যক্ষ্মা (Tuberculosis) হৈছে মাইকোবেক্টেৰিয়াম যক্ষ্মাৰোগৰ ফলত হোৱা এক প্ৰাচীন মানৱ ৰোগ যি মুখ্যতঃ হাঁওফাঁওপ্ৰভাৱিত কৰে, যাৰ ফলত পালমোনাৰী ৰোগ আটাইতকৈ সচৰাচৰ উপস্থাপন হয়। অৱশ্যে, যক্ষ্মা হৈছে এক প্ৰটিয়ন প্ৰেজেণ্টেচনৰ সৈতে এক বহু-প্ৰণালীবদ্ধ ৰোগ। সচৰাচৰ প্ৰভাৱিত অঙ্গ প্ৰণালীবোৰৰ ভিতৰত আছে শ্বাসতন্ত্ৰ, গেষ্ট্ৰোইনটেষ্টিনেল (জিআই) প্ৰণালী, লিম্ফোৰেটিকুলাৰ প্ৰণালী, ছাল, কেন্দ্ৰীয় স্নায়ুতন্ত্ৰ, পেশীকংকাল প্ৰণালী, প্ৰজনন প্ৰণালী, আৰু যকৃত। কোনো জ্ঞাত পাৰিপাৰ্শ্বিক জলাশয় নথকা মানৱ বীজাণুৰ বাবে, মাইকোবেক্টেৰিয়াম যক্ষ্মাৰোগে জীয়াই থকাৰ কলাক সন্মান িত কৰিছে আৰু আধুনিক সময়ৰ পৰা প্ৰাচীনকালৰ পৰা মানৱ সম্প্ৰদায়ত অব্যাহত আছে। আগলৈ এই প্ৰৱন্ধটিত যক্ষ্মা Tuberculosis ৰোগ আৰু ইয়াৰ সৈতে জড়িত অন্যান্য তথ্যৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হʼব।
Read also: Typhoid Fever and Treatment | টাইফয়ড জ্বৰ আৰু প্ৰতিকাৰ
যক্ষ্মা নিয়ন্ত্ৰণত লাভ আৰু নতুন ঘটনা আৰু মৃত্যু দুয়োটাহ্ৰাস হোৱা স্বত্বেও, যক্ষ্মা এতিয়াও বিশ্বজুৰি ৰোগ আৰু মৃত্যুৰ এক বৃহৎ বোজা। নতুন সংক্ৰমণ আৰু যক্ষ্মা ৰোগৰ মৃত্যুৰ বিশ্বব্যাপী বোজাৰ বেছিভাগ উন্নয়নশীল দেশ, ভাৰত, ইণ্ডোনেছিয়া, চীন, নাইজেৰিয়া, পাকিস্তান আৰু দক্ষিণ আফ্ৰিকাৰ সৈতে বহন কৰে, যি 2015 চনত যক্ষ্মা মৃত্যুৰ 60% হয়, (বিশ্ব স্বাস্থ্য সংস্থা, 2017)।
উন্নয়নশীল দেশবোৰে যক্ষ্মা ৰোগৰ বোজাৰ অসামঞ্জস্যপূৰ্ণ অংশ বহন কৰে। ওপৰত তালিকাভুক্ত ছয়খন দেশৰ উপৰিও, এছিয়া, আফ্ৰিকা, পূৱ ইউৰোপ আৰু লেটিন আৰু মধ্য আমেৰিকাৰ কেইবাখনো দেশত যক্ষ্মা ৰোগৰ এক অগ্ৰহণযোগ্য উচ্চ বোজা অব্যাহত আছে। অধিক উন্নত দেশত, যক্ষ্মা-স্থানীয় অঞ্চল, স্বাস্থ্য সেৱা কৰ্মী, আৰু এইচ.আই.ভি.-পজিটিভ ব্যক্তিৰ পৰা শেহতীয়াকৈ অহা লোকসকলৰ মাজত উচ্চ বোজাযক্ষ্ম হোৱা দেখা যায়। দীৰ্ঘম্যাদী কৰ্টিকোষ্টেৰইড থেৰাপীৰ দৰে ইমিউনোচাপ্ৰেচিভ এজেণ্টৰ ব্যৱহাৰো বৰ্ধিত বিপদাশংকাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত।
যক্ষ্মা ৰোগৰ কাৰণ | Causes of Tuberculosis
