Environmental Economics Unit 2 বাহ্যিকতাৰ তত্ত্ব, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Environmental Economics Unit 2 বাহ্যিকতাৰ তত্ত্ব Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Environmental Economics Unit 2 বাহ্যিকতাৰ তত্ত্ব Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Environmental Economics Unit 2 বাহ্যিকতাৰ তত্ত্ব
Environmental Economics Unit 2 বাহ্যিকতাৰ তত্ত্ব Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Environmental Economics Unit 2 বাহ্যিকতাৰ তত্ত্ব The provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
The Theory of Externalities
ECONOMICS
ENVIRONMENTAL ECONOMICS
পাৰিপাৰ্শ্বিক অৰ্থনীতি
(ক) শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱাঃ
1. “ট্রেজেডি অব কমনচ্” তত্ত্বটো আগবঢ়াইছিল—
(ক) গেৰল্ট হাৰদিন।
(খ) আদাম স্মিথ।
(গ) ডব্লিউ. চি. ক্লার্ক।
(ঘ) চেমুৱেলচন।
উত্তৰঃ (ক) গেবল্ট হাৰদিন।
2. বজাৰ বিফলতা সৃষ্টি হয় যেতিয়া বজাৰে সৰ্বোচ্চ নকৰে—
(ক) উৎপাদন।
(খ) উপযোগিতা।
(গ) কল্যাণ।
(ঘ) সম্পদৰ ব্যৱহাৰ।
উত্তৰঃ (গ) কল্যাণ।
3. পৰিৱেশ দ্ৰব্য হৈছে—
(ক) মটৰগাড়ী।
(খ)ঘৰ।
(গ) বায়ু, পানী, সূৰ্যৰ ৰশ্মি।
(ঘ)আটা।
উত্তৰঃ (গ) বায়ু, পানী, সূৰ্যৰ ৰশ্মি।
4. সাৰ্বজনীন দ্রব্যবোৰ হ’ল—
(ক) অবর্জনীয়।
(খ) সার্বজনীন বেয়া।
(গ) বিনামূলীয়া ব্যৱহাৰকাৰী।
(ঘ) বাহ্যিকতাসমূহ।
উত্তৰঃ (ক) অবর্জনীয়।
5. প্রতিদ্বন্দ্বিতা আৰু অনন্যতাৰ ব্যৱহাৰত থাকে—
(ক) সর্বজনীন দ্রব্য।
(খ) ব্যক্তিগত দ্রব্য।
(গ) সামাজিক বেয়া।
(ঘ) ওপৰৰ এটাও নহয়।
উত্তৰঃ (খ) ব্যক্তিগত ‘দ্রব্য।
6. যদি A, B ৰ ওপৰত বাহিক্যতা আৰোপ কৰে আৰু B য়ে A ৰ ওপৰত নকৰে, তেন্তে বাহ্যিকতা হ’ব—
(ক) একমুখী।
(খ) দ্বি-মুখী।
(গ) বহুমুখী ।
(ঘ) ওপৰৰ এটাও নহয়।
উত্তৰঃ (ক) একমুখী।
7. তলৰ কোনটো বজাৰ বিফলতাৰ কাৰণ নহয়—
(ক) বাহ্যিকতা।
(খ) অসম্পূৰ্ণ বজাৰ।
(গ) অখণ্ডতা।
(ঘ) পেৰেট’ সর্বোচ্চতা।
উত্তৰঃ(ঘ) পেৰেট’ সর্বোচ্চতা।
8. সাৰ্বজনীন দ্ৰব্যৰ ক্ষেত্ৰত পেৰেটিয়ান চৰ্তটো হ’ব—
(ক) প্রান্তিক সামাজিক লাভ (MSB) প্রান্তিক সামাজিক ব্যয় (MSC) তকৈ অধিক হ’ব লাগিব।
(খ) MSB, MSC তকৈ কম হ’ব লাগিব।
(গ) MSB, MSC ৰ সমান হ’ব লাগিব।
উত্তৰঃ (গ) MSB, MSC ৰ সমান হ’ব লাগিব।
9. কোনো এক দ্রব্য বা সেৱাৰ উপভোগ বৃদ্ধি কৰাৰ ফলত উপভোগ ধৰণ আৰু অন্য উপভোক্তাৰ ইচ্ছাৰ ওপৰত সুবিধাজনকভাৱে প্ৰভাৱ পৰাকে কোৱা হয়—
(ক) উপভোগৰ বাহ্যিকতা।
(খ) উৎপাদনৰ বাহ্যিকতা।
(গ) বিনিময়ৰ বাহ্যিকত।
(ঘ) ওপৰৰ এটাও নহয়।
উওৰঃ (ক) উপভোগৰ বাহ্যিকতা।
10. তলৰ কোনটো বজাৰ বিফলতাৰ সমাধানৰ উপায় নহয়?
(ক) সম্পত্তি অধিকাৰৰ কাৰ্যকৰীকৰণ।
(খ) চৰকাৰৰ প্ৰত্যক্ষ নিয়ন্ত্ৰণ নীতি।
(গ) প্ৰদূষণ অনুমতি পত্ৰৰ বিক্ৰী।
(ঘ) ঋণাত্মক বাহ্যিকতা।
উত্তৰঃ (ঘ) ঋণাত্মক বাহ্যিকতা।
11. তলৰ কোনটো তিনি প্ৰকাৰৰ সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ ভিতৰত নপৰে?
