Environmental Economics Unit 3 পাৰিপাৰ্শ্বিক নীতি আৰু বহনক্ষম বিকাশৰ নক্সা আৰু ৰূপায়ণ, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Environmental Economics Unit 3 পাৰিপাৰ্শ্বিক নীতি আৰু বহনক্ষম বিকাশৰ নক্সা আৰু ৰূপায়ণ Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Environmental Economics Unit 3 পাৰিপাৰ্শ্বিক নীতি আৰু বহনক্ষম বিকাশৰ নক্সা আৰু ৰূপায়ণ Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Environmental Economics Unit 3 পাৰিপাৰ্শ্বিক নীতি আৰু বহনক্ষম বিকাশৰ নক্সা আৰু ৰূপায়ণ
Environmental Economics Unit 3 পাৰিপাৰ্শ্বিক নীতি আৰু বহনক্ষম বিকাশৰ নক্সা আৰু ৰূপায়ণ Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Environmental Economics Unit 3 পাৰিপাৰ্শ্বিক নীতি আৰু বহনক্ষম বিকাশৰ নক্সা আৰু ৰূপায়ণ The provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
The Deign and Implementation of Environmental Policy and Sustainable Development
ECONOMICS
ENVIRONMENTAL ECONOMICS
পাৰিপাৰ্শ্বিক অৰ্থনীতি
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
(ক) শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱাঃ
1. বহনক্ষম উন্নয়নৰ আধুনিক ধাৰণাটোৱে অধিক গুৰুত্ব দিয়ে—
(ক) অর্থনৈতিক বিকাশ।
(খ) সামাজিক বিকাশ।
(গ) পৰিৱেশ সুৰক্ষা।
(ঘ) ওপৰৰ গোটেই কেইটা।
উওৰঃ (ঘ) ওপৰৰ গোটেই কেইটা।
2. স্থিৰতা বিজ্ঞান হৈছে বহনক্ষম বিকাশ আৰু—
(ক) পৰিৱেশ বিজ্ঞান।
(খ) সাধাৰণ বিজ্ঞান।
(গ) সামাজিক বিজ্ঞান।
(ঘ) ভূ-বিজ্ঞান।
উত্তৰঃ (ক) পৰিৱেশ বিজ্ঞান।
3. বহনক্ষম বিকাশৰ কথা তিনিটা ক্ষেত্ৰত চিন্তা কৰিব পাৰি, অৰ্থাৎ—
(ক) পৰিৱেশ, অর্থনীতি আৰু সমাজ।
(খ) পৰিৱেশ, অর্থনীতি আৰু সমতা।
(গ) পৰিৱেশ, পৰিস্থিতি বিজ্ঞান আৰু সমাজ ।
(ঘ) পৰিৱেশ, অর্থনীতি আৰু পৰিস্থিতি বিজ্ঞান।
উত্তৰঃ (ক) পৰিৱেশ, অর্থনীতি আৰু সমাজ।
4. বহনক্ষম উন্নয়ন বুলিলে কি বুজা?
(ক) উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ উন্নয়ন সাধন কৰা।
(খ) ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ ক্ষতি সাধন নোহোৱাকৈ বৰ্তমান প্ৰজন্মৰ উন্নয়ন সাধন কৰা।
(গ) অনুন্নত সম্পদসমূহৰ উন্নয়ন সাধন কৰা।
(ঘ) জল সম্পদসমূহৰ উন্নয়ন সাধন কৰা।
উত্তৰঃ (খ) ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ ক্ষতি সাধন নোহোৱাকৈ বৰ্তমান প্ৰজন্মৰ উন্নয়ন সাধন কৰা।
5. সহস্রাব্দ বৈঠক (millennium summit) ক’ত হৈছিল?
(ক) নিউইয়র্ক।
(খ) পেৰিচ।
(গ) লণ্ডন।
(ঘ) ৰিঅ’ ডি জেনেি।
উত্তৰঃ (ক) নিউইয়র্ক।
6. তলত দিয়া কোনটো ৰোগ MDG য়ে সন্নিৱিষ্ট কৰিছে—
(ক) HIV/AIDS
(খ) মেলেৰিয়া।
(গ) টিউবাকুলচিচ।
(ঘ) ওপৰৰ গোটেই কেইটা।
উত্তৰঃ (ঘ) ওপৰৰ গোটেই কেইটা।
7. MDG যে কোনটো বিষয়ত অধিক গুৰুত্ব দিছে—
(ক) মানৱ সম্পদ।
(খ) নির্মাণ কার্য।
(গ) মানৱ অধিকাৰ ।
(ঘ) ওপৰৰ গোটেই কেইটা।
উওৰঃ (ঘ) ওপৰৰ গোটেই কেইটা।
8. নির্মাণজনিত কোনটো লক্ষ্য MDG যে সন্নিৱিষ্ট কৰা নাই—
(ক) খোৱাৰ বাবে বিশুদ্ধ পানীৰ যোগান।
(খ) শক্তি।
(গ) নতুন তথ্য / যোগাযোগ প্রযুক্তি।
(ঘ) পথ নিৰ্মাণ উন্নীতকৰণ।
উত্তৰঃ (ঘ) পথ নিৰ্মাণ উন্নীতকৰণ।
9. কোন চনত বহনক্ষম উন্নয়নৰ বিষয়ে উল্লেখিত হৈছিল?
(ক) ১৯৮৭
(খ) ১৯৮০
(গ) ১৯৭৮
(ঘ) ১৯৯২
উত্তৰঃ (খ) ১৯৮০
10. সামাজিক, অর্থনৈতিক আৰু পাৰিস্থিতিক সমতা উপযোগী হৈ পৰে—
(ক) সামাজিক উন্নয়ন।
(খ) অর্থনৈতিক উন্নয়ন।
(গ) বহনক্ষম উন্নয়ন।
(ঘ) পাৰিস্থিতিক উন্নয়ন।
উত্তৰঃ (গ) বহনক্ষম উন্নয়ন।
11. অধিক সংখ্যক প্ৰজাতিয়ে প্ৰকৃতিৰ সহযোগিতা পোৱা অৱস্থাক কয়—
(ক) জৈৱিক সম্ভাৱিতা।
(খ) বহন ক্ষমতা।
(গ) জনসংখ্যাৰ আকাৰ।
(ঘ) পৰিৱেশ ৷
উওৰঃ (ঘ) পৰিৱেশ।
12. সমর্থনকাৰী অথবা আয়ত্তকাৰী ক্ষমতাৰ উপাদান—
(খ) ধাৰণ ক্ষমতা।
(ক) বহন ক্ষমতা।
(গ) ক্ষমতাধাৰী।
(ঘ) গ্রহণ ক্ষমতা।
উত্তৰঃ (ক) বহন ক্ষমতা।
13. “বৰ্তমান প্ৰজন্মৰ অভাৱ পূৰণ কৰাৰ বাবে ভৱিষ্যতৰ প্ৰজন্মই যাতে ত্যাগ স্বীকাৰ কৰিব নালাগে সেয়ে বহন ক্ষমতা বুলি কৈছিল—
(ক) ব্রাটলেণ্ড।
(খ) মহাত্মা গান্ধী।
(গ) মাধাই।
(ঘ) সুন্দৰলাল বহুগুণা।
উত্তৰঃ (ক) ব্রাটলেণ্ড।
14. বহন ক্ষমতাৰ প্ৰাথমিক লক্ষ্যবোৰ—
(ক) দুৰ্ভিক্ষতা আৰু দৰিদ্ৰতা নাশ।
(খ) শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্যৰ উন্নত ব্যবস্থাপনা।
(গ) লিংগ বৈষম্যতা বিনাশ।
(ঘ) বহনক্ষম অর্থনৈতিক বৃদ্ধি আৰু নিয়োগৰ পথ মুকলি।
উওৰঃ (ঘ) বহনক্ষম অর্থনৈতিক বৃদ্ধি আৰু নিয়োগৰ পথ মুকলি।
(খা) উত্তৰ লিখাঃ
1. ক্যওট’ চুক্তিৰ দুটা উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ (ক) বায়ুমণ্ডলত সেউজ গৃহ গেছৰ গাঢ়তা হ্ৰাসৰ ফলত গোলকীয় উষ্ণতা হ্রাসেৰে উদ্দেশ্য পূৰণ কৰা। (খ) সেউজ গৃহ গেছৰ নির্গমন হ্ৰাস কৰা।
2. ক্যওট’ চুক্তিৰ প্ৰথম প্ৰতিবদ্ধতাৰ কাল কেতিয়া আৰম্ভ হৈছিল?
উত্তৰঃ ২০০৪ চনত আৰু শেষ হৈছিল ২০১২ চনত।
3. সেউজ গৃহ নিৰ্গমনৰ ক্ষেত্ৰত কোন দুখন দেশ আগবঢ়া?
উত্তৰঃ চীন আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ।
4. জৈৱ-বৈচিত্র্য সম্মিলনৰ CBD ৰ সচিবালয় ক’ত অৱস্থিত?
