Environmental Economics Unit 1 পৰিচয়, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Environmental Economics Unit 1 পৰিচয় Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Environmental Economics Unit 1 পৰিচয় Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Environmental Economics Unit 1 পৰিচয়
Environmental Economics Unit 1 পৰিচয় Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Environmental Economics Unit 1 পৰিচয় The provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Introduction
ECONOMICS
ENVIRONMENTAL ECONOMICS
পাৰিপাৰ্শ্বিক অৰ্থনীতি
অতি চমু প্ৰশ্নোত্তৰ
(ক) শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱাঃ
1. পৰিৱেশীয় অর্থনীতিয়ে আন্তঃসম্পৰ্ক অধ্যয়নৰ চেষ্টা কৰে–
(ক) পৰিৱেশ আৰু সম্পদৰ আৱণ্টনৰ মাজত।
(খ) অর্থনৈতিক প্রতিনিধি আৰু পৰিৱেশৰ মাজত।
(গ) অর্থনৈতিক সমস্যা আৰু পৰিৱেশৰ মাজত।
(ঘ) পৰিৱেশ আৰু বাস্তবিদ্যাৰ মাজত।
উত্তৰঃ (খ) অৰ্থনৈতিক প্রতিনিধি আৰু পৰিৱেশৰ মাজত।
2. বাস্তব্যবিদ্যাই ঘৰুৱা খণ্ডৰ প্ৰকৃতি অধ্যয়ন কৰে আৰু অৰ্থবিজ্ঞানে আচৰণ কৰে–
(ক) দ্ৰব্যৰ ঘৰুৱা খণ্ড।
(খ) সেৱাৰ ঘৰুৱা খণ্ড।
(গ) নুহৰ ঘৰুৱা খণ্ড।
(ঘ) ওপৰৰ আটাইকেইটা।
উত্তৰঃ (গ) মানুহৰ ঘৰুৱা খণ্ড।
3. তলৰ কোনটো পৰিৱেশ তত্ত্বই অৰ্থনীতিৰ একত্ৰীকৰণ উন্নয়ন কৰে–
(ক) পৰিৱেশ সম্পদ পৰিকল্পনা।
(খ) বহনক্ষম উন্নয়ন।
(গ) পৰিৱেশ ব্যয় অধ্যয়ন।
(ঘ) পৰিৱেশ দৰ নিৰ্ণয়।
উত্তৰঃ (ক) পৰিৱেশ সম্পদ পৰিকল্পনা।
4.পৰিৱেশীয় অর্থনীতি হ’ল–
(ক) সমাজ বিজ্ঞান।
(খ) ইতিবাচক আৰু আদৰ্শগত বিজ্ঞান।
(গ) ব্যষ্টিবাদী অর্থনীতি।
(ঘ) সমষ্টিবাদী অর্থনীতি।
উওৰঃ (খ) ইতিবাচক আৰু আদৰ্শগত বিজ্ঞান।
৫। ৰাজহুৱা দ্ৰৱ্যবোৰ হ’ল–
(ক) অবর্জনীয়।
(খ) ৰাজহুৱা অনিষ্টকাৰক।
(গ) মুক্ত আৰোহণ।
(ঘ) বাহ্যিকতা।
উত্তৰঃ (ক) অবর্জনীয়।
6. ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা আৰু বৰ্জনীয়তা থাকে–
(ক) ৰাজহুৱা দ্ৰব্য।
(খ) ব্যক্তিগত দ্রব্য।
(গ) ৰাজহুৱা অনিষ্টকাৰক।
(ঘ) ওপৰৰ এটাও নহয।
উত্তৰঃ (খ) ব্যক্তিগত দ্রব্য।
7. শুদ্ধ ব্যক্তিগত দ্রব্য সেইবোৰ যাৰ উপভোগ হ’ল–
(ক) অপ্রতিদ্বন্দ্বী আৰু বৰ্জনীয়।
(খ) প্ৰতিদ্বন্দ্বী আৰু বর্জনীয়।
(গ) প্ৰতিদ্বন্দ্বী আৰু অবর্জনীয়।
(ঘ) অপ্ৰতিদ্বন্দ্বী আৰু অৰ্জনীয়।
উত্তৰঃ (খ) প্রতিদ্বন্দ্বী আৰু বৰ্জনীয়।
8. সমান্য দ্রব্য হ’ল–
(ক) অপ্ৰতিদ্বন্দ্বী আৰু বৰ্জনীয়।
(খ) প্ৰতিদ্বন্দ্বী আৰু বৰ্জনীয় দুয়োটাই।
(গ) প্রতিদ্বন্দ্বী কিন্তু বর্জনীয় নহয়।
(ঘ) প্রতিদ্বন্দ্বীও নহয় বর্জনীয় ও নহয়।
উত্তৰঃ (ঘ) প্রতিদ্বন্দ্বীও নহয় বর্জনীয়ও নহয়।
9. তলৰ কোনটো সামান্য দ্ৰব্যৰ উদাহৰণ–
(ক) আতচবাজীৰ প্ৰদর্শন।
(খ) ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা।
(গ) লো আকৰ।
(ঘ) ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান।
উত্তৰঃ (ঘ) ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান।
(খ) উত্তৰ লিখাঃ
1. অ’জন বিন্ধা কি?
উত্তৰঃ ক্ল’ৰিণ অণুৱে অ’জন অণু ভাঙি দিয়াৰ ফলত অ’জন স্তৰত সূক্ষ্ম সূক্ষ্ম ছিদ্র হয়। এনে ছিদ্রক অ’জন বিন্ধা বোলে।
2. কোন চনত ষ্টকহমত বিশ্ব পৰিৱেশ সন্মিলন অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৭২ চনত।
3. জাপানৰ টকিঅ’মহানগৰীত কোন চনত এছিড বৰষুণ হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৭ চনত।
4. প্ৰদূষণৰ প্ৰধান ভাগ কেইটা আৰু কি কি?
উত্তৰঃ প্ৰদূষণৰ প্ৰধান ভাগ চাৰিটা– (ক) বায়ু প্ৰদূষণ, (খ) জল প্ৰদূষণ, (গ) স্থল প্রদূষণ, (ঘ) শব্দ প্ৰদূষণ।
5. এছিড বৰষুণৰ ফলত কি হয়?
উত্তৰঃ পানী আৰু মাটি প্রদূষিত হয়।
6. বায়ুত কার্বন মন’ক্সাইডৰ পৰিমাণ কিমান?
উত্তৰঃ ০.১ নিযুতাংশ।
7. কার্বন মন’ক্সাইডে মানুহৰ তেজত থকা হিম’গ্লবিনৰ সৈতে বিক্ৰিয়া কৰি কি উৎপন্ন কৰে?
উত্তৰঃ কাৰ্বক্সিহিম’গ্লাবিন (Carboxy hemoglobin) উৎপন্ন কৰে।
8. পৰিবেশৰ অৱক্ষয় কি কি কাৰণত হয়?
উত্তৰঃ প্ৰাকৃতিক কাৰণ আৰু আনটো মানৱ সৃষ্ট কাৰণত।
9. ১৮৫০ চনত পৃথিৱীৰ জনসংখ্যা কিমান আছিল?
উত্তৰঃ এক বিলিয়ন।
10. বর্তমান ভাৰতৰ জনসংখ্যা কিমান?
উত্তৰঃ এশ চল্লিশ কোটি।
11. অসমৰ অভয়াৰণ্য দুখনৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ কাজিৰঙা আৰু মানাহ।
12. দুবিধ খনিজ সম্পদৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ পেট্ৰ’লিয়াম আৰু কয়লা।
13. ১৯৫০ চনত ক’ত ‘স্মগ’ সৃষ্টি হৈছিল?
উত্তৰঃ লণ্ডনৰ শিল্প প্ৰধান অঞ্চলত।
14. ভাৰতৰ ক’ত ক’ত স্মগৰ সৃষ্টি হৈছে?
উত্তৰঃ কলকাতা আৰু মুম্বাইত।
15.পাৰিপাৰ্শ্বিক অর্থনীতি মানে কি?
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক অর্থনীতি হৈছে অৰ্থনীতিৰ এক ক্ষেত্ৰ যিয়ে পৰিৱেশ নীতিৰ বিত্তীয় প্ৰভাৱ অধ্যয়ন কৰে।
16. এচিড বৰষুণৰ মুখ্য কাৰণ কি?
উত্তৰঃ এচিড বৰষুণৰ মুখ্য কাৰণ হৈছে— বায়ু প্ৰদূষণ।
17. ছালফাৰ ডাই-অক্সাইড কিহৰ দ্বাৰা উৎপন্ন হয়?
উত্তৰঃ ছালফাৰ ডাই-অক্সাইড কয়লা শক্তি প্ৰকল্পৰ দ্বাৰা উৎপন্ন হয়।
18. এচিড বৰষুণৰ ফলত কিহৰ বেছি ক্ষতি হয়?
উত্তৰঃ এচিড বৰষুণৰ ফলত উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ বেছি ক্ষতি হয়।
19. ভূমি প্ৰদুষণ হোৱাৰ উৎসসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ ভূমি প্ৰদুষণ হোৱাৰ উৎসসমূহ হ’ল— ঔদ্যোগিক বর্জিত পদার্থ, নগৰীয়া আৱৰ্জনা, কৃষি কার্য বা কৃষি আবর্জনা, তেজস্ক্রিয় প্রদূষণ ইত্যাদি।
20. বনাঞ্চল ধ্বংস বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ বনাঞ্চল ধ্বংস হৈছে মানুহৰ দ্বাৰা বনভূমিৰ স্থায়ী আৰু ইচ্ছাকৃত পৰিষ্কাৰকৰণ। যিবোৰ অন্যান্য ব্যৱহাৰ যেনে— কৃষিজাত শস্য, ভূমি, খনন কাৰ্যকলাপৰ বাবে বনাঞ্চল হেৰাই যায়।
21. শব্দ প্ৰদূষণৰ মূল উৎস কেইধৰণৰ আৰু কি কি?
উত্তৰঃশব্দ প্ৰদূষণৰ মূল উৎস দুইধৰণৰ। যেনে— প্রাকৃতিক আৰু মানৱ সৃষ্ট।
22. গোলকীয় উষ্ণতা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ সেউজ গৃহ গেছসমূহে এখন আবৰণীয় সৃষ্টি কৰি উষ্ণতা বৃদ্ধি কৰা এই পৰিঘটনাটোকেই গোলকীয় উষ্ণতা বুলি কোৱা হয়।
23. পাৰিপাৰ্শ্বিক অর্থনীতিৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক অৰ্থনীতিৰ এটা উদাহৰণ হ’ল— কার্বন নির্গমনকাৰী উদ্যোগবোৰক জৰিমনা দিবলৈ কাৰ্বন কৰ আৰোপ কৰা।
24. পৰিবেশীয় অৰ্থনীতিৰ এটা মুখ্য উদ্দেশ্য আঙুলিয়াই দিয়া।
উত্তৰঃ পৰিৱেশীয় অৰ্থনীতিৰ মুখ্য উদ্দেশ্য হৈছে মানৱ জাতিৰ ওপৰত প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱ অধ্যয়ন কৰা আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদসমূহৰ দক্ষতাৰে ব্যৱহাৰৰ পৰামৰ্শ দিয়া।
25. ‘পৰিৱেশীয় সংকট’ কেতিয়া উদ্ভব হয়?
উত্তৰঃপৰিৱেশীয় সংকট উদ্ভৱ হয় গোলকীয় উষ্ণতা, অ’জন স্তৰ হ্ৰাস, জৈৱ বৈচিত্ৰ্যতাৰ ক্ষয়, প্ৰদূষণ আদিৰ কাৰণে।
26. ৰাজহুৱা অনিষ্টকাৰকৰ এটি উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ নিৰ্বনানীকৰণ।
27. ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ অৰ্থ লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ অৰ্থ হ’ল সেইবোৰ দ্ৰব্য দিয়ে অবর্জনীয় আৰু অপ্রতিদ্বন্দ্বী লাভ সমাজৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ লোকক দিয়ে।
28. অৰ্জনীয়তাৰ সংজ্ঞা দিয়া।
উত্তৰঃ অবর্জনীয়তা হ’ল এনে এক অবস্থা য’ত কোনো এক ব্যক্তিৰ এটা সহ্যৰ উপভোগে আন ব্যক্তিৰ বাবে সেই দ্ৰৱ্যটোৰ উপলব্ধতা হ্ৰাস নকৰে।
29. কোনবোৰ দ্ৰৱ্যৰ বিভাজনশীলতা বৈশিষ্ট্যটো নাই?
উওৰঃ ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ।
30. ৰাজহুৱা অনিষ্টকাৰক কি?
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা অনিষ্টকাৰক হৈছে মানুহৰ ওপৰত পৰা ঋণাত্মক প্রভাব আৰু যিয়ে সামাজিক কল্যাণৰ হ্ৰাস কৰে। ৰাজহুৱা অনিষ্টকাৰক হৈছে ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ বিপৰীত।
31. পৰিৱেশীয় কুজনেটচ্ ৰেখাৰ আকৃতি কেনেকুৱা?