(ক) ব্যক্তিগত সম্পত্তিৰ অধিকাৰ।
(খ) মানৱ অধিকাৰ।
(গ) সামান্য সম্পত্তিৰ অধিকাৰ।
(ঘ) মুক্ত ব্যৱহাৰ সামান্য সম্পত্তি।
উত্তৰঃ (খ) মানৱ অধিকাৰ।
12. সার্বজনীন প্ৰকাৰ উদাহৰণ হ’ল—
(ক) ৰুটিৰ এটুকুৰা।
(খ) ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা সেবা।
(গ) এখন ট্রাক।
(ঘ) এটা ঘৰুৱা কম্পিউটাৰ।
উত্তৰঃ (খ) ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা সেৱা।
13. ক’জ থিঅৰেমে সম্পৰ্কীয় ধাৰণা নিৰ্ধাৰণ কৰে—
(ক) সম্পত্তিৰ অধিকাৰ আৰু দৰ-দামৰ দক্ষতা।
(খ) দৰ-দাম আৰু পেৰেট’ দক্ষৰ দক্ষতা।
(গ) সম্পত্তিৰ অধিকাৰ আৰু সম্পদৰ প্ৰভাৰ।
(ঘ) সম্পদৰ প্ৰভাৱ আৰু পেৰেট’ দক্ষতা।
উত্তৰঃ (ক) সম্পত্তিৰ অধিকাৰ আৰু দৰ-দামৰ দক্ষতা।
14. যদি ক’জ উপপাদ্যৰ ধাৰণাবোৰ সন্তুষ্ট হয়, তেন্তে—
(ক) বাহ্যিকতাৰ সমস্যাটো সমাধান কৰা হয়।
(খ) দক্ষতাৰ বাবে সম্পত্তিৰ অধিকাৰ ৰখাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ নহয়।
(গ) কোনো সমন্বয় আৰু অনুপ্ৰেৰণাৰ সমস্যা নাই।
(ঘ) চৰকাৰৰ বাবে কোনো ভূমিকা নাই।
উত্তৰঃ (খ) দক্ষতাৰ বাবে সম্পত্তিৰ অধিকাৰ ৰখাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ নহয়।
(খ) উত্তৰ লিখাঃ
1. বজাৰ বিফলতা?
উত্তৰঃ অৰ্থনীতিত বজাৰ বিফলতা হৈছে এক অৱস্থা য’ত দ্ৰব্য আৰু সেৱাৰ বণ্টন দক্ষ নহয়। আন অৰ্থত বজাৰ বিফলতা সৃষ্টি হয় দ্ৰব্য আৰু সেৱাৰ আৱণ্টনৰ অদক্ষতাৰ বাবে।
2. বাহ্যিকতা কি?
উত্তৰঃ বাহ্যিকতা হৈছে তৃতীয় পক্ষৰ ওপৰত এক প্ৰভাৱ যি দ্ৰব্য আৰু সেৱাৰ উৎপাদন আৰু উপভোগৰ কাৰণে সৃষ্টি হয়। আন অৰ্থত ক’বলৈ বাহ্যিকতা হৈছে এটা গোটৰ কাৰ্যকলাপ যিয়ে আন গোটক প্রভাৱিত কৰে আৰু ই বজাৰ দৰত প্ৰতিফলিত নহয় ।
3. সার্বজনীন কি?
উত্তৰঃ যিবোৰ দ্ৰৱ্য যাৰ বৰ্জন কৰিব নোৱাৰা আৰু অপ্ৰতিদ্বন্দ্বী এই দুটা বৈশিষ্ট্য আছে, সেইবোৰ দ্ৰৱ্যক সাৰ্বজনীন দ্রব্য বোলে।
4. অপ্রতিদ্বন্দ্বী কি?
উত্তৰঃ সাৰ্বজনীন দ্ৰৱ্যৰ ক্ষেত্ৰত অপ্রতিদ্বন্দ্বীৰ অৰ্থ হ’ল দ্ৰব্যৰ যোগানৰ প্ৰান্তিক সামাজিক ব্যয়, যি এক অতিৰিক্ত ব্যক্তিৰ ক্ষেত্ৰত শূন্য ৷
5. বর্জনহীনতা মানে কি?
উত্তৰঃ কোনো ব্যক্তিকে সাৰ্বজনীন দ্ৰব্যৰ লাভ উপভোগ কৰাৰ পৰা বাদ দিব নোৱাৰাই হৈছে বৰ্জনহীনতা।
6. “প্ৰদূষণ হৈছে ঋণাত্মক বাহ্যিকতা”– কথাষাৰ সত্য নে অসত্য লিখা।
উত্তৰঃ সত্য।
7. ঋণাত্মক বাহ্যিকতাৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ কয়লা-জুই শক্তি খণ্ডৰ পৰা হোৱা বায়ু প্ৰদূষণ।
8. ধনাত্মক বাহ্যিকতা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ দ্ৰব্য আৰু সেৱাৰ উৎপাদনৰ ফলত হোৱা ধনাত্মক ফলাফলক ধনাত্মক বাহ্যিকতা বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে সাৰ্বজনীন শিক্ষাই প্ৰত্যক্ষভাবে ছাত্র-ছাত্রী আৰু বিদ্যালয়ক প্রভাব পেলোৱাৰ উপৰিও শিক্ষিত লোকসকলে সমাজত এক ধনাত্মক প্রভাব পেলায়।
9. ঋণাত্মক বাহ্যিকতা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ ঋণাত্মক বাহ্যিকতা হ’ল তৃতীয় পক্ষৰ পৰা সৃষ্টি হোৱা ঋণাত্মক ফল। অর্থাৎ যিয়ে পার্শ্ব প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সৃষ্টি কৰে, যাৰ ফলত সৰ্বসাধাৰণ বা প্রত্যক্ষভাৱে পৰিৱেশক ক্ষতি কৰে তাকে ঋণাত্মক বাহ্যিকতা বোলে। যেনে— ধুমপানৰ ফলত তেওঁৰ ওচৰত থকা ব্যক্তিৰ শৰীৰত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে।
10. শুদ্ধ সৰ্বসাধাৰণ দ্রব্য কি?
উত্তৰঃ শুদ্ধ সৰ্বসাধাৰণ মা হৈছে— অপ্ৰতিমন্ত্ৰী আৰু অবর্জনীয় দুয়োটাই। উদাহৰণস্বৰূপে, জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, অ’জন স্তৰ আৰু জৈৱ বৈচিত্র্য আদি, য’ত ইয়াৰ সুবিধা গোটেই পৃথিৱীয়ে ভোগ কৰে।
11. অশুদ্ধ সৰ্বসাধাৰণ দ্ৰব্যৰ সংজ্ঞা দিয়া।
উত্তৰঃ অশুদ্ধ সৰ্বসাধাৰণ দ্রব্য অবর্জনীয় বা অপ্রতিদ্বন্দ্বী হ’ব কিন্তু দুয়োটা একেলগে নহয়।
12. সামাজিক ব্যয় কি?
উত্তৰঃ সামাজিক ব্যয়ে সেইবোৰ ব্যয়ক অন্তর্ভুক্ত কৰে য’ত প্ৰতিষ্ঠানৰ ব্যক্তিগত ব্যয় আৰু উৎপাদন খণ্ডৰ বাহিৰেও অন্যান্য ফালৰ পৰা হোৱা বাহ্যিক ব্যয় অন্তর্ভুক্ত হয়।
13. পেৰেট’ অনুকূলতা (Pareto Optimality) কাক বোলে?
