Environmental Geography Unit 2 মানৱ পৰিৱেশ সম্পর্ক ঐতিহাসিক অগ্রগতি, বিভিন্ন বায়োমৰ অভিযোজন, College and University Answer Bank for BA, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Environmental Geography Unit 2 মানৱ পৰিৱেশ সম্পর্ক ঐতিহাসিক অগ্রগতি, বিভিন্ন বায়োমৰ অভিযোজন Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Environmental Geography Unit 2 মানৱ পৰিৱেশ সম্পর্ক ঐতিহাসিক অগ্রগতি, বিভিন্ন বায়োমৰ অভিযোজন Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Environmental Geography Unit 2 মানৱ পৰিৱেশ সম্পর্ক ঐতিহাসিক অগ্রগতি, বিভিন্ন বায়োমৰ অভিযোজন
Environmental Geography Unit 2 মানৱ পৰিৱেশ সম্পর্ক ঐতিহাসিক অগ্রগতি, বিভিন্ন বায়োমৰ অভিযোজন Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Environmental Geography Unit 2 মানৱ পৰিৱেশ সম্পর্ক ঐতিহাসিক অগ্রগতি, বিভিন্ন বায়োমৰ অভিযোজন The provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Environment Relationship – Historical Progression, Adaptation in Different Biomes
ENVIRONMENTAL GEOGRAPHY
পৰিৱেশীয় ভূগোল
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
(ক) শুদ্ধ উত্তৰটো লিখা : (Choose the correct answers:)
১। বেদুইনসকলৰ বাসস্থান কত ? (Where do the Bedouins live?)
(ক) আৰৱ মৰুভূমি (Arabian Desert)
(খ) চাহাৰ মৰুভূমি (Sahara Desert)
(গ) গোবি মৰুভূমি (Gobi Desert)
(ঘ) কালাহাৰি মৰুভূমি (Kalahari Desert)
উত্তৰঃ (ক) আৰৱ মৰুভূমি।
২। পৰিবেশিক নির্ণয়বাদৰ উদ্ভাৱক কোন? (Who is the inventor of environmental determinism?)
(ক) গ্রিফিথ টেইলৰ (Griffith Taylor)
(খ) ফ্ৰেডৰিক ৰাজেল (Friedrich Ratzel)
(গ) কাৰ্ল ৰিটাৰ (Carl Ritter)
(ঘ) উইলিয়াম মৰিচ ডেভিচ (William Morris Davis
উত্তৰঃ (খ) ফ্ৰেডৰিক ৰাটৃজেল l
৩। কাৰ্ল ৰিটাৰ কোন দেশৰ নাগৰিক আছিল ?
(Carl Ritter was a citizen of which country?)
(ক) ব্রাজিল (Brazil) (খ) কেনেডা (Canada)
(গ) ফ্রান্স (France) (ঘ) জার্মানী (Germany)
উত্তৰঃ (ঘ) জার্মানী।
৪। উপদ্বীপীয় অৱস্থানত অৱস্থিত ইউৰোপৰ দেশখনৰ নাম কি ? (What is the name of the European country located in the peninsula?)
(ক) আয়াৰলেণ্ড (Ireland)
(খ) ইন্দোনেচীয়া (Indonesia)
(গ) মেক্সিকো (Mexico)
(ঘ) ইটালী (Italy)
উত্তৰঃ (ঘ) ইটালী।
৫। ‘সম্ভাৱনাবাদ’ক বিশ্বাস কৰা অন্যতম ভূগোলবিদ গৰাকী কোন ? (Who is one of the geographer who believes in ‘Probabilism’?)
(ক) ভিডল ডা লা ব্লাছ (Vidal de La Blache )
(খ) ফ্ৰেডৰিক ৰাটজেল (Friedrich Ratzel)
(গ) ক্লডিয়াচ টলেমি ( Claudius Ptolemy)
(ঘ) ই-ফু তুয়ান (Ti-Fu Tuan)
উত্তৰঃ (ক) ভিডল ডা লা ব্লাছ।
(খ) উত্তৰ লিখাঃ (Write the answer:)
১। পৰিৱেশিক নির্ণয়বাদ আৰু সম্ভাৱনাবাদ …….কোনটো ধাৰা প্ৰাচীন ? (Which of the following is an ancient theory of environmental determinism and probabilism?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশিক নির্ণয়বাদ।
২। পৰিৱেশিক নিৰ্ণয়বাদৰ উদ্ভাৱক কোন ? (Who is the inventor of environmental determinism.)
উত্তৰঃ ফ্ৰেডৰিক বাজেল (Friedrich Ratzel)।
৩। বেদুইনসকলৰ বাসস্থান কি ? (Where do the Bedouins live?)
উত্তৰঃ আৰৱ মৰুভূমি।
৪। সম্ভাবনাবাদ’ক বিশ্বাস কৰা অন্যতম ভূগোলবিদ গৰাকী কোন ? (Who is one of the geographer who believes in probabilism.)
উত্তৰঃ ভিডল ডা লা ব্লাছ (Vidal de La Blache).
৫। কাল ৰইটাৰ কোন দেশৰ নাগৰিক আছিল ? (Karl Ritter citizen of which country.)
উত্তৰঃ জাৰ্মানীৰ।
৬। বেদিকা কৃষি কোন পৰিৱেশৰ কৃষি প্রদ্ধতি ? (Bedika agriculture is an agricultural system of which a environment ?)
উত্তৰঃ পৰ্বতৰ ঢাল ৷
৭। উপদ্বীপীয় অবস্থানত অৱস্থিত ইউৰোপৰ দেশখনৰ নাম কি ? (What is the name of the European country located in the peninsula.)
উত্তৰঃ ইটালী।
৮। কংগো অৱবাহিকাৰ অধিবাসীসকলক কি বুলি কোৱা হয় ? (What are the inhabitants of the Congo Basin called ?)
উত্তৰঃ পিগমি (Pygmies).
৯। চাহাৰাত বাস কৰা এটা অঘৰী জাতি কি ? (What is a nomadic race living in the Sahara ?
উত্তৰঃ তুৱাৰেগ (Tuareg).
১০। কায়াক কি ? (What is a kayak ?)
উত্তৰঃ এস্কিম’ সকলে ব্যৱহাৰ কৰা এক প্ৰকাৰৰ নাও।
১১। তুন্দ্ৰাৰবৰফত টনা চকাবিহীন গাড়ীখন কি ? (What is the wheeless car pulled by the snow of tundra region ?)
উত্তৰঃ শ্লেজ (Sledge).
১২। মানুহ পৰিৱেশৰ অংশ হয় নে নহয় লিখা। (Write whether people are part of the environment or not.)
উত্তৰঃ মানুহ পৰিৱেশৰ অংশ কিয়নো আমি সম্পদ ব্যৱহাৰ কৰা প্ৰাণী। এটা প্ৰজাতি প্রাকৃতিক সম্পদ হ’ব পাৰে কিয়নো ই পৰিবেশৰ অংশ।
চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। পৰিৱেশৰ ওপৰত মানুহৰ পাঁচটা মুখ্য প্রভাব কি ?
(What are the five major impacts of humans on the environment ?)
উত্তৰঃ মানুহে ভৌতিক পৰিৱেশক বিভিন্ন ধৰণে প্ৰভাৱিত কৰে, অত্যাধিক জনসংখ্যা প্ৰদুষণ, জীৱাশ্ম ইন্ধন জ্বলোৱা আৰু বন ধ্বংস। এনেধৰণৰ পৰিবৰ্তনৰ ফলত জলবায়ু পৰিবৰ্তন, মাটি খহনীয়া, বায়ুৰ মানদণ্ড দুৰ্বল হোৱা আৰু খোৱা পানীৰ অযোগ্যতাৰ সৃষ্টি হৈছে।
২। মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক কি ? (What is the relationship between human and the environment ?)
উত্তৰঃ মানুহে নিজৰ খাদ্য, পানী, ইন্ধন, ঔষধ নির্মাণ সামগ্ৰী আৰু আন বহুতো বস্তু প্রাপ্ত কৰিবলৈ পৰিৱেশৰ সৈতে বাৰ্তালাপ কৰিব লাগিব। বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ অগ্ৰগতিয়ে আমাক আমাৰ লাভৰ বাবে পৰিৱেশৰ শোষণ কৰাত সহায় কৰিছে কিন্তু আমি প্ৰদুষণৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছো আৰু পৰিবেশৰ ক্ষতি সাধন কৰিছো।
৩। পৰিৱেশ মানুহৰ কাৰ্যকলাপক কেনেদৰে প্রভাবিত কৰে ? (How does the environment affect human activity ?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশে মানুহৰ আচৰণ আৰু কাম কৰাৰ অনুপ্ৰেৰণাক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে। পৰিবেশে মনোভাৱ প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, কেইবাটাও গবেষণা অধ্যয়নৰ ফলাফলে প্রকাশ কৰে যে উজ্জ্বল পোহৰ থকা কোঠাবোৰ, প্ৰাকৃতিক আৰু কৃত্ৰিম দুয়োটাই স্বাস্থ্যৰ ফলাফল যেনে- হতাশা, আন্দোলন আৰু টোপনি উন্নত কৰিব পাৰে।
৪। মানুহ পৰিৱেশৰ সৈতে কেনেকৈ খাপ খায় ? (How do people adapt to the environment ?)
উত্তৰঃ মানৱ শৰীৰে বিভিন্ন জৈৱিক আৰু সাংস্কৃতিক উপায়েৰে পৰিৱেশৰ চাপ সলনি কৰাৰ প্ৰতি সহজে সঁহাৰি দিয়ে। আমি বিভিন্ন ধৰণৰ উষ্ণতা আৰু আৰ্দ্ৰতাৰ সৈতে খাপ খাব পাৰো। বিভিন্ন পাৰিপাৰ্শ্বিক পৰিস্থিতিৰ সৈতে দ্রুত গতিত খাপ খোৱাৰ এই সামর্থই আমাৰ বাবে পৃথিৱীৰ বেছিভাগ অঞ্চলত জীয়াই থকাটো সম্ভৱ কৰি তুলিছে।
৫। অভিযোজনৰ উদাহৰণ কি ? (What is an example of adaptation ?)
উত্তৰঃ অভিযোজন হৈছে বিবর্তনশীল প্রক্রিয়া য’ত এটা জীৱ ইয়াৰ বাসস্থানৰ বাবে অধিক উপযুক্ত হৈ পৰে। এটা উদাহৰণ হ’ল — ঘোঁৰাৰ দাঁত মাঁহ পিহিবলৈ অভিযোজন কৰা। ঘাঁহ হৈছে তেওঁলোকৰ সচৰাচৰ খাদ্য, ই দাঁতবোৰ তললৈ পৰিধান কৰে কিন্তু জীৱনত মোবা দাঁত বাঢ়ি থাকে।
৬। দুই প্ৰকাৰৰ অভিযোজন কি ? (What are the two types of adaptation ?)
উত্তৰঃ অভিযোজনৰ দুটা মুখ্য প্ৰকাৰ হৈছে শাৰীৰিক আৰু আচৰণ। শাৰীৰিক অভিযোজন হৈছে শৰীৰৰ বিশেষ অংশ যি উদ্ভিদ বা জন্তুক পৰিবেশত জীয়াই থকাত সহায় কৰে।
৭। অভিযোজন কি? (What is adaptation ?)