উত্তৰঃপৰিৱেশীয় কুজনেটচ্ ৰেখা ওলোটা ‘U’ আকৃতিৰ।
32. সেউজ গৃহ গেছসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ সেউজ গৃহ গেছসমূহ হৈছে কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইড, মিথেন, নাইট্ৰাছ, অক্সাইড, ক্ল’ৰফৰ কার্বন, জলীয় বাষ্প আৰু অজন।
33. অর্থনৈতিক পৰিৱেশৰ বিশেষত্ব কি?
উত্তৰঃ অৰ্থনৈতিক পৰিৱেশৰ বিশেষত্ব হৈছে— অর্থনৈতিক কাৰক যেনে— নিযুক্তি, উপাৰ্জন, মুদ্রাস্ফীতি, ইন্টাৰনেট, হাৰ, উৎপাদনশীলতা আৰু সম্পদ। এইসমূহৰ প্ৰভাৱ উপভোক্তা অৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ ক্ৰয় আচৰণৰ সামগ্রিকতা।
34. অৰ্থনীতি আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পর্ক কি?
উত্তৰঃ অৰ্থনীতি আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বহুগুণে আছে— পৰিৱেশে অর্থনীতিক সম্পদ প্ৰদান কৰে আৰু নিৰ্গমন আৰু আৱৰ্জনাৰ বাবে এক প্ৰক্ৰিয়া হিচাপে কাম কৰে।
35. অর্থনীতি আৰু পৰিৱেশ কেনেদৰে সম্পর্কিত?
উত্তৰঃ প্ৰাকৃতিক পৰিবেশে আমাৰ অৰ্থনীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। উৎপাদনত ই পোনপটীয়া হিচাপে সেৱা প্ৰদান কৰে। খনিজ আৰু জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ দৰে পাৰিপাৰ্শ্বিক সম্পদে সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ উৎপাদনত পোনপটীয়াভাৱে সহায় কৰে।
36. পৰিবেশ বা অর্থনীতি কোনটো বেছি গুৰুত্বপূৰ্ণ?
উত্তৰঃ পৰিৱেশ সুৰক্ষিত কৰাতকৈ অৰ্থনৈতিক বিকাশ অধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ।
37. পাৰিপাৰ্শ্বিক সুৰক্ষাই অর্থনীতিক কেনেদৰে সহায় কৰে?
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক সুৰক্ষাই নিজেই অর্থনৈতিক বিকাশত অৰিহণা যোগায়। পৰিষ্কাৰ বায়ু আৰু পানী, স্বাস্থ্যকৰ খাদ্য আৰু সংৰক্ষিত প্ৰকৃতি সকলোৱে মানৱ স্বাস্থ্যক লাভাৱান্বিত করে আৰু ইয়াৰ অৰ্থনৈতিক ব্যয়তকৈ বহু বেছি অর্থনৈতিক লাভালাভ হয়।
38. পাৰিপাৰ্শ্বিক অর্থনীতিৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰঃ স্থানীয় আঞ্চলিক, ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত তথ্য সংগ্ৰহ প্ৰসাৰণ আৰু নীতিগত পদক্ষেপৰ জৰিয়তে মানুহৰ মাজত আৰু মানৱতা আৰু প্ৰকৃতিৰ মাজত সম্প্ৰীতি বৃদ্ধি কৰা হৈছে পাৰিপাৰ্শ্বিক অর্থনীতিৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য।
39. বায়ু প্ৰদূষিত হোৱাৰ কাৰণ কি?
উত্তৰঃ বায়ু প্ৰদূষণ কঠিন আৰু তলৰ কণা আৰু কিছুমান গেছৰ ফলত হয় যিবোৰ বায়ুত স্থগিত থাকে। এই বলা আৰু গেছবোৰ গাড়ীৰ নিষ্কাশন, কাৰখানাৰ বুলি চৰ বীজাণু আগ্নেয়গিনি, পৰা আহিব পাৰে।
40. বায়ু প্ৰদূষণ অর্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে ক্ষতিকাৰক নে?
উত্তৰঃ বায়ু প্ৰদূষণ অর্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে ক্ষতিকাৰক হয়। বিভিন্ন পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰি বিদ্যমান অনুমানবোৰে সূচাৰ যে জনস্বাস্থ্যৰ ওপৰত ইয়াৰ নেতিবাচক প্ৰভাৱৰ জৰিয়তে বায়ু
প্ৰদূষণৰ ফলত হোৱা অর্থনৈতিক ক্ষতি যথেষ্ট বেছি আছিল আৰু GDP কমেও 0.7% আছিল।
41. বায়ু প্ৰদূষণৰ মুখ্য সমস্যাবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত শস্য, জন্তু, অৰণ্য, পানী আৰু শৰীৰৰ ক্ষতি হয়। বায়ু প্ৰদুষণৰ আন এক নেতিবাচক প্ৰভাৱ হৈছে এচিড বৰষুণৰ সৃষ্টি যি গছ, মাটি, নদী আৰু বন্যপ্ৰাণীৰ ক্ষতি কৰে।
42. মানৱ স্বাস্থ্যৰ ওপৰত পানী প্ৰদূষণৰ নেতিবাচক প্রভাব কি?
উত্তৰঃ পানী প্ৰদূষণৰ ফলত হোৱা স্বাস্থ্যৰ ওপৰত বিভিন্ন ধৰণৰ ৰোগৰ প্ৰভাৱ পৰা দেখা যায়। ৰোগবোৰৰ ভিতৰত বিভিন্ন ৰোগ যেনে— কৰ্কট ৰোগ, ডায়েৰিয়া ৰোগ, স্নায়ুবিক বিকাৰ ইত্যাদি।
43. এচিড বৰষুণ কেনেদৰে সৃষ্টি হয়?
উত্তৰঃ এচিভ বৰষুণ এক ৰাসায়নিক বিক্ৰিয়াৰ ফলত হয়। ই তেতিয়া আৰম্ভ হয় যেতিয়া ছালফাৰ ডাই অক্সাইড আৰু নাইট্ৰজেন অক্সাইডৰ দৰে যোগবোৰ বায়ুত এৰি দিয়া হয়। এই পদাৰ্থবোৰ বায়ুমণ্ডলৰ অতি ওপৰলৈ উঠিব পাৰে য’ত ই পানী, অক্সিজেন আৰু অন্যান্য ৰাসায়নিক পদার্থৰ সৈতে মিহলি আৰু প্ৰতিক্ৰিয়া কৰি অধিক এচিডক প্ৰদূষক সৃষ্টি কৰে যাক এচিড বৰষুণ বুলি কোৱা হয়।
44. সেউজ গৃহ প্ৰভাৱ (Green house effect) বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ সেউজ গৃহ গেছসমূহে কিছু পৰিমাণৰ তাপ ভূ-পৃষ্ঠলৈ নিক্ষেপ কৰে। যিহেতু এই প্ৰক্ৰিয়াটো উদ্যান শস্যৰ বাবে কাঁচেৰে নিৰ্মাণ কৰা গ্ৰীণ হাউচৰ ভিতৰৰ উষ্ণতাৰ প্ৰভাৱ পৰ্যবেক্ষণ কৰা প্ৰক্ৰিয়াটোৰ লগত একে সেয়ে ইয়াক সেউজ গৃহ প্ৰভাৱ বোলা হয়।
45. পৰিবেশ কি?
উত্তৰঃ পৰিৱেশ শব্দৰ অৰ্থ হৈছে চাৰিওফালৰ অৱস্থা। ‘এনভাইৰণমেণ্ট’ শব্দৰ উৎপত্তি হৈছে– ফৰাচী শব্দ এনভাইৰণাৰ পৰা যাৰ অৰ্থ হৈছে আশ-পাশৰ চাৰিও দিশক সামৰি বা পৰিমণ্ডলীকৃত এক নির্দিষ্ট এলেকা। এয়া হৈছে প্ৰাণী আৰু উদ্ভিদসমূহে বসবাস কৰিব পৰা বিভিন্ন বিষয়ক লৈ গঠিত এক অৱস্থাৰ অভিধা, য’ত প্ৰাণী আৰু উদ্ভিদসমূহৰ জীয়াই থাকিবৰ বাবে সকলো মৌলিক প্রয়োজন পূৰাব পৰা আৰু জীৱন প্ৰক্ৰিয়াক আগবঢ়াই লৈ যাব পৰা যেনে – বায়ু, পানী, মাটি আৰু সূৰ্যৰ পোহৰ আদি সকলো ব্যৱস্থা আছে।
46. পৰিস্থিতি তন্ত্ৰ বা বাস্তব্য বিদ্যা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ বাক্তব্য বিদ্যাৰ ইংৰাজী প্রতিশব্দ ‘ইকোলজি’ৰ উৎপত্তি গ্রীক শব্দ ‘ওইকোছ’ আৰু ‘লোগোছ’ৰ পৰা আহিছে, যাৰ অৰ্থ ক্ৰমে বাসস্থান আৰু অধ্যয়ন। বাস্তব্য বিদ্যা বা ইকোলজিত জীৱৰ স্বাভাবিক বাসস্থান আৰু চৌদিশৰ পৰিৱেশ বা পাৰিপাৰ্শ্বিকতাৰ সৈতে আন্তঃক্ৰিয়াৰ অধ্যয়ন সম্পৰ্কীয় বিষয় লৈ আলোচনা কৰা হয়।
47. পৰিস্থিতি তন্ত্র মানে কি?
উত্তৰঃ পৰিস্থিতি তন্ত্ৰ হৈছে পৰস্পৰৰ আৰু জড় উপাদানসমূহৰ মাজত জৈৱিক, ৰাসায়নিক আৰু ভৌতিক আন্তঃক্ৰিয়াৰ গতিশীল কর্মজালৰ সৈতে জড়িত বিভিন্ন জীৱৰ সম্প্ৰদায়।
48. পৰিবেশীয় অর্থবিজ্ঞান কি?
উত্তৰঃ পৰিৱেশীয় অৰ্থবিজ্ঞান হৈছে অৰ্থনীতিৰ এক নিৰ্দিষ্ট শাখা যিয়ে অর্থনৈতিক কার্যাবলী আৰু পৰিৱেশ দুয়োটাৰে মূল্য স্বীকাৰ কৰে আৰু সেই মূল্যসমূহৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিয়ে বাছনি কৰে। ইয়াৰ মুখ্য লক্ষ্য হৈছে অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপ আৰু সকলো ব্যয় যোগ কৰি অৰ্থনীতিৰ প্ৰভাৱৰ মাজত সমতা স্থাপন কৰা।
49. পৰিৱেশীয় কুজনেটচ্ ৰেখা বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ পৰিৱেশীয় গুণগতমান আৰু অর্থনৈতিক উন্নয়নৰ মাজত সম্পৰ্ক দেখুৱাবলৈ পৰিৱেশীয় কুজনেটচ্ ৰেখা ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এই তত্ত্বটো প্ৰথমে আৰম্ভ কৰিছিল অর্থনীতিবিদ ভেৰণ ডব্লিউ ৰুটানে। এই তত্ত্বই এক সম্পৰ্কৰ অৱস্থা দেখুৱায় য’ত জনমূৰি মুঠ ৰাষ্ট্ৰীয় উৎপাদন আৰু পৰিৱেশীয় অৱনমন গুণাংক বিভিন্ন ধৰণে সম্পর্কিত।
50. “পৰিৱেশীয় কুজনেটচ বেখা ওলোটা U আকৃতিৰ।” কিয়?
উত্তৰঃ পৰিৱেশীয় কুজনেটৰ তত্ত্ব অনুসৰি অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ প্ৰাৰম্ভিক অৱস্থাত প্ৰদূষণৰ স্তৰ বৃদ্ধি পায় আৰু ই সর্বোচ্চ হয়। তাৰ পিছত উন্নয়নৰ হাৰ বৃদ্ধিৰ লগে লগে ই হ্রাস পাব ধবে, যাৰ বাবে কুজনেটচ্ ৰেখা গুলোটা U আকৃতিৰ হয়।
51. বায়ুক কিয় পৰিৱেশীয় বাজহুৱা দ্ৰব্য হিচাপে গণ্য কৰা হয়?
