিমান পৰিমাণৰ বা সংখ্যক শিশুৰ মৃত্যু হৈছে তাকে শিশুৰ মৃত্যুৰ হৰ বোলে।
2. তলত দিয়া প্রশ্নসমূহৰ উত্তৰ দিয়া: (যিকোনো ছটা)
(a) ভাৰতত প্রথম আৰু শেষৰবাৰ লোকপিয়ল কেতিয়া হৈছিল?
উত্তৰঃ প্রথমবাৰ ১৮৮১ চনত আৰু শেষৰবাৰ ২০১১ চনত হৈছিল।
(b) যুটীয়া পৰিয়াল ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনৰ যিকোনো দুটা কাৰক লিখা।
উত্তৰঃ যুটীয়া পৰিয়াল ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনৰ যিকোনো দুটা কাৰক হ’ল-
(i) নগৰিকৰণ: উন্নত শিক্ষা আৰু কৰ্মসংস্থাপনৰ সুযোগৰ বাবে ব্যক্তিৰ চহৰ অঞ্চললৈ প্ৰব্ৰজনৰ ফলত প্ৰায়ে যৌথ পৰিয়াল বিভাজন হয়, কিয়নো চহৰৰ পৰিৱেশত পাৰমাণৱিক পৰিয়াল অধিক ব্যৱহাৰিক হৈ পৰে।
(ii) অৰ্থনৈতিক স্বাধীনতা: পৰিয়ালৰ কনিষ্ঠ সদস্যসকলৰ আৰ্থিক স্বাধীনতা বৃদ্ধিয়ে পৰম্পৰাগত যুটীয়া পৰিয়ালৰ গাঁথনিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা হ্ৰাস কৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে পৃথক পৰিয়াল স্থাপন কৰিবলৈ উৎসাহিত হয়।
(c) অনুসূচিত জনজাতিসকলৰ উন্নয়নৰ বাবে গ্রহণ কৰা যিকোনো দুটা ব্যৱস্থা লিখা।
উত্তৰঃ অনুসূচিত জনজাতিসকলৰ উন্নয়নৰ বাবে গ্রহণ কৰা যিকোনো দুটা ব্যৱস্থা হ’ল-
(i) অনুসুচীত জনজাতিৰ শৈক্ষিক সমতা লাভৰ বাবে বিশেষ ব্যৱস্থা ৰখা হৈছে। এই ব্যৱস্থাবােৰৰ ভিতৰত— আসন সংৰক্ষণ, বয়স আৰু আৱশ্যকীয় নম্বৰৰ সকাহ (হ্রাসকৰণ), আর্থিক সাহায্য, বছৰেকীয়া জলপানিৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়।
(ii) ৰাজ্য চৰকাৰবােৰে জনজাতিৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ বাবে শৈক্ষিক আৰু আর্থিক স্বার্থ ৰক্ষণাবেক্ষণ দিয়াৰ বাবে সামাজিক অন্যায় আৰু শােষণৰ পৰা ৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(d) জনসংযোগ মাধ্যমৰ দুটা প্রকাৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ জনসংযোগ মাধ্যমৰ দুটা প্ৰকাৰ হৈছে ৰেডিঅ’ আৰু টিভি।
(e) পাশ্চাত্যকৰণৰ সংজ্ঞা দিয়া।
উত্তৰঃ পাশ্চাত্যকৰণ সমাজ পৰিৱর্তনৰ আন এটা প্রক্রিয়া, অধ্যাপক এম, এন, শ্রীনিবাস মতে ই ভাৰতৰ জাতিপ্ৰথাৰ পৰিৱর্তনৰ ক্ষেত্ৰত এক উল্লেখযােগ্য ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছে। যেতিয়া উচ্চ জাতৰ লােকসকলে পাশ্চাত্যৰ মনােভাৱত উদ্বুদ্ধ হৈ পশ্চিমীয়া সাজ-পাৰ, খানা-পিনা, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, কথা-বতৰা, আচৰণ আদি অনুসৰণ কৰে আৰু জাতিৰ নিৰপেক্ষ মনােভাৱ লয় তাকে পাশ্চাত্যকৰণ বােলে।
(f) সংস্কৃতিৰ ভাগকেইটা উদাহৰণসহ লিখা।
উত্তৰঃ সংস্কৃতিৰ দুটা ভাগ হৈছে ভৌতিক সংস্কৃতি, সমাজ এখনে উৎপন্ন কৰা ভৌতিক বস্তু আৰু অবস্তুগত সংস্কৃতি, সমাজ এখনে উৎপন্ন কৰা অমূৰ্ত বস্তু। গাড়ীবোৰ আমেৰিকান ভৌতিক সংস্কৃতিৰ এক উদাহৰণ, আনহাতে সমতাৰ প্ৰতি আমাৰ ভক্তি আমাৰ অবস্তুগত সংস্কৃতিৰ অংশ।
(g) ‘সেউজ বিপ্লৱ’ৰ যিকোনো দুটা সুফল উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ‘সেউজ বিপ্লৱ’ৰ যিকোনো দুটা সুফল হ’ল-
(i) নির্বাচিত ৰাজ্যত, নতুন প্রযুক্তিবিদ্যাৰে ধনী কৃষকসকলে নিজৰ মাটিত চৰকাৰী সাহায্যত নতুন প্ৰজাতিৰ বীজ সাৰ ব্যৱহাৰ কৰি অভূতপূর্ব সাফল্য লাভ কৰিব পাৰিছিল।
(ii) জলসিঞ্চন ব্যৱস্থাৰে আৱশ্যক মতে খেতিত পানী দি কৃষিৰ উৎপাদন যথেষ্ট বৃদ্ধি কৰিব পৰা গৈছিল।
(h) উদ্যোগীকৰণৰ দুটা প্রভাৱ লিখা।
উত্তৰঃ উদ্যোগীকৰণৰ দুটা প্রভাৱ হ’ল-
(i) ঔদ্যোগিক বিপ্লৱে অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক সংগঠনৰ ব্যাপক পৰিৱৰ্তন আনিছিল।
(ii) শ্ৰম বিভাজন চোৱাচিতা কৰিবলৈ পৰিচালনাৰ স্তৰসমূহো গঢ় লৈ উঠিছিল।
(i) নাৰীবাদৰ সংজ্ঞা দিয়া।
উত্তৰঃ নাৰীবাদ হৈছে সামাজিক তত্ত্ব আৰু ৰাজনৈতিক সক্ৰিয়তাৰ জৰিয়তে বুজা লিংগ, লিংগ প্ৰকাশ, লিংগ পৰিচয়, লিংগ, আৰু যৌনতাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সমতা আৰু সমতাৰ বিষয়সমূহৰ এক আন্তঃশাখা দৃষ্টিভংগী।
3. তলত দিয়া প্রশ্নসমূহৰ উত্তৰ লিখা: (যিকোনো চাৰিটা)
(a) ভাৰতৰ জনসাংখ্যিক আঁচনিৰ সম্পর্কে এটা টোকা লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ জনসাংখ্যিক আঁচনিৰ সৰ্বপ্ৰথম পৰিসংখ্যা সমীক্ষা ১৮७১ চনত আৰম্ভ হৈছিল। তাৰ পিছত, ১৯১১ চনত ভাৰতৰ প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰীয় জনগণনা অনুষ্ঠিত হয়, আৰু ইয়াৰ পৰপৰ্যায় পৰিসংখ্যা সঠিকৰূপে সংগ্ৰহ কৰি জনসংখ্যাৰ বিভিন্ন দিশৰ বিশ্লেষণ কৰা হয়। ভাৰতৰ ৰাষ্ট্ৰীয় জনগণনা প্ৰতিবছৰে পৰিসংখ্যাৰ এক বঢ়ীয়া আৰু উন্নত চিত্র আগবঢ়াই থাকে, যাৰ সহায়ত চৰকাৰী সিদ্ধান্ত, নীতি আৰু পৰিকল্পনা গ্ৰহণত সহায় হয়।
