লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা হৈছে এক নিদানিক লক্ষণ যি লেক্টোজ, এক ডিচাকেৰাইড থকা খাদ্য পদাৰ্থ ব্যৱহাৰ কৰাৰ সময়ত বৈশিষ্টপূৰ্ণ লক্ষণ আৰু লক্ষণৰ সৈতে প্ৰকট হয়। সাধাৰণতে লেক্টোজ খোৱাৰ পিছত, ইয়াক লেক্টেজ এনজাইমৰ দ্বাৰা গ্লুকোজ আৰু গেলেক্টোজত হাইড্ৰলাইজ কৰা হয়, যি সৰু অন্ত্ৰৰ ব্ৰাছ সীমাত পোৱা যায়। প্ৰাথমিক বা গৌণ কাৰণত লেক্টেজৰ অভাৱৰ ফলত নিদানিক লক্ষণ দেখা দিয়ে। ব্যক্তিসকলৰ মাজত ৰোগৰ তীব্ৰতা পৃথক হয়। দুগ্ধজাত সামগ্ৰী, গাখীৰ সামগ্ৰী আৰু স্তন্যপায়ী গাখীৰত লেক্টোজ থাকে। ইয়াক কেতিয়াবা লেক্টোজ অপশোষণ বুলিও কোৱা হয়।গাখীৰৰ প্ৰতি সংবেদনশীল কিছুমান লোকৰ প্ৰকৃততে বেলেগ সমস্যা হ’ব পাৰে। আপোনাৰ আহাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তন কৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আগতে ৰোগ নিৰ্ণয় কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ, বিশেষকৈ শিশু, কিশোৰ আৰু অধিক কেলচিয়ামৰ প্ৰয়োজন হোৱা লোকসকলৰ ক্ষেত্ৰত। 90% প্ৰাপ্তবয়স্ক লোক প্ৰভাৱিত হোৱাবুলি অনুমান কৰা হৈছে।আগলৈ এই প্ৰৱন্ধটিত লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ (Lactose Intolerance) সমস্যা আৰু ইয়াৰ সৈতে জড়িত তথ্যৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হʼব।
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা এলাৰ্জি নহয়। এইটো এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ পাৰ্থক্য। যিসকল লোকৰ সঁচা গাখীৰ এলাৰ্জি আছে তেওঁলোকে আনকি সামান্য পৰিমাণৰ দুগ্ধজাত খাদ্য বা গাখীৰৰ প্ৰতিও প্ৰতিক্ৰিয়া কৰিব পাৰে। কিন্তু যিসকল লোক লেক্টোজ অসহিষ্ণু তেওঁলোকে কেতিয়াবা কোনো ডাঙৰ সমস্যা নোহোৱাকৈ এই সামগ্ৰীবোৰৰ যথেষ্ট পৰিমাণ গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
পাঁচ বছৰৰ তলৰ শিশুৰ ক্ষেত্ৰত লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা অতি বিৰল। ই সাধাৰণতে কিশোৰ বা প্ৰাপ্তবয়স্কৰ ক্ষেত্ৰত বিকশিত হয়। যদিও সমগ্ৰ বিশ্বতে লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা অতি সচৰাচৰ দেখা যায়, অঞ্চল আৰু জনসংখ্যাৰ মাজত গুৰুত্বপূৰ্ণ পাৰ্থক্য আছে। প্ৰায় 5 ৰ পৰা 15% ইউৰোপীয় লেক্টোজ অসহিষ্ণু। উত্তৰ ইউৰোপত এইটো আটাইতকৈ কম সচৰাচৰ হয়। ইয়াৰ বিপৰীতে, আফ্ৰিকা আৰু পূব এছিয়াৰ 65 ৰ পৰা 90% প্ৰাপ্তবয়স্ক লোক প্ৰভাৱিত হোৱাবুলি অনুমান কৰা হৈছে।
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ কাৰণ | Cause of Lactose Intolerance
কেঁচুৱাৰ পাচন প্ৰণালী কেৱল মাতৃদুগ্ধৰ ওপৰত জীয়াই থাকিবলৈ প্ৰস্তুত কৰা হৈছে। গাখীৰ হজম কৰিবলৈ, কেঁচুৱাই লেক্টেজ এনজাইম প্ৰস্তুত কৰে। ই গাখীৰত পোৱা চেনী – লেক্টোজ – অন্ত্ৰত ভাঙি পেলায় যাতে শৰীৰে ইয়াক অধিক প্ৰক্ৰিয়া কৰিব পাৰে।