এম. যক্ষ্মা ৰোগৰ ফলত যক্ষ্মা হয়। এম. যক্ষ্মা হৈছে এক সুৰা আৰু এচিড-দ্ৰুত বেচিলাছ। ই এম. যক্ষ্মা জটিল হিচাপে শ্ৰেণীবদ্ধ কৰা জীৱৰ এটা গোটৰ অংশ। এই গোটৰ আন সদস্যসকল হৈছে, মাইকোবেক্টেৰিয়াম আফ্ৰিকানম, মাইকোবেক্টেৰিয়াম বোভিছ, আৰু মাইকোবেক্টেৰিয়াম মাইক্ৰটি। বেছিভাগ মাইকোবেক্টেৰিয়া জীৱক যক্ষ্মা বিহীন বা এটিপিকেল মাইকোবেক্টেৰিয়াজীৱ হিচাপে শ্ৰেণীবদ্ধ কৰা হয়।
এম. যক্ষ্মা হৈছে এক অনা-বীজাণু গঠন, অ-মোটাইল, বাধ্য-এৰোবিক, অনুষদীয়, কেটালেজ ঋণাত্মক, আন্তঃকোষীয় বেক্টেৰিয়া। গ্ৰামৰ দাগৰ সৈতে অতি দুৰ্বল প্ৰতিক্ৰিয়াৰ বাবে জীৱটো গ্ৰাম-পজিটিভ বা গ্ৰাম-নেগেটিভ নহয়। দুৰ্বলভাৱে ধনাত্মক কোষবোৰ কেতিয়াবা গ্ৰামৰ দাগৰ ওপৰত প্ৰদৰ্শন কৰিব পাৰি, এক পৰিঘটনা যাক “ভূতৰ কোষ” বুলি কোৱা হয়।
জীৱটোৰ অন্যান্য বেক্টেৰিয়াৰ তুলনাত কেইবাটাও অনন্য বৈশিষ্ট্য আছে যেনে কোষৰ বেৰত কেইবাটাও লিপিডৰ উপস্থিতি যাৰ ভিতৰত আছে মাইকলিক এচিড, কৰ্ড ফেক্টৰ, আৰু ৱাক্স-ডি। কোষবেৰৰ উচ্চ লিপিড সমলই এম. যক্ষ্মা সংক্ৰমণৰ নিম্নলিখিত গুণাগুণবোৰত অৰিহণা যোগায় বুলি ধাৰণা কৰা হয়-
- কেইবাটাও এণ্টিবায়টিকৰ প্ৰতি প্ৰতিৰোধ
- গ্ৰামৰ দাগ আৰু আন কেইবাটাও দাগৰ সৈতে দাগ খোৱাত অসুবিধা
- অত্যাধিক অম্লতা বা ক্ষাৰীয়তা, নিম্ন অক্সিজেন পৰিস্থিতি আৰু আন্তঃকোষীয় জীয়াই থকাৰ দৰে অত্যাধিক পৰিস্থিতিত জীয়াই থকাৰ সামৰ্থ্য (মেক্ৰোফেজৰ ভিতৰত)
যক্ষ্মা ৰোগৰ প্ৰতিকাৰ | Types of Tuberculosis
সক্ৰিয়তাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি যক্ষ্মা ৰোগক দুটা ভাগত ভগোৱা হয়-
১. সক্ৰিয়- সক্ৰিয় যক্ষ্মা ৰোগত, জীৱটো কঢ়িয়াই অনা ব্যক্তিজনৰ সক্ৰিয় লক্ষণ থাকে আৰু ই সংক্ৰমণটো আন লোকলৈ সংক্ৰমিত কৰিব পাৰে।
২. সুপ্ত- সুপ্ত যক্ষ্মা ৰোগত, ব্যক্তিজনে বেক্টেৰিয়া বহন কৰে কিন্তু তেওঁলোকৰ শক্তিশালী ৰোগ প্ৰতিৰোধ প্ৰণালীৰ বাবে কোনো লক্ষণ প্ৰদৰ্শন নকৰে। এই প্ৰকাৰৰ ৰোগীয়ে ৰোগটো আনলৈ বিয়পাব নোৱাৰে। কিন্তু জীৱনৰ কোনো স্তৰত যদি এই অন্তৰ্নিহিত বেক্টেৰিয়াটো সক্ৰিয় হৈ পৰে তেন্তে ৰোগীজন সক্ৰিয় যক্ষ্মা ৰোগৰ শ্ৰেণীত পৰিব আৰু তেতিয়া তেওঁ এই ৰোগটো বিয়পাব পাৰিব।
