Environmental Geography Unit 1 পৰিৱেশ ভূগোল, College and University Answer Bank for BA, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Environmental Geography Unit 1 পৰিৱেশ ভূগোল Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Environmental Geography Unit 1 পৰিৱেশ ভূগোল Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Environmental Geography Unit 1 পৰিৱেশ ভূগোল
Environmental Geography Unit 1 পৰিৱেশ ভূগোল Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Environmental Geography Unit 1 পৰিৱেশ ভূগোল The provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Environmental Geography – Concept and Scope
ENVIRONMENTAL GEOGRAPHY
পৰিৱেশীয় ভূগোল
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
(ক) শুদ্ধ উত্তৰটো লিখা : (Choose the correct answers:)
১। ভাৰতবৰ্ষৰ মহানগৰসমূহৰ বায়ু প্ৰদূষণৰ প্ৰধান কাৰণ হ’ল: (The cause of air pollution in the metropolises of India)
(ক) পৰিবহন খণ্ডৰ ধোৱা (Wash the transport segment.)
(খ) নগৰীয়া আৱৰ্জনা (City garbage)
(গ) ব্যৱসায়িক খণ্ডৰ বহলতা (Expansion of business segment)
(ঘ) উদ্যোগ খণ্ড (Industrial block)
উত্তৰঃ (ক) পৰিবহন খণ্ডৰ ধোৱা।
২৷ সাগৰপৃষ্ঠ বাঢ়ি অহাৰ এটা প্ৰধান কাৰণ হ’ল – (One of the main reasons for the rise in sea level)
(ক) অতিপাত বৃষ্টিপাত (Heavy rain)
(খ) বৰফৰ গলন (Melting of ice)
(গ) সাগৰত বৃদ্ধি পোৱা আবৰ্জনা (Garbage growing in the sea)
(ঘ) এটাও নহয় (None of these)
উত্তৰঃ (খ) বৰফৰ গলন।
৩। ভাৰতৰ কিমান শতাংশ ঠাই অৰণ্যই আৱৰি আছে? (What percentage of India is forested?)
(ক) ১৮% ( 18%)
( খ) (4)% (19%)
(গ) 20% (20%)
(ঘ) ২১% (21%)
উত্তৰঃ (গ) ১৯%
৪। পৃথিৱীৰ অধিক সংখ্যক সক্ৰিয় আমোগিৰি প থূপখাই আছে? (Where in the world are there more active most active volcanoes gathered?)
(ক) আফ্ৰিকা (Africa)
(খ) এছিয়া (Asia)
(গ) প্ৰশান্ত মহাসাগৰ (Pacific Ocean)
(ঘ) দক্ষিণ আমেৰিকা (South America)
উত্তৰঃ (গ) প্ৰশান্ত মহাসাগৰ।
৫। কোনটো প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগে অধিক ক্ষতিসাধন কৰে? (Which natural disaster causes more damage?)
(ক) ভূমিকম্প (Earthquake)
(খ) বানপানী (Flood)
(গ) আগ্নেয়গিৰি (Volcanoes)
(ঘ) চুনামী (Tsunami)
উত্তৰঃ (ক) ভূমিকম্প।
৬। শব্দৰ প্ৰাবল্য কিহেৰে জোখা হয়? (How is the intensity of the word measured?
(ক) ডেচিবেল (Decibels)
(খ) হাৰ্টজ (Hertz)
(গ) কেলৰি (Calories)
(ঘ) বাট (watt)
উত্তৰঃ (ক) ডেচিবেল।
(খ) উত্তৰ লিখা: (Write the answer:)
১। ভাৰতীয় ভূগোলৰ পিতৃ কোন? (Who is the father of Indian geography?)
উত্তৰঃ মেজৰ জেমছ ৰেনেল (Major James Rennell)
২। পৰিবেশ ভূগোলৰ জনক বা পিতৃ কোন? (Who is the father of environmental geography?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশ ভূগোলৰ জনক হ’ল…….এৰাটোস্থেনিচ (Eratosthenes)।
৩। পৰিবেশ ভূগোল কাক বোলে? (What is environmental geography?)
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ উপৰিভাগত থকা জীব-জন্তু, নদ-নদী, পাহাৰ-পৰ্বত, মানৱ সমাজ আদিকে পৰিবেশ ভূগোল বোলে।
৪। কোনে প্ৰথমে পৰিবেশ ভূগোল শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল? (Who first used the term environmental in Geography?)
উত্তৰঃ কে. হেউইট (K. Hewitt) আৰু এফ. কে. হেৰ (F. K. Hare) প্ৰথমে ভূগোলৰ পৰিৱেশ শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
৫। পাৰিপাৰ্শ্বিক ভূগোলৰ পৰিসৰ কি? (What is the scope of environmental geography?)
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক ভূগোলৰ পৰিসৰ হৈছে—ভূগোলৰ শাখা যিয়ে মানুহ আৰু প্ৰাকৃতিক পৃথিৱীৰ মাজৰ আদান-প্ৰদানৰ স্থানিক দিশবোৰ বৰ্ণনা কৰে।
৬। উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীজগতে একেলগে কি প্ৰস্তুত কৰে? (What do plant and animal Kingdom make together?)
উত্তৰঃ জৈৱমণ্ডল (Biosphere)।
৭৷ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ বুলিলে তুমি কি বুজা? (What do you mean by the natural environment?)
উত্তৰঃ প্ৰকৃতিৰ দ্বাৰা সকলো বস্তুৰে নিৰ্মিত পৰিবেশটোৱেই প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ। ই হৈছে ভূমি, বায়ু, পানী, উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী।
৮। বিশ্বব্যাপী মেংগ্ৰোভ এলেকাবোৰ ক’ত বেছি পোৱা যায়? (Where are the global mangrove areas found more?)
উত্তৰঃ ইন্দোনেছিয়া (Indonesia)।
৯। কোন অঞ্চলক হটস্পট বুলি কোৱা হয়? (Which region is called a hotspot?)
উত্তৰঃ তেহুয়াকান উপত্যকাক (Tehuacan valley) কেকটাছ জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে হটস্পট বুলি কোৱা হয় ।
১০। বিশ্ব পৰিৱেশ দিৱস কেতিয়া পালন কৰা হয়? (When is World Environment Day celebrated?)
উত্তৰঃ ৫ জুন তাৰিখে বিশ্ব পৰিৱেশ দিৱস পালন কৰা হয় ।
১১। কোৰা কি? (What is flora?)
উত্তৰঃ ফ্লোৰা হৈছে এক নিৰ্দিষ্ট অঞ্চল বা সময়ত থকা সকলো উদ্ভিদ জীবন, সাধাৰণতে প্ৰাকৃতিকভাৱে উৎপন্ন হোৱা থলুৱা স্থানীয় উদ্ভিদ।
১২। পৰিৱেশ ভূগোলৰ বৈজ্ঞানিক সূত্ৰটো কি? (What is the scientific formula of environmental geography?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞানে পৃথিৱীৰ ওপৰত বিৰাজ কৰা বিভিন্ন পৰিৱেশবোৰ স্থান আৰু কাল ভেদে অধ্যয়ন কৰাৰ উপৰিও পৰিৱেশবোৰৰ মাজত থাকিব পৰা সহ-সম্পৰ্কবোৰে৷ অধ্যয়ন কৰে।
১৩। ফাউনা কি? (What is Fauna?)
উত্তৰঃ ফাউনা শব্দটোৱে এটা নিৰ্দিষ্ট সময়ত এটা নিৰ্দিষ্ট অঞ্চলত পোৱা সকলো প্ৰাণীৰ প্ৰজাতিক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। এইবোৰ হৈছে নিৰ্দিষ্ট অঞ্চলটোৰ প্ৰাকৃতিকভাৱে উৎপন্ন হোৱা প্ৰাণীৰ প্ৰজাতি।
১৪৷ পৰিবেশ ভূগোল কি? (What is environmental geography?)
উত্তৰঃ ভূগোলবিজ্ঞানৰ যিটো শাখাত আমাৰ বাসস্থানত আৰু তাৰ সংলগ্ন অঞ্চলত বিৰাজ কৰা জৈৱ আৰু অজৈৱ উপাদানসমূহ আৰু সিহঁতৰ পৰস্পৰৰ ক্ৰিয়া-কৰ্মত গঢ়ি উঠা চাৰিওফালৰ অৱস্থাৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা হয় তাকে পৰিৱেশ ভূগোল বোলে ।
১৫। নাইট্ৰ’জেন চক্ৰ কাক বোলে? (What is the nitrogen cycle?)
উত্তৰঃ বায়ুমণ্ডলত থকা নাইট্ৰ’জেন গেছ কিছুমান জীবাণুৱে গ্ৰহণ কৰি মহাজাতীয় শস্যৰ শিপাত ধৰি ৰাখে । গছবোৰ মৰি যোৱাৰ পিছত শিপাত থকা একাংশ নাই।’জেন বায়ুমণ্ডললৈ যায় আৰু একাংশ মাটিত থাকে। এই প্ৰক্ৰিয়াটোকে নাইট্ৰ’জেন চক্ৰ বোলে।
১৬। হৰিৎগৃহ গেছ বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by greenhouse gas?)
উত্তৰঃ যিবোৰ গেছে পৃথিৱীখনৰ উত্তাপ এক সুস্থিৰ অৱস্থাত ৰাখে, সেইবোৰকে হৰিৎগৃহ গেছ বোলে। যেনে- কাৰ্বন- ডাই- অক্সাইড, অ’জন, নাইট্ৰাছ অক্সাইড, ক্লৰ ,ফ্ল’ৰ কাৰ্বন আদি হৰিৎগৃহ গেছ।
১৭। পৰিৱেশ বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by environment?)
উত্তৰঃ মানুহৰ চৌপাশ গঠন কৰা সকলো সামাজিক, অৰ্থনৈতিক, জৈবিক, ভৌতিক অথবা ৰাসায়নিক কাৰকসমূহৰ সমষ্টিয়েই হৈছে পৰিৱেশ। আকৌ এই মানুহেই হৈছে তেওঁলোকৰ পৰিৱেশৰ স্ৰষ্টা আৰু ইয়াক নিৰ্দিষ্ট গঢ় দিওঁতা।
চমু প্ৰশ্নোত্তৰঃ
১। পৰিৱেশৰ বিভিন্ন ভৌতিক উপাদানবোৰ কি কি? (What are the various physical elements of the environment?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ ভৌতিক উপাদানবোৰ হৈছে ভৌতিক স্থান, ভূমিৰূপ, পানী-এছ, জলবায়ু, ভূমি-এই উপাদানবোৰে মানুহৰ বাসস্থানৰ পৰিবৰ্তনশীল চৰিত্ৰ নিৰ্ধাৰণ কৰে, আৰু লগতে ইয়াৰ সুযোগ আৰু কেণ্ডিও নিৰ্ধাৰণ কৰে। জৈৱবিজ্ঞানৰ উপাদানবোৰৰ উদ্ভিদ, অন্তু, ক্ষুদ্ৰ জীৱ আৰু মানুহ থাকে।
২। পৰিৱেশৰ উপাদানসমূহ কি কি? (What are the elements of the environment?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ উপাদানসমূহ হ’ল—
(ক) অজৈৱিক উপাদান।
(খ) জৈৱিক উপাদন।
(গ) শক্তি উপাদান ।
৩। অজৈৱিক অথবা ভৌতিক পৰিৱেশকেইটা কি কি? (What are the abiotic and physical environments?)