উত্তৰঃ “অভিযোজন হৈছে জীৱ এটাৰ শাৰীৰিক বা আচৰণগত বৈশিষ্ট্য যি জীৱ এটাক চাৰিওফালৰ পৰিৱেশত ভালদৰে জীয়াই থকাত সহায় কৰে।” জীবিত বস্তুবোৰ তেওঁলোকে বাস কৰা বাসস্থানৰ সৈতে খাপ খায়। ইয়াৰ কাৰণ হৈছে তেওঁলোকৰ বিশেষ বৈশিষ্ট্য আছে যি তেওঁলোকক জীয়াই থকাত সহায় কৰে।
৮। মানুহৰ-পৰিবেশ সম্পৰ্কৰ অধ্যয়ন কি? (What is the study of human environment relationships ?)
উত্তৰ মানৱ-পৰিৱেশ ভূগোলৰ বিশেষত্ব হৈছে পৰিবেশৰ সৈতে আদান-প্ৰদানৰ বহুমুখী মানৱ স্থিতি আৰু জৈৱ-ভৌতিক পৃথিৱীৰ সক্ৰিয় গতিশীলতা দুয়োটাৰ গভীৰ বিশ্লেষণৰ কেন্দ্রীভূত একত্ৰীকৰণ আৰু সংশ্লেষণ।
৯৷ পৰিৱেশৰ ইতিবাচক আৰু নেতিবাচক পৰিৱৰ্তনবোৰ কি ? (What are the positive and negative changes in the environment ?)
উত্তৰঃ মানুহে পৰিৱেশক ইতিবাচক আৰু নেতিবাচক উপায়েৰে প্রভাবিত কৰে। গছ কাটি লেতেৰা কৰাটোৱে জীব-জন্তু আৰু উদ্ভিদৰ ওপৰত নেতিবাচক প্ৰভাব পেলায়। বিপদাপন্ন প্ৰজাতিৰ সুৰক্ষা হ্ৰদ আৰু সাগৰ পৰিষ্কাৰ কৰিলে পৰিবেশৰ ওপৰত ইতিবাচক প্ৰভাৱ পৰে।
১০। মানুহৰ পৰিৱেশৰ মুখ্য ধাৰণাবোৰ কি ? (What is the main ideas of human environment ?)
উত্তৰঃ মানুহে মানুহৰ উদ্দেশ্যৰ বাবে পৰিৱেশ সংশোধন কৰে আৰু ইয়াৰ পৰা লাভালাভ প্ৰাপ্ত কৰে। এই পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ সেৱাবোৰ মানুহৰ কল্যাণৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয় আৰু উদাহৰণস্বৰূপে পানী, কাঠ, খাদ্য, শক্তি, তথ্য, কৃষিৰ বাবে ভূমি আৰু বহুতো সম্পদৰ ব্যৱস্থা অন্তর্ভুক্ত থাকে।
১১। দুই প্ৰকাৰৰ সম্পদ কি কি ? এই সম্পন্নবোৰৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা। (What are the two types of resources? Write briefly about these resources.)
উত্তৰঃ দুই প্ৰকাৰৰ সম্পদ হৈছে –
নৱীকৰণযোগ্য আৰু অ-নৱীকৰণযোগ্য সম্পদ। দুয়োৰে বিষয়ে চমুকৈ তলত লিখা হ’ল –
(ক) নৱীকৰণযোগ্য: নৱীকৰণযোগ্য সম্পদ হৈছে সেই সম্পদ বিবোৰ কেতিয়াও তেওঁলোকৰ নিৰন্তৰ ব্যৱহাৰৰ দ্বাৰা শেষ বা হ্ৰাস কৰিব নোৱাৰি। নৱীকৰণযোগ্য সম্পদৰ নিৰস্তৰ যোগান আছে। উদাহৰণ : পানী, গছ ইত্যাদি।
(খ) অ-নৱীকৰণযোগ্য: অ-নৱীকৰণযোগ্য সম্পদ হৈছে সেই সম্পদ যিবোৰ নিষ্কাশন আৰু ব্যৱহাৰৰ সৈতে প্ৰয়োগ কৰা হয়। উদাহৰণ : কয়লা, পেট্ৰলিয়াম, লৌহ ইত্যাদি।
১২। মানুহৰ কি অভিযোজন আছে যিয়ে তেওঁলোকক বহুত বেলেগ পৰিৱেশৰ সৈতে খাপ খাবলৈ অনুমতি দিয়ে? (Do human have any adaptation that allow them to adapt to a very different environment.)
উত্তৰ: মানুহৰ জৈৱিক অভিযোজন যোগ্যতা হৈছে মানৱ শৰীৰে বিভিন্ন জৈৱিক আৰু সাংস্কৃতিক উপায়েৰে পৰিবেশৰ চাপ সলনি কৰাৰ প্ৰতি সহজে সঁহাৰি দিয়া। আমি বিভিন্ন ধৰণৰ উষ্ণতা আৰু আৰ্দ্ৰতাৰ সৈতে খাপ খাব পাৰো। উচ্চ উচ্চতালৈ ভ্ৰমণ কৰোতে, আমাৰ শৰীৰে মিলাই লয় যাতে আমাৰ কোষবোৰে পৰ্যাপ্ত অক্সিজেন প্রাপ্ত কৰে।
১৩ ৷ মানুহ আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক দৃষ্টিকোণৰ মাজৰ সম্পৰ্ক কি ? (What is the relationship between man and environmental ecological perspective ?)
উত্তৰঃ মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক প্ৰাৰম্ভিক কালতে প্রতিষ্ঠিত হৈছে। মানুহে প্ৰকৃতিৰ ৰাজ্যত বাস কৰে আৰু ইয়াৰ সৈতে নিৰন্তৰ বাৰ্তালাপ কৰে। মানুহে উশাহ লোৱা বায়ুৰ ৰূপত প্ৰকৃতিৰ প্রভাব, মানুহে পান কৰা পানী, মানুহে খোৱা খাদ্য আৰু শক্তি আৰু তথ্যৰ প্ৰবাহ আদিৰ জৰিয়তে মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ সম্পর্ক বজায় থাকে।
১৪। মানুহৰ বাবে পৰিৱেশ কেনেদৰে সহায়ক ? (How is environment helpful to humans ?)
উত্তৰঃ আমাক পৰিৱেশে বিভিন্ন ধৰণৰ লাভালাভ প্ৰদান কৰে, যেনে আমি উশাহ লোৱা বায়ু আমি খাদ্য আৰু আমি খোৱা পানী লগতে আমাৰ ঘৰত, কৰ্মক্ষেত্ৰত আৰু অৱসৰৰ কাৰ্যকলাপৰ বাবে প্রয়োজনীয় বহুতো সামগ্রী।
১৫। মানুহে কেনেকৈ নিৰ্দিষ্ট জলবায়ুৰ সৈতে খাপ খায় ? (How do humans adjust to specific Climates ?)
উত্তৰ: মানুহে ইয়াৰ প্ৰভাৱৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ দুৰ্বলতা হ্ৰাস কৰি জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে খাপ খাব পাৰে। সাগৰৰ স্তৰ বৃদ্ধি হোৱা পৰিহাৰ কৰিবলৈ উচ্চ ভূমিলৈ যোৱা, নতুন জলবায়ু পৰিস্থিতিত বিকশিত হ’ব পৰা নতুন শস্য ৰোপণ কৰা বা নতুন নিৰ্মাণ প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰা আদি কাৰ্যই অভিযোজন ৰণনীতি প্রতিনিধিত্ব কৰে।
১৬। মানুহৰ বাবে অভিযোজন কিয় গুৰুত্বপূর্ণ ? (Why is adaptation important for humans ?)
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ বহুতো পৰিবেশ প্ৰকৃততে জীৱন্ত অনুকূল পৰিৱেশ নহয়, কিন্তু মানুহে এই পৰিস্থিতিত জীয়াই থকাৰ উপায় বিচাৰি পাইছে। তেওঁলোকৰ অভিযোজনৰ কাৰণ হৈছে আমি পৃথিৱীৰ প্ৰায় সকলো ক্ষেত্ৰত জনসংখ্যা বিচাৰি পাঁও। এই অভিযোজনবোৰ অবিহনে, বিশ্বৰ জনসংখ্যা আজিৰ দৰে বিস্তৃত নহ’ব।
১৭। কিমানটা মুখ্য প্ৰকাৰৰ বায়োম আছে আৰু সেইবোৰৰ নাম লিখা। (How many major types of Biomes and write their names.)
উত্তৰঃ পাঁচটা মুখ্য প্ৰকাৰৰ বায়োম আছে। সেইবোৰ হ’ল— জলজ, ঘাঁহনি, কনা, মরুভূমি আৰু ভুঞা। যদিও ইয়াৰে কিছুমান বায়োমক অধিক নির্দিষ্ট শ্রেণীত বিভক্ত কৰিব পাৰি যেনে সতেজ পানী, সামুদ্রিক, চাভানা, ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণ্য, নাতিশীতোষ্ণ বৰ্ষাৰণ্য আৰু টাইগা (Taiga)
১৮। মানৱ পৰিৱেশ কি ? (What is human environment ?)
উত্তৰঃ মানৱ পৰিবেশ বিভিন্ন পৰিৱেশত বাস কৰা লোক, তেওঁলোকৰ কাৰ্যকলাপ আৰু তেওঁলোকে সৃষ্টি কৰা পাৰিপাৰ্শ্বিক বৈশিষ্ট্যৰ সৈতে সম্পর্কিত। আমি স্থানীয় সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলৰ পাৰস্পৰিক নিৰ্ভৰশীলতাৰ প্ৰতিও লক্ষ্য কৰো।
১৯। পৰিৱেশৰ মুখ্য উপাদানবোৰ কি কি ? (What are the major Components of environment ?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশৰ মুখ্য উপাদানবোৰ হৈছে— বায়ুমণ্ডল বা বায়ু অশ্মমণ্ডল বা শিল আৰু মাটি, জলমণ্ডল বা পানী আৰু পৰিৱেশ বা জৈবমণ্ডলৰ জীৱিত উপাদান।
২০। পৃথিৱীৰ নাতিশীতোষ্ণ অঞ্চলত অবস্থিত মৰুভূমি দুখনৰ নাম লিখা। (Write the names of the two deserts located in the temperate region of the world.)
উত্তৰঃ নাতিশীতোষ্ণ অঞ্চলৰ অন্তৰ্গত মৰুভূমিবোৰক নাতিশীতোষ্ণ মৰুভূমি বোলে। পৃথিৱীৰ দুখন বিখ্যাত নাতিশীতোষ্ণ মৰুভূমি হ’ল—
(ক) গোবি মৰুভূমি।
(খ) ইৰাণ মৰুভূমি।
২১। তিনি প্ৰকাৰৰ মানৱ পৰিবেশ আদান-প্রদান কি কি ? (What are the three types of human environment interaction ?)
উত্তৰঃ তিনি প্ৰকাৰৰ মানৱ পৰিৱেশৰ আদান-প্রদান আছে—
(ক) খাদ্য, পানী, কাঠ, প্রাকৃতিক গেছ আদিৰ বাবে পৰিৱেশৰ ওপৰত মানুহে কেনেদৰে নিৰ্ভৰ কৰে।
(খ) মানুহে নিজৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিবলৈ যি ধৰণে পৰিৱেশক প্ৰশংসা কৰে।
(গ) মানুহে পৰিবেশটো ইতিবাচক বা নেতিবাচকভাৱে সলনি কৰাৰ ধৰণ যেনে — ড্রিলিং ছিদ্র, বান্ধ নিৰ্মাণ।
২২। পৰিৱেশৰ প্ৰধান প্ৰকাৰ দুবিধ কি কি ? (What are the two main types of environment ?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশক মূলতঃ দুই ভাগত ভগাব পাৰি। এই দুই প্ৰকাৰৰ পৰিৱেশ হ’ল –
(ক) প্রাকৃতিক পৰিৱেশ (Natural environment)
(খ) মানৱ পৰিৱেশ (Human environment) মানৱ পৰিৱেশক অ-প্রাকৃতিক পৰিবেশ বুলিও কোৱা হয়।
২৩। মানৱ সভ্যতাৰ আৰম্ভণিৰ পৰা মানুহৰ পৰিৱেশ সম্পৰ্ক কেনেকৈ বিকশিত হৈছে ? (How has human environmental relation evolved since the beginning of human civilization ?)