(b) জাতি ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনৰ চাৰিটা কাৰণ লিখা।
উত্তৰঃ জাতি ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনৰ চাৰিটা কাৰণ হ’ল-
(i) অৰ্থনৈতিক পৰিৱৰ্তন: আধুনিকীকৰণ আৰু শিল্পায়নৰ ফলত এক নতুন অৰ্থনৈতিক পৰিৱেশ সৃষ্টি হৈছে, য’ত পৰম্পৰাগত জাতি ভিত্তিক ব্যৱস্থা অধিক সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক গতিশীলতাৰে পৰিৱৰ্তিত হৈছে।
(ii) শিক্ষাৰ বাচলতা আৰু সচেতনতা: শিক্ষাৰ বিস্তাৰ আৰু মানুহৰ অধিক সচেতনতাৰ বৃদ্ধি জাতি ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনত সহায়ক হৈছে। শিক্ষা আৰু সমাজৰ প্রতি সচেতনতা বৃদ্ধি পাই থকা কাৰণে জাতি ব্যৱস্থাৰ ওপৰত চূড়ান্ত পৰিৱৰ্তন ঘটিছে।
(iii) আইনী পৰিৱৰ্তন আৰু চৰকাৰী নীতি: চৰকাৰী নীতি আৰু আইনৰ দ্বাৰা জাতি ভিত্তিক বৈষম্যৰ পৰা মুক্তিৰ প্ৰচেষ্টা, যেনে সংবিধানৰ দ্বাৰা সকল নাগৰিকৰ সমান অধিকাৰ প্ৰদান কৰা, জাতি ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনক সহায় কৰিছে।
(iv) সামাজিক আন্দোলন: বিভিন্ন জাতি-বৈষম্য আৰু অধিকাৰৰ বাবে সংগঠিত সামাজিক আন্দোলন, যেনে নাৰীবাদ, দলিত অধিকাৰ আন্দোলন আৰু অন্যান্য অধিকাৰৰ আন্দোলন, জাতি ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনৰ পৰা গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছে।
(c) ‘বিশেষভাৱে সক্ষমসকলৰ সংগ্রাম’ৰ বিষয়ে এটা চমু টোকা লিখা।
উত্তৰঃ বিভিন্ন ক্ষমতাসম্পন্ন ব্যক্তিৰ সংগ্ৰাম সমাজৰ বাধা, বৈষম্য আৰু সুলভতাৰ অভাৱ অতিক্ৰম কৰাৰ আশে-পাশে ঘূৰি থাকে। সীমিত আন্তঃগাঁথনি আৰু পক্ষপাতিত্বমূলক মনোভাৱৰ বাবে তেওঁলোকে শিক্ষা, কৰ্মসংস্থাপন, স্বাস্থ্যসেৱা লাভৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰায়ে প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হয়। সামাজিক কলংক আৰু তেওঁলোকৰ সামৰ্থ্যৰ বিষয়ে ভুল ধাৰণাই তেওঁলোকৰ মূলসুঁতিৰ কাম-কাজত অংশগ্ৰহণ কৰাত আৰু অধিক বাধাৰ সৃষ্টি কৰে। ভাৰতত প্ৰতিবন্ধী ব্যক্তিৰ অধিকাৰ আইন, ২০১৬ৰ দৰে তেওঁলোকক সৱলীকৰণৰ লক্ষ্যৰে আইন আৰু পদক্ষেপ থকাৰ পিছতো কাৰ্যকৰীকৰণৰ ব্যৱধান অব্যাহত আছে। বিভিন্ন ক্ষমতাসম্পন্ন ব্যক্তিসকলে নিজৰ অধিকাৰৰ পোষকতা কৰিয়েই আছে, অন্তৰ্ভুক্ত নীতি, ৰাজহুৱা স্থানত সুলভতা আৰু সমান সুযোগৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি। তেওঁলোকৰ স্থিতিস্থাপকতা আৰু দৃঢ়তাই এনে আন্দোলনক অনুপ্ৰাণিত কৰিছে যিয়ে সমাজৰ নীতি-নিয়মক প্ৰত্যাহ্বান জনায় আৰু অধিক অন্তৰ্ভুক্ত পৃথিৱী এখনক প্ৰসাৰিত কৰে।
(d) ভাৰতৰ প্ৰেক্ষাপটত আঞ্চলিকতাবাদৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ আঞ্চলিকতাবাদ আৰু ইয়াৰ মতাদৰ্শত বিশ্বাস কৰাসকলে কোনো বিশেষ অঞ্চলৰ বাসিন্দাসকলৰ ৰাজনৈতিক ক্ষমতা আৰু প্ৰভাৱ বৃদ্ধিৰ প্ৰতি চিন্তিত। তেওঁলোকৰ দাবীসমূহৰ ভিতৰত সাৰ্বভৌমত্ব, বিচ্ছিন্নতাবাদ, বিচ্ছিন্নতা আৰু স্বাধীনতা আদি অন্তৰ্ভুক্ত। কোনাে এটা নির্দিষ্ট অঞ্চলত বসবাস কৰা জনসাধাৰণৰ মনােভাৱ যিটোৱে তেওঁলােকক অর্থনৈতিক, সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক ক্ষমতা বৃদ্ধিৰ বাবে উৎসাহিত কৰে। এই উৎসাহ আৰু উদ্দীপনা জাগৰিত কৰে অঞ্চলটোৰ ভৌগােলিক পৰিৱেশ, সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক কাৰকতাই।
(e) সংস্কৃতি আৰু সভ্যতাৰ মাজৰ পাৰ্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ সংস্কৃতি আৰু সভ্যতাৰ মাজৰ পাৰ্থক্য হ’ল-
(i) সংস্কৃতি হৈছে নিজেই এক সমাপ্তি মূল্যবোধ আৰু লক্ষ্য। আনহাতে সভ্যতা হৈছে সমাপ্তিৰ এক মাধ্যম সঁজুলি আৰু কৌশল। বিশ্বাস, কলা আৰু সাহিত্য আদি সাংস্কৃতিক তথ্য-গদ্য, কবিতা বা উপন্যাস আদিয়ে পাঠকক পোনপটীয়া সন্তুষ্টি প্রদান কৰে আনহাতে সভ্যতাৰ সঁজুলি যেনে – কম্পিউটাৰ, ৰেফ্রিজাৰেটৰ আদিয়ে প্রত্যক্ষ সন্তুষ্টি নিদিয়ে, যেতিয়ালৈকে ই আমাৰ আকাংক্ষা পূৰ্বণ নকৰে। সেয়েহে, সভ্যতা হৈছে উপযোগিতাবাদী। ই কেৱল সমাপ্তি প্রাপ্ত কৰাত সহায় কৰে।
(ii) সংস্কৃতিৰ নিজৰ কোনো মূল্য নাই কিন্তু ই হৈছে এক জোখ যাৰ দ্বাৰা আমি সভ্যতাৰ অন্যান্য প্রবন্ধক মূল্য দিব পাৰোঁ। আমি সংস্কৃতিৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰিব নোৱাৰো অৰ্থাৎ বিশ্বাস, নিয়ম, ধাৰণা আদি, কিন্তু যিকোনো বস্তুৰ মূল্য ইয়াৰ জোখৰ মানদণ্ডৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰি। সংস্কৃতি হৈছে ওজনৰ ভাৰসাম্য জোখা তুলাচনী।