উত্তৰঃ পেৰেট’ অনুকুলতা ই এনে এক পৰিস্থিতি বৰ্ণনা কৰে য’ত সম্পদৰ পুনৰ অৱস্থানৰ জৰিয়তে সমাজৰ কল্যাণৰ আৰু কোনো উন্নতি কৰিব নোৱাৰে যিয়ে কমেও এজন ব্যক্তিক আন কাৰোবাৰ অৱনতি নকৰাকৈ উন্নত কৰে।
14. পেৰেট’ অনুকূলতাৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ পেৰেট’ অনুকূলতাৰ এটা উদাহৰণ হ’ল— এনে এক অৰ্থনীতিৰ বিষয়ে বিবেচনা কৰা য’ত কেৱল এটা ভাল থাকে যিটো সকলোৱে ভাল পায়। তাৰ পিছত প্ৰতিটো আৱন্টন হৈছে ‘পেৰেট’ দক্ষ : কাৰোবাক উন্নত কৰাৰ একমাত্ৰ উপায় হ’ল তেওঁলোকক অধিক ভাল দিয়া, এনে ক্ষেত্ৰত আন কাৰোবাৰ ভাল কম হ’ব আৰু সেয়েহে বেয়া হ’ব।
15. পেৰেট’ অদক্ষতা আৰু বজাৰ বিফলতাৰ মাজত থকা সম্পৰ্ক কি?
উত্তৰঃ বজাৰ বিফলতাই পেৰেট’ অদক্ষতা বুজায়। কিয়নো ইয়াক উন্নত কৰা সম্ভৱ। উদাহৰণস্বৰূপে, ডিমোট সামগ্রী (ঔষধ/ধপাত) অত্যাধিক সেৱন কৰাৰ ফলত ধুমপান নকৰা সকলৰ বাবে বাহ্যিক ব্যয় হয় আৰু লগতে মপান কৰা সকলৰ অধিক ক্ষতি বা মৃত্যু হয়।
16. ক’জ থিঅৰেম বা উপপাদ্য বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ ক’জ উপপাদ্য (Conse Theorem) য়ে বাহ্যিক সমস্যাৰ সমাধান আগবঢ়ায় যিয়ে দেখুৱায় যে কম সংখ্যক প্রভাবিত পক্ষৰ ক্ষেত্ৰত যিকোনো বাহ্যিকতা আভ্যন্তৰীণ কৰাৰ বাবে সম্পত্তিৰ অধিকাৰ আবন্টন পর্যাপ্ত।
17. ক’জ উপপাদ্যটো কোনে আৰু কিহৰ ওপৰত বিকশিত কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ক’জ উপপাদ্যটো ৰোনাল্ড ক’ছে (Ronald Coase) সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ ওপৰত বিকশিত কৰা হৈছিল।
18. ক’জ উপপাদ্যটোৰ অংশ দুটা কি কি?
উত্তৰঃ ক’জ উপপাদ্যটোৰ অংশ দুটা হ’ল— এটা লেনদেনৰ ব্যয়ৰ সৈতে আৰু আনটো তাৰ অবিহনে।
19. ক’জ উপপাদ্যৰ ধাৰণা কি?
উত্তৰঃ ক’জ উপপাদ্যৰ ধাৰণা হ’ল— এনে এখন পৃথিৱী ধৰি লওঁক য’ত কিছুমান উৎপাদক বা গ্রাহক আন উৎপাদক বা গ্ৰাহকৰ দ্বাৰা উৎপন্ন বাহ্যিকতাৰ অধীন নহয়।
20. পেৰেট দক্ষটো কোনে আগবঢ়াইছিল?
উত্তৰঃ পেটে’ দক্ষটো ভিলফ্রেডো পেৰেট’ই (Vilfredo Pareto) আগবঢ়াইছিল।
চমু আৰু ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
1. পেৰেট’ দক্ষতা বা অনুকূলতাৰ তিনিটা চৰ্ত কি কি?
উত্তৰঃ পেৰেট’ দক্ষতাটো পৰিস্থিতি প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে তিনিটা প্ৰান্তীয় পৰিস্থিতি সন্তুষ্ট কৰিব লাগে। সেই তিনিটা হ’ল—
(ক) গ্ৰাহকসকলৰ মাজত সামগ্ৰী বিতৰণৰ দক্ষতা (বিনিময় দক্ষতা)।
(খ) ফাৰ্মবোৰৰ মাজত কাৰকৰ আৱন্টনৰ দক্ষতা (উৎপাদন দক্ষতা)।
(গ) আৱন্টনৰ দক্ষতা।
2. বাহ্যিকতা কেইপ্ৰকাৰৰ আৰু কি কি?