উত্তৰঃ মানৱ সভ্যতাৰ আৰম্ভণিৰ পৰা মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ সম্পৰ্ক ওতঃপোতভাৱে জড়িত আছিল। মানুহে প্ৰকৃতিৰ মাজতে বাস কৰিছিল। সকলো বস্তু প্ৰকৃতিৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰি খাইছিল বা ব্যৱহাৰ কৰিছিল। সেই যুগতে মানৱ সভ্যতাই জুইৰ আৱিষ্কাৰ কৰিছিল। প্ৰকৃতিৰ মাজতে থাকি চিকাৰ কৰিবলৈ শিকিছিল আৰু নিজে নিজৰ আহাৰ সংগ্ৰহ কৰিছিল। লাহে লাহে মানৱ সভ্যতা উন্নতিৰ পথলৈ আগবাঢ়ি আহি শিক্ষিত হৈ পৰিল। প্ৰাৰম্ভিক মানুহে জীৱ-জন্তুৰ ঘৰুৱাকৰণ, চিকাৰ আৰু জলসিঞ্চনৰ জৰিয়তে তেওঁলোকৰ পৰিৱেশ সলনি কৰিছিল। বহুতে হয়তো অনুভৱ কৰিব নোৱাৰে যে প্ৰাৰম্ভিক বসতি স্থাপনকাৰীসকলে কিমান ব্যাপকভাৱে পৰিৱেশ সলনি কৰিছিল। মুখ্যতঃ আদিম সমাজে ভূমি অক্ষুন্ন ৰাখিছিল আৰু কেৱল প্ৰকৃতিৰ সৈতে বাস কৰিছিল বুলি বিশ্বাস কৰে। এই পৰিৱৰ্তনবোৰ সম্ভৱতঃ ১০০০ বছৰতকৈও অধিক আগতে হৈছিল। এইটো মানুহৰ দৃশ্যপটত হোৱা প্ৰভাৱ চাবলৈ এটা উপায়।
২৪। ধাপৃষ্ঠৰ কোনবোৰ অঞ্চলত পশুপালন কৰা হয় আৰু কিয় কৰা হয় ? (In which areas of the world are animals reared and why ?)
উত্তৰঃ ধাপৃষ্ঠৰ ক্ৰান্তীয় আৰু নাতিশীতোষ্ণ অঞ্চলৰ কোনো কোনো অঞ্চলত সুবিস্তৃত ঘাঁহনি পথাৰ দেখিবলৈ পোৱা যায়। এই অঞ্চলবিলাককে তৃণভূমি অঞ্চল বুলি জনা যায়। ধৰাৰ বুকুত দেখিবলৈ পোৱা তেনেকুৱা তৃণভূমিবোৰৰ ভিতৰত উত্তৰ আমেৰিকাৰ প্ৰেইৰি, মধ্য এছিয়াৰ ষ্টেপছ, দক্ষিণ আমেৰিকাৰ লানোজ, অষ্ট্ৰেলিয়াৰ ডাউনছ, আমাজান অৱবাহিকাব কেম্পছ আফ্ৰিকাৰ ভেল্ড আদি অন্যতম। এই তৃণভূমি অঞ্চলবোৰত বসবাস কৰা লোকসকলৰ মুখ্য জীৱিকা হ’ল পশুপালন। এই তৃণভূমি অঞ্চলবোৰৰ জলবায়ু অধমক প্ৰায় শুকান। সেইবাবে বৰষুণৰ পৰিমাণ তেনেই কম। ফলস্বৰূপে কৃষিকার্যৰ বাবে আৱশ্যক হোৱা পানীৰ অভাৱ পৰিলক্ষিত হয়। অন্যান্য আর্থ-সামাজিক দিশত অনুন্নত হোৱা হেতুকে জলসিঞ্চনৰো উপযুক্ত সা-সুবিধা নাই। সেইবাবে কৃষিকাৰ্যৰ বাবে অঞ্চলবোৰ সুবিধাজনক নহয়। তৃণভূমিবোৰ জীৱ জন্তুৰ ঘাঁহনিৰ বাবে উপযুক্ত হোৱা হেতুকে ধাপৃষ্ঠৰ সকলোবিলাক তৃণভূমিতে পশুপালনৰ প্রাধান্যতা বিৰাজমান।
২৫। ভাৰতৰ জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ বিষয়ে এটা চমুটোকা লিখা। (Write a short note about Indian biodiversity.)
উত্তৰঃ ভাৰত হৈছে বিশ্বৰ আটাইতকৈ বৈচিত্র্যময় ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ ভিতৰত এখন। উদ্ভিদৰ প্ৰজাতিৰ সমৃদ্ধিৰ ক্ষেত্ৰত ই নৱম স্থানত আছে। বিশ্বৰ ২৫টা জৈৱ বৈচিত্ৰ্যাৰ হটস্পটৰ দুটা ভাৰত পোৱা যায়। ই হৈছে গুৰুত্বপূৰ্ণ শস্যৰ প্ৰজাতি যেনে— কপৌ, মটৰ, বেঙেনা, তিয়ঁহ, কপাহ আৰু তিলৰ উৎপত্তি। ভাৰতত বিভিন্ন পোহনীয়া প্ৰজাতি যেনে—বাজৰা, খাদ্যশস্য, মাহজাতীয় শস্য, পাচলি, ঔষধি আৰু সুগন্ধি শস্য আদিৰ কেন্দ্ৰ। ভাৰত ইয়াৰ প্ৰাণীসম্পদত সমানে বৈচিত্র্যপূর্ণ। ভাৰতত বিশ্বৰ মুঠ প্ৰজাতিৰ ৮ শতাংশ আছে যিটো ১.৬ নিযুত বুলি অনুমান কৰ হৈছে। ইয়াত প্ৰায় ৯১০০০ হাজাৰ প্ৰাণীৰ প্ৰজাতি পোৱা যায় আৰু ভাৰতত প্ৰায় ১৫ হাজা ফুলৰ উদ্ভিদ আছে যি বিশ্বৰ মুঠ ফুলৰ উদ্ভিদৰ সংখ্যাত ৬ শতাংশ। দেশখনত বহুতো ফুল নোহোৱা উদ্ভিদ আছে যেনে— ফার্ণ, শেলাই আৰু ভেঁকুৰ। অৱশ্যে, বিবিধতা যথেষ্ট হাৰত হ্ৰাস পাইছে আৰু প্ৰকৃতি সংৰক্ষণৰ বাবে জৈব বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণৰ ওপৰত বিভিন্ন কাৰ্যসূচী আৰম্ভ কৰা হৈছে।
২৬। মৰু অঞ্চলত লোক বসতি সেৰেঙা কিয় ? (Why is there less population in the desert ?)
উত্তৰঃ মৰুভূমি অঞ্চলত লোক বসতিৰ ঘনত্ব তেনেই পাতল। ইয়াৰ কাৰণ হ’ল শুকান ম অঞ্চলত জলবায়ুয়ে চৰম অৱস্থা ধাৰণ কৰে। চৰম জলবায়ু হোৱা হেতুকে মৰুময় অঞ্চে বিলাক অত্যাধিক শুকান আৰু প্ৰায়েই বৃষ্টিহীন হোৱা দেখা যায়। ফলস্বৰূপে মকময় অঞ্চলবোৰ প্ৰায়ে শুকান বালিৰে পৰিপূৰ্ণ হৈ থাকে। এনেকুৱা অৱস্থাৰ কাৰণে মকময় অঞ্চলবোৰ যিদৰে অ তৰ-তৃণহীন সেইদৰে কৃষি, যাতায়াত, শিল্প আদিৰ বাবেও অনুপযোগী। এনেকুৱা অৱস্থাৰ প পৰিপন্থী হোৱাৰ কাৰণতে মৰুময় অঞ্চলবোৰ মানুহ বসবাসৰ বাবে উপযোগী নহয়। বসতিৰ অনুপযোগী হোৱাৰ ফলত ধাপৃষ্ঠৰ সকলোবিলাক মৰুভূমিতে মানুহৰ বসতি ঘনত্ব তেনেই পাতল হোৱা দেখা যায় আৰু তেনেকুৱা ভালেমান মৰুভূমিত মানুহে অঘৰী জীৱন-যাপন কৰাও দেখা যায়। অৱশ্যে মৰুময় অঞ্চলৰ অন্তৰ্গত যিবোৰ ঠাইত পানীৰ ব্যৱস্থা আছে বসবাসৰ অন্যান্য সা-সুবিধাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে, তেনেকুৱা ঠাইবোৰত জনবসতি কিছু দেখা যায়।
২৭। নিৰক্ষীয় অঞ্চলত বৃষ্টিপাত সদায় হয় কিয় ? (Why is there always rain in the equatorial region ?)
উত্তৰঃ নিৰক্ষীয় অঞ্চল সাধাৰণতে বিষুৱ ৰেখাৰ পৰা ৫° উত্তৰ আৰু ৫° দক্ষিণ অক্ষৰেখাৰ মাজত অৱস্থিত। এই অঞ্চলটোত সূৰ্যৰ কিৰণ সদায় লম্বমান হৈ পৰে। সূৰ্যৰ কিৰণ সদায় সম্বমান হৈ পৰা বাবে ৰাতিপুৱা ৰ’দ পৰাৰ লগে লগে এই অঞ্চলৰ বায়ু উত্তপ্ত হয় আন পাতল হৈ ঊর্ধগামী হ’বলৈ লয়। আনহাতে, এই উর্ধগামী বায়ু ওপৰলৈ উঠি যোৱাৰ ফলত ক্ৰমশঃ চেঁচা হ’বলৈ লয় । ফলত বায়ুৰ লগত থকা জলীয় বাষ্পও ঘনীভূত হয়। ঊর্ধগামী বায়ু উচ্চ আকাশত চেঁচা হৈ জলীয় বাষ্প ঘনীভূত হোৱাৰ ফলত সেই অঞ্চলতে বৰষুণ হয় ৷ নিৰক্ষীয় অঞ্চলৰ এই বৰষুণকে পৰিচলন বৃষ্টি বুলি কোৱা হয়। প্রতিদিনে এই প্রক্রিয়া ঘটি থকা বাবে নিৰক্ষীয় অঞ্চলত সদায় বৰষুণ হয়। পুৱাৰ ভাগত অঞ্চলটোত বায়ু ঊর্ধগামী হয় । কিন্তু আবেলিলৈ এই ঊর্ধগামী বায়ু উচ্চ আকাশত চেঁচা হৈ জলীয় বাষ্প ঘনীভূত হোৱাৰ ফলত আবেলিলৈ নিৰক্ষীয় অঞ্চলত গাজনি-ধুমুহাৰে সদায় বৰষুণ হয়।
ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
১। পৰিৱেশৰ অৰ্থ কি ? পৰিৱেশৰ চাৰিটা কাৰ্য লিখা । (What is the meaning of environment ? Write the four function of environment ?)
