Environmental Geography Unit 4 ক্রান্তীয়, নাতিশীতোষ্ণ আৰু মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা, College and University Answer Bank for BA, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Environmental Geography Unit 4 ক্রান্তীয়, নাতিশীতোষ্ণ আৰু মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Environmental Geography Unit 4 ক্রান্তীয়, নাতিশীতোষ্ণ আৰু মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Environmental Geography Unit 4 ক্রান্তীয়, নাতিশীতোষ্ণ আৰু মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা
Environmental Geography Unit 4 ক্রান্তীয়, নাতিশীতোষ্ণ আৰু মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Environmental Geography Unit 4 ক্রান্তীয়, নাতিশীতোষ্ণ আৰু মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা The provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
৩। গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধি আৰু জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা। (Describe about global warming and Climate changes.)
উত্তৰঃ অ’জন স্তৰ পাতল হোৱাৰ ফলত বা মেৰু অঞ্চলত অ’জন বিন্ধাৰ উৎপত্তি হোৱাৰ ফলত নিশ্চয়কৈ পৃথিৱীৰ উপৰিভাগত থকা বায়ুৰ স্তৰ উত্তাপিত হ’ব, ফলত স্থানীয়, আঞ্চলিক বা গোলকীয়ভাৱে জলবায়ুৰ পৰিৱৰ্তন হ’ব। পৃথিৱী পৃষ্ঠৰ বায়ুমণ্ডল উত্তাপিত হ’লে, মহাদেশীয় বৰবোৰ গলিবলৈ আৰম্ভ কৰিব। ফলত সাৰপৃষ্ঠৰ বৰ্তমানৰ উচ্চতাই বৃদ্ধি পাব আৰু মহাদেশৰ উপকূল অঞ্চল জলমগ্ন হ’ব। এইটোও বিশ্বাস কৰা হৈছে যে অ’জন স্তৰ পাতল হোৱাৰ ফলত ট্রপোস্ফেয়াৰত হাইড্ৰ’জেন, পেৰোক্সাইডৰ পৰিমাণ বাঢ়ি যাব। ইয়াৰ ফলত এচিড বৰষুণৰ উৎপত্তি হ’ব। অ’জন কমি যোৱা আৰু আলট্রা ভায়োলেট ৰশ্মি বাঢ়ি যোৱাৰ ফলত ফটো কেমিকেল প্রক্রিয়া (Photochemical Processes) বোৰ বাঢ়ি যাব আৰু ইয়াৰ ফলত বিষাক্ত পৌৰ ধোৱাৰ (Poisonous Urban smogs) সৃষ্টি হ’ব।
মানুহৰ শৰীৰত ছালৰ বেমাৰ হ’ব পাৰে, মানসিক বিকাশত বাধা হ’ব পাৰে, শ্বাস-প্ৰশ্বাসজনিত ৰোগ বৃদ্ধি হ’ব পাৰে, শুকান বতৰৰ সৃষ্টি হৈ শস্য উৎপাদন কমি যাব, মৎস্য উৎপাদন কমিব আৰু বনজ সম্পদৰ উৎপাদনো কমিব।
গোলকীয় উত্তাপ বাঢ়িলে বাষ্পীভৱন বাঢ়িব আৰু মাটিত থকা পানীভাগ শোষিত হৈ মাটিভাগ শুকান হৈ পৰিব। খৰাং অৱস্থাৰ সৃষ্টি হ’ব। মুঠতে ইয়াৰ ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ উদ্ভিদজগতৰ ওপৰত বেছিকৈ পৰিব। উদ্ভিদজগত ক্ষতিগ্ৰস্ত হ’লে, জীব-জগতো ক্ষতিগ্ৰস্ত হ’ব।
কার্বন-ডাই-অক্সাইড গেছৰ পৰিমাণ বায়ুমণ্ডলত বৰ্দ্ধিত হোৱাৰ ফলতো বায়ুমণ্ডলৰ উত্তাপ বাঢ়ে। কাৰণ এই গেছে পৃথিৱীৰ পৰা বিকিৰণ হোৱা দীর্ঘ তৰংগৰ সৌৰশক্তিক ধৰি ৰাখিব পাৰে৷ হিচাপ কৰি পোৱা গৈছে যে যোৱা ১০০ বছৰৰ ভিতৰত পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠ উত্তাপ ০.৫° ছে.ৰ পৰা ০.৭°ছে. লৈ বৃদ্ধি ঘটিছে। এইখিনিতে এইটো কথা উল্লেখ কৰা ভাল যে (CO2) গেছে যেনেকৈ বায়ুমণ্ডলৰ উত্তাপ বঢ়ায়, তেনেকৈ আগ্নেয়গিৰি উদ্গীৰণৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা ধূলিকণাবোৰে বায়ুমণ্ডলৰ উত্তাপ কমায়।
যিয়েই নহওঁক গোলকীয় উত্তাপ বৃদ্ধিৰ ফলত জলবায়ুৰ পৰিবৰ্তন ঘটিবই, লাগিলে ইস্থানীয়ভাবে, আঞ্চলিকভাৱে বা গোলকীয়ভাৱেই নহওঁক কিয়।
৪। গোলকীয় উত্তাপ বৃদ্ধিৰ কাৰকবোৰ লিখা। (Write the components of Global Warming.)
উত্তৰঃ গোলকীয় উত্তাপ বৃদ্ধিৰ কাৰকবোৰ বিজ্ঞানীসকলে চিনাক্ত কৰি উলিয়াইছে। বহুবোৰ কাৰক বিচাৰি উলিয়াইছে যদিও তাৰ ভিতৰত দুটা প্ৰধান হিচাপে চিহ্নিত হৈছে। ইয়াৰ এটা হ’ল অ’জন গেছৰ পৰিমাণ কমি অহা তাৰ ফলত অ’জন বিদ্ধাৰ উৎপত্তি ঘটা আৰু আনটো হ’ল সেউজ ঘৰ সৃষ্টিকাৰী গেছবোৰৰ পৰিমাণ বায়ুমণ্ডলত বাঢ়ি যোৱা।
অ’জন গেছে: বায়ুমণ্ডলত অ’জন গেছ উৎপন্নও হয় আৰু ধ্বংসও হয়। তথাপি তাৰ সমতা ৰক্ষা পৰি থাকে। কিন্তু কুৰি শতিকাত বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ উন্নতিৰ ফলত কিছুমান নতুন নতুন গেছৰ সৃষ্টি হৈছে আৰু এইবোৰ বায়ুমণ্ডলত জমা হ’ব ধৰিছে। এতিয়া বিজ্ঞানীসকলে এটা মতত উপনীত হৈছে আৰু কৈছে যে হেলোজিন জাতীয় গেছবোৰৰ ফলত অ’জন গেছৰ স্তৰ পাতল হৈ পৰিছে। এইবোৰ হ’ল ক্লোৰোফ্লোৰো কাৰ্বন, হেলোন, ক্লোৰাইন আৰু নাইটি জৈন অক্সাইড আদি।
অ’জন স্তৰৰ কাৰ্য: অ’জন স্তৰটোৱে সূৰ্যৰ পৰা অহা আলট্রা ভায়োলেট ৰশ্মিক পৃথিৱীলৈ আহিব নিদিয়ে । অ’জন স্তৰটোৱে ছাতিৰ দৰে কাম কৰে আৰু পৃথিৱীৰ উপৰিভাগক অধিক গৰম হোৱাৰ পৰা ৰক্ষা কৰে। অ’জন স্তৰৰ ঘনত্ব কমি গ’লে, নিশ্চয়কৈ গোলকীয় উত্তাপ বৃদ্ধি পাব আৰু ই পৃথিৱীৰ জলবায়ুৰ ওপৰত বেয়াকৈ প্ৰভাৱ পেলাব।
সেউজ ঘৰ: মানুহৰ কাৰ্যৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা কার্বন- ডাই- অক্সাইড বায়ুমণ্ডলত সংযোগ হৈ ক্রমান্বয়ে বায়ুমণ্ডলত CO2 আৰু CFCs, গেছবোৰৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পালে, পৃথিৱীৰ পৰা বিকিৰণ কৰা সৌৰশক্তি মহাকাশলৈ যাব নোৱাৰা হয়, ফলত বায়ুমণ্ডল উত্তাপিত হৈ পৰে। দিনত পৰিষ্কাৰ হৈ থকা আকাশ হঠাৎ মেঘাচ্ছন্ন হৈ পৰিলে, বায়ুমণ্ডল উত্তাপিত হৈ গৰম অনুভৱ কৰা অভিজ্ঞতা প্ৰায় মানুহৰে আছে। এইটোও এক প্ৰকাৰ অস্থায়ী সেউজ ঘৰৰ ক্ৰিয়া।
সেউজ ঘৰৰ সৃষ্টি কৰা গেছবোৰ হ’ল প্ৰধানকৈ কার্বন- ডাই- অক্সাইড (CO2)। তাৰোপৰি CFCs, গেছ, হেলন গেছ আদি। ইয়াৰ প্ৰভাৱত বায়ুমণ্ডলত উত্তাপ বাঢ়ে। কাৰণ এইবোৰ গেছে পৃথিৱীৰ পৰা বিকিৰণ হোৱা দীর্ঘ তৰংগত সৌৰশক্তি আৰু গেছবোৰ ধৰি ৰাখি বায়ুমণ্ডল উত্তাপিত কৰি তোলে। ইয়াৰ ফলত সৃষ্টি হয় গোলকীয় উত্তাপ বৃদ্ধিৰ দৰে ঘটনা।
৫। পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাবোৰৰ প্ৰকাৰবোৰ কি ? বৰ্ণনা কৰা। (What are the types of environmental issues ? Describe.)
উত্তৰঃ যিকোনো মানৱীয় কার্যকলাপে ইয়াৰ সৈতে, বহুতো পাৰ্শ্বক্ৰিয়া আনি দিয়ে। ইয়াৰ এট দিশত বিকাশ আনিব পাৰে আনহাতে মুদ্ৰাৰ আনটো দিশ ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ হ’ব পাৰে। এই প্ৰতিকূল পৰিৱৰ্তনবোৰে প্ৰায়ে পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে যি পৰিৱেশৰ প্ৰাকৃতিক ভাৰসাম্য প্রভাৱিত কৰে। আমি পৰিৱেশৰ সমস্যাবোৰক পৰিৱেশৰ ওপৰত যিকোনো মানৱীয় কার্যকলাপৰ ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিব পাৰো। ইয়াত পৰিৱেশৰ জৈৱিক আৰু ভৌতিক দুয়োটা দিশ অন্তর্ভুক্ত থাকে। বায়ু প্রদূষণ, পানী প্ৰদূষণ, প্রাকৃতিক পৰিৱেশ প্ৰদূষণ, আবর্জনা প্রদূষণ ইত্যাদি হৈছে কিছুমান মুখ্য পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা যি যথেষ্ট উদ্বেগৰ সৃষ্টি কৰিছে। এই পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাবোৰৰ মোকাবিলা কৰিবলৈ পৰিৱেশ সুৰক্ষিত কৰাটো অতি গুৰুত্বপূর্ণ।
ই কেৱল ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ প্ৰতিৰোধ কৰাত সহায় নকৰে কিন্তু ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে প্ৰাকৃতিক সম্পদ আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ সংৰক্ষণ কৰাত আমাক সহায় কৰে। পৰিৱেশৰ সুৰক্ষা কেৱল এক সামাজিক আন্দোলন নহয় কিন্তু মানুহে যাতে আৰু সম্পদৰ অপব্যৱহাৰ নকৰে তাৰ বাবে গৃহীত বিভিন্ন আইনৰ দ্বাৰাও সমর্থিত। পৰিৱেশগত সমস্যাবোৰৰ ভিতৰত কিছুমান মুখ্য পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা যিবোৰে যথেষ্ট উদ্বেগৰ সৃষ্টি কৰিছে সেয়া হৈছে পৰিৱেশ প্ৰদূষণ, বায়ু প্ৰদূষণ, পানী প্ৰদূষণ, বন ধ্বংস, সম্পদ হ্রাস, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন ইত্যাদি। সকলো ধৰণৰ প্ৰদূষণ ভাৰতত এটা মুখ্য পারিপার্শ্বিক সমস্যা। পৰিৱেশ, বায়ু, পানী, ভূমি, মাটি আদিৰ যিকোনো অবাঞ্ছিত পৰিবৰ্তনক প্ৰদূষণ বুলি ক’ব পাৰি। এই পৰিবৰ্তনবোৰ ভৌতিক, ৰাসায়নিক বা আনকি জৈৱিক পৰিৱৰ্তনতো হ’ব পাৰে। এই প্ৰদূষণ অনা বা সৃষ্টি কৰা কাৰ্য প্রতিনিধিবোৰক প্ৰদূষক বুলি কোৱা হয়। সেই প্ৰদূষকবোৰ হ’ল—
বায়ু প্ৰদূষণ: যেতিয়া ঔদ্যোগিক বা অন্যান্য অর্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ ফলত বায়ুমণ্ডল বিষাক্ত গেছেৰে ভৰি পৰে, ইয়াৰ ফলত বায়ুমণ্ডল আৰু পৰিৱেশৰ বায়ু প্ৰদূষিত হয়। এয়া বায়ু প্ৰদূষণৰ বাহিৰে আন একো নহয়।
পানী প্ৰদূষণ: প্রাকৃতিক জলসম্পদ দিনক দিনে হ্রাস হোৱাৰ সৈতে, পানী হৈছে এক দুর্লভ সামগ্রী। কিন্তু, এই সময়তো পানীৰ উৎসবোৰ বিভিন্ন উৎসৰ পৰা প্ৰৰুষকৰ দ্বাৰা প্ৰদুষিত হয়, যাৰ ফলত সেইবোৰ মানুহৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে অনুপযুক্ত হৈ পৰে।
আৱৰ্জনা প্ৰদূষণঃ যেতিয়া আমি সঠিক আৱর্জনা নিষ্কাশন প্রণালী অনুসৰণ নকৰো, আৱৰ্জনা জমা হয়, যাৰ ফলত আৱর্জনা প্রদূষণ হয়। গতিকে এই সমস্যাটো সমাধান কৰাৰ একমাত্ৰ উপায় হ’ল এক সঠিক আবর্জনা নিষ্কাশন প্রণালী নিশ্চিত কৰা যি পৰিৱেশক দুষিত নকৰে।
৬। ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণ্য কাক বোলে ? ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা। (What is tropical rainforest ? Discuss the feature of tropical rainforest.)