ইয়াৰোপৰি, যক্ষ্মা ৰোগ ই প্ৰভাৱান্বিত কৰা শৰীৰৰ অংশৰ ওপৰত ভিত্তি কৰিও পৃথক শ্ৰেণীত থোৱা হৈছে। যেনে- মূত্ৰাশয়ৰ যক্ষ্মা, পটছ ৰোগ বা পটছৰ মেৰুদণ্ড, মগজুৰ যক্ষ্মা, পালমোনাৰী যক্ষ্মা, হৃদপিণ্ডৰ যক্ষ্মা আদি।
যক্ষ্মা ৰোগৰ লক্ষণ | Symptoms of Tuberculosis
সংক্ৰমিত হোৱাৰ এক সপ্তাহ বা এবছৰৰ পাছতো যক্ষ্মা ৰোগৰ লক্ষণবোৰ পৰিলক্ষিত হʼব পাৰে। ইয়াৰ সাধাৰণতে দেখা পোৱা লক্ষণবোৰৰ ভিতৰত আছে –
- তিনি বা অধিক সপ্তাহৰ বাবে কাহ
- তেজ বা শ্লেষ্মা কাহ
- বুকুৰ বিষ, বা উশাহ বা কাহৰ বিষ
- অনিচ্ছাকৃত ওজন হ্ৰাস
- ভাগৰ
- জ্বৰ
- নিশাঘাম
- ঠাণ্ডা
- ভোক নোহোৱা
যক্ষ্মা ৰোগে আপোনাৰ শৰীৰৰ আন অংশকো প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে, যাৰ ভিতৰত আছে বৃক্ক, মেৰুদণ্ড বা মস্তিষ্ক। যেতিয়া আপোনাৰ হাঁওফাঁওৰ বাহিৰত যক্ষ্মা হয়, অন্তৰ্ভুক্ত অঙ্গঅনুসৰি লক্ষণ আৰু লক্ষণবোৰ পৃথক হয়। উদাহৰণ স্বৰূপে, মেৰুদণ্ডৰ যক্ষ্মা ৰোগৰ ফলত পিঠিৰ বিষ হ’ব পাৰে, আৰু আপোনাৰ বৃক্কত যক্ষ্মা হোৱাৰ ফলত আপোনাৰ প্ৰস্ৰাৱত তেজ হ’ব পাৰে।
চিকিৎসা | Treatment
যক্ষ্মা ৰোগৰ চিকিৎসা আপোনাৰ প্ৰভাৱান্বিত অংগ, চিকিৎসাৰ ইতিহাস আৰু বৰ্তমানৰ শাৰীৰিক অৱস্থাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বিশেষজ্ঞই নিৰ্ণয় কৰিব। ইয়াৰ বাবে ডাক্তৰৰ কাষ চপাটো উচিত।
প্ৰতিৰোধ | Prevention
যদি আপোনি যক্ষ্মাৰ বেক্টেৰিয়াৰে সক্ৰিয় হৈ আছে তেন্তে-
- আৱদ্ধ সংকোচিত কোঠাত নাথাকিব। কিয়নো এনে ঠাইত এই বেক্টেৰিয়াটো সোনকালে বিয়পি পৰে।
- চিকিৎসাৰ প্ৰথম কেইসপ্তাহমানৰ ভিতৰত কাম বা বিদ্যালয়লৈ নাযাব বা আন লোকৰ সৈতে কোঠাএটাত শুব নালাগে।
- আপুনি যিকোনো সময়তে হাঁহিব, হাঁচি দিব বা কাহ কৰিব আপোনাৰ মুখ ঢাকিবলৈ কলা এটা ব্যৱহাৰ কৰিব। লেতেৰা কলাটো এটা মোনাত ৰাখক, ইয়াক বন্ধ কৰক আৰু পেলাই দিয়ক।
- চিকিৎসাৰ প্ৰথম তিনি সপ্তাহত আপুনি আন লোকৰ ওচৰত থাকিলে মুখৰ মুখা পিন্ধিলে সংক্ৰমণৰ আশংকা হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
আপোনাৰ ঔষধৰ পালিবোৰ সম্পূৰ্ণ কৰক। কিয়নো আধাতে এৰা চিকিৎসায়ে যক্ষ্মাৰ বেক্টেৰিয়াৰ পৰিৱৰ্তন (mutation) ঘটাই এইবোৰক অধিক শক্তিশালী কৰি তুলে আৰু পাছলৈ ইয়াৰ চিকিৎসা কৰা অধিক কঠিন হৈ পৰে।
যক্ষ্মা ৰোগৰ উদ্ভাৱন প্ৰায়েই হোৱা অঞ্চলত নৱজাতকক টীকাকৰণ কৰোৱা হয়। এই ৰোগৰ পৰা আঁতৰি থকাৰ এয়াই উৎকৃষ্ট উপায়।