উত্তৰঃ পৰিৱেশক সকলো জীৱিত আৰু অজীৱিত উপাদান আৰু সেইবোৰৰ প্ৰভাৱৰ মুঠ যোগফল হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিব পাৰি যি মানৱ জীৱনক প্ৰভাৱিত কৰে। আনহাতে সকলো জীৱিত বা জৈৱীয় উপাদান হৈছে প্ৰাণী, উদ্ভিদ, অৰণ্য, মীন পালন, চৰাই ইত্যাদি। জীৱিত বা অজৈৱিক উপাদানবোৰৰ ভিতৰত আছে পানী, ভূমি, সূৰ্যৰ পোহৰ, শিল, বায়ু ইত্যাদি । পৰিৱেশৰ কাৰ্যসমূহ হ’ল-
(ক) সম্পদৰ যোগান (Supply of Resources): পৰিৱেশে উৎপাদনৰ বাবে সম্পদ প্ৰদান কৰে। ইয়াত নৱীকৰণযোগ্য আৰু অনৱীকৰণযোগ্য দুয়োটা সম্পদ অন্তর্ভুক্ত আছে। উদাহৰণস্বৰূপে— আচবাবৰ বাবে কাঠ, মাটি, বালি ইত্যাদি।
(খ) জীৱন বজাই ৰাখে (Sustains life): পৰিৱেশত সূর্য, মাটি, পানী, বায়ু অন্তর্ভুক্ত থাকে যিবোৰ মানৱ জীৱনৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয়। ই আনুবংশিক আৰু জৈৱ বৈচিত্র্য প্রদান কৰি জীৱন বজাই ৰাখে ।
(গ) আৱর্জনা আত্মসাৎ কৰা (Assimilation of Waste): আৱৰ্জনা আত্মসাত্ৰ অৰ্থ হৈছে আৱর্জনা পদার্থ বা গুণাগুণবোৰ পানীত প্ৰৱৰ্তন কৰিলে হোৱা ৰাসায়নিক, ভৌতিক আৰু জৈৱিক প্ৰক্ৰিয়া।
(ঘ) জীৱনৰ মানদণ্ড বৃদ্ধি কৰে (Enhances Quality of life): পৰিৱেশে জীৱনৰ লানদণ্ড বৃদ্ধি কৰে। মানুহে প্রাকৃতিক সৌন্দর্য যেনে— নদী, পৰ্বত, মৰুভূমি আদি উপভোগ কৰে। এইবোৰে জীৱনৰ মানদণ্ড বৃদ্ধি কৰে ৷
২। মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক কি ? বহলাই লিখা। (What is the relationship between human and environment Write in detail.)
উত্তৰঃ মানুহে আমাৰ খাদ্য, পানী, ইন্ধন, ঔষধ, নির্মাণ সামগ্ৰী আৰু আন বহুতো বস্তু প্রাপ্ত কৰিবলৈ পৰিবেশৰ সৈতে বাৰ্তালাপ কৰে। বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ অগ্ৰগতিয়ে আমার লাভৰ বাবে পৰিৱেশৰ শোষণ কৰাত সহায় কৰে কিন্তু আমি প্ৰদূষণৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছো আৰু পৰিবেশৰ ক্ষতি সাধন কৰিছো।
মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ অধ্যয়ন সদায় পৰিৱেশ বিজ্ঞানৰ এক কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ আহিছে আৰু মানৱ সমাজৰ বিকাশ আৰু পৰিবেশৰ মাত্ৰাৰ সৈতে সময়ৰ লগে লগে পৰিৱৰ্তিত হোৱা মানৱ-পৰিৱেশ সম্পৰ্কৰ দিশবোৰ মানুহে সামাজিক, অর্থনৈতিক আৰু প্ৰযুক্তিগত হোৱাৰ লগে লগে তেওঁ নিজৰ ডিজাইন আৰু দক্ষতাৰ জৰিয়তে উন্নত খাদ্যৰ ব্যৱস্থা কৰাৰ বাবে নিজৰ পৰিৱেশ বহল কৰি তুলিছিল। এনেদৰে মানুহ পৰিৱেশ সম্পৰ্কবোৰ নিম্নলিখিত বিভিন্ন বি ধৰণে আৰু দৃষ্টিভংগীৰে অনুভৱ আৰু মূল্যাংকন কৰিব পাৰি।
(ক) নির্ণায়ক দৃষ্টিভংগী: এই পদ্ধতিটো ‘পৃথিৱী তৈয়াৰ কৰা মানুহৰ মূল ধাৰণাৰ ওপৰত আধাৰিত আৰু মানুহ আৰু তেওঁৰ কাৰ্যকলাপৰ ওপৰত শাৰীৰিক পৰিৱেশৰ সম্পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণৰ ওপৰত অধিক মনোযোগ দিয়ে। দৰাচলতে মানৱ পৰিবেশ সম্পৰ্কৰ নিৰ্ধাৰিত দৃষ্টিভংগী অনুসৰি, মানুহ প্রাকৃতিক পৰিবেশৰ অধীনস্থ কিয়নো মানৱ জীৱনৰ সকলো দিশ যেনে শাৰীৰিক, সামাজিক, অর্থনৈতিক, ৰাজনৈতিক, নৈতিক আৰু নান্দনিক ইত্যাদি কেৱল নিৰ্ভৰ নকৰে কিন্তু শাৰীৰিক পৰিবেশৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱশালীভাবে নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হয়।
(খ) প্রয়োগিক দৃষ্টিভংগী: প্রয়োগিক দৃষ্টিভংগী মানুহ, প্ৰকৃতি আৰু আন সকলো প্ৰাণীতকৈ উৎকৃষ্ট হোৱাৰ ধৰ্মীয় বিশ্বাসৰ ওপৰত আধাৰিত । খ্ৰীষ্টান ধৰ্মীয় পৰম্পৰাৰ শিক্ষাৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছিল যিয়ে প্ৰচাৰ কৰিছিল যে মানুহ সকলো প্রাণীতকৈ উৎকৃষ্ট আৰু তেওঁৰ ব্যৱহাৰ আৰু উপভোগৰ বাবে সকলো সৃষ্টি কৰা হয়। মানুহ পৰিৱেশ সম্পৰ্কৰ এই আদর্শই মানুহক প্রাকৃতিক সম্পদৰ শোষণ কৰিবলৈ আৰু অনিয়ন্ত্রিত লুণ্ঠনৰ পৰৱৰ্তী প্ৰভাৱবোৰ বিবেচনা নকৰাকৈ প্ৰকৃতিক বশ কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰিছিল।
(গ) পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ দৃষ্টিভংগী: মানুহ পৰিৱেশ সম্পৰ্কৰ অধ্যয়নৰ বাবে পাৰিপাৰ্শ্বিক দৃষ্টিভংগী পৰিস্থিতিবিজ্ঞানৰ মৌলিক নীতিৰ ওপৰত আধাৰিত যি হৈছে এফালে জীৱ আৰু ভৌতিক পৰিৱেশৰ মাজত পাৰস্পৰিক আদান-প্ৰদানৰ অধ্যয়ন আৰু আনফালে জীৱবোৰৰ মাজত এক নিৰ্দিষ্ট পৰিস্থিতিতন্ত্ৰত আন্তঃক্রিয়া। সেয়েহে মানুহক প্ৰকৃতিৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংগ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। এয়া স্পষ্ট যে মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক দুটা দিশৰ যিহেতু পৰিৱেশে
মানুহক প্রভাবিত কৰে আৰু তাৰ পৰিবৰ্তে মানুহে পৰিৱেশক প্ৰভাৱিত আৰু পৰিৱৰ্তন কৰে। মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজত এইধৰণৰ পাৰস্পৰিক আদান-প্ৰদান আৰু সম্পৰ্ক লক্ষণীয় দৃষ্টিভংগীৰ।
(ঘ) অর্থনৈতিক নিৰ্ধাৰক দৃষ্টিভংগী: এই পদ্ধতিটো পৰিৱেশৰ ওপৰত মানুহৰ নিপুণতা আৰু মডেম প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগৰ জৰিয়তে অব্যাহত অর্থনৈতিক আৰু উদ্যোগিক সম্প্ৰসাৰণৰ = মৌলিক আদৰ্শৰ ওপৰত আধাৰিত।
(ঙ) সম্ভাৱনাবাদী দৃষ্টিভংগী: পৰিৱেশ নিৰ্ণয়বাদৰ সমালোচনা আৰু প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগৰ – দৃষ্টিভংগীৰ জৰিয়তে মানুহ পৰিৱেশ সম্পৰ্কৰ অধ্যয়নৰ প্ৰতি সম্ভাৱনাবাদী দৃষ্টিভংগীৰ উদ্ভৱ – হৈছিল। পৰিৱেশ নিৰ্ণয়বানৰ বিদ্যালয়ৰ আৰম্ভণিৰ পৰাই তাত ভিন্ন মত ৰখা হৈছিল। যিসকলে বিশ্বাস কৰিছিল যে কোনো সন্দেহ নাই যে শাৰীৰিক পৰিৱেশে মানুহ আৰু তেওঁৰ কাৰ্যকলাপক প্রভাবিত কৰে। কিন্তু মানুহৰ বাবে পৰিৱেশ ইমান সলনি কৰাৰ যথেষ্ট সুযোগ আছে যাতে ই মানুহ আৰু সমাজৰ বাবে উপযুক্ত হৈ পৰে।
৩। বিভিন্ন ধৰণৰ মানৱ পৰিবেশৰ আদান-প্ৰদানৰ উদাহৰণ দিয়া। (Give an example of the Interactions of different types of human environment ?)