উত্তৰঃ এটা ক্ৰান্তীয় বৰ্ষাৰণ্য হৈছে পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ ধনী বায়োম আৰু পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ বৈচিত্র্যপূৰ্ণ আৰু উৎপাদনশীল বায়োমবোৰৰ ভিতৰত এটা। ই জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰে সমৃদ্ধ আৰু সাধাৰণতে কৰ্কট ৰোগ আৰু মকৰ ক্ৰান্তীয় অঞ্চলৰ মাজত পৃথিৱীৰ এক বহল বিষুৱীয় ক্ষেত্ৰত অৱস্থিত। পৃথিৱীৰ সৰ্ববৃহৎ ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণ্য দক্ষিণ আমেৰিকা, আফ্ৰিকা আৰু দক্ষিণ পূব এছিয়াৰ বিষুৱীয় অঞ্চলত পোৱা যায় ৷
অৰণ্যৰ কিছুমান অনন্য বৈশিষ্ট্য আৰ্হিয়ে ইয়াক আটাইতকৈ বিশেষ কৰি তোলে। বায়োমৰ কিছুমান অনন্য বৈশিষ্ট্য হ’ল—
(ক) জলবায়ুঃ ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণ্যৰ এক বিশেষ বৈশিষ্ট্য হৈছে ইয়াৰ জলবায়ুৰ পৰিস্থিতি য’ত বৰষুণ আৰ্দ্ৰতা আৰু উষ্ণতা অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। এই অৰণ্যবোৰে দিনৰ গড় উষ্ণতা ২৯°ছে, সৈতে বিষুৱীয় জলবায়ু অনুভৱ কৰে। ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণ্যৰ উষ্ণতা আৰু বৰষুণে পৃথিৱীৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ জৈৱ বৈচিত্র্যক সমর্থন কৰে।
(খ) প্ৰচুৰ বৰষুণ : ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণ্যবোৰ বৰষুণ আৰু চিৰসেউজ প্ৰজাতিৰ দ্বাৰা চিহ্নিত কৰা হয়। বনাঞ্চলবোৰ ক্ৰান্তীয় আৰ্দ্ৰ অঞ্চলত অৱস্থিত আৰু গড় বার্ষিক বৰষুণ প্ৰায় ২০০ ২২৫ চেঃ মিঃ। চিৰসেউজ গছৰ পৰা হোৱা বাৰ্তালাপৰ ফলত এই অৰণ্যবোৰত আৰ্দ্ৰতা আৰু ডাৱৰ গঠন বৃদ্ধি হয়। এই অৰণ্যবোৰত উচ্চ পৰিমাণৰ বৰষুণ গোটেই বছৰটোত সমানভাৱে বিতৰণ কৰা হয়। এই অৰণ্যবোৰত হোৱা উচ্চ পৰিমাণৰ বৰষুণৰ লগতে উষ্ণতাই এক অবিশ্বাস্য আৰ্দ্ৰ পৰিৱেশ আৰু উদ্ভিদ ৰাজ্যৰ বাবে বছৰ জুৰি বৰ্ধিত পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰে।
(গ) সমৃদ্ধ জৈৱ বৈচিত্র্য: বৰ্ষাৰণ্যবোৰ পৃথিৱীৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ প্ৰজাতিৰ আধ অংশৰ বাসস্থান। এই অৰণ্যবোৰৰ পৰিৱেশতন্ত্ৰত পৃথিৱীৰ সৰ্বাধিক জৈৱ বৈচিত্র্য থাকে য’ত ১৫ নিযুতৰো অধিক প্ৰজাতিৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী জৈৱমৰ ভিতৰত বাস কৰে।
(ঘ) মাটি আৰু পুষ্টি: Latosol হৈছে ক্ৰান্তীয় বৰ্ষাৰণ্যৰ এটা সাধাৰণ মাটি। অঞ্চলটোত উচ্চ বৰষুণৰ ফলত, শিলৰ বৰষুণৰ ফলত গভীৰ মাটিৰ সৃষ্টি হয়। সমৃদ্ধ লোৰ পৰিমাণৰ বাবে ৰং বেছিভাগ ৰঙা হয়। বৰষুণৰ পানীৰ দ্বাৰা মাটি নিষ্কাশন হোৱাৰ ফলত মাটিৰ তলৰ ভৰবোৰ পুষ্টিত দুৰ্বল। অৰণ্যৰ মজিয়াত গৰম আৰু সেমেকা পৰিস্থিতিয়ে জৈৱিক পদাৰ্থৰ আৱৰ্জনা প্ৰতভাৱে পচন হ’বলৈ দিয়ে যাৰ ফলত হিউমাছৰ পাতল স্তৰ সৃষ্টি হয়। এনেদৰে উদ্ভিদৰ বিকাশৰ বাবে যথেষ্ট পৰিমাণৰ পুষ্টি উপলব্ধ আছে যিবোৰ উদ্ভিদৰ দ্বাৰা সহজে শোষণ কৰা হয়। অৱশ্যে, উদ্ভিদৰ দ্ৰুত বিকাশ আৰু জীয়াই থকাৰ বাবে, উচ্চ প্ৰতিযোগিতাৰ বাবে এই অৰণাবোৰত পুষ্টিৰ উচ্চ চাহিদা আছে। যদি গছ-গছনি হেৰাই যায়, মাটি খহনীয়াৰ প্ৰতি অত্যন্ত অসুৰক্ষিত আৰু বন্ধ্যা হৈ পৰে।
(ঙ) বনস্পতি আৰু জীৱৰ সমৃদ্ধ: ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণাই সমৃদ্ধ জৈৱ বৈচিত্র্য সমর্থন কৰে। অবশ্যবোৰ বিস্তৃত প্ৰকাৰৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰে সমৃদ্ধ । গছত জীয়াই থাকিবলৈ অভিযোজিত, হোৱা উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ কেইবাটাও প্রজাতি আছে। এই অৰণাবোৰত পোক-পতংগ, মহ, পখিলা প্ৰচুৰ পৰিমাণে আছে। এই অৰণাবোৰত গেৰাকিট, টুকেন আৰু অন্যান্য ৰঙীন চৰাইৰ দৰে অন্য চৰাই দেখা যায়।
৭। নাতিশীতোষ্ণ বৰ্ষাৰণ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the feature of temperate rainforest.)
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ সৰ্ববৃহৎ নাতিশীতোষ্ণা বৰ্ষাৰণ্য উত্তৰ আমেৰিকাৰ প্রশান্ত মহাসাগৰীয় উপকূলত পোৱা যায়। অগ্যবোৰ আলাস্কাত আৰম্ভ হয় আৰু উপকূলৰ সৈতে অৰেগন আৰু কেলিফর্ণিয়ালৈ যায়। উপকূলীয় চিলি, মৰৱে,যুক্তরাষ্ট্র, জাপান, অস্ট্রেলিয়া আৰু নিউজিলেণ্ডত নাতিশীতোষ্ণ বৰ্ষাৰণ্যৰ বিচ্ছিন্ন টুকুৰা পোৱা যায়। নাতিশীতোষ্ণ বৰষুণ বন জৈর, সম্পর্কিত পৰিৱেশতন্ত্ৰৰ সংহতিবোৰে বহুতো প্ৰজাতিৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীক সমর্থন কৰে।
নাতিশীতোষ্ণ বৰ্ষাৰণ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) জলবায়ু নাতিশীতোষ্ণ বৰ্ষাৰণ্যৰ নিৰ্ধাৰিত বিশেষ বৈশিষ্ট্য হৈছে ইয়াৰ জলবায়ু। মৃদু বতৰৰ পৰিস্থিতি প্ৰশান্ত মহাসাগৰৰ পৰা উৰি যোৱা আৰু উপকুলীয় পৰ্বতমালাৰ দ্বাৰা আৱৰি থকা আৰ্দ্ৰতা ভৰা বায়ুৰ দ্বাৰা বজাই ৰখা হয়। অৰণ্যখনে বছৰি ৬০ৰ পৰা ২০০ ইঞ্চি বৰষুণ পাব পাৰে। ওচৰৰ সাগৰৰ দ্বাৰা উৎপন্ন ঘন কুঁৱলীয়ে অৰণ্য আৰু ইয়াৰ উদ্ভিদৰ জীৱনত পানী দিয়াত সহায় কৰে। বৰষুণৰ অৰণ্যত গ্ৰীষ্মকালত ৮০ ডিগ্রী ফাৰেনহাইটৰ পৰা শীতকালত প্রায় হিমায়িত হোৱালৈকে ঋতুগত উষ্ণতাৰ তাৰতম্য অনুভৱ হয়।
(খ) ওখ গছ: নাতিশীতোষ্ণ বৰ্ষাৰণ্যৰ এটা আটাইতকৈ সুস্পষ্ট বিশেষ বৈশিষ্ট্য হৈছে দৃশ্যপটত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰা ওখ চিৰসেউজ গছ। উপকূলীয় কেলিফর্ণিয়া ৰেডউড গছবোৰ পৃথিৱীৰ আটাইতকৈ ওখ ৩৬০ ফুট ওপৰৰ উচ্চতাত উপনীত হৈছে। দ্বিতীয় আটাইতকৈ বিশিষ্ট গছটো হৈছে ডগলাছ ফিৰ, ২৮০ ফুট ওখ। পশ্চিম হেমলক হৈছে ১৩০ ফুট উচ্চতাৰ আন এটা ওখ কনিফাৰ। প্ৰাচীন পুৰণি বিকাশৰ অৰণ্যবোৰে প্ৰতি একৰত বৃহৎ পৰিমাণৰ বায়োমাছ উৎপাদন কৰে।
(গ) উদ্ভিদঃ নাতিশীতোষ্ণ বৰ্ষাৰণ্য উদ্ভিদৰ আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য বৈশিষ্ট্যবোৰৰ ভিতৰত এপিফাইট গঠন কৰে। এপিফাইট (Epiphytes) হৈছে বেছিভাগ মছ আৰু কাণ্ডত বাস কৰা, বিশেষকৈ বহল পাতৰ মেপল। উদ্ভিদবোৰে গছবোৰ বনৰ ছাউনিৰ ওচৰৰ উজ্জ্বল সূৰ্যৰ পোহৰ পাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰে ৷ ডাঙৰ ফাৰ্ণৰ বহুতো প্ৰজাতি ছায়াময় কনৰ মজিয়াত বাস কৰে। ডাঠ হৰিণৰ ফাৰ্ণবোৰ সেমেকা ছায়াময় অৰণাৰ মজিয়াত বিকশিত হয়।
(ঘ) জীৱ-জন্তু: বনৰীয়া চালমন হৈছে নাতিশীতোষ্ণ বৰ্ষাৰণ্যৰ প্ৰাণীৰ আটাইতকৈ স্বকীয় সদস্য। বৰষুণ বন পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত ছয়টা প্ৰজাতি বাস কৰে। যেনে— চিনুক, চ’কে, কোহা গুলপীয়া, ষ্টালহেড আৰু চুম। মাছবোৰ উজ্জ্বল ৰঙা হৈ পৰে যেতিয়া সিহঁতে সাগৰৰ পৰা সিহঁতৰ মাটিলৈ সাঁতুৰিবলৈ যায়। তাত উপস্থিত হোৱাৰ পিছত তেওঁলোকে প্ৰজনন কৰে আৰু সোনকালেই মৃত্যুবৰণ কৰে। বিশাল মৃত্যুৱে অৰণাৰ ক’লা ভালুক, বন মেকুৰী, নেকড়ে আৰু অন্যান্য জন্তুবোৰক এক ভোজ প্ৰদান কৰে। মাছবোৰে কণী দিবলৈ জন্মস্থানলৈ উভতি অহাৰ লগে লগে সকলো বাধা অতিক্ৰম কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
৮। মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ কি ? ইয়াৰ গাঁথনি কেনেকুৱা বুজাই লিখা ৷ (What is Polar ecosystem ? Describe the structure of Polar ecosystem.)