উত্তৰঃ কানাডাৰ মনট্ৰেলত অৱস্থিত।
5. CBD সম্মিলনৰ স্বাক্ষৰৰ বাবে ক’ত ধৰিত্ৰী সম্মিলন মুকলি কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯২ চনৰ ৫ জুনত ৰিঅ’ডি জেনেৰিঅ’ত।
6. CBD ৰ সম্পূৰ্ণ নামটো লিখা।
উত্তৰঃ Centre for Biological diversity.
7. সংযুক্ত বন ব্যৱস্থাপনা কেতিয়া আৰম্ভ হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯০ ৰ দশকত।
8. ক্যওট’ চুক্তি কেতিয়া বলবৎ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ২০০৫ চনৰ ১১ ফেব্ৰুৱাৰীত।
9. ক্যওটা চুক্তিত বর্তমান কিমানখন দেশ জড়িত হৈ আছে?
উত্তৰঃ ১৯২ খন।
10. কোন চনত কানাভাই ক্যওট চুক্তি ত্যাগ কৰে?
উত্তৰঃ ২০১২ চনৰ ডিচেম্বৰ মাহৰ পৰা।
11. CBD ৰ দুটা চুক্তি কি কি?
উত্তৰঃ কাৰ্টাজেনা প্রটোকল আৰু নাগোয়া প্রটোকল।
12. তিনি প্ৰকাৰৰ স্থিৰতাৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ তিনি প্ৰকাৰৰ স্থিৰতা হৈছে— দুৰ্বল স্থিৰতা, শক্তিশালী স্থিৰতা আৰু পৰম শক্তিশালী স্থিৰতা ।
13. বহনক্ষম উন্নয়নৰ লক্ষ্য কি?
উত্তৰঃ বহনক্ষম উন্নয়ন লক্ষ্য (SDGs), যাক গোলকীয় লক্ষ্য বুলিও কোৱা হয়। ২০১৫ চনত ৰাষ্ট্ৰসংঘই দৰিদ্ৰতা দূৰ কৰা, গ্ৰহটো সুৰক্ষিত কৰা আৰু ২০৩০ চনৰ ভিতৰত সকলোলোকে শাস্তি আৰু সমৃদ্ধি উপভোগ কৰাটো নিশ্চিত কৰাৰ বাবে এক সাৰ্বজনীন আহ্বান হিচাপে গ্রহণ কৰিছিল।
14. দুৰ্বল স্থিৰতাৰ অৰ্থ কি?
উত্তৰঃ দুৰ্বল স্থিৰতা হৈছে পাৰিপাৰ্শ্বিক অর্থনীতিৰ ভিতৰত এটা ধাৰণা য’ত কোৱা হৈছে যে ‘মানৱ মূলধন’ প্রাকৃতিক মূলধন’ৰ সলনি কৰিব পাৰে। অতি দুৰ্বল স্থিৰতাত, মানৱ-নির্মিত মূলধন আৰু প্ৰাকৃতিক মূলধনৰ সামগ্রিক ষ্টক সময়ৰ সৈতে স্থিৰ হৈ থাকে।
15. দুৰ্বল স্থিৰতাৰ সমস্যা কি?
উত্তৰঃ দুৰ্বল স্থিৰতা কেৱল শ্ৰম আৰু পুনৰ উৎপাদনযোগ্য মূলধনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে আৰু প্ৰয়োজনীয় ভূমি আৰু সম্পদ বিবেচনা কৰাত ব্যৰ্থ হয়, যাৰ ফলত এইটো সম্ভৱতঃ কেৱল হ্রস্বম্যাদী সময়ৰ বাবে সম্ভৱ হয়। শক্তিশালী স্থিৰতাৰ ক্ষেত্ৰত, ই অর্থনীতি আৰু বজাৰৰ ওপৰত অত্যাধিক গুৰুত্ব দিয়ে।
16. শক্তিশালী স্থিৰতাৰ অৰ্থ কি?
উত্তৰঃ শক্তিশালী স্থিৰতাৰ অৰ্থ হৈছে জৈৱমণ্ডলৰ সকলো পাৰিপাৰ্শ্বিক প্ৰণালীৰ অখণ্ডতা সংৰক্ষণ কৰা । পাৰিপাৰ্শ্বিক অখণ্ডতাৰ অৰ্থ হৈছে পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ এটাৰ বিভ্ৰান্তিৰ পৰা পুনৰুদ্ধাৰ কৰা আৰু ইয়াৰ স্থিৰতা, বৈচিত্র্য আৰু স্থিতিস্থাপকতা পুনৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ সামথ্য।
17. বহনক্ষম উন্নয়ন কাক বোলে?
উত্তৰঃ বহনক্ষম উন্নয়ন হৈছে এক উন্নয়ন যি ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ নিজৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ সামৰ্থ্যৰ সৈতে আপোচ নকৰাকৈ বৰ্তমানৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰে।
18. বহনক্ষম বিকাশৰ বাবে শক্তি সম্পদৰ কিয় প্ৰয়োজন?
উত্তৰঃ বহনক্ষম বিকাশৰ বাবে শক্তিৰ সম্পদৰ প্ৰয়োজন কিয়নো শক্তি সম্পদ সম্পূৰ্ণৰূপে শেষ কৰিব নোৱাৰি। যদি কোনো সম্পদ অৱসাদৰ কাষত থাকে, ইয়াক আন এটাৰ দ্বাৰা সলনি কৰিব লাগিব বা আন উৎসলৈ স্থানান্তৰ কৰিব লাগিব।
19. পৰিবেশ বিকাশ সূচকবোৰ কি?
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক সূচকৰ এটা উপসংহতি হৈছে পাৰিপাৰ্শ্বিক সূচকৰ সংগ্ৰহ য’ত অন্তর্ভুক্ত থাকিব পাৰে ভৌতিক, জৈৱিক আৰু ৰাসায়নিক পদক্ষেপ যেনে বায়ুমণ্ডলীয় উষ্ণতা, স্টেটোস্ফিয়াৰত অ’জনৰ ঘনত্ব বা এটা এলেকাত প্ৰজনন চৰাইৰ যোৰাৰ সংখ্যা।
20. স্থিৰতাৰ দুটা সামাজিক সূচক উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ স্থিৰতাৰ দুটা সামাজিক সূচক হৈছে শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্য।
21. কোন বছৰত বহনক্ষম উন্নয়ন শব্দটো অস্তিত্বত আহিছিল?
উত্তৰঃ ১৯৮০ চনত বহনক্ষম উন্নয়ন অস্তিত্বত আহিছিল।
22. পৰিৱেশৰ সূচকবোৰ পৰীক্ষা কৰাটো কিয় গুৰুত্বপূর্ণ?
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক প্ৰগতি অনুসৰণ কৰা, নীতি মূল্যাঙ্কনত সহায় কৰা আৰু জনসাধাৰণক অৱগত কৰাৰ বাবে পাৰিপাৰ্শ্বিক সূচকবোৰ অত্যাৱশ্যকীয় সঁজুলি। ১৯৯০-ৰ দশকৰ আৰম্ভণিৰ পৰা এনে সূচকবোৰে বহুতো দেশত আৰু আন্তৰ্জাতিক মণ্ডলত গুৰুত্ব লাভ কৰিছে।
23. বহনক্ষম উন্নয়নৰ উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰঃ বহনক্ষম উন্নয়নৰ উদ্দেশ্য হৈছে আমান অর্থনৈতিক- পাৰিপাৰ্শ্বিক আৰু সামাজিক প্রয়োজনীয়তাৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা, বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে সমৃদ্ধি ৰক্ষা কৰা।
24. বহনক্ষম উন্নয়নৰ উদাহৰণ তিনিটা লিখা।
উত্তৰঃ বহনক্ষম উন্নয়নৰ উদাহৰণ তিনিটা হ’ল— (ক) সৌৰশক্তি, (খ) বায়ুশক্তি, (গ) বহনক্ষম নির্মাণ।
25. পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থিৰতা কিমান গুৰুত্বপূর্ণ?
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থিৰতা আমি প্রতিনিনে কিমান শক্তি, খাদ্য আৰু মানব নির্মিত সম্পন ব্যৱহাৰ কৰো তাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ। দ্রুত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ ফলত কৃষি আৰু উৎপাদন বৃদ্ধি হৈছে যাৰ ফলত অধিক সেউজগৃহ গেছ নির্গমন অবহনযোগ্য শক্তি ব্যৱহাৰ আৰু বনধ্বংস হৈছে।
26. ক্যওটি’ চুক্তি কেতিয়া গ্ৰহণ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় চুক্তিখন ১৯৭৭ চনৰ ১১ ডিচেম্বৰত জাপানত ক্যওট’ চহৰত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
চমু আৰু ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
1. বহনক্ষম বিকাশ কি?
উত্তৰঃ ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ নিজৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদ সংৰক্ষণ কৰা আৰু প্ৰদূষণ হ্ৰাস কৰাৰ সময়ত শক্তিৰ বৈকল্পিক উৎস বিকশিত কৰাৰ সামৰ্থ্যৰ সৈতে আপোচ নকৰাকৈ বৰ্তমানৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা উন্নয়ন। বহনক্ষম উন্নয়ন হৈছে ভূমি আৰু নিৰ্মাণ প্ৰকল্পবোৰ এনেদৰে বিকশিত কৰাৰ প্ৰথা যি পৰিৱেশৰ ওপৰত তেওঁলোকৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস কৰে আৰু তেওঁলোকক আত্মনিৰ্ভৰশীলতাৰ শক্তি দক্ষ আৰ্হি সৃষ্টি কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে।
2. বহনক্ষম উন্নয়নৰ প্ৰকাৰ কেইটা আৰু কি কি?