উত্তৰঃ বায়ুক পৰিৱেশীয় ৰাজহুৱা দ্ৰৱ্য হিচাপে গণ্য কৰা হয়। ইয়াৰ কাৰণ হৈছে বায়ু যদি এজন ব্যক্তিৰ বাবে উপলব্ধ হয়, তেন্তে অন্য অতিৰিক্ত ব্যয় অবিহনেও ই আন ব্যক্তিৰ বাবেও উপলব্ধ হ’ব।
52. “পৰিবেশ হ’ল এবিধ ৰাজহুৱা দ্ৰব্য”। মন্তব্য দিয়া।
উত্তৰঃ পৰিৱেশ হৈছে এক ৰাজহুৱা দ্ৰৱ্য। পৰিবেশৰ অন্তৰ্গত সকলো গুণমান যেনে– বায়ু, পানী, মাটি আদি সকলো অবর্জনীয় আৰু অপ্ৰতিদ্বন্দ্বী যাৰ দৰ কোনোৱে নিৰ্ধাৰণ কৰিব নোৱাৰে। গতিকে পৰিৱেশ নিশ্চিতভাৱে এক উপভোগ্য ৰাজহুৱা দ্ৰৱ্য যিহেতু ই ৰাজহুৱা দ্ৰৱাৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্যসমুহ দেখুৱায়।
53. ৰাজহুৱা দ্ৰব্য আৰু ৰাজহুৱা অনিষ্টকাৰকৰ মাজত পাৰ্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা দ্ৰৱ্য হৈছে সেইবোৰ দ্ৰৱ্য যাৰ উপভোগ বা এজন ব্যক্তিৰ ব্যৱহাৰে অন্য ব্যক্তিৰ বাবে উপলব্ধতা হ্রাস নকৰে। যেনে– পানী।
আনহাতে ৰাজহুৱা অনিষ্টকাৰক হ’ল যত এজন ব্যক্তিয়ে অনুভৱ কৰা অনুপযোগিতা আন ব্যক্তিৰ বাবে সেই অনুপযোগিতা হ্ৰাস কৰিব নোৱাৰে। যেনে– পানী প্ৰদূষণ।
54. ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ ক্ষেত্ৰত পেৰেটিয়ান চৰ্তটো লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ ক্ষেত্ৰত পেৰেটিয়ান চৰ্তটো হ’ল– ইয়াৰ প্ৰান্তিক সামাজিক লাভ – (MSB) প্রান্তিক সামাজিক ব্যয় (MSC) ৰ সমান হ’ব লাগিব। অর্থাৎ MSB= MSC।
55. মুক্ত আৰোহণৰ সমস্যাৰ অৰ্থ লিখা।
উত্তৰঃ মুক্ত আৰোহণৰ সমস্যাৰ অৰ্থ হ’ল এক অৱস্থা য’ত মানুহে অন্য ব্যক্তিৰ দ্বাৰা কৰা ব্যয়ৰ পৰা লাভ আহৰণ কৰে। আন অৰ্থত ক’বলৈ হ’লে সর্বোত্তম ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ অৱস্থাত, ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ পৰা সমাজে লাভ কৰা মুঠ প্রকৃত লাভ সর্বোচ্চ হয়। এইটো গুৰুত্বপূৰ্ণ যে ব্যক্তিয়ে অন্য ব্যক্তিৰ দ্বাৰা দিয়া লাভ উপভোগ কৰিবলৈ সক্ষম হয়।
চমু আৰু ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
1. পৰিস্থিতিতন্ত্ৰৰ প্ৰকাৰসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ ঘাইকৈ দুই প্ৰকাৰৰ–
(ক) প্রাকৃতিক পৰিস্থিতিতন্ত্র।
(খ) কৃত্ৰিম অথবা মানুহৰ দ্বাৰা সৃষ্ট পৰিস্থিতিতন্ত্র।
2. পৰিৱেশৰ বিভিন্ন উপাদানসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ বিভিন্ন উপাদানসমূহ হ’ল–
(ক) অজৈৱিক উপাদান।
(খ) জৈৱিক উপাদান।
(গ) শক্তি উপাদান।
3. ৰাজহুৱা দ্ৰৱাৰ দুটা বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা দ্ৰব্যৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল—
(ক) অবর্জনীয়তা।
(খ) অপ্রতিদ্বন্দ্বিতা।
4. ব্যক্তিগত প্ৰৱ্যৰ দুটা বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ব্যক্তিগত দ্ৰব্যৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল—
(ক) বর্জনীয়তা।
(খ) প্রতিদ্বন্দ্বিতা।
5. পৰিৱেশীয় অৰ্থনীতিৰ পৰিসৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ পৰিৱেশীয় অৰ্থনীতিৰ পৰিসৰ হ’ল–
(ক) পৰিৱেশীয় অর্থনৈতিক বিশ্লেষণ।
(খ) অর্থনৈতিক উন্নয়ন।
(গ) কল্যাণ আৰ্হি।
(ঘ) পৰিবেশীয় মূল্য।
6. বায়ু প্ৰদূষিত কৰা প্ৰধান গেছসমূহ কি কি আৰু ইহঁতৰ উৎপত্তি স্থলসমূহ উ কৰা।
উত্তৰঃ (ক) কাৰ্বন মন’ক্সাইডঃ মটৰ-গাড়ী, পেট্ৰ’লজাত আৰু কয়লা ইন্ধন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা কল-কাৰখানা।
(খ) ছালফাৰ-ডাই-অক্সাইডঃ তাপ, বিদ্যুৎ, কাৰখানা আৰু কয়লা ইন্ধন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা কাৰখানা।
(গ) নাইট্রিক অক্সাইডঃ মটৰগাড়ী, কাৰখানা আৰু তাপ বিদ্যুৎ কাৰখানা।
(ঘ) হাইড্ৰ’কাৰ্বনঃ মটৰগাড়ী, তেল শোধনাগাৰ, পেট্ৰ’ল ব্যৱহাৰ কৰা কাৰখানা।
7. বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত কি কি ৰোগ হ’ব পাৰে উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ (ক) SO2 গেছ কোমল পেশীত সোমাই শৰীৰ, মুখ শুকাই তোলে, ডিঙিত খচ্খচনি তোলে আৰু চকু জলজলীয়া কৰে।
(খ) কার্বন মন’ক্সাইডে (CO) মানুহৰ স্নায়ুতন্ত্ৰ হৃদপিণ্ড আৰু হাঁওফাওঁৰ জটিলতাৰ সৃষ্টি কৰে।
(গ) হাইড্ৰ’কাৰ্বনৰ পৰা কৰ্কট ৰোগৰ সৃষ্টি কৰে।
(ঘ) নাইট্ৰ’জেনৰ অক্সাইডে চকু আৰু নাকৰ খচখচনি তোলে।
8. তেজষ্ক্রিয় প্ৰদূষণ কি আৰু ই কেনেদৰে ঘটে?
উত্তৰঃ সৃষ্টিৰ আদিৰে পৰা সূৰ্যৰ ৰশ্মি, শিল, মাটি আদিৰ পৰা বিকিৰণ হৈ তেজস্ক্রিয় পদার্থ বায়ু আৰু পানীৰ মাজেদি জীৱৰ শৰীৰত প্ৰৱেশ কৰি আহিছে। পৰিৱেশত তেজষ্ক্রিয় পদার্থব প্ৰৱেশ দুই প্ৰকাৰে ঘটে প্রাকৃতিকভাৱে আৰু কৃত্রিমভাবে। প্রাকৃতিকভাৱে শিলাখণ্ড আৰু মাটি আদিৰ পৰা কেইবিধমান তেজষ্ক্রিয় পদার্থ বিকিৰিত হৈ বায়ুমণ্ডলত প্ৰৱেশ কৰে। ই বৰষুণৰ পানীৰ লগত মিহলি হৈ ভূ-গৰ্ভৰ মাটি আৰু পানীত পৰেহি। এই বিকিৰিত তেজস্ক্রিয় পদার্থবিলাক বৰষুণৰ পানী আৰু মাটিৰ ওপৰেদি বাগৰি পৰি মাটি আৰু পানী দূষিত কৰে।
9. সামুদ্রিক প্ৰদূষণ কি? ইয়াৰ ফলত কি ৰোগ হয়?
উত্তৰঃ সাগৰৰ পানী বিভিন্ন প্ৰক্ৰিয়াৰে যেনে— সাগৰীয়া লৈতবাহী জাহাজৰ পৰা তেল পৰি সাগৰৰ পানীৰ প্ৰদূষণ হোৱাকে সামুদ্রিক প্রদূষণ বোলে। সাগৰৰ পানীত পাৰা, জিংক, লেড, কেডমিয়াম, আছেনেকি আদি ধাতব পদার্থ থাকিলে সাগৰৰ পানী প্ৰদুষিত হয়। পাৰাৰ দ্বাৰা প্ৰদূষিত পানীয়ে মানৱ দেহত মিনামাটা (Minamata) নামৰ ৰোগৰ সৃষ্টি কৰে। সেইদৰে কেডমিয়ামৰ দ্বাৰা মানুহৰ ইটাই-ইটাই নামৰ ৰোগ হয়।
10. ভূ-উষ্মীকৰণ কি?
উত্তৰঃ বায়ুমণ্ডলত সেউজগৃহ গেছৰ পৰিমাণ বৃদ্ধিৰ ফলত পৃথিৱীপৃষ্ঠৰ গড় উষ্ণতা বৃদ্ধি পাইছে। পৃথিৱীৰ উষ্ণতা বৃদ্ধিৰ বাবে যদিও মূলতঃ কার্বন-ডাই-অক্সাইড গেছেই দায়ী, তাৰ লগতে মিথেন, নাইট্ৰাছ অক্সাইড, ক্ল’ৰ ফুৰা কাৰ্বন (CFC) শ্রেণীৰ গেছকেইটায়ো উষ্ণতা বৃদ্ধি কৰাত বুজন পৰিমাণৰ অৰিহণা যোগাইছে।
উষ্ণতা বৃদ্ধিয়ে পাৰিপাৰ্শ্বিক ভাৰসাম্যতা বিনষ্ট কৰাই নহয়, জৈৱ বিচিত্ৰতাৰো হ্ৰাস কৰিব। এনেদৰে জীৱ জগতৰ বহু জীৱৰ অৱলুপ্তি ঘটিব পাৰে। ভূ-উষ্মীকৰণে কুমেক মহাদেশৰ বৰফ গলাই পৃথিৱীত বতৰৰ আমূল পৰিৱৰ্তন ঘটোৱাটোও অস্বাভাবিক নহ’ব বুলি ভবা হৈছে। কার্বন-ডাই-অক্সাইডৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি হোৱাৰ ফলত পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত সুদূৰপ্ৰসাৰী প্ৰভাব পেলাব।
11. পেলনীয়া পদাৰ্থসমূহ কেনেদৰে শ্ৰেণীবিভাগ কৰা হৈছে লিখা।
উত্তৰঃ পেলনীয়া পদাৰ্থৰ বৈশিষ্ট্য আৰু পৰিমাণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তলত দিয়া শ্ৰেণীত ভাগ কৰা হৈছে—
(ক) নগৰ বা পৌৰ এলেকাৰ পেলনীয়া পদার্থ।
(খ) শিল্প উদ্যোগৰ পেলনীয়া পদার্থ।
(গ) কৃষি কাৰ্যৰ পেলনীয়া পদার্থ।
(খ) জৈৱ (অণুজীৱ), সম্বন্ধীয় প্ৰদূষণ।
(ঘ) তেজস্ক্রিয় পদাৰ্থৰ পেলনীয়া অংশ।
(ক) নিগৰ বা পৌৰ এলেকাৰ পেলনীয়া পদাৰ্থঃ নগৰ অঞ্চলত জনসংখ্যা দিনক দিনে বাঢ়ি গৈছে আৰু মানুহবিলাকে অপৰিকল্পিতভাৱে ঘৰ সাজি লৈছে। বৰষুণৰ পানী যোৱাৰ বাবে নলা-নর্দমা নাই, নাই মুকলি ঠাই যাৰ ফলত মানুহবিলাকে নিত্য ব্যৱহৃত সামগ্রী য’তে ত’তে পেলাই দিয়ে যাৰ ফলত বৰষুণ এজাক দিলে সেইবিলাক য’তে-ত’তে সিঁচৰিত হৈ মুখ কৰিব নোৱাৰা অৱস্থা হয়। পৌৰ নিগমৰ, জাবৰ পেলোৱা ডাষ্টবিনৰ সু-ব্যৱস্থা নাই। বর্তমান আটাইতকৈ ডাঙৰ সমস্যা হৈছে পলিথিনৰ কেৰী বেগ। এই পলিথিনৰ পচনক্রিয়া নাই। নলা, নৰ্দমা আদিত এইবোৰ পেলাই দিয়াৰ ফলত নালা নৰ্দমা বন্ধ হৈ যায় আৰু বানপানীৰ সৃষ্টি কৰে।