সংস্কৃতি হৈছে এক সামাজিক সত্য, অৰ্থাৎ সমগ্ৰ সমাজৰ সৃষ্টি, আনহাতে সভ্যতা, অর্থাৎ যিকোনো সঁজুলিৰ আৱিষ্কাৰ এজন ব্যক্তিৰ দ্বাৰা হ’ব পাৰে। যিকোনো সাধাৰণ মানুহে সভ্যতাৰ সঁজুলিৰ যিকোনো পৰিৱৰ্তন প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে কিন্তু যিকোনো সাংস্কৃতিক সত্যত যিকোনো পৰিৱৰ্তন বা পৰিৱৰ্তনৰ বাবে সমগ্ৰ সমাজৰ শক্তি আৰু কল্পনাৰ প্ৰয়োজন।
সভ্যতাতকৈ সংস্কৃতি অধিক স্থিৰ-সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তন বছৰ বা শতিকাত হয় কিন্তু সভ্যতা অতি দ্রুতগতিত সলনি হয়।
(f) পঞ্চায়তৰ চাৰিটা কাৰ্য্য লিখা।
উত্তৰঃ পঞ্চায়তৰ চাৰিটা কাৰ্য্য হ’ল-
(i) স্থানীয় পৰিকল্পনা আৰু উন্নয়ন: পঞ্চায়ত চৰকাৰী নীতি আৰু পৰিকল্পনা মজবুত কৰি স্থানীয় স্তৰত সামাজিক আৰু আৰ্থিক উন্নয়ন নিশ্চিত কৰে।
(ii) জনসেৱাৰ প্ৰদান: পঞ্চায়ত জনসাধাৰণৰ বাবে সেৱা প্রদান কৰে, যেনে পানী, নল-নলিকা, পৰিবহণ, বিদ্যুৎ, স্বাস্থ্য সেৱা, ইত্যাদি।
(iii) চৰকাৰী অনুদানৰ বিতৰণ: পঞ্চায়ত চৰকাৰৰ পৰা প্ৰাপ্ত অনুদান আৰু তহবিল স্থানীয় আৰু ই বিভিন্ন প্ৰকল্পৰ বাবে বিতৰণ কৰাত সহায় কৰে।
(iv) আইনী আৰু ন্যায় ব্যৱস্থা: পঞ্চায়ত গাঁও বা গ্ৰাম্য স্থানীয় বিষয়সমূহত সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰি, কিছু ক্ষেত্ৰত পৰামৰ্শ আৰু পৰিসৰ ন্যায় ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰে।
(g) উদ্যোগীকৰণৰ চাৰিটা বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ঔদ্যোগীকৰণৰ চাৰিটা বৈশিষ্ট্য হ’ল-
(i) উৎপাদন ক্ষমতা বৃদ্ধি: ঔদ্যোগীকৰণৰ ফলত কাৰখানা আৰু যন্ত্ৰপাতিৰ ব্যৱহাৰ বৃদ্ধি পায়, যাৰ ফলত কম সময়ত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ উৎপাদন যথেষ্ট বৃদ্ধি পায়।
(ii) নগৰিকৰণ: উদ্যোগৰ উত্থানৰ লগে লগে মানুহে কৰ্মসংস্থাপনৰ সন্ধানত গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ পৰা নগৰ কেন্দ্ৰলৈ প্ৰব্ৰজন কৰে, যাৰ ফলত চহৰৰ বৃদ্ধি হয়।
(iii) প্ৰযুক্তিগত উন্নতি: ঔদ্যোগীকৰণে উদ্ভাৱনক লালন-পালন কৰে, যাৰ ফলত উৎপাদনশীলতা আৰু কাৰ্যক্ষমতা উন্নত কৰা নতুন প্ৰযুক্তি আৰু প্ৰক্ৰিয়াৰ বিকাশ আৰু গ্ৰহণ কৰা হয়।
(iv) শ্ৰমৰ বিশেষীকৰণ: শ্ৰম বিভাজন অধিক স্পষ্ট হৈ পৰে, কাৰণ শ্ৰমিকসকলে উৎপাদন প্ৰক্ৰিয়াৰ ভিতৰত নিৰ্দিষ্ট কাম বা কাৰ্য্যত বিশেষজ্ঞতা লাভ কৰে, যাৰ ফলত উৎপাদনত অধিক কাৰ্যক্ষমতা লাভ কৰে।
(h) সামাজিক আন্দোলনৰ যিকোনো চাৰিটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ সামাজিক আন্দোলনৰ যিকোনো চাৰিটা বৈশিষ্ট্য হ’ল-
(i) সামাজিক আন্দোলন সদায়ে সমাজ বিৰােধী।
(ii) সামাজিক আন্দোলনবােৰে পৰিকল্পিত আৰু ইচ্ছাকৃতভাৱে কৰা ৷
(iii) তেওঁলােকৰ প্রধান উদ্দেশ্য হ’ল সমাজ সংস্কাৰ সাধন কৰা।
(iv) এই আন্দোলনত সমূহীয়া প্রচেষ্টা অতি আৱশ্যক কাৰণ এজন লােকে গাইগুটিয়াভাৱে সমাজত কোনাে পৰিৱৰ্তন আনিব নােৱাৰে।
4. তলত দিয়া প্রশ্নসমূহৰ উত্তৰ দিয়া: (যিকোনো চাৰিটা)
(a) ভাৰতৰ পিছপৰা শ্ৰেণীৰ সামাজিক আন্দোলনৰ বিষয়ে এটা টোকা লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ পিছপৰা শ্ৰেণীৰ সামাজিক আন্দোলনসমূহ মূলতঃ সমাজৰ বিভিন্ন শ্ৰেণী আৰু জাতিগত ভেদৰ পৰা মুক্তি পাবলৈ, অধিক সমানাধিকাৰ আৰু সুযোগৰ দাবিত সংগঠিত হৈছিল। এই আন্দোলনসমূহে সমষ্টিগত প্ৰগতিৰ বাবে ভাৰতীয় সমাজৰ পৰিসৰত এক উল্লেখযোগ্য পৰিৱৰ্তন অনাৰ বাবে ভূমিকা পালন কৰিছিল।
ব্ৰাহ্মণ সমাজৰ পৰা বাহিৰে থকা মন্নৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলন — ব্ৰাহ্মণ সমাজৰ পৰা পৃথকভাৱে বহু সমাজই নানা শ্ৰেণী, জাতি আৰু ধৰ্মীয় আধাৰত আন্দোলন কৰিছিল। ইয়াৰ ভিতৰত বিশেষ উল্লেখযোগ্য হৈছে ড: বি. আৰ. আম্বেদকাৰৰ নেতৃত্বত হোৱা ড: আম্বেদকাৰৰ নেতৃত্বত পিছপৰা শ্ৰেণীৰ অধিকাৰ আন্দোলন। ড: আম্বেদকাৰৰ নেতৃত্বত “ডালিত মুভমেন্ট” খণ্ডে স্বাধীনতা আৰু সমানাধিকাৰৰ অধিকাৰ দাবি কৰা হৈছিল, বিশেষকৈ “অস্পৃশ্যতা”ৰ পৰা মুক্তি পোৱাৰ উদ্দেশ্যে। তেওঁ সমগ্ৰ সমাজৰ সকলো শ্ৰেণীসমূহৰ সমানাধিকাৰক আগবঢ়াইছিল।
এই আন্দোলনৰ ফলত আনুষ্ঠানিকভাৱে অস্পৃশ্যতা প্ৰতিবাদৰ প্ৰতিষ্ঠা হৈছিল আৰু ভাৰতৰ সংবিধানত শ্ৰেণীৰ একাধিকাৰ আৰু জাতিগত ভেদৰ পৰা মুক্তি পোৱাৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰী ব্যৱস্থা আৰোপ কৰা হৈছিল।
(b) জনগোষ্ঠীৰ আত্মপৰিচয়ৰ মূল সমস্যাসমূহ কি কি? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ জনগোষ্ঠীৰ আত্মপৰিচয়ৰ মূল সমস্যাসমূহ হ’ল-
সামাজিক বিভাজন আৰু সংঘাত: জাতিগত বিভাজনে “আমা বনাম তেওঁলোক” মানসিকতাক উদগণিত কৰি উত্তেজনা আৰু সংঘাতৰ সৃষ্টি কৰে।
বৈষম্য আৰু প্ৰান্তীয়কৰণ: সংখ্যালঘু জনগোষ্ঠীয়ে শিক্ষা, চাকৰি, ৰাজনৈতিক অংশগ্ৰহণত বৈষম্যৰ সন্মুখীন হয়।
সাংস্কৃতিক আত্মসাৎৰ চাপ: সংখ্যালঘুৰ পৰম্পৰা আৰু ভাষা প্ৰধান সংস্কৃতিৰ চাপত বিলুপ্ত হোৱাৰ আশংকা।