উত্তৰঃ বিভিন্ন ধৰণৰ মানৱ পৰিবেশ আদান-প্ৰদানৰ উদাহৰণবোৰ হ’ল —
প্রাকৃতিক সম্পদৰ ব্যৱহাৰ: মানুহে দৈনন্দিন জীবনত বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ প্ৰাকৃতিক ভাণ্ডাৰ যেনে— কাঠ, ধাতু আৰু তেল ব্যৱহাৰ কৰে। অব্যাহত অস্তিত্বৰ বাবে খাদ্য আৰু পানীৰ বা ওপৰতো নিৰ্ভৰশীলতা আছে। মানুহক বিভিন্ন কাৰণ যেনে— ঘৰত ৰন্ধা আৰু ঔদ্যোগিক চাৰ উদ্দেশ্যৰ বাবে শক্তিৰ প্ৰয়োজন। কাপোৰ, পৰিবহন সেবা, নির্মাণ, ইলেক্ট্রনিক সঁজুলি আৰু =ক ব্যবহৃত অন্যান্য সামগ্ৰীৰ পৰা সকলোবোৰৰ বাবে বিভিন্ন সম্পদৰ প্ৰয়োজন যাতে সেইবোৰ না উৎপাদন কৰিব পাৰি। প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ চাহিদা বাঢ়ি গৈ থাকে কিয়নো আর্থ-সামাজিক উন্নতিৰ সৈতে প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ ব্যৱহাৰ বৃদ্ধি হৈ থাকে। নিষ্কাশন আৰু শোষণৰ জৰিয়তে শ্রী প্রাকৃতিক সম্পদৰ অৱসাদ বিশেষকৈ সম্পদৰ বাবে চিন্তাৰ বিষয় যাক নবীকৰণ কৰিব নোৱাৰি।
বন ধ্বংস: প্রাকৃতিক সম্পদৰ অত্যাধিক অপব্যৱহাৰ আৰু লগতে মানৱ পৰিৱেশৰ আদান প্রদানক প্ৰতিনিধিত্ব কৰাৰ ফলস্বৰূপে এটা সঠিক দুর্দশা হ’ল বন ধ্বংস। এইটো তেতিয়া হয়। – যেতিয়া অৰণ্যবোৰ কটা হয় আৰু গছবোৰ সলনি কৰা নহয় বা ঘূৰি যাবলৈ অনুমতি দিয়া নহয়। ইথিওপিয়া, মেক্সিকো, ব্রাজিল, আমেৰিকা, কঙ্গো আৰু ভাৰতৰ দৰে দেশবোৰে খানৰ চাহিদা ইন্ধন আৰু নিৰ্মাণ সামগ্ৰী পূৰণ কৰাৰ বাবে অর্থনৈতিক আৰু কৃষিজাত উদ্দেশ্যৰ বাবে ইয়াৰ বহুতো অৰণ্য পৰিষ্কাৰ কৰিছে। এই কাৰ্যকলাপৰ ফলত অৰণ্যৰ সৈতে অঞ্চলবোৰ গৈছে আৰু ই এতিয়াও অব্যাহত আছে। বন ধ্বংসৰ বহুতো অবাঞ্ছিত ফলাফল আছে। প্ৰথমে এইবোৰত বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ গছ, উদ্ভিদ আৰু সৰু পোক-পতংগৰ পৰা চৰাই, স্তন্যপায়ী আৰু সৰীসৃপলৈকে বিভিন্ন প্ৰজাতিৰ প্ৰাণী থাকে। অৰণ্যক কৃষিক্ষেত্ৰলৈ ৰূপান্তৰ কৰিলে জৈ বৈচিত্র্য হ্রাস হয় যিটো মানুহৰ বাবে অত্যাবশ্যকীয় কিয়নো তেওঁলোকে কেইবাটাও প্রয়োজনীয়ত প্ৰদান কৰাত আন জীৱ ব্যৱহাৰ কৰে।
মাটি খহনীয়াৰ ক্ষেত্ৰত বন ধ্বংস এক মুখ্য অৱদানকাৰী। গছবোৰ কটা হোৱাৰ লগে লগে তলৰ মাটি উন্মুক্ত হৈ যায়। গছ অবিহনে মাটিক বাধা দিবলৈ একেলগে বান্ধি ৰাখে আৰু বৰষুণৰ বতৰত মাটি কঢ়িয়াই নিয়াৰ সম্ভাৱনা অধিক। অৰণ্য হেৰুওৱাটোৱে পানী যোগান ওপৰটো যথেষ্ট প্রভাব পেলায়।
শক্তি সম্পদ (Energy Resources): নৱীকৰণযোগ্য বা অ-নৱীকৰণযোগ্য উৎস ব্যবহার কৰিলে মানুহে পাৰিপার্শ্বিক আদান-প্রদান প্রদর্শন কৰে কিয়নো শক্তি পৰিবহন আৰু যোগাযোগ প্রণালী, বৈদ্যুতিক সঁজুলি আৰু আমাৰ ঘৰৰ লগতে কাৰ্যালয়বোৰক শক্তি প্ৰদান কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, জীৱাশ্ম ইন্ধন হৈছে বিশ্বৰ বিশ্বায়নৰ মুখ্য উপাদান কিং যিহেতু সেইবোৰ নৱীকৰণ কৰিব নোৱাৰি, পৰিমাণটো অৱশেষত অপর্যাপ্ত আৰু দীৰ্ঘম্যাদী ও হোৱাৰ বাবে সেইবোৰৰ ব্যৱহাৰ বহনক্ষম নহয়। ইয়াৰ নেতিবাচক দিশৰ বাবে জীৱাৰ ই জ্বলোৱাই হৈছে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ মুখ্য কাৰণ। বায়ু শক্তি, জলবিদ্যুৎ আৰু সৌৰ শক্তিৰ দলে জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ পৰিবৰ্তে কেইবাটাও নৱীকৰণযোগ্য শক্তি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি যি ক্ৰমান্বে বায়ু, পানী আৰু সূৰ্যৰ শক্তিক বিদ্যুতলৈ ৰূপান্তৰ কৰি কাম কৰে।
তেল আৰু গেছ ড্রিলিং (Oil and gas drilling): মানুহে বিভিন্ন ধৰণৰ ব্যৱহাৰৰ বাে তেল আৰু গেছ আহৰণ কৰে। অৱশ্যে, তেল আৰু গেছ আহৰণে পৰিৱেশতন্ত্ৰৰ ওপৰত যথেষ্ট নেতিবাচক প্রভাব পেলায়। তেল বিয়পি পৰাৰ বৃহৎ বিত্তীয় প্রভাব আছে, তেওঁলোকে পৰিবহনত বাধা দিয়ে আৰু বাসিন্দাসকলক আঘাত কৰে।
স্পিলে ব্যক্তিসকলক সাগৰীয় খাদ্যৰ সংস্পৰ্শলৈ আনে যি ব্যৱহাৰৰ বাবে সুৰক্ষিত নহয় অবশৰ জিলিঙৰ (Offshore drilling) ফলত আবর্জনা সামগ্ৰী হয় যি পানীত প্ৰৱেশ কৰি জলজ জন্তুবোৰক বিষাক্ত কৰে। তেলৰ বাবে ড্রিলিং কৰোঁতে আঘাতপ্ৰাপ্ত হোৱা আ মৃত্যুৰ সম্ভাৱনা সদায় থাকে। ধুমুহা আৰু ড্রিলিং দুৰ্ঘটনাৰ ফলত অগণন লোকৰ মৃত্যু হৈছে তেল আৰু গেছ ট্ৰিলিঙৰ কাৰ্যকলাপে দৃশ্যবোৰৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলায়। গধুৰ যেনে— ষাঁড়ৰ ডোজাৰ আৰু প্ৰক্ৰিয়াটোও ৰাস্তা নির্মাণে পৰিৱেশ ধ্বংস কৰে কেতিয়াবা – স্থায়ীভাৱে। ড্রিলিং, মিথেনৰ মুখ্য সামগ্ৰীটোৱে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনত অৰিহণা যোগায় আৰু ইয়াৰ ফলাফল হৈছে গোলকীয় উষ্ণতা বৃদ্ধি য’ত বৰষুণৰ প্ৰকাৰৰ পৰিৱৰ্তন, হিমবাহ গলি যোৱা আৰু সাগৰৰ স্তৰ বৃদ্ধি হয় ।
জল সম্পদ (Water Resources): জল সম্পদ ব্যৱহাৰে মানুহৰ পাৰিপার্শ্বিক আদান প্রদানক উচ্চভাৱে সূচায়। ঘৰৱাৰ পৰা কৃষি আৰু ঔদ্যোগিক প্ৰক্ৰিয়ালৈকে পানীৰ যথেষ্ট ব্যৱহাৰ আছে। বিশ্বব্ৰহ্মাণ্ডৰ বিভিন্ন অংশত তিনিটা গোটৰ আপেক্ষিক পৰিমাণ পৃথক। অৱশ্যে, কৃষিত সাধাৰণতে সৰ্বাধিক পৰিমাণৰ পানী ব্যৱহাৰ কৰা হয়। পানীৰ বৰ্ধিত চাহিদাৰ ফলত নপানীৰ উৎসৰ অবহনযোগ্য ব্যৱহাৰ হৈছে।
পানীৰ পুনৰ্ব্যৱহাৰৰ অৰ্থ হৈছে ইয়াক পুনৰ ব্যৱহাৰ কৰা কিন্তু ঘৰুৱা, কৃষি বা ঔদ্যোগিক হওঁক -বা ঘৰুৱা কৃষিজাত বা ঔদ্যোগিক ব্যৱহাৰৰ বাবে জলাশয়ৰ পৰা অত্যাধিক পৰিমাণৰ পানী -গ্ৰহণ কৰিলে বৰ্তমান আৰু আগন্তুক প্ৰজন্মৰ বাবে উপলব্ধ পানীৰ শতাংশ হ্রাস হয়। সার্বজনীনভাৱে বর্ধিত জনসংখ্যা আৰু লগতে প্ৰতিজন ব্যক্তিৰ ব্যৱহাৰ বৃদ্ধি হোৱাৰ বাবে – দশক জুৰি পানীৰ প্ৰত্যাহাৰ তিনিগুণ বৃদ্ধি পাইছে।
৪। জৈৱ বৈচিত্র্য কি আৰু জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ প্ৰকাৰবোৰ কি কি ? চমুকৈ লিখা। (What is biodiversity and what are the types of biodiversity ? (write briefly.)
উত্তৰঃ জৈৱ বৈচিত্র্যই পৃথিৱীৰ সমৃদ্ধি আৰু জীৱনৰ বিভিন্নতা বৰ্ণনা কৰে। এইটো আমাৰ গ্ৰহটোৰ আটাইতকৈ জটিল আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য। জৈৱ বৈচিত্র্য অবিহনে জীৱন বৰ্তি নাথাকিব।
জৈৱ বৈচিত্র্য শব্দটো ১৯৮৫ চনত প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। এইটো প্রাকৃতিক তথা কৃত্রিম পেৰিস্থিতিতন্ত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ। ই প্ৰকৃতিৰ প্ৰকাৰ, জৈৱমণ্ডলৰ সৈতে সম্পর্কিত। ই উদ্ভিদ, প্রাণী আৰু অণুজীৱ প্ৰজাতিৰ মাজত পৰিৱৰ্তনশীলতাক বুজায়। জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ ভিতৰত আছে – বিভিন্ন জীৱৰ সংখ্যা আৰু পৰিৱেশতন্ত্ৰত সেইবোৰৰ আপেক্ষিক কম্পনাংক। ই বিভিন্ন স্তৰত জীৱৰ সংগঠনো প্রতিফলিত কৰে। জৈৱ বৈচিত্র্যই পাৰিপাৰ্শ্বিক আৰু অৰ্থনৈতিক গুৰুত্ব বহন — কৰে। ই আমাক পুষ্টি, বাসস্থান, ইন্ধন, কাপোৰ আৰু আন কেইবাটাও সম্পদ প্ৰদান কৰে। ই পৰ্যটনৰ জৰিয়তে আৰ্থিক লাভালাভো আহৰণ কৰে। সেয়েহে, এক বহনক্ষম জীৱিকাৰ বাবে জৱ বৈচিত্ৰ্যৰ বিষয়ে ভাল জ্ঞান থকাটো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
নিম্নলিখিত তিনিটা বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ জৈৱ বৈচিত্র্য আছে
(ক) আনুবংশিক জৈব বৈচিত্র্য (Genetic Biodiversity)
(খ) প্রজাতি জৈব বৈচিত্র্য ( Species Biodiversity)
(গ) পাৰিপাৰ্শ্বিক জৈব বৈচিত্রা (Ecological Biodiversity)
আনুবংশিক জৈব বৈচিত্র্য: ই জীৱবোৰৰ আনুবংশিক সম্পদৰ মাজত তাৰতম্যক বুজায়। এটা নির্দিষ্ট প্ৰজাতিৰ প্ৰতিজন ব্যক্তি তেওঁলোকৰ আনুবংশিক সংবিধানত ইজনে সিজনৰ পৰা পৃথক। সেইকাৰণে প্ৰতিজন মানুহক ইজনে সিজনৰ পৰা পৃথক দেখায়। একেদৰে, একে প্ৰজাতিৰ চাউল, ঘেঁও, মাকে, বার্লি আদিত বিভিন্ন প্ৰকাৰ আছে।
প্রজাতি জৈৱ বৈচিত্ৰ্য প্ৰজাতিৰ বৈচিত্ৰাই এক নির্দিষ্ট এলেকাত পোৱা বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ প্ৰজাতিক বুজায়। এইটো আটাইতকৈ মৌলিক স্তৰৰ জৈৱ বৈচিত্র্য। ইয়াৰ উদ্ভিদৰ পৰা বিভিন্ন অণুজীবলৈকে সকলো প্রজাতি অন্তর্ভুক্ত থাকে। একে প্ৰজাতিৰ কোনো দুজন ব্যক্তি একে নহয়। উদাহৰণস্বৰূপে, মানুহে নিজৰ মাজত যথেষ্ট বৈচিত্র্য দেখুৱায়।
পাৰিপাৰ্শ্বিক জৈব বৈচিত্র্য: এক পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ হৈছে জীবিত আৰু অজীবিত জীৱৰ সংগ্ৰহ পাৰিপাৰ্শ্বিক জৈব বৈচিত্র্যই উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণীৰ প্ৰজাতিৰ একেলগে বাস কৰা আৰু খা শৃংখলা আৰু খাদ্যজালৰ দ্বাৰা সংযোজিত তাৰতম্যক বুজায়। এইটো এটা অঞ্চলৰ বিভিন্ন পৰিস্থিতিতন্ত্ৰৰ মাজত দেখা পোৱা বৈচিত্র্য। মরুভূমি, বৰ্ষাৰণ্য আদিৰ দৰে বিভিন্ন পৰিস্থিতিতৰ বৈচিত্ৰাৰ ভিতৰত আছে পাৰিপাৰ্শ্বিক বৈচিত্র্য।
৫। জৈৱ বৈচিত্ৰাৰ গুৰুত্ব কি ? (What are the importance of Biodiversity ?
