Class 11 Environment Chapter 5 পৰিৱেশ প্ৰদূষণ Question Answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse through different chapters Assam Board HS 1st Year Environmental Studies Chapter 5 পৰিৱেশ প্ৰদূষণ Question Answer.
Class 11 Environment Chapter 5 পৰিৱেশ প্ৰদূষণ
Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 11 Environment Chapter 5 পৰিৱেশ প্ৰদূষণ Notes for All Subjects, You can practice these here.
পৰিৱেশ প্ৰদূষণ
অধ্যায় – ৫
গোট – ১: পৰিৱেশ শিক্ষা
| প্ৰশ্নাৱলী |
১। পৰিৱেশ প্রদূষণ মানে কি বুজা? বিভিন্ন প্রকাৰৰ প্ৰদূষণৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ পৰিৱেশ প্ৰদূষণ হৈছে পৰিৱেশৰ মূল উপাদানসমূহৰ অপদূষণ, যি আধুনিক যুগৰ এক গুৰুতৰ সমস্যা হিচাপে বিবেচিত। এই প্ৰদূষণৰ ফলত বায়ু, পানী আৰু মাটিৰ গুণগত মান অৱনতি হৈছে, যাৰ প্ৰভাৱ জীৱ বৈচিত্ৰৰ ওপৰত বিৰূপভাৱে পৰিছে। মানৱ সভ্যতাৰ বিকাশ আৰু স্বাৰ্থপূৰ্ণ ক্ৰিয়াকলাপৰ ফলত প্ৰাকৃতিক সম্পদৰ অপব্যৱহাৰ বৃদ্ধি পাইছে, যাৰ ফলস্বৰূপে পৰিৱেশ আৰু জীৱ বৈচিত্ৰৰ স্থায়িত্ব সংকটৰ সন্মুখীন হৈছে। উন্নয়নশীল দেশসমূহে উন্নতিৰ শিখৰত উঠাৰ তীব্র প্রতিযোগিতাত অৱতীৰ্ণ হৈ প্রাকৃতিক সম্পদ লুণ্ঠনত নামি পৰিছে। ফলস্বৰূপে সমগ্ৰ পৃথিৱীকে পৰিৱেশ প্ৰদূষণৰ সমস্যাই আগুৰি ধৰিছে।
বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ প্ৰদূষণসমূহ হ’ল–
(১) পৰিৱেশ অনুসৰি— যেতিয়া পৰিৱেশৰ বিভিন্ন অংশ প্ৰদূষণত আক্রান্ত হয় তেতিয়া সেইবোৰক এইদৰে ভাগ কৰিব পাৰি।
(ক) বায়ু প্ৰদূষণ।
(খ) জল প্ৰদূষণ।
(খ) ভূমি প্ৰদূষণ।
(২) প্ৰদূষক অনুসৰি–প্ৰদূষক অনুসৰি প্ৰদূষণ নিন্মোক্ত প্ৰকাৰৰ হ’ব পাৰে–
(ক) তাপ প্ৰদূষণ।
(খ) শব্দ প্ৰদূষণ।
(গ) তেজস্ক্ৰিয় প্ৰদূষণ।
(ঘ) গোটা আবৰ্জনাৰ প্ৰদূষণ।
(ঙ) তৈল প্ৰদূষণ।
(চ) ঔদ্যোগিক প্ৰদূষণ।
(ছ) সাগৰীয় প্ৰদূষণ।
২। বায়ু প্রদূষণ কি? বায়ু প্ৰদূষণৰ উৎসসমূহ চিনাক্ত কৰা।