(খ) শিল্প উদ্যোগৰ পেলনীয়া পদার্থঃ শিল্প উদ্যোগৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা পেলনীয়া পানী আৰু অন্য পদাৰ্থবোৰেই মাটি প্ৰদূষিত কৰে। এই কল কাৰখানাসমূহৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা আৰু অন্যান্য পেলনীয়া পানী আৰু অন্য পদার্থবিলাকে মাটি আৰু পানী প্ৰদূষণ ঘটাই জনজীৱন দুৰ্বাহ কৰি তুলিছে।
(গ) কৃষি কাৰ্যৰ পেলনীয়া পদার্থঃ ভাৰতবৰ্ষৰ জনসংখ্যা দ্রুত গতিত বৃদ্ধি পাইছে। ফলত অধিক খাদ্য শস্য উৎপাদন কৰিবৰ কাৰণে কৃষি কাৰ্যত বিভিন্ন ৰাসায়নিক দ্ৰৱ্য ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে। এই ৰাসায়নিক দ্ৰব্যৰ ভিতৰত ৰাসায়নিক সাৰ, কীট পতঙ্গ নিয়ন্ত্ৰণৰ কাৰণে কীটনাশক ৰোগ নিবাৰণৰ বাবে ৰোগনাশিক আদি প্ৰধান। এই ৰাসায়নিক দ্রব্যবিলাকে মাটিৰ প্ৰাকৃতিক গুণাগুণ নষ্ট কৰে। জধেমধে ৰাসায়নিক সাৰ ব্যৱহাৰ কৰিলে সাৰৰ লগতে থকা মৌল আৰু মাটিত মৌলৰ লগত বিক্রিয়া ঘটি লবণযুক্ত হয় আৰু অম্লতা বাঢ়ে। নাইট্ৰ’জেনযুক্ত সাৰৰ পৰা নাইট্রেট ৰূপত নাইট্ৰ’জেন মাটিৰ তলেদি নিৰ্ধাৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰে বৰষুণে উটুৱাই নি বিল, পুখুৰী আদিত পেলায়। ফলত ই পানীৰ লগত মিহলি হৈ মাৰাত্মক বেমাৰৰ সৃষ্টি কৰে ৷
(ঘ) জৈৱ সম্বন্ধীয় প্ৰদূষণঃ বিভিন্ন ৰোগৰ বীজাণু মাটিৰ যোগেদি শৰীৰত প্ৰৱেশ কৰি বিভিন্ন ৰোগৰ সৃষ্টি কৰে। পেলু আদি পৰজীৱীবোৰে মানুহ, অন্যান্য পোহনীয়া বা কাৰীয় পশু-পক্ষীৰ মাটিৰ যোগেদি শৰীৰত প্ৰৱেশ কৰে। ৰোগাক্ৰান্তই ত্যাগ মল-মুত্র এই বীজাণুবিলাক মাটিত বহুদিনলৈকে জীবিত হোৱা শস্য বা ঘাঁহ বন আদিত সংক্রমিত হয়। শৌচাগাৰ থকা সত্বেও বহুতো মানুহে পৰম্পৰাগত অভ্যাসৰ কাৰণে বাহনি, পথাৰ আদিত মল-মূত্র ত্যাগ কৰে। বৰষুণৰ পানীয়ে সেই মল উটুৱাই লৈ গৈ শস্যৰ পথাৰ আদিত বিয়পাই দিয়ে। পানী শুকাই যোৱাৰ পাছত সেই মলত থকা পেলুৰ কণী, অন্য বীজাণু আদি মাটিত ৰৈ যায়।
12. পৰিৱেশ অবক্ষয় সম্পর্কে কি জানা লিখা।
উত্তৰঃ হেজাৰ হেজাৰ বছৰৰ আগতে প্রাচীন মানুহে খাদ্য পানী আৰু আশ্ৰয়ৰ বাবে প্ৰকৃতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিছিল। তেওঁলোকে হাবিত চিকাৰ কৰিছিল, নদীত মাছ ধৰিছিল আৰু বনৰীয়া ফলমূল খায় বৰ্তি আছিল। সমাজৰ উন্নতি হোৱাত আৰু জনসংখ্যা বঢ়াৰ ফলত প্ৰকৃতিৰ ওপৰত মানুহে বেছিকৈ দাবী কৰিব ধৰিলে। লাহে লাহে প্রাকৃতিক অঞ্চলবোৰ ধ্বংস কৰি সেইবোৰৰ ঠাইত চহৰ, নগৰ, গাঁও, খেতি পথাৰ, ৰাষ্ট্ৰীয় ঘাই পথ, ৰেলপথ অনুষ্ঠান প্রতিষ্ঠান,শিল্প আদি গঢ় লৈ উঠাৰ ফলত প্ৰকৃতিৰ স্বাভাৱিক জগতখন বিনষ্ট হ’ল । ইয়াৰ লগে লগে পৰিৱেশ প্ৰদূষণো আৰম্ভ হ’ল।
অকল মানুহৰ দ্বাৰাই নহয়, প্ৰকৃতিৰ দ্বাৰাও পৰিৱেশ প্ৰদূষিত হয়। ভূমিকম্প, আগ্নেয়গিৰিৰ উদ্গীৰণ,ভূমিস্খলন, বানপানী, খৰাং বতৰ, বিজুলী-ঢেৰেকনী, শিলাবৃষ্টি, ধুমুহা আদিয়ে মানুহ আৰু প্ৰাণী জগতৰ ক্ষতি সাধন কৰে। কিন্তু প্রকৃতিয়ে কৰা ক্ষতিতকৈ মানুহে কৰা ক্ষতিৰ প্ৰভাৱত পৰিৱেশ বেছি প্ৰদূষিত হয় আৰু ই মানৱ জাতিৰ ভৱিষ্যতৰ বাবেও এক ভয় কাৰণ হৈ পৰিছে। পৰিৱেশ প্ৰদুষণ বৰ বেছি ধৰণৰ নহ’লে প্ৰকৃতিয়ে নিজে তাক নিজ পদ্ধতিৰে সংশোধন কৰি ল’ব পাৰে। কিন্তু শোষণ অত্যাধিক হ’লে প্ৰকৃতিয়ে পৰিশোধন কৰি ল’ব নোৱাৰা হৈ পৰে আৰু তেতিয়াই ভালেমান পৰিৱেশৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি হয়। যোৱা তিনিটা দশকত জনসংখ্যা বৃদ্ধি আৰু অপৰিকল্পিতভাবে গঢ় লোৱা উদ্যোগবোৰে পৃথিৱীৰ পৰিবেশত এক গুৰুতৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰিছে। আমাৰ পৰিৱেশ গঠন কৰা বায়ু, পানী আৰু মাটি সম্প্রতি প্ৰদূষিত আৰু ই মানুহ আৰু প্ৰাণীজগতৰ স্বাস্থ্যৰ প্ৰতি বিৰাট ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰিছে। মানব জাতিয়ে প্ৰকৃতি প্ৰদূষণৰ পৰা মুক্তি বিচাৰিছে।
13. পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাৰ মুখ্য সমস্যাসমূহ কি কি আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাবোৰ হৈছে জৈৱ ভৌতিক পৰিবেশৰ ওপৰত মানুহৰ কাৰ্যকলাপৰ ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ। পৰিৱেশ সুৰক্ষা হৈছে পৰিৱেশ আৰু মানুহ দুয়োৰে হিতৰ বাবে ব্যক্তিগত, সাংগাঠনিক বা চৰকাৰী স্তৰত প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ সুৰক্ষিত কৰাৰ এক প্ৰথা। পৰিৱেশবাদ এক সামাজিক আৰু পারিপার্শ্বিক আন্দোলন, ওকালতি, শিক্ষা আৰু সক্ৰিয়তাৰ জৰিয়তে পাৰিপার্শ্বিক সমস্যাবোৰ সমাধান কৰে। পৰিৱেশ সমস্যাবোৰৰ ভিতৰত মুখ্য সমস্যাবোৰ হৈছে— প্ৰদুষণ (বায়ু, পানী, ভূমি, শব্দ ইত্যাদি), বনাঞ্চল ধ্বংস, মৰুভূমিকৰণ / খৰাং, এচিড বৰষুণ ইত্যাদি।
(ক) প্ৰদূষণঃ প্লাষ্টিক গধুৰ ধাতু আৰু নাইটেটৰ দৰে বিষাক্ত পদাৰ্থৰ ফলত হোৱা বায়ু, পানী আৰু মাটিৰ প্ৰদূষণ কাৰখানাৰ দ্বাৰা মুকলি হোৱা বিষাক্ত পদাৰ্থ আৰু গেছ, জীবাশ্ম ইন্ধনৰ দহন এচিড বৰষুণ আৰু উদ্যোগিক আৱৰ্জনাৰ দৰে কাৰকৰ ফলত পৰিবেশ প্ৰদূষণ হয়।
পৰিৱেশ প্ৰদূষণৰ বাবে প্ৰাকৃতিক আৰু মানুহে যধে-মধে কৰা কাৰ্যকলাপ দুয়োটাই দায়ী। মানুহে বিবেচনাহীনভাৱে কৰা কাৰ্যকলাপ এই সমস্যাৰ বাবে বেছিকৈ জগৰীয়া আৰু ইয়াৰ কিছুমান পৰিণতিক আকৌ পূৰ্বৰ অৱস্থালৈ ঘূৰাই নিব পৰা নাযায়। কেতিয়াবা প্রাকৃতিকভাবে ঘটা কিছুমান ঘটনাও অধিক বিপদজনক হৈ পৰে।
(খ) বনাঞ্চল ধ্বংসঃ আৱাসিক ঔদ্যোগিক বা বাণিজ্যিক প্ৰকল্পৰ বাবে স্থান প্ৰস্তুত কৰাৰ বাবে গছৰ ক্ষতি হৈছে। ইয়াৰ ফলত অক্সিজেনৰ পৰিমাণ কমি যায় আৰু উষ্ণতা বৃদ্ধি পায় আৰু বৰষুণৰ পৰিমাণ কমি যায়। বনাঞ্চল ধ্বংসৰ প্ৰধান কাৰণসমূহ হৈছে কাঠৰ উদ্যোগ স্থাপন কৰা, বনাঞ্চল এলেকা কৃষি ভূমিলৈ ৰূপান্তৰ কৰা, পথ, দলং, উদ্যোগ আদিৰ আগাঁথনি নিৰ্মাণৰ কাৰ্যকলাপ, বনাঞ্চলত বন্য জীৱ-জন্তুৰ চোৰাং চিকাৰ ইত্যাদি। বনাঞ্চল ধ্বংসৰ আটাইতকৈ জ্ঞাত পৰিণাম হৈছে জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ প্ৰতি ইয়াৰ ভাবুকি। দৰাচলতে অৰণ্যই জৈব বৈচিত্ৰ্যৰ কিছুমান কেন্দ্ৰক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে। বহুতো প্ৰজাতিৰ প্ৰাণী বনাঞ্চলত বাস কৰে। বনাঞ্চল ধ্বংসৰ প্ৰভাৱ এই জীৱ-জন্তবোৰৰ ওপৰত পৰে।
(গ) মৰুভূমিকৰণ / খৰাংঃ জলবায়ুৰ তাৰতম্য আৰু মানৱ কাৰ্যকলাপকে ধৰি বিভিন্ন কাৰকৰ বাবে অৰ্ধ-শুষ্ক আৰু উপ-আৰ্দ্ৰ এলেকাত ভূমিৰ অবক্ষয় হোৱা প্ৰক্ৰিয়াকে মৰুভূমিকৰণ বুলি কোৱা হয়। ইসকলো মহাদেশতে (এন্টার্কটিকাৰ বাহিৰে) দেখা যায়। লাখ লাখ লোকৰ জীৱিকাৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পৰা দেখা যায়। মৰুভূমিৰণে ওপৰৰ মাটি, ভূগর্ভস্থ, পানীৰ ভাণ্ডাৰ পৃষ্ঠৰ প্ৰবাহ, মানুহ, পণ্ড আৰু উদ্ভিদ সকলোতে প্রভাবিত কৰে।
(ঘ) এচিড বৰষুণঃ এচিড বৰষুণ এক ৰাসায়নিক প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত হয়। উদ্যোগিক কাম কাজ আৰু জীৱাশ্ম ইন্ধন দহনৰ ফলত উৎপন্ন হোৱা ছালফাৰ আৰু নাইট্ৰ’জেনৰ অক্সাইডসমূহ হৈছে বায়ুমণ্ডলৰ গেছসমূহৰ পৰা সৃষ্টি হোৱা এচিডৰ প্ৰধান উৎস। বতাহে যেতিয়া ছালফাৰ ডাই অক্সাইড আৰু নাইড্ৰ’জেনৰ অক্সাইডসমূহক বিভিন্ন দিশত বৈ নিয়ে তেতিয়া সেইবোৰ পানীৰ বাষ্পৰ সংস্পৰ্শলৈ আহি ছাল ফিউৰিক এচিড, নাইট্রিক এচিড, ছালফেট আৰু নাইট্ৰেটৰ ক্ষুদ্র কণা সৃষ্টি কৰে। এই ৰাসায়নিক পদার্থসমূহ সেমেকা (যেনে— এচিড বৰষুণ, তুষাৰ, কুঁৱলী আৰু মেঘবাষ্প আদি) আৰু শুকান (যেনে— এচিড ধূলিকণা) পদাৰ্থৰ ৰূপত ভূ পৃষ্ঠলৈ নামি আহে। এই গোটেই প্ৰক্ৰিয়াটোত সৃষ্টি হোৱা মিশ্ৰণটোকে এচিড বা অম্ল বৰষুণ বুলি কোৱা হয়। এচিড বৰষুণৰ মুখ্য কাৰণ হৈছে বায়ু প্ৰদূষণ। এচিড বৰষুণে উদ্ভিদ আৰু প্রাণীক অধিক ক্ষতি কৰে।