যেতিয়া শিশুএটাক মাতৃদুগ্ধ ৰক্ষা কৰা হয়, সিহঁতৰ পাচন তন্ত্ৰ ক্ৰমান্বয়ে আন খাদ্যৰ সৈতে খাপ খায়। তাৰ পিছত তেওঁলোকৰ শৰীৰে যথেষ্ট কম লেক্টেজ উৎপন্ন কৰে, আৰু সেয়েহে কেৱল কম পৰিমাণৰ লেক্টোজ ভাঙিব পাৰে।
যদি প্ৰাপ্তবয়স্ক এজনে উপলব্ধ লেক্টেজৰ সৈতে তেওঁলোকৰ শৰীৰতকৈ অধিক লেক্টোজ গ্ৰহণ কৰে, অতিৰিক্ত লেক্টোজ অন্ত্ৰত থাকে। ই বৃহদান্ত্ৰলৈ যায়, য’ত ই অন্ত্ৰৰ বেক্টেৰিয়াৰ (কিণ্বন) দ্বাৰা হজম হয়। ইয়াৰ ফলত গেছ আৰু অন্যান্য উপ-সামগ্ৰীৰ উৎপাদন বৃদ্ধি হয়, যাৰ ফলত সমস্যা হয়। লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ এই প্ৰাকৃতিকভাৱে উদ্ভৱ হোৱা প্ৰকাৰটোক প্ৰাথমিক লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা বুলি কোৱা হয়।
প্ৰাপ্তবয়স্ক এজনে সহ্য কৰিব পৰা লেক্টোজৰ পৰিমাণ ব্যক্তি ভেদে পৃথক হয়। আপোনাৰ জিনবোৰে ইয়াত এক ভূমিকা পালন কৰে: যদিও তুলনামূলকভাৱে কম সংখ্যক উত্তৰ ইউৰোপীয় লেক্টোজ অসহিষ্ণু, এছিয়ান বা আফ্ৰিকাৰ লোকসকলৰ ক্ষেত্ৰত এই সমস্যাটো সচৰাচৰ দেখা যায়।
আহৰণ কৰা বা গৌণ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাত, ক্ষুদ্ৰ অন্ত্ৰে অতি কম লেক্টেজ উৎপাদন কৰা আৰম্ভ কৰে কিয়নো অন্ত্ৰৰ আৱৰণ ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছে। এইটো অন্ত্ৰৰ আৱৰণৰ দীৰ্ঘম্যাদী প্ৰদাহ বা আঘাতৰ ফলত হ’ব পাৰে।
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ প্ৰকাৰসমূহ | Types of Lactose Intolerance
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ ৪ টা প্ৰকাৰ পোৱা যায়-
১. প্ৰাথমিক লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা- এয়া হৈছে আটাইতকৈ সচৰাচৰ প্ৰকাৰৰ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা। এইটো জন্মৰ পাছতেই হয়। এছিয়ান, আফ্ৰিকান আৰু হিস্পানিক বংশৰ লোকসকলৰ ক্ষেত্ৰত এই ধৰণৰ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা অধিক সচৰাচৰ হয়।
২. গৌণ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা- অন্ত্ৰৰ ৰোগ যেনে- চিলিয়াক ৰোগ (Celiac) আৰু প্ৰদাহজনক অন্ত্ৰৰ ৰোগ (IBD), অস্ত্ৰোপচাৰ, বা আপোনাৰ ক্ষুদ্ৰ অন্ত্ৰৰ আঘাতৰ ফলত এইবিধ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা হয়। যদি অন্তৰ্নিহিত বিকাৰৰ চিকিৎসা কৰা হয় তেন্তে লেক্টেজৰ স্তৰ পুনৰুদ্ধাৰ কৰা হ’ব পাৰে।
৩. জন্মগত বা বিকাশমূলক লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা- অতি বিৰল ক্ষেত্ৰত, লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা উত্তৰাধিকাৰী হিচাপে পোৱা যায়। এক ত্ৰুটিপূৰ্ণ জিন পিতৃ-মাতৃৰ পৰা শিশুলৈ সংক্ৰমিত হ’ব পাৰে, যাৰ ফলত শিশুৰ স্তন্যপান সম্পূৰ্ণৰূপে অনুপস্থিত থাকে। ইয়াক জন্মগত লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা বুলি কোৱা হয়। এই ক্ষেত্ৰত, আপোনাৰ কেঁচুৱামাতৃৰ গাখীৰৰ প্ৰতি অসহিষ্ণু হ’ব। মানুহৰ গাখীৰ বা লেক্টোজ থকা সূত্ৰ এটা প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ লগে লগে তেওঁলোকৰ ডায়েৰিয়া হ’ব। যদি ইয়াক আৰম্ভণিতে চিনাক্ত আৰু চিকিৎসা কৰা নহয়, অৱস্থাটো জীৱনৰ বাবে বিপদজনক হ’ব পাৰে।