উত্তৰঃ বায়ু প্ৰদূষণ হৈছে বায়ুমণ্ডলৰ প্ৰাকৃতিক গুণাগুণৰ পৰিৱৰ্তন, যি কোনো ৰাসায়নিক, ভৌতিক বা জৈৱিক কাৰকৰ দ্বাৰা ঘৰৰ ভিতৰৰ বা বাহিৰৰ পৰিৱেশ দূষিত কৰে। ইয়াৰ মুখ্য কাৰণসমূহৰ ভিতৰত আছে ঔদ্যোগিক আৰু বাহনৰ নিৰ্গমন, জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ দহন, আৰু মানুহৰ বিভিন্ন দৈনন্দিন কাৰ্যকলাপ। জনস্বাস্থ্যৰ বাবে প্ৰধান চিন্তাৰ বিষয় প্ৰদূষকসমূহৰ ভিতৰত কণা পদাৰ্থ, কাৰ্বন মনোক্সাইড, অ’জন, নাইট্ৰজেন ডাই অক্সাইড আৰু চালফাৰ ডাই অক্সাইড আদি অন্তৰ্ভুক্ত। বায়ু প্ৰদূষণৰ ফলত শ্বাস-প্ৰশ্বাসজনিত সমস্যা, হৃদযন্ত্ৰৰ ৰোগ, পৰিৱেশৰ অৱক্ষয় আদি হ’ব পাৰে।
বায়ু প্ৰদূষণৰ উৎসসমূহ হ’ল–
(i) ধূলিকণা আৰু জীৱাণু।
(ii) কার্বন-ডাই-অক্সাইড।
(iii) ছালফাৰ-ডাই-অক্সাইড।
(iv) কাৰ্বন মন’ক্সাইড।
(v) হাইড্ৰ’জেন অক্সাইড।
(vi) নাইট্ৰ’জেন অক্সাইড।
(vii) সীহ ইত্যাদি।
৩। মানৱ শৰীৰত বায়ু প্ৰদূষণৰ প্রভাৱৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ গেছীয় প্ৰদূষণবোৰৰ ভিতৰত কাৰ্বন মন’ক্সাইডে মানুহৰ স্নায়ুতন্ত্র, হৃদপিণ্ড আৰু হাওঁফাওঁৰ জটিলতাৰ সৃষ্টি কৰে। তেজৰ হিম’গ্ল’বিনৰ সৈতে CO যুক্ত হৈ কাৰ্বক্সি হ’ম’গ্ল’বিন উৎপন্ন কৰে। এই পদার্থবিধে লোহিত ৰক্তকণিকাৰ (RBC) অক্সিজেন বহন কৰে। SO₂ গেছ পানীত দ্ৰৱীভূত হয় আৰু ই কোমল পেশীত সোমাই পৰি মুখ শুকাই তোলে; ডিঙিত খচখচনি তোলে আৰু চকু জল জলীয় কৰে। নাইট্ৰ’জেনৰ অক্সাইডে চকু আৰু নাকৰ খচখচনি তোলে। কণিকা জাতীয় প্রদূষক কিছুমানে নাকৰ ভিতৰৰ নোমত আবদ্ধ হৈ পৰি কাহ সৃষ্টি কৰে।
৪। জল প্রদূষণ কি? মানৱ শৰীৰত বায়ু প্ৰদূষণৰ প্ৰভাৱসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ গোটা আৱৰ্জনা পৰিবেশগত প্রভাৱসমূহ হ’ল–
(i) জাৱৰ পেলোৱা ঠাইখিনি দূষিত হৈ পৰে, যি ঠাইত বেমাৰৰ বীজাণু কঢ়িওৱা এন্দুৰ নিগনি আৰু মাখিয়ে বংশবৃদ্ধি কৰে।
(ii) অনুজীৱৰ জৰিয়তে গোটা আৱৰ্জনাৰ পচন হোৱা বাবে চাৰিওফালৰ ঠাইখিনিত মিথেন গেছ নির্গত হয়।
(iii) গোটা জাৱৰৰ পৰা ওলোৱা বা তাৰ মাজেৰে বৈ অহা গেলা পানীখিনি মূৰকত মাটি, মুকলি উৎসৰ পানী আৰু ভূ-গৰ্ভৰ পানীত মিহলি হয়।
(iv) গোটা আৱৰ্জনাত বিভিন্ন ধৰণৰ সামগ্ৰী মিহলি হৈ থাকে আৰু এইবোৰক কোনো পৰ্যায়ত পৃথক কৰা নহয়। এই আৱৰ্জনাৰ মাজত উদ্যোগ, চিকিৎসালয়, নাছিং হোম, ঘৰুৱা কাম-কাজ আদিৰ পৰা সৃষ্টি হোৱা বিভিন্ন ধৰণৰ বৰ্জিত পদার্থ থাকে।
(v) আৱৰ্জনাৰ দ’মৰ পৰা বৈ অহা লেতেৰা পানীত বিভিন্ন ধৰণৰ ৰাসায়নিক দ্রব্য মিহলি হৈ থাকে আৰু এইসমূহে ভূগৰ্ভৰ পানী প্ৰদূষিত কৰে।