14. পাৰিপাৰ্শ্বিক অর্থনীতি বুলিলে কি বুজা? অর্থনীতি আৰু পৰিবেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক কি বুজাই লিখা।
উত্তৰঃ পাৰিপাৰ্শ্বিক অর্থনীতি হৈছে অৰ্থনীতিৰ এক ক্ষেত্ৰ যিয়ে পৰিৱেশ নীতিৰ বিত্তীয় প্ৰভাৱ অধ্যয়ন কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে কাৰ্বন নির্গমনকাৰী উদ্যোগবোৰক জৰিমনা দিবলৈ কাৰ্বন কৰ আৰোপ কৰা।
পৰিৱেশে মানুহৰ দ্বাৰা অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপ চাৰিটা ধৰণে সমৰ্থন কৰে। ই জীৱন সমর্থন, যোগান প্ৰদান কৰে, উৎপাদন আৰু ব্যৱহাৰৰ বাবে প্ৰাকৃতিক সম্পদ, আৱৰ্জনা সামগ্ৰী শোষণ কৰে। অৰ্থনীতিয়ে পৰিৱেশ ব্যৱস্থাৰ ভিতৰৰ পৰা কাম কৰে আৰু ইয়াৰ কাৰ্যকলাপে পৰিৱেশক প্ৰভাৱিত কৰে আৰু পিছৰটোৱে অর্থনীতিকো প্ৰভাৱিত কৰে। সামগ্ৰী আৰু সেৱা উৎপাদনৰ বাবে অৰ্থনীতিয়ে মানৱ নিৰ্মিত মূলধন, শ্ৰম আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদ (যেনে— কয়লা, তেল, পেট্রোলিয়াম ইত্যাদি) খনিজ আৰু ধাতু আদি পৰিৱেশৰ পৰা ব্যৱহাৰ কৰে। সম্পদবোৰ নৱীকৰণযোগ্য বা অনৱীকৰণযোগ্য হ’ব পাৰে। নৱীকৰণযোগ্য সম্পদবোৰ হৈছে সেইবোৰ যাৰ পৰিমাণ হ্রাস হ’লে বৃদ্ধি কৰিব পাৰে। অৰণ্য আৰু মাছ ধৰা এই শ্ৰেণীত আহে। আনহাতে, অ-নৱীকৰণযোগ্য সম্পদবোৰ হৈছে সেইবোৰ সম্পদ যাৰ ব্যৱহাৰৰ ফলত অৱসাদ সৃষ্টি কৰিব নোৱাৰি। কয়লা, লো, খাৰুৱা তেল এই শ্ৰেণীৰ অনৱীকৰণযোগ্য সম্পনত আছে। এই সম্পদবোৰ মানুহে উৎপাদন কৰিব নোৱাৰে। সেয়েহে সেইবোৰক অৱসাদজনক সম্পদ বুলি কোৱা হয়।
অর্থনীতি আৰু পৰিৱেশৰ সম্পৰ্ক কেনেধৰণৰ সেইটো নিম্নলিখিত চিত্ৰত দেখুওৱা হৈছে। পৰিবেশ চিত্ৰটোৰ গোটেই ডাঙৰ বৃত্তটোৰ দ্বাৰা প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হয়। পৰিৱেশৰ অর্থ হৈছে ভূমি, পৰিৱেশ তন্ত্র, ভূমিপৃষ্ঠৰ তলত জমা হোৱা সকলো খনিজ আৰু ধাতু, বিশ্বৰ মহাসাগৰ আৰু বায়ুমণ্ডল আৰু প্ৰাকৃতিক জলবায়ুৰ দৰে সকলো প্ৰাকৃতিক সম্পদ। অর্থনীতিক পৰিৱেশ প্ৰণালীৰ ভিতৰত দেখুওৱা হৈছে য’ত কাম কৰে।
অর্থনীতি প্রতিষ্ঠানবোৰে প্ৰাকৃতিক সম্পদ, মানৱ সৃষ্ট মূলধন আৰু শ্ৰমৰ ব্যৱহাৰেৰে পৰিয়ালৰ ব্যৱহাৰৰ প্ৰৱণতা পূৰ্ণ কৰাৰ বাবে সামগ্ৰী আৰু সেৱা উৎপাদন কৰে। পৰিৱেশ আৰু অৰ্থনীতিৰ মাজত বহুতো সম্পর্ক আছে।
প্ৰথমতে, বায়ু, মাটি, মাটিৰ উৰ্বৰতা, জৈৱ বৈচিত্র্য (অর্থাৎ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী) অন্তর্ভুক্ত থকা পৰিবেশ প্ৰণালী যাৰ ওপৰত পৰিয়ালৰ জীৱন নিৰ্ভৰ কৰে। মানুহৰ অস্তিত্ব জীয়াই থকাৰ বাবে সেইবোৰ অত্যাৱশ্যকীয় আৰু প্রয়োজনীয়। যদি এই পৰিস্থিতিৰোধত কোনো বহৎ পৰিমাণৰ হ্রাস হয় তেতিয়া পৰিবেশ প্ৰণালীৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা মানৱ জীৱনৰ ওপৰত অত্যন্ত ধ্বংসাত্মক প্ৰভাৱ পৰিব।
দ্বিতীয়তে; পৰিৱেশে অর্থনীতি প্রতিষ্ঠান আৰু পৰিয়ালবোৰৰ উৎপাদন আৰু ব্যৱহাৰৰ বাবে খনিজ, ধাতু, খাদ্য, কাঠ আৰু কপাহৰ দৰে কেঁচা সামগ্ৰী আৰু শক্তি সম্পদ প্রদান কৰে। এই প্রাকৃতিক সম্পদবোৰ নৱীকৰণযোগ্য বা অনৱীকৰণযোগ্য হ’ব পাবে। ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে কিছুমান অনৱীকৰণযোগ্য সম্পদ সংৰক্ষণ কৰিব লাগিব আৰু এই ক্ষেত্ৰত তেওঁলোকৰ মানৱ নির্মিত বিকল্প বিচাৰি উলিওৱাৰ প্ৰচেষ্টা কৰিব লাগিব। উদাহৰণস্বৰূপে, কয়লা ৰাহি কৰিবলৈ সৌরশক্তি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। ইয়াৰ উপৰিও আনকি নৱীকৰণযোগ্য সম্পদবোৰো বহনক্ষমভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। উদাহৰণস্বৰূপে, কনধ্বংসৰ ফলত মৰুভূমিৰণ হোৱা উচিত নহয় বুলি নিশ্চিত কৰিবলৈ, গছৰ ক্ষতি পূৰণ কৰিবলৈ নতুন গছ ৰোপণ কৰা হ’ব। অৰ্থনীতিৰ পৰা পৰিৱেশলৈ সম্পদৰ বিপৰীত প্ৰবাহৰ দ্বাৰা ওপৰোক্ত চিত্ৰত নৱীকৰণযোগ্য সম্পদৰ ব্যৱহাৰ দেখুওৱা হৈছে।
তৃতীয়তে, গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম হৈছে কাৰ্বন-ডাই-অক্সাইডৰ (চিত্ৰত দেখুওৱাৰ দৰে আৱৰ্জনা সামগ্ৰী শোষণ কৰা যি ফাৰ্মবোৰৰ উৎপাদন প্ৰক্ৰিয়াৰ পৰা শক্তি প্ৰকল্পৰ পৰা বা উৎপন্ন হোৱা পৰিয়ালবোৰৰ ব্যৱহাৰ কাৰ্যকলাপৰ পৰা উৎপন্ন হয়। সেয়েহে পৰিৱেশটো আৱৰ্জনা চিংক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। আবর্জনা বিভিন্ন ৰূপত হ’ব পাৰে যেনে– বায়ু আৰু পানী-বাহিত। মন কৰিবলগীয়া যে পৰিৱেশৰ এই আৱৰ্জনাকে শোষণ কৰিবলৈ বা সেইবোৰ সুৰক্ষিতভাৱে নিষ্কাশন কৰাৰ সীমিত আত্মীকৰণ ক্ষমতা আছে। সেইটো হ’ল তেওঁলোকক কিছুমান ক্ষতিহীন পদার্থলৈ ৰূপান্তৰ কৰা। পৰিৱেশ প্ৰণালীৰ বিভিন্ন অংশই একাধিক কার্যই সম্পাদন কৰিব পাৰে।
15. পানী প্ৰহণৰ কাৰণ আৰু পানী প্ৰদূষণ ৰোধ কৰিবলৈ ল’বলগীয়া ব্যৱস্থাবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ পানী প্ৰদূষিত কৰা বিভিন্ন কাৰণবোৰ হ’ল— নগৰ অঞ্চলত খোৱা পানীৰ যোগান ধৰা হয় যদিও সেই পানী পৰিবাহী যিবিলাক নলা সেইসমূহত মামৰ ধৰা বাবেও খোৱা পানী প্ৰদূষিত হয়। জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ ফলত য’তে ত’তে মল-মূত্র ত্যাগ কৰা, গা ধোৱা আদিৰ ফলতো পানী প্ৰদূষণ হয়। পানীৰ বিভিন্ন কীটনাশক দ্ৰৱ্য আৰু ৰাসায়নিক দ্রব্য নগৰ অঞ্চলত বেছি মিহলি হয় যাৰ ফলত পানী প্ৰদূষিত হয়। নগৰ অঞ্চলত ব্যাপক হাৰত হোৱা বায়ু প্ৰদূষণৰ বাবেও খোৱাপানী প্ৰদূষিত হোৱা দেখা যায়। কল কাৰখানাৰ পৰা নিৰ্গত হোৱা উচ্ছিষ্টই পানী প্ৰদূষিত কৰে।
কৃষি পথাৰৰ পৰা নিগৰি যোৱা পানীত কাটনাশক ঔষধ, সাৰ আৰু পশু-পক্ষীৰ ময়লা মিহলি হৈ থাকে। এই বিষাক্ত বস্তুবোৰ বৰষুণৰ পানীৰ লগত মাটিত প্ৰৱেশ কৰে আৰু নৈ বিল আদি জলাশয়ত প্ৰৱেশ কৰে। সাৰবোৰে পানীত হোৱা ঘাঁহবন আৰু শেলুৱৈ আদি বৃদ্ধিত সহায় কৰে ফলত সেইবোৰে গোটেই জলভাগ আগুৰি ধৰে যাৰ ফলত জলজ প্রাণীবোৰৰ জীৱন ধাৰণ অসম্ভৱ হৈ পৰে। কীটনাশক দ্ৰব্যবোৰ পানী প্ৰদূষিত কৰি পানীৰ ব্যৱহাৰ অনুপযুক্ত কৰি তোলে।
কল-কাৰখানাৰ যন্ত্ৰপাতিৰ অংশ বিশেষ ঠাণ্ডা কৰাৰ পাছত তলত পানী পুনৰাই জলাশয়ত এৰি দিলে জলাশয়ৰ পানী প্ৰহিত হয়। পানীৰ সামান্যতম উষ্ণতা বৃদ্ধিয়ে মাহ আৰু আন জলজ প্রাণীৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে। বেছি গৰম পানীয়ে মাছ অন্যান্য জলজ প্রাণীৰ সংখ্যা হ্রাস। কৰি আনিছে। গৰম পানীয়ে শেলুৱৈ আৰু আন আন জলজ উদ্ভিদৰ বংশ বৃদ্ধিত সহায় কৰে। খাৰুৱা তেলৰ বেহাবেপাৰ কৰিবলৈ সাগৰীয় জাহাজেৰে তেল অনা নিয়া কৰিবলগীয়া হয়। তেল বাগৰি পৰি নাইবা দুৰ্ঘটনাৰ ফলত খাবৱা তেল সাগৰৰ পানীৰ ওপৰত পৰি সাগৰৰ পানী প্ৰদূষিত কৰে। ১৯৬৮ আৰু ১৯৮৩ চনৰ ভিতৰত ৫০০তকৈ অধিক টেঙ্কাৰ দুৰ্ঘটনাত পতিত হোৱাৰ ফলত বহুত নিযুত টন খাৰুৱা তেল সাগৰৰ পানীত মিহলি হয়। এইবোৰে সমুদ্র পৃষ্ঠৰ আৰু জলজ প্ৰাণীৰ বিপদ মাতি আনে।
আণৱিক পৰীক্ষা কৰা সময়ত বায়ুমণ্ডলত সৃষ্টি হোৱা ৰেডিও একটিভ ধূলিকণাবোৰ বৰষুণৰ পানীৰ লগত মাটিত সৰি পৰে। ইয়াৰ কিছুমান বৰষুণৰ পানীত ভূগৰ্ভত প্ৰৱেশ কৰি ভূগর্ভস্থ পানী প্ৰদূষিত কৰে। কিছুমান এনে পানী নৈ, বিল পুখুৰী আদিত পৰি সেইবোৰ প্ৰদূষিত করে লগতে মানুহ আৰু প্ৰাণীজগতৰ যিসকলে তেনে প্ৰদূষিত পানী পান কৰে তেওঁলোকৰো ক্ষতি হয়, লগত ই জনস্বাস্থ্যৰ প্ৰতি ভাবুকিৰ সৃষ্টি কৰে।
পানী প্ৰদূষণ ৰোধ কৰিবলৈ ল’বলগীয়া ব্যৱস্থাবোৰঃ
(ক) কল-কাৰখানাৰ প্ৰদূষিত ময়লা আদি পৰিশোধন নকৰাকৈ নদী, নলা নাইবা আন কোনো জলাশয়ত পেলাব দিব নালাগে। চৰকাৰে কঠোৰ আইন কৰি ময়লা পৰিশোধন কৰাৰ ব্যৱস্থা নথকা কাৰখানাক বস্তু উৎপাদনৰ অনুমতি দিব নালাগে।
(খ) গৃহস্থৰ ঘৰৰ জাৱৰ, ময়লা আদি পৰিশোধন কৰাৰ পাচতহে পানীত পেলোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