উত্তৰঃ অজৈৱিক অথবা ভৌতিক পৰিৱেশকেইটা হ’ল-
(ক) ভূমণ্ডল।
(খ) জলমণ্ডল। আৰু
(গ) বায়ুমণ্ডল।
৪। পৰিৱেশৰ সমস্যাবোৰৰ উদ্দেশ্যবোৰ কি? (What are the objectives of environmental problems?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশতন্ত্ৰৰ পুনৰুদ্ধাৰ, জৈৱ বৈচিত্ৰ্য, প্ৰাকৃতিক আৰু সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ সংৰক্ষণ, ভাল মানৱ স্বাস্থ্য, বিপদজনক পদাৰ্থৰ পৰা মুক্ত সামগ্ৰী চক্ৰ, প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ বহনক্ষম ব্যৱহাৰ, দক্ষ শক্তি ব্যৱহাৰ আৰু ব্যৱহাৰৰ প্ৰকাৰৰ ওপৰত পৰিৱেশগত প্ৰচেষ্টাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
৫I পৰিবেশৰ অৱক্ষয়ৰ মুখ্য কাৰণ কি? (What is the main cause of environmental degradation?)
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱক্ষয়াৰ মুখ্য কাৰণবোৰ হৈছে আধুনিক নাৰায়ন, ঔদ্যোগিকৰণ, অত্যাধিক জনসংখ্যা বৃদ্ধি, বন ধ্বংস ইত্যাদি। পাৰিপাৰ্শ্বিক প্ৰদূষণে প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ মানদণ্ড আৰু পৰিমাণৰ অৱক্ষয়ক বুজায়।
৬। পৰিৱেশৰ অৱক্ষয়ৰ কিছুমান উদাহৰণ কি? (What are some examples of environmental degradation?)
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱক্ষয়ৰ কেইটামান উদাহৰণ হ’ল—
(ক) বন ধ্বংস।
(খ) মাটি খহনীয়া।
(গ) ভুগৰ্ভস্থ পানীৰ স্তৰ হ্ৰাস হোৱা। অ’জন স্তৰ হ্ৰাস হোৱা আৰু অটোমোবাইলৰ পৰা দহন, যাৰ ফলত অত্যাধিক বায়ু প্ৰদূষণ হয়।
(ঘ) পানী প্ৰদূষণ।
৭। কেনেদৰে মাটিৰ গুণাগুণ নষ্ট হয়? (How is the quality of the soil ruined?)
উত্তৰঃ প্ৰাকৃতিক দুৰ্যোগ, যেনে— ভূমিকম্প, আগ্নেয়গিৰি, ঘূৰ্ণিবতাহ, ভূমিস্খলন, গৰাখহনীয়া, বানপানী আদিয়ে মাটিৰ স্বাভাবিক গুণ নষ্ট কৰে। জনসংখ্যা বিস্ফোৰণৰ ফলত হাবি-বননি, গছ-গছনি কাটি বাসস্থানৰ বাবে ঠাই মুকলি কৰা বাবে পৃথিৱীত বতৰৰ পৰিবৰ্তন হ’বলৈ ধৰিছে। কেতিয়াবা আৱৰীয়া অতিবৃষ্টি হৈছে। কেতিয়াবা খৰাং বতৰ হৈছে। ফলত মাটিৰ ওপৰত প্ৰদূষণৰ মাত্ৰা দিনক দিনে বৃদ্ধি হৈছে।
পৰ্বত-পাহাৰ কাটি বৃহৎ উদ্যোগ গঢ়ি উঠিছে। ফলত মাটিৰ লগত মিহলি হৈ থকা জৈৱিক পদাৰ্থ আৰু জীৱাণু ধ্বংস হৈছে। মাটিৰ গুণাগুণ এনেদৰে কমি গৈছে।
৮। ভূগোলৰ পৰিসৰ কি? (What is the scope of geography?)
উত্তৰঃ ভূগোলে এতিয়া বিজ্ঞানৰ মৰ্যাদা লাভ কৰিছে যিয়ে পৃথিবীপৃষ্ঠৰ বিভিন্ন প্ৰাকৃতিক আৰু সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্যৰ ব্যৱস্থা ব্যাখ্যা কৰে। ভূগোল হৈছে অধ্যয়নৰ এক সামগ্ৰিক আৰু আন্তঃশাখা ক্ষেত্ৰ যি অতীতৰ পৰা ভৱিষ্যতলৈ পৰিৱৰ্তিত স্থানিক গাঁথনি বুজাত নিয়োজিত।
৯। পৰিৱেশ ভূগোল অধ্যয়ন কৰাৰ গুৰুত্ব কি? (What is the importance of studying environmental geography?)
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক ভূগোলে আপোনাক পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাৰ বহনক্ষম সমাধান বিকশিত কৰাৰ সঁজুলি প্ৰদান কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, আপুনি জৈৱ বৈচিত্ৰৰ ওপৰত জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱ, পৰিৱেশ সম্পদৰ ওপৰত মানুহৰ প্ৰভাৱ আৰু বহুতো বিষয়ে শিকিব।
১০। ভৌতিক ভূগোলৰ সৈতে পৰিবেশৰ অধ্যয়ন কেনেদৰে সম্পৰ্কিত? (How does the study of the environment relate to physical geography?)
উত্তৰঃ ভৌতিক ভূগোল আৰু পৰিৱেশ অধ্যয়নে পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠত প্ৰাকৃতিক ৰূপ আৰু প্ৰক্ৰিয়াবোৰৰ মাজৰ আন্তঃক্ৰিয়া, বিশ্বব্যাপী জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ প্ৰভাৱ আৰু সেই প্ৰাকৃতিক পৰিঘটনাবোৰৰ সৈতে মানৱ সম্পৰ্ক বিশ্লেষণ কৰে।
১১। পৰিৱেশৰ গুৰুত্ব কি? (What is the importance of environment?)
উত্তৰঃ পৃথিৱীত স্বাস্থ্যকৰ জীৱন যাপন আৰু জীৱনৰ অস্তিত্বত পৰিবেশে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। পৃথিৱী হৈছে বিভিন্ন জীবিত প্ৰজাতিৰ বাবে এক ঘৰ আৰু আমি সকলোৱে খাদ্য, বায়ু, পানী আৰু অন্যান্য প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে পৰিবেশৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। সেয়েহে প্ৰতিজন ব্যক্তিয়ে আমাৰ পৰিৱেশ ৰক্ষা আৰু সুৰক্ষা কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ।
১২। প্ৰথম ভূগোলবিদ কোন? (Who was the first geographer?)
উত্তৰঃ প্ৰথম ভূগোলবিদ হ’ল এৰাটোহোনিছ। তেওঁ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ২৭৫-১৯৫ চনৰ ভিতৰত জ্ঞাত পৃথিৱীৰ প্ৰাচীনত মানচিত্ৰসমূহ সৃষ্টি কৰিছিল, কিন্তু তেওঁৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ অৱদান আছিল অক্ষাংশ আৰু প্ৰাঘিমাংশৰ ধাৰণা।
১৩। পৰিৱেশৰ স্থিৰতাৰ তিনিটা নীতি কি? (What are the three principles of environmental Sustainability?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ স্থিৰতাৰ নীতিবোৰ তিনিটা স্তম্ভৰ দ্বাৰা গঠিত— অৰ্থনীতি, সমাজ আৰু sustainability?) পৰিৱেশ।
১৪। ভূগোল কি (What is geography?)
উত্তৰঃ ভূগোল হৈছে ঠাইবোৰৰ মানুহ আৰু তেওঁলোকৰ পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক অধ্যয়ন। ভূগোলবিদসকলে পৃথিবীপৃষ্ঠৰ ভৌতিক গুণাগুণ আৰু ইয়াৰ ওপৰেৰে বিয়াগি থকা মানৱ সমাজ দুয়োটা অন্বেষণ কৰে। ভূগোলে বুজিব বিচাৰে যে বস্তুবোৰ ক’ত পোৱা যায়, সেইবোৰ কিয়া আছে আৰু সময়াৰ সৈতে সেইবোৰ কেনেদৰে বিকশিত আৰু সলনি হয়।
১৫। মানব ভূগোলৰ পৰিমৰ কি? (What is the scope of human geography?)
উত্তৰঃ মানৱ ভূগোল মানৱ জাতিৰ অধ্যানক আকৰ্ষণ কৰে, পৃথিৱীৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ জনসংখ্যাৰ বিকাশ, বিতৰণ আৰু ঘনত্ব, তেওঁলোকৰ জনগাঁথনিগত গুণাগুণ আৰু প্ৰব্ৰজনৰ প্ৰকাৰ আৰু মানব গোট আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ মাজত শাৰীৰিক আৰু সাংস্কৃতিক পাৰ্থক্য দেখুৱায়।
১৬। প্ৰাকৃতিক সম্পদসমূহ কেইধৰণৰ আৰু কি
কি? (How many types of natural resources and what are they?)
উত্তৰঃ প্ৰাকৃতিক সম্পদসমূহ দুই ধৰণৰ আৰু সেইকেইটা হ’ল-
(ক) নবীকৰণযোগ্য সম্পদ (Renewable Resources)
(খ) নবীকৰণ অযোগ্য সম্পদ (Non-renewable Resources)
১৭। নৰীকৰণযোগ্য সম্পদ কাক বোলে? উদাহৰণ দিয়া। (Give an example of what is called renewable resources?)
উত্তৰঃ নবীকৰণযোগ্য সম্পদসমূহ অফুৰন্ত আৰু এইসমূহক এটা নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ ভিতৰত পুনৰ সৃষ্টি কৰিব পৰা যায়। যেনে— সৌৰশক্তি, অৰণ্য, বনজ সম্পদ আদি ।
১৮। নবীকৰণ অযোগ্য সম্পন্ন কাক বোলে উদাহৰণ দিয়া। (Give an example of what is called un renewable resources?)
উত্তৰঃ এই সম্পদসমূহ সীমিত পৰিমাণতহে প্ৰকৃতিত পোৱা যায়। যেনে- কয়লা, পেট্ৰ’লিয়াম, খনিজ সম্পদ আদিৰ দৰে জীৱাশ্ম ইন্ধন । যদিহে এবাৰ মানুহে শেষ কৰি পেলায় তেন্তে সেইসমূহক পুনৰ সৃষ্টি কৰিব পৰা নাযায়।
১৯। ফ্লোৰা আৰু ফাউনাৰ মাজত পাৰ্থক্য কি? (What is the difference between flora and fauna?)