উত্তৰঃ বহনক্ষম উন্নয়ন তিনি প্ৰকাৰৰ। যেনে—
(ক) অর্থনৈতিক সার্থকতা।
(খ) পাৰিপাৰ্শ্বিক সুৰক্ষা।
(গ) সামাজিক সমতা।
3. বহনক্ষম উন্নয়নৰ এটা উদ্দেশ্যৰোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ বহনক্ষম উন্নয়নৰ উদ্দেশ্যবোৰ হৈছে পৰিয়াল পৰিকল্পনা কাৰ্যসূচী ৰূপায়ণ কৰা অব্যাহত ৰখা, কৃষিযোগ্য ভূমিৰ এক গতিশীল ভাৰসাম্য বজাই ৰখা (১২৩ নিযুত হেক্টৰৰ কম নহয় আৰু কৃষি উন্নয়ন ৰণনীতি ৰূপায়ণ কৰা আৰু লগতে মুঠ বিকাশ উৎপাদন বিকাশ আৰু কৃষিমূল্য-সংযোজনৰ প্ৰতিটো গোটৰ বাবে পানীৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰি জল সম্পদৰ এক গতিশীল ভাৰসাম্য বজাই ৰখা।
4. পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থিৰতাৰ বিষয়বোৰ কি?
উত্তৰঃ যদিও পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থিৰতাই বিশ্বব্যাপী মানৱ আৰু পশুৰ স্বাস্থ্যৰ ক্ষেত্ৰত স্পষ্ট লাভালাভ প্ৰদান কৰে, ইয়াক প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে কাম কৰোতে আমি কিছুমান বাধাৰ সম্মুখীন হ’ব পাৰো ৷ ধনী লোকসকলৰ মাজত ক্ৰমান্বয়ে জনসংখ্যা বৃদ্ধি, অবহনযোগ্য ব্যৱহাৰ আৰু উৎপাদনৰ প্ৰকাৰ হৈছে বিশ্বব্যাপী বহনক্ষম বিকাশ প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে প্রাথমিক সামাজিক প্ৰত্যাহ্বান। অর্থনীতিবিদসকলে লক্ষ্য কৰিছে যে বহনক্ষম উন্নয়নে মানুহৰ স্বাস্থ্য বা অধিকাৰৰ সলনি অর্থনৈতিক বিকাশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
5. পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থিৰতাৰ লাভালাভবোৰ কি?
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থিৰতাৰ লাভালাভবোৰ হৈছে—
(ক) আমি পৰিৱেশতন্ত্ৰ সুৰক্ষিত কৰিব পাৰো।
(খ) আমি প্রকৃতি উপভোগ কৰি থাকিব পাৰো ৷
(গ) চহৰত কম প্ৰদূষণৰ ফলত সকলোৰে বাবে শ্বাস-প্ৰশ্বাসৰ স্বাস্থ্য উন্নত হ’ব।
6. স্থিৰতাৰ প্ৰাথমিক লক্ষ্যবোৰ কি?
উত্তৰঃ স্থিৰতাৰ প্ৰাথমিক লক্ষ্য হৈছে লিংগ সমতা প্রাপ্ত কৰা, দৰিদ্ৰতা আৰু ভোকৰ সমাপ্তি, শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্যসেৱাৰ উন্নত মানদণ্ড মুখ্যতঃ যিহেতু ই পানীৰ মানদণ্ড আৰু উন্নত অনাময়, আৰু চাকৰি আৰু শক্তিশালী অৰ্থনীতিৰ প্ৰচাৰৰ সময়ত বহনক্ষম অর্থনৈতিক বিকাশৰ সৈতে সম্পর্কিত।
7. দেশসমূহৰ উন্নয়নৰ মুখ্য সমস্যাটো কি?
উত্তৰঃ দেশসমূহৰ উন্নয়নৰ মুখ্য সমস্যাটো হ’ল ক্ষতি শোষণ কৰিবলৈ পৰিৱেশৰ ওপৰত চাপ দিয়া। ই এইটোও যুক্তিহীনভাৱে ধাৰণা কৰে যে পৰিৱেশটো কোনো খৰচ অবিহনে নিজেই উত্তপ্ত হ’ব। দৰিদ্ৰতা হ্ৰাস আৰু জনমুৰি উচ্চশক্তি ব্যৱহাৰ হৈছে বিকাশৰ পৰিণাম।
8. অৰ্থনৈতিক নীতিৰ সঁজুলিবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ অৰ্থনৈতিক নীতিৰ সঁজুলিবোৰ হৈছে ব্যক্তিগত সিদ্ধান্তবোৰক সামুহিকভাৱে সন্মত লক্ষ্যৰ সৈতে খাপ খৱাই লোৱাৰ উদ্দেশ্যৰে ৰূপায়ণ কৰা। সেইবোৰৰ ভিতৰত আছে উদ্দীপক মূল্য নিৰ্ধাৰণ, বাণিজ্য আঁচনি, সহযোগিতা আৰু বিপদাশংকা ব্যৱস্থাপনা আঁচনি।
9. পৰিৱেশ ব্যৱস্থাপনাত অৰ্থনৈতিক সঁজুলি কিয় ব্যৱহাৰ কৰা হয়?
উত্তৰঃ সম্পদৰ অভাৱ আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক ক্ষতি সম্পৰ্কীয় প্ৰকাৰৰ সংকেত প্ৰদান কৰিবলৈ অৰ্থনৈতিক সঁজুলি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি যি দক্ষ সম্পদ ব্যৱহাৰ আৰু আৱৰ্জনা হ্ৰাস কৰে, যিবোৰ বহনক্ষম বিকাশ সম্ভৱ কৰাৰ বাবে প্ৰয়োজন।
10. পৰিৱেশৰ অৱক্ষয় প্ৰতিহত কৰিবলৈ অৰ্থনৈতিক সঁজুলিবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ অৱক্ষয় প্ৰতিহত কৰিবলৈ অৰ্থনৈতিক সঁজুলিবোৰ হৈছে— কৰ, ৰাজসাহায্য, সম্পত্তিৰ অধিকাৰ, বিপণনযোগ্য অনুমতি, ব্যৱহাৰকাৰীৰ মাচুল আদি।
11. জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ সন্মিলনৰ তিনিটা মুখ্য লক্ষ্য কি আছিল?
উত্তৰঃ (ক) জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ সংৰক্ষণ। (খ) জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ উপাদানবোৰৰ বহনক্ষম ব্যৱহাৰ। (গ) জিনীত সম্পদৰ পৰা হ’ব পৰা উপকাৰ বা লাভালাভৰ বিতৰণ নিষ্পক্ষ আৰু ন্যায়সংগত কৰা।
12. নীতি সঁজুলি কি?
উত্তৰঃ নীতি সঁজুলি হৈছে সমস্যাবোৰ দূৰ কৰিবলৈ আৰু উদ্দেশ্য প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা সঁজুলি। সেইবোৰৰ ভিতৰত আছে পৰম্পৰাগত পৰিবহণ পদ্ধতি যেনে-নতুন আন্তঃগাঁথনি, যান-বাহন ব্যৱস্থাপনা আৰু মূল্য নির্ধাৰণ নীতি, কিন্তু ক্রমান্বয়ে সেইবোৰত তথ্য প্ৰযুক্তিৰ পৰিৱৰ্তন আৰু ব্যৱহাৰো অন্তর্ভুক্ত থাকে।
13. বাজেটক অর্থনৈতিক নীতিৰ সঁজুলি হিচাপে কেনেকৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি?
উত্তৰঃ ৰাজ্যিক বাজেটে চৰকাৰৰ নীতি সম্পূৰ্ণ আৰু তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাৱে প্ৰতিফলিত কৰে। বাজেট মূলত এটা ৰাজনৈতিক কাৰ্য। ই চৰকাৰৰ অৰ্থনৈতিক কাৰ্যৰ মুখ্য সঁজুলি গঠন কৰে আৰু এখন দেশৰ অৰ্থনীতি ৰাজনীতিত এক মুখ্য স্থান দখল কৰে। ৰাজ্যিক বাজেট প্রাপ্তি আৰু পৰিশোধৰ ক্ষেত্ৰত সন্তুলিত।
14. আমি পৰিবেশ নীতিৰ দক্ষতা কেনেকৈ বৃদ্ধি কৰিব পাৰো?
উত্তৰঃ প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ অত্যাধিক শোষণ, কাৰ্যকৰী নীতি নিৰীক্ষণ আৰু মূল্যাঙ্কন, আইন আৰু শৃংখলাৰ প্ৰতি সম্মান, মুঠ আৰু সামগ্রিক পাৰিপাৰ্শ্বিক শিক্ষাৰ অৰ্থনৈতিক বিবিধতা আৰু প্ৰতিৰোধ কৰি আমি পৰিবেশ নীতিৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰিব পাৰো।
15. বহনক্ষম ব্যৱস্থাপনা কি?