উত্তৰঃ সাধাৰণতে বাহ্যিকতা দুই প্ৰকাৰৰ। নাত্মক বাহ্যিকতা আৰু ঋণাত্মক বাহ্যিকতা। ধনাত্মক বাহ্যিকতা আৰু ঋণাত্মক বাহ্যিকত। দুয়োটাকে দুটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰে। যেনে—
(ক) ধনাত্মক উৎপাদন বাহ্যিকতা (Positive Production Externality)।
(খ)ধনাত্মক উপভোগ বাহ্যিকতা (Positive Consumption Externality)।
(গ) ঋণাত্মক উৎপাদন বাহ্যিকতা (Negative Production Externality)।
(ঘ) ঋণাত্মক উপভোগ বাহ্যিকতা (Negative Consumption Externality)।
3. সার্বজনীন প্ৰৱ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ সাৰ্বজনীন দ্ৰব্যৰ প্ৰধান দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল—
(ক) অ-প্রতিদ্বন্দ্বিতা।
(খ) অ-বর্জনীয়তা।
8. বজনীয়তা আৰু প্ৰতিদ্বন্দ্বীতাৰ সংজ্ঞা ব্যৱহাৰ কৰি, বিভিন্ন দ্ৰৱ্যৰ প্ৰকাৰ দেখুৱাই এখন তালিকা গঠন কৰা।
উত্তৰঃ বর্জনীয়তা আৰু প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাৰ সংজ্ঞা ব্যৱহাৰ কৰি আমি চাৰি প্ৰকাৰৰ দ্ৰব্যৰ বৈশিষ্ট্যতা দেখুৱাই তলত এখন তালিকা গঠন কৰা হ’ল—
5. বাহ্যিকতাৰ সমস্যা সমাধানৰ দুটা উপায় লিখা।
উত্তৰঃ বাহ্যিকতাৰ সমস্যা সমাধানৰ দুটা উপায় হ’ল—
(ক) ঋণাত্মক বাহ্যিকতাৰ বাবে উৎপাদন বা উপভোগৰ ক্ষেত্ৰত কৰ আৰোপ কৰিব লাগে।
(খ) ধনাত্মক বাহ্যিকতাৰ বাবে উৎপাদন বা উপভোগত ৰাজ সাহায্যৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
6. বাহ্যিকতাৰ চাৰিটা সাম্ভাৱ্য প্ৰকাৰসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ বাহ্যিকতাৰ চাৰিটা সম্ভাব্য প্ৰকাৰ হ’ল—
(ক) উৎপাদনত ধনাত্মক বাহ্যিকতা।
(খ) উৎপাদনত ঋণাত্মক বাহ্যিকতা।
(গ) উপভোগত ধনাত্মক বাহ্যিকতা।
(ঘ) উপভোগত ঋণাত্মক বাহ্যিকতা।
7. ক’জ তত্ত্বৰ ধাৰণাটো লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰফেচাৰ ৰোনাল্ড ক’জৈ ১৯৯১ চনত অৰ্থনীতিত ন’বেল বঁটা পাইছিল, তেওঁ বজাৰ বিফলতাৰ সমস্যা সমাধানৰ বাবে এটা উপায় আগবঢ়াইছিল। তেওঁৰ মতে সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ বাবে হোৱা বজাৰ বিফলতা একমাত্র প্রভাবিত ব্যক্তি বা গোটসমূহৰ মাজত ব্যক্তিগত বন্দৱতৰ জৰিয়তেহে নির্মূল কৰিব পাৰি।
তেওঁ কয় যে যদি সম্পত্তিৰ অধিকাৰসমূহ স্পষ্টকৈ নিৰ্ধাৰণ হয় আৰু বিক্ৰীযোগ্য আৰু লেন দেন ব্যয় শূন্য হয়, তেন্তে বাহ্যিকতা থকা স্বত্বেও সম্পূর্ণ প্রতিযোগিতামূলক অর্থ ব্যৱস্থা এখনে সম্পদৰ আকৰ্টন সর্বোচ্চ কৰিব।
8. উৎপাদনত বাহ্যিকতাৰ ধাৰণাটো লিখা।
উত্তৰঃ যেতিয়া উপভোগত কোনো ধৰণৰ বাহ্যিকতা নাথাকে আৰু প্ৰান্তিক সামাজিক ব্যয় (MSC) আৰু প্ৰাস্তিক ব্যক্তিগত ব্যয় (MPC) সমান নহয়, তেতিয়া উৎপাদনত বাহ্যিকতাথাকে। এনে বাহ্যিকতাক দুটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি—
(ক) উৎপাদনত ঋণাত্মক বাহ্যিকতা : যেতিয়া উপভোগত কোনো বাহ্যিকতা নাথাকে আৰু প্ৰান্তিক সামাজিক ব্যয় ৰেখা প্রাস্তিক ব্যক্তিগত ৰেখাৰ ওপৰত থাকে, তাকে ঋণাত্মকউৎপাদন বাহ্যি কতা বুলি কোৱা হয়।
(খ) উৎপাদনত ধনাত্মক বাহ্যিকতা : যেতিয়া MSC < MPC, অর্থাৎ MSC ৰেখা MPC ৰেখাৰ তলত থাকে, তাকে ধনাত্মক উৎপাদন বাহ্যিকতা বুলি কোৱা হয়।
9. উপভোগত বাহ্যিকতাৰ ধাৰণাটো লিখা।
উত্তৰঃ যেতিয়া উৎপাদনত বাহ্যিকতা জড়িত নাথাকে আৰু MSB আৰু MPB ৰ মাজত সমানতা নাথাকে, তাকে উপভোগ বাহ্যিকতা থকা বুলি কোৱা হয়।
ইয়াক দুটা প্ৰকাৰত বিভক্ত কৰিব পাৰি–
(ক) উপভোগত ঋণাত্মক বাহ্যিকতাঃ যেতিয়া উৎপাদনত বাহ্যিকতা নাথাকে আৰু MSB ৰেখা MPB ৰেখাৰ তলত থাকে, তাকে উপভোগত ঋণাত্মক বাহ্যিকতা বুলি কোৱা হয়।