উত্তৰঃ ফ্লোৰা হৈছে এক নিৰ্দিষ্ট অঞ্চলৰ সকলো স্থানীয় উদ্ভিদ। ফাউনা হৈছে এক নিৰ্দিষ্ট অঞ্চলৰ সকলো স্থানীয় জীব-জন্তু।
২০। পৰিৱেশৰ অংশসমূহ কেই প্ৰকাৰৰ আৰু কি কি? (How many types of parts of the environment and what are they?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ অংশসমূহ চাৰি প্ৰকাৰৰ আৰু সেইকেইটা হ’ল—
(ক) এটি নিয়েৰ বা বায়ুমণ্ডল।
(খ) হাইড্ৰ’স্ফিয়েৰ বা জলমণ্ডল।
(গ) লিথ স্ক্ৰিয়েৰ বা ভূমণ্ডল।
(ঘ) বায়’স্ফিয়েৰ বা জীৱমণ্ডল।
২১। পৰিৱেশৰ দুই ধৰণৰ সমস্যাটো লিখা। (Write about two types of environmental problems?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ দুই ধৰণৰ সমস্যাটো হ’ল—
(ক) প্ৰাকৃতিক সমস্যা : ভূমিকম্প, আগ্নেয়গিৰিৰ পৰা হোৱা উদ্গীৰণ, অতিপাত বৰষুণ, খৰাং, ভূমিস্খলন, ধুমুহা, ছুনামি আদি ।
(খ) মানুহৰ দ্বাৰা সৃষ্ট সমস্যা : জনসংখ্যা বৃদ্ধি, প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ নিঃশেষকৰণ, প্ৰদূষণ, বনাঞ্চল ধ্বংস বা নিবনানীকৰণ ঔদ্যোগিক আৰু যান-বাহনৰ পৰা নিৰ্গত গেছ, ভূগৰ্ভস্থ ইন্ধনৰ বহুল ব্যৱহাৰ, যুদ্ধ আদি ।
২২৷ পৰিৱেশ শিক্ষাৰ লক্ষ্য আৰু নীতি-নিৰ্দেশনাসমূহ কি কি? (What are the goals and policy guidelines of environmental education?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশ শিক্ষাৰ লক্ষ্য আৰু নীতি-নিৰ্দেশনাসমূহ হৈছে—
(ক) পৰিৱেশ আৰু পৰিৱেশৰ প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ বিষয়ে উপলব্ধি আৰু জ্ঞান অৰ্জন কৰা।
(খ) পৰিৱেশ আৰু পৰিৱেশৰ প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ প্ৰতি অনুভূতিশীলতা আৰু সজাগতা।
(গ) পৰিৱেশৰ বাবে উদ্বেগৰ মনোভাৱ আৰু পৰিৱেশগত গুণমান ৰক্ষা আৰু উন্নত কৰা মানসিকতা।
(ঘ) পৰিৱেশগত প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ সমাধানত সহায় কৰা সেইবোৰক চিহ্নিত কৰাৰ দক্ষতা।
(ঙ) পৰিৱেশগত প্ৰত্যাহ্বানসমূহ সমাধান কৰাৰ লক্ষ্যৰে আৰম্ভ কৰা কাম-কাজত অংশ গ্ৰহণ।
২। পৰিবেশ ভূগোলৰ পাঁচটা প্ৰকৃতি লিখা। (Write five nature of environmental geography.)
উত্তৰঃ পৰিবেশ ভূগোলৰ পাঁচটা প্ৰকৃতি হ’ল-
(ক) পৰিবেশ, ভূগোল বিজ্ঞানৰ দৰে প্ৰাচীন আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ।
(খ) ই জীনগতক (Biosphere) সামৰি লোৱাৰ লগতে ভূমণ্ডল, অলমণ্ডল আৰু বায়ুমণ্ডলকো অধ্যয়ন কৰে।
(গ) পৰিবেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ দৰে, স্থান আৰু কাল ভিত্তিত পৰিৱেশৰ বিষয়ে আলোচনা কৰে।
(খ) সাম্প্ৰতিক কালত পৰিবেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ দৰে অধিক গুৰুত্ব আৰু প্ৰসাৰতা লাভ কৰিছে।
(ঙ) ই পৰিবৰ্তনশীল আৰু পৰিবৰ্তনশীল।
২৪। পানীৰ বিশুদ্ধতা সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা। (Write briefly about the purity of water?)
উত্তৰঃ ভূ-পৃষ্ঠৰ তিনি ভাগৰ দুই অংশই পানীৰে আৱৰা যদিও বিশুদ্ধ পানীৰ পৰিমাণ খুব কম। বণ্ডিত জনসংখ্যাৰ বাবে বিশুদ্ধ পানী আৰু বাসস্থান দুয়োটাৰে চাহিদা বৃদ্ধি হৈছে। জনবিস্ফোৰণৰ বাবে প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ ধ্বংস কৰি বাসস্থান সাজিবলগীয়া হোৱা বাবে বনাঞ্চল কমি আহিছে। ফলত বতৰৰ তাৰতম্য হৈ অনাবৃষ্টিৰ সৃষ্টি হৈছে। ইফালে ঔদ্যোগিক কামৰ বাবে পানীৰ ব্যৱহাৰ সৃষ্টি হৈছে। দ্ৰুত উদ্যোগীকৰণে পানীৰ উৎসসমূহত প্ৰচণ্ড প্ৰভাৱ পেলাইছে। নগৰ-চহৰ তথা ঔদ্যোগিক গেলনীয়া বস্তুবোৰে পানীত মিহলি হৈ পানীৰ বিশুদ্ধ নষ্ট কৰিছে। সমুদ্ৰগৰ্ভৰ পৰা খাৰুৱা তেল উদ্ঘাটন কৰাৰ ফলত খাৰুৱা তেলৰ পৰিত্যক্ত অংশ সাগৰৰ পানীৰ সৈতে মিহলি হৈ পানী দুষিত কৰিছে। বিশুদ্ধ পানীৰ অভাৱত সমগ্ৰ জীৱজগতলৈ সংকটময় অৱস্থা আহিব। সেয়েহে পানীৰ বিশুদ্ধতা ৰক্ষা কৰাটো আমাৰ কৰ্তব্য।
২৫। বায়ু অবিহনে প্ৰাণী আৰু উদ্ভিদ জীয়াই থাকিব নোৱাৰে’ চমুকৈ লিখা। (Write briefly “Animals and plants cannot survive without air”.)
উত্তৰঃ পৃথিবীক আৱৰি থকা গেছীয় আৱৰণটোৱেই হ’ল বায়ু। এই বায়ু আমাৰ অতি প্ৰয়োজনীয়। বায়ু অবিহনে আমি জীয়াই থাকিব নোৱাৰো। প্ৰাণীয়ে বায়ুত থকা অক্সিজেন। গ্ৰহণ কৰি জীয়াই থাকে ৷ মাটিৰ ওপৰত থকা আৰু পানীত থকা প্ৰাণীয়েও বায়ুমণ্ডলৰ পৰাই অক্সিজেন আহৰণ কৰে। অক্সিজেন হৈছে প্ৰাণীৰ জীৱন-দায়িনী উপাদান। সেইদৰে নাইট জেনে প্ৰাণীৰ কলা গঠনত অৰিহণা যোগায়। প্ৰ’টিনযুক্ত খাদ্য প্ৰস্তুত কৰাৰ বাবে নাইট্ৰ’জেনৰ প্ৰয়োজন অপৰিহাৰ্য। আকৌ বায়ুৰ এঙাৰ গেছ উদ্ভিদে খাদ্য প্ৰস্তুতকৰণ প্ৰক্ৰিয়া সালোক-সংশ্লেষণত ব্যৱহাৰ কৰে। গতিকে দেখা গ’ল যে বায়ু অবিহনে উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী জীয়াই থাকিব নোৱাৰে।
২৬৷ পৰিবেশৰ ভৌতিক উপাদান বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by physical elements of the environment?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ ভৌতিক উপাদানসমূহ হ’ল বায়ু, পানী আৰু মাটি। এই ভৌতিক উপাদান কেইবিধৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি পৃথিৱীত জীৱকূল জীয়াই আছে। এই উপাদানবিলাকে প্ৰাণী আৰু উদ্ভিদৰ উৎপত্তি, জীৱন ধাৰণ প্ৰক্ৰিয়া, বংশবৃদ্ধি আৰু শ্ৰীবৃদ্ধিত সহায় কৰে। বায়ু, মাটি, পানী অবিহনে পৃথিৱীত পৰিৱেশ সৃষ্টি সম্ভৱ নহ’লহেঁতেন। পৃথিৱীৰ পৰিৱেশ জীৱৰ বাসোপযোগী কৰি ৰখাত এই উপাদানকেইটাৰ অৱদান অপৰিহাৰ্য। পৃথিৱীৰ পৰিবেশ বজাই ৰখাত আন কেইবিধমান উপাদানৰ অৱদান উলংঘা কৰিব নোৱাৰি। সেইবোৰ হ’ল— সূৰ্য আৰু সূৰ্যৰ পোহৰ, উষ্ণতা, মাধ্যাকৰ্ষণ শক্তি, জুই আৰু বায়ুৰ চাপ ইত্যাদি।
২৭। পৃথিৱীৰ ভূমিকম্প বেল্টসমূহৰ (Earthquake) বিষয়ে চমুকৈ লিখা। (Write briefly about the Earthquake Belts?)
উত্তৰঃ ভূতাত্ত্বিক অনুসন্ধানৰ পৰা এটা কথা প্ৰমাণ হৈছে যে, যিবোৰ অঞ্চলত নতুন পৰ্বত পাহাৰৰ উত্থান চলি আছে আৰু যিবোৰ স্থানত আগ্নেয়গিৰি উদ্গীৰণৰ প্ৰৱণতা বেছি তেনে অঞ্চলতে ভূমিকম্পৰ উপস্থিতি ঘন। ইয়াৰ কাৰণ হৈছে পৃথিৱীৰ উচ্চতম পৰ্বতমালাই তুলনামূলকভাৱে ঘন ভূতাত্ত্বিক সংৰচনা তথা দুই বা ততোধিক সক্ৰিয় ফলকৰ সীমামূৰীয়া পৰিঘটনাৰ ফলাফল সূচিত কৰে। পৃথিৱীৰ সমগ্ৰ ভূমিকম্পপ্ৰবণ অঞ্চলত দুটা প্ৰধান আৰু দীঘলীয়া ৰোত বিস্তৃত বেল্টত ভাগ কৰা হৈছে।
(ক) প্ৰশান্ত মহাসাগৰসমূহৰ উপকূলীয় অঞ্চল।
(খ) ইষ্ট-ইণ্ডিজ হিমালয়ৰ ভূমধ্যসাগৰীয় অঞ্চল, ককেছাছ আৰু আল্লাহ পৰ্বতমালা।
২৮। উন্নয়নে পৰিৱেশক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰিছে? (How does development affect on the environment?)