জনগোষ্ঠীয় জাতীয়তাবাদ: জাতিগত জাতীয়তাবাদে সামাজিক সংহতি ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰি বিচ্ছিন্নতা আৰু হিংসাৰ সৃষ্টি কৰে।
(c) সামাজিক সংস্থা হিচাবে পৰিয়ালৰ সংজ্ঞা দিয়া। পৰিয়ালৰ প্ৰকাৰসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পৰিয়াল হ’ল সমাজৰ প্রাথমিক গােট। পৰিয়ালক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই মানুহৰ সামাজিক জীৱন আৰম্ভ হয়। স্বামী–স্ত্রী তেওঁলােকৰ ল’ৰা–ছােৱালী আৰু আন আত্মীয়–স্বজন, যিসকলে একে ৰান্ধনীশালত স্থায়ীভাৱে খােৱা–বােৱা কৰি, একেলগে একেখন ঘৰতে বসবাস কৰে সেই জনসমষ্টিটোকে আমি সাধাৰণতে পৰিয়াল বুলি কোৱা হয়।
পৰিয়ালক দুই প্রকাৰে ভাগ কৰিব পাৰি—
(i) সাংগঠনিক ফালৰ পৰা। আৰু
(ii) পৰিয়ালৰ আকাৰৰ ফালৰ পৰা।
(i) সাংগঠনিক ফালৰ পৰা পৰিয়ালক দুটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছে। এই ভাগ দুটা সাধাৰণতে পৰিয়ালৰ মূৰব্বীৰ ভিত্তিত কৰা হয়।
(i) পিতৃ প্রধান পৰিয়াল। আৰু
(ii) মাতৃপ্রধান পৰিয়াল।
(i) পিতৃপ্রধান পৰিয়াল: পিতৃক কেন্দ্ৰ কৰি যিবােৰ পৰিয়াল পৰিচালিত হয় তাক পিতৃপ্রধান পৰিয়াল বােলে। এই পৰিয়াল পুৰুষপ্রধান, পিতৃ বা পুৰুষজন পৰিয়ালৰ মূৰব্বী। পিতৃ বা পুৰুষজনৰ পৰাই বংশ মর্যাদা আৰু সম্পদৰ উত্তৰাধিকাৰ ব্যৱস্থা প্রচলিত হয়। প্রাচীন আধুনিক সমাজ ব্যৱস্থাত এই পুৰুষ প্রধান ব্যৱস্থা প্রচলিত হােৱা দেখা যায়। পৰিয়ালৰ সকলাে কাম পুৰুষৰ অনুক্রমতে চলে।
(ii) মাতৃপ্রধান পৰিয়াল: মাতৃপ্রধান পৰিয়ালত পৰিয়ালৰ মূল মাতৃগৰাকীহে পৰিয়ালৰ মূৰব্বী। এই পৰিয়াল নাৰীপ্রধান বা মাতৃপ্রধান। মাতৃপ্রধান পৰিয়ালত মাতৃ বা তেওঁৰ অবিহনে মাতৃস্থানীয় যি কোনাে তিৰােতাকে পৰিয়ালৰ মূৰব্বী হিচাপে গণ্য কৰা হয়। এইপৰিয়ালৰ কর্তৃত্ব মাতৃগৰাকীৰ ওপৰত ন্যস্ত থাকে। পুৰুষপ্রধান পৰিয়ালৰ দৰে এই পৰিয়ালতাে মাতৃগৰাকীৰ বংশানুক্রমহে পৰিয়ালত গণ্য কৰা হয়। ই পিতৃপ্রধান পৰিয়ালৰ সম্পূর্ণ বিপৰীত। মেঘালয়ৰ খাছীয়া, গাৰাে জাতিৰ পৰিয়ালত মাতৃপ্রধান পৰিয়াল দেখা যায়।
(d) সমাজ পৰিৱর্তনত জনসংখ্যাৰ ভূমিকা কি? আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ ফলত এখন সমাজৰ ভৌগোলিক সম্প্ৰসাৰণ, সামৰিক সংঘাত আৰু সংস্কৃতিৰ আন্তঃমিশ্ৰণৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব বৃদ্ধিয়ে প্ৰযুক্তিগত উদ্ভাৱনক উদ্দীপিত কৰিব পাৰে, যিয়ে পাছলৈ শ্ৰম বিভাজন, সামাজিক পাৰ্থক্য, বাণিজ্যিকীকৰণ, আৰু নগৰায়ন বৃদ্ধি কৰিব পাৰে। জনসংখ্যাই সমাজ গঢ় দিয়া আৰু ৰূপান্তৰিত কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে, সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তনৰ আঁৰৰ চালিকা শক্তি হিচাপে কাম কৰে। জনসংখ্যাৰ আকাৰ, গঠন আৰু বিতৰণে সম্পদৰ উপলব্ধতা, সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ চাহিদা আৰু সামাজিক নীতি-নিয়মৰ বিৱৰ্তনক প্ৰত্যক্ষভাৱে প্ৰভাৱিত কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, বৃদ্ধি পোৱা জনসংখ্যাই বৃহৎ কৰ্মশক্তি সৃষ্টি আৰু বজাৰ সম্প্ৰসাৰণ কৰি অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপক উদ্দীপিত কৰে, কিন্তু ই সম্পদ আৰু আন্তঃগাঁথনিৰ ক্ষেত্ৰতো হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত নিবনুৱা সমস্যা, নগৰায়ন, পৰিৱেশৰ অৱক্ষয় আদি প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি হয়। জনসংখ্যাৰ জনগাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তন, যেনে বয়স বৃদ্ধি বা যুৱ প্ৰধান গাঁথনি, সমাজৰ অগ্ৰাধিকাৰত প্ৰভাৱ পেলায়, স্বাস্থ্যসেৱা, শিক্ষা আৰু নিয়োগৰ নীতিসমূহক প্ৰভাৱিত কৰে। জনসংখ্যাৰ আন এটা কাৰক প্ৰব্ৰজনে সাংস্কৃতিক বিনিময় আৰু বৈচিত্ৰ্যক লাভান্বিত কৰে, লগতে সংহতি আৰু পৰিচয়ৰ বিষয়সমূহো উত্থাপন কৰে। সামগ্ৰিকভাৱে জনসংখ্যাৰ গতিশীলতা সমাজৰ উন্নয়নৰ সৈতে গভীৰভাৱে জড়িত হৈ আছে, যিয়ে প্ৰগতিৰ বাবে সুযোগ আৰু প্ৰত্যাহ্বান দুয়োটাকে আগুৱাই লৈ যায়।
(e) দলিত আন্দোলন মানে কি বুজায়? দলিত আন্দোলনৰ ফলাফলসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ দলিতসকলৰ আৰ্থ-ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক অৱস্থাৰ উন্নতিৰ বাবে দলিত আন্দোলন আৰম্ভ কৰা হৈছিল। উচ্চ জাতিৰ দলিত শোষণ দীৰ্ঘদিন ধৰি যুগ যুগ ধৰি চলি থাকিল। ভাৰতত প্ৰচলিত বৰ্ণ ব্যৱস্থা আৰু জাতি ব্যৱস্থাৰ বাবে দলিতসকল সদায় শোষণ আৰু অত্যাচাৰৰ বলি হৈ আহিছে। ভাৰতত প্ৰচলিত চতুৰ্বৰ্ণ ব্যৱস্থা (চাৰিটা বৰ্ণ) য’ত মূলতঃ ব্ৰাহ্মণ ক্ষত্ৰিয় বৈশ্য শূদ্ৰ আছিল স্তৰবিন্যাস ব্যৱস্থা। যাৰ অধীনত শূদ্ৰ অৰ্থাৎ দলিতসকলক আটাইতকৈ নিম্ন স্তৰত ৰখা হৈছিল যাৰ মূল কাম আছিল ওপৰৰ তিনিটা শ্ৰেণীৰ সেৱা কৰা।