(খ) উপভোগত ধনাত্মক বাহ্যিকতাঃ যেতিয়া উৎপাদনত কোনো ধৰণৰ বাহ্যিকতা জড়িত নাথাকে আৰু MSB ৰেখা MPB ৰেখাৰ ওপৰত থাকে, তাকে ধনাত্মক উপভোগ বাহ্যিকতা কোৱা হয়।
10. বাহ্যিকতা কাক বোলে? বাহ্যিকতাৰ পকাৰসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বাহ্যিকতা হৈছে এক অসম্পর্কিত তৃতীয় পক্ষৰ দ্বাৰা অনুভৱ কৰা অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ ব্যয় বা লাভালাভ। বাহ্যিক ব্যয় বা লাভালাভ এটা ভাল বা সেৱাৰ চূড়ান্ত ব্যয় বা লাভালাভত প্রতিফলিত নহয়। সেয়েহে অর্থনীতিবিদসকলে সাধাৰণতে বাহ্যিকতাক এক গুৰুত্বৰ সমস্যা হিচাপে বিবেচনা কৰে যি বজাৰবোৰ অদক্ষ কৰি তোলে, যাৰ ফলত বজাৰ বিফল হয়। বাহ্যিকতাৰ প্ৰাথমিক কাৰণ হৈছে দুৰ্বলতাভাৱে নিৰ্ধাৰিত সম্পত্তিৰ অধিকাৰ। কিছুমান বস্তুৰ ন অস্পষ্ট মালিকীয়ে এনে এক পৰিস্থিতিৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে যেতিয়া কিছুমান বজাৰ এজেন্টে অধিক ব্যৱহাৰ বা উৎপাদন কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে যেতিয়া ব্যয় বা লাভালাভৰ অংশটো কোনো অসম্পর্কিত পক্ষৰ দ্বাৰা উত্তৰাধিকাৰী বা প্রাপ্ত কৰা হয়। বায়ু, পানী আৰু বন্যপ্রাণীকে ধৰি পাৰিপাৰ্শ্বিক সামগ্ৰীবোৰ হৈছে দুৰ্বলভাৱে নিৰ্ধাৰিত সম্পত্তিৰ অধিকাৰ থকা বস্তুবোৰৰ আটাইতকৈ সচৰাচৰ উদাহৰণ। সাধাৰণতে বাহ্যিকতাক ঋণাত্মক আৰু ধনাত্মক হিচাপে শ্রেণীবদ্ধ কৰা হয়।
(ক) ঋণাত্মক বাহ্যিকতাঃ ঋণাত্মক বা নেতিবাচক বাহ্যিকতা হৈছে এক অসম্পর্কিত তৃতীয় পক্ষৰ দ্বাৰা অনুভৱ কৰা অৰ্থনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ নেতিবাচক পৰিণাম। বেছিভাগ বাহ্যিকতা ঋণাত্মক। কিছুমান নেতিবাচক বাহ্যিকতা, যেনে— বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ পৰিৱেশ প্ৰদূষণ সেইবোৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰতিকূল প্রভাৱৰ বাবে বিশেষভাৱে ক্ষতিকাৰক। ঋণাত্মক বাহ্যিকতাক উৎপাদন আৰু ব্যৱহাৰৰ বাহ্যিকতাত বিভক্ত কৰা হয়।
ঋণাত্মক উৎপাদন বাহ্যিকতাৰ উদাহৰণৰ ভিতৰত আছে—
(1) বায়ু প্ৰদূষণঃ এটা কাৰখানাই সামগ্ৰী উৎপাদন কৰিবলৈ জীৱাশ্ম ইন জ্বলায়। ওচৰৰ অঞ্চলত বাস কৰা লোকসকল আৰু কাৰখানাৰ শ্ৰমিকসকল বায়ুৰ মানদণ্ডৰ অৱনতি ভুগি আছে।
(খ) পানী প্ৰদূষণঃ এখন টেংকাৰে তেল পেলায়, সাগৰত বন্যপ্রাণী ধ্বংস কৰে আৰু উপকূলীয়া অঞ্চলত বাস কৰা লোকসকলক প্ৰভাৱিত কৰে।
(গ) শব্দ প্ৰদূষণঃ ডাঙৰ বিমানবন্দৰৰ ওচৰত বাস কৰা লোকসকল উচ্চ শব্দৰ স্তৰত ভুগি আছে।
ঋণাত্মক উপভোগ বাহ্যিকতাৰ কিছুমান উদাহৰণ হৈছে—
(ক) নিষ্ক্রিয় ধর্মপানঃ ধূমপানৰ ফলত কেবল ধূমপান কৰা ব্যক্তিৰ স্বাস্থ্যৰ ওপৰতেই নহয় আন লোকৰ স্বাস্থ্যৰ ওপৰত নেতিবাচক প্ৰভাৱ পৰে।
(খ) ধনাত্মক বা ইতিবাচক বাহ্যিকতাঃ ইতিবাচক বাহ্যিকতা হৈছে এক অসম্পর্কিত তৃতীয় পক্ষৰ দ্বাৰা অনুভৱ কৰা অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপৰ পৰা লাভ। ইতিবাচক বাহ্যিকতা অন্তর্ভুক্ত থকা অর্থনৈতিক কার্যকলাপৰ লাভালাভ থকা সত্বেও বাহ্যিকতাই বজাৰৰ অদক্ষতাও সৃষ্টি কৰে। ধনাত্মক বাহ্যিকতাক উৎপাদন আৰু ব্যৱহাৰৰ বাহ্যিকতা হিচাপেও পৃথক কৰিব পাৰি।
ধনাত্মক বাহ্যিকতাৰ ওপৰত আছে—
(ক) আন্তঃগাঁথনি বিকাশঃ দূৰৱৰ্তী চুবুৰীয়া অঞ্চলত এটা চাবৱে ষ্টেচন নিৰ্মাণ কৰিলে অঞ্চলটোত সম্পত্তি লেন-দেন কৰা বিয়েল ইষ্টেট এজেন্টসকল (Real Estate Agent) লাভান্বিত হ’ব পাৰে। উন্নত প্ৰৱেশাধিকাৰৰ বাবে বিয়েল ইষ্টেটৰ মূল্য বৃদ্ধি হ’ব পাৰে আৰু এজেন্টসকলে অধিক কমিছন উপাৰ্জন কৰিবলৈ সক্ষম হ’ব।
(খ) গৱেষণা আৰু বিকাশ কার্যকলাপঃ গৱেষণা আৰু বিকাশ কার্যকলাপৰ ফলস্বৰূপে এক নতুন প্রযুক্তি আৱিষ্কাৰ কৰা কোম্পানী এটাই সামগ্ৰিকভাৱে সমাজক সহায় কৰা লাভালাভ সৃষ্টি কৰে।