উত্তৰঃ নগৰ উন্নয়নক বায়ু প্ৰদুষণ, পানী প্ৰদূষণ আৰু বন্যপ্ৰাণীৰ বাসস্থান হেৰুওৱাকে ধৰি বহুতো পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত কৰা হৈছে। নগৰীয়া প্ৰবাহত প্ৰায়ে পুষ্টি, পলস আৰু বিষাক্ত দূষিত পদাৰ্থ থাকে আৰু ইয়াৰ ফলত কেবল পানী প্ৰদূষণ নহয়, লগতে সোঁতৰ প্ৰবাহ আৰু উষ্ণতাৰ বৃহৎ তাৰতম্য ঘটিছে। বৰ্দ্ধিত জনসংখ্যাৰ ফলত, গাঁৱলীয়া পৰিৱেশৰ সলনি হৈ বহু ঠাইত চহৰীয়া পৰিৱেশে ভুমুকি মাৰিছে। সামাজিক পৰিৱেশ সঘনাই সলনি হ’ব ধৰিছে। গছ-গছনি কাটি হাবি-জঙ্গল নাইকিয়া কৰাটো মানৱ সৃষ্ট ক্ৰিয়া আৰু এই ঠাইবোৰত ন ন উদ্যোগ গঢ় লৈ উঠিছে। ইয়াৰ ফলত বায়ু প্ৰদূষণৰ লগত বৰষুণৰ পৰিমাণ কমি গৈছে, খহনীয়া কাৰ্য বৃদ্ধি হৈছে এইটোৱে প্ৰাকৃতিক পৰিৱৰ্তন অৰ্থাৎ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ সলনি হোৱা কাৰ্য।
ন-ন বিজ্ঞানীয়ে ন-ন যান-বাহন সৃষ্টিৰ ফলত পৰিৱেশত বায়ুৰ প্ৰদূষণ বৃদ্ধি পাইছে। বৰ্তমান কৃষি-কাৰ্য আদিত বিষাক্ত ৰাসায়নিক পদাৰ্থৰ ব্যৱহাৰ কৰাৰ ফলত মাটিৰ গুণাগুণ কমি গৈছে। গছ-গছনি, পাহাৰ, হাবি-বন আদি কাটি ন-ন ঘৰ, কাৰ্যালয় আদি গঢ় লৈ উঠাৰ ফলত জীৱ-জন্তু, চৰাই-চিৰিকটি আদিৰ থকাৰ বসবাস নোহোৱা হ’বলৈ ধৰিছে। ফলত আমাৰ এই পৰিৱেশৰ পৰা বহু চৰাই, জীৱ-জন্তু আদি নোহোৱা হ’ব ধৰিছে। উদ্যোগ-প্ৰতিষ্ঠানবোৰৰ পৰা ওলোৱা জাৱৰ-জোথৰ আদি নদ-নদীত পৰি পানী প্ৰদুষণ কৰিছে। ফলত পানীত থকা প্ৰাণীবোৰ সঘনে মৰিব ধৰিছে। এনেদৰে উন্নয়নে পৰিৱেশৰ ওপৰত প্ৰভাৱিত কৰিছে।
ৰচনাধৰ্মী প্ৰশ্নোত্তৰঃ
১। পৰিৱেশিক ভূগোলৰ প্ৰকৃতি আৰু পৰিসৰ বৰ্ণনা কৰা ৷ (Describe the nature and scope of environmental geography.)
উত্তৰঃ পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞান প্ৰকৃততে ভূগোল বিজ্ঞানৰ পৰা পৃথক নহয়। কাৰণ ই ভূগোল বিজ্ঞানৰ বিশালতাৰ মাজত লুকাই থাকে। ভূগোল বিজ্ঞানৰ প্ৰাকৃতিক ভাগটোৱে প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ উপাদানবোৰকে আলোচনা কৰে। এনেদৰে মানৱ ভূগোল বিজ্ঞানে মানৱ সৃষ্ট উপাদানবোৰে প্ৰাকৃতিক উপাদানবোৰৰ লগত কি ধৰণে সংযোগ ঘটায় সেই সম্পৰ্কে আলোচনা কৰে। ভূগোল বিজ্ঞানৰ ‘পৰিৱেশ নিয়ন্ত্ৰণবাদ’ দৰাচলতে, পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ মূল ভেঁটি। ইয়াক যেতিয়া সাময়িক আৰু স্থানিক ভিত্তিত আলোচনা কৰা হয়, তেতিয়া তাক পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞান বোলা হয়। ভূগোল বিজ্ঞানৰ অন্তৰ্ভুক্ত, পৃথিৱীৰ উপৰিভাগত থকা প্ৰাকৃতিক অঞ্চলবোৰৰ অধ্যয়ন প্ৰকৃততে, পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞান বাহিৰে আন একো নহয়। অতি পুৰণি কালৰ পৰাই মানুহে প্ৰাকৃতিক ঘটনাবোৰ অধ্যয়ন কৰি আহিছে।
এই অধ্যয়নবোৰে প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশবোৰক ভালকৈ অধ্যয়ন কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে নানা ভাগত ভাগ কৰি বিষয়ভুক্ত কৰিছে। কিন্তু সমষ্ট জ্ঞানৰ এককতা স্বীকাৰ কৰি ভূগোল বিজ্ঞানে একক হিচাপে পৰিৱেশ অধ্যয়ন কৰে। পৰিৱেশৰ উপাদানবোৰ এটা এটাকৈ হালি-জাৰি চোৱাৰ উপৰিও, সিবোৰৰ মাজত থকা সম্বন্ধবোৰ বা কাৰ্য-কলাপবোৰ বিতংভাৱে অধ্যয়ন কৰিবলৈ লওঁতে, ক’ব নোৱাৰাকৈয়ে ই হৈ পৰে পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞান।
পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞানে পৃথিৱীৰ ওপৰত বিৰাজ কৰা বিভিন্ন পৰিৱেশবোৰ স্থান কালভেদে অধ্যয়ন কৰাৰ উপৰিও পৰিৱেশবোৰৰ মাজত থাকিব পৰা সহ-সম্পৰ্কবোৰো অধ্যয়ন কৰে। পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞানে বিস্তৃতভাবে আলোচনা কৰে স্থানিকভাৱে প্ৰাণীবোৰ আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ মাজত থকা পাৰস্পৰিক সম্বন্ধ। লগতে বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাত আগৰণুৱা অৰ্থনৈতিক মানুহ আৰু সাময়িক স্থানিক বাতাৱৰণৰ ভিতৰত আৱদ্ধ প্ৰাকৃতিক পৰিবেশৰ মাজত ঘটিব পৰা আৰু সংঘটিত পাৰস্পৰিক সম্বন্ধবোৰৰ বিষয়ে বিশদভাবে আলোচনা কৰে। পৰিৱেশবোৰৰ পৰা নানাধৰণৰ জ্ঞান লাভ কৰাৰ লগতে, মানুহৰ বুদ্ধি-বৃত্তি প্ৰয়োগ কৰি, পৰিৱেশক মানুহৰ উপযোগী কৰি গঢ়ি তুলি, তাৰ পৰা উপকৃত হ’ব পৰা ব্যবস্থাবোৰৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰে।
পৰিসৰ: পৰিসৰ বুলি ক’লে প্ৰথমতে আহে বিষয়টোৰ ব্যাপকতা অৰ্থাৎ বিষয়টোৰে কি কি কথা অধ্যয়নৰ বাবে সামৰি লয়। এইক্ষেত্ৰত পৰিবেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ অধ্যয়নৰ মূল বিষয়বস্তু হ’ব জীৱমণ্ডলটো। কাৰণ প্ৰাকৃতিক আৰু জৈবিক উপাশেক লৈ সৃষ্টি হৈছে পৰিবেশ। পৰিবেশ কাল আৰু স্থানভেদে ভিন্ন ভিন্ন হয়।
পৰিৱেশৰ তিনিটা প্ৰধান ভাগ হ’ল— প্ৰাকৃতিক পৰিবেশ, জৈৱিক পৰিবেশ আৰু মানৱ পৰিৱেশ। প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ লগত জৈৱিক পৰিবেশৰ উপাদান অহৰহ কাম কৰি থাকে। ফলত প্ৰাকৃতিক পৰিবেশ আৰু জৈৱিক পৰিৱেশৰ মাজত সৃষ্টি হোৱা পাৰস্পৰিক কাৰ্যবোৰৰ ফলত এটা নতুন প্ৰাকৃতিক, জৈৱিক পৰিবেশ উদ্ভৱ হয়। এইধৰণৰ পৰিৱেশক অধ্যয়ন কৰাটোও পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ পৰিসৰৰ ভিতৰুৱা। বৰ্তমান সময়ত জীৱকূলৰ ভিতৰত শ্ৰেষ্ঠ মানৱ জাতিয়ে প্ৰাকৃতিক প্ৰভাৱৰ ওপৰত বাৰুকৈয়ে হস্তক্ষেপ কৰিছে। ইয়াৰ ফলত প্ৰাকৃতিক পৰিবেশৰ বহুতো পৰিবৰ্তন ঘটিছে আৰু এটা কৃত্ৰিম বা মানবসৃষ্ট পৰিবেশে গা কৰি উঠিছে। গতিকে এই নতুন ধৰণৰ মানৱ সৃষ্টি পৰিৱেশ অধ্যয়ন কৰাটোও পৰিবেশ ভূগোল বিজ্ঞান অধ্যয়নৰ ভিতৰুৱা হৈ পৰিছে। মানব সমাজ আৰু জীৱকূল সমাজৰ লগত থকা সম্পৰ্কবোৰ, পৰিৱেশ কেনেকৈ সৃষ্টি হয়, কেনেকৈ তাৰ বিকাশ আৰু পৰিৱৰ্তন ঘটে, পৰিৱেশৰ গঠন আৰু প্ৰকাৰ আদিৰ বিষয়েও ইয়াত আলোচনা কৰা হয়।
ভূগোল বিজ্ঞান আৰু পৰিৱেশ বিজ্ঞান, মানুহ আৰু প্ৰকৃতি, পৰিৱেশ আৰু সমাজ, বাস্তৱবিদ্যা আৰু পৰিবেশতন্ত্ৰ, বিশেষকৈ ভৌগোলিক পৰিৱেশৰ কাৰ্যবোৰ আৰু মানুহ আৰু পৰিবেশৰ মাজত থকা সম্পৰ্কবোৰৰ বিষয়েও পৰিবেশ ভূগোল বিজ্ঞানে আলোচনা কৰে। পৃথিৱীৰ বহু ঠাইত থকা জঙ্গল পৰিৱেশৰ ঠাইত, বৰ্তমান ৰোপণ কৃষিৰ পৰিবেশ গঢ় লৈ উঠিছে। এইধৰণৰ পৰিৱেশৰ পৰিৱৰ্তন হৈছে মানৱ কাৰ্যৰ দ্বাৰা। গছ-গছনি কাটি হাবি-জঙ্গল নাইকিয়া কৰাটো মানৱ সৃষ্ট ক্ৰিয়া কিন্তু ইয়াৰ ফলত ফুলৰ পৰিমাণ কমি যোৱাটো, খহনীয়া কাৰ্য বৃদ্ধি হোৱাটো আকৌ প্ৰাকৃতিক পৰিবৰ্তন অৰ্থাৎ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ সলনি হোৱা কাৰ্য। এইবোৰ কথা পৰিবেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ পৰিসৰৰ ভিতৰত পৰে। ভূগোল বিজ্ঞানৰ আনবোৰ যেনেকৈ সকলো লোকৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ঠিক তেনেকৈ পৰিবেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ পৰা লাভ কৰা জ্ঞানবোৰো অতিকৈ প্ৰয়োজনীয়। পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ ব্যৱহাৰিক পৰিসৰ আৰু অধিক বিস্তৃত ৰূপত দেখা যায়।
২। পাৰিৱেশিক ভূগোলৰ সংজ্ঞা দি ইয়াৰ প্ৰকৃতি আৰু কাৰ্যক্ষেত্ৰৰ বিৱৰণ দিয়া। (Give a description of nature and work area with the definition of environmental geography?)