ঘৰুৱা উপায় | Home Remedies
১. নহৰু (Garlic):
নহৰুক আপোনাৰ খাদ্যত যেনেকৈ পাৰে অন্তৰ্ভুক্ত কৰক। কিয়নো নহৰুত ছালফিউৰিক এচিড থাকে যি যক্ষ্মা সৃষ্টি কৰা বেক্টেৰিয়াৰ সৈতে যুঁজ দিয়াত সহায় কৰে। ইয়াত এণ্টিমাইক্ৰোবাইল গুণাগুণো আছে যি আপোনাৰ ৰোগ প্ৰতিৰোধ প্ৰণালী শক্তিশালী কৰিব পাৰে।
২. আমলখি (Amla):
আমলখি খাওঁক। ইয়াত এণ্টিবেক্টেৰিয়েল গুণাগুণ থাকে যি ইয়াক ৰোগ প্ৰতিৰোধ প্ৰণালী শক্তিশালী কৰিবলৈ আৰু বেক্টেৰিয়াৰ সৈতে যুঁজিবলৈ এক উৎকৃষ্ট উপাদান কৰি তোলে। যক্ষ্মা ৰোগীসকলৰ বাবে ইয়াক অত্যন্ত উপকাৰী বুলি গণ্য কৰা হয়।
৩. জালুক (Black Pepper):
জালুক খাওঁক। ক’লা জালুকে কেইবাটাও প্ৰদাহ-সম্পৰ্কীয় ৰোগ আৰোগ্য কৰে বুলিও জনা যায়। হাঁওফাঁও পৰিষ্কাৰ কৰিবলৈ আৰু শ্লেষ্মা উৎপাদন হ্ৰাস কৰাৰ বাবে ক’লা জালুক হৈছে এক কাৰ্যকৰী প্ৰতিকাৰ। ই আনকি যক্ষ্মা ৰোগৰ লক্ষণ যেনে বুকুৰ বিষ, হাঁচি আৰু কাহ হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। এইটো যক্ষ্মা বেক্টেৰিয়া ধ্বংস কৰাৰ এটা সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ প্ৰাকৃতিক উপায়।
৪. পুদিনা (Mint):
পুদিনা খাওঁক। পুদিনাৰ বেক্টেৰিয়া-প্ৰতিৰোধী গুণাগুণ আছে আৰু যক্ষ্মা ৰোগৰ দ্বাৰা সময়ৰ সৈতে ক্ষতিগ্ৰস্ত হোৱা কোষকলাবোৰ নিৰাময় কৰাত সহায় কৰে।
৫. আনাৰস (Pineapple):
আনাৰস খাওঁক। যক্ষ্মা ৰোগৰ চিকিৎসাৰ বাবে আনাৰসৰ ৰস এক অতি কাৰ্যকৰী ঘৰুৱা প্ৰতিকাৰ। ই শ্লেষ্মা গঠন হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে, যাৰ ফলত দ্ৰুত আৰোগ্য হয়।
৬. সেউজীয়া চাহ (Green tea):
সেউজীয়া চাহত এণ্টিঅক্সিডেণ্ট যথেষ্ট সমৃদ্ধ আৰু আপোনাৰ ৰোগ প্ৰতিৰোধ ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰে, যি আপোনাক যক্ষ্মাকে ধৰি বহুতো সংক্ৰমণৰ মাজেৰে যুঁজিবলৈ সক্ষম কৰে। সেউজীয়া চাহত থকা এণ্টিঅক্সিডেণ্ট পলিফেনলে যক্ষ্মা সৃষ্টি কৰা বেক্টেৰিয়াৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিব পাৰে।
৭. গাখীৰ (Milk):