11. পেৰেট’ দক্ষতা বা অনুকূলতা কি বুজাই লিখা।
উত্তৰঃ পেৰেট’ দক্ষতা বা অনুকূলতা হৈছে এনে এক পৰিস্থিতি য’ত কমেও এজন ব্যক্তি বা অগ্ৰাধিকাৰৰ চৰ্ত বেয়া নকৰাকৈ বা ইয়াৰ কোনো ক্ষতি নোহোৱাকৈ কোনো ব্যক্তি বা অগ্রাধিকাৰ চৰ্ত উন্নত কৰিব নোৱাৰি। ধাৰণাটো ইটালিৰ অসামৰিক অভিযন্তা অর্থনীতিবিদ ভিলফ্রেডো পেৰেট’ৰ (Vilfredo Pareto) নামেৰে নামাকৰণ কৰা হৈছিল। যিয়ে অর্থনৈতিক দক্ষতা আৰু উপাৰ্জন বিতৰণৰ অধ্যয়নত ধাৰণাটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল। নিম্নলিখিত তিনিটা ধাৰণা ওতঃপ্রোতভাবে সম্পর্কিত।
(ক) প্ৰাৰম্ভিক পৰিস্থিতিৰ পৰিগ্ৰেক্ষিতত পেৰেট’ উন্নত হৈছে এক নতুন পৰিস্থিতি য’ত কিছুমান এজেন্টে লাভ কৰিব আৰু কোনো এজেন্ট হেৰুৱাব নোৱাৰিব।
(খ) যদি সম্ভৱ পেৰেট’ উন্নতি হয় তেনেহ’লে এটা পৰিস্থিতি পেৰেট’ আধিপত্য থকা বুলি কোৱা হয়।
(গ) যদি কোনো পৰিৱৰ্তন নহয় তেনেহ’লে কোনো পৰিৱৰ্তনৰ ফলত আন কোনো এজেন্ট হেৰুওৱা অবিহনে বা যদি অধিক পেৰেট’ উন্নতিৰ সুযোগ নাথাকে তেনেহলৈ পৰিস্থিতি এটাক পেবেট’ অনুকূল বা পেৰেট’ দক্ষ বুলি কোৱা হয়।
এটা অর্থনীতিত পেৰেট’ অনুকূল অবস্থাত আছে যেতিয়া অৰ্থনীতিত আৰু কোনো পৰিবৰ্তনে এজন ব্যক্তিক একে সময়তে আন এজনৰ অৱনতি অবিহনে উন্নত কৰিব নোৱাৰে।
কাল্পনিকভাবে, যদি নিখুঁত প্রতিযোগিতা থাকে আৰু সম্পদবোৰ সৰ্বাধিক দক্ষ ক্ষমতাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, তেন্তে সকলোৱে তেওঁলোকৰ সৰ্বোচ্চ জীৱন ধাৰণ বা পেৰেট’ দক্ষতাত থাকিব। অর্থনীতিবিদ কেনেথ এৰো (Kenneth Arrow) আৰু জেবার্ড ডেব্রেউৱে (Gerard Debreu) তাত্ত্বিকভাৱে প্ৰদৰ্শন কৰিছিল যে নিখুঁত প্ৰতিযোগিতাৰ ধাৰণাৰ অধীনত আৰু য’ত সকলো সামগ্ৰী আৰু সেৱা শূন্য লেন-দেন ব্যয়ৰ সৈতে প্ৰতিযোগিতামূলক বজাৰত ব্যৱসায়যোগ্য হয়, এক অর্থনীতিয়ে পেৰেট’ দক্ষতাৰ প্ৰতি প্ৰৱণ তাৎপর্যপূৰ্ণ কৰিব।
পেৰেট’ দক্ষতাৰ বাহিৰে আন যিকোনো পৰিস্থিতিত অৰ্থনীতিৰ এটাত সম্পদৰ আৱন্টনত কিছু পৰিৱৰ্তন কৰিব পাৰি যাতে কমেও এটা ব্যক্তিগত লাভ হয় আৰু কোনো ব্যক্তি পৰিৱৰ্তন হেৰুৱাব নোৱাৰে। কেৱল এই চৰ্ত পূৰণ কৰা সম্পদ আৱন্টনৰ পৰিৱৰ্তনবোৰক পেৰেট’ দক্ষতাৰ দিশত পদক্ষেপ বুলি গণ্য কৰা হয়। এনে পৰিৱৰ্তনক পেৰেট’ উন্নতি বুলি কোৱা হয়।
যেতিয়া আৱন্টনৰ পৰিৱৰ্তনে কাৰো ক্ষতি নকৰে আৰু কমেও এজন ব্যক্তিক সহায় কৰে তেতিয়া এক গোটৰ বাবে সামগ্ৰীৰ প্ৰাৰম্ভিক আৱন্টন দিয়াৰ সময়ত পেৰেট’ উন্নতি হয়। তত্ত্বটোৱে পৰামৰ্শ দিয়ে যে পেৰেট’ উন্নয়নে অর্থনীতি এটাৰ মূল্য বৃদ্ধি কৰি থাকিব যেতিয়ালৈকে ই পেৰেট’ সন্তুলন প্রাপ্ত নকৰে য’ত আৰু পেৰেট’ উন্নতি কৰিব নোৱাৰে। ইয়াৰ বিপৰীতে যেতিয়া অর্থনীতি এটা পেবেট’ দক্ষতাত থাকে, সম্পদৰ আৱন্টনৰ যিকোনো পৰিৱৰ্তনে কমেও এজন ব্যক্তিৰ অৱনতি ঘটাব।
এজৱর্থ বাকচ (Edgeworth box) এটা ব্যৱহাৰ কৰি ইয়াক সহজে বুজিব পাৰি। C পইন্ট পৰা আৰম্ভ কৰি, দুটা পেৰেট’ উন্নত কৰিব পাৰিঃ C ৰ পৰা D লৈ ব্যক্তিগত ১ যে ইয়াৰ উপযোগিতা বৃদ্ধি কৰিব কিয়নো অধিক উদাসীনতা বক্রত উপনীত হ’ব, আনহাতে ব্যক্তিগত ২ একে উপযোগিতাৰ সৈতে থাকিব।
C ৰ পৰা E লৈ ব্যক্তিগত ২ য়ে ইয়াৰ উপযোগিতা বজাই ৰাখিব আনহাতে ব্যক্তিগত ২ যে সেইবোৰ বৃদ্ধি কৰে। আমি D বা E বিন্দুত উপস্থিত হোৱাৰ পিছত আৰু কোনো পেৰেট উন্নতি কৰিব নোৱাৰি। সেয়েহে D আৰু E হৈছে পেৰেট’ অনুকূল।
12. পেৰেট’ অনুকূলতাৰ বজাৰ বিফলতা কেনেধৰণৰ বুজাই লিখা।
উত্তৰঃ বাস্তৱ পৃথিৱীত নিখুঁত প্ৰতিযোগিতাৰ কামত কেইবাটাও বাধাৰ বাবে পেৰেট’ অনুকূলতা প্রাপ্ত নকৰা হৈছে। ইয়াৰ ফলত বজাৰ বিফল হয়। বজাৰৰ বিফলতাই সেই পৰিস্থিতিবোৰক বুজায় য’ত বজাৰবোৰে দক্ষতাৰে সম্পদ আৱন্টন কৰাত ব্যর্থ হয়। সেইবোৰ হ’ল—