(গ) ৰাসায়নিক কীটনাশক ঔষধ আৰু সাৰৰ প্ৰয়োগ সীমিত কৰিব লাগে আৰু গছ-গছনিৰ পৰা তৈয়াৰী কীটনাশক ঔষধ উৎপাদন কৰি সেইবোৰ ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে।
(ঘ) আইনৰ দ্বাৰা মানুহ আৰু জীৱৰ মৰাশ নদীত পেলোৱা বন্ধ কৰিব লাগে আৰু নদীৰ .পাৰ পৰিষ্কাৰ কৰি ৰাখিব লাগে।
(ঙ) পানীত হোৱা ঘাঁহবোৰ সঘনাই উভালি পেলোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
(চ) পটাচিয়াম পাৰমাঙ্গানেট ব্যৱহাৰ কৰি পানী অনুজীবমুক্ত কৰি ৰাখিব লাগে।
(ছ) দেহত পানীয়ে কৰিব পৰা অপকাৰৰ বিষয়ে ৰাইজক সজাগ কৰিব লাগে ৷ চৰকাৰী আৰু বেচৰকাৰী সংস্থাসমূহে প্ৰদূষিত পানীয়ে কৰা অপকাৰৰ বিষয়ে ৰাইজক সচেতন কৰিব লাগে।
16. ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত বনজ সম্পদৰ বৰঙণি বিচাৰ কৰা। ভাৰত চৰকাৰৰ বন নীতিৰ ওপৰত এটি চমুটোকা লিখা।
উত্তৰঃ বনজ সম্পদঃ মানুহৰ জীৱনধাৰণ আৰু জীৱন নির্বাহত অবশ্যই গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছে। আনকথাত অৰণ্যৰ অবিহনে মানুহে জীৱন ধাৰণ কৰিব নোৱাৰিলেহেঁতেন। সেই কাৰণে মুঠ ভূভাগৰ ১/৩ ভাগ বনাঞ্চল হিচাপে থাকিব লাগে বুলি বিশেষজ্ঞসকলে মত প্ৰকাশ কৰিছে। ইয়াৰ অবিহনে পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্যতা নষ্ট হ’ব আৰু ভূমি ক্ষয় হ’ব।
ভাৰতবৰ্ষৰ মুঠ ৬৭ হেজাৰ হেক্টৰ মাটি বনাঞ্চলৰ ভিতৰুৱা অৰ্থাৎ মুঠ মাটিকালিৰ দুইভাগেই বনাঞ্চল। এই বনাঞ্চলসমূহক সংৰক্ষিত, নিয়ন্ত্রিত আৰু অশ্রেণীভূক্ত হিচাপে ভাগ কৰা হৈছে। মুঠ বনাঞ্চলৰ ৫৩ শতাংশ সংৰক্ষিত, ৩০ শতাংশ নিয়ন্ত্ৰিত আৰু ১৭ শতাংশ অশ্রেণীভুক্ত বনাঞ্চল ঘাইকৈ হিমালয় পর্বতৰ নামনি অঞ্চৱ, বিন্ধ্যপর্বত, দাক্ষিণাত্যৰ অঞ্চলতে আছে। উত্তৰ ভাৰত অঞ্চলৰ বনাঞ্চল কম। তদুপৰি সমগ্ৰ দেশতে বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ কমি গৈছে । ১৯৭২-৭৩ চনৰ হিচাপ মতে ভাৰতত মুঠ বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ আছিল ৫.৫ কোটি হেক্টৰ। ১৯৮০-৮১ চনত ইয়াৰ পৰিমাণ ৪.৬ কোটি হেক্টৰ হয়হি অৰ্থাৎ বছৰি ৫ লাখ হেক্টৰ বন ধ্বংস কৰা হৈছে। এই সমস্যা সমাধান কৰিবৰ বাবে চৰকাৰী ব্যৱস্থা আৰু ব্যক্তিগত তথা সামাজিকভাৱে আন্দোলন গঢ়ি উঠিছে। কিছুমান সমাজবাদী অনুষ্ঠানে বনাঞ্চল ধ্বংসৰ পৰা ৰক্ষা কৰিবলৈ উঠি পৰি লাগিছে। এনে গতিত বনাঞ্চল ধ্বংস হোৱাটো আগন্তুক বিপদৰ লক্ষণ।
বনাঞ্চলৰ উপকাৰিতাঃ বনাঞ্চলে মানুহৰ যথেষ্ট উপকাৰ সাধন কৰিছে। বিশেষকৈ পৰিৱেশৰ ভাৰসাম্যতা ৰক্ষা কৰি মানৱ সমাজক উপকৃত কৰিছে। বনাঞ্চলৰ পৰিমাণে জলবায়ুক প্রভাৱিত কৰি উত্তাপ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। বনাঞ্চলে ভূমিক্ষয় ৰোধ কৰে। তদুপৰি কাঞ্চল উভৈনদী হ’লে বৰষুণ বেছি হয়। বৰষুণৰ পানীৰে নদী, বিল, হ্রদ আদি পানীৰে পূৰ্ণ কৰি শস্য আৰু খোৱা পানীৰ যোগান ধৰে। দ্বিতীয়ত, আজিকালি স্থাপন কৰা বনভিত্তিক উদ্যোগবোৰৰ কেঁচামাল বনাঞ্চলে যোগান ধৰে। এই উদ্যোগবোৰে বহু মানুহৰ জীৱিকা নিৰ্বাহৰ বাট মুকলি কৰিছে। কনাঞ্চলে যোগান ধৰা খেৰ-কাঠ, ঘৰুৱা বা উদ্যোগৰ বাবে অপৰিহাৰ্য। গৃহ নিৰ্মাণ সামগ্রী হিচাপে কাঠ, বাঁহ, খেৰ আদি ভাৰতৰ অধিকাংশ লোকৰ প্ৰয়োজনীয় সমল। তদুপৰি জুই বা ইন্ধন হিচাপে কাঠৰ তুলনা নাই। কিয়নো বর্তমান সময়ত শক্তি সংঘাতৰ সময়ত ই প্ৰায় দেশব প্রয়োজনীয় শক্তির ৬০ ভাগ যোগান ধৰে। মৌ, লা, ধুনা বিভিন্ন ধৰণৰ ৰং কেঁচামাল আদি বনাঞ্চলে যোগান ধৰে। চতুর্থতে সাম্প্ৰতিক কালত গঢ়ি উঠা পর্যটন উদ্যোগ বনাঞ্চলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ বৰিছে। বিচিত্ৰ আৰু বিৰল পশু-পক্ষীৰ সংৰক্ষণ কৰা বনাঞ্চলৰ শোভা চাবলৈ দেশ বিদেশষ বহু পর্যটনকাৰী আছে। পৰ্যটনৰ লগত আনুষংগিক বহুতো সৰু বৰ উদ্যোগ গঢ়ি উঠি নিয়োগৰ বাট মুকলি কৰিছে। বিদেশৰ ভ্ৰমণকাৰী আৰু বিদেশলৈ কিছুমান উৎকৃষ্ট বনজ সম্পন্ন ৰপ্তানি কৰি বৈদেশিক মুদ্রা অর্জন কৰে।
চৰকাৰী বননীতিঃ ভাৰতবৰ্ষৰ বনাঞ্চল ক্রমান্বয়ে কমি যোৱাৰ লগে লগে ইয়াৰ গুৰুত্ব বাঢ়িছে। ইংৰাজসকল ভাৰতলৈ আহি পথ পৰিবহণ, ৰেল পৰিবহণ, খনিজ সম্পদ আহৰণ আদি কাম কৰোঁতে বহুতো বনাঞ্চল ধ্বংস হ’ল। সেয়ে ১৯২৮ চনৰ কৃষি আয়োগে বনাঞ্চল সংৰক্ষণ আৰু সংবৰ্দ্ধনৰ বাবে সুপৰিসৰ কৰে।
স্বাধীনতাৰ পাছত ভাৰত চৰকাৰে ১৯৫২ চনত বননীতি ঘোষণা কৰে। ইয়াৰ আগতে ১৯৫০ চনৰ পৰা বন মহোৎসৱ পালন কৰি বনাঞ্চল ৰক্ষাৰ সন্দৰ্ভত জনসাধাৰণৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰে।
১৯৫২ চনত চৰকাৰে ঘোষণা কৰা বননীতিৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যসমূহ হৈছে—
(ক) ভাৰতবৰ্ষৰ মুঠ মাটিকালিৰ শতকৰা ৩৩.৩ ভাগ বনভূমিত পৰিণত কৰা। তদুপৰি এই ক্ষেত্ৰত পাৰ্বত্যৰ অঞ্চলৰ পৰা শতকৰা ৬০ ভাগ আৰু সমতলৰ পৰা শতকৰা ২০ ভাগ কনভূমি কৰিব লাগে।
(খ) জধে-মধে বনাঞ্চল ধ্বংস নকৰি সুৰক্ষা কৰা।
(গ) পৰিকল্পিত বনানীকৰণৰ সহায়ত বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰি পাহাৰৰ মাটি আৰু নদীৰ পাৰৰ মাটিৰ অৱক্ষয় ৰোধ কৰা।
(ঘ) কৃষিকৰ্মত সহায় কৰিবৰ বাবে গাঁৱৰ ওচৰত থকা পতিত ভূমিত বনানীকৰণ কৰা।
(ঙ) বন-ভিত্তিক উদ্যোগৰ উন্নয়ন। বনাঞ্চলৰ উন্নতিৰ জৰিয়তে বনজভিত্তিক উদ্যোগসমূহৰ সম্বন্ধ স্থাপন কৰা, যাতে বনজাত সামগ্ৰীৰ যোগান বৃদ্ধি পায়।
(চ) ভাৰতবৰ্ষৰ বনাঞ্চলৰ উৎপাদিকা শক্তি বৃদ্ধি কৰা।
পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ কালত বনজ সম্পদ উন্নয়ন চৰকাৰৰ বননীতি পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ যোগেদি কাৰ্যকৰী কৰাৰ ব্যৱস্থা লোৱা হয়।
দেশৰ প্ৰতিখন পৰিকল্পনাতে বনাঞ্চলৰ উন্নয়নৰ বাবে লোৱা ব্যৱস্থাৰ উদ্দেশ্য হৈছে—
(ক) বনাঞ্চলৰ উৎপাদন বৃদ্ধি কৰা ৷
(খ) বনভিত্তিক উদ্যোগৰ লগত সংগতি ৰাখি বন উন্নয়ন।
(গ) বনাঞ্চলক গ্রাম্য অর্থনীতিন সহযোগী হিচাপে স্থাপন কৰা। দেশৰ জন্মান্বয়ে বাঢ়ি যোৱা বনজ সম্পদৰ চাহিদাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি তিনিখন আঁচনি হাতত লোৱা হয়।
সেইবোৰ হৈছে—
(ক) সোনকালে বাঢ়ি যোৱা বৃক্ষৰোপণ।
(খ) অর্থনৈতিকভাৱে লাভজনক বৃক্ষৰোপণ।
(গ) বৃক্ষৰোপণৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰা।
উল্লেখযোগ্য যে, আগত বনাঞ্চল প্রকৃতিয়েই সৃষ্টি কৰিছিল । এতিয়া মানুহৰ দ্বাৰা বৃক্ষৰোপণৰ দ্বাৰা বনাঞ্চলৰ বৃদ্ধি কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰা হ’ব। কনজসম্পদ আহৰণ কৰিবৰ বাবে উন্নত কৌশলৰ প্ৰয়োগ কৰা হয়। উন্নত দেশসমূহত আধুনিক যন্ত্রপাতি ব্যৱহাৰ কৰি বনজসম্পদ আহৰণ কৰা হয়। বিশেষকৈ পার্বত্য অঞ্চল দুর্গম হোৱা বাবে তাৰ পৰা সম্পদ আহৰণ কৰিব নোৱাৰি। সেইবাবে চৰকাৰে আধুনিক কৌশল প্রয়োগ কৰাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
দেশৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে প্ৰয়োজন হোৱা খৰি কাঠৰ পৰিমাণ কমি যোৱলৈ লক্ষ্য ৰাখি কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ১৯৮০-৮১ চনত সামাজিক বনানীকৰণ আঁচনি হাতত লয়। সেই আঁচনিৰ দ্বাৰা মানুহৰ বসতি প্ৰধান অঞ্চলৰ আশে-পাশে থকা চৰকাৰী পতিত মাটিত গছ-গছনি ৰোৱাৰ আঁচনি লোৱা হয়। তদুপৰি জনসাধাৰণৰ মাজত বনাঞ্চল বৃদ্ধিৰ কাৰ্যসূচী জনপ্ৰিয় কৰিবৰ বাবে বিনামূল্যে গাছগুলিও বিতৰণ কৰা হয়। সেইদৰে শিশুসকলক সজাগ কৰিবৰ উদ্দেশ্যেৰেও প্ৰতিজন শিশুৰ বাবে গছ ৰোপণ কাৰ্যসূচীও হাতত লোৱা হয়।
বন উন্নয়ন নিগমঃ নতুন বনাঞ্চল গঢ়ি তোলা, বনজ সম্পদ আহৰণ কৰিবৰ বাবে নতুন কৌশল প্রয়োগ কৰা, বনজ সম্পদ বিক্ৰী কৰা আদি উদ্দেশ্য ৰাখি কেন্দ্ৰীয় ৰাজ্যসমূহত বহুতো বন উন্নয়ন নিগম স্থাপন কৰা হয়।