দলিত আন্দোলনে ভাৰতীয় সমাজত গভীৰ পৰিণতি পেলাইছে, যাৰ ফলত উল্লেখযোগ্য সামাজিক, ৰাজনৈতিক, আৰু সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তন ঘটিছে। ই দলিতসকলক নিজৰ অধিকাৰ সাব্যস্ত কৰিবলৈ, জাতিভিত্তিক বৈষম্যক প্ৰত্যাহ্বান জনাবলৈ, শতিকাজুৰি চলি থকা অত্যাচাৰৰ পিছত নিজৰ মৰ্যাদা পুনৰ লাভ কৰিবলৈ ক্ষমতা প্ৰদান কৰিছে। এই আন্দোলনৰ ফলত শিক্ষা, নিয়োগ, আৰু ৰাজনীতিত সংৰক্ষণৰ দৰে সঁহাৰিমূলক কাৰ্য্য নীতি প্ৰৱৰ্তন কৰা হয়, যাৰ ফলত সামাজিক গতিশীলতা সক্ষম হয় আৰু প্ৰতিনিধিত্বৰ পোষকতা হয়। ৰাজনৈতিকভাৱে ই দলিত কেন্দ্ৰিক নেতৃত্ব আৰু সংগঠনৰ জন্ম দিছে যিয়ে নিজৰ স্বাৰ্থৰ পোষকতা কৰে আৰু সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াত নিজৰ কণ্ঠ শুনাটো নিশ্চিত কৰে। সাংস্কৃতিকভাৱে এই আন্দোলনে জাতিগত অন্যায়ৰ বিষয়ে সজাগতা বৃদ্ধি কৰাৰ লগতে সমতা আৰু মানৱ অধিকাৰৰ ওপৰত বহল বক্তৃতাৰ প্ৰেৰণা যোগাই আইন প্ৰণয়ন আৰু সমাজৰ মনোভাৱক প্ৰভাৱিত কৰিছে। কিন্তু ই প্ৰতিৰোধৰ সন্মুখীনও হৈছে, যাৰ ফলত সামাজিক উত্তেজনাৰ সৃষ্টি হৈছে আৰু জাতিগত স্তৰসমূহ ভাঙি পেলোৱাৰ গভীৰ শিপাই থকা প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছে। এই প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ মাজতো দলিত আন্দোলনে পৰিৱৰ্তনৰ অনুঘটক হিচাপে কাম কৰি আহিছে, সামাজিক তন্ত্ৰক পুনৰ গঢ় দিছে আৰু ভাৰতীয় সমাজত ন্যায়, সমতা আৰু অন্তৰ্ভুক্তিৰ আদৰ্শক প্ৰসাৰিত কৰিছে।
(f) জনসংযোগ মাধ্যম হিচাপে চলচ্চিত্র বা চিনেমাৰ উৎপত্তি আৰু বিকাশ সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ চলচ্চিত্ৰও জনংসযোগৰ অন্যতম মাধ্যম। চলচ্চিত্ৰৰ জন্ম হয় ১৮৭৭ খ্ৰীষ্টাব্দত। কথা আৰু ছবিৰ সহযোগত শ্ৰৱণ আৰু দৰ্শনৰ জৰিয়তে চলচ্চিত্ৰই জনসংযোগ ৰক্ষা কৰে। বৰ্তমান সময়ত দূৰদৰ্শন বা টিভিৰ প্ৰসাৰতা বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে ছিলো বা চলচ্চিত্ৰৰ মৰ্যাদা কমি আহিছে। বৰ্তমানৰ উন্নত কেনেৰা আৰু ৰেকর্ডিং ব্যৱস্থা চলচ্চিত্ৰৰ প্ৰতিদ্বন্দ্বী ৰূপে থিয় দিছে। বর্তমান নবাইল ফোল্ট ভিডিও ফুটেজ কৰাৰ সুবিধা থকাত, মেছেজ যোগে এনে চিত্ৰ সম্প্ৰচাৰৰ সুবিধা থকাত চিনেনা বা কথাছবিৰ প্ৰসাৰতা স্নান পৰিছে। তথাপিতো, আধুনিক জনসংযোগ ব্যৱস্থাৰ অন্য এটা ফলপ্ৰসু মাধ্যম হিচাপে চলচ্চিত্র বা কথাছবিৰ স্থল আছে। প্রয়োজন সাপেক্ষে চলচ্চিত্ৰৰ সবাক সংযোগ, নির্বাক সংযোগলৈ পৰিণত কৰাৰ সুবিধা, ভাগেত আত্মীয়তা স্থাপনত বিশ্ব প্ৰসাৰতা লাভ আনিৰ সুবিধাৰ বাবে চলচ্চিত্ৰৰ গুৰুত্ব আছে। চলচ্চিত্ৰৰ ক্ৰমোন্নতিশীল বুৰঞ্জীয়ে চলচ্চিত্ৰৰ গুৰুত্ব বা প্ৰসাৰতা সম্পর্কে ধাৰণা দিয়ে। আমেৰিকাত ১৯০৩ চনত ‘গ্রেট ট্ৰেইন ৰবাৰি’ নামৰ গতিচিত্ৰত কাহিনী সংযোজন হয়। সবাক ছবিৰ আৰম্ভ হয় ১৯২০ চনত।
ইংলেণ্ডত ‘ৰোম এট দা টপ’ নামৰ ছবিখনে ১৯৫৮ চনত এক নতুন দিশৰ উন্মোচন কৰে। যাঠিৰ দশকত ইংলেণ্ডত মুক্ত চলচ্চিত্ৰ আৰম্ভ হয়। চলচ্চিত্ৰৰ লগত বহুতো ব্যক্তি জড়িত হৈ আক্তৰাষ্ট্ৰীয় খ্যাতি লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হয়। জাপানৰ আকিৰা কুৰোশ্বাৱাই, ইটালীৰ ভিছকন্তি, ৰচোলিনি, ডে ছিল আদিৰ চলচ্চিত্ৰই সমগ্র বিশ্বত বলকনি তোলে। আমেৰিকাৰ লছ এঞ্জেলছৰ ওচৰৰ হলিউডত ১৯১১ চনত প্ৰথম ষ্টুডিঅ’ নির্মাণ হয়। ১৯২৬ চনৰ পৰা সবাক চলচ্চিত্ৰৰ এক নতুন যুগৰ সূচনা কৰে হলিউডে। ভাৰততো চলচ্চিত্ৰৰ পূৰ্ণ প্ৰসাৰ ঘটে। বর্তমান ভাৰতবৰ্ষ বিশ্বৰ বৃহত্তম চলচ্চিত্র উৎপাদনকাৰী দেশ হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। ১৮৯৬ চনৰ ৭ জুলাইত ভাৰতত প্রথম চলচ্চিত্র প্রদর্শিত হয়। মাৰাঠী ছবি ‘পুগুলীকে’ ১৯১২ চনৰ ১৮ মে’ তাৰিখে মুক্তি লাভ কৰে। ১৯১৩ চনৰ ৩ মে’ত দাদা চাহেব ফাল্কেৰ ‘ৰাজা হৰিশ্চন্দ্ৰই প্ৰথম ফিচাৰ ফ্লিম হিচাপে জনপ্রিয় হয়। অসমতো ১৯৩৫ খ্রীষ্টাব্দত জ্যোতিপ্ৰসাদ আগৰৱালাৰ জয়মতীয়ে মুক্তি লাভ কৰে। এনেদৰে চলচ্চিত্ৰৰ বিকাশ হৈ আছে আৰু এক উল্লেখনীয় জনসংযোগ মাধ্যম হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। দি গড ফাদাৰ, চিটিজেন কেনী, চীনা টাউন, ৰাগিং বুল, চাইক’, দি গল্ড ৰাচ, ভাটি’গ আদি বিশ্ববিখ্যাত চলচ্চিত্ৰসমূহ পৃথিৱীৰ বিভিন্ন স্থানত প্রদর্শিত হৈছে। অৱশ্যে, ভিডিঅ’ কেছেট, টিভি, ইণ্টাৰনেট আদিয়ে চলচ্চিত্র জগতলৈ কিছু ভাবুকি আনিছে।