(vi) জাবৰ পেলোৱা ঠাইখিনিৰ মাটিৰ ওপৰিভাগত পকী নোহোৱা বাবে বা আন কোনো আৱৰণী নথকা বাবে লেতেৰা পানী মাটিৰ তললৈ প্ৰৱেশ কৰি সমস্যা বৃদ্ধি কৰে৷
(vii) আৱৰ্জনা জমা কৰা ঠাইখনৰ ওপচৰ বসবাস কৰা লোকসকলৰ স্বাস্থ্যৰ ক্ষতি হোৱাটো অৱধাৰিত, ইয়াক এৰাই চলিব নোৱাৰে৷
(viii) বৰ্ত্তমান প্রত্যেকৰে ঘৰে ঘৰে গৈ আৱৰ্জনা সংগ্ৰহ কৰি অনাটো সময়ৰ অপচয় আৰু ইয়াৰ বাবে আৱৰ্জনা সংগ্ৰহৰ খৰচ বাঢ়ে।
(ix) ট্ৰেক্টৰ বা ট্রাকত মুকলিকৈ আৱৰ্জনা কঢ়িয়াই নিয়াটো অস্বাস্থ্যকৰ আৰু ই চহৰৰ নান্দনিক সৌন্দর্যও নষ্ট কৰে।
৫। ভূমি প্রদূষণ কি? ইয়াক কেনেকৈ নিয়ন্ত্রণ কৰিব পাৰি?
উত্তৰঃ ভূমি প্ৰদূষণে মানৱীয় কাৰ্য্যকলাপৰ ফলত হোৱা ভূপৃষ্ঠৰ অৱক্ষয় বা দূষণক বুজায়, প্ৰায়ে আৱৰ্জনা, ঔদ্যোগিক কাৰ্য্যকলাপ আৰু কৃষি পদ্ধতিৰ অনুচিত নিষ্কাশনৰ বাবে। ইয়াৰ ফলত উৰ্বৰ মাটি, বন্যপ্ৰাণীৰ ক্ষতি, মানুহৰ স্বাস্থ্যজনিত সমস্যাৰ সৃষ্টি হয়।
ভূমি প্ৰদূষণ নিম্নলিখিত ভাৱে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰি―
(i) পুনঃব্যৱহাৰ, পচন সাৰ, আৰু আৱৰ্জনা হ্ৰাস কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰা। মাটিৰ দূষণ ৰোধ কৰিবলৈ বিপজ্জনক পদাৰ্থৰ সঠিক নিষ্কাশন।
(ii) মাটি পুনৰুদ্ধাৰ আৰু সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰিবলৈ গছ ৰোপণ কৰা, লগতে খহনীয়াৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস কৰা।
(iii) চৰকাৰে ঔদ্যোগিক আৰু কৃষি আৱৰ্জনা নিষ্কাশন নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ আইন বলবৎ কৰিব পাৰে।
(iv) ক্ষতিকাৰক ৰাসায়নিক পদাৰ্থ (কীটনাশক, সাৰ)ৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰা। মাটিৰ স্বাস্থ্য বজাই ৰাখিবলৈ জৈৱিক কৃষি আৰু শস্যৰ ঘূৰ্ণন বৃদ্ধি কৰা।
(v) ভূমি প্ৰদূষণৰ ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ আৰু বহনক্ষম পদ্ধতিৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে মানুহক জ্ঞান দিয়া।
(vi) প্লাষ্টিকৰ পৰিৱৰ্তে জৈৱ-বিঘ্নিত সামগ্ৰীৰ ব্যৱহাৰক প্ৰসাৰিত কৰা, যিটো পচিবলৈ শ শ বছৰ লাগিব পাৰে।