উত্তৰঃ প্ৰাকৃতিক সম্পদৰাজিৰ দ্বাৰা বৰ্তমান প্ৰজন্মৰ মৌলিক অভাৱ পূৰণ কৰি যাতে ভবিষ্যত প্ৰজন্মৰ ক্ষতি নহয় বা ভৱিষ্যতৰ প্ৰজন্মইও আজিৰ প্ৰজন্মৰ দৰে বৰ্তি থাকিব পাৰে তাৰ বাবে ব্যৱসায়, কৃষি, উদ্যোগ, ঘৰৱা কাম-কাজ আদিত বহনক্ষম আচৰণৰ শিক্ষণ বা প্রয়োগ কার্যই হ’ল বহনক্ষম ব্যৱস্থাপনা।
16. বহন ক্ষমতা কি?
উত্তৰঃ পাৰিস্থিতিক ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰাৰ উদ্দেশ্যে প্রাকৃতিক সম্পদসমূহ ধ্বংস হোৱাৰ পৰা ৰক্ষা কৰা আৰু সম্পদসমূহৰ সদব্যৱহাৰ বাহিব পৰা ক্ষমতাটোকে বহন ক্ষমতা বোলে।
17. স্থিৰতা জোখ কি?
উত্তৰঃ স্থিৰতাৰ পৰিমাপ বা জোখ হৈছে স্থিৰতাৰ অৱগত ব্যৱস্থাপনাৰ পৰিমাণগত আধাৰ স্থিৰতা জোখাৰ বাবে ব্যৱহৃত সঁজুলিবোৰ (ব্যক্তিগতভাৱে আৰু বিভিন্ন সংমিশ্ৰণত পৰিৱেশ, সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক ক্ষেত্ৰৰ স্থিৰতা অন্তৰ্ভুক্ত কৰি) এতিয়াও বিকশিত হৈ আছে সেইবোৰৰ ভিতৰত আছে সূচক, মানদণ্ড, স্থিৰতাৰ মানদণ্ড আৰু প্ৰমাণপত্ৰ প্ৰণালী যেনে ফেয়াৰ-ট্রেড আৰু অর্গেনিক, ইণ্ডেক্স আৰু একাউন্টিং, লগতে মূল্যাঙ্কন, মূল্যাঙ্কন আৰু অন্যান্য প্রতিবেদন প্রণালী। এইবোৰ স্থানিক আৰু পাৰ্থিৱ স্কেলৰ বিস্তৃত পৰিসৰত প্ৰয়োগ কৰা হয়।
কিছুমান বহুলভাৱে ব্যৱহৃত স্থিৰতা পদক্ষেপৰ ভিতৰত আছে কর্পোৰেট স্থিৰতা প্রতিবেদন, ট্রিপল বটম লাইন একাউন্টিং আৰু পৰিবেশ স্থিৰতা সূচক আৰু পৰিৱেশ প্ৰদৰ্শন সুচক ব্যবহাৰ কৰি ব্যক্তিগত দেশবোৰৰ বাবে স্থিৰতা শাসনৰ মানদণ্ডৰ আকলন। ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ সাৰ্বজনীন, কম্পগক্ট চিটিজ প্ৰগ্ৰামৰ দ্বাৰা ব্যৱহৃত আৰু ট্রিপল-বটম-লাইন পদ্ধতিৰ স্পষ্টভাৱে সমালোচনা কৰা এক বৈকল্পিক পদ্ধতি হৈছে স্থিৰতাৰ বৃত্ত। মানৱতাৰ জীৱনৰ পদ্ধতি বহনক্ষম হয় নে নাই এ সেয়া বুজিবলৈ দুটা সম্পর্কিত ধাৰণা হৈছে গ্ৰহৰ সীমা আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক পদচিহ্ন। যদি সীমা অতিক্ৰম কৰা নহয় আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক পদচিহ্ন জৈৱমণ্ডলৰ বহন ক্ষমতা অতিক্ৰম নকৰে, তেতিয়া জীৱনৰ পদ্ধতিক বহনক্ষম বুলি গণ্য কৰা হয়।
18. জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ সংবহনৰ উদ্দেশ্য কি আছিল?
উত্তৰঃ জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ সংবহনৰ উদ্দেশ্য আছিল জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ সংৰক্ষণ দীর্ঘস্থায়ী ব্যৱহাৰৰ বাবে জাতীয় কৌশলসমূহ বিকাশ কৰা। ইয়াক প্ৰায়ে দীর্ঘস্থায়ী উন্নয়ন সম্পর্কিত মূল নথি হিচাপে দেখা হয়। সন্মিলন সভাখন ৰিঅ’ডি জেনেঅি ত আর্থ সম্মিলনত স্বাক্ষৰৰ বাবে ৫ জুন ১৯৯২ চনত অনুষ্ঠিত হৈছিল আৰু ১৯৯৩ চনৰ ২৯ ডিচেম্বৰত কাৰ্যকৰী হয়। চিবিদি দুটা পৰিপূৰক চুক্তি আছে— কাটাজেনা প্রটোকল আৰু নাগোয়া প্রটোকল।
কাটোজেনা প্রটোকল হ’ল এটা আন্তর্জাতিক চুক্তি যি জীবিত পৰিবৰ্তনশীল জীৱৰ এটাৰ পিছত এটা দেশৰ পৰা আন দেশত আধুনিক জৈৱ প্ৰযুক্তিৰ ফলত আন্দোলন পৰিচালনা কৰে। জৈৱ বৈচিত্র্য সম্পর্কিত সংবহনৰ পৰিপূৰক চুক্তি হিচাপে ২০০০ চনৰ ২৯ জানুৱাৰীত গৃহীত হৈছিল আৰু ২০০৩ ৰ ১১ চেপ্তেম্বৰত কাৰ্যকৰী হয়।
19. কিয়োটা প্রটোকল সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ কিয়োটা প্রটোকল এটা বছৰাষ্ট্ৰীয় আন্তর্জাতিক চুক্তি যি এই চুক্তিতে স্বাক্ষৰকাৰী ৰাষ্ট্ৰসমূহত সেউজ গৃহ গেছ নিৰ্ধমন হ্ৰাসৰ বাবে দায়বদ্ধ। ১৯৯৭ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ১১ ডিচেম্বৰত জাপানৰ তিয়েটা চহৰত এই চুক্তি প্রথম গৃহীত হয় আৰু ২০০৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ১৬ হেব্ৰুৱাৰীত প্রথম কার্যকরী হয়। বর্তমানে এই চুক্তি দ্বাৰা ১৯২ টা কে আছে। এই চুক্তিৰ গাধা এত জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ওপৰত ক্ষতিকর প্রভাব পেলাব নোৱাৰাৰ দলে বায়ুমণ্ডলত সোজা গৃহ গেছৰ পৰিমাণ কমাই অনাৰ দ্য ইউনাইটেড নেচন্স ফ্রেমওয়ার্ক কনভেনচন অন ক্লাইমে জ সভাত গৃহীত লক্ষ্যমাত্রাসমূহক পূৰণ কৰাৰ কথা কোৱা হৈছে। ঐতিহাসিকভাৱে উন্নত দেশসমূহ বায়ুমণ্ডলত সেউজগৃহ গেছৰ বৰ্তমান পৰিমাণৰ বাবে দায়ী বুলিও চিহ্নিত কৰি এই চুক্তি এই দেশসমূহক নিঃসৰণৰ পৰিমাণ কমাই অনাৰ বাবে দায়বদ্ধ কৰে। ইয়াৰ ফলত ২০০৮ ৰ পৰা ২০১২ খ্ৰীষ্টাব্দৰ মাজত প্রথম দায়বদ্ধতা সময়কালত ৩৭ টা শিল্পোন্নয়ত দেশৰ নিঃসৰণৰ পৰিমাণ বান্ধি দিয়া হয়।