৪. বিকাশৰ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা- মাজে মাজে, বিকাশৰ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা নামৰ এক প্ৰকাৰৰ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা তেতিয়া হয় যেতিয়া কেঁচুৱা এটা অকালতে জন্ম হয়। ইয়াৰ কাৰণ হৈছে গৰ্ভধাৰণৰ পিছত, কমেও ৩৪ সপ্তাহৰ পিছত কেঁচুৱাৰ স্তন্যপান উৎপাদন আৰম্ভ হয়।
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ লক্ষণ | Symptoms of Lactose Intolerance
লক্ষণবোৰ সাধাৰণতে গাখীৰ খোৱাৰ বা দুগ্ধজাত সামগ্ৰী খোৱাৰ পিছত চুটি হয়। লক্ষণ সৃষ্টি কৰা লেক্টোজৰ পৰিমাণ ব্যক্তি ভেদে পৃথক হয়। লক্ষণবোৰত নিম্নলিখিতবোৰ অন্তৰ্ভুক্ত থাকিব পাৰে:
- এটা ফুলা পেট
- ভৰ্তি অনুভৱ কৰা
- তলপেটত বিষ
- গেছ
- ডায়েৰিয়া
- ওকালি অহা, বমি হোৱা
- কেতিয়াবা কোষ্ঠকাঠিন্যও
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ চিকিৎসা | Treatment of Lactose Intolerance
এনে কোনো চিকিৎসা নাই যিয়ে প্ৰাথমিক লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাক “আৰোগ্য” কৰিব পাৰে। কিন্তু আপোনাৰ আহাৰ সলনি কৰি লক্ষণ-মুক্ত জীৱন যাপন কৰা সম্ভৱ।
গৌণ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ ক্ষেত্ৰত, সঠিক কাৰণ বিচাৰি উলিওৱা আৰু ইয়াৰ চিকিৎসা কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ। যদি চিকিৎসাৰ জৰিয়তে অন্ত্ৰৰ আৱৰণ উন্নত হয়, লক্ষণবোৰ আঁতৰি যাব।
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ জীৱন যাপন | Lifestyle with lactose intolerance
সন্তুলিত আহাৰৰ বাবে দুগ্ধজাত সামগ্ৰী অত্যাৱশ্যকীয় নহয়, কিন্তু আপুনি পৰ্যাপ্ত কেলচিয়াম পোৱাটো নিশ্চিত কৰিব লাগিব। কেলচিয়ামৰ ভাল উৎসবোৰৰ ভিতৰত আছে সেউজীয়া পাচলি যেনে পালেং শাক আৰু সেউজীয়া বন্ধাকবি, আৰু কেলচিয়াম সমৃদ্ধ খনিজ পানী। বয়সস্থ চীজ যেনে পাৰমেচন বা পুৰণি গৌড়াতো যথেষ্ট কেলচিয়াম থাকে। এই খাদ্যবোৰ সাধাৰণতে লেক্টোজ-অসহিষ্ণু লোকৰ দ্বাৰা ভালদৰে সহ্য কৰা হয়।
যদি আপুনি দুগ্ধজাত সামগ্ৰী সম্পূৰ্ণৰূপে এৰি দিয়াটো অত্যাধিক কঠিন হয়, আপুনি কিমান লেক্টোজ সহ্য কৰে পৰীক্ষা কৰিব পাৰে আৰু তাৰ পিছত সেই পৰিমাণটো আন খাদ্যৰ সৈতে মিহলি কৰি আপোনাৰ দিনটোত বিয়পাই দিব পাৰে।
গুৰুতৰ লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা থকা লোকসকলে সাধাৰণতে কোনো দুগ্ধজাত সামগ্ৰী একেবাৰে নাখায়, অৱশ্যে যদি আপুনি বাহিৰত খায় তেন্তে সেইবোৰ পৰিহাৰ কৰা কঠিন হ’ব পাৰে। তাৎক্ষণিক আহাৰতো প্ৰায়ে লেক্টোজ থাকে। কিছুমান লোকে তেতিয়া প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰতিহত কৰিবলৈ আহাৰৰ পৰিপূৰক গ্ৰহণ কৰে।