(g) জনসাংখ্যিক গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগত সামাজিক পৰিৱর্তনৰ সম্পৰ্ক আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ জনগাঁথনিগত গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তন আৰু সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বহুমুখী আৰু গতিশীল। জনসংখ্যা বৃদ্ধি ত্বৰান্বিত হোৱাৰ লগে লগে খাদ্য, গৃহ, শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্যসেৱাৰ দৰে সম্পদৰ চাহিদা বৃদ্ধি পায়, যিয়ে পাছলৈ নগৰায়ন, সামাজিক নীতিৰ বিকাশ আৰু এই সম্পদসমূহ ফলপ্ৰসূভাৱে পৰিচালনা কৰিবলৈ প্ৰযুক্তিগত উদ্ভাৱনক প্ৰেৰিত কৰি সামাজিক পৰিৱৰ্তনক আগুৱাই লৈ যায়। ইয়াৰ বিপৰীতে বয়সীয়াল জনসংখ্যাই—জন্মৰ হাৰ কম আৰু আয়ুস বৃদ্ধিৰ বাবে—সমাজ কল্যাণ ব্যৱস্থা, বিশেষকৈ স্বাস্থ্যসেৱা আৰু পেঞ্চনৰ ওপৰত অধিক হেঁচা প্ৰয়োগ কৰে। ইয়াৰ ফলত সামাজিক নীতিৰ সালসলনি হয়, যেনে বয়সৰ অনুকূল চহৰ আৰু বৃদ্ধসকলক সহায় কৰিবলৈ শ্ৰম বজাৰ নীতিৰ বিকাশ। আভ্যন্তৰীণ আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় উভয় প্ৰব্ৰজনে জনগাঁথনিগত গাঁথনিৰ অধিক পৰিৱৰ্তন ঘটায়, অধিক সাংস্কৃতিক বৈচিত্ৰ্য আনে আৰু বহুসংস্কৃতিবাদ আৰু সমাজৰ নীতি-নিয়মৰ পৰিৱৰ্তনৰ দৰে সামাজিক পৰিৱৰ্তনক লালন-পালন কৰে। শেষত, জনগাঁথনিগত পৰিৱৰ্তনে পৰিয়ালৰ গাঁথনি আৰু লিংগ ভূমিকাকো প্ৰভাৱিত কৰে, প্ৰজননৰ হাৰ হ্ৰাস পোৱা আৰু লিংগ গতিশীলতাৰ বিকাশৰ ফলত সৰু, পাৰমাণৱিক পৰিয়াল আৰু অধিক সমতাপূৰ্ণ পৰিয়ালৰ ভূমিকাৰ সৃষ্টি হয়। এই পৰিৱৰ্তনসমূহে লিংগ সমতা, পৰিয়াল সমৰ্থন ব্যৱস্থা, আৰু কৰ্মক্ষেত্ৰৰ পৰিৱেশৰ সম্পৰ্কীয় নীতিসমূহ পুনৰ গঠন কৰি সামাজিক পৰিৱৰ্তনসমূহক আগুৱাই লৈ যায়। এইদৰে জনগাঁথনিগত গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তন আৰু সামাজিক পৰিৱৰ্তন ঘনিষ্ঠভাৱে জড়িত হৈ থাকে, জনগাঁথনিগত পৰিৱৰ্তনে সমাজৰ পৰিৱৰ্তনক প্ৰভাৱিত কৰে আৰু বিপৰীতভাৱে।
5. তলত দিয়া প্রশ্নসমূহৰ উত্তৰ দিয়া: (যিকোনো তিনিটা)
(a) গ্রাম্যসমাজ বুলিলে কি বুজা? ই কেই প্ৰকাৰৰ? ভাৰতৰ গ্ৰাম্যসমাজত দেখা পৰিৱৰ্তন সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ গ্ৰাম্য সমাজ মানে গাঁৱত বাস কৰা সমাজ, আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল গ্ৰাম্য অৰ্থনীতি প্ৰধানকৈ কৃষি আৰু সংশ্লিষ্ট কাৰ্য্যকলাপৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। এই সমাজবোৰত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব কম, গোটৰ অন্তৰংগ সম্পৰ্ক আৰু মৌখিক পৰম্পৰা আছে। গ্ৰাম্য সমাজ সংস্কৃতি আৰু পৰম্পৰাৰে চহকী।
গ্ৰাম্য সমাজ পাঁচ প্ৰকাৰৰ।
ভাৰতৰ গ্ৰাম্য সমাজত এক উল্লেখযোগ্য পৰিৱৰ্তন ঘটিছে। সেউজ বিপ্লৱে কৃষি উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰাৰ লগতে বৃহৎ-ক্ষুদ্ৰ কৃষকৰ মাজতো বৈষম্যৰ সৃষ্টি কৰিছে। কৃষিৰ বাণিজ্যিকীকৰণ আৰু আধুনিক প্ৰযুক্তি গ্ৰহণে গ্ৰাম্য জীৱিকাৰ নতুন ৰূপ দিছে। ইয়াৰ উপৰিও গ্ৰাম্য পৰিয়ালসমূহে অকৃষি কাৰ্য্যকলাপ আৰু প্ৰব্ৰজনৰ জৰিয়তে নিজৰ আয়ৰ উৎসৰ বৈচিত্ৰ্যতা বৃদ্ধি কৰিছে। শিক্ষা বৃদ্ধি আৰু মহিলা সবলীকৰণকে ধৰি সামাজিক পৰিৱৰ্তনে গ্ৰাম্য গতিশীলতাক আৰু অধিক নতুন ৰূপ দিছে। ডিজিটেল সংযোগ আৰু ই-কমাৰ্চৰ দৰে প্ৰযুক্তিৰ সংহতিৰ ফলত গ্ৰাম্য উদ্যোগীসকলৰ বাবে নতুন সুযোগ মুকলি হৈছে। কিন্তু জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, বৈষম্য, পৰিৱেশৰ অৱক্ষয়ৰ দৰে প্ৰত্যাহ্বানসমূহ অব্যাহত আছে, যাৰ বাবে গ্ৰাম্য উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত সুষম দৃষ্টিভংগীৰ প্ৰয়োজন।
(b) জাতি ব্যৱস্থাই কিদৰে সামাজিক বহিস্কৰণ সৃষ্টি কৰিছে? উদাহৰণসহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ জন্ম আৰু বৃত্তিৰ ভিত্তিত মানুহক স্তৰভিত্তিক গোটত বিভক্ত কৰা জাতি ব্যৱস্থাই ভাৰতবৰ্ষত সামাজিক বৰ্জনৰ এক উল্লেখযোগ্য উৎস হৈ আহিছে। ই সমাজত বিভাজনৰ সৃষ্টি কৰে, কিছুমান বিশেষ গোটক সম্পদ, সুযোগ আৰু সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক জীৱনত অংশগ্ৰহণৰ সুবিধাৰ পৰা বঞ্চিত কৰে। সামাজিক বৰ্জন, এই প্ৰসংগত, সেই প্ৰক্ৰিয়াক বুজায় যাৰ দ্বাৰা কিছুমান ব্যক্তি বা গোটক প্ৰান্তীয়কৰণ কৰা হয় আৰু সমান অধিকাৰ আৰু সুযোগৰ পৰা বঞ্চিত কৰা হয়।
(i) অৰ্থনৈতিক বৰ্জন: নিম্নবৰ্ণৰ ব্যক্তিসকলক নীচ কামত ঠেলি দিয়া, সম্পদ আৰু সুযোগৰ পৰা বঞ্চিত কৰা।
উদাহৰণ: মাটি মালিকীস্বত্বৰ অভাৱ, শোষণমূলক পৰিস্থিতিত শ্ৰমিকৰূপে কাম।
(ii) সামাজিক আৰু সাংস্কৃতিক বৰ্জন: নিম্নবৰ্ণৰ লোকসকলক সামাজিক মিলনত বাধা প্ৰদান।
উদাহৰণ: মন্দিৰ প্ৰৱেশ নিষিদ্ধ, পানীৰ উৎস ব্যৱহাৰত বাধা।
(iii) শৈক্ষিক বৰ্জন: নিম্নবৰ্ণৰ জনগোষ্ঠীক শিক্ষাৰ সুবিধাৰ পৰা বঞ্চিত কৰা।