20. বিকাশৰ বাবে স্থিৰতাৰ বিষয়টো কেনেকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ? উদাহৰণৰ সৈতে বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ বহনক্ষম বিকাশৰ অৰ্থ হৈছে পৰিৱেশৰ ক্ষতি নকৰাকৈ বা ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ নিজৰ প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ সামৰ্থ্যৰ সৈতে আপোচ নকৰাকৈ সংঘটিত হোৱা উন্নয়ন। সম্পদবোৰ প্ৰকৃতিৰ বিনামূলীয়া উপহাৰ নহয়। তেওঁলোকৰ শোষণৰ ফলত তেওঁলোকৰ হ্ৰাস হ’ব যেনে পেট্ৰ’লিয়ামৰ দৰে সম্পদবোৰ অৱসাদজনক সম্পদ। বিকাশৰ বাবে সম্পদ গুৰুত্বপূর্ণ। উদ্যোগ, কৃষি আদি সকলোবোৰ সম্পদৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। অৰ্থনৈতিক বিকাশ সম্পদৰ উপলব্ধতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। লাখ লাখ মানুহে তেওঁলোকৰ জীৱিকা উপাৰ্জন কৰে আৰু সম্পদৰ ওপৰত বজাই ৰাখে । কয়লাৰ দৰে সম্পদ বিকাশৰ বাবে পূৰ্বপ্ৰয়োজনীয়। স্থিৰতাৰ বিষয়টো বিকাশৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ আমাৰ ভৱিষ্যত প্রজন্মকো এই সম্পদৰ প্ৰয়োজন হ’ব লাগে বুলি ভবা অবিহনে আমি আমাৰ প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ অত্যাধিক শোষণ কৰি আছো। যদি আমি এই হাৰত আছোঁ তেন্তে আমাৰ ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে এটাও সম্পদ নাই। উদাহৰণস্বৰূপে – যদি আমি আমাৰ ভূগৰ্ভস্থ পানী আৰু পেট্ৰ’লিয়ামৰ অত্যাধিক শোষণ কৰোঁ তেন্তে ১৫০-২০০ বছৰৰ পিছত ইয়াৰ বাবে সঞ্চয় হ্ৰাস পাইছিল আৰু সম্পদবোৰ বহনক্ষম প্ৰকাৰে ব্যৱহাৰ কৰাটো প্রয়োজনীয়।
21. স্থিৰতাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু গাঁথনিৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ স্থিৰতা বিকাশ উদ্যোগসমূহৰ বাবে উন্নতিৰ প্ৰাথমিক মাপকাঠী হৈ পৰিছে আৰু কাৰ্যকৰী ব্যৱসায়িক ৰণনীতিত একত্ৰিত কৰা হৈছে। স্থিৰতা জোখাৰ প্ৰয়োজনীয়তাবোৰৰ ভিতৰত আছে কাৰ্যকলাপৰ উন্নতি, মানদণ্ড প্রদর্শন, প্রগতি অনুসৰণ কৰা আৰু মূল্যাঙ্কন প্রক্রিয়া। এক সঠিক স্থিৰতা সূচক নিৰ্মাণৰ উদ্দেশ্যৰ বাবে, গাঁথনিৰ বিকাশ কৰা হয় আৰু পদক্ষেপবোৰ নিম্নলিখিত ধৰণৰ হয়
(ক) প্ৰণালীটো নিৰ্ধাৰণ কৰা– এটা সঠিক আৰু নিৰ্দিষ্ট প্ৰণালী নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। পৰৱৰ্তী বিশ্লেষণৰ বাবে এটা সঠিক প্ৰণালীৰ সীমা অংকন কৰা হয়।
(খ) প্ৰণালীটোৰ উপাদানবোৰ– সমগ্ৰ নিৱেশ, সামগ্ৰীৰ উৎপাদন, নির্গমন, শক্তি আৰু অন্যান্য সহায়ক উপাদানবোৰ সঠিকভাৱে বিশ্লেষণ কৰা হয়। এই পদক্ষেপত কামৰ পৰিস্থিতি, প্ৰক্ৰিয়াৰ মাপকাঠী আৰু বিশেষত্ববোৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছে।
(গ) সূচক বাছনি— কোনবোৰ জোখ মাপ কৰিব লাগিব তাৰ সূচকবোৰ বাছনি কৰা হয়। ই এই প্ৰণালীটোৰ বাবে সঁজুলি গঠন কৰে যাৰ বিশ্লেষণ পৰৱৰ্তী পদক্ষেপত কৰা হয়।
(ঘ) মূল্যায়ন আৰু পৰিমাপ সঠিক মূল্যাঙ্কন সঁজুলি ব্যৱহাৰ কৰা হয় আৰু সূচক জোখৰ বাবে মূল্য প্ৰদান কৰিবলৈ পূৰ্ব-নিৰ্ধাৰিত সূচকবোৰৰ বাবে পৰীক্ষা কৰা হয়।
(ঙ) ফলাফলবোৰ বিশ্লেষণ আৰু পৰ্যালোচনা কৰা– ফলাফলপ্রাপ্ত হোৱাৰ পিছত সঠিক বিশ্লেষণ আৰু ব্যাখ্যা কৰা হয় আৰু প্ৰণালীটোত থকা প্ৰক্ৰিয়াবোৰ উন্নত আৰু সংশোধন কৰিবলৈ সঁজুলি ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
22. অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে বহনক্ষম বিকাশ কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ? তিনিটা কাৰণ উল্লেখ কৰা। বহনক্ষম উন্নয়ন নিশ্চিত কৰিবলৈ দুটা ব্যৱস্থাৰ পৰামৰ্শ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে বহনক্ষম বিকাশ গুৰুত্বপূৰ্ণ কিয়নো–
(ক) উন্নয়ন হৈ থাকোতে পৰিবেশ সংৰক্ষণ কৰিব লাগিব।
(খ) সম্পদবোৰ এনেদৰে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব যাতে ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে কিবা সংৰক্ষণ কৰা হয়।
(গ) সকলো লোকৰ জীৱনধাৰণৰ মানদণ্ড বৃদ্ধি কৰিব লাগিব।
বহনক্ষম বিকাশ নিশ্চিত কৰাৰ বাবে ব্যৱস্থাসমূহ হ’ল–
(ক) আমি নৱীকৰণযোগ্য সম্পদ ব্যৱহাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগে আৰু পৰম্পৰাগত সম্পদ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰিবলৈ নতুন কৌশল উদ্ভাৱন কৰি থকা উচিত।
(খ) বৰ্তমানৰ সম্পদবোৰ ন্যায়সঙ্গতভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব পৰিকল্পনাৰ সৈতে আৰু অত্যাধিক শোষণ পৰিহাৰ কৰিব লাগিব।
23. স্থিৰতা কি আৰু ই কিয় গুৰুত্বপূর্ণ?
উত্তৰঃ স্থিৰতা হৈছে এক বহল অনুশাসন, যি শিক্ষার্থী আৰু স্নাতকসকলক ব্যৱসায়ৰ পৰা প্ৰযুক্তিৰ পৰা পৰিবেশ আৰু সামাজিক বিজ্ঞানলৈ মানৱ পৃথিৱীৰ বেছিভাগ দিশৰ অন্তদৃষ্টি প্ৰদান কৰে। স্নাতক এজনে মহাবিদ্যালয় বা বিশ্ববিদ্যালয় এৰি যোৱা মূল দক্ষতাবোৰ যথেষ্ট বিচৰা হয়, বিশেষকৈ এক আধুনিক পৃথিৱীত কার্বন নির্গমন যথেষ্ট হ্ৰাস কৰিব বিচাৰে আৰু ভৱিষ্যতৰ প্ৰযুক্তিবোৰ আবিষ্কাৰ আৰু বিকাশ কৰিব বিচাৰে। স্থিৰতাই ৰাজনীতি, অর্থনীতি দৰ্শন আৰু অন্যান্য সামাজিক বিজ্ঞানৰ লগতে কঠিন বিজ্ঞানৰ ওপৰত আকৰ্ষণ কৰে। স্থিৰতা দক্ষতা আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক সজাগতা স্নাতক পর্যায়ত আৰু অধিক সময়ত বহুতো কর্পোৰেট চাকৰিত অগ্ৰাধিকাৰ যিহেতু ব্যৱসায়বোৰে নতুন আইন মানি চলিব বিচাৰে।
সেয়েহে, স্থিৰতা স্নাতকসকলে বহুতো ক্ষেত্ৰলৈ যাব কিন্তু আটাইতকৈ সচৰাচৰ নাগৰিক পৰিকল্পনা, পৰিৱেশ পৰামৰ্শ (নিৰ্মিত আৰু প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ) কৃষিলাভৰ বাবে নহয়, কৰ্পোৰেট ৰণনীতি, স্বাস্থ্য মূল্যায়ন, পৰিকল্পনা আৰু আনকি আইন আৰু সিদ্ধান্ত লোৱালৈও। প্ৰৱেশ পৰ্যায়ৰ চাকৰি বাঢ়ি আছে আৰু অনাগত বছৰবোৰত, স্নাতকসকলে অধিকতৰ অধিক বিকল্প আৰু সুযোগৰ আশা কৰিব পাৰে।