উত্তৰঃ মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ হৈছে মেৰু পৰিৱেশত উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ মাজৰ সম্পৰ্ক। মেৰু পৰিবৱশ আৰ্কটিক আৰু এন্টার্কটিকা অঞ্চলত আছে। আর্কটিক অঞ্চলবোৰ উত্তৰ গোলাৰ্থত আছে আৰু ইয়াত ভূমি আৰু ইয়াৰ চাৰিওফালে থকা দ্বীপবোৰ আছে। এন্টার্কটিকা দক্ষিণ গোলাৰ্ধত আছে আৰু ইয়াত ভূমিৰ ভৰ, চাৰিওফালৰ দ্বীপ আৰু সাগৰো আছে। মেৰু অঞ্চলবোৰত উপ – এন্টার্কটিকা আৰু উপ – আর্কটিক অঞ্চলো থাকে যি মেৰু অঞ্চলবো নাতিশীতোষ্ণ অঞ্চলৰ পৰা পৃথক কৰে। এন্টাকটিকা আৰু আৰ্কটিক মেক বৃত্তত আছে। মেক বৃত্তবোৰ পৃথিৱীত দৃশ্যমান নহয় কিন্তু ইয়াক মানচিত্ৰত কম বিকিৰণৰ বাবে কম সূৰ্যৰ পোহৰ পোৱা এলেকা বুলি দেখুওৱা হয়। এই এলেকাবোৰত সূৰ্যৰ পোহৰ (মাজনিশাৰ সূৰ্য) বা পৃথিৱীৰ হেলনীয়া হোৱা বাবে দিনত ২৪ ঘণ্টা ছাঁ (মেৰু নিশা) প্রাপ্তি হয়। মেৰু অঞ্চলৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীবোৰে কঠোৰ বতৰৰ পৰিস্থিতি জীয়াই থাকিবলৈ সক্ষম হয় কিন্তু পৰিবেশ্য ভাবুকিৰ সন্মুখীন হয় যি তেওঁলোকৰ জীয়াই থকাটো সীমিত কৰে। মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰৰ গাঁথনি তলত আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) জলবায়ু : মেৰু জলবায়ু ঠাণ্ডা, বতাহ আৰু শুকান বৰষুণৰ অভাৱ আৰু নিম্ন তাপমাত্রাৰ বাবে আর্কটিক আৰু এন্টার্কটিকাক পৃথিৱীৰ সৰ্ববৃহৎ মৰুভূমি বা মেৰু মৰুভূমি বুলি গণ্য কৰা হয়। প্রাপ্ত সূৰ্যৰ পৰা হোৱা বেছিভাগ বিকিৰণ বৰফৰ পৰা প্ৰতিফলিত হয় যাৰ ফলত মেক অঞ্চলবোৰ ঠাণ্ডা হৈ পৰে। যেতিয়া বিকিৰণ প্ৰতিফলিত হয়, তাগো প্রতিফলিত হয়। মেজ অঞ্চলবোৰে পৃথিৱীয়ে প্ৰাপ্ত কৰা সূৰ্যৰ বিকিৰণৰ ৮৯-৯০% প্ৰতিফলিত কৰে। যিহেতু এন্টার্কটিকা পেৰিহেলিয়নত সূৰ্যৰ ওচৰত আছে, ই আর্কটিকতকৈ ৭% অধিক বিকিৰণ প্রাপ্ত কৰে। লগতে মেৰু অঞ্চলত বায়ুমণ্ডল
ক্ষীণ। ইয়াৰ কাৰণে বায়ুমণ্ডললৈ যোৱা UV বিকিরণে দ্রুত সূৰ্যৰ ৰশ্মি আৰু বৰফ গলি যোৱাত সহায় কৰে।
মেক অঞ্চলবোৰ শুকান এলেকা, ঠাণ্ডা বতাহৰ বাবে খুব কম বৰষুণ হয়। কেতিয়াবা আর্দ্রতা বেছি হ’ব পাৰে কিন্তু বায়ুত থকা পানীৰ বাষ্প কম হ’ব পাৰে। মেৰু অঞ্চলৰ বতাহ শক্তিশালী। বতাহে বৰফ কঢ়িয়াই আনে যাৰ ফলত বৰফৰ দৰে পৰিস্থিতি সৃষ্টি হয়। বতাহে সৰু জীৱ বা গছ-গছনিও স্থানান্তৰ কৰিব পাৰে যদি ই থাকে। বতাহে বৰফ তৈয়াৰ কৰা বৰফৰ প্ৰবাহ উৰুৱাই যিবোৰ বসন্তকালতো থাকিব পাৰে যেতিয়া বৰফ গলি যায়। বতৰ বিজ্ঞানীসকলৰ বাবে বৰষুণৰ পৰিমাণ জোখা কঠিন। ইয়াৰ কাৰণ হৈছে বতৰৰ তথ্য সংগ্ৰহ কৰা ষ্টেচনবোৰৰ যত্ন লোৱা ব্যয়বহুল আৰু তেওঁলোকৰ বাবে তুষাৰ পাতৰ পৰিমাণ জোখা কঠিন কাৰণ বতাহে সঠিক পৰিমাণ গণনা কৰিবলৈ বৰফ অত্যাধিক উৰুৱায়।
তাপমাত্রা আর্কটিক আৰু এন্টার্কটিকৰ মাজত একে। অবস্থানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি আর্কটিকৰ তাপমাত্রা পৃথক। আর্কটিকৰ তাপমাত্ৰাৰ পৰিসৰ এণ্টাৰ্কটিকতকৈ অধিক। তাপমাত্রা ১০০° ছে (১৮০°F) হ’ব পাৰে। আর্কটিক তাপমাত্রা উপকূলত ডিচেম্বৰ, জানুৱাৰী আৰু ফেব্ৰুৱাৰীত গড় — ৩০° ৰ পৰা ৪০° ছে (– ২২° ৰ পৰা ৪০° F) হয়। গ্রীষ্মৰ মাহত উপকূলত বৰফ গলে যিবোৰ জুন, জুলাই আৰু আগষ্টৰ আশে-পাশে থাকে আৰু তাপমাত্রা হিমায়িত হোৱাতকৈ কেইবা ডিগ্ৰী অধিক বৃদ্ধি হ’ব পাৰে যাৰ ফলত কিছুমান গছ-গছনি থাকিব পাৰে। উত্তৰ অঞ্চলত এই একে মাহত ২৪ ঘণ্টা পোহৰ থাকিব। আর্কটিক অঞ্চলতো যথেষ্ট তুষাৰপাত হয়। আর্কটিক অৱবাহিকাত বছৰৰ ৩২০ দিন বৰফ থাকে আনহাতে আর্কটিক সাগৰত বছৰত ২৬০ দিন বৰফ থাকে। আইচলেও এটা উপ-আর্কটিক অঞ্চলত আছে অর্থাৎ ইনাতিশীতোষ্ণা অঞ্চলৰ ওচৰত । ইয়াৰ কাৰণ বছৰটোৰ বেছিভাগ সময়ত তাপমাত্রা হিমাংকৰ ওপৰত থাকে। ৰাছিয়াত, তাপমাত্রা অত্যন্তঠাণ্ডা চাইবেৰিয়াৰ ভেৰখোয়ানস্কত ই উত্তৰ গোলাৰ্ধৰ ৩৮.৮° ছে, (১১.৮°F) ৰ আটাইতকৈ শীতল উষ্ণতাত উপনীত হৈছে।
(খ) জল: পানী হৈছে মানুহৰ জীয়াই থকাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ। ইয়াৰ ঠাণ্ডা তাপমাত্ৰাৰ বাবে পৃথিৱীৰ বেছিভাগ পানী মেৰু অঞ্চলৰ পৰা আহে। পৃথিৱীৰ ৯০% পানী এন্টার্কটিকা বৰফৰ টুপীৰ পৰা আহে যদিও এই পানীৰ যথেষ্ট অংশ ব্যৱহাৰ কৰা নহয়। বিশ্বৰ বহুতো প্ৰজাতিৰ বাবে পানীৰ পৰিৱেশ গুৰুত্বপূর্ণ। তাত বহুতো বেক্টেৰিয়া বিকশিত হোৱাৰ লগতে শেলাই আৰু উদ্ভিদও বিকশিত হয়। মেৰু অঞ্চলৰ বহুতো পুখুৰী বা হ্ৰদ বছৰটোৰ বেছিভাগ সময় হিমায়িত বা বৰফৰে আবৃত হৈ থাকে। গৰম মাহবোৰত ডাঙৰ হ্ৰদবোৰ কাষৰ চাৰিওফালে গলি যায় আৰু সৰু চুদবোৰ সম্পূৰ্ণৰূপে গ’লে। মেৰু অঞ্চলত নদীৰ সংখ্যা কম। এন্টার্কটিকাৰ তুলনাত আর্কটিকত অধিক নদী আছে। অঞ্চলবোৰত পুখুৰীও আছে।
চৰাইক আকৰ্ষিত কৰা পুখুৰীবোৰ পুষ্টিৰে সমৃদ্ধ। ইয়াৰ কাৰণ হৈছে চৰাইৰ বিষ্ঠা বা চৰাইৰ পালক। মেৰু অঞ্চলত দুটা ভিন্ন প্ৰকাৰৰ হ্ৰদ আছে। আর্কটিক হ্রদ আৰু এন্টার্কটিক হ্রদকে ধৰি মেৰু অঞ্চলত ভিন্ন প্ৰকাৰৰ হ্ৰদ আছে। আর্কটিক হ্রদবোৰৰ ভিতৰত হিমবাহ হ্রদ আৰু পার্মাফ্রট হ্রদ। মোক অঞ্চলবোৰৰ ভিতৰত আছে আর্কটিক মহাসাগৰ আৰু দক্ষিণ মহাসাগৰ। আর্কটিক মহাসাগৰে ১৪,০০০,০০০ কিঃ মিঃ (৫,৪০০,০০০ বর্গ মাইল) আৱৰি আছে। বসন্তকালত বৰফে ৫০০০,০০০ 70000 কিঃ মিঃ` (১,৯০০,০০০-৩১০০০ বর্গ মাইল) এলেকা আৱৰি ৰাখে আৰু শীতকালত ই ইয়াৰ দুগুণ হয়। এইক্ষেত্ৰত ই কেতিয়াও সম্পূৰ্ণৰূপে বৰফৰে আবৃত নহয়। দক্ষিণ মহাসাগৰ হৈছে ২৮,০০০,০০০ কিঃ মিঃ (১১,০০০,০০০ বর্গ মাইল)। এই মহাসাগৰত ৱেডেল সাগৰ আৰু ৰছ সাগৰ আছে। মহাসাগৰত এন্টার্কটিকাৰ চাৰিওফালে থকা বৰফৰ ডাঙৰ পেকেট আছে।
(গ) ভূমি: মেৰু অঞ্চলত ঠাণ্ডা বতৰৰ বাবে উদ্ভিদৰ বিকাশ কঠিন। হিমায়িত ভূমিয়ে বছৰটোৰ বেছিভাগ সময়ৰ বাবে বেছিভাগ মেৰু অঞ্চল আৱৰি ৰাখে। পার্মাফ্রষ্ট ৬০০-১০০০ মিটাৰ (২০০০-৩০০০ ফুট) গভীৰতাত উপনীত হয়। বৃহৎ পৰিমাণৰ পাৰ্য্যফ্ৰষ্টৰ ফলত পানীৰ নিষ্কাশন দুৰ্বল হ’ব পাৰে। পার্মাফ্ৰষ্টৰ বাবে মাটিৰ পানী বছৰটোৰ বেছিভাগ সময় হিমায়িত হৈ থাকে। গ্রীষ্মকালত পার্মাফ্রষ্ট শীৰ্ষটো অঞ্চলটোত গলি যোৱাৰ বাবে পানীৰে আৱৰি থাকিব। পাৰে। হিমবাহ চলাচলৰ ফলত ভূমিত সিঁচৰতি হৈ থকা শিলবোৰৰ ধ্বংসস্তূপ আছে। লগতে দ্রুত তাপমাত্ৰাৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত বতৰ সলনি হয়।