উত্তৰঃ পৃথিৱীত জীবন বজাই ৰখাৰ বাবে জৈব বৈচিত্র্য আৰু ইয়াৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। জৈৱ বৈচিত্ৰ্যৰ গুৰুত্ব বর্ণনা কৰাৰ কেইটামান কাৰণ হৈছে—
পাৰিপাৰ্শ্বিক স্থিৰতা (Ecological Stability): পৰিৱেশতন্ত্ৰত প্ৰতিটো প্ৰজাতিৰ এক নির্দিষ্ট ভূমিকা আছে। তেওঁলোকে শক্তি আহৰণ, সঞ্চয় কৰে আৰু জৈৱিক পদার্থ উৎপাদন আৰু পচন কৰে। পৰিৱেশতত্ত্বই সেই সেৱাসমূহ সমৰ্থন কৰে যাৰ অবিহনে মানুহে জীয়াই থাকিব নোৱাৰে। এক বৈচিত্র্যপূৰ্ণ পৰিস্থিতিতন্ত্ৰ অধিক উৎপাদনশীল আৰু পৰিৱেশৰ চাপ সহ্য কৰিব পাৰে।
অর্থনৈতিক গুৰুত্ব (Economic Importance): জৈৱ বৈচিত্র্য হৈছে খাদ্য, প্রসাধন সামগ্ৰী আৰু ফাৰ্মাচিউটিকেল নিৰ্মাণৰ বাবে সম্পদৰ এক ভাণ্ডাৰ। শস্য পশুধন, মীন পালন আৰু অৰণ্য হৈছে খাদ্যৰ এক সমৃদ্ধ উৎস। বনৰীয়া উদ্ভিদ যেনে – চিংকোনো ফক্সগ্রড উদ্ভি ঔষধি উদ্দেশ্যৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কাঠ, আঁহ, সুগন্ধি, লুব্রিকেন্ট, বৰৰ, বিষাক্ত আৰু কৰ্ক সকলোবোৰ বিভিন্ন উদ্ভিদৰ প্ৰজাতিৰ পৰা আহৰণ কৰা হয়। ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্যান আৰু অভয়াৰণ্যসমূহ পৰ্যটনৰ উৎস। সেয়া বহুলোকৰ বাবে সৌন্দৰ্য আৰু আনন্দৰ উৎস।
নৈতিক গুৰুত্ব (Ethical Importance): সকলো প্ৰজাতিৰ অস্তিত্বৰ অধিকাৰ আছে। মানুহে তেওঁলোকৰ স্বেচ্ছামূলক বিলুপ্তি ঘটাব নালাগে। জৈৱ বৈচিত্ৰাই বিভিন্ন সংস্কৃতি আৰু আধ্যাত্মিক ঐতিহ্য সংৰক্ষণ কৰে। সেয়েহে, জৈৱ বৈচিত্ৰ্য সংৰক্ষণ কৰাটো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।
৬। বায়োম কি ? পৃথিৱীত মুখ্য প্ৰকাৰৰ বায়োমবোৰ কি কি ? বৰ্ণনা কৰা। (What is Biome ? What are the major types of Biomes on Earth? Describe.)
উত্তৰঃ “বায়োম হৈছে স্বকীয় উদ্ভিদ আৰু প্ৰাণী গোটৰ এক বৃহৎ ভৌগোলিক এলেকা, যিবোৰ সেই নির্দিষ্ট পৰিৱেশৰ সৈতে খাপ খায়। এটা অঞ্চলৰ জলবায়ু আৰু ভূগোলে নিৰ্ধাৰণ কৰে যে সেই অঞ্চলত কেনেধৰণৰ বায়োম থাকিব পাৰে। মুখ্য বায়োমবোৰৰ ভিতৰত আছে মরুভূমি, অরণ্য, ঘাঁহনি, তুন্দ্ৰা আৰু কেইবা প্ৰকাৰৰ জলজ পরিবেশ। প্ৰতিটো বায়োমত বহুতো পৰিৱেশতন্ত্ৰ থাকে যাৰ সম্প্রদায়বোৰে জলবায়ু আৰু বায়োমৰ ভিতৰৰ পৰিৱেশৰ সৰু পাৰ্থক্যৰ সৈতে খাপ খাইছে।”
পৃথিৱীত মুখ্য প্ৰকাৰৰ বায়োমবোৰ হ’ল—
(ক) মৰুভূমি বায়োম (Desert Biome ): মৰুভূমিৰ বায়োম হৈছে পৃথিৱীৰ গৰম আৰু শুকান এলেকা। সেইবোৰ হৈছে শুকান আৰু অর্ধ-শুকান ভূমি যত সামান্য বা কোনো গছ-গছনি নাই। মৰুভূমি পৃথিৱীৰ মুঠ ভূমি আৱৰণৰ প্ৰায় ২০% হয় আৰু কম বা কোনো বৰষুণৰ দ্বাৰা পৃথক কৰা হয়। মৰুভূমিৰ বায়োমবোৰক আৰু চাৰিটা মুখ্য শ্ৰেণীত বিভক্ত কৰা হৈছে আৰু প্ৰত্যেকটোৰ বিশেষ বৈশিষ্ট্য আছে কিন্তু সিহঁতৰ অজৈৱিক আৰু জৈৱীয় গঠনত একে সাদৃশ্য আছে। অর্ধ-শুকান মৰুভূমি, গৰম আৰু শুকান মরুভূমি, শীতল মরুভূমি আৰু উপকূলীয় মৰুভূমি। এই মৰুভূমিৰ বায়োমবোৰ পৃথিৱীৰ বিভিন্ন অঞ্চলত অৱস্থিত। মৰুভূমিৰ বায়োমবোৰত অতি উচ্চ তাপমাত্রা, কম মেঘৰ আৱৰণ, নিম্ন আর্দ্রতা, নিম্ন বায়ুমণ্ডলীয় চাপ আৰু অতি কম বৰষুণ অনুভৱ হয়, যাৰ ফলত ইয়াত গছ-গছনিৰ আৱৰণ কম হয়। মাটিৰ আৱৰণটো শিলাময় আৰু অগভীৰ আৰু অতি কম জৈৱিক পদাৰ্থৰ সৈতে আৰু সেয়েহে, ই কেৱল পৰিস্থিতিৰ সৈতে খাপ খায়। কিয়নো ই পানী সংৰক্ষণ কৰিব পাৰে আৰু উচ্চ তাপমাত্ৰা সহ্য কৰিব পাৰে। এই উদ্ভিদবোৰৰ পাত কম বা নাই আৰু সালোক সংশ্লেষণৰ বাবে সেইবোৰৰ কাণ্ড ব্যৱহাৰ কৰে। মৰুভূমিৰ প্ৰাণীবোৰৰ ভিতৰত আছে পোক-পতংগ, সৰু মাংসভোজী, সাপ, গিৰিনিটি আৰু অতি কম পানীৰে জীয়াই থাকিবলৈ অভিযোজিত চৰাই। এই জন্তবোৰে গৰম পৰিহাৰ কৰিবলৈ দিনত নিশালৈকে লুকাই থাকে। মৰুভূমিৰ জৈৱৰ এটা উদাহৰণ হৈছে উত্তৰ আফ্ৰিকাৰ চাহাৰা।
(খ) বন বায়োম (Forest Biome ): পৃথিৱীৰ মুঠ ভূমি আৱৰণৰ প্ৰায় ৩০% বন জৈৱ। পৃথিৱীৰ অসংখ্য জৈৱিক প্ৰণালীৰ বাবে অৰণাৰ যথেষ্ট মূল্য আছে। এইবোৰ মুখ্যতঃ গছ-গছনিৰ খেতিৰ দ্বাৰা গঠিত যি কাৰ্বন সংৰক্ষণ কৰে। গ্ৰহটোৰ জলবায়ু নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ এক অবিশ্বাস্য বৈশিষ্ট্য আছে। বনাঞ্চল হৈছে বহুতো জলবিভাজিকাৰ উৎস আৰু কাঠ, ঔষধ, ইজন আৰু বৰকে ধৰি বিভিন্ন বেঁচা সামগ্ৰী প্ৰদান কৰে। এটা মুখ্য উদাহৰণ হৈছে বৰ্ষাৰণা যি লাখ লাখ জীব-জন্তু, উদ্ভিদ, চৰাই আৰু পতংগক বাসস্থান প্রদান করে। বনজ জৈববোৰক আৰু তিনিটা মুখ্য শ্ৰেণীত উপ-বিভক্ত কৰা হৈছে যাৰ ভিতৰত আছে নাতিশীতোষ্ণ অৰণ্য, ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণ্য আৰু ব’ৰিয়েল অৰণ্য। গোটেই বছৰ জুৰি অৰণ্যৰ তাপমাত্রা প্রায়ে উচ্চ হয়, কিন্তু মজিয়াৰ পৃষ্ঠবোৰ ৰঙীণ হয় কিয়ানো অতি কম সূৰ্যৰ পোহৰ ঘন অৰণ্যৰ মাজেৰে প্ৰৱেশ কৰে। ক্রান্তীয় বৰ্ষাৰণাবোৰত ওখ গছ থাকে আৰু সেউজীয়া পাতৰ সৈতে ঘন গছ-গছনিৰ আবরণ থাকে। লগতে আৰ্দ্ৰতা অধিক আৰু উচ্চ জৈবিক পদার্থ উপলব্ধ হোৱাৰ বাবে মাটিত পুষ্টি সমৃদ্ধ হয়। খেজুৰ আৰু ফাৰ্ণ হৈছে এই উপ-শ্ৰেণীৰ গছৰ উদাহৰণ। নাতিশীতোষ্ণ অৰণ্যত, উদ্ভিদবোৰ কম ঘন হয় যি কিছু পোহৰ বনৰ মজিয়ালৈ যাব দিয়ে। নাতিশীতোষ্ণ অৰণ্যত উদ্ভিদৰ উদাহৰণ হৈছে গুল্ম আৰু বিলো (willow)। বৰিয়েল অৰণ্যত উদ্ভিদবোৰ মুখ্যতঃ এচিৰেট পাতৰ সৈতে কনিফাৰ হয়। ইয়াত গছবোৰ হৈছে চ আৰু ফি। আমাজন হৈছে ক্ৰান্তীয় বৰ্ষাৰণ্যৰ এক উদাহৰণ আৰু স্বেণ্ডিনেভিয়ান হৈছে একর বিয়েল অৰণ্যৰ উদাহৰণ।
(গ) জলজ বায়োম (Aquatic Biome): জলজ বায়োমবোৰে গ্ৰহটোৰ পৃষ্ঠৰ সকলো জলাশয়ক বুজায়। এইবোৰ পৃথিৱীৰ পৃষ্ঠৰ প্ৰায় ৭৫% হয়। জলজ বায়োমবোৰক আৰু সতেজ পানীৰ বায়োম আৰু সামুদ্রিক বায়োমত উপবিভক্ত কৰা হৈছে। সতেজ পানীৰ বায়োমবোৰৰ ভিতৰত আছে পুখুৰী, সোঁত, নদী, আৰ্দ্ৰভূমি আৰু হ্ৰদ আৰু সামুদ্রিক বায়োম হৈছে প্রবাল প্ৰাচীৰ, এটুৱেৰী আৰু মহাসাগৰ। জলজ জীৱন প্ৰকাৰবোৰ অজৈৱিক কাৰক যেনে— পানীত সূৰ্যৰ পোহৰ প্ৰৱেশ আৰু লগতে নিমখৰ পৰিমাণ, উষ্ণতা আৰু চাপৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়।