(ক) একচেটিয়া বা অসিদ্ধ বজাৰ (Monopoly or Imperfect Market): যেতিয়া বজাৰবোৰ অসিদ্ধ হয়, একচেটিয়া প্রতিযোগিতা বা অলিগোপলিৰ অধীনত, নিখুঁত বজাৰে পেৰেট’ৰ সৰ্বোত্তম চৰ্ত প্ৰাপ্ত কৰাত ব্যৰ্থ হ’ব। নিখুঁত প্ৰতিযোগিতাৰ অধীনত পেৰেট’ অনুকূলতাৰ মুখ্য চৰ্ত হৈছে দুটা সামগ্ৰী X আৰু Y ৰ মাজত প্ৰতিস্থাপনৰ প্ৰান্তিক হাব (MRS) আৰু প্রাস্তিক পৰিৱৰ্তনৰ হাৰ (MRT) আৰু সেইবোৰৰ মূল্য অনুপাত Px/Py ৰ সমতা।
(খ) বাহ্যিকতা (Externality): উপভোগ আৰু উৎপাদনত বাহ্যিকতাৰ উপস্থিতি ফলত বজাৰ বিফলতাও হয়। বাহ্যিকতা হৈছে বজাৰৰ অসিদ্ধতা য’ত বজাৰে সেৱা বা অপব্যৱহাৰৰ বাবে কোনো মূল্য প্ৰদান নকৰে। এই বাহ্যিকতাৰ ফলত সম্পদৰ অপআৱন্টন হয় আৰু ব্যৱহাৰ বা উপাদান পেৰেট’ অনুকূলতাৰ পৰা কম হয়। বাহ্যিকতা, যাক বাহ্যিক অর্থনীতি আৰু অ-অর্থনীতি (Dis-economics) বুলিও কোৱা হয়, ইয়াৰ ফলত হয় ব্যক্তিগত ব্যয়ৰ পৰা সামাজিক ব্যয় আৰু ব্যক্তিগত লাভালাভৰ পৰা সামাজিক লাভালাভৰ বিভেদ।
যেতিয়া সামাজিক নায় আৰু ব্যক্তিগত ব্যয় আৰু লাভালাভবোৰ পৃথক হয় তেতিয়া নিখুঁত প্ৰতিযোগিতাই পেৰেট’ অনুকূলতা প্ৰাপ্ত নকৰে। কিয়নো নিখুঁত প্ৰতিযোগিতাৰ অধীনত ব্যাক্তিগত প্রান্তিক ব্যয় (PMC) ব্যক্তিগত প্ৰান্তিক লাভালাভৰ (অৰ্থাৎ সামগ্ৰীৰ মূল্য) সৈতে সমান।
(গ) ৰাজহুৱা সামগ্ৰী (Public Goods): বজাৰৰ বিফলতাৰ আন এটা কাৰণ হৈছে ৰাজহুৱা সামগ্ৰীৰ অস্তিত্ব। ৰাজহুৱা কল্যাণ হৈছে এনে এক ব্যৱহাৰ যি এজন ব্যক্তিয়ে ব্যৱহাৰ কৰিলে আনৰ বাবে উপলব্ধ পৰিমাণ হ্রাস নহয়। উদাহৰণ হৈছে মহানগৰ উদ্যান, প্ৰতিৰক্ষা, আৰক্ষী, সাগৰ বা চুল, মাছ ধৰা ইত্যাদি। ৰাজহুৱা সামগ্ৰীৰ দুটা বিশেষত্ব আছে— অ-বৰ্জনযোগ্য আৰু প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাহীন। যদি কোনো এজনে খাব পাৰে তেনেহ’লে ভাল এটা বাদ দিব নোৱাৰি। যদি ইয়াৰ ব্যৱহাৰৰ ওপৰত কাৰো একচেটিয়া অধিকাৰ নাথাকে তেন্তে এয়া অ-প্রতিদ্বন্দ্বিতা । এনেদৰে ৰাজহুৱা সামগ্ৰীবোৰ কোনো বাদ দিব নোৱাৰি আৰু প্ৰতিদ্বন্দ্বিতাহীন হোৱা দুয়োটা ব্যক্তিগত সামগ্ৰীৰ দৰে মুক্ত বজাৰত বিক্ৰী কৰা নহয়।
(ঘ) উমৈহতীয়া সম্পত্তিৰ অধিকাৰ (Common Property Right): বজাৰৰ বিফলতাৰ আন এটা কাৰণ হ’ল এটা উমৈহতীয়া সম্পত্তিৰ সম্পদ। এইটো আটাইতকৈ সচৰাচৰ উদাহৰণ হ’ল হ্ৰদৰ মাছ। যিকোনো লোকে ইয়াক ধৰিব আৰু খাব পাৰে, ইয়াৰ ওপৰত কাৰো একচেটিয়া সম্পত্তি নাই। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে এটা উমৈহতীয়া সম্পত্তি বাদ দিব নোৱাৰি (যিকোনো এজনে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে) আৰু অ-প্রতিদ্বন্দ্বিতা (ইয়াৰ ওপৰত কাৰো একচেটিয়া অধিকাৰ নাই)।
এনেদৰে তেওঁলোকে সামাজিক আৰু ব্যক্তিগত লাভালাভ আৰু ব্যয়ৰ সমান কৰিবলৈ অক্ষম হয় কাৰণ গ্ৰাহকসকলে সামগ্ৰীৰ লাভালাভ ক্ৰয় কৰা সামগ্ৰীৰ মানদণ্ডৰ বিষয়ে অজ্ঞ।
একেদৰে ফাৰ্মবোৰ ভৱিষ্যতৰ মূল্যৰ বিষয়ে অজ্ঞ আৰু অনিশ্চিত, বিক্রী, প্রতিদ্বন্দ্বীৰ কাৰ্য আদিৰ বিষয়ে। কিছুমান ক্ষেত্ৰত ভৱিষতে বজাৰৰ আচৰণৰ বিষয়ে তথ্য উপলব্ধ হ’ব পাৰে। কিন্তু সেয়া পর্যাপ্ত বা অসম্পূৰ্ণ হ’ব পাৰে। এনেদৰে বজাৰৰ বিফলতা হৈছে অনিবার্য।
(ঙ) অসম্পূৰ্ণ ৰজাৰ (Incomplete Markets ): কিছুমান বস্তুৰ বজাৰ নিখুঁত প্রতিযোগিতাৰ অধীনত অসম্পূর্ণ বা অনুপস্থিত।
13. ক’জ উপপাদ্যটো চমুকৈ বুজাই লিখা।
উত্তৰঃ ক’জ উপপাদ্যয়ে বাহ্যিক সমস্যাৰ সমাধান আগবঢ়ায় যিয়ে দেখুৱায় যে কম সংখ্যক প্রভাৱিত পক্ষৰ ক্ষেত্ৰত যিকোনো বাহ্যিকতা আভ্যন্তৰীণ কৰাৰ বাবে সম্পত্তিৰ অধিকাৰ আৱন্টন পর্যাপ্ত। ক’জ উপপাদ্যটো ৰোনাল্ড ক’ছে (Ronald Coase) সম্পত্তিৰ অধিকাৰ সম্পর্কে বিকশিত কৰা হৈছিল। ক’জ উপপাদ্যটোৰ দুটা অংশ আছে এটা হ’ল লেন-দেনৰ ব্যয় সৈতে আৰু আনটো তাৰ অবিহনে।