স্থিৰতা হৈছে এক নতুন মাত্ৰা বিষয় যি ভৱিষ্যতৰ প্ৰযুক্তিৰ সৈতে নাগৰিক অভিযান্ত্ৰিক আৰু পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ সৈতে সামাজিক বিজ্ঞানক দূৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে। যেতিয়া আমি ‘স্থিৰতা’ শব্দটো শুনিবলৈ পাওঁ তেতিয়া আমি নৱীকৰণযোগ্য ইন্ধনৰ উৎস, কাৰ্বন নির্গমন হ্ৰাস কৰা, পৰিৱেশ সুৰক্ষিত কৰা আৰু আমাৰ গ্ৰহটোৰ সূক্ষ্ম পৰিস্থিতিতন্ত্ৰবোৰ সন্তুলিত ৰখাৰ এক উপায়ৰ বিষয়ে চিন্তা কৰোঁ। চমুকৈ, স্থিৰতাই আমাৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ, মানৱ আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক স্বাস্থ্য সুৰক্ষিত কৰিব বিচাৰে, আনহাতে উদ্ভাৱন কঢ়িয়াই আনে আৰু আমাৰ জীৱন শৈলীৰ সৈতে আপোচ নকৰে। এই বর্ধিত প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে, বেছিভাগ চাকৰিৰ বাবে স্নাতকোত্তৰৰ প্রয়োজন নহক্সব কিয়নো স্নাতক কাৰ্যসূচী (আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত ইয়াতকৈ কম) মানুহক স্থিৰতাৰ কৰ্মজীৱনৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰে।
24. শক্তিশালী আৰু দুৰ্বল স্থিৰতাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মূলধনক বৰ্তমান আৰু ভৱিষ্যতৰ উপযোগিতা প্ৰদান কৰা মজুত বুলি কোৱা হয়, প্রাকৃতিক মূলধন হৈছে প্ৰকৃতিৰ সামগ্রিকতা সম্পদ, উদ্ভিদ আৰু পৰিৱেশতন্ত্ৰ যাক মানুহৰ ব্যৱহাৰত ৰাখিব পাৰি বা যি মানুহক ভৌতিক আৰু অ-সামগ্ৰী উপযোগিতা প্ৰদান কৰিবলৈ সক্ষম। ইয়াৰ বিপৰীতে, মানৱ-নির্মিত মূলধনত কাৰখানা, যন্ত্রপাতি আদি অন্তর্ভুক্ত থাকে। অৱশ্যে তৃতীয় প্ৰকাৰৰ মূলধন আছে, যি হৈছে মানৱ মূলধন, এইটো মানৱ-নিৰ্মিত মূলধন পৰা পৃথক কিযনো অনুশীলনৰ সলনি সাৰাংশ ইয়াক জ্ঞান হিচাপে চোৱা হয়ৰ- প্রাকৃতিক মূলধন হৈছে এক জটিল ধাৰণা যাৰ তিনিটা মাত্ৰা আছে যেনে গুৰুত্বপূৰ্ণ, স্থিৰ আৰু ব্যৱসায়যোগ্য প্রাকৃতিক মূলধন। প্রাকৃতিক মূলধন হৈছে যি জীৱনৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ যেনে বায়ুমণ্ডল ওজোন ইয়াত মূল্যৱান মূলধনো থাকে যেনে– বিৰল প্ৰজাতি। পিয়চ এট আল (১৯৮৯) য়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ প্রাকৃতিক মূলধনৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল, কিয়নো ইয়াক পুনৰুদ্ধাৰ কৰিব নোৱাৰি।
নিৰস্তৰ প্ৰাকৃতিক মূলধন হৈছে যি গুৰুত্বপূৰ্ণ, কিন্তু নিজৰ ক্ষেত্ৰত অত্যাৱশ্যকীয় নহয় আৰু ইয়াক সলনি কৰিব পাৰি যেনে প্ৰকৃতি উদ্যানৰ বাবে অৰণ্য। ব্যৱসায়যোগ্য মূলধন হৈছে যিটো অত্যাধিক মূল্যৱান নহয় আৰু ইয়াক সলনি কৰিব পাৰি। এই তিনিটা উপাদানেই দুর্বল শক্তিশালী স্থিৰতা ধাৰাবাহিকতাৰ সৈতে স্থিৰতাৰ পৃথক ব্যাখ্যাৰ অনুমতি দিয়ে। দুৰ্বল স্থিৰতা দুজন চলো আৰু হার্টৱিক নৱগ্ৰুপদী অর্থনীতিবিদৰ কামৰ ওপৰত আধাৰিত। ইয়াক নৱধ্রুপদী কল্যাণ অৰ্থনীতিৰ সম্প্ৰসাৰণ হিচাপে গণ্য কৰিব পাৰি, এনেদৰে প্ৰাকৃতিক মূলধনতকৈ মানৱ নির্মিত মূলধন অধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ বিশ্বাসৰ ওপৰত আধাৰিত। এই দৃষ্টান্ত অনুসৰি মানৱ-নির্মিত মূলধনৰ বাবে পকৃতিক মূলধনৰ সলনি কৰা সম্ভৱ। ইয়াৰ বিপৰীতে, শক্তিশালী স্থিৰতাৰ দৃষ্টান্তত কোৱা হৈছে যে প্ৰাকৃতিক মূলধনক মানৱ-নির্মিত মূলধনৰ দ্বাৰা সলনি কৰিব নোৱাৰি।
আন্তঃপ্রজন্মীয় মূলধন বিনিময়ৰ প্ৰক্ৰিয়া, যি নিশ্চিত কৰে যে পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মলৈ প্ৰেৰণ কৰা মুঠ মূলধন স্থিৰ বা বৃদ্ধি হৈ আছে। দুৰ্বল আৰু শক্তিশালী দুয়োটা ক্ষেত্ৰতে, মূলধন, প্রাকৃতিক বা মানৱ, গোটেই প্রজন্মজুৰি চলি থাকে। ই হৈছে মূলধনৰ প্ৰকাৰ যি গুৰুত্বপূর্ণ। শক্তিশালী স্থিৰতাৰ অৰ্থ হৈছে পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মক একে পৰিমাণৰ প্ৰাকৃতিক মূলধন কঢ়িয়াই নিয়া, সময়ৰ সৈতে মানৱ মূলধন বৃদ্ধি হোৱা; আনহাতে দুৰ্বল স্থিৰতাৰ অৰ্থ হৈছে সময়ৰ লগে লগে প্রাকৃতিক মূলধন হ্ৰাস হোৱা য’ত মানৱ মূলধন বৃদ্ধি হয়। বর্তমান, উন্নত বিশ্বৰ গতিপথ যুক্তিসঙ্গতভাৱে ইয়াৰ ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যানসমূহৰ পদবীৰ সৈতে বৰ্ণালীৰ শক্তিশালী সমাপ্তিৰ দিশে আগবাঢ়িছে, বিশেষকৈ যুক্তৰাজ্যত ইয়াৰ বিশেষ বৈজ্ঞানিক আগ্ৰহৰ স্থান আৰু অসামান্য প্রাকৃতিক সৌন্দৰ্যৰ ক্ষেত্ৰসমূহৰ সৈতে। এইটো আমাৰ প্ৰাকৃতিক সম্পদ সংৰক্ষণৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ এক স্পষ্ট স্বীকৃতি। উদাহৰণস্বৰূপে, শ্বেল বা এক্সন মবিলৰ দৰে বহুজাতিক নিগমৰ দ্বাৰা উৎপীড়নৰ ফলত উন্নয়নশীল বিশ্বই প্রাকৃতিক মূলধনৰ ক্ষতি কৰে আৰু বহু ক্ষেত্ৰত ক্ষতি অপৰিৱৰ্তনীয়।
যদিও M.N.CA য়ে সুযোগ আনিছে, নাইজাৰ ডেল্টাত শ্বেলৰ ক্ষেত্ৰত যুক্তি দিয়ে যে খেলে পৰিৱেশ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে স্থানীয় সম্প্রদায়ক প্ৰদান কৰা বেছিভাগ সেৱা আৰু আন্তঃগাঁথনি হয় অনুপস্থিত বা অকাৰ্যকৰী। এইটো এটকিনছনৰ যুক্তিটো বৰ্ণনা কৰে যে পৰিৱেশ আৰু বিকাশ অন্তর্নিহিতভাৱে সম্পর্কিত, দুৰ্বল স্থিৰতাৰ পথত এক প্ৰগতি, য’ত সময়ৰ সৈতে প্ৰাকৃতিক মূলধন হ্ৰাস হয়, ইয়াৰ ফলত অবহনযোগ্য বিকাশ হ’ব পাৰে। দুৰ্বল আৰু শক্তিশালী স্থিৰতাৰ ধাৰণাবোৰক এক সাময়িক মাত্রা থকা বুলিও বিবেচনা কৰিব পাৰি, যিটো বিকাশ আৰু প্ৰদূষণৰ স্তৰৰ মাজত পৰিৱেশ কুজনেটবক্র (ই.কে.চি) কঁকালৰ দ্বাৰা দেখুওৱা হৈছে। ই.কে.চি.-য়ে এক প্রত্যক্ষ সম্পর্কৰ্ক এক সন্ধিক্ষণ দেখুৱায় যি পৰিৱেশগত মূল্যবোধৰ জ্ঞানৰ সময়ত হয়, যাৰ ফলত পৰৱৰ্তী সময়ত প্ৰদূষণ হ্রাস হয় পশ্চিমীয়া পৃথিৱীৰ ক্ষেত্ৰত, দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছত এই জ্ঞান বেছিভাগ ৰাচেল কাৰ্চনৰ (১৯৬২) নীৰৱ বসন্ত, পল এহৰ্লিচৰ (১৯৬৮) জনসংখ্যা বোমা আৰু ডি মেড়োজ আদিৰ (১৯৭২) জৰিয়তে সেই বছৰেই অনুষ্ঠিত হোৱা ষ্টকহম সন্মিলনৰ জৰিয়তে আহিছিল।