৬। গোটা আৱৰ্জনা কি? সেইবোৰক কিদৰে ভাগ কৰা হয়? উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ ঘৰুৱা, ব্যৱসায়িক, প্রাতিষ্ঠানিক, কৃষি, খনন আৰু ঔদ্যোগিক কাম-কাজৰ ফলত গোটা আৱর্জনা সৃষ্টি হয়। এইসমূহক ব্যৱহাৰৰ অনুপযোগী আৰু অনাৱশ্যকীয় বুলি পেলাই দিয়া হয়। গোটা আৱৰ্জনাৰ এটা সংজ্ঞা হৈছে- ‘ভুল ঠাইত পেলাই দিয়া সামগ্রী। ইয়াৰ অর্থ হৈছে যেতিয়া এজন নির্দিষ্ট গৰাকীয়ে কোনো এটা বস্তু ইয়াৰ আৰু কোনো কামত নাহে বুলি ইয়াৰ লগত সম্পর্ক ছেদ কৰে তেতিয়া সেইবিধ বস্তু হৈ পৰে আৱৰ্জনা।
গোটা আৱৰ্জনাক নিম্নলিখিত ভাগত কৰিব পাৰি-
(i) নগৰ বা পৌৰ এলেকাৰ পেলনীয়া পদার্থ।
(ii) শিল্প উদ্যোগৰ পেলনীয়া পদার্থ।
(iii) কৃষি কাৰ্যৰ পেলনীয়া পদার্থ।
(iv) জৈৱ (অণুজীৱ), সম্বন্ধীয় প্ৰদূষণ।
(v) তেজষ্ক্রিয় পদাৰ্থৰ পেলনীয়া অংশ।
৭। গোটা আৱৰ্জনাৰ পৰিৱেশগত প্রভাৱ সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ গোটা আৱৰ্জনা বতাহ, পানী আৰু মাটিত গেলি-পচি যাব পৰা গুণ থাকে। কিন্তু এনে আৱৰ্জনা জধে-মধে পেলালে ই স্বাস্থ্য আৰু পৰিৱেশৰ ক্ষতি কৰে। যিসকলে এই আৱৰ্জনাৰ লগত বা কাষত কাম কৰে তেওঁলোকৰ বাবে বিপদ বেছি আৰু এনে ক্ষতিকৰ আৱৰ্জনা যাতে শৰীৰৰ স্পৰ্শলৈ নাহে তাৰ বাবে যথাসম্ভৱ ব্যৱস্থা ল’ব লাগে। চিকিৎসালয় আৰু ক্লিনিকৰ পৰা বৈ অহা পানীৰ লগত কাম কৰোতে সাৱধান হোৱা উচিত।
আৱৰ্জনাৰ বাবে সাধাৰণ মানুহৰ শৰীৰৰ ক্ষতি হয় পৰোক্ষভাৱে আৰু প্রধানকৈ মাখি আৰু এন্দুৰৰ জৰিয়তে ৰোগ-মহামাৰী ৰূপত বিয়পে। জধে-মধে আৱৰ্জনা পেলোৱা আৰু জমা কৰি ৰখা কাৰ্যৰ বাবে এনে বিপদ বা সমস্যা বৃদ্ধি পায়। জাবৰৰ বাবেই প্লেগ, ডেংগু, কলেৰা আদি স্বাস্থ্যৰ ক্ষতি কৰা বিপদসমূহ বিয়পে। জাবৰসমূহ জ্বলালে যথেষ্টভাৱে বায়ু প্রদূষণ হয়। গা-ধোৱা, জলসিঞ্চন আৰু খোৱাৰ বাবে প্ৰদূষিত পানী ব্যৱহাৰ কৰিলে ইয়াৰ পৰা ছালৰ বেমাৰকে ধৰি বিভিন্ন ধৰণৰ ৰোগ হয়।
৮। গোটা আৱৰ্জনাৰ পৰিচালনাৰ বাবে দুটা পদ্ধতি উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ গোটা আৱৰ্জনাৰ পৰিচালনাৰ বাবে দুটা পদ্ধতি হ’ল―
(ক) পুনঃব্যৱহাৰ: ইয়াৰ লগত নতুন সামগ্ৰী উৎপাদনত পুনৰ ব্যৱহাৰ কৰিবলগীয়া কাগজ, প্লাষ্টিক, কাঁচ, আৰু ধাতুৰ দৰে সামগ্ৰী সংগ্ৰহ আৰু প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কৰাটো জড়িত হৈ থাকে। পুনঃব্যৱহাৰে লেণ্ডফিললৈ পঠোৱা আৱৰ্জনাসমূহৰ পৰিমাণ হ্ৰাস কৰে আৰু প্ৰাকৃতিক সম্পদ সংৰক্ষণ কৰে।