উত্তৰঃ আধুনিক ভূগোল মানুহে বসবাস কৰা ধৰাপৃষ্ঠৰ বিভিন্ন পৰিৱেশৰ বৰ্ণনাৰ লগতে কোনো এক অঞ্চলৰ মানুহৰ প্ৰত্যেকটো ক্ৰিয়াকলাপৰ ওপৰত অধ্যয়ন কৰে। বৰ্তমান পৃথিৱীৰ ওপৰত মানুহ আৰু প্ৰযুক্তিৰ সহায়েৰে প্ৰাকৃতিক উপাদানবোৰ নিজৰ সুবিধাৰ বাবে অধিক ব্যৱহাৰ আৰু নিয়ন্ত্ৰণ কৰি পৰিৱেশৰ মাজত থকা জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ বিনাশ কৰাৰ লগতে পৰিৱেশক ধ্বংসৰ মুখলৈ ঠেলি নি আছে। গতিকে বৰ্তমান সময়ত পৰিৱেশ সম্পৰ্কে অধ্যয়ন যথেষ্ট জৰুৰী হৈ পৰিছে। ভূগোলৰ বিষয়বস্তু যিদৰে আমি স্থলমণ্ডল, জলমণ্ডল, বায়ুমণ্ডল আৰু জীৱমণ্ডলৰ বিষয়ে আৰু এইবোৰৰ সতে পৰিৱেশৰ সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰা হয়, তেনেদৰে পৰিৱেশ ভূগোলতো এই উপাদানসমূহে গঢ়ি তোলা পৰিৱেশৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা হয়।
আমি জানো যে ভূগোল বিজ্ঞানক মূলতঃ দুটা প্ৰধান ভাগত ভাগ কৰা হয় –
(ক) প্ৰাকৃতিক। আৰু
(খ) মানৱ ভূগোল।
প্ৰাকৃতিক ভূগোলৰ এটা ভাগ হ’ল পৰিৱেশ ভূগোল। বিষয়বস্তুৰ মাজত থকা সামঞ্জস্যৰ বাবে ভূগোলত এতিয়া ভৌগোলিক দৃষ্টিভংগীৰে পৰিৱেশ অধ্যয়নৰ শাখা গঢ়ি উঠিছে। ইয়াকে পাৰিৱেশিক ভূগোল বা পৰিবেশ ভূগোল বোলে। গতিকে ধৰা পৃষ্ঠত পৰিবেশ গঢ়া জৈৱ আৰু অজৈব উপাদানবোৰ, সিহঁতৰ প্ৰকৃতি, আঞ্চক্ৰিয়া, মানুহৰ ওপৰত এইবোৰৰ আৰু এইবোৰৰ ওপৰত মানুহৰ পাৰস্পৰিক ক্ৰিয়া আৰু প্ৰতিক্ৰিয়া আদিৰ বিষয়ে ভৌগোলিক দৃষ্টিভঙ্গীৰ পৰা বিজ্ঞানসন্মতভাৱে কৰা অধ্যয়নেই পাৰিৱেশিক ভূগোল।
পাৰিৱেশিক ভূগোলবিজ্ঞানৰ কাৰ্যক্ষেৰ বা বিষয়বস্তুৰ ক্ষেত্ৰ যথেষ্ট বহুল। পাৰিৱেশিক ভূগোলৰ অধ্যয়নক্ষেত্ৰ এনেধৰণৰ ধৰা পৃষ্ঠত যিবোৰ মূল উপাদানৰ ভিত্তিত পৰিবেশ গঢ়ি উঠে সেইবোৰ চিনাক্ত কৰা। এই সংক্ৰান্তত স্থলমণ্ডল, জলমণ্ডল, বায়ুমণ্ডল আৰু জীৱমণ্ডলৰ সম্যক জ্ঞান অধ্যয়ন কৰা।
দ্বিতীয়তে সকলোবোৰ মণ্ডলতে থকা উপাদানবোৰৰ প্ৰকৃতি, গুণাগুণ আৰু ধৰাপৃষ্ঠত এইবোৰৰ প্ৰভাৰ অধ্যয়ন কৰা।
তৃতীয়তে, ধাপৃষ্ঠত অঞ্চলবিশেষে উপাদানবোৰৰ পৰিমান, পৰ্যায় আদিৰ তাৰতম্য অনুধাবন কৰা হয় আৰু তাৰ ফলত হোৱা পৰিবেশৰ পৰিবৰ্তন অধ্যয়ন কৰা হয়। চতুৰ্থতে, পৰিবেশৰ উপাদানবোৰৰ ওপৰত যি প্ৰাকৃতিক আৰু মানৱকৃত প্ৰভাৱ পৰে সেই প্ৰভাৱবোৰৰ পৰিমাণ, পৰ্যায় আদি অনুধাৱন কৰা আৰু সেই প্ৰভাৱবোৰৰ ফলাফল অধ কৰা হয়। পৰিৱেশৰ উপাদানবোৰৰ ওপৰত মানুহৰ দ্বাৰা সংঘটিত ক্ৰিয়া-কৰ্মৰ উপৰিও ভূমিকম্প, আগ্নেয়গিৰি, গৰাখহনীয়া, অনাবৃষ্টি, অতিবৃষ্টি, কন্যা আদি বহুতো প্ৰাকৃতিক পৰিঘটনাৰো প্ৰভাৱ পৰে।
সমসাময়িক সময়ছোৱাত পৰিৱেশত উদ্ভাবন হোৱা প্ৰদুষণ, কোনো জীৱৰ বিলোপপ্ৰাপ্তিৰ অবস্থা ইত্যাদি সমস্যা সমাধানৰ বিষয়ে পাৰিবেশিক ভূগোলত অধ্যান কৰা হয়।
৩। সমভূমিয়ে মানুহৰ কাম-কাজত কিদৰে প্ৰভাৱ পেলায় আলোচনা কৰা। (Discuss how plains affect human activities?)
উত্তৰঃ প্ৰাকৃতিক পৰিবেশ নিয়ন্ত্ৰিত কৰা উপাদানবোৰৰ ভিতৰত সমভূমিয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লয়। সমভূমি বুলিলে সাধাৰণতে ধাপৃষ্ঠৰ যিবোৰ ঠাই সমান, সু-বিস্তৃত আৰু সমুদ্ৰপৃষ্ঠৰ পৰা কম উচ্চতাত অবস্থিত সেইবোৰ ঠাইকে বুজায়। উল্লেখযোগ্য যে সমগ্ৰ পৃথিৱীৰ স্থলভাগৰ শতকৰা ৫০ ভাগ ঠাই সমভূমিয়ে আগুৰি ৰাখিছে। তাতোকৈ আচৰিত কথা যে এই সমভূমিবিলাকে পৃথিৱীৰ সৰ্বমুঠ জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৯০ শতাংশৰ বাসস্থান হিচাপে পৰিগণিত হৈছে। গতিকে এই তথ্যৰ পৰা অনুমান কৰিব পাৰি মানুহৰ দৈনন্দিন কাম-কাজত সমভূমিৰ ভূমিকা কিমান গুৰুত্বপূৰ্ণ।
পৃথিৱীৰ বিভিন্ন অঞ্চলত, বিভিন্ন পৰিবেশত সমভূমিবোৰ অৱস্থিত। সেইবাবে উৎপত্তিৰ ধৰণ অৱস্থান অনুসৰি সমভূমিবোৰক কেইবাটাও ভাগত শ্ৰেণীবিভাজনো কৰা হৈছে। এইবোৰৰ ভিতৰত নদী উপত্যকা সমভূমি, সমুদ্ৰ উপকূলীয় সমভূমি, ব-দ্বীপীয় সমভূমি, হিমানী সমভূমি, চুলীয় সমভূমি, মৰুময় সমভূমি, ক্ষনপ্ৰাপ্ত সমভূমি আদি অন্যতম। ধৰাপৃষ্ঠৰ ভূ-প্ৰকৃতি বুজোৱা তিনি প্ৰকাৰৰ অব্যাবৰ ভিতৰত (পৰ্বত, মালভূমি, সমভূমি) সমভূমিৰ প্ৰাধান্যতা সৰ্বাধিক। সমভূমিবোৰ হল সমান আৰু বিস্তৃত ভূ-ভাগ। মানুহৰ অতিব প্ৰয়োজন হ’ল খাদ্য আৰু বাসস্থান। ধৰা পৃষ্ঠৰ যিবোৰ অঞ্চলত এই দুয়োবিধ সামগ্ৰী সহজে আহৰণ কৰাৰ সুবিধা পায় তাতেই মানুহে বাসস্থান পাতিবলৈ ইচ্ছা কৰে। দেখা যায় যে ধাপৃষ্ঠৰ সমভূমি অঞ্চলতে মানুহে অতি সহজে খাদ্য সামগ্ৰী উৎপাদনৰ সুবিধা পায়। আনহাতে সমভূমিবোৰ যিদৰে সমান তেনেদৰে মাটিবোৰো সাৰুৱা।
আকৌ বাসস্থান, যাতায়াত ব্যৱস্থা, বেহা-বেপাৰ, শিল্প উদ্যোগ স্থাপন আদিৰ ক্ষেত্ৰটো সমভূমিতেই সৰ্বাধিক সুবিধা। বিশেষকৈ নৈ উপত্যকাত অৱস্থিত সমভূমিবোৰৰ মাটি নদীৰ পলসেৰে গঠিত হোৱা হেতুকে কৃষিকাৰ্যৰ বাবে এইবোৰ অঞ্চল পৃথিবী বিখ্যাত। নদীৰ পানী উপত্যকা অঞ্চলৰ খেতি-বাতিত জলসিঞ্চন ৰূপেও ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা যায়। মুঠতে ওপৰত উল্লেখ কৰা সা-সুবিধাবোৰ সমভূমিবোৰত সহজলভ্য হোৱা হেতুকে মানুহে সমভূমিবোৰকে বসবাসৰ বাবে উপযুক্ত ঠাই বুলি বিবেচনা কৰে। সমভূমিৰ প্ৰতি মানুহৰ এনেকুৱা দুৰ্বলতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিততে ধৰা পৃষ্ঠৰ সকলোবিলাক সমভূমি বিশেষকৈ নদী উপত্যকাবোৰ অতিকৈ জনবহুল অঞ্চলত পৰিণত হোৱা দেখা যায়।