মেৰু অঞ্চলৰ মাটিৰ মুখ্য প্ৰকাৰ হৈছে অহমিক মাটি। ইয়াত মৰুভূমিৰ ঠাণ্ডা মাটি অন্তৰ্ভুক্ত হৈ আছে। এই মাটিত হিমায়িত বালি থাকে। এই মাটিবোৰত প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ গছ-গছনি নাথাকে কিন্তু বেক্টেৰিয়া পোৱা যায়। আন প্ৰকাৰৰ মাটি হৈছে জৈৱিক মাটি। এইধৰণৰ মাটি গৰম আৰু অধিক আর্দ্রতা থকা এলেকাত পোৱা যায়। ইয়াত বাস কৰা কিছুমান উদ্ভিদ হৈছে শেলাই, ভেকুৰ আৰু মছ। এক প্ৰকাৰৰ জৈৱিক মাটি হৈছে মুগা মাটি যত নিষ্কাশন থাকে।
(ঘ) উদ্ভিদ প্রজাতি: মেৰু অঞ্চলত উদ্ভিদৰ এক বিস্তৃত উৎস আছে কিন্তু দক্ষিণ আৰু উত্তৰ মেৰু অঞ্চলত কিছুমান প্রজাতি একে। আর্কটিক মৰুভূমি আৰু তুন্দ্ৰা গছ-গছনিৰে গঠিত। মৰুভূমিৰ গছ-গছনি শেলাই, লাইকেন আৰু মছৰে গঠিত। লাইকেন হৈছে আটাইতকৈ প্রভাৱশালী উদ্ভিদ। মেৰু অঞ্চলত ফুলৰ উদ্ভিদো দেখা যায় কিন্তু সিমান সচৰাচৰ নহয়। ইয়াত কেৱল ৬০ প্ৰজাতিৰ ফুলৰ উদ্ভিদ থাকে। আর্কটিক তুদ্ৰা গছ-গছনিত লাইকেন আৰু মহ থাকে, কিন্তু ইয়াত জোপোহা, ঘাঁহ আৰু ফৰ্বও অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। তুন্দ্ৰাত গছ-গছনিৰ পৰিমাণ অঞ্চলটোত কিমান সূর্য বা বৰফৰ আৱৰণ আছে তাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি থাকে। এই অঞ্চলৰ গছ-গছনি ৫০ ছেমি (২০ ইঞ্চি) ওখ হ’ব পাৰে। আৰ্কটিকৰ দক্ষিণ অংশত অধিক জোপোহা থাকে আনহাতে উত্তৰ অংশত উদ্ভিদৰ আৱৰণ কম থাকে। তুন্দ্ৰা তিতা এলেকাত, টাচক ঘাঁহ আৰু কপাহৰ ঘাঁহ থাকে। আর্দ্র এলেকাত চুটি ঘাঁহ, মছ, উইলো আৰু বাৰ্চ থাকে।
এন্টার্কটিকা উদ্ভিদত শেলাই বা লাইকেন আৰু কিছুমান বেক্টেৰিয়া আৰু ভেঁকুৰ থাকে। অৱশ্যে মহ আৰু লাইকেনৰ আধিপত্য আছে। শেলাই আৰু লাইকেনবোৰ য’ত আর্দ্রতা থাকে তাত বিকশিত হয় আৰু সেইবোৰ বতাহৰ পৰা সুৰক্ষিত কৰিবলৈ ফাটত লুকাই থাকে। আধিপত্য থকা ঘাঁহনি হৈছে টাচক। এই ঘাঁহবোৰ ২ মিটাৰ (৬ ফুট ৭ ইঞ্চি) ওখ হয়, সেয়েহে ই বহুতো স্তন্যপায়ী প্ৰাণীৰ বাবে বাসস্থান প্ৰদান কৰে।
(ঙ) জীৱ-জন্তু: মেৰু অঞ্চলত কঠোৰ বতৰৰ বাবে বহুতো জীৱ-জন্তু দেখাবলৈ পোৱা নাযায়। মেৰু অঞ্চলত থকা প্ৰাণীবোৰ এন্টার্কটিকা আৰু আর্কটিক অঞ্চলৰ মাজত একে। আর্কটিকত কিছুমান অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণীৰ ভিতৰত আছে মকৰা, ঘুণ, মহ আৰু মাখি। মেক অঞ্চলৰ গৰম এলেকাত পতংগ পখিলা পোৱা যায়। কিছুমান ডাঙৰ প্ৰাণী হৈছে শিয়াল, নেকড়ে, শহাপহু, মেৰু ভালুক, কেৰিবৌ। বিভিন্ন চৰাইৰ প্ৰজাতি আছে যিবোৰ আর্কটিকত দেখা যায়। ৮টা প্ৰজাতিৰ চৰাই বছৰ জুৰি মেৰু তুন্দ্ৰাত বাস কৰে আনহাতে ১৫০ টা প্রজাতি আর্কটিকত প্ৰজনন কৰে। প্ৰজনন কৰা চৰাইবোৰ মে’ আৰু জুলাই মাহৰ ভিতৰত আৰ্কটিকলৈ যায়।
এন্টার্কটিকাত কিছুমান অমেৰুদণ্ডী প্রাণী আছে যিবোৰ ক্লি, চিক (fleas, ticks)। এন্টার্কটিকা হৈছে একমাত্ৰ মহাদেশ য’ত ভূমি স্তন্যপায়ী জনসংখ্যা নাই। এন্টার্কটিকাত বাস কৰা কোনো চৰাইও নাই। অৱশ্যে জনা যায় দক্ষিণ আমেৰিকাৰ বিভিন্ন চৰাই এন্টার্কটিকাত দেখা গৈছে। এই অধ্যয়নে এন্টার্কটিকাৰ মেৰু পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত মাটিৰ অমেৰুদণ্ডী প্ৰাণীৰ অৱদান মূল্যায়ন কৰিছে যি পৰামৰ্শ দিয়ে যে জৈৱীয় আন্তঃক্রিয়াই এনে এক সৰল পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
জন্তুবোৰ মেৰু অঞ্চলত বাস কৰাৰ বাবে সক্ষম হ’বলৈ তেওঁলোকৰ অভিযোজন থাকিব লাগিব যিয়ে তেওঁলোকক ঠাণ্ডা আৰু বতাহৰ পৰিৱেশত বাস কৰিবলৈ উপযোগী কৰি তোলে। এই প্ৰাণীবোৰ এই অভিযোজনবোৰৰ দ্বাৰা উদ্ভৱ হৈছে আৰু এই অঞ্চলবোৰত বাস কৰা প্ৰাণীবোৰে এই ধৰণৰ পৰিৱেশত বাস কৰিবলৈ সক্ষম হ’বলৈ অভিযোজন সংগ্ৰহ কৰে। বহুতো জন্তুৱে ঠাণ্ডাৰ পৰা ৰক্ষা পাবলৈ দল বান্ধি বাস কৰে ।
৯। পানীৰ উপকাৰিতাসমূহ লিখা। (Write the benefits of water ?)
উত্তৰঃ পানীৰ উপকাৰিতাসমূহ হ’ল —
(ক) জীৱন-ধাৰণৰ বাবে পানীৰ আৱশ্যক।
(খ) পানীয়ে গছ-গছনিৰ বিকাশ সাধন কৰি প্ৰাণীৰ আহাৰৰ যোগান ধৰে।
(গ) পানীয়ে গোটা, জুলীয়া আৰু গেছীয় অৱস্থা ধাৰণ কৰাৰ বাবে পৰিৱেশীয় ভাৰসাম্য আৰু জলচক্ৰ বা বতৰচক্ৰ ৰক্ষা কৰে।
(ঘ) পানীৰ কাৰণে মীন পালন বা আন জলজ সম্পদৰ পৰিচালনা সম্ভৱ হৈছে।
(ঙ) বোৱতী পানীয়ে পৰিৱেশ পৰিষ্কাৰ কৰাত সহায় কৰে। ইয়াৰ উপৰিও জল পৰিবহন আৰু পৰ্যটন উদ্যোগৰ বিকাশ সাধন কৰে ৷
(চ) বোৱতী পানীত বান্ধ দি জলসিঞ্চন আৰু বিদ্যুৎ শক্তিৰ উৎপাদন কৰে। পানী এটা মূল্যবান প্রাকৃতিক সম্পদ। প্ৰত্যেকটো জীৱৰ দেহত 65-76% পানীয়েই থাকে। পৃথিৱীৰ পানী অনায়াহে পোৱা যায় যদিও ইয়াৰ 97% অংশ সাগৰত লুণীয়া পানী হিচাপে থকাৰ বাবে ব্যৱহাৰৰ অনুপযোগী। বাকী 3% অংশক সতেজ পানী হিচাপে পোৱা যায়। এই কম পৰিমাণৰ পানীৰ এটা বুজন পৰিমাণ পৃথিৱীৰ মেৰু অঞ্চলত বৰফ হিচাপে থাকে। কেৱল 0.003% পানীহে ভূমিজল (Ground water) আৰু পৃষ্ঠজল (Surface water) হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা পানী থাকে। সাধাৰণতে নদীৰ পাৰতেই প্রাচীন সভ্যতাৰ বিকাশ হোৱা দেখা যায়। কিন্তু এনে নদীতেই অৱশেষ (Waste) বিলাক পেলাবলৈ লোৱাত এই পানী কলুসিত (Polluted) হৈছে। জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ লগে লগে সতেজ পানী fresh water ৰ ওপৰত সাংঘাতিক চাপ পৰিছে। 2004 চনত পৃথিৱীৰ 2/3 অংশ জনসংখ্যাৰ খোৱা পানীৰ অভাৱত ভগিব লাগিব। উন্নত দেশবিলাকৰ প্ৰতিটো পৰিয়ালে উন্নয়নশীল দেশতকৈ বহুগুণে বেছি সতেজ পানী ব্যৱহাৰ কৰে।
১০। ভূমিজল কি ? ভূমিজল ব্যৱহাৰৰ ফলাফলবোৰ চমুকৈ লিখা । (What is groundwater ? Summarize the results of groundwater use ?)
উত্তৰঃ সতেজ পানীৰ প্ৰায় 9.9% ভাগ পানী ভূমিজলৰ পৰা পোৱা যায়। আগতে ভূমিজল অতি বিশুদ্ধ আছিল যদিও বৰ্তমান বিভিন্ন কাৰণত এই সম্পদ দূষিত হোৱাটো প্ৰমাণিত হৈছে। পৃথিবীৰ গৰ্ভত বিভিন্ন শিলাখণ্ড, বালি আৰু গ্রেভেলৰ স্তৰৰ মাজত এই পানী আবদ্ধ আৰু কেতিয়াবা মুক্ত অৱস্থাত থাকে।
ভূমিজল ব্যৱহাৰৰ ফলাফল:
(ক) অতিকৈ ভূমিজল নিষ্কাশন কৰি থাকিলে এই স্তৰবিলাক শুকাই যাব পাৰে। ইয়াৰ ফলত শিলাখণ্ড ভাঙি যাব আৰু মাটিত থকা ঘৰবিলাকৰ হানি হ’ব পাৰে। নলীত ফাট মেলি। পানীৰ সোঁত বিপৰীত দিশত যাব পাৰে।
(খ) শুষ্ক (Arid) অঞ্চলত জলসিঞ্চনৰ বাবে বেছিকৈ জলখনন কৰিলে ভূমিজলপৃষ্ঠ নামি যাব পাৰে।
(গ) অতিমাত্ৰা ভূমিজলৰ বাবে খননকার্য কৰিলে পশ্চাৎমুখী পানীয়ে জলপৃষ্ঠ ওপৰলৈ আহিব পাৰে। ইয়াৰ ফলত জল আবদ্ধ (water logging) হৈ লৱণ (salinity) সমস্যাৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।
১১। পানী প্ৰদূষণৰ কাৰণ আৰু পানী প্ৰদূষণ ৰোধ কৰিবলৈ ল’বলগীয়া ব্যৱস্থাবোৰ লিখা। (Write the causes of water pollution and the measures taken to prevent water pollution ?)