গাখীৰ হৈছে আন এক প্ৰাকৃতিক প্ৰতিকাৰ যি যক্ষ্মা ৰোগীৰ আৰোগ্য প্ৰক্ৰিয়া দ্ৰুত কৰাৰ বাবে উৎকৃষ্ট। গাখীৰক কেলচিয়াম আৰু ভিটামিন ডি-ৰ আটাইতকৈ ধনী উৎস হিচাপে গণ্য কৰা হয়, আৰু এই দুয়োটা এজেণ্ট যক্ষ্মা আৰু ইয়াৰ গুৰুতৰ লক্ষণবোৰৰ চিকিৎসাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।
৮. কল (Banana):
যক্ষ্মা ৰোগে আপোনাক শাৰীৰিকভাৱে অতি দুৰ্বল কৰি তুলিব পাৰে, যাক কলৰ দ্বাৰা ক্ষতিপূৰণ দিব পাৰি। এইবোৰত কেলচিয়ামও সমৃদ্ধ যি যক্ষ্মা ৰোগীসকলৰ বাবে এক অত্যাৱশ্যকীয় পুষ্টি। কলবোৰপটাছিয়ামৰ দৰে খনিজ পদাৰ্থৰে ভৰপূৰ যি আপোনাৰ শক্তি দ্ৰুততাৰে বৃদ্ধি কৰিব পাৰে আৰু আপোনাৰ পুনৰুদ্ধাৰ দ্ৰুত কৰিব পাৰে।
এই ঘৰুৱা উপায়বোৰ সহায়ক নহʼলে অনতিপলমে ডাক্তৰৰ কাষ চাপক।
জটিলতা | Complications of Tuberculosis
চিকিৎসা নকৰা সক্ৰিয় যক্ষ্মা ৰোগ আপোনাৰ বাবে বিপদজনক হʼব পাৰে। ইয়াৰ শাৰীৰিক জটিলতাবোৰৰ ভিতৰত আছে –
- মেৰুদণ্ডৰ বিষ। পিঠিৰ বিষ আৰু জঠৰতা হৈছে যক্ষ্মা ৰোগৰ সাধাৰণ জটিলতা।
- গাঁঠিৰ ক্ষতি। যক্ষ্মা ৰোগৰ (যক্ষ্মা আৰ্থ্ৰাইটিছ) ফলত হোৱা আৰ্থ্ৰাইটিছে সাধাৰণতে কঁকাল আৰু আঁঠু প্ৰভাৱিত কৰে।
- আপোনাৰ মগজু আৱৰি থকা আৱৰণফুলা (মেনিনজাইটিছ)। ইয়াৰ ফলত এক স্থায়ী বা মাজে মাজে মুৰৰ বিষ হ’ব পাৰে যি সপ্তাহধৰি হয় আৰু সাম্ভাব্য মানসিক পৰিৱৰ্তন হয়।
- যকৃত বা বৃক্কৰ সমস্যা। আপোনাৰ যকৃত আৰু বৃক্কে আপোনাৰ তেজৰ প্ৰবাহৰ পৰা আৱৰ্জনা আৰু অশুদ্ধি ফিল্টাৰ কৰাত সহায় কৰে। এই অঙ্গবোৰত যক্ষ্মা ৰোগে তেওঁলোকৰ কাৰ্যক্ষমতা ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিব পাৰে।
- হৃদযন্ত্ৰৰ বিকাৰ। কেতিয়াবাহে, যক্ষ্মা ৰোগে আপোনাৰ হৃদযন্ত্ৰৰ চাৰিওফালে থকা কোষকলাবোৰ সংক্ৰমিত কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত প্ৰদাহ আৰু তৰল সংগ্ৰহ হয় যি আপোনাৰ হৃদযন্ত্ৰৰ কাৰ্যকৰীভাৱে পাম্প কৰাৰ ক্ষমতাত বাধা দিব পাৰে। কাৰ্ডিয়াক টেম্পনেড নামৰ এই স্থিতিটো মাৰাত্মক হ’ব পাৰে।
সামৰণি | Conclusion
উক্ত প্ৰৱন্ধটিত আপোনাক যক্ষ্মা Tuberculosis ৰোগ আৰু জড়িত তথ্যৰ বিষয়ে অৱগত কৰোৱা হʼল। এই তথ্যবোৰ কেৱল আপোনাৰ জ্ঞানাৰ্থেহে জনোৱা হʼল। আশা কৰো এই তথ্যবোৰে আপোনাক উপকৃত কৰিব।
Writer: Aparna Singha
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
