Development Economics – II Unit 2 ভূমি, শ্ৰম আৰু ঋণ বজাৰ, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Development Economics – II Unit 2 ভূমি, শ্ৰম আৰু ঋণ বজাৰ Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Development Economics – II Unit 2 ভূমি, শ্ৰম আৰু ঋণ বজাৰ Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Development Economics – II Unit 2 ভূমি, শ্ৰম আৰু ঋণ বজাৰ
Development Economics – II Unit 2 ভূমি, শ্ৰম আৰু ঋণ বজাৰ Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Development Economics – II Unit 2 ভূমি, শ্ৰম আৰু ঋণ বজাৰ provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Land, Labor And Credit Markets
DEVELOPMENT ECONOMICS
(উন্নয়ন অৰ্থনীতি – II)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
1. ভাৰতবৰ্ষৰ ভূমি সংস্কাৰৰ এটা উদ্দেশ্য লিখা। (Write a purpose of land reform in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত ভূমি সংস্কাৰৰ এটা উদ্দেশ্য হ’ল — ভূমি মালিকানা অর্থাৎ ভূমিস্বত্ব সংস্কা যেনে— খাজনাৰ নিয়ন্ত্রণ, ভূমিস্বত্বৰ নিশ্চয়তা আৰু খেতিয়কক মাটিৰ মালিকানা প্রদ কৰা।
2. কোন চনত আৰু কোনে জমিদাৰ প্ৰথাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল? (In which year and who introduced zamindari system?)
উত্তৰঃ ১৭৯৩ চনত লৰ্ড কাৰ্ণোৱালিচ বঙ্গদেশত পোন প্ৰথমবাৰৰ বাবে জমিদাৰ প্ৰথাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল।
3. ৰায়তাৰী প্ৰথা পোন প্ৰথমবাৰৰ বাবে ক’ত আৰু কেতিয়া সূত্ৰপাত ঘটিছিল? (Where and when was the Raitari practice first introduced?)
উত্তৰঃ ৰায়তাৰী প্রথা পোন প্ৰথমবাৰৰ বাবে ১৭৭২ চনত মাদ্ৰাজত সূত্ৰপাত ঘটিছিল।
4. ভাৰতত কোনখিনি সময়ছোৱাত নতুন কৌশল গ্ৰহণ কৰা হৈছিল? (At what time was the new strategy adopted in India?)
উত্তৰঃ তৃতীয় পৰিকল্পনাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতত নতুন কৌশল গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
5. ভাৰতে উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ আঁচনি কেতিয়া গ্ৰহণ কৰিছিল? (When was the High Seed Scheme adopted in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতে উচ্চ উৎপাদনক্ষম আঁচনি ১৯৬৬ চনত গ্ৰহণ কৰিছিল।
6. সেউজ বিপ্লৱ বা তৃতীয় কৃষি বিপ্লৱ কাক বোলে? (What is the Green Revolution or the Third Agricultural Revolution?)
উত্তৰঃ সেউজ বিপ্লৱ বা তৃতীয় কৃষি বিপ্লৱ হৈছে ১৯৫০ আৰু ১৯৬০ৰ দশকৰ শেষৰফালে হোৱা গৱেষণা প্ৰযুক্তি স্থানান্তৰ প্ৰচেষ্টাৰ এক সংগতি, যি বিশ্বজুৰি কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধি কৰে, যি ১৯৬০ ৰ দশকৰ শেষৰফালে আটাইতকৈ স্পষ্টভাৱে আৰম্ভ হয়।
7. সেউজ বিপ্লৱৰ মূল লক্ষ্য কি আছিল? (What was the main goal of the green revolution?)
উত্তৰঃ সেউজ বিপ্লৱৰ মূল্য লক্ষ্য আছিল খাদ্য-শস্যৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতক স্বাৱলম্বী কৰা। উচ্চ
উৎপাদনশীল বিভিন্ন বীজৰ সৈতে দক্ষ জলসিঞ্চন আৰু সাৰৰ সঠিক ব্যৱহাৰ আছে।
8. ভাৰতীয় মানুহৰ জীৱিকাৰ প্ৰধান উৎস কি? (What is the main source of livelihood of Indian people?)
উত্তৰঃ ভাৰতীয় মানুহৰ জীৱিকাৰ প্ৰধান উৎস হৈছে কৃষি।
9. ১৯৫০-৫১ চনত কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কাম-কাজত ভাৰতৰ মুঠ জাতীয় আয় কিমান আছিল? (What was the gross national Income of India in agriculture and allied activities in 1950-51?)
উত্তৰঃ ১৯৫০-৫১ চনত কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কাম-কাজত ভাৰতৰ মুঠ জাতীয় আয় ৫৯ শতাংশ আছিল।
10. ১৯৯৫ চনত ভাৰতৰ কিমান শতাংশ জনসংখ্যাই কৃষিকাৰ্যৰ লগত প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত আছিল? (How many people in India were directly involved in agriculture in 19557?)
উত্তৰঃ ১৯৯৫ চনত ভাৰতৰ ৬৬ শতাংশ জনসংখ্যাই কৃষিকাৰ্যৰ লগত প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত আছিল।
11. কেতিয়া নতুন কৃষি কৌশল গ্ৰহণ কৰা হয়? (When is the new agricultural strategy adopted?)
উত্তৰঃ ১৯৬৬ চনত নতুন কৃষি কৌশল গ্ৰহণ কৰা হয়।
12. ভাৰতৰ কৃষিজাত বস্তু উৎপাদনক কেইটা ভাগত ভাগ কৰা হয় আৰু ভাগকেইটা কি?(India’s agricultural production is divided into how many pan and whet?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ কৃষিজাত বস্তু উৎপাদনক দুটা ভাগত ভাগ কৰা হয়। ভাগকেইটা হ’ল– খাদ্য-শস্য আৰু বাণিজ্যিক শস্য।
13. খাদ্য-শস্যৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া। (Give two examples of food grains?)
উত্তৰঃ খাদ্য-শস্যৰ দুটা উদাহৰণ হ’ল — ধান, ঘেঁহু।
14. বাণিজ্যিক শস্যৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া। (Give two examples of commercial grains?)
উত্তৰঃ বাণিজ্যিক শস্যৰ দুটা উদাহৰণ হ’ল— কপাহ আৰু চাহপাত।
15. ভাৰতবৰ্ষত মুঠ কৃষিজাত বস্তুৰ উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পোৱাৰ মূল কাৰণ কি? (What is the main reason for the increase in total agricultural production in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত মুঠ কৃষিজাত বস্তুৰ উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পোৱাৰ মূল কাৰণ হ’ল – কৃষি মাটিৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি আৰু প্ৰতি হেক্টৰ মাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি।
16. কৃষি দ্ৰৱ্যৰ বজাৰ ব্যৱস্থা কি? (What is the market system of agricultural products?)
উত্তৰঃ কৃষি দ্ৰৱ্যৰ বজাৰ ব্যৱস্থা হ’ল এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱস্থা যাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি খেতিয়কসকলে নিজা উদ্বৃত্ত শস্যসমূহ উপযুক্ত মূল্যত বেচিব পাৰে।
17. নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰ কি? (What is a regulated market?)
উত্তৰঃ যেতিয়া কৃষিজাত বজাৰসমূহ চৰকাৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰি পৰিচালনা কৰে, তাকে নিয়ন্ত্রিত বজাৰ বোলে। এই নিয়ন্ত্রিত বজাৰৰ উদ্দেশ্য হ’ল – কৃষি উৎপাদিত সামগ্ৰীসমূহৰ বজাৰ আকৰ্ষণীয় কৰি গঢ়ি তোলা।
18. কৃষি বজাৰ কি? (What is agricultural market?)
উত্তৰঃ যিবোৰ উপায়েৰে বা পদ্ধতিৰে কৃষি উৎপাদিত সামগ্ৰীসমূহ গ্ৰাহকৰ হাতলৈ যায়, তাকে কৃষিজাত বজাৰ বোলে।
19. NABARD কোন চনত গঠন কৰা হৈছিল? (In which year was NABARD formed?)
উত্তৰঃ ১২ জুলাই ১৯৮২।
20. NABARD কি? (What is NABARD?)
উত্তৰঃ কৃষি আৰু গ্ৰাম্য উন্নয়নৰ ৰাষ্ট্ৰীয় বেংক (National Bank for Agriculture and Rural Development) বোলে।
21. কৃষক ঋণ কার্ড আঁচনি (Kisan Credit card scheme) কেতিয়া প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল ? (When was the Kisan Credit Card Scheme introduced?)
উত্তৰঃ ১৯৯৮-১৯৯৯ চনত।
22. কৃষকসকললৈ গ্ৰাম্য ঋণ যোগানৰ দুটা মূল ভিত্তি কি? (What are the two main bases of rural credit for farmers?)
উত্তৰঃ কৃষক সকললৈ গ্ৰাম্য ঋণ যোগানৰ দুটা মূল ভিত্তি হ’ল–
(ক) উদ্দেশ্যৰ ভিত্তিত ঋণৰ যোগান।
(খ) সময়ৰ ভিত্তিত ঋণৰ যোগান ৷
23. উদ্দেশ্যৰ ভিত্তিত গ্ৰাম্য ঋণক কিদৰে শ্ৰেণীকৰণ কৰা হৈছে? (How are rural loans classified on the basis of purpose?)
উত্তৰঃ (ক) উৎপাদনৰ বাবে ঋণ।
(খ) ভোগ কাৰ্যৰ বাবে ঋণ।
24. সময়ৰ ভিত্তিত গ্ৰাম্য ঋণক কিদৰে শ্ৰেণীকৰণ কৰা হৈছে? (How are rural loans classified on time basis?)
উত্তৰঃ (ক) হ্রস্বকালীন ঋণ, (খ) মধ্যকালীন ঋণ, (গ) দীর্ঘকালীন ঋণ।
25. ভাৰতত গ্ৰাম্য ঋণৰ দুটা উৎস কি? (What are the two sources of rural credit in India?)