উত্তৰঃ পানী প্ৰদূষিত কৰা বিভিন্ন কাৰণবোৰ হ’ল —
নগৰ অঞ্চলত খোৱা পানীৰ যোগান ধৰা হয় যদিও সেই পানী পৰিবাহী যিবিলাক নলা সেইসমূহত মামৰ ধৰা বাবেও খোৱা পানী প্ৰদূষিত হয়। জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ ফলত য’তে ততে প্ৰস্ৰাৱ পায়খানা কৰা, গা ধোৱা আদিৰ ফলতো পানী প্ৰদূষণ হয়। পানীৰ বিভিন্ন কীটনাশক দ্ৰব্য আৰু ৰাসায়নিক দ্ৰব্য নগৰ অঞ্চলত বেছি মিহলি হয়। ফলত পানী প্ৰদূষিত হয়।
নগৰ অঞ্চলত ব্যাপক হাৰত হোৱা বায়ু প্ৰদূষণৰ বাবেও খোৱাপানী প্ৰদূষিত হোৱা দেখা যায়। কল-কাৰখানাৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা গেলা-পচা আবর্জনাই পানী প্ৰদূষিত কৰে।
কৃষি পথাৰৰ পৰা নিগৰি যোৱা পানীত কীটনাশক দৰব, সাৰ আৰু পশু-পক্ষীৰ ময়লা মিহলি হৈ থাকে। এই বিষাক্ত বস্তুবোৰ বৰষুণৰ পানীৰ লগত মাটিত প্ৰৱেশ কৰে আৰু নৈ-বিল আদি জলাশয়ত প্ৰৱেশ কৰে। সাৰবোৰে পানীত হোৱা ঘাঁহ-বন আৰু শেলুৱৈ আদি বৃদ্ধিত সহায় কৰে ফলত সেইবোৰে গোটেই জলভাগ বেৰি ধৰে। জলজ প্রাণীৰ জীৱন ধাৰণ অসম্ভৱ হয়। কটিনাশক দ্ৰব্যবোৰ পানী প্ৰদূষিত কৰি মানুহ আৰু জীৱৰ ব্যৱহাৰৰ অনুপযুক্ত কৰি তোলে। পশুৰ মল-মুত্ৰই পানীত দুৰ্গন্ধ কৰি প্ৰদূষিত কৰে। কল-কাৰখানাৰ যন্ত্ৰপাতিৰ অংশ বিশেষ ঠাণ্ডা কৰাৰ পাছত তলত পানী পুনৰায় জলাশয়ত এৰি দিলে জলাশয়ৰ পানী প্ৰদূষিত হয়। পানীৰ সামান্যতম উষ্ণতা বৃদ্ধিয়ে মাছ আৰু আন জলজ প্রাণীৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে। বেছি গৰম পানীয়ে মাছ-পুঠিৰ সংখ্যা হ্ৰাস কৰি আনিছে। গৰম পানীয়ে শেলুৱৈ আৰু আন জলজ উদ্ভিদৰ বংশ বৃদ্ধিত সহায় কৰে। খাৰুৱা তেলৰ বেহাবেপাৰ কৰিবলৈ সাগৰীয় জাহাজেৰে তেল অনা-নিয়া কৰিবলগীয়া হয়। তেল বাগৰি পৰি নাইবা দুৰ্ঘটনাৰ ফলত খাৰুৱা তেল সাগৰৰ পানীৰ ওপৰত পৰি সাগৰৰ পানী প্ৰদূষিত কৰে।
১৯৬৮ আৰু ১৯৮৩ চনৰ ভিতৰত ৫০০তকৈ অধিক টেঙ্কাৰ দুৰ্ঘটনাত পতিত হোৱাৰ ফলত বহুত নিযুত টন খাৰুৱা তেল সাগৰৰ পানীত মিহলি হয়। এইবোৰে সমুদ্ৰ পৃষ্ঠৰ আৰু জলজ প্রাণীৰ বিপদ মাতি আনে। পাখীত তেল লাগি ধৰা বাবে উৰিব নোৱাৰি বহুত সাগৰীয় চৰাইৰ মৃত্যু হয়।
আনবিক পৰীক্ষা কৰা সময়ত বায়ুমণ্ডলত সৃষ্টি হোৱা ৰেডিঅ’ একটিভ ধূলিকণাবোৰ বৰষুণৰ পানীৰ লগত মাটিত সৰি পৰে। ইয়াৰ কিছুমান বৰষুণৰ পানীত ভূগৰ্ভত প্ৰৱেশ কৰি ভূগৰ্ভস্থ পানী প্ৰদূষিত কৰে। কিছুমান এনে পানী নৈ, বিল পুখুৰী আদিত পৰি সেইবোৰ প্ৰদূষিত কৰে লগতে মানুহ আৰু প্ৰাণীজগতৰ যিসকলে তেনে প্ৰদূষিত পানী পান কৰে তেওঁলোকৰো ক্ষতি হয় লগতে ই জনস্বাস্থ্যৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰে।
পানী প্ৰদূষণ ৰোধ কৰিবলৈ ল’বলগীয়া ব্যৱস্থাবোৰ:
(ক) কল-কাৰখানাৰ প্ৰদূষিত ময়লা আদি পৰিশোধন নকৰাকৈ নদী, নলা নাইবা আন কোনো জলাশয়ত পেলাব দিব নালাগে। চৰকাৰে কঠোৰ আইন কৰি ময়লা পৰিশোধন কৰাৰ ব্যৱস্থা নথকা কাৰখানাক বস্তু উৎপাদনৰ অনুমতি দিব নালাগে।
(খ) গৃহস্থৰ ঘৰৰ জাবৰ-ময়লা আদি পৰিশোধন কৰাৰ পাচতহে পানীত পেলোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
(গ) ৰাসায়নিক কীটনাশক দৰব আৰু সাৰৰ প্ৰয়োগ সীমিত কৰিব লাগে আৰু গছ-গছনিৰ পৰা তৈয়াৰী কীটনাশক দৰব উৎপাদন কৰি সেইবোৰ ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে।
(ঘ) কঠোৰ আইন কৰি মানুহ আৰু জীৱৰ মৰাশ নদীত পেলোৱা বন্ধ কৰিব লাগে। নদীৰ পাৰ পৰিষ্কাৰ কৰি ৰাখিব লাগে।
(ঙ) পানীত হোৱা ঘাঁহবোৰ সঘনাই উভালি পেলাবৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
(চ) পটাচিয়াম পাৰমাঙ্গানেট ব্যৱহাৰ কৰি পানী অণুজীৱমুক্ত কৰি ৰাখিব লাগে।
(ছ) দেহত পানীয়ে কৰা অপকাৰৰ বিষয়ে ৰাইজক সজাগ কৰিব লাগে। চৰকাৰী আৰু বেচৰকাৰী সন্থাসমূহে প্ৰদূষিত পানীয়ে কৰা অপকাৰৰ বিষয়ে ৰাইজক সচেতন কৰিব লাগে।
১২। বায়ু প্ৰদূষণৰ মূল উৎসসমূহ আৰু ইয়াৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ উপায় সম্পৰ্কে লিখা। (Write about the main sources of air pollution and ways to control it ?)
উত্তৰঃ বায়ুত প্ৰদূষক দ্ৰৱ্য এৰি দিলে বায়ু প্ৰদূষিত হৈ পৰে। বায়ু প্ৰদূষণে অকল ইয়াকে নহয়, গছ-বিৰিখ, শস্যৰ পথাৰ, ঘৰ-বাৰী আৰু মানুহে সজা আন বস্তুকো প্ৰভাৱান্তি কৰে। বায়ু প্ৰদূষণৰ মূল উৎসবোৰ হ’ল- মটৰ গাড়ী আদিৰ পৰা ওলোৱা ধোঁৱা, শিল্পৰ নিৰ্গত ধোঁৱা, ময়লা, চলভেণ্ট নামব পদাৰ্থ আৰু ৰেডিঅ’এক্টিভ বিকিৰণ। মটৰগাড়ী আৰু শিল্পীবোৰে এৰি দিয়া প্ৰধান বায়ু প্ৰদূষকবোৰ হ’ল।
এইবোৰৰ উপৰিও মানুহৰ বাবে ক্ষতিকাৰক আন ভালেমান পদার্থ আছে। এইবোৰৰ ভিতৰত সীহ, এচবেচটচ্, বেৰিলিয়াম, কাডিমাস, পাড় আৰু কীটপতঙ্গনাশক দৰববোৰ প্ৰধান।
(ক) চালফাৰ অক্সাইড।
(খ) নাইট্ৰ’জেন অক্সাইড।
(গ) কার্বন মন’ক্সাইড।
(ঘ) পার্টিকুলেটচ (ধূলিকণা সদৃশ পদাৰ্থৰ কণিকাবোৰ।
(ক) কয়লা আৰু খনিজ তেল আদি চালফাৰযুক্ত বস্তুবোৰ পোৰাৰ ফলত চালফাৰ ডাই অক্সাইড উৎপন্ন হয়। চালফাৰ ডাই-অক্সাইড উৎপন্ন কৰা প্ৰধান উৎসবোৰ হ’ল – বিজুলি শক্তি উৎপাদন কেন্দ্ৰবোৰ, তাপৰ সৃষ্টি কৰা চুলাবোৰ আৰু গোবৰ গেছ আদি তৈয়াৰ কৰা কেন্দ্ৰবোৰ।
চালফার-ডাই-অক্সাইডে প্ৰস্ৰাৱ প্ৰণালী আক্ৰমণ কৰি হাওঁফাওঁ ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰে। ই গছ-গছনিৰো প্ৰভূত ক্ষতি কৰে। পকীঘৰ আৰু আন বস্তুকো ই আক্ৰমণ কৰি প্ৰদূষিত কৰে।
(খ) যান-বাহন চলোৱা ইঞ্জিনৰ ভিতৰত কল-কাৰখানাত ব্যৱহাৰ কৰা বইলাৰ আৰু বিজুলী উৎপাদন কেন্দ্ৰবোৰত বৰ বেছি উত্তাপত ইন্ধন জ্বলালে নাইট্রোজেন অক্সাইড সৃষ্টি হয়।
(গ) মটৰগাড়ী আদি বিজুলি উৎপাদন কেন্দ্ৰ আৰু কল কাৰখানাত পোৰা ইন্ধন আৰু কৃষিকৰ্মৰ অপ্ৰয়োজনীয় আবৰ্জনা আদি জ্বলোৱাৰ ফলত হাইড্ৰ’কাৰ্বনৰ সৃষ্টি হয়। হাইড্রোকার্বন আৰু নাইট্ৰজেন অক্সাইড লগ হৈ স্মগৰ সৃষ্টি হয়। ১৯৫২ চনত লণ্ডন মহানগৰত হোৱা স্ম দুৰ্ঘটনাত ৩৫০০ ৰ পৰা ৪০০০ লোকৰ মৃত্যু হৈছিল। ১৯০৯, ১৯৬৩ চনত স্মগৰ বাবে গ্লাচগো চহৰত বহুত মানুহ মৰিছিল। ১৯৩০ চনত বেলজিয়ামত আৰু ১৯৪৫-৪৬ চনত জাপানত আৰু আন ভালেমান চহৰত একেধৰণৰ মৃত্যু হৈছিল। স্মগত থকা বস্তুবোৰ শ্বাস প্রশ্বাস আৰু কলিজাৰ বেমাৰৰ সৃষ্টি কৰে। স্বাসনলী সম্পৰ্কীয় বেমাৰো স্মগৰ বাবে হয় । ই প্ৰাণী আৰু গছ উভয়কে আক্ৰমণ কৰে। স্মগৰ এক প্ৰকাৰৰ মৃত্যুদূত বুলিব পাৰি ।
(ঘ) কার্বন মন’ক্সাইড: ইখনত থকা কার্বন সম্পূৰ্ণৰূপে দহন নোহোৱাৰ ফলত মটৰ ইঞ্জিন আদিয়ে কার্বন মন অক্সাইড গেছ নির্গত কৰে। এই গেছ শ্বাস-প্ৰশ্বাসত ভিতৰলৈ নিলে, তেজৰ অক্সিজেন আহৰণ কৰা ক্ষমতাত বাধাপ্রাপ্ত হয়। ই টোপনি ভাবৰ উদ্ৰেক কৰে। বেছি পৰিমাণত কার্বন মন অক্সাইড গ্ৰহণ কৰিলে মৃত্যু হ’ব পাৰে আৰু কম পৰিমাণত গ্ৰহণ কৰিলে ই শ্বাস প্ৰশ্বাসৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে। সুসম পৰিমাণত থাকিলে ই উপকাৰী গেছ।
(ঙ) পার্টি কুলেত বা বায়ুত ওপঙি থকা কণিকাবোৰ গোট নাইবা পনীয়া উভয়বিধ বস্তুৰে হ’ব পাৰে। সেইবোৰৰ ভিতৰত ধূলিকণাবোৰ, কুঁৱলি, ধোঁৱা আদি থাকে আৰু কল কাৰখানাৰ লীৰে সেইবোৰ নিৰ্গত হৈ থকা দেখা যায়। এই ধূলিকণাবোৰে সূৰ্যৰ ৰশ্মি মাটিত পৰাত বাধা দিয়ে আৰু গছ-গছনিৰ ক্ষতি কৰে। উশাহ-নিশাহৰ লগত দেহত প্ৰৱেশ কৰি ই শ্বাস-প্ৰশ্বাসৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে।