সেয়েহে, সময়ৰ লগে লগে অর্থনীতি আৰু সামাজিক মূল্যবোধ সলনি হোৱাৰ লগে লগে শক্তিশালীৰ পৰা দুৰ্বল আৰু দুৰ্বলৰ পৰা শক্তিশালী স্থিৰতালৈ পুনৰ এক আন্দোলন হয়। অৱশ্যে, পানী প্ৰদূষণ আৰু তেওঁলোকৰ নমুনাত মুঠ আঞ্চলিক উৎপাদনৰ মাজত এক বিপৰীত সম্পর্ক আছে। যদিও ই সমগ্ৰ চীনৰ প্ৰতিনিধি নহয়, ই ব্যৱহাৰিকভাৱে ই.কে.চি.ৰ সম্পৰ্কত দুৰ্বল আৰু শক্তিশালী স্থিৰতাৰ দৃষ্টাস্তবোৰৰ উপযোগিতা প্ৰদৰ্শন কৰে। এই কাকতখনে যুক্তি দিয়ে যে ই এক পৰিমাণে উপযোগী।
25. শক্তিশালী স্থিৰতাৰ ধাৰণাটো আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ স্থিৰতাৰ ধাৰণাটো এনেকুৱা যিটো এতিয়াও বিকশিত হৈ আছে। নতুন তথ্যই নতুন অন্তদৃষ্টি আৰু সময়ৰ পৰীক্ষাবোৰ সহ্য কৰিবলৈ অধিক সক্ষম যি ভৱিষ্যতৰ দিশত কাম কৰাৰ সঁজুলি প্ৰদান কৰে।
শেহতীয়াকৈ, মানুহে বিশ্বাস কৰিছিল যে সামগ্ৰিকভাৱে প্ৰণালীটোৰ ক্ষতি নোহোৱাকৈ সকলো সম্পদ অনিৰ্দিষ্ট কালৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। ইয়াৰ ফলত শোষণ আৰু বহুতো নেতিবাচক পাৰিপাৰ্শ্বিক বাহ্যিকতা যেনে— জৈৱ বৈচিত্র্য, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন আদি আজি বিশ্বৰ সন্মুখীন হৈছে। তাত্ত্বিকভাৱে এই সমস্যাবোৰৰ প্ৰতিকাৰ ৰখাৰ বাবে, প্রকৃতিয়ে প্ৰদান কৰা সম্পদ আৰু সেৱাৰ বাবে প্ৰযুক্তিগত প্ৰতিস্থাপন সাধাৰণভাৱে বিচাৰি উলিওৱাৰ প্ৰচেষ্টা কৰা হৈছে। এই ক্ষেত্ৰত কৰা প্ৰচেষ্টাই দুর্বল স্থিৰতা বা নির্মিত মূলধনে প্রাকৃতিক মূলধনৰ স্থান ল’ব পাৰে বুলি ধাৰণাটো তৈয়াৰ কৰে। দুৰ্বল স্থিৰতা এই ধাৰণাটোৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত হয় যে যেতিয়ালৈকে প্রাকৃতিক মূলধন সমতুল্য মূলধন মূল্যৰ কিবা এটাত নিৰ্মাণ কৰা হয়, তেতিয়ালৈকে ইয়াক কোনো বাধা অবিহনে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।
শক্তিশালী স্থিৰতাত নিম্নলিখিত নীতিবোৰ নিহিত থাকে—
(ক) গ্ৰহটোৰ প্ৰকৃত বহন ক্ষমতাৰ দ্বাৰা মানৱ কাৰ্যকলাপৰ পৰিমাণ সীমাবদ্ধ হ’ব লাগে। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে ভৌতিক স্কেলৰ সীমা ৰূপায়ণৰ সৈতে পর্যাপ্ততা আৰু দক্ষতাৰ সমস্যাবোৰ সমাধান কৰা।
(খ) প্রযুক্তিগত বিকাশে প্রাকৃতিকৰ পৰা মানৱ প্ৰণালীলৈ সামগ্ৰীসেৱাৰ প্ৰবাহ বৃদ্ধি কৰাৰ বিপৰীতে সম্পদ ব্যৱহাৰৰ দক্ষতা উন্নত কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগে।
(গ) পুনৰ্জন্মৰ হাৰতকৈ অধিক হাৰত শস্য চপোৱা আৰু আৱৰ্জনা উৎপাদন পৰিৱেশৰ নৱীকৰণযোগ্য আত্মীকৰণ ক্ষমতা অতিক্ৰম নকৰা স্তৰত ৰাখি নৱীকৰণযোগ্য প্রাকৃতিক মূলধন স্থিৰভাৱে পৰিচালনা কৰিব লাগে।
(ঘ) “ নৱীকৰণযোগ্য বিকল্পৰ বাবে সৃষ্টিৰ হাৰতকৈ অ-নৱীকৰণযোগ্য প্রাকৃতিক সম্পদবোৰ দ্ৰুতগতিত ব্যৱহাৰ কৰিব নালাগে।
26. অর্থনীতিবিদসকলে পৰামৰ্শ দিয়া অনুসৰি বহনক্ষম উন্নয়ন জোখাৰ চৰ্তসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ অর্থনীতিবিদসকলে পৰামৰ্শ দিয়া বহনক্ষম বিকাশ জোখাৰ কিছুমান মুখ্য চৰ্ত হৈছে—
(ক) পিয়চ-এটকিনচন পৰিমাপ (PAM)।
(খ) বহনক্ষম অর্থনৈতিক কল্যাণৰ সূচক (ISEW)।
(গ) পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থান পৰিমাপ (ESM) আৰু
(ঘ) পাৰিপাৰ্শ্বিক পদচিহ্ন জোখ (EFM)।
(ক) পিয়চ-এটকিনচন পৰিমাপ (PAM): পিয়ৰ্চ আৰু এটকিনচনে ‘দুর্বল স্থিৰতা’ৰ এক পৰিমাপ প্ৰস্তাৱ কৰিছিল যিটো হাটৱিক নিয়মৰ এক অভিজ্ঞতামূলক প্রয়োগ। পিয়র্চ-এটকিনচন পৰিমাপক প্ৰকৃত সঞ্চয় বুলি কোৱা হয়। এই পৰীক্ষা অনুসৰি, এখন দেশে সঞ্চয়ৰ হাৰক প্ৰাকৃতিক আৰু মানৱ-নিৰ্মিত মূলধনৰ মূল্য হ্ৰাসৰ যোগফলৰ সৈতে তুলনা কৰি হাৰ্টৱিক নিয়ম অনুসৰণ কৰি আছে নেকি, সকলোবোৰ ৰাষ্ট্ৰীয় উপাৰ্জনৰ এক ভগ্নাংশ হিচাপে প্রকাশ কৰা হৈছে নে? যদি সকলো সঞ্চয় এই দুটা প্ৰকাৰৰ মূলধনত পুনৰ বিনিয়োগ কৰা হয়, তেন্তে মুঠ মূলধনৰ ষ্টক হ্ৰাস নহ’ব তেতিয়ালৈকে আৰু এক নিৰন্তৰ ব্যৱহাৰ ৰখা হ’ব।
য’ত S হৈছে সঞ্চয়, Y হৈছে উপাৰ্জন; (DM) হৈছে মানৱ-নিৰ্মিত মূলধনৰ (কি.মি) অৱমূল্যায়ন আৰু D.N হৈছে প্ৰাকৃতিক মূলধনৰ (কে.এন) অৱমূল্যায়ন। প্রকৃত সঞ্চয় ব্যৱস্থাক এক দুর্বল স্থিৰতা ব্যৱস্থা বুলি কোৱা হয় কিয়নো কে.এন.ৰ স্তৰত কোনো বিশেষ চৰ্ত ৰখা নহয়। যেতিয়ালৈকে ক্ষতিপূৰ্ণত কিমি নিৰ্মাণ কৰা হয় তেতিয়ালৈকে ইয়াক হ্রাস হ’বলৈ দিব পাৰি। এইটো কে.এন. আৰু কে.এম.ত কৰা প্ৰতিস্থাপিত ধাৰণাৰ পৰা অনুসৰণ কৰা হয় যাক তেওঁলোকৰ কল্যাণ উৎপাদন কৰাৰ সামৰ্থ্যত একে বুলি গণ্য কৰা হয়।
পিয়ৰ্চ-এটকিনচনৰ সমালোচনা–
বহুতো অর্থনীতিবিদে পিয়চ-এটকিনচন পদক্ষেপক সমালোচনা কৰিছে।