উত্তৰঃ (ক) আনুষ্ঠানিক উৎস, (খ) অনা-আনুষ্ঠানিক উৎস।
26. গ্ৰাম্য ঋণ যোগানৰ আনুষ্ঠানিক উৎস কোনবোৰ? (What are the official sources of rural credit?)
উত্তৰঃ (ক) আঞ্চলিক গ্ৰাম্য বেংক (RRB), (খ) গ্রাম্য সমবায় চছাইটি, (গ) চৰকাৰ।
27. গ্ৰাম্য ঋণ যোগানৰ অনা-আনুষ্ঠানিক উৎস কোনবোৰ? (What are the informal sources of rural credit?)
উত্তৰঃ (ক) ভূমিৰ গৰাকী, (খ) বেপাৰীসমূহ, (গ) জ্ঞাতি-কুতুম্ব সম্বন্ধীয় লোক, (ঘ) মহাজন।
28. ভূমিৰ বিতৰণ কি? (What is the distribution of land?)
উত্তৰঃ ভূমি অধিকাৰ আৰু ভূমি ব্যৱহাৰ নীতি আগবঢ়াবলৈ ভূমি বিতৰণ এক গুৰুত্বপূর্ণ পদক্ষেপ। এনে বিতৰণৰ বাবে বৃহৎ ব্যক্তিগত ভূমি মালিকৰ পৰা ভূমিহীন লোকলৈ (যেনে কৃষক আৰু কৃষি কৰ্মী) ভূমিৰ মালিকীস্বত্ব সলনি কৰাটো প্ৰয়োজন।
29. ভূমি সংস্কাৰ শব্দটো নিৰ্ধাৰণ কৰা। (Define the term land reforms.)
উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰ শব্দটোৱে বিশেষভাৱে ভূমি ম্যাদৰ সংস্কাৰক বুজায়। লেটিন শব্দ “টেনিঅ”ৰ পৰা আহৰণ কৰা কাৰ্যকাল শব্দটোৰ অর্থ হৈছে ‘ধৰি ৰখা’। সেয়েহে, ভূমিৰ ম্যাদ সেই পৰিস্থিতিবোৰ বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয় যাৰ অধীনত ভূমি ৰখা হয়।
30. ভূমি সংস্কাৰ আৰু উৎপাদনশীলতাৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ কি? (What are land reform and its effect on productivity?)
উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰে কৃষি উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰাৰ লগতে উন্নয়নশীল দেশসমূহত গ্রাম্য দৰিদ্ৰতা হ্ৰাস কৰাৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰতিশ্ৰুতিৰ সৈতে নীতিসমূহক প্রতিনিধিত্ব কৰে। এই সংস্কাৰবোধৰ ভিতৰত আছে ভূমি পুনৰ বিতৰণ, টিটলিং কাৰ্যসূচী আৰু ভাড়াতীয়া চুক্তিৰ নিয়ন্ত্রণ।
31. জমিদাৰ কোন হয়? (Who is a landlord?)
উত্তৰঃ ঘৰৰ মালিক শব্দটোৱে এজন ব্যক্তিক বুজায় যি সম্পত্তিৰ গৰাকী আৰু আন এজন ব্যক্তিক ইয়াক মাচুলৰ বিনিময়ত ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে।
32. ভাড়াতীয়া কোন? (Who is a tenant?)
উত্তৰঃ সম্পত্তি ব্যৱহাৰ কৰা ব্যক্তিজনক ভাড়াতীয়া বুলি কোৱা হয়।
33. ভাড়াচুক্তি নিৰ্ধাৰণ কৰা। (Define rental agreement.)
উত্তৰঃ এজন ঘৰৰ মালিক আৰু ভাড়াতীয়াৰ মাজৰ চুক্তিক লীজ বা ভাড়াচুক্তি বুলি কোৱা হয়।
34. ভূমি অধিগ্ৰহণৰ অৰ্থ কি? (What does land acquisition mean?)
উত্তৰঃ “ভূমি অধিগ্ৰহণ’ শব্দটোৱে চৰকাৰৰ দ্বাৰা ব্যক্তিগত ভূমি স্থানীয়, ৰাজ্যিক বা সংগঠিত
মাচুল সৰল, ক্ৰয় বা দানৰ জৰিয়তে অধিগ্ৰহণ কৰাক বুজায়।
35. ভূমি উদ্দেশ্য কি? (What is the objective of land acquisition?)
উত্তৰঃ চৰকাৰৰ দ্বাৰা ভূমি অধিগ্ৰহণৰ চূড়ান্ত উদ্দেশ্য হ’ল ইয়াক ব্যক্তিগত কোম্পানীৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে এক নিৰ্ধাৰিত ৰাজহুৱা উদ্দেশ্যৰ বাবে স্থানান্তৰ কৰা। চৰকাৰে ৰাজহুৱা উদ্দেশ্যৰ বাবে ব্যক্তিগত কোম্পানীৰ দ্বাৰা তাৎক্ষণিক আৰু উল্লিখিত বাবে ভূমি ক্রয় কৰে।
36. উৎপাদনশীলতাৰ চাৰিটা আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ নিৰ্ধাৰক কি কি? (What are the four most important determinants of productivity?)
উত্তৰঃ উৎপাদনশীলতাৰ চাৰিটা নিৰ্ধাৰক আছেঃ ভৌতিক মুলধন, মানৱ মূলধন, প্রাকৃতিক সম্পদ, আৰু প্ৰযুক্তিগত জ্ঞান।
37. ঋণ চুক্তি কি? (What is a credit contract?)
উত্তৰঃ উপভোক্তা ঋণ চুক্তি হৈছে ব্যক্তিগত ব্যৱহাৰৰ বাবে টকা ধাৰ লোৱা, বা সময়ৰ সৈতে কিবা পৰিশোধ কৰাৰ এক আনুষ্ঠানিক লিখিত চুক্তি।
38. ঋণ চুক্তিৰ বিশেষত্ববোৰ কি কি? (What are the characteristics of a credit contract?)
উত্তৰঃ বিশেষত্ববোৰ হৈছে— প্ৰকৃতি, ক্ষমতা, মূলধন, আনুসঙ্গিক আৰু চৰ্ত।
39. ক্ষুদ্র-বিত্তক বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by microfinance?)
উত্তৰঃ ক্ষুদ্র-বিত্তক মিতব্যয়ী, ঋণ আৰু অন্যান্য বিত্তীয় সেৱা যেনে – দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ বাবে ধন স্থানান্তৰ আৰু ক্ষুদ্র বীমা সামগ্ৰীৰ ব্যৱস্থা হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হয়, যাতে তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ উপাৰ্জনৰ স্তৰ বৃদ্ধি কৰিব পাৰে আৰু জীৱনধাৰণৰ মানদণ্ড উন্নত কৰিব পাৰে।
চমু আৰু ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
1. গ্ৰাম্য সমাবায় ঋণ চ’ছাইটিৰ তিনিটা স্তৰ কি কি? (What are the three levels of rural cooperative credit society?)
উত্তৰঃ (ক) প্ৰাথমিক কৃষি ঋণ চ’চাইটি (PACS)
(খ) কেন্দ্রীয় সমাবায় বেংক।
(গ) ৰাজ্যিক সমাবায় বেংক।
2. দীর্ঘকালীন ঋণ আগবঢ়োৱা দুটি অনুষ্ঠানৰ নাম লিখা। (Write the names of the two long-term loan programs.)
উত্তৰঃ দীর্ঘকালীন ঋণ আগবঢ়োৱা দুটি অনুষ্ঠানৰ নাম হ’ল –
(ক) ৰাজ্যিক সমবায় কৃষি আৰু গ্ৰাম্য উন্নয়ন বেংক।
(খ) প্রাথমিক সমবায় কৃষি আৰু গ্ৰাম্য উন্নয়ন বেংক।
3. গ্ৰাম্য ঋণৰ দুটা দুর্বলতা লিখা। (Write two weaknesses of rural debt.)
উত্তৰঃ গ্ৰাম্য ঋণৰ দুটা দুর্বলতা হ’ল —
(ক) ধনী কৃষকলৈ বেছিকৈ ঋণৰ যোগান।
(খ) অনাদায়কৃত ঋণৰ পৰিমাণ বৃহৎ।
4. কৃষি বজাৰৰ দুটা দুর্বলতা লিখা। (Write two weaknesses in the agricultural market.)
উত্তৰঃ কৃষি বজাৰৰ দুটা দুর্বলতা হ’ল –
(ক) অধিক মধ্যস্থতাকাৰীৰ আবিৰ্ভাৱ।
(খ) সামগ্ৰীসমূহ সঞ্চয়ৰ অসুবিধা।
(গ) নিৰাশাজনক বিক্রী।
5. নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰৰ উদ্দেশ্য কি? (What is the purpose of a regulated market?)
উত্তৰঃ (ক) মধ্যস্থতাকাৰীৰ বিলোপ সাধন কৰা।
(খ) কৃষক সকলক সামগ্ৰীসমূহৰ উচিত মূল্য প্ৰদান কৰা।
6. ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ দুৰ্বলতাসমূহ কি কি? (What are the weaknesses of the land reform system?)
উত্তৰঃ (ক) ৰাজনৈতিক সদিচ্ছাৰ অভাৱ।
(খ) বিভিন্ন ভূমি সংস্কাৰ আইন, যাৰ মাজত কোনোধৰণৰ মিল নাছিল।
(গ) ডাঙৰ ডাঙৰ ভূমি গৰাকীসমূহৰ প্ৰভাৱ বা হস্তক্ষেপ।
(ঘ) বিত্তীয় ব্যৱস্থাৰ অভাৱ।
(ঙ) নিৰক্ষৰতা তথা সু-সংগঠনৰ অভাৱ।
(চ) তথ্য-পাতিসমূহ সংৰক্ষণৰ সু-ব্যৱস্থা নথকা।
7. ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ দুৰ্বলতাসমূহ আঁতৰ কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়া৷ (Give Suggestions for overcoming the weaknesses of the land reform system.)