দ্রুত শিল্পায়নে বায়ু অধিক পৰিমাণে প্ৰদূষিত কৰিছে। চিমেণ্ট, লো আৰু তীখা, ফাটিলাইজাৰ, আদি কাৰখানাবোৰৰ বাবে প্ৰদূষক নির্গত নোহোৱাকৈ ৰখাটো তেনেই কঠিন কাম। চিমেন্ট কাৰখানাৰ ওচৰত বসবাস, কৰা লোকসকল শ্বাস- প্ৰশ্বাসৰ ৰোগত ভুগিবলৈ বাধ্য। বায়ু প্ৰদুষণৰ আন দুটা উৎস হ’ল চলডেণ্ট আৰু ৰেডিঅ’ এ কটিভিটি। তলডেণ্টৰ ব্যৱহাৰে দিনক দিনে ক্রমশঃ বাঢ়ি আহিছে। ৰং, স্প্রে, পলিচ কৰা আদিৰ বাবে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এই বস্তুবোৰ বতাহত বহুকাললৈ ওপত্তি থাকে আৰু এইবোৰ মানুহৰ বাবে ক্ষতিকৰ। কীটনাশক প্ৰৱাবোৰে গ্রামাঞ্চলত বায়ু প্ৰদূষিত কৰে।
বায়ু প্ৰদূষণ ৰোধ কৰিবলৈ গোটেই বিশ্বতে প্ৰচেষ্টা চলাই থকা হৈছে কিন্তু এই ক্ষেত্ৰত কোনো ধৰণৰ সন্তোষজনক উন্নতি লভিব পৰা নাই।
এই ক্ষেত্ৰত ল’বলগীয়া কেইটামান ব্যবস্থা হ’ল —
(ক) নির্গমনৰ মাত্ৰা কমাই ৰাখিবলৈ মটৰগাড়ীৰ ইঞ্জিনবোৰ নতুন আৰ্হিত সাজিব লাগে।
(খ) কাৰিকৰী দিশৰ উপৰিও ব্যক্তিগত দিশতো তলত উল্লেখ কৰা ব্যৱস্থাবোৰ লোৱা উচিত।
(i) যান –বাহনবোৰৰ নিয়মীয়া পৰীক্ষণ আৰু চাফ- চিকুণকৰণ।
(ii) ফিল্টাৰৰ ব্যৱহাৰ।
(iii) পুৰণি ইঞ্জিন আৰু ইঞ্জিনৰ অংশবোৰ সলাই নতুন লগোৱা।
(iv) ইঞ্জিনবোৰ ভালদৰে টিউনিং কৰা।
(গ) শিল্পবোৰ মানুহৰ বসতিস্থলৰ পৰা নিৰাপদ দূৰত্বত স্থাপন কৰা।
(ঘ) খৰি, কয়লা আদি পৰম্পৰাগত ইন্ধনৰ সলনি কম ধোঁৱা ওলোৱা ইন্ধন ব্যবহাৰ আৰু বনজুই নিয়ন্ত্ৰণ কৰা।
(ঙ) প্রদূষণ নিয়ন্ত্রণ ব্যৱস্থা নকৰালৈকে শিল্প, কল-কাৰখানাক উৎপাদনৰ অনুমতি দিব নালাগে।
(চ) ধোঁৱা যোৱা চিমনিবোৰ ওখ কৰা আৰু ধূলিকণা আদি সৰকি যাব নোৱাৰাকৈ চেকনি লগাই দিয়া।
(ছ) হাবিৰ আবৰণ মাটিৰ মুঠ ৩৩ শতাংশ সংৰক্ষণ। ইয়াৰ উদ্দেশ্য হ’ল যে হাবিৰ আবৰণে প্ৰদূষণ ৰুধিব পাৰে। বৃক্ষৰোপণ আৰু বনানীকৰণ সামাজিক আৰু চৰকাৰীভাবে ল’ব লাগে। এনে কৰিলে পৰিৱেশৰ সমতা ৰক্ষাতো সহায়ক হ’ব।
(জ) চহৰ আৰু গাঁওবোৰৰ চাৰিওফালে সেউজীয়া অঞ্চলৰ সংৰক্ষণ। শিল্পবোৰৰ চাৰিওফালেও একেধৰণৰ সেউজীয়া অঞ্চলৰ সৃষ্টি কৰা।
(ঝ) কয়লা আৰু বাষ্পচালিত ইঞ্জিনৰ সলনি ৰেলগাড়ীৰ বিজুলী শক্তি চালিত ইঞ্জিনৰ প্রয়োগ।
(ঞ) মটৰ গাড়ী আৰু শিল্পৰ প্ৰদূষণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ কঠোৰ আইনৰ প্ৰচলন আৰু প্রয়োগ।
১৩। পানী বা বায়ু প্ৰদূষণৰ বাবে প্ৰাকৃতিক আৰু মানুহে সৃষ্টি কৰা কাৰণসমূহ কি কি আলোচনা কৰা। (What are the natural or man-made factors for water or air pollution ? Discuss.)
উত্তৰঃ গুণগত মানদণ্ড বিনষ্ট হৈ খোৱাৰ অনুপযুক্ত হ’লে পানী প্ৰদূষিত হোৱা বুলি কোৱা হয়। পানী প্ৰদূষিত কৰা বস্তুবোৰ হ’ল কল-কাৰখানাৰ আবৰ্জনা, গৃহস্থৰ পেলনীয়া বস্তুবোৰ, খনি নাইবা খেতি পথাৰৰ আবৰ্জনাবোৰ, বিজুলী উৎপাদন কেন্দ্ৰ গৰমপানী তেল আদি। এই প্ৰদূষণকাৰী পদাৰ্থবোৰ পানীৰ মৌলিক, ৰাসায়নিক আৰু জৈৱিক মৌলিকবোৰৰ পৰিৱৰ্তন ঘটায়। Suspended, Colloidal আৰু Dissolved অৱস্থাত পানী প্ৰদূষণ হ’ব পাৰে। Suspended অর্থাৎ ওপঙি থকা দ্ৰৱ্যবোৰ এইবোৰৰ উপৰিও মানুহৰ বাবে ক্ষতিকাৰক আন ভালেমান পদার্থ আছে। এইবোৰৰ ভিতৰত সীহ, এচবেচটচ, বেৰিলিয়াম, ক্যাজিমান, পাজ আৰু কীটপতঙ্গনাশক দৰববোৰ প্ৰধান। যেনে – ধুলিকণা, ধাতৱ কণিকাবোৰ, ফেন, কাপোৰ, কাগজ, গছৰ পাত আদি বস্তুবোৰে পানী প্ৰদূষিত কৰে।
Colloidal বিধৰ প্ৰদূষকবোৰ পানীত মিহলি হৈ থাকে আৰু সেইবোৰ সহজে পৃথক কৰিব নোৱাৰি। বিভিন্ন ধাতুৰ অক্সাইডবোৰ আৰু ক্ষুদ্রতম বেক্টেৰিয়াবোৰ এই শ্ৰেণীৰ প্ৰদূষক। তৃতীয় বিধৰ প্ৰদূষকবোৰ পানীত দ্রবীভূত হৈ মিহলি হৈ যায়। চালফাৰ-ডাই-অক্সাইড, কার্বন -ডাই-অক্সাইড, মিছেন আদি গেছবোৰ আৰু ছডিয়াম, পটাচিয়াম, লোহ আদি ধাতুবোৰ এই শ্ৰেণীৰ পানী প্ৰদুষক। পানীৰ প্ৰদূষণ প্ৰাকৃতিক উৎস নাইবা মানুহে কৰা কামৰ ফলত হ’ব পাৰে।
প্রাকৃতিক উৎসবোৰ: পানী দুষিত কৰা প্ৰাকৃতিক উৎসবোৰ হ’ল মাটি, ধাতব পদাৰ্থবোৰ, হিউমচ, প্ৰাণীবোৰৰ মলমুত্ৰ আৰু পানীত থকা অণুজীৱবোৰ। বৰষুণৰ সময়ত মুগা ৰঙৰ লেতেৰা পানী নদী আৰু আন জলাশয়বোৰত দেখা যায়। এইবোৰ হ’ল পানীৰ লগত বোকাৰ মিশ্রণ। একেদৰে ওপত্তি থকা আৰু দ্রবীভূত হোৱা নানাবিধ প্ৰদূষক আছে। মানুহে সহিব পৰাতকৈ বেছি পৰিমাণৰ খনিজ পদাৰ্থ মিহলি হৈ থকা পানী স্বাস্থ্যৰ বাবে ক্ষতিকাৰক। কিছুমান পশু-পক্ষীৰ মলমূত্র বিষাক্ত হ’ব পাৰে লগতে পানীত থকা কিছুমান জলজ উদ্ভিদেও পানী প্ৰদূষিত কৰে।
মানুহৰ দ্বাৰা সৃষ্টি উৎসবোৰ: মানুহে কৰা পানীৰ প্ৰদূষকবোৰ হ’ল—
(ক) কল-কাৰখানাৰ আৱর্জনাবোৰ।
(খ) গৃহস্থৰ ঘৰৰ আৱৰ্জনাবোৰ।
(গ) খনিজ আৰু পথাৰৰ পৰা বৈ যোৱা আৱর্জনাবোৰ।
(ঘ) বিজুলী শক্তি উৎপাদন কেন্দ্ৰৰ পৰা এৰি দিয়া তপত পানী খনিজ তেল।
(ঙ) খনিজ তেল।
(চ) খনিজএকটিভ আৱৰ্জনাবোৰ।
কল-কাৰখানাৰ পৰা এৰি দিয়া নানাধৰণৰ বিষাক্ত পেলনীয়া বস্তুৱে খোৱা পানীৰ অভাৱ সৃষ্টি কৰাৰ লগতে জলজ প্রাণীবোৰৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰিছে। এই ক্ষেত্ৰত প্ৰধান প্ৰদূষকবোৰ হ’ল তেল শোধনাগাৰবোৰ, পেট্রা কেমিকেল গোটবোৰ, কাগজ কল, কাপোৰ ফল, খাদ্য উৎপাদনকাৰী শিল্পবোৰ, চাবন আদি বস্তুবোৰ আৰু ধাতু গঢ়া কাৰখানাবোৰ। ভাৰতবৰ্ষৰ প্ৰায়বোৰ নদীৰ পানী এইদৰে প্ৰদূষিত কৰা হৈছে। পবিত্র ঙ্গা, যমুনা, দামোদৰ আদি নদী ইয়াৰ উদাহৰণ। গঙ্গাৰ পাৰত হৃষিকেশ, হৰিদ্বাৰ, এলাহাবাদ, বাৰাণসী আদি পবিত্র চহৰ নগৰবোৰ অৱস্থিত। এই চাৰিখন চহৰৰ লগতে বিহাৰ আৰু কলকাতাই গঙ্গাৰ পানী ইমান প্ৰদূষিত কৰিছে যে ‘The Ganga Action Plan এ গঙ্গাৰ পানীৰ প্ৰদূষণ ৰুধিব পৰা নাই। যমুনা নদীৰ ক্ষেত্ৰতো কথা একেটাই। একমাত্ৰ দিল্লীৰ শিল্প উদ্যোগ থকা অঞ্চলেই বহু লক্ষ টা আবর্জনা যমুনা নদীত পেলায়।
দামোদৰ নদীয়ে বোকাৰো তীখা কাৰখানা, ভাৰতীয় লোহা আৰু তীখা কোম্পানী, বেঙ্গল পেপাৰমিল, সিন্দ্ৰি সাৰ কাৰখানাৰ আবৰ্জনা বহন কৰি প্ৰদূষিত হৈ পৰিছে। এইবোৰ বৰ ডাঙৰ কল-কাৰখানা আৰু এইবোৰে দেশৰ অৰ্থনীতিত প্ৰভূত বৰঙণি যোগাইছে যদিও এইবাৰে পৰিৱেশ প্ৰদূষণ কৰাতো অৰিহণা যোগাইছে আৰু নদীৰ জলধাৰা প্ৰদূষিত কৰিছে। আমাৰ দেশৰ প্ৰদূষিত পানীৰ সৰু-বৰ নদীৰ উদাহৰণ বিশেষ কৰিব নোৱাৰি। গৃহস্থৰ পেলনীয়া আৱৰ্জনাবোৰ পানী আৰু লগতে প্লাষ্টিকৰ মোনা, চাবোন, চৌদা, কাপোৰ, কাগজ আদি সমুদায় বস্তু মিলি মলমুত্ৰৰ সৃষ্টি হয় আৰু ই পানী প্ৰদূষণৰ এক প্ৰধান কাৰক।
প্রাকৃতিকভাৱে পানী প্ৰদূষিত হোৱাৰ কাৰণবোৰ হ’ল –
(ক) আগ্নেয়গিৰিৰ উদ্গীৰণৰ জৰিয়তে ভূ-গৰ্ভৰ ৰাসায়নিক দ্ৰৱাই পানী প্ৰদূষিত কৰে।
(খ) সূৰ্যৰ পোহৰ যথেষ্ট নোহোৱা অঞ্চলত শেলাইজাতীয় উদ্ভিদৰ সংখ্যা বৃদ্ধি হৈ কালক্ৰমত সূচনা কৰা ৰাসায়নিক বিক্রিয়ায়ো পানী প্রৰুষিত কৰে।
(গ) জলজ উদ্ভিদৰ সংখ্যাধিক বিস্তাৰণে নিম্নভাগলৈ পোহৰ প্রৱেশ কৰাত বাধা জন্মায় আৰু ইয়াৰ পৰিণামস্বৰূপে ব্যাপক হাৰত জলজ উদ্ভিদ গেলি-পচি পানী প্ৰদুষিত কৰি তোলে।
১৪। পানী প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱসমূহ লিখা। (Write down the effects of water pollution ?)