বন সম্পদ জৰীপঃ ভাৰত চৰকাৰে ১৯৮১ চনত বন জৰীপ নামৰ এটা প্ৰতিষ্ঠান গঢ়ি তোলে।
ইয়াৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য হৈছে বনাঞ্চল জৰীপ কৰি ইয়াৰ উন্নতিৰ বাবে পৰামৰ্শ দিয়া।
ৰাষ্ট্ৰীয় পতিত মাটি উন্নয়ন বোর্ডঃ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে ১৯৮৫ চনত এই বোর্ড গঠন কৰি ৫ নিযুত হেক্টৰ পতিত মাটি প্ৰতি বছৰে উন্নত কৰি গছ-গছনি ৰোৱাৰ ব্যৱস্থা কৰে।
পৰিকল্পনাত বনাঞ্চলৰ বাবে কৰা ব্যয়ঃ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে প্ৰথম পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাত ১০ কোটি টকা কন উন্নয়নৰ বাবে ব্যয় কৰে আৰু দ্বিতীয় পৰিকল্পনাত ইয়াৰ পৰিমাণ ১৯ কোটিলৈ বৃদ্ধি কৰে। তৃতীয় আৰু চতুর্থ পৰিকল্পনাত ইয়াৰ পৰিমাণ হয় ক্ৰমে ৪৬ কোটি আৰু ৬৯৩ কোটি টকা। পঞ্চম পৰিকল্পনাত মুঠ ব্যয় ৭৫ কোটি টকা আৰু ষষ্ঠ আৰু সপ্তম পৰিকল্পনাত ক্রমে ৬৯৩ কোটি টকা আৰু ১.৮৫৯ কোটি টকা।
পৰিকল্পনাৰ আঁচনিসমূহত ধন বিনিয়োগ কৰি দেশৰ বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ এই শতিকাৰ ভিতৰত½ অংশলৈ বৃদ্ধি কৰাৰ লক্ষ্যত উপনীত হ’বৰ বাবে চেষ্টা কৰা হৈছে যাতে ইয়াৰ পৰা উৎপাদন বাঢ়ে আৰু প্ৰাকৃতিক ভাৰসাম্যতা ৰক্ষা পৰে।
17. ভাৰতীয় অর্থনীতিত বনজ সম্পদৰ সংৰক্ষণ আৰু উন্নয়নৰ গুৰুত্ব বিচাৰ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ নতুন বনাঞ্চল গঢ়ি তোলাৰ ওপৰত বিশেষ ব্যৱস্থা পৰিলক্ষিত হোৱা নাই যদিও আগৰে পৰা থকা বনাঞ্চলসমূহ সংৰক্ষণ কৰাত চৰকাৰে যত্নৰ ত্রুটি কৰা নাই। ভাৰতত বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ মুঠ মাটিকালিৰ মাত্ৰ ২০.২ শতাংশ। জনসংখ্যাৰ মাত্ৰাধিক বৃদ্ধিৰ ফলত হাবিৰ গছ-গছনি অবাধে ধ্বংস কৰা হৈছে। ফলত অনেক ৰাজ্যত বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ দ্রুত গতিত হ্রাস পাই আহিছে। এই অবস্থা অব্যাহত থাকিলে দেশৰ অৰ্থনীতিত নিঃসন্দেহে বিৰূপ প্ৰতিক্ৰিয়া পৰিব।
দেশৰ বনাঞ্চলৰ সংৰক্ষণ আৰু উন্নয়ন অতীব প্রয়োজন হৈ পৰিছে। বনাঞ্চলে দেশৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগাব পাবে। ঔদ্যোগিক দিশত উন্নত পাশ্চাত্যৰ দেশবোৰতো এই দিশত চিন্তাচৰ্চা কৰা হৈছে আৰু অনেক দেশত বনাঞ্চলৰ উন্নয়নৰ বাবে নানান প্রচেষ্টা হাতত লোৱা হৈছে।
বনাঞ্চলৰ সংৰক্ষণঃ পৰিৱেশজনিত কাৰণত বনাঞ্চলৰ সংৰক্ষণ কৰাটো অতি প্রয়োজন। প্ৰথমতে, বনাঞ্চলে পৰিৱেশ আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাৰ উন্নতি সাধন কৰে। গছ-গছনিয়ে তাপমাত্ৰা হ্ৰাস কৰে আৰু জলবায়ু সমভাবাপন্ন কৰি ৰাখে। ইয়াৰ ফলত বৰষুণৰ মাত্ৰা বৃদ্ধি পায়।
দ্বিতীয়তে, গছ-গছনিয়ে ভূমিৰো সংৰক্ষণ কৰে। গছে মাটিৰ পানীভাগ শুহি লৈ গড়াখহনীয়া ৰোধ কৰে। মাটিৰ উৰ্বৰতা বৃদ্ধি কৰে।
তৃতীয়তে, বনাঞ্চল সংৰক্ষণ কৰাৰ আন এটা কাৰণ হ’ল ইয়াক গৰু-মহৰ চৰণীয়া পথাৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ই পশুখাদ্যৰ যোগান ধৰে। সেইবাবে কৃষকৰ উপকাৰৰ বাবে কৃষি উন্নয়নৰ বাবে বনাঞ্চলৰ সংৰক্ষণ বিশেষভাৱে প্ৰয়োজন।
বনাঞ্চলৰ উন্নয়নঃ নিম্নলিখিত কাৰণত বনাঞ্চলৰ উন্নয়ন হোৱাটো প্ৰয়োজন।
প্ৰথমতে, ভাৰতৰ বুজনসংখ্যক লোক খাদ্য, খৰি আৰু ঘৰ নিৰ্মাণৰ সামগ্ৰীৰ দৰে মৌলিক প্ৰয়োজনৰ বাবে হাবি-বননিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। তদুপৰি ভাৰতৰ প্ৰায় ১০ লাখ মানুহ জীৱিকাৰ বাবে বনাঞ্চলৰ ওপৰত প্ৰত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে জড়িত।
দ্বিতীয়তে, বনাঞ্চলৰ পৰা অসংখ্য প্রয়োজনীয় আৰু দুষ্প্ৰাপ্য দ্রব্য আহৰণ কৰা হয়। কাঠ-বাঁহৰ বাহিৰেও লা, ধুনা, খয়েৰ, আঠা, নানান সুগন্ধি দ্রব্য হাবিৰ পৰাই পাব পাৰি। মূল্যবান ঔষধি গছৰ পৰা নানাবিধ ঔষধ প্ৰস্তুত কৰা হয়।
তৃতীয়তে, বনাঞ্চলত উৎপাদিত কেতবোৰ দ্ৰৱ্য উদ্যোগত কেঁচা সামগ্ৰী হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কাগজ, প্লাইউড, দিয়াচলাই আদি কনভিত্তিক উদ্যোগবোৰ সম্পূর্ণভাবেই কাজ সম্পদৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
শেষত, বনজ সম্পদে দেশৰ ৰাজহ বৃদ্ধি কৰাৰ লগতে বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ আহৰণতো অৰিহণা যোগাইছে। কাঠ, বাঁহ-বেতৰ সামগ্ৰী, কাগজ, অগৰু আদি সামগ্ৰীৰ বাবে এখন নিৰ্ভৰশীল বিদেশী বজাৰ গঢ়ি উঠিছে।
18. বজাৰৰ বিফলতাৰ সমাধানসমূহ কি কি হ’ব পাৰে?
উত্তৰঃ বজাৰৰ বিফলতাৰ দূৰ কৰিবলৈ কেইবাটাও প্ৰতিকাৰ কাৰ্যকৰী কৰিব পাৰি। সেইবোৰৰ ভিতৰত আছে–
(ক) আইনৰ ব্যৱহাৰ (Use of legislation): চৰকাৰবোৰে বজাৰৰ বিফলতা নিয়ন্ত্রণ কৰিব পৰা এটা উপায় হ’ল আচৰণ সলনি কৰা, আইন ৰূপায়ণ কৰা। উদাহৰণস্বৰূপে চৰকাৰে চহৰৰ কেন্দ্ৰবোৰত গাড়ী চলাবলৈ নিষিদ্ধ কৰিব পাৰে বা কম বয়সীয়া শিশুক সুৰা বিক্ৰী কৰা ব্যৱসায়বোৰক উচ্চ জৰিমনা আৰোপ কৰিব পাৰে কিয়নো পদক্ষেপবোৰ অবাঞ্ছিত আচৰণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
(খ) মূল্য প্রণালী (Price Mechanism): মূল্য প্ৰণালীবোৰ গ্ৰাহক আৰু উৎপাদক দুয়োৰে আচৰণ সলনি কৰিবলৈ প্ৰস্তুত কৰা হৈছে। গ্ৰাহকৰ ক্ষতি কৰা সামগ্ৰীৰ বাবে চৰকাৰে কৰ বৃদ্ধি কৰি তেওঁলোকৰ ব্যৱহাৰ নিৰুৎসাহিত কৰিব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে— চিগাৰেট আৰু সুৰাৰ ওপৰত কৰ সময়ে সময়ে বৃদ্ধি কৰা হয় যাতে তেওঁলোকৰ ব্যৱহাৰ নিৰুৎসাহিত হয় আৰু অসম্পর্কিত তৃতীয় পক্ষৰ ওপৰত সেইবোৰৰ ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ হ্ৰাস হয়।
19. পৰিৱেশীয় অৰ্থনীতিৰ প্ৰকৃতি বিশ্লেষণ কৰা।
উত্তৰঃ পৰিৱেশীয় অর্থনীতিক ইতিবাচক লগতে আদর্শমূলক বিজ্ঞান হিচাপে গ্ৰহণ কৰা হয়। পৰিবেশীয়ে অর্থনীতিয়ে প্ৰদূষণৰ ক্ষুদ্ৰ আৰু বৃহৎ দিশও আবৰি লয়। গতিকে পৰিৱেশীয় অর্থনীতিৰ প্ৰকৃতিক তলত দিয়া ধৰণে বিশ্লেষণ কৰিব পাৰি–
(ক) ইতিবাচক আৰু আদৰ্শগত বিজ্ঞান: পৰিৱেশীয় অর্থনীতি হৈছে বিজ্ঞানসন্মত তত্ত্বৰ এক ব্যৱহাৰ আৰু কল্যাণমূলক অর্থনীতিৰ এক সামান্য ব্যৱহাৰ যদি পৰিৱেশীয় অর্থনীতিয়ে.. কাৰ্যকৰণ সম্পৰ্ক অধ্যয়ন কৰে, তেন্তে ইয়াক ধনাত্মক অর্থনীতি বুলি জনা যায়। কিন্তু, সমস্যা নীতিৰ লগত জড়িত, এই অধ্যয়নক আদর্শগত বিজ্ঞান বুলি বিবেচনা কৰা হয়।
(খ) ব্যক্তিবাদী আৰু সমষ্টিবাদী দৃষ্টিভংগী: পৰিৱেশীয় অর্থনীতি সমষ্টিবাদীৰ লগতে ব্যষ্টিবাদী দৃষ্টিভংগীৰ পৰা অধ্যয়ন কৰিব পাৰি। যেতিয়া প্ৰদূষণৰ সমস্যা অৰ্থনীতিৰ লগত জড়িত যেনে– উদ্যোগিক চহৰত সতেজ বায়ুৰ অভাৱ, ইয়াকে পৰিৱেশীয় অৰ্থনীতিৰ ব্যষ্টিবাদী দৃষ্টিভংগী বুলি জনা যায়। কিন্তু, যদি প্ৰদূষণৰ সমস্যা সমস্ত অর্থনীতিৰ লগত জড়িত, যেনে– ক্রমান্বয়ে তাপমাত্রা বৃদ্ধি হোৱা, তাকে পৰিৱেশীয় অর্থনীতিৰ সমষ্টিবাদী দৃষ্টিভংগী বুলি কোৱা হয় ৷
প্রাথমিক দৃষ্টিভংগীৰ উপৰিও পৰিবেশীয় অৰ্থনীতিৰ প্ৰকৃতিক স্থিতিশীল আৰু গতিশীল লগতে সমাজ বিজ্ঞানৰ অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰত বৃদ্ধি কৰিব পাৰি ।
(গ) স্থিতিশীল আৰু গতিশীল অধ্যয়ন: পৰম্পৰাগত আৰু নৱ পৰম্পৰাগত অর্থনীতিবিদসকলে স্থিতিশীল আৰু গতিশীল আদৰ্শক পৰিৱেশৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰে। তেওঁলোকে অর্থনৈতিক কল্যাণৰ আদৰ্শক পৰিৱেশৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰে যি প্ৰকৃতিগতভাৱে স্থিতিশীল হয়। আকৌ গতিশীল আর্হিত, তেওঁলোকে অবণ্য, খনিজ পদার্থ, জীবাশ্ম ইন আৰু জলসম্পদৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে৷