উদাহৰণ: দলিত শিশুসকলে বিদ্যালয়ত বৈষম্যৰ সন্মুখীন হোৱাত বাধ্য।
(iv) ৰাজনৈতিক বৰ্জন: নিম্নবৰ্ণৰ লোকসকলৰ ৰাজনৈতিক অংশগ্ৰহণ কম।
উদাহৰণ: স্থানীয় নিৰ্বাচনত উচ্চবৰ্ণৰ আধিপত্য।
(v) জাতিভিত্তিক হিংসা: প্ৰান্তীয় গোটৰ ওপৰত হিংসা।
উদাহৰণ: মহাৰাষ্ট্ৰৰ খাইৰলাঞ্জী হত্যাকাণ্ড (২০০৬)।
(c) ‘মহিলাৰ সমতা আৰু অধিকাৰৰ সংগ্রাম’ৰ বিষয়ে এখন ৰচনা লিখা। নিজা মতামত ডাঙি ধৰা।
উত্তৰঃ মহিলাৰ অধিকাৰ হৈছে সমগ্ৰ বিশ্বৰ মহিলা আৰু ছোৱালীৰ বাবে দাবী কৰা মৌলিক মানৱ অধিকাৰ। ইয়াক প্ৰায় ৭০ বছৰ আগতে ৰাষ্ট্ৰসংঘই পৃথিৱীৰ প্ৰতিজন মানুহৰ বাবে সন্নিবিষ্ট কৰিছিল। ইয়াত বহুতো বস্তু অন্তৰ্ভুক্ত আছে যিবোৰ সমান দৰমহাৰ পৰা শিক্ষাৰ অধিকাৰলৈকে। মহিলাৰ অধিকাৰৰ ওপৰত ৰচনাখনে আমাক এক উন্নত বুজাবুজিৰ বাবে বিতংভাৱে ইয়াৰ মাজেৰে লৈ যাব।
নাৰীবাদ হৈছে এক আন্দোলন যি সদায় মহিলাৰ অধিকাৰৰ বাবে থিয় হৈ আহিছে। ই এই ধাৰণাটো স্বীকাৰ কৰে যে ব্যক্তিসকলক তেওঁলোকৰ জৈৱিক পৰিচয়ৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি বেলেগ ধৰণে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, আৰু তেওঁলোক এতিয়াও পুৰুষ লিংগৰ আধিপত্য বিদ্যমান। পৰিৱেশ যিয়েই নহওঁক, সেয়া বিদ্যালয় হওঁক বা কাম হওঁক, মহিলাসকলক অধীনস্থ ধৰণে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
সময় আৰু সংস্কৃতিৰ সময়ত, মহিলা অধিকাৰ আন্দোলন ৰূপ আৰু দৃষ্টিকোণত সলনি হৈছে। বহুতে এই ধাৰণাটোৰ বাবে তৰ্ক কৰে যে মহিলাৰ অধিকাৰ কৰ্মক্ষেত্ৰৰ সমতাৰ ক্ষেত্ৰত আছে। তথাপিও, বহুতে কয় যে আনকি ঘৰুৱা সমতাও মহিলাৰ অধিকাৰৰ স্থানত আছে।
(d) গোলকীকৰণ আৰু উদাৰীকৰণৰ প্রভাৱত ভাৰতৰ উদ্যোগলৈ অহা পৰিৱর্তনসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ (i) ভাৰত চৰকাৰে ১৯৯০ চনৰ পৰা উদাৰীকৰণ নীতি গ্রহণ কৰে। সেই কাৰণে ব্যক্তিগত খণ্ড কোম্পানীবােৰ আৰু বিদেশী অনুষ্ঠানবােৰক চৰকাৰৰ কাৰণে বিনিয়ােগ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিছিল।
(ii) উদাৰীকৰণৰ কাৰণেই অধিগ্রহণ কৰা হয়। ইয়াৰ উপৰি বহুতাে ভাৰতীয় কোম্পানী বহুজাতিক কোম্পানীলৈ পৰিৱৰ্তন কৰা হৈছিল।
(iii) চৰকাৰে অধিবিনিয়ােগ পদ্ধতিৰে চৰকাৰী খণ্ডৰ বহুতাে বিত্ত অংশ ( Share money ) বিক্ৰী কৰাৰ চেষ্টা কৰে। তেনে কোম্পানীৰ শ্ৰমিকসকলে নিজৰ চাকৰিবােৰ হেৰুৱাৰ ভয়ত এনে কাৰ্যৰ বিৰােধিতা কৰে। প্রথম ৫ বছৰত মডার্ণ ফুড কোম্পানীয়ে ৬০ শতাংশ চাকৰি ব্যক্তিগতকৰণ কৰিছিল।
(iv) পৃথিৱীজোৰা উদাৰীকৰণ পদ্ধতিৰে বহুতাে কোম্পানীয়ে ক্রমে বহুতাে স্থায়ী চাকৰিয়ালক বাধ্যতামূলক অৱসৰ দি, বহিঃ উৎসৰ পৰা সেৱা কিনাৰ ব্যৱস্থা কৰে। ইয়াৰ ফলতে ডাঙৰ কোম্পানীবােৰত চাকৰিৰ নিৰাপত্তা কমিবলৈ ধৰে।
(e) সংস্কৃতিকৰণ কি? ভাৰতীয় সমাজত সংস্কৃতিকৰণৰ প্রভাৱ সম্পর্কে বিশদভাৱে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পৰম্পৰাগত ভাৰতীয় সমাজৰ সামাজিক সংৰচনাৰ গতিশীলতাৰ অৰ্থ প্ৰকাশ কৰিবলৈ পোন প্ৰথমে এম. এন. শ্রীনিবাসে (M. N. Srinivas) ১৯৫২ চনত সংস্কৃতিকৰণ অৱধাৰণাটো আগবঢ়ায়। তেওঁ উল্লেখ কৰিছে যে, নিম্নজাতৰ মানুহে পম্পৰাগত পদ্ধতি পৰিত্যাগ কৰি ব্ৰাহ্মণৰ বিশ্বাস, প্ৰথা আৰু ৰীতি-নীতিৰে পৰিচালিত হয়, তাকেই সংস্কৃতিকৰণ বোলা হয়।
স্বাধীনোত্তৰ যুগৰেপৰা ভাৰতীয় সমাজত সংস্কৃতিকৰণ প্ৰক্ৰিয়া দ্ৰুত হৈ পৰিছে। বহুতো নিম্ন জাতি, উপ-জাতিয়ে সমাজত উচ্চ প্ৰস্থিতি লাভৰ প্ৰচেষ্টা চলোৱাৰ বাবে সামাজিক ৰীতি-নীতি, ধর্মবিশ্বাস, পৰম্পৰা আদি দিশত পৰিৱৰ্তন আনিছে। শ্রীনিবাসে জনজাতি আৰু নিম্ন সম্প্ৰদায়ৰ মাজতো সংস্কৃতিকৰণ হোৱাৰ কথা উল্লেখ কৰিছে। এই ক্ষেত্ৰত তেওঁ ধৰ্মীয় ক্ৰিয়া-কাণ্ড, খোৱা-বোৱা, সামাজিক ৰীতি-নীতি, অর্থনৈতিক ব্যৱস্থা, সামাজিক ব্যৱস্থা, ৰাজনৈতিক পদ্ধতি আদি বিভিন্ন দিশত সংস্কাৰ সাধন কৰাৰ কথা উল্লেখ কৰিছে।
6. যিকোনো চাৰিটা প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিয়া:
(a) ধর্মনিৰপেক্ষতা কি? ধৰ্মনিৰপেক্ষ সমাজৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ ব্যক্তি, সমাজ, ৰাষ্ট্র, আইন, শিক্ষা ব্যৱস্থা, কলা–কৃষ্টি সংস্কৃতি আদি ধৰ্মৰ সৈতে মুঠেই সম্পর্ক নথকা বা বিশেষ সম্পর্ক নথকা বিশ্বাস বা আদর্শর্ক ধর্মনিৰপেক্ষতা বােলা হয়।
ধর্মনিৰপক্ষতাৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল-
(i) ধৰ্মনিৰপেক্ষতাই কোনাে ধর্মকে চৰকাৰীভাৱে বা ৰাষ্ট্রীয়ভাৱে স্বীকৃতি নিদিয়ে।
(ii) ধর্মনিৰপেক্ষতাইসকলাে ধৰ্মৰ প্রতি সমব্যৱহাৰ কৰা নীতিৰ পােষকতা কৰে।
(iii) ধর্মনিৰপেক্ষ ৰাষ্ট্ৰত ধর্মীয় স্বাধীনতা থাকে। প্রত্যেক ব্যক্তিয়ে স্বাধীনভাৱে নিজৰ ধর্ম পালন আৰু প্রচাৰ কৰিব পাৰে।