উত্তৰঃ পানী প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱসমূহ হ’ল—
(ক) পুখুৰী, নৈ, বিল আদিৰ প্ৰদুষিত পানী খালে মানুহ আৰু প্ৰাণীৰ স্বাস্থ্যৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে।
(খ) পানীত প্রলম্বিত কণা আৰু কলদ্বতীয় পদার্থ থাকিলে পানী খোলা হয় আৰু এনে পানী যাবৰ বাবে আৰু ঔদ্যোগিক কামত ব্যৱহাৰৰ বাবে অনুপযোগী হৈ পৰে।
(গ) প্ৰদূষকবোৰে পানীৰ ৰং, স্বাদ আৰু গোন্ধ নষ্ট কৰি পানীত ব্যৱহাৰৰ অনুপযোগী কৰি তোলে।
(ঘ) ৰাসায়নিক কীটনাশক আৰু সাৰবোৰেও জলজ উদ্ভিদ আৰু জীৱৰ ক্ষতি সাধন কৰে।
(ঙ) প্ৰদূষকবোৰে পানীত থকা সুক্ষ্ম জীৱৰ শ্ৰীবৃদ্ধি ঘটাব পাৰে। এইবোৰে পানীত প্রবীভূত হৈ থকা অক্সিজেন গ্রহণ কৰাৰ কাৰণে মাছ আদি জীৱৰ ক্ষতি সাধন কৰে।
১৫। পৰিবেশ অবক্ষয় সম্পর্কে কি জানা লিখা। (What do you know about environmental degradation ?)
উত্তৰঃ হেজাৰ হেজাৰ বছৰৰ আগতে প্রাচীন মানুহে খাদ্য পানী আৰু আশ্ৰয়ৰ বাবে প্ৰকৃতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল। তেওঁলোকে হাবিত চিকাৰ কৰিছিল, নদীত মাছ ধৰিছিল আৰীয়া ফলমূল খাই বৰ্তি আছিল। সমাজৰ উন্নতি হোৱাত আৰু জনসংখ্যা বঢ়াৰ ফলত প্ৰকৃতিৰ ওপৰত মানুহে বেছিকৈ দাবী কৰিব ধৰিলে। লাহে লাহে প্রাকৃতিক অঞ্চলবোৰ ধ্বসে কৰি সেইবোৰৰ ঠাইত চহৰ, নগৰ, গাঁও, খেতিপথাৰ, ৰাষ্ট্ৰীয় ঘাইপথ, ৰেলপথ অনুষ্ঠান-প্রতিষ্ঠান শিল্প আদি গঢ় লৈ উঠাৰ ফলত প্ৰকৃতিৰ স্বাভাবিক জগতখন বিনষ্ট হ’ল। ইয়াৰ লগে লগে পৰিৱেশ অনুষা আৰম্ভ হ’ল।
অকল মানুহৰ দ্বাৰাই নহয়, প্ৰকৃতিৰ দ্বাৰাও পৰিৱেশ প্ৰদূষিত হয়। ভূমিকম্প, আগ্নেয়গিৰ,উদ্গীৰণ, ভূমিস্থলন, বানপানী, ফ্ৰাং বতৰ, বিজুলী-চেৰেকনি, শিলাবৃষ্টি, ধুমুহা আনিয়ে মানুহ আৰু প্ৰাণী জগতৰ ক্ষতি সাধন কৰে। কিন্তু প্রকৃতিয়ে কৰা ক্ষতিতকৈ মানুহে কৰা ক্ষতি প্ৰভাৱত পৰিৱেশ বেছি প্ৰদূষিত হয় আৰু ই মানৱ জাতিৰ ভৱিষ্যতৰ বাবেও এক ভয়ৰ কাৰণ হৈ পৰিছে। পৰিৱেশ প্ৰদূষণ বৰ বেছি ধৰণৰ নহ’লে প্রকৃতিয়ে নিজে তাক নিজ পদ্ধতিবে সংশোধন কৰি ল’ব পাৰে। কিন্তু শোষণ অত্যাধিক হ’লে প্রকৃতিয়ে পৰিশোধন কৰি ল’ব নোৱাৰা হৈ পৰে আৰু তেতিয়াই ভালেমান পৰিৱেশ সমস্যাৰ সৃষ্টি হয়। যোৱা তিনিটা দশকত জনসংখ্যা বৃদ্ধি আৰু অপৰিকল্পিতভাৱে গঢ় লোৱা গুৰু উদ্যোগবোৰে পৃথিৱীৰ পৰিৱেশত এক গুৰুতৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰিছে। আমাৰ পৰিৱেশ গঠন কৰা বায়ু, পানী আৰু মাটি সম্প্ৰতি প্ৰদূষিত আৰু ই মানুহ আৰু প্ৰাণীজগতৰ স্বাস্থ্যৰ প্ৰতি বিৰাট ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰিছে। মানৱ জাতিয়ে প্ৰকৃতি প্ৰদূষণৰ পৰা মুক্তি বিচাৰিছে।
১৬। স্থল প্ৰদূষণ কিয় হয় ? কাৰণসমূহ লিখা। (Why is ground pollution ? Write down the reasons.)
উত্তৰঃ প্ৰাকৃতিক কাৰক, মানুহৰ কু-কার্য অর্থাৎ বনাঞ্চল ধ্বংস বিভিন্ন বাসায়নিক দ্রব্য ব্যৱহাৰ আদিৰ ফলত মাটিৰ স্বাভাৱিক গুণ নষ্ট হয়, তাকে স্থল প্ৰদূষণ বুলি কোৱা হয়। স্থল প্ৰদূষণৰ কাৰণবোৰ এনেধৰণৰ –
প্রাকৃতিক কাৰণঃ আগ্নেয়গিৰ, ভূমিস্খলন, বানপানী, ধুমুহা, শিলাবৃষ্টি আদি প্রাকৃতিক দুর্ঘটনাই মাটি প্ৰদূষণত ইন্ধন যোগায়। বিভিন্ন জাবৰ-জোথৰ, আৱৰ্জনা আদি জমা কৰি থোৱা ঠাইবোৰ প্ৰদূষিত হয়। সেই ঠাইত অসংখ্য ৰোগৰ বীজাণুৱে মাটি বিষাক্ত কৰি তোলে আৰু শাক পাচলিৰ খেতি নষ্ট কৰে।
প্রাকৃতিক কাৰণতকৈ মাটি প্ৰদূষণৰ বাবে মানুহেই মূলত দায়ী। সভ্যতাৰ ৰণুৱা ঘোঁৰাই বায়ু, পানীকেই যে অকল প্রদূষিত কৰিছে সেইটো নহয়, জীৱন্ত সম্পদ মাটিকো প্ৰদূষিত কৰিছে। এডোখৰ মাটিত বছৰ বছৰ ধৰি কৃষিকাৰ্য চলাই অহাৰ ফলত অথবা শস্যাৱৰ্তন ব্যৱস্থাৰ অভাৱত মাটিৰ উৰ্বৰা শক্তি কমি যায়। অধিক উৎপাদনক্ষম উৰ্বৰ মাটিৰ সৃষ্টিৰ বাবে বিজ্ঞানৰ আৱিষ্কৃত নানাবিধ ৰাসায়নিক সাৰ মাটিত সিঁচি দিয়া হয়। কৃত্রিমভাৱে মাটি কিছু উৰ্বৰ হয় যদিও এই সাৰসমূহে মাটিৰ প্ৰাকৃতিক গুণ ব্যাহত কৰে। কাৰণ, সেইবোৰ ৰাসায়নিক সাৰে মাটিত থকা অণুজীৱবোৰ ধ্বংস কৰে। অণুজীৱ হ’ল, মাটিৰ জীৱন্ত ৰূপৰ স্ৰষ্টা। অণুজীৱৰ ধ্বংসই মাটিৰ উৰ্বৰতা ব্যাহত কৰি প্ৰদূষক পদাৰ্থসমূহৰ গুণ অব্যাহত ৰাখে।
বিচাৰ বিবেচনাহীনভাৱে-নিবৰ্নীকৰণ, জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ ফলত উদ্ভৱ হোৱা অপ্রাকৃতিক অৱস্থা, বতৰৰ পৰিৱৰ্তন আদি মাটি প্ৰদূষণৰ কাৰণ ৷ মাটিৰ লগত মানুহৰ সম্পর্ক অকল কৃষিকার্য, গছ-গছনিতে সীমাবদ্ধ নহয়; বন্যপ্রাণী, বাসস্থান, স্থাপত্য, নগৰ-গাঁও উন্নয়নৰ লগতো মাটি প্ৰদূষিত হোৱা নোহোৱাৰ বহু সম্পৰ্ক জড়িত হৈ আছে। স্থলপ্ৰদূষণৰ ফলত মানুহ আৰু উদ্ভিদ সকলোৰে সমস্যা হয়। উদ্ভিদৰ প্ৰজাতি বিনষ্ট হয়, মানুহৰ বসতি স্থানৰ সমস্যা হয়। জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ লগে লগে গাঁও অঞ্চল দ্রুত গতিত নগৰলৈ ৰূপান্তৰিত হৈ আহিব ধৰিছে। শিল্পোদ্যোগ, কল-কাৰখানা আদি বৃদ্ধি হৈ আহিছে, কৃষিৰ বাবে পতিত মাটি আৰু পাতল বননি ভাঙি খেতিৰ উপযোগী মাটি উলিওৱা হৈছে, লগতে বিনষ্ট হৈছে স্থলভাগৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ। চহৰ আৰু শিল্পোদ্যোগৰ বাবে বর্জিত পদাৰ্থৰ পৰিমাণ বাঢ়ি গৈছে, ফলত পার্শ্ববর্তী মাটি প্ৰদূষিত হৈছে। কলকারাখানাৰ বিষাক্ত বৰ্জিত পদাৰ্থয়ো মাটিৰ উপৰিভাগ বিষাক্ত কৰিছে। গছ-গছনিৰ বিলুপ্তিত প্ৰাকৃতিক ভাৰসাম্য বিনষ্ট হৈছে।
কীটনাশক, অপতৃণনাশক আদিৰ বহুল প্ৰয়োগে মাটি মাৰাত্মকভাৱে প্ৰদূষিত কৰিছে। পাৰমাণৱিক আৰু আণৱিক বিস্ফোৰণৰ ফলত মাটিৰ তেজষ্ক্রিয় প্ৰদূষণ হয়। তেজষ্ক্রিয় আইছ টপসমূহ বছৰৰ পিছত বছৰ ধৰি ধ্বংস নোহোৱাকৈ মাটিত থাকি যায় আৰু তাৰ পৰা হোৱা বিকিৰণে মানুহ আৰু জীৱ-জন্তুৰ বিপদ ঘটায়। ৰাছিয়াৰ ইউক্রেনত থকা চেন বিল পাৰমাণৱিক ৰিয়েক্টৰত দুৰ্ঘটনাবশতঃ ঘটা এটা বিস্ফোৰণত ৩১ জন লোকৰ মৃত্যু হৈছিল আৰু বহুতো ক্ষতি হৈছিল। ধাতব প্ৰদূষকবোৰ মাটিৰ লগত মিহলি হৈ থাকে আৰু এইবোৰে উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ বিপদ ঘটায়।
১৭। পৰিৱেশ অৱনতি বুলিলে কি বুজা ? পৰিবৱশ অৱনতিত মানুহৰ সম্বন্ধ আলোচনা কৰা। (What do you mean by environmental degradation ? Discuss human relationships in environmental degradation.)