পৃথিৱীৰ জনসংখ্যাৰ আধাৰো অধিকক আশ্ৰয়ৰ সুবিধা দিছে সমভূমিবোৰে। ধৰাৰ বুকুত এনেকুৱা বসবাসৰ উপযোগী হোৱা হেতুকে গংগা-ব্ৰহ্মপুত্ৰ উপত্যকাকে আদি কৰি ইউৰোপৰ ৰাইন নদীৰ উপত্যকা, ডন নদীৰ উপত্যকা, ডানিয়ুব উপত্যকা, নিপাৰ উপত্যকা, ভৱা উপত্যকা, এছিয়াৰ ইয়াংছিকিয়াং উপত্যকা, হোৱাংহো উপত্যকা, ইৰাৱতী উপত্যকা, ইউফ্ৰেতিচ-তাইগ্ৰীচ উপত্যকা; আমেৰিকাৰ মিচিচিপি উপত্যকা, আফ্ৰিকাৰ নীলনদী উপত্যকাসমূহ পৃথিৱীৰ ঘনবসতি অঞ্চলৰূপে চিনাক্তকৰণ কৰা হৈছে। কৃষিকে আদি কৰি যাতায়াত, বেপাৰ-বাণিজ্য, শিল্প উদ্যোগ আদিৰ প্ৰচুৰ সুবিধা থকা বাবেই নদীৰ উপত্যকাৰ সমভূমিতে প্ৰাচীন সভ্যতাৰ কেন্দ্ৰ স্বৰূপেও চিহ্নিত হৈছিল। গতিকে দেখা যায় প্ৰাচীন কালৰে পৰা আজিৰ প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ যুগলৈকে বসবাস বা জীৱিকা নিৰ্বাহৰ বাবে সহজসাধ্য অনুকূল পৰিৱেশ হিচাপে সমভূমিবিলাকে সকলো মানুহৰে মন আকৰ্ষণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈ আহিছে আৰু আগলৈকেও ইয়াৰ অন্যথা নহয়।
এইখিনিতে এটা কথা উল্লেখ কৰাৰ অতি প্ৰয়োজন আছে যে সমভূমি মাত্ৰেই যে লোকবসতি বা জীৱিকা নিৰ্বাহৰ বাবে সুচল হয় তেনেকুৱা নহয়। অস্বাস্থ্যকৰ জলবায়ু, শীত-তাপৰ চৰম অৱস্থা, অনুৰ্বৰ মাটি, যাতায়াত তথা পৰিবহনৰ কোনো প্ৰকাৰৰ সুবিধা নথকা বাবে ধৰাৰ বুকুৰ বহুতো সমভূমিৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশকো বসবাসৰ বাবে প্ৰতিকূল অবস্থা দেখুৱায়। সেইবাবেই ভাৰতবৰ্ষৰ থৰ মৰুমভূমিৰ নিচিনা চাহাৰাৰ শুকান বালিময় সমভূমি, আৰবৰ মৰুভূমি, আমাজান অৱবাহিকা, চাইবেৰিয়াৰ সমভূমি অঞ্চলত মানুহৰ বসতি যিদৰে অতিকৈ পাতল তেনেদৰে অন্যান্য ক্ষেত্ৰটো আজিও অনুন্নত অবস্থাতে থাকিবলগীয়া হৈছে।
৪। উষ্ণ মৰুময় অঞ্চল বুলিলে কি বুজা? এই অঞ্চলত অৱস্থিত মৰুভূমিবোৰৰ নাম লিখা। এই অঞ্চলত বসবাস কৰা লোকসকলৰ জীৱিকা-নিৰ্বাহ প্ৰণালীৰ ওপৰত চমু আভাস দিয়া। (What is a warm desert region? Write the names of the deserts in this region? Give a brief overview on the livelihoods of the people living in this area?)
উত্তৰঃ উষ্ণ মৰুময় অঞ্চল (Hot Desert Region): ধৰা পৃষ্ঠৰ বিভিন্ন প্ৰাকৃতিক অঞ্চলবোৰৰ ভিতৰত যিদৰে শীতল মক অঞ্চল আছে তেনেদৰে উষ্ণ আৰু শুকান জলবায়ু বৈশিষ্ট্যযুক্ত উষ্ণ মৰু অঞ্চল নামেও এটা অঞ্চল আছে। সাধাৰণতে দুয়ো গোলাৰ্ধৰ ২০° আৰু ৩০° অক্ষাংশৰ মাজত এই শুকান অঞ্চলটো অৱস্থিত। দুয়ো গোলাৰ্ধতে এই অঞ্চল দুটা উচ্চ চাপ বলয়ৰ অন্তৰ্গত। এই উচ্চ চাপ বলয়ৰ পৰা আয়ন বায়ু বিষুবৰ ফালে আৰু পতায়ন বায়ু মেৰৰ ফালে প্ৰবাহিত হোৱা হেতুকে এই অঞ্চলটোলৈ প্ৰকৃতাৰ্থত কোনো প্ৰকাৰৰ জলীয় বাষ্পবাহী বতাহ প্ৰবাহিত নহয়। সেয়েহে বিষুব ৰেখাৰ নিকটৱৰ্তী এই অঞ্চল দুটাত বৰষুণৰ পৰিমাণ অত্যন্ত কম আৰু উত্তাপ অধিক। ফলস্বৰূপে ঠাইবোৰৰ জলবায়ু উষ্ণ মৰুময় শুকান হৈ পৰিছে। দুয়ো গোলাৰ্ধৰে এই বৃষ্টিহীন শুকান ঠাইবোৰকে উষ্ণ মৰুময়া অঞ্চল নামে জনা যায়। উল্লেখযোগ্য যে এই অঞ্চলতে পৃথিৱীৰ সৰহভাগ বৃহৎ বৃহৎ মৰুভূমি অৱস্থিত।
উষ্ণ মৰুময় গড অৱস্থিত মৰুভূমিবোৰ (Deserts within the tropical hot and dry belt): উত্তৰ গোলাৰ্ধ আৰু দক্ষিণ গোলাৰ্ধৰ এই বিশেষ অঞ্চলটোৰ (২০° ৰ পৰা ৩০° ভিতৰৰ) জলবায়ু শুকান আৰু উষ্ণও হোৱা হেতুকে পৃথিৱীৰ সৰহভাগ শুকান মৰুভূমি এই বলয়টোত (দুয়ো গোলাৰ্ধৰ) অৱস্থিত। এই মৰুভূমিবোৰৰ ভিতৰত আছে – পৃথিৱীৰ বৃহত্তম নামেৰে জনাজাত আফ্ৰিকাৰ চাহাৰা মৰুভূমি, পশ্চিম এছিয়াৰ আৰব মৰুভূমি, ইৰাণ মৰুভূমি, আফগানিস্তান, বেলুচিস্তান, পাকিস্তানৰ সিন্ধু প্ৰদেশ, ভাৰতবৰ্ষৰ থৰ মৰুভূমি, উত্তৰ আমেৰিকাৰ কলেবাডো আৰু এৰিজোনা মৰুভূমি, দক্ষিণ আমেৰিকাৰ অটাকামা মৰুভূমি, আফ্ৰিকাৰ কালাহাৰি মৰুভূমি আৰু পশ্চিম অষ্ট্ৰেলিয়াৰ বৃহৎ মৰুময় শুকান অঞ্চল আদি। উল্লেখযোগ্য যে ভাৰতবৰ্ষৰ পশ্চিম অঞ্চলত অৱস্থিত ঘৰ মৰুভূমিৰ পৰা পশ্চিমলৈ একে লেঠাৰিয়ে আফ্ৰিকাৰ পশ্চিম উপকূলীয় অঞ্চললৈ এক সুবৃহৎ অঞ্চল মৰুময় শুকাণ।
উষ্ণ মৰুময় অঞ্চলৰ লোকসকলৰ জীৱিকা নিৰ্বাহ প্ৰণালী : তুন্দ্ৰা বা শীত মৰুময় অঞ্চলৰ দৰে গ্ৰীষ্মমণ্ডলীয় উষ্ণ-মৰুময় অঞ্চল ধাপৃষ্ঠৰ এক অন্যতম পিছপৰা অঞ্চল। এই সমগ্ৰ অঞ্চল তৃণ-হীন শুকান বালিময় অঞ্চল। বৃষ্টিপাত পৰিমাণ ইমানে কম যে সময় সাপেক্ষে একেৰাহে কেবাবছৰ বৰষুণ নোহোৱাকৈ থাকে। অৰ্থাৎ উষ্ণ মৰুভূমিবোৰৰ প্ৰাকৃতিক অবস্থা মানুহৰ বসবাসৰ একেবাৰে প্ৰতিকূল। সেইবাবে এই অঞ্চলত মানুহৰ বসতি একেবাৰে সেৰেঙা। উষ্ণ আৰু অতিকৈ শুকান হোৱা হেতুকে এই মৰুভূমিত বসবাস কৰা লোকসকলৰ জীৱিকা নিৰ্বাহ প্ৰণালী সচাকৈয়ে অতিকৈ কষ্টকৰ আৰু সমস্যাবহুল। এই অঞ্চলত বসবাস কৰা লোকসকলে প্ৰায়েই অঘৰী জীৱন-যাপন কৰিবলৈ বাধ্য হয়। ঠায়ে ঠায়ে অঘৰী বৃত্তিৰে পশুপালন কৰাও দেখা যায়। বিশেষকৈ ছাগলী, ডট, ঘোৰা, ভেড়া আদি তেওঁলোকৰ মুখ্য পালিত জন্তু। অৱশ্যে মৰুময় শুকান বালিৰে আগুৰি থকা এই অঞ্চলবোৰত ঠায়ে ঠায়ে থকা মৰুদ্যানবোৰত কিছু পৰিমাণে পানী পোৱা যায় বাবে মৰুদ্যানবোৰৰ ওচৰ-চুবুৰীয়া অঞ্চলবোৰত কৃষিকাৰ্যৰ প্ৰচলনো দেখা যায়। বিশেষকৈ চাহাৰাৰ মৰুদ্যানবোৰত কৃষিকাৰ্য আৰু পশুপালনত লিপ্ত থকা অধিবাসী যথেষ্ট। এই অঞ্চলবোৰত মানুহ সংঘবদ্ধভাৱে বাস কৰে আৰু বহিঃবাণিজ্যটো কিছু আগবঢ়া।
আনহাতে চাহাৰাৰ ‘তুৱাৰেগ’ আৰু আৰৱ মৰুভূমিৰ ‘বেদুইন’ নামৰ লোকগোষ্ঠী সম্পূৰ্ণৰূপে অঘৰী বৃত্তিৰে জীৱন-যাপন কৰে। এওঁলোকে উটৰ পিঠিত ল’ৰা-তিৰোতাকে আদি কৰি সকলো সা-সামগ্ৰী বোজাই দি জীৱিকা নিৰ্বাহ কৰে এটা মৰুদ্যানৰ পৰা আন এটালৈ ঘুৰি ফুৰে। এওঁলোকৰে আকৌ এটা দলে খেজুৰ, ছাল-চামৰা, লোগ আদি সা-সামগ্ৰীৰে ওচৰ চুবুৰীয়া বাণিজ্য কেন্দ্ৰবোৰৰ লগত বেপাৰ-বাণিজ্যও কৰে। আনহাতে কালাহাৰি মৰুভূমিৰ বুছমেন (Bushman) আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ কৃষ্ণকায় লোকসকল আজিও কৃষি আৰু পশুপালন সম্পৰ্কে সম্পূৰ্ণ অনভিজ্ঞ হৈ আছে। চিকাৰেই এইসকল অঘৰী লোকৰ মূল জীবিকা। এওঁলোকে অতিকৈ বিষাক্ত কাড় ব্যৱহাৰ কৰি হাবি-জংঘলবোৰত জীৱ-জন্তু চিকাৰ কৰে আৰু এইবোৰৰ মাংস কেঁচাই কেঁচাই ভক্ষণ কৰি পেটৰ ক্ষুধা নিবাৰণ কৰে। এই লোকসকলে আজিও গুহাত বাস কৰে। মতাবোৰে দিনৰ দিনটো হাতে হাতে ধনু-কাড় লৈ চিকাৰৰ সন্ধানত এখন ঠাইৰ পৰা আন এখনলৈ ঘুৰি ফুৰে।