(ঘ) সামাজিক বিজ্ঞান হিচাপে: পৰিৱেশীয় অর্থনীতিয়ে প্ৰদূষণ আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ অর্থনৈতিক আৰু পৰিচালনা সম্পৰ্কীয় দিশৰ লগত লেন-দেন কৰে। ই মানুহ আৰু তেওঁলোকৰ পার্থিব পৰিৱেশৰ লগত সম্পৰ্ক কৰে। ই মানুহৰ ওপৰত প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱ সম্পর্কে আলোচনা কৰে আৰু সম্পদৰ পূৰ্ণ ব্যৱহাৰৰ বাবে পৰামৰ্শ প্ৰদান কৰে যাতে সামাজিক কল্যাণ বৃদ্ধি হয় আৰু সামাজিক ব্যয় হ্রাস পায় ।
20. পৰিৱেশীয় অৰ্থনীতিৰ পৰিসৰ সম্পৰ্কে বিশ্লেষণ কৰা।
উত্তৰঃ পৰিৱেশীয় অর্থনীতিক ইতিবাচক লগতে আদর্শগত বিজ্ঞান হিচাপে বিবেচনা কৰা হয়। ই সমাজৰ কল্যাণৰ লগতে অর্থনীতিৰ উন্নয়ন তত্ত্বৰ লগত নিকট সম্পর্ক ৰক্ষা কৰে। গতিকে, পৰিৱেশীয় অর্থনীতিৰ বহল পৰিসৰ আছে যাক তলত দিয়া ধৰণে লিখিব পাৰি–
(ক) অর্থনীতি পৰিবেশ বিশ্লেষণ: পৰিবেশীয় অর্থনীতি প্রাথমিকভাৱে পৰিৱেশৰ ওপৰত অৰ্থনৈতিক কাৰ্যাৱলীৰ প্ৰভাৱ আলোচনা কৰে আৰু ব্যক্তি, প্রতিষ্ঠান, উদ্যোগ আৰু সম্পূর্ণ অর্থনীতিত ইয়াৰ তাৎপর্য দেখুৱায়। অর্থনীতিবিদসকলে বিভিন্ন অর্থনৈতিক কার্যকলাপ আৰু ইয়াৰ বাহ্যিক প্ৰভাৱ বৰ্ণনা কৰিবলৈ অৰ্থনীতি পৰিবেশ তত্ত্ব যেনে – বস্তুগত সমতা ভর আৰু লিওনটি প্রচুৰতা তত্ত্ব উলিয়াইছিল।
(খ) অর্থনৈতিক উন্নয়ন: পৰিবেশীয় অর্থনীতিৰ মুখ্য লক্ষ্য হৈছে অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন আৰু পৰিৱেশৰ সদৃশাৰ মাজত ভাৰসাম্যতা ৰক্ষা কৰা। ইয়াক লাভ কৰিবলৈ, পৰিৱেশীয় অর্থনীতিবিদসকলে আর্থ-সামাজিক সম্ভাৱনীয়তা অনুসন্ধান কৰিব লাগিব যাতে প্রদূষণ হ্রাস কৰিব পাৰি আৰু জীৱন-ধাৰণৰ মানদণ্ড উন্নত কৰিব পাৰি।
(গ) কল্যাণৰ পথ: পৰিৱেশীয় অর্থনীতি পৰিবেশীয় সমস্যাসমূহ সমাধানৰ বাবে অর্থনৈতিক কল্যাণ কাঠামো গঠন কৰিছে। কল্যাণ কাঠামো সীমিত সম্পদসমূহৰ লগতে প্ৰদূষণৰ বিভিন্ন সমস্যাৰ নৈতিক দৃষ্টিভঙ্গী আৰু সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ বাবে হোৱা বজাৰ বিফলতা অন্তৰ্ভুক্ত কৰে। গতিকে ই পৰিৱেশৰ সমস্যা সমাধানৰ বাবে শ্রেষ্ঠ কৌশলটোৰ পৰামৰ্শ দিয়ে।
(ঘ) পৰিৱেশমূলক মূল্য: পৰিৱেশৰ সমস্যাসমূহ সম্পূৰ্ণৰূপে সম্পদৰ লগত জড়িত। নৱ পৰম্পৰাগত অর্থনীতিবিদসকলে বিভিন্ন সম্পদসমূহ যেনে– পুখুৰী, অৰণ্য, জীবাশ্ম ইন্ধন, পানী আদিৰ বিবেচক ৰূপত ব্যৱহাৰৰ বিশ্লেষণ কৰে অৰ্থাৎ পৰিবেশীয় মূল্যবোৰ হ’ল অর্থনৈতিক মূল্য। এইটো সমাজৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ যে সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে সীমিত সম্পদসমূহ সংৰক্ষণ কৰা হয়।
(ঙ) বিশুদ্ধ প্রযুক্তি: বর্তমান সময়ত পৰিৱেশ প্ৰদূষণৰ মুখ্য কাৰণ হৈছে প্ৰচলিত প্ৰযুক্তিসমূহৰ অপব্যৱহাৰ আৰু উন্নত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৰ্থতা। পৰিৱেশ অর্থনীতিবিদসকলে উপযুক্ত আৰু বিশুদ্ধ প্ৰযুক্তিৰ সপক্ষে মতপোষণ কৰে যাতে ই প্ৰাকৃতিক সম্পদ আৰু ইন্ধনৰ অতি বিবেচক ব্যৱহাৰ দিয়ে আৰু পৰিৱেশ সংৰক্ষণ কৰে।
(চ) সংৰক্ষণ নীতি: পৰিৱেশীয় অর্থনীতিয়ে অর্থনীতিৰ সংৰক্ষণৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। অর্থাৎ ই অর্থনৈতিক কাৰ্যাৱলীৰ বাবে উৎপাদনশীল সম্পদসমূহৰ লগতে ইন্ধন সম্পদ চাহিদাৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰে। ই প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ দক্ষ আৰু মিতব্যয়িতাৰে ব্যৱহাৰৰ পৰামর্শ দিয়ে।
(ছ) বহুমূলিতা: পৰিবেশীয় অর্থনীতি হৈছে এক বহুমূলিতা বিষয়। ই ভিন ভিন্ বিষয় যেনে– জীববিজ্ঞান, বাস্তব্যবিদ্যা, পার্থিব বিজ্ঞান, নৈতিক শাস্ত্ৰ আৰু অৰ্থনীতিৰ একত্ৰীকৰণ। গতিকে ইয়াৰ পৰিসৰ অতি বিস্তৃত।
21. অর্থনীতি আৰু পৰিৱেশৰ পাৰস্পৰিক ক্রিয়া আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ অৰ্থনীতিয়ে প্ৰধানকৈ অর্থনৈতিক এজেন্টসমূহক নিৰ্দেশ কৰে। আকৌ পৰিবেশ গঠন হয় সকলো জৈৱিক আৰু অজৈবিক উপাদানসমূহ লগ হৈ।
অর্থনীতি আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ পাৰস্পৰিক সম্পৰ্ক তলৰ চিত্ৰৰ সহায়ত দেখুৱাব পাৰি–
ধৰা হ’ল অৰ্থনীতিত অকল দুটাই খণ্ড যেনে– উৎপাদন আৰু উপভোগ আছে। দ্ৰব্য আৰু সেৱাৰ বিনিময় আৰু উৎপাদনৰ উপাদান এই দুটা খণ্ডৰ মাজতেই সংঘটিত হয়।
চিত্ৰত পৰিবেশক দুটা ধৰণে দেখুওৱা হৈছে আৰু তিনিটা আন্তাসম্পর্কিত বৃত্ত E₁, E₂, E₃ আৰু চাৰিসীমা E₄ ৰ সহায়ত দেখুৱাইছে। উৎপাদন খণ্ডই ইন্ধন আৰু খনিজ পৰিবেশৰ পৰা আহৰণ কৰে আৰু দ্রব্য উৎপাদন কৰে যিবোৰ উপভোগ খণ্ডক যোগান ধৰে। উৎপাদন প্রক্রিয়াত একে সময়তে আবর্জনাও উৎপন্ন হয়, ইয়াৰে এটা অংশ পুনৰুদ্ধাৰ কৰা হয় উৎপাদন খণ্ডতে R₂,। আকৌ একে পুনৰুদ্ধাৰ প্ৰক্ৰিয়া উপভোগ খণ্ডটো হয় R₁। গতিকে পৰিৱেশৰ প্ৰথম কাৰ্য হৈছে ইন্ধন আৰু সম্পদ যোগান ধৰা যাক E₁ বৃত্তৰ সহায়ত দেখুওৱা হৈছে। আকৌ পৰিবেশৰ দ্বিতীয় কাৰ্য হৈছে আৱৰ্জনা নিষ্কাশন করা যাক E₂ বৃত্তৰ সহায়ত দেখুওৱা হৈছে। ইয়াৰ পৰৱৰ্তী কাৰ্য হৈছে আৰাম আৰু বিনোদন প্রদান। ইয়াক E₃ বৃত্তৰ সহায়ত দেখুওৱা হৈছে। আকৌ চাৰিসীমা E₄ য়ে পৰিৱেশে প্ৰদান কৰা গোলকীয় জীৱন অনুকূল ব্যৱস্থাক বুজাইছে। অর্থাৎ পৰিৱেশে তাপমাত্রা, পানী, বায়ুমণ্ডল আদি জীৱৰ অনুকূল কৰি ৰাখে। E₂আৰু E₄ ৰ মাজৰ ৰেখাই বুজায় যে আৱৰ্জনা নির্গমনে জীবন অনুকূল ব্যবস্থাৰ বেয়াকৈ প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে।
গতিকে ক’ব পাৰি যে পৰিৱেশে একতকৈ অধিক কার্য সম্পাদন কৰে। পৰিৱেশক এটা কামত ব্যৱহাৰ কৰাৰ ফলত ই আন সেৱা প্ৰদান কৰাৰ ক্ষেত্ৰত অক্ষম হয় যেনে– নদীত আৱৰ্জনা পেলোৱাৰ ফলত ই নদীৰ সৌন্দৰ্যতা হ্ৰাস কৰাৰ লগতে জল-জীৱসকলৰ জীৱন বিপদাপন্ন। কৰে।
গতিকে দেখা যায় যে, অর্থনীতি আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বহুমুখী।
22. পৰিৱেশীয় কুজনেটচ্ ৰেখাৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পৰিৱেশীয় গুণগতমান আৰু অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ মাজৰ সম্পৰ্ক ব্যাখ্যা কৰিবলৈ পৰিবেশীয় কুজনেট তত্ত্বটো আগবঢ়াইছিল। এই তত্ত্বটো প্ৰথমে অর্থনীতিবিদ Veron. W. Ruttan-এ আগবঢ়াইছিল। এই তত্ত্ব অনুসৰি যি সম্পর্ক দেখুওৱা হয় সেয়া হৈছে জনমূৰি আয় মুঠ ৰাষ্ট্ৰীয় উৎপাদন আৰু পৰিৱেশ অৱনমনৰ গুণাংক।
এই তত্ত্বটো অনুসৰি, অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত প্ৰদূষণৰ স্তৰ বৃদ্ধি হয় আৰু ই সর্বোচ্চ পর্যায়ত উপনীত হয়। প্ৰদূষণৰ সৰ্বোচ্চ পৰ্যায়ক দিশ নিৰ্ধায়ক বিন্দু বুলি ক’ব পাৰি ইয়াৰ পিছত দেশখনে প্ৰদূষণৰ সমস্যা সমাধানৰ বাবে যথেষ্ট সম্পদ আহৰণ কৰে যাৰ বাবে প্ৰদূষণৰ স্তৰ হ্ৰাস হয় পৰিৱেশীয় কুজনেটচ্ ৰেখাৰ আকৃতি তলত চিত্ৰৰ সহায়ত দেখুওৱা হ’ল–
চিত্ৰত দেখা যায় পৰিবেশীয় কুজনেটচ্ ৰেখা ওলোটা ‘U’ আকৃতিৰ হয়। অর্থাৎ ই প্রথমে উর্ধমুখী হয় আৰু পিছত নিম্নমুখী হয়। প্ৰাৰম্ভিক অৱস্থাত EKC উর্ধমুখী হয়, কিয়নো অধিক উৎপাদনৰ ফলত অধিক প্ৰদূষণ নির্গত হয়। আন অৰ্থত ক’বলৈ হ’লে প্ৰাথমিক অৱস্থাত জনমুৰি GNP বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে পৰিৱেশ প্ৰদূষণো বৃদ্ধি হয় আৰু ই সর্বোচ্চ অবস্থাত উপনীত হয়। কিন্তু সর্বোচ্চ অৱস্থাৰ পিছত EKC ৰেখা নিম্নমুখী হয়। কিয়নো উন্নত দেশসমূহে বহুতো নীতি-নিয়ম আৰোপ কৰে পৰিৱেশৰ গুণগতমান উন্নত কৰিবলৈ। সমসাময়িকভাৱে পৰিৱেশ প্ৰদূষণৰ হাৰ জনমুৰি ৰাষ্ট্ৰীয় আয় বৃদ্ধিৰ লগে লগে হ্ৰাস পায়।