লেক্টেজ পৰিপূৰক | Lactase Supplement
লেক্টেজ এনজাইম থকা আহাৰ পৰিপূৰকবোৰ টেবলেট আৰু কেপচুলৰ ৰূপত উপলব্ধ। এইবোৰ শৰীৰক লেক্টোজ ভাঙি বলৈ সহায় কৰাৰ বাবে। কিন্তু তেওঁলোকে কাম কৰাৰ কোনো বৈজ্ঞানিক প্ৰমাণ নাই। এই আহাৰ পৰিপূৰকবোৰৰ ওপৰত কৰা কেইটামান অধ্যয়নে দেখুৱাই নিছিল যে সেইবোৰে লক্ষণবোৰ উন্নত বা প্ৰতিৰোধ কৰিছিল।
আহাৰৰ পৰিৱৰ্তন | Dietary Changes
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ সমস্যা আৰু ইয়াৰ লক্ষণবোৰৰ পৰা হাত হাৰিবলৈ আপোনি খাদ্যত নিম্নলিখিত পৰিবৰ্তনবোৰ কৰাৰ প্ৰয়োজন-
লেক্টেজ-যুক্ত গাখীৰ সামগ্ৰী আৰু কেলচিয়াম পৰিপূৰকৰ পৰামৰ্শ দিয়া হয়। লেক্টোজ যুক্ত সামগ্ৰী গ্ৰহণ পৰিহাৰ কৰি লেক্টোজৰ আহাৰ গ্ৰহণ সীমিত কৰিলে ৰোগৰ লক্ষণবোৰ উন্নত হয়। নিম্নলিখিত সামগ্ৰীবোৰত লেক্টোজ থাকে আৰু সেয়েহে পৰিহাৰ কৰিব লাগিব-
- কোমল আৰু সংসাধিত চীজ
- বাটাৰমিল্ক
- সৰ
- গাখীৰ
- আইচ ক্ৰীম
- টেঙা ক্ৰীম
- হুই (Whey)
- পেনকেক আৰু ৱাফেল
- আলু পিটিকা
- মাখন
- মাৰ্জাৰিন
- কাষ্টাৰ্ড আৰু পুডিং
- দৈ (Curd): বৈকল্পিক ঔষধত, জীৱিত সক্ৰিয় বেক্টেৰিয়া থকা দৈয়ে মানুহক লেক্টোজ হজম কৰাত সহায় কৰে বুলি বিশ্বাস কৰা হয়। যেতিয়া দৈ খোৱা হয়, পিত্ত এচিডে দৈত থকা বেক্টেৰিয়াৰ কোষবেৰত ব্যাঘাত জন্মায়। ই অন্ত্ৰত এটা মুখ্য এনজাইম মুকলি কৰে যি লেক্টোজ হজম বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।
- এচিডোফিলাছ গাখীৰ (Acidophilus Milk): ঠাণ্ডা গাখীৰত লেক্টোবেচিলাছ এচিডোফিলাছ যোগ দি এচিডোফিলাছ গাখীৰ তৈয়াৰ কৰা হয়। লেক্টোজ হজমৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱবোৰ চোৱা বহুতো অধ্যয়নত কোনো উন্নতি হোৱা নাই। গৱেষকসকলে ভাবে যে ইয়াৰ কাৰণ হ’ব পাৰে কিয়নো অধ্যয়নত ব্যৱহৃত সামগ্ৰীবোৰত পৰ্যাপ্ত জীৱন্ত এচিডোফিলাছ নাছিল।
আপোনি গাখীৰৰ বিকল্পৰূপে চয়া গাখীৰ, বাদামগাখীৰ, চাউলৰ গাখীৰ আদি গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ জটিলতা | Complications of Lactose Intolerance
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতাৰ জটিলতা বা পৰৱৰ্তী সমস্যা ৰূপে নিম্ন উল্লেখিতবোৰে দেখা দিব পাৰে-
- অষ্টিওপেনিয়া (Osteopenia)
- অষ্টিওপোৰোচিছ (Osteoporosis)
- পুষ্টিহীনতা (Malnutrition)
- ওজন হ্ৰাস (Weight loss)
সামৰণি | Conclusion
লেক্টোজ অসহিষ্ণুতা নিৰ্ণয় হোৱাৰ পিছত, গেষ্ট্ৰোএণ্টেৰোলজিষ্ট আৰু ডায়েটিচিয়ানৰ সৈতে পৰামৰ্শ কৰক।
Read also: Migraine Problem and Treatment | মাইগ্ৰেইনৰ সমস্যা আৰু প্ৰতিকাৰ
Writer: Aparna Singha
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