ই মূলতঃ দাবী কৰে যে সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ সৈতে সম্পর্কিত ব্যক্তি বা গোটৰ মাজত দৰ দাম কৰিলে এক অনুকূল আৰু দক্ষ ফলাফল হ’ব, সেই ফলাফল যিয়েই নহওঁক । যেতিয়া বিৰোধী সম্পত্তিৰ অধিকাৰ থাকে তেতিয়া ক’জ উপপাদ্য প্ৰয়োগ কৰা হয়। ক’জ থিঅবেমে কয় যে আদর্শ অর্থনৈতিক পৰিস্থিতিত য’ত সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ সংঘাত আছে, জড়িত পক্ষবোৰ চৰ্তাৱলীৰ সৈতে দৰ-দাম বা মীমাংসা কৰিব পাৰে যি সমস্যাটোৰ সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ সম্পূৰ্ণ ব্যয় আৰু অন্তর্নিহিত মূল্যবোৰ সঠিকভাৱে প্ৰতিফলিত কৰিব, যাৰ ফলত আটাইতকৈ দক্ষ ফলাফল হ’ব। এনে হোৱাৰ বাবে দক্ষ প্রতিযোগিতামূলক বজাৰৰ বিশ্লেষণত পৰম্পৰাগত ভাৱে ধাৰণা কৰা পৰিস্থিতিবোৰ থাকিব লাগিব, বিশেষকৈ লেন-দেন ব্যয়ৰ অনুপস্থিতি। তথ্যবোৰ বিনামূলীয়া নিখুঁত আৰু সমতুল্য হ’ব লাগিব।
ক’জ থিঅৰেমৰ ধাৰণা হৈছে—
(ক) দৰ-দাম ব্যয়হীন হ’ব লাগিব, যদি দৰ-দামৰ সৈতে সম্পর্কিত ব্যয় থাকে যেনে— সভা বা প্ৰৱর্তন সম্পৰ্কীয় ব্যয়, ই ফলাফল প্রভাৱিত কৰে।
(খ) এনে এখন পৃথিৱী ধৰি লওঁক য’ত কিছুমান উৎপাদক বা গ্রাহক আন উৎপাদক বা গ্ৰাহকৰ দ্বাৰা উৎপন্ন বাহ্যিকতাৰ অধীন নহয়।
(গ) প্ৰদূষণকাৰীৰ সংখ্যা আৰু প্ৰদূষিত সংখ্যা সীমিত।
(ঘ) সকলোৰে ওচৰত নিখুঁত তথ্য আছে।
(ঙ) চুক্তি বলবৎ কৰাৰ বাবে এক ব্যয়হীন আদালত ব্যৱস্থা আছে।
(চ) ক্ষতিবোৰ সুলভ আৰু পৰিমাপযোগ্য।
ক’জ উপপাদ্যৰ তাৎপৰ্য (Significance of coase theorem): আধুনিক কল্যাণ অর্থনীতিৰ এক অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ অনুমানক ক’জ উপপাদ্য বুলি কোৱা হয়। ইয়াক ব্যয়ৰ লাভালাভ বিশ্লেষণ বুলি জনা যায়। ক’জ উপপাদ্যৰ কেইবাটাও স্পষ্ট নীতিগত প্রভাৱ আছে। এটা হ’ল লেন-দেনৰ ব্যয় যি এক পৰিষ্কাৰ পৰিৱেশৰ অধিকাৰৰ দক্ষ বিতৰণৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ বহু নগৰ অঞ্চলত ব্যৱসায়যোগ্য নির্গমন অধিকাৰৰ ক্ষেত্ৰত অধিকাৰৰ প্ৰতিটো বাণিজ্যৰ সৈতে যথেষ্ট পৰিমাণৰ কাগজৰ কাম জড়িত হৈ আছে। ফলস্বৰূপে, ব্যৱসায়ৰ সংখ্যা প্রায়ে হতাশজনক হয়। লেন-দেনৰ ব্যয় হ্ৰাস কৰিবলৈ মনোযোগে এনে পৰিস্থিতিত সহায় কৰিব। ক’জ উপপাদ্যৰ আন এটা নীতিগত প্ৰভাৱ হ’ল যে প্ৰায়ে প্ৰদূষণকাৰীসকলৰ ৰাজনৈতিক শক্তি এনেকুৱা হয় যে তেওঁলোকক প্ৰদুষণ হ্ৰাস কৰিবলৈ আৰু ইয়াৰ বাবে পৰিশোধ কৰিবলৈ বাধ্য কৰাটো অসম্ভব।
ইয়াৰ ফলত প্ৰায়ে এক অচলাৱস্থা সৃষ্টি হয় যি বছৰ ধৰি চলিব পাৰে। ভুক্তভোগীসকলে পৰিষ্কাৰ কৰাৰ বাবে পৰিশোধ কৰাৰ সৈতে বাস্তৱতাক স্বীকাৰ কৰি অচলাবস্থাটো খুব কমহে সমাধান কৰা হয়। আকাংক্ষিত ফলাফলটো হ’ল প্ৰদূষণৰ অনুপস্থিতি। কোনে পৰিশোধ কৰে সেৱা এক গৌণ সমস্যা। অর্থাৎ প্ৰদূষণকাৰীয়ে প্ৰদূষণ নকৰিবলৈ পৰিশোধ কৰিলেও সামাজিকভাবে দক্ষ ফলাফল এটা সম্পূৰ্ণ কৰিব পাৰি। এইটো ক’জ উপপাদ্যৰ এটা উপসংহাৰ যি এতিয়াও পৰিৱেশ নীতিত ব্যাপক গ্রহণযোগ্যতা লাভ কৰিবলৈ বাকী আছে। ঋণাত্মক আৰু ইতিবাচক বাহ্যিকতাবোৰ আভ্যন্তৰীণ কৰা হ’ব আৰু মীমাংসা মূল্যত অন্তর্ভুক্ত কৰা হ’ব যাৰ ফলত সামাজিকভাৱে দক্ষ উৎপাদন প্রাপ্ত কৰিব পাৰি। ক’জ মডেল এক অত্যন্ত শক্তিশালী ফলাফল প্রদান কৰে আৰু ই বজাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ গুৰুত্ব কঢ়িয়াই আনে, যি পক্ষক সেই অধিকাৰবোৰ আৱন্টন কৰা নহওঁক। মডেলটোৰ এক দক্ষ ফলাফলৰ ভৱিষ্যতবাণী দুটা অতি সীমিত ধাৰণাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে যে লেন-দেনবোৰ ব্যয়হীন আৰু ক্ষতিবোৰ সুলভ আৰু পৰিমাপযোগ্য।