উত্তৰঃ (ক) বিত্তীয় সাহায্য আগবঢ়োৱা।
(খ) দক্ষতাপূৰ্ণ প্ৰশাসনৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(গ) উপযুক্ত আঁচনিসমূহ সফলভাৱে ৰূপায়ন কৰা।
(ঘ) ভূমি সংস্কাৰ আদালত তৈয়াৰ কৰা।
8. ভাৰতবৰ্ষৰ ভূমি সংস্কাৰমূলক ব্যৱস্থা কেইটা আৰু কি কি? (How many land reform systems in India and what are they?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ ভূমি সংস্কাৰমূলক ব্যৱস্থা দুটা। সেই দুটা ভুল—
(ক) মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ বিলোপ সাধন আৰু
(খ) ৰায়তী স্বত্ব সংস্কাৰ।
9. ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তবিলাকক কেইটা ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে? (The raiyats of India have been divided into how many parts?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তবিলাকক তিনিটা ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে। যেনে –
(ক) স্থায়ী ৰায়ত।
(খ) অস্থায়ী বায়ত।
(গ) উপ ৰায়ত।
10. মূলধন গঠনৰ তিনিটা স্তৰ কি কি? (What are the three levels of capital formation?)
উত্তৰঃ মূলধন গঠনৰ তিনিটা স্তৰ হ’ল—
(ক) সঞ্চয়ৰ সৃষ্টি।
(খ) সঞ্চয়ৰ সংগ্ৰহ।
(গ) সঞ্চয়ৰ বিনিয়োগ।
11. গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতাৰ সমস্যা বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by the problem of rural debt?)
উত্তৰঃ গাঁও অঞ্চলত স্বাভাৱিকতে দেখা যায় যে এটা ঋণৰ কাৰ্যকাল, বংশানুক্রমে চলি থাকে। অর্থাৎ দেউতাকে লোৱা ঋণৰ পৰিমাণ, পুতেকৰ তালৈ প্ৰবাহিত হয়। এইদৰে বংশানুক্রমে চলি থকা ঋণ ব্যৱস্থাক গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতাৰ সমস্যা হিচাপে অভিহিত কৰা হয়।
12. ভাৰতত গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতাৰ কাৰণ কি? (What are the causes of rural debt?)
উত্তৰঃ ভাৰতত গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতাৰ কাৰণবোৰ হ’ল –
(ক) ব্যাপক আৰু গভীৰ দৰিদ্ৰতা।
(খ) অনাউৎপাদনমূলক ব্যয়।
(গ) বংশগতভাৱে পোৱা ঋণ।
(ঘ) নিৰক্ষৰতা আৰু অন্ধবিশ্বাস।
(ঙ) আসোৱাঁহপূর্ণ কৃষি বজাৰ ব্যৱস্থা।
13. গ্রাম্য ঋণগ্রস্থতা সমস্যাৰ সমাধানৰ পৰামৰ্শ দিয়া। (Suggest a solution to the problem of rural debt?)
উত্তৰঃ গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতা সমস্যাৰ সমাধানৰ পৰামৰ্শসমূহ –
(ক) পুৰণি ঋণ সমূহ নিষ্পত্তি কৰা।
(খ) অনা-উৎপাদনমূলক ব্যয়সমূহ ৰোধ কৰা।
(গ) সঞ্চয়ৰ অভ্যাস গঢ়ি তোলা।
(ঘ) নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰসমূহ গঢ়ি তোলা।
14. গ্রাম্য ঋণ ব্যৱসাত সমবায়সমূহৰ ভূমিকা উল্লেখ কৰা। (Mention the role of sombayas in rural credit business.)
উত্তৰঃ (ক) সামুহিক বজাৰ ব্যৱস্থা আৰু ভঁৰাল ব্যৱস্থা।
(খ) অনা-উৎপাদনমূলক ব্যয়ৰ ওপৰত বাধা।
(গ) শোষণৰ পৰা ৰক্ষা।
(ঘ) জীৱন ধাৰণৰ উন্নত মানদণ্ড।
15. দক্ষতাপূৰ্ণ বজাৰ ব্যৱহাৰৰ ভূমিকা কি? (What is the role of efficient market system?)
উত্তৰঃ (ক) কৃষিঋণ বিকাশ বৃদ্ধি।
(খ) উপযুক্ত দৰ।
(গ) কৃষিজাত উপাদানসমূহৰ যোগান।
(ঘ) দৰৰ স্থিৰতা।
(ঙ) মূলধন গঠন।
16. কৃষি বজাৰৰ উন্নয়নৰ বাবে চৰকাৰে লোৱা ব্যৱস্থাসমূহ কি কি? (What are the measures taken by the government for the development of agricultural market?)
উত্তৰঃ কৃষি বজাৰৰ উন্নয়নৰ বাবে চৰকাৰে লোৱা ব্যৱস্থাসমূহ হ’ল –
(ক) ভৰাঁলৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(খ) বিত্ত যোগানৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(গ) গুণমাত মানদণ্ড পৰীক্ষা কৰা।
(ঘ) সমবায় বজাৰ ব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন।
(ঙ) বজাৰ সম্বন্ধীয় তথ্য পাতিৰ যোগান।
17. ভূমি অধিগ্ৰহণৰ অৰ্থ কি? (What do you mean by land acquisition?)
উত্তৰঃ ভূমি অধিগ্ৰহণ হৈছে ঔদ্যোগিকৰণ, আন্তঃগাঁথনিগত সুবিধাৰ বিকাশ বা ব্যক্তিগত ভূমিৰ নগৰীকৰণৰ উদ্দেশ্যে ব্যক্তিগত ভূমি অধিগ্রহণ কৰা, আৰু ক্ষতিগ্রস্ত ভূমি মালিকসকলক তেওঁলোকৰ পুনৰ্সংস্থাপন আৰু পুনৰ্সংস্থাপনৰ বাবে ক্ষতিপূৰণ দিয়াৰ বাবে ভাৰতৰ কেন্দ্ৰীয় বা ৰাজ্য চৰকাৰৰ ক্ষমতা।
18. ৰাজসাহায্যৰ উপাদানৰ সৈতে চৰকাৰী কাৰ্যসূচীৰ প্ৰভাৱবোৰ কি কি? (What are the impacts of government programmes with subsidy components?)
উত্তৰঃ স্বৰ্ণজয়ন্তী গ্রাম স্বৰোজগৰ যোজনা (SGSV)ৰ দৰে চৰকাৰী কাৰ্যসূচী, যিয়ে (SGG) বেঙ্ক-লিংকেজ কাৰ্যসূচীৰ স্থিৰতা প্ৰভাৱিত কৰি ঋণ প্ৰদান কৰাৰ বাবে গোট গ্ৰহণ কৰিছিল, এছ.জি.এছ.ৱাই -ৰ ৰাজসাহায্য উপাদান আছে আৰু প্ৰতিবেদন দিয়া হৈছে যে স্থিৰ হোৱা এছ.এইচ.জি. বিভাজিত হৈছে বা বিভক্ত হৈছে কিয়নো সদস্যসকলৰ যোগদানৰ প্ৰৱণতা আছে। য’ত ৰাজসাহায্য উপলব্ধ। এনে আঁচনিবোৰে এছ.এইচ.জি.-বেঙ্ক সংযোগ কাৰ্যসূচীৰ ওপৰত ক্ষতিকাৰক প্ৰভাৱ পেলায়।
19. ঘৰৰ মালিক আৰু ভাড়াতীয়া আইন বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by landlord and tenant law?)
উত্তৰঃ ঘৰৰ মালিক-ভাড়াতীয়া আইনে বাণিজ্যিক আৰু আৱাসিক সম্পত্তিৰ ভাড়া নিয়ন্ত্রণ কৰে। এইটো মুখ্যতঃ ৰাজ্যিক আইন আৰু উমৈহতীয়া আইনৰ দ্বাৰা গঠিত। কেইবাখনো ৰাজ্যই তেওঁলোকৰ আইনী আইন হয় (URITA) জমিদাৰ আৰু ভাড়াতীয়া আইন বা আৰ্হি আৱাসিক ঘৰৰ মালিক-ভাড়াতীয়া সংহতিৰ ওপৰত আধাৰিত কৰিছে। লগতে, ৰাষ্ট্ৰীয়,আঞ্চলিক জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ সময়ত আৰু বৈষম্যৰ প্ৰকাৰ প্ৰতিৰোধ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত সংগঠিত আইনী আইন প্ৰাসংগিক হ’ব পাৰে।
20. ক্ষুদ্ৰ-বিত্তকৰ নীতিবোৰ কি কি? (What are the principles of microfinance?)
উত্তৰঃ ক্ষুদ্ৰ-বিত্তক নিম্নলিখিত নীতিবোৰৰ ওপৰত আধাৰিত—
(ক) স্ব নিযুক্তি, উদ্যোগ গঠন হৈছে দৰিদ্ৰতা দূৰীকৰণৰ বাবে এক কাৰ্যকৰী উপায়;
(খ) মূলধন সম্পদ, ঋণৰ প্ৰৱেশাধিকাৰৰ অভাৱ হৈছে বিদ্যমান আৰু সম্ভাব্য ক্ষুদ্র উদ্যোগৰ বাবে এক বাধা; আৰু
(গ) দৰিদ্ৰ লোকসকলে তেওঁলোকৰ নিম্ন আৰু অনিয়মীয়া উপাৰ্জনৰ বাবে সঞ্চয় কৰিব নোৱাৰে।
21. ভূমি সংস্কাৰৰ পৰিসৰসমূহ কি কি? (What is the scope of land reform?)
উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰৰ পৰিসৰসমূহ হ’ল—
(ক) ভূমিৰ পুনৰ বিতৰণ।
(খ) ভূমিৰ সীমা সংশোধন।
(গ) শক্তি আৰু পানীৰ সৰ্বোত্তম ব্যৱহাৰ অন্তৰ্ভুক্ত ভূমিৰ প্ৰণালীবদ্ধ পুনর্গঠন।
(ঘ) ক্ষুদ্র কৃষকসকলক তেওঁলোকৰ ভূমিৰ কৃষি উৎপাদনশীলতা উন্নত কৰিবলৈ সক্ষম কৰা।
22. ভূমি সংস্কাৰৰ উপাদানবোৰ কি কি? (What are the components of land reforms?)
উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰত মুখ্যতঃ পাঁচটা উপাদান অন্তর্ভুক্ত থাকে—
(ক) মধ্যস্থতাকাৰীৰ কাৰ্যকাল ৰদ কৰা,
(খ) ভাড়াতীয়া সংস্কাৰ,
(গ) ভূমি ৰখাৰ সৰ্বোচ্চ সীমা আৰু অতিৰিক্ত ভূমি বিতৰণ,
(ঘ) অধিষ্ঠতাৰ একত্ৰীকৰণ, আৰু
(ঙ) ভূমিৰ দলিল সংকলন আৰু আধুনিক কৰা।
23. ভাৰতৰ ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ উদ্দেশ্য কি চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা। (Briefly explain the purpose of the land reform system in India.)
উত্তৰঃ কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কাম-কাজত ভূমি হ’ল এটা প্রধান উপাদান। সামাজিক ন্যায় আৰু কৃষিজ উৎপাদনৰ উদ্দেশ্যৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি বৰ্তমান কৃষি ব্যৱস্থাৰ আমূল পৰিৱৰ্তনৰ বৰ প্ৰয়োজন হৈ পৰিছে। ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল ভূমিৰ মালিকানা স্বত্বৰ ধৰণৰ পৰিৱৰ্তন কৰা আৰু লগতে উৎপাদন আৰু সামাজিক ন্যায় অৰ্জনৰ বাবে গাঁওলীয়া সমাজত সাংগঠনিক পৰিবৰ্তন অনা।
দ্বিতীয় পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাত উল্লেখ কৰা হৈছিল যে ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য হ’ল কৃষি অর্থনীতিৰ উন্নয়ন আৰু লগতে ইয়াৰ দক্ষতা আৰু উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰা যিমান সোনকালে সম্ভৱ সমাজত সমতা স্থাপন কৰা। গতিকে ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল মধ্যস্বত্বৰ বিলোপ সাধন কৰি খেতিয়কবোৰক মাটিৰ মালিকানা স্বত্বৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰা, খাজনা নিৰ্ধাৰণ কৰা, মাটিৰ মালিকনা স্বত্ব প্ৰদান কৰা প্ৰকৃত খেতিয়কবোৰৰ লগত চৰকাৰৰ প্রত্যক্ষ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰা।
ভাৰতবৰ্ষত ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যসমূহ হ’ল —
(ক) মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ বিলোপ সাধন।
(খ) ভূমিৰ মালিকানা অর্থাৎ ভূমিস্বত্ব সংস্কাৰ, যেনে— খাজনাৰ নিয়ন্ত্রণ, ভূমিস্বত্বৰ নিশ্চয়তা আৰু খেতিয়কক মাটিৰ মালিকানা প্ৰদান কৰা।
(গ) কৃষি মাটিৰ গোটৰ সৰ্ব্বোচ্চ সীমা নির্ধাৰণ।
(ঘ) কৃষিৰ মাটিৰ সৰু গোটবিলাকৰ একত্ৰীকৰণৰ জৰিয়তে ইয়াক খণ্ড-বিখণ্ড হৈ যোৱাৰ পৰা বিৰত ৰখা।
(ঙ) সমবায় খেতি কামৰ সংগঠন কৰা।
24. ভাৰতত প্ৰৱৰ্তন কৰা ভূমি সংস্কাৰমূলক ব্যৱস্থাসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the land reform measures introduced in India.)
উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰৰ ওপৰত ভাৰতবৰ্ষত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হৈছে। আমাৰ দেশৰ বিভিন্ন পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাত ভূমি সংস্কাৰৰ ওপৰত যথেষ্ট প্ৰাধান্য দিয়া হৈছে। ভূমি সংস্কাৰমূলক ব্যৱস্থাসমূহ হ’ল—
(ক) মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ বিলোপ সাধন (Abolition of intermediary tenures): ১৯৪৮ চনৰ পিছত বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰ বিভিন্ন ধৰণৰ মধ্যস্বত্ব প্রথা যেনেঃ জমিদাৰী জায়গীৰদাৰী আৰু ইনাম, যিবোৰৰ হাতত দেশৰ মুঠ মাটিৰ প্ৰায় ৪০ শতাংশ মালিকানা আছিল এই সকলোবোৰৰ বিলাপ সাধনৰ বাবে আইন প্রণয়ন কৰিছিল। মধ্যস্বত্ব প্রথাৰ অবিলুপ্তিৰ পিছত কৃষি মাটিৰ মালিকানা স্বত্ব ৩০ লাখ খেতিয়ক আৰু আধি খোৱা খেতিয়কবিলাকক প্ৰদান কৰাৰ পিছত গোটেই দেশত প্ৰায় ৬২ লাখ একৰ কৃষি মাটিৰ মালিকানা খেতিয়কবিলাকৰ মাজত প্ৰদান কৰা হৈছিল। তদুপৰি যথেষ্ট পৰিমাণৰ খেতিৰ উপযোগী পতিত মাটি বেচৰকাৰী বনাঞ্চল আদি ৰাজ্য চৰকাৰ আৰু স্থানীয় সংগঠন যেনে— পঞ্চায়তসমূহ অধিগ্ৰহণ কৰিছিল বা মাটি নথকা খেতিয়কবিলাকৰ মাজত বিতৰণ কৰা হৈছিল। মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ অবিলুপ্তিৰ পিছত ২ কোটিৰ অধিক সংখ্যক খেতিয়ক চৰকাৰৰ লগত প্ৰত্যক্ষ সম্পর্ক স্থাপন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। কিন্তু সকলো প্ৰচেষ্টাৰ পিছত আমাৰ দেশত এতিয়াও খাজনা ভোগী শ্ৰেণী আৰু অনুপস্থিত মাটিৰ মালিকৰ শ্ৰেণী বিৰাজ কৰি আছে।
(খ) ৰায়তী স্বত্ব সংস্কাৰ (Tenancy Reforms ): ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তী সমস্যা যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে। চতুৰ্থ পৰিকল্পনাৰ আৰম্ভণি পত্ৰত কোৱা হৈছে যে মুঠ কৃষি জনসংখ্যাৰ ১২.৭ শতাংশ হ’ল ৰায়ত আৰু ৰায়তীসকলৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসমূহ মুঠ দেশৰ সকলো খেতিয়ক পৰিয়ালৰ সদস্যসমূহৰ প্ৰায় ২৩.৬ শতাংশ। দেশসমূহৰ ৰায়বিলাকৰ মাজত অতি কম সংখ্যক ৰায়ত খেতিমাটিৰ স্থায়ী মালিকানা অৰ্জন কৰিছিল আৰু অধিক সংখ্যক ৰায়ত (প্রায় ৮২ শতাংশ) অন্ধ্রপ্রদেশ, বিহাৰ, হাৰিয়ানা, পঞ্জাৱ, তামিলনাডু আৰু পশ্চিমবংগত অনিশ্চিত মালিকানা স্বত্ব ভোগ কৰিছিল। ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তবিলাকক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছে। যেনে—
(ক) স্থায়ী ৰায়ত।
(খ) অস্থায়ী ঐচ্ছিক ৰায়ত।
(গ) উপ-ৰায়ত।
ৰায়তী সংস্কাৰৰ প্ৰধান ব্যৱস্থাসমূহ হ’ল—
(ক) খাজনা নিয়ন্ত্রণ।
(খ) ৰায়তী স্বত্বৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান।
(গ) ৰায়তবিলাকক মালিকানা স্বত্ব প্ৰদান কৰা।
(ক) খাজনা নিয়ন্ত্ৰণঃ ১৯৫১ চনৰ আগত ৰায়তবিলাকক তেওঁলোকৰ মুঠ কৃষি উৎপাদনৰ ৫০ শতাংশ খাজনা হিচাপে দিব লগা হৈছে। গতিকে প্ৰথম আৰু দ্বিতীয় পৰিকল্পনাত খেতিয়কৰ মুঠ উৎপাদনৰ ২০ ৰ পৰা ২৫ শতাংশ খাজনাৰ পৰিমাণ ধাৰ্য কৰিছিল। এইধৰণে বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰসমূহ প্রয়োজনীয় আইন, প্রণয়নৰ জৰিয়তে সাজনাৰ পৰিমাণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল যদিও বিভিন্ন ৰাজ্যত এই খাজনাৰ পৰিমাণৰ মাজত যথেষ্ট পার্থক্য আছি।
(খ) ৰায়তীবিলাকৰ নিৰাপত্তা প্রদানঃ ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তী আইনে ৰায়তীৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰিছিল। এই আইনত কোৱা হৈছে যেতিয়ালৈ এজন ৰায়ত খাজনা দি থাকিব তেতিয়ালৈ তেওঁক মাটিৰ পৰা উচ্ছেদ কৰা নাযায়। এই ৰায়তী আইনখন প্ৰণয়ন হোৱাৰ ফলত ৰায়তীসকল দেশৰ মুঠ খেতিমাটিৰ প্ৰায় ৯ শতাংশ অঞ্চলত সম্পূৰ্ণ নিৰাপত্তা অৰ্জন কৰিছিল আৰু বাকী থকা ১২ শতাংশ খেতিমাটিত কোনো নিৰাপত্তা অৰ্জন কৰা নাছিল।
(গ) ভূমিৰ মালিকানাৰ স্বত্ব প্ৰদানঃ বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰে প্ৰণয়ন কৰা ৰায়তী আইন ৰায়তবিলাকৰ তেওঁলোকৰ কৃষি মাটিৰ গোট ক্ৰয় কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰিছিল। বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰে (যেনে— গুজৰাট, উৰিষ্যা, উত্তৰ প্ৰদেশ, মহাৰাষ্ট্ৰ, কৰ্ণাটক, ৰাজস্থান, পশ্চিমবংগ) এই ক্ষেত্ৰত আইন প্ৰণয়ন কৰিছে। প্ৰায় ৩ নিযুত সংখ্যক ৰায়ত আৰু আধি খোৱা খেতিয়কবোৰ প্রায় ৭ নিযুত একৰৰ বেচি পৰিমাণৰ খেতিমাটিৰ মালিকানা স্বত্ব অৰ্জন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
25. ভাৰতীয় কৃষি ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনশীল গাঁথনি সম্পর্কে চমুকৈ লিখা। (Write briefly about the changing structure of Indian agriculture?)