(1) প্রাকৃতিক মূলধনৰ মূল্য হ্ৰাস অভিজ্ঞতাগতভাৱে জোখা কঠিন।
(2) ই উপার্জন বিত্ৰণত আন্তঃ-প্ৰজন্মগত নিৰপেক্ষতাৰ পদক্ষেপবোৰৰ প্ৰতি কোনো মনোযোগ নিদিয়ে।
(3) যিহেতু প্ৰকৃত সঞ্চয়ৰ সম্পদ পৰিৱৰ্তনৰ পৰিমাপ হৈছে এক ধনৰ পৰিমাপ, সম্পদৰ মূল্যৰ পৰিৱৰ্তনে ভৌতিক জমাৰ পৰিৱৰ্তনক কম বা কম বহনক্ষম দিশত চিহ্নিত কৰিব পাৰে।
(খ) বহনক্ষম অর্থনৈতিক কল্যাণৰ সূচক (ISEW): ডালি আৰু কবে বহনক্ষম অর্থনৈতিক কল্যাণৰ সূচক প্রকৃত প্রগতি সূচক হিচাপে প্ৰস্তুত কৰিছে। পদ্ধতিটো হ’ল পৰম্পৰাগত ৰাষ্ট্ৰীয় বিৱৰণৰ উপাদানবোৰ কিছু পৰিমাণে এড হক প্ৰকাৰে কল্যাণৰ বহল নিৰ্ধাৰকৰ বাবে মিলাই লোৱা এই সাল-সলনিবোৰৰ ভিতৰত আছে কল্যাণৰ বাবে অ-মুদ্ৰাকৰণ কৰা অৱদানৰ বাবে এক আকলন যেনে, অপৰিশোধিত ঘৰুৱা শ্ৰমিকৰ পৰা আহৰণ কৰা সেৱা, প্ৰকৃতিত প্ৰতিৰক্ষামূলক অর্থাৎ পৰিৱেশৰ অৱক্ষয় বন্ধ কৰা। সেই ৰাজহুৱা ব্যয়বোৰ কৰ্তন কৰা আৰু মুঠ মূলধন বৃদ্ধি মানৱ-নিৰ্মিত মূলধনৰ মজুত পৰিৱৰ্তনৰ বাবে এক সমন্বয়।
ISEW=C+P+G+W-D-E-N
য’ত কেডজে উপার্জন বিতৰণৰ বাবে উপভোক্তা ব্যয়, অ-প্ৰতিৰক্ষামূলক ৰাজহুৱা ব্যয়ৰ বাবে P, মূলধন বৃদ্ধিৰ বাবে G আৰু আন্তৰ্জাতিক স্থিতিত মুঠ পৰিবৰ্তন, কল্যাণৰ বাবে অ মুদ্ৰাকৃত অৱদানৰ আকলনৰ বাবে W, প্ৰতিৰক্ষামূলক ব্যক্তিগত ব্যয়ৰ বাবে D, পৰিৱেশৰ অৱক্ষয়ৰ ব্যয়ৰ বাবে E আৰু প্ৰাকৃতিক মূলধনৰ মূল্যহ্ৰাসৰ বাবে N সময়ৰ সৈতে ISEW ৰ পৰিবেশৰ বৰ্ধিত পথৰ ব্যয়ৰ বাবে ই সূচিত কৰিব যে এক অৰ্থনীতি অধিক বহনক্ষম হৈ উঠিছে, বর্ধিত সেউজীয়া এন.এন.পি.-য়ে বৰ্ধিত স্থিৰতা সূচিত কৰে বুলি দাবী কৰাৰ দৰে একে অৰ্থত, এক পতনশীল পথই বিপৰীত দিশটো সূচায়। পৰিমাপটো আর্থিক ক্ষেত্ৰত প্ৰকাশ কৰা হয়, যেনেকৈ বিতৰণমূলক ওজন অৱক্ষয়ৰ বাহিৰে সকলো সাল সলনি আৰু প্ৰাকৃতিক মূলধনৰ মূল্যহ্ৰাসৰ বাবে N লগতে, কবে এক নতুন অর্থনৈতিক প্রকৃত প্রগতি সূচক প্ৰদান কৰিবলৈ (GPI) প্ৰস্তুত কৰিছে যি অৰ্থনীতিৰ স্বাস্থ্যক সাধাৰণ জ্ঞানেৰে অধিক সঠিকভাৱে প্ৰতিফলিত কৰে। জি.পি.আই. হৈছে মূলধন বা প্রাকৃতিক আৰু মানৱ হ’ব পাৰে, সেৱাৰ মুঠ উৎপাদনৰ এক আকলন।
প্ৰতিটো সুচীত উপাদানৰ সাদৃশ্য আছে কিন্তু ISEW তকৈ পৃথক কিছুমান উপাদান আছে। সেইবোৰ হৈছে স্বাস্থ্য আৰু শিক্ষাৰ ওপৰত ৰাজহুৱা আৰু ব্যক্তিগত প্ৰতিৰক্ষামূলক ব্যয় আৰু অৱসৰৰ সময় হেৰুওৱা, কম নিযুক্তি আৰু বনাঞ্চল হেৰুওৱাৰ বাবে ব্যয়ৰ আকলনৰ কৰ্তন অন্তৰ্ভুক্ত কৰা।
(গ) পৰিৱেশৰ স্থান পৰিমাপ (ESM): বহনক্ষম অন্তর্ভুক্তি এক পৰিমাপ হিচাপে পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থান শ্মিট-ক্লিকৰ অগ্রগামী কামৰ সৈতে সম্পর্কিত। পৰিবেশৰ স্থান পৰিমাণ মূলত যিকোনো এখন দেশত সম্পদ ব্যৱহাৰৰ নিৰপেক্ষতাৰ সৈতে সম্পর্কিত, সেই সম্পদৰ বিশ্ব গড় ব্যৱহাৰৰ তুলনাত জোখা অনুসৰি। এই পদ্ধতিত অন্তর্ভুক্ত থাকে জনমূৰি এককত প্রকাশ কৰা এক প্ৰদত্ত সম্পদৰ বিশ্বব্যাপী গড় ব্যৱহাৰৰ ৰাষ্ট্ৰীয় জনমূৰি ব্যৱহাৰৰ সৈতে তুলনা কৰা। অধ্যয়নৰ বাবে বাছনি কৰা সম্পদবোৰত সাধাৰণতে অন্তর্ভুক্ত থাকে অ শ্ৰীকৰণযোগ্য সম্পদ কৃষিযোগ্য ভূমি, বন আৰু জলসম্পদৰ লগতে, সামগ্রী উৎপাদনত সম্পদ ব্যৱহাৰ। জীৱন চক্ৰ বিশ্লেষণটো মুঠ সম্পদ ব্যৱহাৰ অনুমান কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছে মাটি, শিল অপসাৰণ আৰু দেশত অ-নৱীকৰণযোগ্য সম্পদ জিকাৰ ক্ষেত্ৰত অধিকাৰ প্ৰক্ৰিয়াকৰণ।
পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থান পৰিমাপৰ সমালোচনা: মোফাটে নিম্নলিখিত কাৰণত এই পদক্ষেপৰ সমালোচনা কৰিছে।
(1) পদ্ধতি: মোফাটৰ মতে, পৰিৱেশৰ স্থান পদ্ধতিৰ ভিতৰত বহুতো ত্রুটি আছে। ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত আছে সম্পদৰ বাবে সৰ্বাধিক আৰু নিম্নতম অনুমোদিত ব্যৱহাৰৰ হাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰাত অসুবিধা, ক্ষমতা বহন কৰা আৰু আত্মীকৰণ ক্ষমতা। ইয়াৰ উপৰিও, অন্তৰ্ভুক্ত কৰিব লগা সম্পদবোৰ বাছনি কৰাটো স্বেচ্ছাচাৰী। তদুপৰি, দেশৰ বাবে সামগ্ৰিক পৰিৱেশৰ স্থান প্রাপ্ত কৰিবলৈ সকলো বিভিন্ন সম্পদত একত্ৰিত কৰাটো অসম্ভৱ কিয়নো পরিমাপ একক পৃথক।
(2) দুবাৰ গণনাৰ সমস্যা: এইটো সম্ভৱ যে এটা সম্পদৰ দুগুণ ব্যৱহাৰ হ’ব পাৰে। সেয়েহে, বিশ্লেষণত দুগুণ গণনাৰ সমস্যা উদ্ভৱ হ’ব পাৰে।
(3) নীতিৰ বিষয়: যি নীতিৰ ওপৰত আধাৰিত সেই নীতি আদর্শ এতিয়ালৈকে বাস্তৱতাৰ পৰা আঁতৰি যোৱা যেন লাগে আৰু ই হৈছে সন্দেহজনক উপযোগিতা।
(ঘ) পাৰিপাৰ্শ্বিক পদচিহ্ন জোখ (EFM): এক পাৰিপাৰ্শ্বিক পদচিহ্ন হৈছে কৃষিৰ উদ্দেশ্যে ব্যৱহৃত ভূমি, কাঠ ব্যৱহাৰ আৰু প্ৰদূষণকাৰী নিৰ্গমন শোষণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত এজন ব্যক্তিয়ে দখল কৰা মুঠ এলেকা৷ লগতে, এইবোৰ দেশৰ পৰ্যায়ত একত্ৰিত কৰা হয় যাতে ব্যৱহাৰ কৰা ভূমিগ্ৰহৰ ওপৰত আপেক্ষিক প্ৰভাৱ আৰু জনসংখ্যাৰ স্তৰৰ তুলনাত আপেক্ষিক প্ৰভাৱ প্রদর্শন কৰা হয়।
EFM- এ ধাৰণা কৰে যে শক্তিৰ একমাত্ৰ বহনক্ষম প্ৰকাৰ নৱীকৰণযোগ্য সম্পদৰ পৰা নিশ্চিতভাৱে দীর্ঘম্যাদী সময়ত সংশোধন কৰা হয়। তদুপৰি, পাৰিপাৰ্শ্বিক পদচিহ্নৰ পৰিৱৰ্তন জনমূৰি ব্যৱহাৰৰ স্তৰৰ পৰিৱৰ্তন আৰু জনসংখ্যা বৃদ্ধি দুয়োটাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