দিন অৱসানৰ লগে লগে চিকাৰ কৰি পোৱা জীৱ-জন্তুবোৰ যথেষ্ট আনন্দেৰে বাসস্থানলৈ লৈ আহে আৰু পৰিয়ালৰ লোকসকলে এইবোৰৰ মাংস কেঁচাই কেঁচাই ভক্ষণ কৰে। মতাসকলৰ উপৰিও তিৰোতাসকলে দল বান্ধিকৈ ওচৰ চুবুৰীয়া হাবি জংঘলবিলাকত গছৰ কাণ্ড, ফল-মূল, কাছৰ কণী, চৰাইৰ কণী-পোৱালী, জেঠি, গুই জাতীয় সৰু সৰু প্ৰাণীবোৰ বিচাৰি ধৰে আৰু দিনান্তত ঘৰলৈ আহি এইবোৰ খাদ্য হিচাপে ভগাই খায়। বিষাক্ত ধনুকাড়ৰ উপৰিও বুছমেনসকল ভেশচন কৰাত পাকৈত। চিকাৰৰ সময়ছোৱাত তেওঁলোকে নানাবিধ জন্তুৰ মাতৰ দৰে মাত মাতি জীৱ-জন্তুবোৰক ওচৰলৈ মাতি আনি নিচেই ওচৰৰ পৰা এইবোৰ চিকাৰ কৰে। আন কিছুমানে গোটেই শৰীৰত চাই আদি ঘহি নানা প্ৰকাৰৰ জন্তু সদৃশ ৰূপ ধাৰণ কৰিও জীৱ-জন্তুবোৰক বিপথে পৰিচালিত কৰি সেইবোৰক বধ কৰে। মুঠতে কালাহাৰি মৰুভূমিত বসবাস কৰা বুছমেন নামৰ লোকগোষ্ঠীৰ চিকাৰীসকলে নানা প্ৰকাৰৰ চল-চাতুৰি প্ৰয়োগ কৰি জন্তু চিকাৰ কৰি আজিও জীৱিকা নিৰ্বাহ কৰি আহিছে।
আনহাতে চাহাৰা মৰুভূমি আৰু আৰৱ মৰুভূমিত অঘৰী বৃত্তিৰে বাস কৰা টুবাবেগ আৰু বেদুইনসকল মূলতঃ বেপাৰী লোক। অৰণ্যৰ অভাৱৰ বাবে এই অঞ্চলত চিকাৰৰ কথা ভাবিব নোৱাৰি। কিন্তু এই সু-বিস্তৃত মৰুময় অঞ্চলবোৰৰ মাজে মাজে বলতো মৰুদ্যান। যিবোৰত সেউজীয়া শস্যৰ পথাৰ আৰু তুলনামূলকভাৱে ঘন বসতিপূৰ্ণও। সেয়েহে শুকান মৰৰ বুকুত বাস কৰা অঘৰীবিলাকে খাদ্য সামগ্ৰী, লোণ, চামৰাৰ সামগ্ৰী, মূলজাতীয় শস্য আদি লগত লৈ মৰুদ্যান আৰু ওচৰ-চুবুৰীয়া অঞ্চলবোৰৰ মাজত বেপাৰ কৰি নিজৰ নিজৰ জীৱিকা উপাৰ্জন কৰিবলৈ দিনে-নিশাই কষ্ট কৰে। বেপাৰৰ বাবে দূৰ-দূৰণিৰ ঠাইলৈ যাবলগা হোৱা বাবে বেদুইনসকলে ৰাতি নৌপুৱাওতে তেওঁলোকৰ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে। শুকান মৰৰ তপত বালিৰ ওপৰেৰে বহু দূৰৰ ঠাইলৈ বেপাৰলৈ যাবলৈ তেওঁলোকে উট বাহন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰে। আনকি বাসস্থান সলনি কৰাৰ সময়তো পৰিয়ালৰ সকলো সা-সামগ্ৰী উটৰ পিঠিত বোজাই দি নতুন ঠাইৰ সন্ধানত ৰাতিৰ আন্ধাৰতে যাত্ৰাৰ পাতনি মেলে। এনেকৈয়ে প্ৰকৃতিৰ প্ৰতিকূল পৰিবেশৰ মাজত ধৰাৰ বুকুত থকা উষ্ণ মৰুময় ঠাইবোৰত নিজকে সামান্য পৰিমাণে হ’লেও খাপ খুৱাই আজিও হাজাৰ হাজাৰ মানুহে সীমাহীন কষ্ট আৰু পৰিশ্ৰমৰ মাজেৰে বাস কৰিয়ে আছে।
৫। পৰিৱেশৰ অংশবোৰ বৰ্ণনা কৰা। (Describe the Parts of environment.)
উত্তৰঃ পৰিৱেশ চাৰিটা অংশত বিভক্ত –
(ক) এট’স্ফিয়েৰ বা বায়ুমণ্ডল।
(খ) হাইড্ৰ’স্ফিয়েৰ বা জলমণ্ডল।
(গ) লিথ’স্ফিয়েৰ বা ভূমণ্ডল।
(ঘ) বায়’স্ফিয়েৰ বা জীৱমণ্ডল।
এট’স্ফিয়েৰ বা বায়ুমণ্ডল : সৌৰজগতত পৃথিৱী হৈছে একমাত্ৰ গ্ৰহ য’ত জীৱন বা প্ৰাণৰ অস্তিত্ব ৰক্ষাৰ অনুকূল অৱস্থা আছে। আমাৰ গ্ৰহত প্ৰাণৰ অনুকূল উপাদানসমূহ আছে অতুলনীয় বায়ুমণ্ডল বা বাতাবৰণৰ বাবেহে। প্ৰাণীক সুৰক্ষিত ৰাখিব পৰা এক গেছীয় আৱৰণে পৃথিৱীক চাৰিওপিনৰ পৰা পৰিবৃত কৰি ৰাখিছে, যি গেছীয় আৱৰণে পৃথিৱীত প্ৰাণীৰ অস্তিত্বক জীয়াই ৰাখিছে আৰু মহাকাশৰ প্ৰতিকূল পৰিৱেশৰ পৰা ৰক্ষা কৰিছে। পৃথিৱীত বায়ুমণ্ডল হৈছে। জীৱৰ বাবে অত্যাৱশ্যক অক্সিজেনৰ উৎস। বায়ুমণ্ডল হৈছে উদ্ভিদ সালোক সংশ্লেষণৰ বাবে অপৰিহাৰ্য কাৰ্বন- ডাই-অক্সাইডৰো উৎস। প্ৰাণীৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয় তথা ৰাসায়নিকভাবে উৎপাদিত নাইট্ৰ’জেন বায়ুমণ্ডলেই যোগান ধৰে।
হাইড্ৰ’ স্ফিয়েৰ বা জলমণ্ডল : হাইড্ৰ’স্পিয়েৰ বা জলমণ্ডলত সকলোধৰণৰ জলসম্পদক সামৰি লোৱা হৈছে, যেনে— মহাসাগৰ, সাগৰ, নদ-নদী, হ্ৰদ, জলাধাৰ, হিমবাহ, মেৰু অঞ্চলৰ তুষাৰ স্তৰ আৰু ভুগৰ্ভস্থ পানী। পৃথিৱী পানীৰ দ্বাৰা প্লাবিত। পৃথিৱীৰ ভূভাগৰ ৭১ শতাংশ মুঠ ১৪০০ নিযুত কিউবিক কিলোমিটাৰ পানীৰে পৰিবৃত। তথাপি বহু ঠাইত এতিয়াও উপযুক্ত গুণগত মানৰ পানী প্ৰত্যাশিত পৰিমাণে পোৱাটো কঠিন। পৃথিৱীৰ পানীৰ ৯৭ শতাংশই আছে মহাসাগৰসমূহত, কিন্তু সেই পানী লৱণযুক্ত হোৱা কাৰণে মানৱ জাতিৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে অনুপযোগী। মাত্ৰ ৩ শতাংশ পানীহে নিৰ্মল। এই ৩ শতাংশ নিৰ্মল পানীৰ আকৌ ৭৯ শতাংশ আছে মেৰু অঞ্চলৰ তুষাৰ আৱৰণ আৰু হিমবাহসমূহত। আনহাতে প্ৰায় ২০ শতাংশ পানী আৱদ্ধ হৈ আছে ভূগৰ্ভৰ তলত। মাত্ৰ ১ শতাংশ পানীহে মানুহৰ পোনপটীয়াভাৱে ব্যৱহাৰৰ বাবে পোৱা যায়। এই পানীভাগ পোৱা যায় নদ-নদী, হ্ৰদ, নিজৰা আদিত।
লিথ’স্ফিয়েৰ বা ভূমণ্ডল : এই মণ্ডল হৈছে খনিজ দ্ৰব্য আৰু মাটিৰে গঠিত কঠিন পৃথিৱীৰ উপৰি স্তৰ (Outer mantle)। মাটি হৈছে খনিজ উপাদান, জৈবিক বস্তু (Organic mantle), বায়ু আৰু পানীৰ জটিল সংমিশ্ৰণেৰে গঠিত আৱৰণ। ভূমণ্ডল বা লিথ স্ফিয়েৰৰ সবাতোকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ হৈছে মাটি। মাটি হৈছে খনিজ সামগ্ৰীৰ ভঁৰাল-ঘৰ, পানীৰ আধাৰ, মাটিৰ উৰ্বৰতাৰ সংৰক্ষক, শস্যৰ উৎপাদক, বন্য প্ৰাণী আৰু গৃহপালিত পশুধনৰ গৃহভূমি।
বায় স্ফিয়েৰ বা জীৱমণ্ডল : বায়’স্ফিয়েৰ হৈছে ভূ-পৃষ্ঠৰ ওপৰৰ স্তৰ য’ত জীবসমূহে বৰ্তি থাকিব পাৰে। জীৱমণ্ডলৰ এই স্তৰ বায়ুমণ্ডলৰ ৬-৮ কিঃ মিঃ ওপৰলৈকে আৰু সাগৰৰ ৮ ১০ কিঃ মিঃ গভীৰলৈকে বিস্তৃত। এই স্তৰে জীৱন্ত জীৱসমূহৰ জগত, সিহঁতৰ পৰিৱেশৰ বায়ুমণ্ডল, জলমণ্ডল আৰু ভূমণ্ডলৰ সৈতে আন্তঃক্ৰিয়াৰ দিশবোৰ প্ৰকাশ কৰে।
৬। প্ৰকৃতিৰ ভাৰসাম্য কি? বৰ্ণনা কৰা। (What is the balance of nature? Describe.)