উত্তৰঃ কৃষি গাঁথনি হৈছে বাহ্যিক আৰু আভ্যন্তৰীণ গাঁথনিৰে গঠিত এক যৌগিক গাঁথনি। অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ সময়ত অর্থনীতি গাঁথনিগত পৰিৱৰ্তনৰ মাজেৰে যায়। কৃষি গাঁথনি ১৯৯০ ৰ দশকত ভাৰতৰ দৰে দেশৰ নীতি নির্মাতাসকলে গ্ৰহণ কৰা উদ্দেশ্যপূৰ্ণভাৱে পৰিকল্পিত প্রতিষ্ঠানগত আৰু প্ৰযুক্তিগত সংস্কাৰৰ বাবেও পৰিবৰ্ত্তন হয়। কৃষি গাঁথনিৰ পৰিৱর্তন এনেদৰে বাহ্যিক আৰু আভ্যন্তৰীণ গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত চোৱা হয়।
কৃষি উৎপাদন গাঁথনি অর্থনীতিত উৎপাদিত শস্যৰ সংহতিৰ দ্বাৰা গঠন কৰা হয়। আন্তঃ উদ্যোগৰ চাহিদাৰ আৰ্হিৰ পৰিৱৰ্তন, ঘৰুৱা আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিস্থিতিৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত চূড়ান্ত চাহিদাৰ পৰিৱৰ্তন আৰু সর্বোপৰি গ্ৰাম্য-নগৰীয়া সম্পৰ্কৰ দৰে বিভিন্ন কাৰণৰ বাবে সময়ৰ সৈতে এই শস্যবোৰৰ গুৰুত্ব সলনি হয়। বাহ্যিক গাঁথনিত এনেদৰে সলনি হয়। একেলগে উৎপাদনত ব্যৱহৃত প্ৰযুক্তিৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত আভ্যন্তৰীণ গাঁথনি (বিশেষকৈ আন্তঃ উদ্যোগৰ) পৰিৱৰ্তন হয়। কিছুমান সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ হ্ৰাস হয় আনহাতে আন কিছুমান সামগ্রী অধিক ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
কৃষি পৰিৱর্তনশীল বাহ্যিক আৰু আভ্যন্তৰীণ গাঁথনি নীতি নিৰ্মাতাসকলৰ বাবে আগ্রহী। এই কাকতখনত ১৯৯৩-২০০৩ চনত চলি থকা সংস্কাৰৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ কৃষিখণ্ডত অন্য গাঁথনিগত পৰিৱৰ্তনৰ গতিশীলতা পালৰ (১৯৪১) দ্বাৰা বিকশিত সম্পর্ক সংযোগৰ ধাৰণা ব্যৱহাৰ কৰি বিশ্লেষণ কৰা হৈছে। কৃষিখণ্ডৰ মুখ্য উপখণ্ড (অৰ্থাৎ খাদ্য আৰু অনা খাদ্য-শস্যৰ দৰে শস্য) চিনাক্ত কৰা হয় আৰু আন্তঃ উদ্যোগ নিৰ্ভৰশীলতাৰ লগতে আন্তঃ উদ্যোগৰ গুৰুত্বৰ ক্ষেত্ৰত সেইবোৰৰ পৰিৱৰ্তন বিশেষভাৱে পৰীক্ষা কৰা হয়।
26. কৃষিখণ্ডত প্ৰৱৰ্তন কৰা ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৱলীৰ প্ৰয়োজনীতা আৰু ধৰণ ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the requirements and types of land reform measures introduced in agriculture.)
উত্তৰঃ প্ৰকৃত কৃষকক ভূমিৰ মালিকীস্বত্ব প্ৰদান কৰি তেওঁলোকৰ সামাজিক ন্যায় আৰু অৰ্থনৈতিক সুৰক্ষা প্ৰদান কৰিবলৈ গ্ৰহণ কৰা আনুষ্ঠানিক ব্যৱস্থাসমূহকে ভূমি সংস্কাৰ বোলা হয়। মধ্যস্থতাকাৰীৰ অৱসান, কৃষকক ভূমি দখলীস্বত্বৰ নিৰাপত্তা প্রদান, মালিকীস্বত্বৰ সংস্কাৰ, কৃষি গোটৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ, ৰাজহ নিৰ্ধাৰণ আদি ব্যৱস্থা ভূমি সংস্কাৰৰ বিভিন্ন দিশ। ভাৰত তথা অসমত কৃষি অর্থনীতিৰ উন্নয়নৰ বাবে ভূমি সংস্কাৰ অতি প্রয়োজনীয় হৈ পৰিছে। কাৰণ দিনক দিনে ভূমিৰ উৎপাদিকা শক্তি সংৰক্ষণ ক্ষমতা কমি আহিবলৈ ধৰিছে। তদুপৰি কৃষিগোট পৰিধি বংশানুক্রমে ক্ষুদ্ৰতৰ হৈ অহা পৰিলক্ষিত হৈছে। গতিকে কৃষি ভূমিৰ সংস্কাৰৰ যোগেদি কৃষি ক্ষেত্ৰলৈ আমূল পৰিৱৰ্তন অনাৰ আৱশ্যক হৈ পৰিছে।
কৃষিভূমি সংস্কাৰৰ ব্যৱহাৰ গুৰুত্বসমূহ হৈছে—
(ক) মধ্যভোগীসকলক উচ্ছেদ সাধন কৰা।
(খ) ভূমি সংস্কাৰৰ জৰিয়তে কৃষি ভূমিৰ প্ৰকৃত গৰাকীক তথা প্রকৃত কৃষকক ভূমিৰ মালিকীস্বত্ব প্ৰদান কৰা।
(গ) ভূমি সংস্কাৰৰ যোগেদি কৃষিকার্যৰ বাবে কৃষকে দিবলগীয়া খাজনাৰ নিৰিখ নিৰ্ধাৰণ কৰা।
(ঘ) ভূমিৰ ওপৰত থকা দখলীস্বত্ব আৰু মালিকীস্বত্বৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰা।
(ঙ) কৃষকৰ কৃষি ভূমিৰ উৰ্দ্ধসীমা নিৰ্ধাৰণ কৰা।
(চ) কৃষি গোটক কৃষি ক্ৰয় কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰাত গুৰুত্ব দিয়া৷
এইদৰে ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ ফহিয়াই চাব পাৰি।
27. ভাৰতৰ বিত্তীয় সংস্কাৰ কেনেধৰণৰ আছিল আলোচনা কৰা। (Discuss what kind of financial reform was in India.)
উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰে অৰ্থনৈতিক বিকাশ, মূল্যস্থিৰতা আৰু মুদ্রাস্ফীতি নিয়ন্ত্রণ, সামাজিক স্থিৰতাৰ লক্ষ্যবোৰ প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ সময়ে সময়ে ভাৰতত বিত্তীয় সংস্কাৰ আৰম্ভ কৰিছে কিন্তু ১৯৯১ চনৰ অৰ্থনৈতিক সংকটৰ পিছত বৃহৎ বিত্তীয় সংস্কাৰ আৰম্ভ কৰা হৈছিল। কৰৰ জৰিয়তে ৰাজহ বৃদ্ধি কৰা আৰু ৰাজহুৱা ব্যয়ৰ মানদণ্ড উন্নত কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছে।
বিত্তীয় সংস্কাৰ ১৯৫০ ৰ দশকঃ ১৯৫০ আৰু ১৯৬০ ৰ দশকত অর্থনৈতিক নীতিৰ উদ্দেশ্য আছিল মুখ্যতঃ ৰাজহুৱা বিনিয়োগ বৃদ্ধি আৰু সামগ্রিক অর্থনৈতিক পৰিকল্পনাৰ জৰিয়তে অৰ্থনীতিৰ বিকাশৰ হাৰ বৃদ্ধি কৰা। ব্যক্তিগত ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰাৰ বাবে আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশক উৎসাহিত কৰাৰ বাবে বৃহৎ পৰিমাণৰ ৰাজহুৱা বিনিয়োগ কৰিবলৈ সক্ষম কৰাৰ বাবে চৰকাৰলৈ সম্পদ স্থানান্তৰ কৰাৰ বাবে কৰ এক সঁজুলি হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। তদুপৰি, কৰ নীতি বা অর্থনৈতিক উদ্দেশ্য প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছিলঃ
(ক) কৰ প্ৰদানৰ জৰিয়তে নিযুক্তিৰ প্ৰচাৰ কৰা।
(খ) উপার্জন আৰু সম্পদৰ ওপৰত প্ৰগতিশীল কৰৰ জৰিয়তে বৈষম্য হ্রাস কৰা।
(গ) আমদানি শুল্ক বৃদ্ধিৰ জৰিয়তে পৰিশোধন ভাৰসাম্যৰ ওপৰত চাপ হ্ৰাস কৰা।
(ঘ) ব্যৱহাৰ সামগ্ৰীৰ ওপৰত আবকাৰী শুল্কৰ কৰ ৰেহাইৰ জৰিয়তে মূল্য স্থিৰ কৰা।
কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্যিক চৰকাৰে দুয়োৰে বিত্তীয় ঘাটি অত্যাধিক নাছিল। এইটো সাধাৰণতে ৰাজহ উদ্বৃত্তৰ এটা সময় আছিল।
বিত্তীয় সংস্কাৰ ১৯৭০ ৰ দশকঃ ১৯৭০ ৰ দশকত বিত্তীয় নীতিয়ে সচেতনভাৱে অধিক সমতা আৰু সামাজিক ন্যায় প্রাপ্ত কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল আৰু এই দিশত কৰ আৰু ব্যয় নীতি দুয়োটা নিয়োগ কৰা হৈছিল। সেই অনুসৰি, আয়কৰ হাৰ অতি উচ্চ স্তৰলৈ বৃদ্ধি কৰা হৈছিল, আয়কৰৰ সৰ্বাধিক প্রান্তিক হাৰ ৯৭ শতাংশলৈ বৃদ্ধি কৰা হৈছিল আৰু সম্পদ কৰৰ ঘটনাৰ সৈতে, ই আনকি ১০০ শতাংশ অতিক্ৰম কৰিছিল।
বিত্তীয় সংস্কাৰ ১৯৮০ ৰ দশকঃ ১৯৮০ৰ দশকত ভাৰতীয় ৰাজহুৱা বিত্তীয় পৰিস্থিতি বিশৃংশল অৱস্থাত আছিল আৰু বিত্তীয় আৰ্হিয়ে অর্থনীতি আৰু বাজেটৰ মাজৰ সম্পৰ্কক অস্থিৰ কৰি তুলিছিল। ইয়াৰ ফলত নিৰন্তৰ ডাঙৰ ঘাটি হৈছিল যিবোৰ আপাত দৃষ্টিত অসহিষ্ণু আছিল। ১৯৮০ ৰ দশকত যথেষ্ট বিত্তীয় অৱনতি ঘটিছিল আৰু অৱশেষত বহনক্ষম হৈ পৰিছিল, অৱশ্যে আন্তঃগাঁথনিত ৰাজহুৱা বিনিয়োগ বৃদ্ধিৰ সৈতে বিকাশৰ হাৰ যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছিল। এই পৰ্যায়ত চৰকাৰৰ ব্যয়ক এক সঁজুলি হিচাপে দেখা গৈছিল যাৰ মুঠ চাহিদা, সম্পদ আৱন্টন আৰু উপাৰ্জন বিতৰণৰ জৰিয়তে ইয়াৰ ঘাটি হ্ৰাস কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। ৰাজহ বৃদ্ধি আৰু ঘৰুৱা উদ্যোগৰ সুৰক্ষাৰ বাবে শুল্ক বৃদ্ধি কৰা হৈছিল। ১৯৮০ ৰ দশকত চৰকাৰী বাজেটত এক গাঁথনিগত পৰিৱৰ্তন হৈছিল। ১৯৭৯-৮০ চনত কেন্দ্ৰৰ বাজেটত ৰাজহ ঘাটিৰ উত্থান ১৯৮০ৰ দশকত বৃদ্ধি হৈ আছিল, যাৰ ফলত বৰ্ধিত ৰাজহ ঋণ আৰু সুত পৰিশোধ আৰু ইয়াৰ ফলত উন্নয়নমূলক প্রয়োজনীয়তা পূৰণৰ বাবে সম্পদৰ উপলব্ধতাৰ ওপৰত উদ্বেগ বৃদ্ধি হৈছিল। ১৯৮০ ৰ দশকত বজাৰৰ ঋণৰ ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি হোৱাৰ লগতে এনেধৰণৰ ঋণৰ প্ৰতি ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ সমৰ্থন বৃদ্ধি পাইছিল, এনেদৰে মুদ্রা নীতিৰ সৈতে আপোচ কৰা হৈছিল।
28. ভাৰতীয় কৃষিৰ ভূমিকা সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা। (Discuss the role of Indian agriculture.)
উত্তৰঃ কৃষি ভাৰতীয় মানুহৰ জীৱিকাৰ একমাত্ৰ প্ৰধান উৎস। কৃষিয়ে হ’ল ভাৰতীয় অর্থনীতিৰ ৰাজহাড়। ভাৰতবৰ্ষত মুঠ জনসংখ্যাৰ ৭০ শতাংশ লোকে কৃষিৰ জীৱিকা অৰ্জন কৰে।
ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত কৃষিৰ ভূমিকা তলত দিয়া ধৰণে আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) জীৱিকা নিৰ্বাহৰ উৎসঃ ভাৰতবৰ্ষৰ দুই তৃতীয়াংশৰ অধিক কৰ্মী জনসংখ্যা কৃষিৰ লগত প্রত্যক্ষভাৱে জড়িত আৰু কৃষিৰ ওপৰত জীৱিকা নির্বাহৰ বাবে নিৰ্ভৰশীল। এখন চৰকাৰী হিচাপ অনুসৰি ১৯৯৫ চনত ভাৰতৰ কৰ্মী জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৬৬.০ শতাংশ কৃষিকার্যৰ লগত প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত হৈ আছিল। তুলনামূলকভাৱে ইংলেণ্ডত আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ মুঠ কৰ্মীৰ জনসংখ্যাৰ ২.৩ শতাংশ, ফ্ৰান্সৰ ৬ শতাংশ আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ ৭ শতাংশ কর্মী জনসংখ্যা কৃষিকার্যত নিযুক্তি হৈ আছে। গতিকে আমাৰ দেশৰ নিযুক্তিৰ ধৰণ অনুন্নত দেশসমূহৰ নিচিনা।
(খ) ঔদ্যোগিক উন্নয়নত কৃষিৰ ভূমিকাঃ কৃষিয়ে আমাৰ দেশৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ উদ্যোগসমূহক কেঁচামাল যোগানৰ প্ৰধান উৎস বুলি ক’ব পৰা যায়। কপাহি কাপোৰ, মৰাপাট, চেনি, বনস্পতি ভোজ্য, তেল আৰু ৰোপন উদ্যোগ আদি বিভিন্ন উদ্যোগসমূহে কৃষিৰ পৰা প্ৰত্যক্ষভাৱে কেঁচামাল পাই আছে।
(গ) চৰকাৰী ৰাজস্বৰ উৎসঃ কৃষি হ’ল দেশৰ কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ ৰাজস্বৰ এটা অন্যতম গুৰুত্বপূর্ণ উৎস। চৰকাৰে ভূমি ৰাজস্বৰ পৰা প্ৰতি বছৰে যথেষ্ট পৰিমাণৰ ৰাজস্ব আদায় কৰিছে। তদুপৰি ৰেলসেৱাৰ নিচিনা আন আন কিছুমান খণ্ডই কৃষি ক্ষেত্ৰৰ পৰা যথেষ্ট পৰিমাণে আয় অৰ্জন কৰিছে।
(ঘ) জাতীয় আয়ত বৰঙণিঃ কৃষিয়ে ভাৰতৰ জাতীয় আয়ৰ এটা বৃহৎ অংশ বৰঙণি ৰূপে আগবঢ়াই আছে। ১৯৫০-৫১ চনত কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কাম-কাজ ভাৰতৰ মুঠ জাতীয় আয়ত প্রায় ৫৯ শতাংশ বৰঙণি আগবঢ়াইছে। যদিও অন্যান্য খণ্ডসমূহৰ প্ৰগতিৰ লগে লগে জাতীয় আয়ত কৃষিৰ বৰঙণি ক্ৰমে কমি আছে। কিন্তু এই বৰঙণি পৃথিৱীৰ উন্নত দেশসমূহৰ তুলনাত এতিয়াও বেছি বুলি ক’ব পৰা যায়।
(ঙ) অর্থনৈতিক পৰিকল্পনাত কৃষিৰ ভূমিকাঃ ভাৰতবৰ্ষৰ অৰ্থনৈতিক পৰিকল্পনাৰ ভৱিষ্যৎ কৃষিক্ষেত্ৰৰ ওপৰত বহুখিনি নিৰ্ভৰ কৰে। কৃষিক্ষেত্ৰত অধিক ফচল হ’লৈ দেশৰ পৰিবহণ ব্যৱস্থা, উৎপাদনকাৰী উদ্যোগ, আভ্যন্তৰীণ বাণিজ্য আদিৰ ক্ষেত্ৰত উন্নত ব্যৱসায়ৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰি দেশৰ পৰিকল্পিত অর্থনৈতিক উন্নয়নত যথেষ্ট উদগনি দিয়ে আৰু চৰকাৰক যথেষ্ট পৰিমাণে বিত্ত আগবঢ়ায়।
29. ভাৰতীয় কৃষিৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss Indian agriculture and its characteristics.)