(ঘ) তুন্দ্রা বায়োম (Tundra Biome): তুন্দ্রা বায়োমবোৰ সকলো ভূমিৰ বায়োমৰ ভিতৰত আটাইতকৈ শীতল আৰু ইয়াক অতি কম জৈৱ বৈচিত্র্য ক্ষমতাৰ সৈতে চিহ্নিত কৰা হয়। খুব কম বৰষুণ আৰু হিমশীতল তাপমাত্ৰাৰ বাবে তুলা বায়োমৰ ভূমিবোৰ ব্যাপকভাৱে অনুৰ্নৰ । তুদ্ৰা বায়োমে পৃথিৱীৰ ভূমি আৱৰণৰ প্ৰায় এক পঞ্চমাংশ আৱৰি আছে আৰু আলপাইন তুদ্ৰা আৰু আৰ্কটিক তুজাত শ্রেণীবদ্ধ কৰা হৈছে। এই অঞ্চলবোৰ পৃথিৱীৰ মেৰৰ ফালে অৱস্থিত যাৰ ফলত অতি কম তাপমাত্রা হয়। গ্রীষ্মকালত ৩৫ ডিগ্রী চেলচিয়াছৰ সমান কম হয়। ফলস্বৰূপে, নিৰন্তৰ গলি যোৱা পার্মাফ্ৰষ্ট আৰু হিমায়িত পৃষ্ঠৰ আৰ্দ্ৰতা সচৰাচৰ হয়। তুদ্ৰা অঞ্চলত উদ্ভিদ আৰু উদ্ভিদৰ আৱৰণ চুটি, অতি কম আৰু ইজনে সিজনৰ ওচৰত বিকশিত হয় আৰু হিমশীতল পৰিস্থিতিত সালোক সংশ্লেষণ কৰাৰ বাবে অভিযোজিত হয়।
(ঙ) ঘাঁহনিৰ বায়োম (Grassland Biome ): ঘাঁহনিৰ বায়োম হৈছে বিস্তৃত ঘাঁহ প্রজাতি বা ঘাঁহৰ প্ৰজাতি থকা অঞ্চল য’ত কম বিতৰণ কৰা গছ আছে। ঘাঁহনিৰ বায়োমবোৰক আৰু টেম্পাৰেট খাহনি আৰু চাভানা খাঁহনি অঞ্চলত শ্ৰেণীবদ্ধ কৰা হৈছে। আফ্ৰিকাই অন্যতম বৃহৎ চাভনো গাঁহনি ৰখা হয়, যি মহাদেশৰ এক তৃতীয়াংশতকৈও অধিক ভূমি আৱৰণ। চাভানা (Savanna) ঘাঁহনি অঞ্চলত তাপমাত্ৰা আৰু বৰষুণ মধ্যমীয়া হয়। ইয়াত থকা জন্তুবোৰৰ ভিতৰত আছে হায়েনা, সিংহ, নাহৰফুটুকী বাঘ, সাপ, ম’হ, জিৰাত আৰু পোক-পতংগ। নাতিশীতোষ্ণ ঘাঁহনি অঞ্চলত গ্রীষ্ম আৰু শীতকালত তাপমাত্রা ক্রমান্বয়ে অতি উচ্চ আৰু হিমায়িত হয়। ইয়াত থকা জন্তুবোৰৰ ভিতৰত আছে হক (Hawks), নিগনি, শিয়াল, ফেঁচা আৰু মকৰা।
৭। চমুটোকা লিখা: (Write short notes.)
(ক) মানৱ পৰিৱেশৰ সম্বন্ধ (The relationship of the human environment.)
উত্তৰঃ মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্বন্ধ অতি নিবিড়। পৰিৱেশৰ অন্যতম উপাদান হ’ল মানৱ। মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ সম্বন্ধ বুলিলে সাধাৰণতে কোনো এক পৰিৱেশত মানুহে কি ধৰণে জীৱিকা নিৰ্বাহ কৰে তাকে বুজায়। পৰিবেশৰ প্ৰভাৱত এহাতে মানুহে দৈনন্দিন কাম কাজৰ গতিধাৰা যিদৰে নিৰ্ণয় কৰে তেনেদৰে মানুহৰ চিন্তা আৰু উদ্ভাবনা শক্তিয়ে পৰিৱেশক নিজৰ ব্যৱহাৰ উপযোগী কৰি সজাই লৈ ইয়াৰ পৰা সম্ভাৱ্য সকলো প্ৰকাৰৰ সম্পদ আহৰণ আৰু উৎপাদন কৰি লয়। ধাপৃষ্ঠাৰ ভিন ভিন্ পৰিৱেশত মানুহে ভিন্ ভিন্ ধৰণে বসবাস কৰিবলৈ লোৱাৰ ফলতে ধৰা পৃষ্ঠত ভিন্ন অঞ্চলত বসবাস কৰা মানুহৰ অৰ্থনৈতিক তথা সামাজিক জীৱনৰ মাজত পাৰ্থক্য পৰিলক্ষিত হয়। এইবোৰ কাৰণৰ পৰিপ্ৰেক্ষিততে মৌচুমী বা ভূমধ্য সাগৰীয় জলবায়ু অঞ্চলৰ লোকসকলে যিদৰে কৃষিকাৰ্য কৰি স্থায়ীভাবে বসবাস কৰি আহিছে তেনেদৰে তুদ্ৰা বা শুকান মরুময় অঞ্চলত অঘৰী জীৱন-যাপন কৰিবলৈও বাধ্য হৈ পৰিছে।
অৱশ্যে কোনো কোনো অঞ্চলত মানুহে অসীম কষ্ট স্বীকাৰ কৰি প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ বিপৰীতে গৈও একো একোটা প্রতিকূল পৰিবেশক সম্পদ সমৃদ্ধ কৰিবলৈও সক্ষম হোৱা দেখা যায়। গতিকে দেখা যায় যে পৰিবেশ আৰু মানুহ পৰস্পৰে পৰস্পৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। মানুহ আৰু পৰিবেশৰ মাজত এক সজ্বলিত অবস্থা অতিকৈ জৰুৰী। কিন্তু ধৰাপৃষ্ঠত দিনে দিনে বাঢ়ি অহা জনসংখ্যাই মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ এই সংসগুলিত অৱস্থা ধ্বংস কৰিবলৈ লোৱাৰ উপক্ৰম হৈছে। এই কাৰ্য সঁচাকৈয়ে মানুহৰ বাবে এক চিন্তাৰ বিষয় হৈ পৰিছে।
(খ) নিবনীকৰণ: (Deforestation)
উত্তৰঃ পৃথিৱীত জনসংখ্যা বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে মানুহৰ ব্যৱহাৰ কৰা নানা প্ৰকাৰ সম্পদৰ আৱশ্যকতাও বাঢ়ি গৈছে। জনসংখ্যাৰ এই দ্রুত বৃদ্ধিয়ে ধাপৃষ্ঠত নানাবিধ সম্পদৰ নাটনি হোৱাও দেখা যায়। অন্যান্য সম্পদৰ নিচিনাকৈ জনসংখ্যা বৃদ্ধিয়ে বনভূমিৰ ওপৰতো দিনে দিনে এক প্রচণ্ড হেঁচা দিব লগা হৈ পৰিছে। জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ ফলত এহাতে যিদৰে নতুন নতুন বাসভূমিৰ আৱশ্যক হৈছে তেনেদৰে আনহাতে অধিক খাদ্য-শস্যৰ আৱশ্যক হৈছে, অধিক ইন্ধনৰ আৱশ্যক হৈছে বা অধিক পৰিমাণৰ ঘৰ-দুৱাৰ, আচবাবৰ আৱশ্যক হৈ পৰিছে। ফলস্বৰূপে মানুহে এইবোৰ আহৰণ কৰিবলৈ যোৱাৰ লগে লগে ধৰাপৃষ্ঠৰ প্ৰাকৃতিক বনভূমিবোৰৰ ওপৰত প্রচণ্ড হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিবলগীয়া হৈছে আৰু বহু ঠাইত এই বনভূমিবোৰ, বাসভূমি বা কৃষি পথাৰলৈ পৰিবৰ্তনো কৰিব লগাত পৰিছে।
মানুহৰ দ্বাৰা সম্পন্ন হোৱা এনেকুৱা কাৰ্যৰ ফলত ধাপৃষ্ঠৰ প্ৰাকৃতিক বনাঞ্চলৰ পৰিমাণ হ্রাস হোৱা পৰিলক্ষিত হৈছে। মানুহৰ দ্বাৰা এইদৰে প্রাকৃতিক বনভূমিবোৰৰ পৰিমাণ ক্ৰমশঃ হ্ৰাস কৰা কাৰ্যকে নিবনীকৰণ (deforestaion) বুলি কোৱা হয়। দেশ বা অঞ্চল এটা সকলো প্ৰকাৰৰ উন্নয়নৰ বাবে নিৰ্বনীকৰণ এক গুৰুত সমস্যা। মানুহৰ দ্বাৰা সম্পন্ন হোৱা এই নিবনীকৰণে জলবায়ুৰ সমস্যা, প্ৰদূষণ সমস্যা বা পৰিস্থিতিক ভাৰসাম্যতা হ্রাস হোৱা নিচিনাকৈ নানা প্ৰকাৰৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে। আৰু এইবোৰ সমস্যাই অঞ্চল বা দেশ এখনৰ উন্নয়ন প্ৰক্ৰিয়াত যথেষ্ট বাধাৰ সৃষ্টি কৰে। নিবনীকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত ধাপৃষ্ঠত আজি যিবোৰ সমস্যাৰ উদ্ভৱ হৈছে তেনেকুৱা সমস্যাবোৰৰ পৰা হাত সাৰি থাকিবলৈ হ’লে আমি নিবনীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া নিজে নিজে বন্ধ কৰিব লাগিব। সমাজৰ প্ৰতিজন সচেতন লোকে এই সমস্যাৰ কথা ভালকৈ উপলব্ধি কৰিব পৰাৰ ফলতে আজিকালি নিবনীকৰণৰ তুলনাত বনানীকৰণ (aforestation) প্ৰক্ৰিয়াতহে অধিক নজৰ দিয়া বুলি অনুভৱ হয়।
(গ) ঋতু প্রবাস: (Transhumance)