উত্তৰঃ পৰিৱেশ অৱনতি মানে হ’ল আমি বসবাস কৰা ঠাইখনৰ চাৰিওফালৰ প্ৰাকৃতিক তথা আর্থ-সমাজিক অৱস্থাৰ অৱনতি হোৱা। অর্থাৎ এই পৰিবেশ ক্রমশ বিনষ্ট হবলৈ ধৰা পৰিৱেশ অৱনতিৰ কথা ব্যাখ্যা কৰিবলৈ লওতে এইটো উল্লেখ কৰিব লাগিব যে পৰিৱেশ প্ৰদূষণ আৰু পৰিৱেশ অৱনতি মূলতঃ একেটাই। কিয়নো এই দুয়োটা শব্দই পৰিৱেশৰ ক্ষয় হোৱা বা বিনষ্ট হোৱা কাৰ্যকে বুজায়। কিন্তু সংঘটক কাৰক আৰু পৰিৱেশৰ গুণাগুণৰ অৱনতিৰ পৰিমাণ বা মাত্ৰা কিমানখিনি আৰু বিস্তৃত অঞ্চলৰ পৰিসৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি পৰিৱেশৰ অৱনতি আৰু পৰিৱেশ প্ৰদুষণৰ মাজৰ পাৰ্থক্য দেখুৱাব পাৰি। মানুহ আৰু প্ৰকৃতিৰ কিছুমান কাৰ্যকলাপৰ ফলশ্ৰুতিৰ হিচাপে সংঘটিত কিছুমান পৰিঘটনাকে পৰিৱেশ প্ৰদূষণ বোলে।
মানুহে জীয়াই থকাৰ প্ৰয়োজনত আৰু কেতিয়াবা প্ৰয়োজনতকৈ অধিক হাৰত কাৰ্য সম্পন্ন কৰে। এনেকুৱা কাৰ্যাৱলীয়ে কোনো কোনো ক্ষেত্ৰত স্বয়ং মানুহৰ স্থিতিকে বিপন্ন কৰি তুলিব পাৰে। ঠিক তেনেদৰে প্রকৃতিয়ে সংঘটিত কৰা কাৰ্যৰ ফলটো মানুহৰ জীৱন বিপন্ন কৰি তুলিব পাৰে। মানুহ আৰু প্ৰকৃতিৰ দ্বাৰা সংঘটিত হোৱা এনেকুৱা যি কার্যই মানুহ তথা অন্যান্য জীৱ-জন্তুৰ জীৱনলৈ ভাবুকি আনি দিয়ে তেনেকুৱা কাৰ্যকে পৰিবেশ প্ৰদূষণ বুলি কোৱা হয়। অর্থাৎ পৰিৱেশ প্ৰদূষণ এক মাৰাত্মক সমস্যা। আনহাতে মানুহ আৰু প্ৰকৃতিৰ কাৰ্যৰ দ্বাৰা কোনো এক পৰিৱেশৰ সন্তুলিত বা ভাৰসাম্য অৱস্থা ক্রমশ বিনষ্ট হবলৈ লোৱা ঘটনাকে পৰিবৱশ অৱনতি বুলি কোৱা হয়। অর্থাৎ পৰিৱেশ অবনতি, পৰিৱেশ প্ৰদূষণৰ প্ৰাৰম্ভিক অৱস্থা মাথোন। আনহাতে পৰিৱেশ অৱনতিয়ে মানুহ, জীৱ-জন্তু, উদ্ভিদৰ অৱক্ষয়ৰ মাজেৰে পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাৰ হীন-দেঢ়ি হোৱাটোকে বুজায়। পৰিৱেশ অৱনতিৰ চূড়ান্ত অবস্থাকে পৰিৱেশ প্ৰদূষণ বোলে।
উল্লেখযোগ্য যে পৰিবেশ অৱনতিয়ে জীবন স্থিতি শংকিত হৈ নপৰে। মাত্ৰ পৰিৱেশৰ প্ৰকৃত অৱস্থা বিনষ্ট হৈ ইয়াৰ সস্খলিত অবস্থা ক্রমশ নষ্ট হবলৈ আৰম্ভ কৰে। অৱশ্যে পৰিবৱশৰ অৱনতি অতিমাত্রা বৃদ্ধি পালে তেতিয়া সেই বিনষ্ট পৰিৱেশ জীৱনৰ বাবে . বিপন্ন হৈ পৰে আৰু তেতিয়া অবনতিকে পৰিবেশ প্ৰদূষণ বুলি কোৱা হয়। অর্থাৎ পৰিবেশ অবনভিৰ চূড়ান্ত অৱস্থাকে পৰিবেশ প্ৰদূষণ বুলি কোৱা হয়।
পৰিৱেশ অৱনতি দুই প্ৰকাৰে বা দুইবিধ কাৰকৰ দ্বাৰা সংঘটিত হয়। এই দুই প্ৰকাৰৰ কাৰক হ’ল – মানুহ আৰু প্ৰাকৃতিক ঘটনাসমূহ। উল্লেখযোগ্য যে এই দুই প্ৰকাৰৰ কাৰকৰ ভিতৰত বর্তমান অৱস্থাত পৰিৱেশ অৱনতিৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰকৃতিতকৈও মানুহৰ অৱদান বেছি। আজি বিশ্বৰ মানুহে সামাজিক সুখ-শান্তিতকৈ ব্যক্তিগত সুখ-শান্তিৰ প্ৰতিহে অধিকৰূপে অকৃষ্ট হোৱা পৰিলক্ষিত হৈছে। মানুহে ব্যক্তিগত লাভালাভৰ আশা কৰি পৰিৱেশৰ নানাবিধ উপাদান কি হাৰত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ লৈছে সেই কথা পাহৰি পেলাইছে। কিন্তু প্রকৃতাৰ্থত এই কাৰ্য একেবাৰে মাৰাত্মক। আজি মানুহে সামুহিক সুখ-শান্তিৰ কথা আওকাণ কৰি ব্যক্তিগত ইচ্ছা পূৰণ কৰিবলৈ গৈ পৰিৱেশৰ সন্তুলিত বা ভাৰসাম্যৰ কথা পাহৰি গৈছে আৰু ব্যক্তিগত ইচ্ছাৰে পৰিৱেশৰ উপাদানবোৰ ব্যৱহাৰ কৰি সমস্ত পৰিবৱশক এক বিষাক্ত অৱস্থাৰ পিনে আগবঢ়াই নিছে। আমাৰ চৌপাশৰ পৰিবেশিক অৱস্থাই কি ধৰণে দিনে দিনে অৱনতিৰ দিশলৈ গৈ আছে এই কথা প্ৰতিগৰাকী ব্যক্তিয়ে জানিব পাৰিছে। এই কাৰ্য বৰ্তমান সময়ত ভাল লগা বুলি ভাবিছো যদিও ইয়ে এদিন হৈ পৰিব মানব জাতিৰেই নহয় সমস্ত জীৱ জগতৰ বাবে অভিশপ্ত। সেয়েহে আমি নিজৰ বা সমাজৰ বাবে যি কামেই নকৰো কিয় তাৰ আগে আমি সজাগ হ’ব লাগিব। আমাৰ পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থা যাতে অকনো নষ্ট নহয়।
আজি বিশ্বৰ সমগ্ৰ মানৱ জাতিয়ে কিদৰে বিশ্বৰ পৰিবৱশ বিন্যস্ত কৰিব লাগিছে তাৰ কেইটামান দিশ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) নিবনীকৰণ বা জধে-মধে গছ-গছনি কাটি স্বাভাৱিক অৰণ্যভূমিৰ পৰিমাণ ক্রমশ হ্রাস পাবলৈ লৈছে।
(খ) আমাৰ অতি আপুৰুগীয়া খনিজ সম্পদবোৰ অবিজ্ঞানসন্মতভাবে উদ্ধাৰ আৰু ব্যৱহাৰ কৰি।
(গ) জধে-মধে ৰাস্তা-ঘাট, ঘৰ-দুৱাৰ, নদ-নদীত বৃহৎ বৃহৎ বান্ধ দিবলৈ লোৱা কাৰ্যৰ জৰিয়তে।
(ঘ) দ্রতগতিত বাঢ়ি অহা নগৰীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া।
(ঙ)অত্যাধিক মাত্ৰাত যান-বাহন চলাচল কৰাৰ ফলত অধিক পৰিমাণে কয়লা, ডিজেল, পেট্ৰ’ল, প্রাকৃতিক গেছ প্রজ্বলিত হোৱাৰ ফলত বায়ুমণ্ডলত CO2, গেছৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি।
(চ) ব্যক্তিগত লাভৰ আশাত এহাতে পর্বত পাহৰ কাটিছে আৰু আনহাতে নিজ নিজ ইচ্ছা অনুসৰি জলাহ-পিতনি তথা নিম্নভূমিবোৰ পুতিবলৈ লোৱাৰ ফলতো পৰিৱেশৰ অৱনতি ঘটিব পাইছে।
(ছ) দ্রুতগতিত বাঢ়ি অহা উদ্যোগীকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰাও পৰিৱেশৰ অৱনতি ঘটিছে।
(জ) অবিজ্ঞানসন্মতভাৱে কৃষি ক্ষেত্ৰত ৰাসায়নিক সাৰ, মাৰাত্মক কীটানুনাশক দৰব ব্যৱহাৰেও পৰিৱেশৰ অৱস্থাৰ অৱনতি ঘটিব পাইছে।
মানুহৰ দ্বাৰা সংঘটিত হোৱা এনেকুৱা কাৰ্যবোৰৰ জৰিয়তে আজি বিশ্বৰ প্ৰায়ভাগ দেশতে পৰিবেশ অবনতিৰ নিচিনা সমস্যাবোৰৰ উদ্ভৱ হৈছে। এই বিষয়ত আমি মানব জাতি সচেতন নহ’লে অচিৰেই পৃথিৱীৰ জীৱ-জগতৰ স্বাভাবিক জীবন বিপন্ন হৈ পৰিব।
১৮। বায়ুমণ্ডলৰ স্তৰ কেইটা ? চিত্ৰৰ সহায়ত বুজাই লিখা। (What are the levels of the atmosphere? Explain with the help of diagram.)
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ উপৰিভাগত থকা বায়ুমণ্ডলক পাঁচটা ভৰত ভাগ কৰা হৈছে। সেইকেইটা হ’ল- ট্ৰপস্ফিয়াৰ, ষ্ট্রেট স্ফিয়াৰ, মেছ স্ফিয়াৰ, আয়ন স্ফিয়াৰ আৰু থামস্ফিয়াৰ বা তাপমণ্ডল। ট্ৰপ স্ফিয়াৰ অঞ্চলত উদ্ভিদ, প্রাণী আদি বসবাসৰ উপযোগী। শূন্য ডিগ্ৰীত স্তৰটো সমাপ্ত হয় আৰু তাৰ পিছত উষ্ণতাৰ পৰিমাণ লাহে লাহে বৃদ্ধি হয়। ট্রপ স্ফিয়াৰৰ পিছত থকা বায়ুৰ সৰু স্তৰটোৰ নাম ট্ৰপ’পজ। এই স্তৰত উষ্ণতাৰ তাৰতম্য ঘটে। এই স্তৰৰ পিছত থকা বায়ুৰ স্তৰটোৰ নাম হ’ল— ষ্ট্রেট স্ফিয়াৰ। এই ভৰত মেঘ নাথাকে। এই স্তৰ অ’জন গেছেৰে পৰিপূৰ্ণ।
অ’জন স্তৰ: স্ট্রেট স্ফিয়াৰ বা সমতাপমণ্ডলৰ ১০ কিলোমিটাৰৰ পৰা ৪৫ কিল’মিটাৰ উচ্চতালৈকে অ’জন স্তৰ বিয়পি আছে। এই স্তৰেসূৰ্যৰ পৰা অহা অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মিৰ অধিকাংশ শুহি লয়। বায়ুমণ্ডলত অ’জন স্তৰৰ অৱস্থিতিৰ বাবেহে পৃথিৱীত জীৱ জীয়াই থকাটো সম্ভৱ হৈছে । অ’জন গেছে উষ্ণতা নিয়ন্ত্ৰণ নকৰাহেঁতেন পৃথিৱীত জীব জীয়াই থকা সম্ভৱ নহ’লহেঁতেন। বিভিন্ন মানৱ উৎসৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা ক্ল’ৰ’ক্ষ’ৰ কাৰ্বন (CFC) নামৰ প্ৰদূষকৰ কাৰণে অ’জন স্তৰত কুপ্ৰভাৱ পৰে। অ’জন স্তৰৰ ক্ষতি হ’লে সূৰ্যৰ পৰা বিকিৰিত হোৱা অতি বেঙুনীয়া ৰশ্মিৰ কিছু অংশ পৃথিৱীলৈ আহিলে পৃথিৱীৰ জীৱজগত বিপদত পৰিব পাৰে।
অ’জন স্তৰ প্ৰদূষণমুক্ত স্তৰ হিচাপে ৰাখিব পাৰিলে পৃথিৱীৰ পৰিৱেশ জীৱৰ বাসোপযোগী হৈ থাকিব। অ’জন স্তৰৰ ওপৰৰ স্তৰত উষ্ণতাৰ পৰিবৰ্তন হয়। এই স্তৰক প্লেট’পজ বোলে। ভূ-পৃষ্ঠৰ পৰা ৫০ কি.মি. উচ্চতাত এই সৰু স্তৰটো আছে।
বায়ুমণ্ডলৰ ৫০ কি.মি. উচ্চতাৰ পৰা প্ৰায় ৮৫ কি.মি. উচ্চতালৈ থকা স্তৰটোক মেইস্ফিয়ার বোলে। মেছ স্ফিয়াৰৰ ওপৰত এটা সৰু স্তৰ আছে, যাৰ নাম মেছ’প’ছ। মেছ’প’জৰ পিছত পোৱা স্তৰটোৰ নাম আয়ন ‘স্ফিয়াৰ বা আয়নমণ্ডল। বায়ুমণ্ডলৰ ৮৫ কি.মি. উচ্চতাৰ পৰা ৫০০ কি.মি. উচ্চতালৈ থকা স্তৰটোক থামস্ফিয়াৰ বা তাপমণ্ডল বোলে । এই ভৰত উষ্ণতাৰ পৰিমাণ আটাইতকৈ বেছি। এই ভৰত ১২০০ চেলছিয়াছলৈ উষ্ণতা বৃদ্ধি হয়। এই ভৰত উষ্ণতাৰ পৰিমাণ আন ভৰবোৰতকৈ বেছি বাবে এই স্তবক তাপমণ্ডল বুলিও জনা যায়।