(iv) ধর্মনিৰপেক্ষতাই ধৰ্মৰ ভিত্তিত কোনাে সাম্প্রদায়িক বৈষম্য সৃষ্টি হােৱা মানসকিতাক প্রশ্রয় নিদিয়ে।
(b) গণতন্ত্রৰ সুবিধা আৰু অসুবিধা উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ গণতন্ত্রৰ সুবিধা আৰু অসুবিধা হ’ল-
| গণতন্ত্রৰ সুবিধা | গণতন্ত্রৰ অসুবিধা |
| গণতন্ত্র যুক্তিৰে পৰিচালিত চৰকাৰ হােৱাৰ বাবে ইয়াৰ ত্রুটি কম। | গণতন্ত্রত দলীয় একনায়কত্ববাদ প্রচলিত হ’ব পাৰে। |
| গণতান্ত্রিক চৰকাৰ জনমতৰ দ্বাৰা পৰিচালিত চৰকাৰ , ই সকলােৰে কল্যাণ সাধন কৰে। | গণতন্ত্রত গুণতকৈ সংখ্যাৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিয়া হয়। |
| গণতন্ত্রত স্বেচ্ছাচাৰী শাসন স্থায়ীভাৱে চলিব নােৱাৰে। | গণতন্ত্রত জৰুৰী অৱস্থাত ক্ষিপ্র সিদ্ধান্ত গ্রহণ কৰা সহজ নহয়। |
| গণতান্ত্রিক চৰকাৰত বিপ্লৱৰ সম্ভাৱনা কম। | ৰাইজৰ নামত, ধনী শ্রেণীয়েহে গণতান্ত্রিক চৰকাৰ পৰিচালিত কৰে। |
(c) ভাৰতত প্রকাশিত পাঁচখন বাতৰিকাকতৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতত প্ৰকাশিত পাঁচখন বাতৰিকাকতৰ নাম হ’ল-
(i) দ্য টাইমচ অফ্ ইণ্ডিয়া।
(ii) দ্য হিন্দু।
(iii) হিন্দুস্তান টাইমচ।
(iv) ইণ্ডিয়ান এক্সপ্ৰেছ।
(v) আনন্দ বজাৰ পত্ৰিকা।
(d) ‘আদিবাসীসকলৰ সংগ্রাম’ৰ বিষয়ে এটা চমু টোকা লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতত আদিবাসী সংগ্ৰামসমূহ মূলতঃ ভূমি, পৰিচয়, সাংস্কৃতিক সংৰক্ষণৰ বিষয়সমূহক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই চলি আহিছে। সময়ৰ লগে লগে আদিবাসীসকলে ঔদ্যোগিক প্ৰকল্প, খনন, বনাঞ্চল ধ্বংসৰ বাবে শোষণ, স্থানচ্যুতি, প্ৰান্তীয়কৰণৰ সন্মুখীন হৈছে। সন্থাল বিদ্ৰোহ, মুণ্ডা বিদ্ৰোহ, ঝাৰখণ্ড আৰু ছত্তীশগড়ৰ সংগ্ৰাম আদি আন্দোলনে তেওঁলোকৰ পূৰ্বপুৰুষৰ মাটি আৰু সম্পদৰ ওপৰত অধিকাৰৰ বাবে কৰা যুঁজখনক উজ্জ্বল কৰি তুলিছে। জনজাতীয় সম্প্ৰদায়ৰ সংগঠন আৰু নেতাসকলে তেওঁলোকৰ স্বায়ত্তশাসন আৰু সাংবিধানিক অধিকাৰৰ স্বীকৃতিৰ দাবী অব্যাহত ৰাখিছে।
(e) সাম্প্রদায়িকতাবাদৰ কেইটামান গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্যৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ সাম্প্রদায়িকতাবাদৰ কেইটামান গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য হ’ল-
(i) ধৰ্মীয় পৰিচয়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া: ইয়াত জাতীয় ঐক্যতকৈ ধৰ্মীয় পৰিচয়ক অগ্ৰাধিকাৰ দিয়া হয়।
(ii) অসহিষ্ণুতা: অন্য ধৰ্ম আৰু সম্প্ৰদায়ৰ প্ৰতি অসহিষ্ণুতাক প্ৰসাৰিত কৰে।
(iii) সমাজৰ বিভাজন: ধৰ্মীয় ৰেখাৰে সমাজত বিভাজনৰ সৃষ্টি কৰে।
(iv) ৰাজনৈতিক শোষণ: নিৰ্বাচনৰ সময়ত ৰাজনৈতিক লাভালাভৰ বাবে প্ৰায়ে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
(v) সংঘাত আৰু হিংসাঃ সাম্প্ৰদায়িক দাঙ্গা আৰু সামাজিক সম্প্ৰীতি বিঘ্নিত কৰে।
(f) জনজাতীয় সমাজৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ জনজাতীয় সমাজৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য হ’ল-
(i) আত্মীয়তা ভিত্তিক সামাজিক গাঁথনি: জনজাতীয় সমাজসমূহ আত্মীয়তা সম্পৰ্কৰ আশে-পাশে সংগঠিত হয়, য’ত সদস্যসকলৰ মাজত সম্পৰ্ক তেজৰ সম্পৰ্ক আৰু পাৰিবাৰিক বন্ধনৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ় লৈ উঠে। ইয়াৰ দ্বাৰা প্ৰায়ে সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক সংগঠনৰ ভেটি গঠন হয়।
(ii) সম্পদৰ সম্প্ৰদায়ৰ মালিকীস্বত্ব: জনজাতিসকলে প্ৰায়ে মাটি আৰু সম্পদৰ সাম্প্ৰদায়িক মালিকীস্বত্বৰ অভ্যাস কৰে, ব্যক্তিগত দখলৰ পৰিৱৰ্তে সামূহিক ব্যৱহাৰ আৰু লাভৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
(iii) সৰল প্ৰযুক্তি আৰু অৰ্থনীতি: জনজাতীয় সমাজে সাধাৰণতে কৃষি, চিকাৰ, গোট খোৱা বা হস্তশিল্পৰ বাবে সৰল সঁজুলি আৰু পৰম্পৰাগত পদ্ধতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, যিয়ে তেওঁলোকৰ জীৱিকাৰ অৰ্থনীতিৰ ভিত্তি গঠন কৰে।
(iv) সুকীয়া সংস্কৃতি আৰু পৰম্পৰা: জনজাতীয় গোটসমূহে অনন্য ভাষা, আচাৰ-ব্যৱহাৰ, কলা, সাংস্কৃতিক পদ্ধতি বজাই ৰাখে, যিবোৰ প্ৰায়ে প্ৰজন্মৰ পিছত প্ৰজন্মৰ মাজত মৌখিকভাৱে প্ৰচাৰিত হয়।
(v) প্ৰকৃতিৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক: জনজাতিসমূহৰ প্ৰকৃতিৰ সৈতে সাধাৰণতে এক শক্তিশালী বন্ধন থাকে, ইয়াক পবিত্ৰ আৰু তেওঁলোকৰ জীৱনশৈলীৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ বুলি গণ্য কৰে। ইহঁতৰ জীৱনশৈলী প্ৰায়ে ইহঁতৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ লগত খাপ খাই পৰে আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়।