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ উপৰিভাগৰ ভিন্ ভিন্ পৰিৱেশত মানুহে ভিন্ ভিন্ ধৰণে জীৱিকা নিৰ্বাহ কৰা দেখা যায়। এইৰণৰ জীৱিকাবোৰৰ ভিতৰত ঋতু প্রবাস বা Transhumance ও এবিধ। প্ৰাথমিক বৃত্তিৰ অন্তৰ্গত ঋতু প্রবাস হ’ল এক প্ৰকাৰৰ অঘৰী পশুপালন বৃত্তি। কিন্তু এই শ্ৰেণীৰ অঘৰীসকল ধাপৃষ্ঠত দেখিবলৈ পোৱা অন্যান্য অঘৰী লোকসকলৰ লগত একেবাৰে একে নহয়। এই শ্ৰেণীৰ অঘৰী পশুপালকসকলে ঋতু পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে বাসস্থান সলনি কৰি পশুপালন কৰে। ঋতু অনুসৰি বাসস্থান সলনি কৰি কৰা পশুপালন বৃত্তি বা জীবিকাকে ঋতু প্রবাস বুলি জনা যায়। ধৰাপৃষ্ঠৰ ভিন্ ভিন্ ঠাইত এনেকুৱাকৈ ঋতু অনুসৰি বাসস্থান সলনি কৰি পশুপালন কৰা দেখা যায় যদিও মধ্য এছিয়াত ‘ষ্টেপছ’ নামৰ তৃণভূমিত আৰু ইয়াৰ নিকটৱৰ্তী পৰ্বত-পাহাৰবোৰত এই শ্ৰেণীৰ পশুপালন বৃত্তি অন্যতম। মধ্য এছিয়াৰ এই বিস্তীর্ণ তৃণভূমি অঞ্চলত পশুপালন কৰা লোকসকল হ’ল খ্ৰিঘিজ নামৰ জনগোষ্ঠীৰ লোক।
এই অঘৰী পশুপালকসকলে শীত কালত ষ্টেপছ তৃণভূমিত গজি উঠা ঘাঁহনিত পালিত জন্তুবোৰ চৰায়। কিন্তু গ্ৰীষ্মৰ আগমনৰ লগে লগে সমভূমিৰ ঘাঁহনিবোৰ শুকাই যোৱাৰ বাবে ইয়াৰ নিকটৱৰ্তী টিয়ানচান পৰ্বতৰ ঢালেৰে পালিত জন্তুৰ পালসহ ওপৰলৈ উঠিবলৈ লয়। সমস্ত গ্ৰীষ্ম কালটো এইদৰে টিয়ানচান পৰ্বতত গজি উঠা ঘাঁহনিক আশ্রায় কৰি জীৱ-জন্তুবোৰ পালন কৰি গ্ৰীষ্মৰ অন্তত পৰ্বতত লাহে লাহে বৰফ পৰিবলৈ লোৱাৰ লগে লগে গৰু-ভেৰাৰ পালসহ খিঘিজসকল পুনৰ তলৰ ষ্টেপছ ঘাঁহনিলৈ নামি আহে। এইদৰে খিদ্বিজসকলে ঋতু প্ৰবাস প্ৰণালীৰে পশুপালন কৰা এক বিখ্যাত অঘৰী পশুপালক।
(ঘ) ঈগলু: (Igloo)
উত্তৰঃ ঈগলু হ’ল এক প্ৰকাৰৰ অস্থায়ী ঘৰ। আমি জানো যে পৃথিৱীৰ ভিন ভিন অঞ্চলত ভিন্ ভিন্ শ্ৰেণীৰ লোকে অঘৰী জীৱন-যাপন কৰে। এনেকুৱা অৰ্থীসকলৰ ভিতৰত এক্সিমোসকলো এক অন্যতম অঘৰী সম্প্ৰদায়ৰ লোক। এক্সিমোসকল তুন্দ্রা অঞ্চলত বসবাস কৰা অধিবাসী। এই তুন্দ্ৰা অঞ্চল উত্তৰমেৰ নিকটৱৰ্তী অঞ্চল আৰু ইয়াক বছৰৰ সকলো সময়তে তুন্দ্ৰা অঞ্চল বৰফৰ দ্বাৰা আবৃত কৰি ৰাখে। বছৰৰ সকলো সময়তে তুন্দ্রা অঞ্চল বৰফৰ দ্বাৰা পোত গৈ থকা বাবে এই অঞ্চলত যিদৰে কৃষিকাৰ্যৰ নিচিনা স্থায়ী জীৱিকা অসম্ভৱ তেনেদৰে ক্রান্তীয় অথবা ভূমধ্য সাগৰীয় অঞ্চলৰ ঠাইবোৰৰ নিচিনা দৈনন্দিন জীৱনত আৱশ্যক হোৱা প্ৰায় সকলোবিলাক সা-সামগ্ৰীৰ অতি মাত্ৰাৰ অভাৱ এই ভুঞা ভূমিত। ভূ-ভাগ সদায়ে বৰফৰ দ্বাৰা আবৃত হৈ থকা বাবে কোনো প্ৰকাৰৰ উন্নত উদ্ভিদ এই অঞ্চলত পোৱা নাযায় । সেয়েহে চিকাৰ কৰি পোৱা জন্তুৰ ছালেৰে তৈয়াৰী তম্বু আৰু বৰফেৰে সজোৱা এক শ্ৰেণীৰ বিশেষ ঘৰত অঘৰী এক্সিমোসকলে বাস কৰে।
এক্সিমোসকলে তুন্দ্রা ভূমিত বৰফেৰে সজোৱা এই অস্থায়ী ঘৰবিলাককে ‘ঈগল’ নামেৰে নামকৰণ কৰা হৈছে। সেয়েহে ‘ঈগলু’হ’ল এক শ্ৰেণীৰ বৰফৰ ঘৰ। অৱশ্যে এক্সিমোসকলৰ বাহিৰে বা তুন্দ্ৰা ভূমিৰ বাহিৰে অন্য অঞ্চলত এই শ্ৰেণীৰ ঘৰ দেখিবলৈ পোৱা নাযায়। গ্ৰীষ্মকালত উত্তাপ বাঢ়িবলৈ লোৱাৰ সময়ত এক্সিমোসকলৰ বৰফেৰে সজোৱা এই ‘ঈগলু’ বিলাকো নোহোৱা হৈ পৰে। তুলা অঞ্চলত দেখিবলৈ পোৱা এই ‘ঈগলু’ নামৰ ঘৰবোৰ গম্বুজ আকৃতিৰ ।
(ঙ) সধর্মী অঞ্চল: (Formal region)
উত্তৰঃ ধৰাপৃষ্ঠক বিভিন্ন ধৰণে ভাগ কৰিব পৰা যায়। কিয়নো এই পৃথিৱীখনৰ বিভিন্ন ঠাইৰ ভূ-প্রকৃতি যিদৰে একে নহয় সেইদৰে সমগ্ৰ পৃথিৱীতে একেধৰণৰ জলবায়ুও পোৱা নাযায়। তেনেদৰে ধৰাপৃষ্ঠত বসবাস কৰা মানৱৰ আৰ্থ-সামাজিক অৱস্থা বা কার্যকলাপো একেধৰণৰ নহয় । ধৰাগৃষ্ঠত পৰিলক্ষিত হোৱা এই পার্থক্যবিলাকৰ বাবে আমি আমাৰ পৃথিৱীখনক ভিন্ ভিন্ ধৰণে ভাগ কৰিবলৈ সদায়ে প্ৰয়াস কৰি আহিছো। এই ভিন্নতাৰ পৃথিৱীখনত আকৌ এনেকুৱা কেতবোৰ ঠায়ো আছে যিবোৰৰ প্রাকৃতিক গঠন একে, জলবায়ু একে, প্রাকৃতিক উদ্ভিদ একেধৰণৰ, মাটি আৰু মৃত্তিকাৰ গঠন একেধৰণ জীৱিকাৰে মানুহে জীৱিকা নিৰ্বাহ কৰি আহিছে। প্ৰাকৃতিক তথা আর্থ-সামাজিক অৱস্থাবোৰৰ মাজত একেধৰণৰ সাদৃশ্য থকা ঠাই বা অঞ্চল বিলাককো একো একোটা অঞ্চল হিচাপে ভাগ কৰিব পাৰি। এইদৰে একেধৰণৰ গুণ সম্পন্ন ঠাইবোৰ লৈ যিবোৰ অঞ্চল গঠন কৰা হয় সেই অঞ্চলবিলাককো সমধর্মী অঞ্চল (Formal region) বুলি কোৱা হয়। অৱশ্যে এইবোৰ অঞ্চলৰ কোনো নির্দিষ্ট সীমাৰেখাও মানুহে স্থিৰ কৰিব নোৱাৰে বা মানুহৰ ইচ্ছা অনুসৰি এই অঞ্চলবিলাকক ভঙা-পতা কৰিবও নোৱাৰে। অৰ্থাৎ এই অঞ্চলবোৰ প্ৰাকৃতিক কাৰণত প্ৰকৃতিৰ দ্বাৰা সৃষ্টি হয়। উদাহৰণস্বৰূপে ধাপৃষ্ঠৰ যিবোৰ প্ৰাকৃতিক অঞ্চল আছে সেইবোৰ একো একোটা সমধৰ্মী অঞ্চল।
(চ) পৰিৱেশ সংৰক্ষণৰ আৱশ্যকতা (The need to protect the environment.)
উত্তৰঃ মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সম্বন্ধ সুদূৰপ্ৰসাৰী। মানুহে জীৱন-ধাৰণৰ লগতে নিজৰ আৰু সমাজৰ সকলো প্ৰকাৰৰ প্ৰগতিৰ বাবে পৰিৱেশৰ ওপৰত যথেষ্ট নির্ভৰশীল। কিন্তু বিশ্বত বর্ধিত জনসংখ্যাৰ নানা প্ৰকাৰ অভাৱ-অনাটন দূৰ কৰিবলৈ যোৱাৰ ফলত পৰিৱেশ নানা প্ৰকাৰে দুষিত হ’বলৈ লাগিছে। এই দুষিত পৰিৱেশ জীৱ-জগতৰ বাবে সঁচাকৈয়ে বিপদজনক। মানুহৰ দ্বাৰা এইদৰে পৰিৱেশ দুষিত হোৱাৰ ফলত মানুহকে আদি কৰি সকলো প্ৰকাৰৰ জীৱ- জন্তুৰ জীৱনলৈ এক ভয়ানক বিপর্যয় আহি পৰিছে। এই দূষিত পৰিৱেশ আজি বিশ্বৰ সকলোবোৰ চিন্তাশীল লোককে চিন্তিত কৰি তুলিছে। মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজৰ সজ্বলিত অৱস্থা অবিহনে মানুহৰ প্ৰকৃত সুখ-শাস্তিৰ কথা চিন্তা কৰিব নোৱাৰি। পৰিৱেশ আৰু মানুহৰ মাজত সন্তুলিত বাতাবৰণ বজাই ৰাখিব নোৱাৰিলে মানুহে প্ৰকৃত সুখ-শান্তিৰ পৰা সদায়ে বিৰত হ’ব লাগিব। সেয়েহে আজি বিশ্ববাসীৰ প্ৰতিগৰাকী সচেতন ব্যক্তিৰ মনতে মানুহ আৰু পৰিৱেশৰ মাজত সম্বলিত বাতাবৰণ সৃষ্টি কৰাৰ চিন্তা আহি পৰিছে। মানুহে ব্যক্তিগত অথবা সামাজিক প্ৰগতিৰ বাবে পৰিৱেশক অবল ব্যৱহাৰ কৰিলেই নহ’ব। পৰিৱেশ আৰু মানুহৰ মাজৰ সঙ্কলিত অৱস্থা বজাই ৰাখিহে পৰিবেশক ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব। পৰিৱেশৰ এই ব্যৱস্থাকে কোৱা হয় পৰিবেশ সংৰক্ষণ বুলি। পৰিৱেশৰ ব্যৱহাৰতকৈ ইয়াৰ সংৰক্ষণহে আজি বেছি গুৰুতৰ হৈ পৰিছে।