উত্তৰঃ স্বাধীনতাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ কৃষিৰ ব্যৱস্থা বৰ পিছপৰা আছিল। কৃষিত পুৰণি কলীয়া পদ্ধতি প্ৰয়োগৰ ফলত কৃষিৰ উৎপাদনশীলতা বৰ নিম্ন আছিল। কৃষিৰ উৎপাদনশীলতা নিম্ন থকাৰ ফলত ভাৰতীয় খেতিয়কসকলে অতি সাধাৰণভাৱে জীৱিকা অৰ্জন কৰিছিল। এই সময়ত কৃষিৰ বাণিজ্যকৰণ হোৱা নাছিল। ভাৰতীয় কৃষিৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) পুৰণিকলীয়া কৃষি পদ্ধতিঃ ভাৰতৰ কৃষিখণ্ডত পুৰণিকলীয়া কৃষি পদ্ধতি ব্যৱহাৰ হৈ আছে। কৃষিকার্যৰ সৰহ অংশত এতিয়াও জৈৱিক উৎসৰ পৰা সৃষ্টি হোৱা শক্তিৰ যেনে – মনুষ্য আৰু জীৱ-জন্তুৰ পৰা সৃষ্ট শ্ৰম, বৰষুণৰ পানী, জৈৱিক সাৰ আদিৰ ব্যৱহাৰ হৈ আছে। ১৯৫৬ চনত নতুন কৃষি কৌশলৰ গ্ৰহণৰ পিছত কিছুমান ৰাজ্যত, যেনে – পাঞ্জাৱ, হাৰিয়ানা আৰু উত্তৰ প্ৰদেশৰ পশ্চিম অঞ্চলত আধুনিক কৃষি পদ্ধতি আৰু উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজৰ (HW Seeds) ব্যৱহাৰ হৈ আছে। ইয়াৰ ফলত এই ৰাজ্যবোৰত কৃষিৰ উৎপাদনশীলতা যথেষ্ট পৰিমাণে বৃদ্ধি পাইছে।
(খ) শ্রম বজাৰত দ্বৈতবাদঃ খেতিমাটিৰ ওপৰত অত্যাধিক জনসংখ্যা হেঁচাৰ ফলত শ্ৰম বজাৰত দ্বৈতবাদৰ অৱস্থাৰ সৃষ্টি হৈছে। কাৰণ কৃষি খণ্ডত নিৰ্ধাৰিত মজুৰিৰ মান উদ্যেগ খণ্ডৰ তুলনাত যথেষ্ট কম। এই ভাৰতীয় শ্রম বজাৰত থকা দ্বৈত অৱস্থা শ্রমিকবোৰৰ কৃষি খণ্ডৰ বাহিৰত থকা অধিক সুযোগ-সুবিধাৰ বিষয়ে অজ্ঞ থকা আৰু আধুনিক ঔদ্যোগিক ব্যবস্থাত কাম কৰিবলৈ অক্ষম হোৱাৰ ফলত সৃষ্টি হৈছে। কৃষি খণ্ডৰ এই নিম্নমানৰ মজুৰি নিম্ন জনমুৰি আয়ৰ বাবে দায়ী যি আকৌ শ্ৰমিকৰ উৎপাদনশীলতা বহু পৰিমাণে কমাই দিছে।
(গ) ভাৰতীয় কৃষিৰ বৈচিত্ৰ্যঃ ভাৰতীয় কৃষিৰ আন এটি বৈশিষ্ট্য হ’ল ইয়াৰ বৈচিত্র্য। দেশৰ বিভিন্ন অঞ্চলত মাটিৰ ধৰণ, বৰষুণৰ পৰিমাণ, পানীৰ যোগান আদিৰ ক্ষেত্ৰত থকা বিভিন্নতাৰ ফলত কিছুমান অঞ্চল খৰালী বতৰৰ সন্মুখীন হৈছে আৰু আন কিছুমান অঞ্চল বানপানীৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে। আন কিছুমান অঞ্চল চাৰিওফালে পানীত আৱদ্ধ হৈ থকা অৱস্থা আৰু লৱনাক্ত উপাদানৰ বৃদ্ধি আদিৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে।
(ঘ) সামন্ততান্ত্রিক কৃষি উৎপাদন ব্যৱস্থাঃ স্বাধীনতাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতীয় কৃষিৰ উৎপাদন ব্যবস্থা সামন্ত তান্ত্রিক আছিল। এই সময়ছোৱাত ভূমিস্বত্ব ব্যৱস্থা প্ৰধানতঃ জমিদাৰী মহলৱাৰী আৰু ৰায়তাৰী ধৰণৰ আছিল। এই সময়ছোৱাত প্ৰায় ৫৭ শতাংশ খেতিমাটি জমিদৰী প্ৰথাৰ অধীনত আৰু ই জমিদাৰসকলৰ দ্বাৰা খেতিয়কবোৰৰ শোষণৰ পথ মুকলি কৰিছিল।
(ঙ) সুতখোৰ মূলধন আৰু বর্ধিত ঋণগ্রস্ততাঃ ভাৰতীয় কৃষিত উচ্চ সুদৰ হাৰত ঋণ আগবঢ়োৱাৰ ফলত দুখীয়া খেতিয়কবোৰ বৰ্ধিত পৰিমাণে ঋণগ্রস্ততাৰ সন্মুখীন হৈছে। ভাৰতৰ ক্ষুদ্ৰ আৰু প্ৰান্তিক খেতিয়কবোৰ এতিয়াও গাঁওৰ মহাজনসমূহৰ পৰা উচ্চ সুদৰ হাৰত ঋণ গ্ৰহণ কৰি আছে। এই সুতখোৰ মহাজনবোৰ উচ্চ সুদৰ হাৰত ঋণ আগবঢ়াই আছে আৰু হিচাপৰ কাৰ্চাজি কৰি ক্ষুদ্ৰ আৰু প্ৰান্তিক খেতিয়কবোৰৰ খেতিমাটি বলেৰে কাঢ়ি লৈ আছে। গতিকে কৃষিখণ্ড এই সুতখোৰ মূলধনৰ প্ৰবাহ দেশৰ গ্ৰামীণ ঋণগ্রস্ততা সৃষ্টিৰ বাবে দায়ী।
30. ভাৰতত কৃষিজাত দ্ৰব্যৰ বজাৰ বা বিপণন ব্যৱস্থাৰ বৰ্তমান অৱস্থাৰ বিষয়ে চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা। (Briefly explain the current situation in the market or marketing system of agricultural products in India.)
উত্তৰঃ কৃষি দ্ৰৱ্যৰ বজাৰ বা বিপণন ব্যৱস্থা হ’ল এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱস্থা, যাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি খেতিয়কসকলে নিজা উদ্বৃত্ত শস্যসমূহ উপযুক্ত মূল্যত বেচিব পাৰে। খেতিয়কসকলৰ অৱস্থা আৰু তেওঁলোকৰ খেতিৰ অৱস্থাৰ উন্নতি বহুলভাৱে কৃষি দ্ৰৱ্যৰ বজাৰৰ ক্ষেত্ৰত থকা উপযুক্ত ব্যৱস্থাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। ভাৰতবৰ্ষত কৃষি দ্ৰৱ্যৰ ক্ষেত্ৰত তিনিটা প্ৰথাৰ প্ৰচলন দেখিবলৈ পোৱা যায়।
প্রথম ব্যৱস্থা হ’ল খেতিয়কসকলে তেওঁলোকৰ উদ্বৃত্ত উৎপাদন গাঁওৰ মহাজন ঋণদাতা আৰু বেপাৰীৰ ওচৰত কম মূল্যত বেচি দিয়া। সেইজন বেপাৰী আকৌ ডাঙৰ ব্যৱসায়ী প্রতিনিধি হৈ কাম চলায় আৰু কেতিয়াবা স্বাধীনভাৱে বস্তুবিলাক কিনি লয়। কৃষি দ্ৰৱ্যৰ বজাৰৰ দ্বিতীয় ব্যৱস্থা হ’ল ভাৰতীয় খেতিয়কসকলৰ উদ্বৃত্ত উৎপাদন গাঁওত চলি থকা সাপ্তাহিক বজাৰত বা বছৰি মেলাত কৰিব লগা হয়।
ভাৰতত প্ৰচলিত তৃতীয় ধৰণৰ কৃষি দ্ৰৱ্যৰ ব্যৱস্থা হ’ল খেতিয়কসকলৰ উদ্বৃত্ত উৎপাদন সৰু আৰু ডাঙৰ চহৰসমূহত থকা বিপণনৰ জৰিয়তে বেচিব লগা হয়। যিহেতু এই বিপণনসমূহত গাঁওৰ পৰা বহু দূৰত অৱস্থিত, গতিকে খেতিয়কসকলে তেওঁলোকৰ উৎপাদিত কৃষি দ্রব্যসমূহ বিপণনত থাকে গতিকে খেতিয়কসকলৰ উৎপাদিত কৃষি দ্ৰৱ্যসমূহ বিপণনত লৈ যাব লগা হয় আৰু তাত এই দ্রব্যসমূহ পাইকাৰী বিক্ৰেতাৰ ওচৰত দালালৰ মাধ্যমত বিক্ৰী কৰে। এই পাইকাৰী ব্যৱসায়ী বা মহাজনসকল আকৌ এই দ্রব্যসমূহ কল-কাৰখানাত বিক্ৰী কৰে আৰু লগতে বিক্ৰেতাৰ ওচৰত বিক্ৰী কৰে; যিহেতু আকৌ এই কৃষি-দ্ৰৱ্যবোৰক ভোক্তাৰ ওচৰত প্রত্যক্ষভাৱে বিক্ৰী কৰে।
31. গ্রাম্য ঋণ কাক বোলে? গ্ৰাম্য ঋণৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰসমূহ আলোচনা কৰা৷ (What is a rural loans? Discuss the different types of rural loans.)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ কৃষিৰ উদ্দেশ্য বা ক্ষুদ্র গৃহ ব্যৱসায়ৰ বাবে লোৱা যিকোনো ঋণক গ্রাম্য ঋণ বুলি কোৱা হয়।
গ্রাম্য ঋণক তিনিটা ভাগত বিভক্ত কৰা হয়। সেইকেইটা হ’ল—
(ক) হ্ৰস্বম্যাদী কৃষি ঋণ।
(খ) মধ্যমাদী কৃষি ঋণ।
(গ) দীর্ঘম্যাদী ঋণ।
(ক) হ্রস্বম্যাদী কৃষি ঋণ (Short term credit): ভাৰতীয় খেতিয়কসকলক বিভিন্ন হ্রস্বম্যাদী ঋণৰ প্ৰয়োজন হয়, যেনে— বীজ, সাৰ ক্ৰয় কৰা, শ্ৰমিকবোৰক মজুৰি দিয়া আদি কামৰ বাবে ১৫ মাহতকৈ কম সময়ৰ বাবে ঋণ উপলব্ধ হয়। এই ধৰণৰ ঋণ সাধাৰণতে শস্য কটাৰ পিছত পৰিশোধ কৰা হয়।
(খ) মধ্যম্যাদী কৃষি ঋণ (Medium term credit): এইধৰণৰ ঋণ মধ্যকালীন সময় অর্থাৎ ১৫ মাহৰ ৫ বছৰৰ বাবে লোৱা হয়। এই ধৰণৰ ঋণ গৰু-মহ ক্রয়, মাটি উন্নয়ন, কৃষিৰ আহিলা-পাতি ক্রয়, পানী যোগানৰ বাবে পাম্পচেট ক্রয় আদিৰ বাবে উপলব্ধ হয়। মধ্যম্যাদী ঋণ সাধাৰণত হ্রস্বম্যাদী ক্ষণৰ তুলনাত বেছি পৰিমাণে প্ৰয়োজন হয়।
(গ) দীর্ঘম্যাদী কৃষি ঋণ (Long term credit): খেতিয়কসকল ৫ বছৰৰ বেছি সময়ৰ বাবে অর্থাৎ দীর্ঘম্যাদী ঋণৰ প্ৰয়োজন হয়। এই ধৰণৰ ঋণ অতিৰিক্ত পৰিমাণৰ কৃষি মাটি ক্রয় কৰাৰ বাবে নাইবা কৃষি মাটিৰ স্থায়ী উন্নয়ন যেনে— কূপখনন পতিত মাটিৰ উদ্ধাৰ, বাগিচা নিৰ্মাণ আদি কামৰ বাবে প্ৰয়োজন হয়। গতিকে দীৰ্ঘম্যাদী ঋণ পৰিশোধ কৰাৰ বাবে যথেষ্ট সময়ৰ প্ৰয়োজন হয়।
32. ভাৰতৰ গ্ৰাম্য কৃষি ঋণৰ উৎসসমূহ কি কি? আলোচনা কৰা। (What are the sources of rural agricultural credit in India? Discuss.)