উত্তৰঃ যেতিয়া উদ্ভিদ, মানুহ আৰু প্ৰাণীৰ দৰে জীৱিত জীৱবোৰৰ সমন্বয় থাকে তেতিয়া পৰিৱেশতন্ত্ৰ প্ৰায়ে সন্তুলিত হয়। মানুহে এনে ভাৰসাম্য বজাই ৰখাত গুৰুত্বপূৰ্ণ কিয়নো ভাৰসাম্য তেওঁলোকৰ কাৰ্যকলাপৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। অৱশ্যে, মানুহে প্ৰায়ে প্ৰকৃতিৰ বাবে ক্ষতিকাৰক। আৰু ধ্বংসাত্মক কাৰ্যকলাপ কৰে। কিছুমানে, প্ৰকৃতিৰ সৈতে বাৰ্তালাপ কৰোঁতে ইয়াক সংৰক্ষণ কৰে আনহাতে আন কিছুমানে ইয়াক বনাঞ্চলৰ শোষণ, কৃষি কাৰ্যকলাপ আৰু আক্ৰমণকাৰী প্ৰজাতিৰ প্ৰৱৰ্তনৰ জৰিয়তে ভাঙি পেলায়।
প্ৰকৃতিয়ে নিজৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰখা ধাৰণাটো দীৰ্ঘদিন ধৰি বিদ্যমান। তত্ত্বটোৰ আটাইতকৈ প্ৰবক্তাসকলৰ ভিতৰত এজন আছিল হেৰোভোটাছ যিয়ে দৃঢ়তাৰে কৈছিল যে চিকাৰী আৰু
চিকাৰৰ মাজত এক নিখুঁত সম্পৰ্ক আছে যি নিশ্চিত কৰে যে তেওঁলোক ইজনে সিজনৰ সৈতে স্থিৰ অনুপাতত থাকে। এই আশ্চৰ্যকৰ সম্পৰ্কত তেওঁলোকৰ চিকাৰক অত্যাধিক খাদ্য নিদিয়ে। কিছু সময়ত, “প্ৰকৃতিৰ ভাৰসাম্য” তত্ত্বই পাৰিপাৰ্শ্বিক গৱেষণাত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছিল আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ ব্যৱস্থাপনা প্ৰভাবিত কৰিছিল, যাৰ ফলত এটা প্ৰকৃতিৰ ভাৰসামা আমি বজাই ৰাখিব লাগে। কাৰণ মানুহক আৰু জীৱ-জন্তুক জীয়াই থাকিবৰ বাবে বিশুদ্ধ অক্সিজেন লাগে আৰু উদ্ভিদ বা গছ-গছনিক জীয়াই থাকিবৰ বাবে কাৰ্বন- ডাই-অক্সাইডৰ দৰকাৰ হয়। যদি উদ্ভিদৰ বা গছ-গছনিৰ পৰিমাণ কম হয় আৰু আনফালে মানুহ বা জীৱ জন্তুৰ পৰিমাণ বেছি হ’লে বিশুদ্ধ অক্সিজেন পৰিমাণ কমি যাব কিয়নো বিশুদ্ধ অক্সিজেন আমি উদ্ভিদৰ পৰাহে পাওঁ। আকৌ মানুহ বা জীৱ-জন্তুৰ পৰিমাণ কমি গ’লে আৰু উদ্ভিদৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পালে কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইডৰ পৰিমাণ কমি যাব কিয়নো উদ্ভিদে কাৰ্বন-ডাই অক্সাইড পায় মানুহ আৰু জীৱ-জন্মৰ পৰা। সেয়েহে দুয়োটা সমানভাবে পাবলৈ হ’লে আমি প্ৰকৃতিৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰাখিব লাগিব।
৭। পৰিৱেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ ব্যৱহাৰিক পৰিসৰৰ বিষয়ে বহলাই লিখা। (Write extensively about the practical scope of environmental geography.)
উত্তৰঃ পৰিৱেশ ভূগোলৰ ব্যৱহাৰিক পৰিসৰ অধিক বিস্তৃত। ভৌগোলিক বিজ্ঞানৰ জ্ঞানবোৰ যেনেকৈ সকলো লোকৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ঠিক তেনেকৈ পৰিৱেশ ভূগোলৰ পৰা লাভ কৰা জ্ঞানবোৰো অতিকৈ প্ৰয়োজনীয়। বিজ্ঞান বা কলাৰ বিষয়বোৰৰ পৰা উপযুক্ত জ্ঞান লাভ কৰিবলৈ হ’লেও পৰিৱেশ ভূগোলৰ জ্ঞান থকাৰ প্ৰয়োজন হৈ পৰে। মানুহে জন্মৰ পৰা মৃত্যুৰ সময়লৈকে পৰিৱেশৰ লগত খাপ খাই বা মিলি-জুলি চলিব লগা হয়। গতিকে পৰিবেশ ভূগোল বিজ্ঞানৰ জ্ঞান লাভ কৰাটো অতি প্ৰয়োজনীয়। মানুহৰ প্ৰয়োজন হোৱা সকলোবোৰ সম্পদ পৰিৱেশৰ পৰা আহৰণ কৰা হয়। সেয়েহে পৰিবেশ ভূগোলৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ দিয়াটো অতি জৰুৰী। সেইকাৰণে ল’ৰা-ছোৱালীক সৰুৰে পৰা পৰিৱেশ ভুগোলৰ জ্ঞান বিয়াটো অতি প্ৰয়োজনীয়। প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশক সংৰক্ষণ কৰি, তাৰ পৰা সম্পন্ন কেনেকৈ পৰিৱেশৰ অৱনতি নঘটোৱাকৈ আহৰণ কৰিব পাৰি, এইবোৰ জ্ঞান প্ৰত্যেক নাগৰিকৰে থকা অতি দৰকাৰ। প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশক, মানৱ সৃষ্ট পৰিৱেশে বহু সময়ত ক্ষতি কৰে। তাৰ ফলত পৰিৱেশ প্ৰদূষিত হয়। গতিকে মানৱ সৃষ্ট পৰিৱেশে যাতে প্ৰাকৃতিক পৰিবেশৰ ক্ষতি সাধন কৰিব নোৱাৰে, এনেধৰণৰ জ্ঞান, পৰিৱেশ ভূগোলৰ অধ্যয়নৰ জৰিয়তেহে পাব পাৰি। এইবোৰ হ’ল সম্পূৰ্ণ ব্যৱহাৰিক জ্ঞান।
পৰিৱেশ ভূগোলৰ পৰিসৰ বঢ়াৰ লগে লগে জ্ঞান লাভৰ ক্ষেত্ৰতে হওক বা ব্যৱহাৰিক আন গাভৰ ক্ষেত্ৰত বা তাৰ প্ৰয়োগৰ ক্ষেত্ৰতে হওক বা পৰিৱেশ পৰিচালনা কৰাৰ ক্ষেত্ৰতেই হওক, অধিক মানুহৰ নিয়োগৰ সুবিধাও আহি পৰিছে। পৰিবেশৰ সংৰক্ষণ আৰু পৰিচালনা কৰাৰ নামতো বহুতো মানৱ সম্পদৰ প্ৰয়োজন হয়। এইদৰে বিষয়টোৰ পৰিসৰ ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰাৰ লগতে নিয়োগৰ সুবিধাৰো বৃদ্ধি ঘটিছে।
পৰিৱেশ ভূগোলৰ বিস্তৃত পৰিসৰ হ’ল— পৃথিৱীত থকা সকলোধৰণৰ পৰিৱেশৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা। জৈৱিক আৰু অজৈৱিক পৰিবেশৰ মাজত থকা সম্পৰ্কৰ বিষয়ে অধ্যয়ন কৰা। লগতে মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজত থকা সম্পৰ্কবোৰৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। মানুহ শ্ৰেষ্ঠ জীৱ হিচাপে পৰিৱেশৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ অতি বেছি। মানুহ পৰিৱেশৰ যেনেকৈ ক্ষতিকাৰক অতিকৰ্তা (Agent) ঠিক তেনেকৈ মানুহে পৰিবেশক ৰক্ষা কৰি তাৰ বৃদ্ধি ঘটাবও জানে। সেয়েহে বৰ্তমান সময়ত মানুহ আৰু পৰিবেশৰ মাজত থকা সম্পৰ্কই অধিক গুৰুত্ব লাভ কৰিছে আৰু পৰিৱেশ ভূগোলৰ পৰিসৰৰো বৃদ্ধি ঘটাইছে।