(খ) পচন সাৰ: এই পদ্ধতিত জৈৱিক আৱৰ্জনা (যেনে- খাদ্যৰ টুকুৰা আৰু বাগিচাৰ আৱৰ্জনা)ৰ বিয়োগ পুষ্টি সমৃদ্ধ পচন সাৰলৈ পচন কৰা হয়। ই লেণ্ডফিল আৱৰ্জনা হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে আৰু মাটিৰ বাবে প্ৰাকৃতিক সাৰ প্ৰদান কৰে।
৯। শব্দ প্রদূষণ মানে কি? মানৱ শৰীৰত হ’ব পৰা ইয়াৰ দুটা প্রভাৱ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ শব্দ প্ৰদূষণ হৈছে এখন পৰিস্থিতি, য’ত অধিক শব্দৰ প্ৰভাৱে পৰিৱেশৰ গুণমান ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়। এই শব্দসমূহ প্ৰাকৃতিক আৰু কৃত্রিম উত্সৰ পৰা আহে, যেনে- যানবাহন, ইন্ডাষ্ট্রিয়েল মেশিন, কনস্ট্ৰাকচন ৱৰ্ক, বাচল, মিউজিক বা অন্যান্য কোলাহল।
মানৱ শৰীৰত হ’ব পৰা ইয়াৰ দুটা প্রভাৱ হ’ল―
(ক) শ্রৱণ প্রভাৱ: শব্দ প্ৰদূষণৰ আটাইতকৈ ক্ষতিকৰ আৰু তাৎক্ষণিক প্রভাৱ হৈছে শ্রৱণ শক্তিৰ হ্রাস। শব্দ প্রদূষণে শ্রৱণ শক্তি ক্রমাৎ হ্রাস কৰি আনে আৰু মুৰকত মানুহ কলা বা একো নুশুনা হৈ পৰে।
(খ) অশ্রৱণ প্রভাৱ: অশ্রৱণ প্রভাৱসমূহো সমানেই ক্ষতিকৰ। বার্তালাপত অসুবিধা, বিৰক্তি ভাৱ ওপজা, মানসিক উদ্বেগ, মানসিক চাপ অনুভৱ কৰা, খিংখিতীয়া স্বভার আৰু উগ্র আচৰণ কৰা আদি শব্দ প্ৰদূষণৰ অশ্রৱণ প্রভাৱ। এই প্ৰদূষণৰ বাবে মানুহৰ স্বাস্থ্যৰ বিৰূপ প্রভাৱ পৰে, শান্তি বিঘ্নিত হয় আৰু কার্যদক্ষতা কমে। অতি মাত্রা শব্দ প্রদূষণৰ বাবে মানসিক বিসংগতিয়েও দেখা দিয়ে।
১০। খোৱা পানীৰ উৎস পৰিষ্কাৰ আৰু নিৰাপদ কৰি ৰাখিবলৈ কি কি ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰিব পাৰি?
উত্তৰঃ উদ্যোগিক কাৰ্যকলাপ আৰু জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ দহনক্ৰিয়াৰ ফলত উৎপন্ন হোৱা ছালফাৰ আৰু নাইট্ৰ’জেনৰ অক্সাইডসমূহ বায়ুমণ্ডলত এচিড গঠনৰ প্ৰধান উৎস হিচাপে পৰিগণিত হয়। যেতিয়া এই গেছসমূহ বতাহৰ প্ৰভাৱত বিস্তৃত হয়, তেতিয়া সিহঁত বায়ুমণ্ডলৰ পানীৰ বাষ্পৰ সৈতে প্ৰতিক্ৰিয়া কৰি ছালফিউৰিক এচিড, নাইট্রিক এচিড, ছালফেট আৰু নাইট্ৰেটৰ সূক্ষ্ম কণাৰ সৃষ্টি কৰে। এই ৰাসায়নিক পদার্থসমূহ সেমেকা (যেনে- এচিড বৰষুণ, তুষাৰ, কুঁৱলী আৰু মেঘাবাষ্প আদি) আৰু শুকান (যেনে- এচিড ধূলিকণা) পদাৰ্থৰ ৰূপত ভূ-পৃষ্ঠলৈ নামি আহে। এই গোটেই প্ৰক্ৰিয়াটোত সৃষ্টি হোৱা মিশ্ৰণটোকে আম্লিক বা এচিড বৰষুণ বোলা হয়৷
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