উত্তৰঃ কৃষি ঋণৰ উৎসসমূহক বহুলভাৱে আনুষ্ঠানিক আৰু অনানুষ্ঠানিক উৎস— দুটা ভাগত বিভক্ত কৰিব পৰা যায়। অনানুষ্ঠানিক উৎসৰ ভিতৰত ব্যক্তিগত ঋণদাতা, বেপাৰী আৰু কমিচন ভোগী প্রতিনিধিবর্গ, আত্মীয়স্বজন আৰু মাটিৰ মালিক আদি উল্লেখযোগ্য। আনুষ্ঠানিক উৎসসমূহ হ’ল সমবায় বাণিজ্যিক বেংক, ৰিজাৰ্ভ বেংক আৰু পুনৰাবিত্ত যোগান আৰু উন্নয়ন নিগম।
(ক) ব্যক্তিগত ঋণদাতাঃ আৰম্ভণিৰ পৰাই মহাজন ঋণদাতাসমূহে কৃষিঋণৰ বেছি পৰিমাণ অংশ ঋণ হিচাপে আগবঢ়াই আছে। মহাজন ঋণদাতাসমূহ দুই ধৰণৰ–
(i) বৃত্তিধাৰা মহাজন ঋণদাতা।
(ii) খেতিয়ক মহাজন ঋণদাতা।
(খ) আত্মীয়স্বজনঃ খেতিয়কসকলে সাধাৰণতে তেওঁলোকৰ অসুবিধাৰ সময়ত টকা বা বস্তুৰ ৰূপত নিজা আত্মীয়-স্বজনৰ পৰা ঋণ গ্ৰহণ কৰে। এই ঋণসমূহ কোনো নির্দিষ্ট নিয়মত লোৱা নহয় আৰু ইয়াৰ বাবে কোনো সুত দিব নালাগে আৰু ফচল কটাৰ পিছত পৰিশোধ কৰা হয়। কৃষি ঋণৰ এই উৎসৰ গুৰুত্ব ক্রমেই কমি আছে কিয়নো এই-উৎস বৰঙণি ১৯৫১-৫২ চনৰ ১৪.২ শতাংশৰ পৰা কমি ১৯৮১ চনত ৮.৭ শতাংশ আৰু ১৯৯৫-৯৬ চনত ৩.০ শতাংশ হৈছিল।
(গ) মাটিৰ মালিকঃ ভাৰতবৰ্ষত ক্ষুদ্ৰ খেতিয়কবোৰ আৰু ৰায়তীবোৰ তেওঁলোকৰ বিত্তীয় প্রয়োজন পূৰণৰ বাবে মাটিৰ মালিকৰ পৰা ঋণ গ্ৰহণ কৰি আহে। এই উৎসৰ ক্ষেত্ৰত মহাজনৰ নিচিনা ঋণ গ্রহণকাৰীক বেয়াকৈ দমন কৰে। কেতিয়াবা মাটি নথকা খেতিয়কসকলে এই মাটিৰ মালিকবিলাকৰ ওচৰত চুক্তিকৃত শ্ৰমিক হিচাপে কাম কৰিবলগীয়া হয়।
(ঘ) বাণিজ্যিক বেংকসমূহঃ বাণিজ্যিক বেংকসমূহ কৃষি ঋণ যোগান দিয়া ক্ষেত্ৰত প্ৰান্তিক ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। ১৯৫০-৫১ চনত মাথোন ১ শতাংশ কৃষি ঋণ বাণিজ্যিক বেংকসমূহে আগবঢ়াইছিল। কিন্তু ১৯৬৯ চনত বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ পিছত এই বাণিজ্যিক বেংকসমূহ প্ৰত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষভাৱে বিত্তীয় সাহায্য আৰু হ্রস্বম্যাদী আৰু দীৰ্ঘম্যাদী ঋণ আগবঢ়াই আছে।
(ঙ) চৰকাৰঃ কৃষিঋণৰ আন এটা উৎস হ’ল দেশৰ চৰকাৰ। এই ধৰণৰ ঋণক ‘টাক্কাভি ঋণ’ (Taccavi) বুলি অভিহিত কৰা হয়। এই ধৰণৰ ঋণ হ্ৰস্বম্যাদী আৰু দীৰ্ঘম্যাদী আৰু ই সাধাৰণতে সংকটৰ সময়ত যেনে— দুর্ভিক্ষ, বানপানী আদিৰ সময়ত আগবঢ়োৱা হয়।
33. ভূমি অধিগ্ৰহণৰ প্ৰক্ৰিয়া সম্পৰ্কে বৰ্ণনা কৰা। (Describe the nature land acquisition.)
উত্তৰঃ ভূমি অধিগ্ৰহণ হৈছে কেৱল সেই প্ৰক্ৰিয়া যাৰ দ্বাৰা চৰকাৰে ব্যক্তিগত ভূমি অধিগ্রহণ কৰিব পাৰে। ইয়াত আন যিকোনো ব্যক্তিগত সম্পত্তি অন্তর্ভূক্ত থাকিব পাৰে। এইটো সাধাৰণতে ৰাজহুৱা কাম নির্মাণ আন্তঃগাঁথনি, নগৰায়ন, উন্নয়ন আৰু ঔদ্যোগিকৰণৰ উদ্দেশ্যে কৰা হয়। চৰকাৰে কাৰখানা বা অন্যান্য ঔদ্যোগিক সংস্থাপনৰ বাবে ব্যক্তিগত প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ বাবে ভূমিও অধিগ্ৰহণ কৰিব পাৰে। ভূমি ক্ৰয় হৈছে ইচ্ছুক ক্ৰেতা আৰু ইচ্ছুক বিক্ৰেতাৰ মাজত এক চুক্তি, আনহাতে ভূমি অধিগ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত ভূমিৰ মালিকৰ কোনো বিকল্প নাই কাৰণ সম্পত্তিৰ অধিকাৰ মৌলিক অধিকাৰ নহয়।
ভাৰতত ভূমি অধিগ্ৰহণৰ ধাৰণাটো বিশিষ্ট ক্ষেত্ৰৰ ওপৰত আধাৰিত। ৰাজ্যখনৰ ৰাজহুৱা ব্যৱহাৰৰ বাবে যিকোনো ব্যক্তিগত সম্পত্তি অধিগ্ৰহণ কৰাৰ অধিকাৰ আছে। সম্পত্তিৰ অধিকাৰ ১৯৭৯ চনলৈকে এটা মৌলিক অধিকাৰ আছিল যেতিয়া ৪৪ তম সংশোধনীয়ে ইয়াক সাংবিধানিক বা আইনী অধিকাৰলৈ হ্ৰাস কৰিছিল। সংশোধনী অনুসৰি, “আইনৰ কৰ্তৃত্বৰ দ্বাৰা কোনো ব্যক্তিক তেওঁৰ সম্পত্তি ৰক্ষা কৰাৰ পৰা বঞ্চিত কৰা নহ’ব।” সেয়েহে ভাৰতত সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ ক্ষেত্ৰত উচ্চন্যায়ালয়ৰ জৰিয়তে প্ৰতিকাৰ উপলব্ধ, উচ্চতম ন্যায়ালয়ৰ জৰিয়তে নহয়। সম্পত্তিৰ অধিকাৰক বঞ্চিত কৰা কোনো আইনক প্ৰত্যাহ্বান জনাব নোৱাৰি। অবশ্যে সংবিধান অনুসৰি, ক্ষতিপূৰণ অবিহনে ৰাজ্যই কোনো ভূমি অধিগ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰে। ভূমি অধিগ্রহণ হৈছে এক সমকালীন বিষয়।
ভাৰতত ভূমি অধিগ্রহণ তিনিটা ধৰণে হয়ঃ
(ক) ভূমি অধিগ্রহণ আইন ২০১৩ ৰ জৰিয়তে অধিগ্রহণ।
(খ) অন্যান্য বিভিন্ন আইনৰ জৰিয়তে।
(খ) মীমাংসাৰ জৰিয়তে।
লগতে ভূমি অধিগ্রহণ আইন ২০১৩, ভূমি অধিগ্রহণ, পুনৰ্সংস্থাপন আৰু পুনৰ্সংস্থাপন আইনত ন্যায্য ক্ষতিপূৰণ আৰু স্বচ্ছতাৰ অধিকাৰ আইন, ২০১৩ হৈছে মুখ্য আইন যি ভূমি অধিগ্রহণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে আৰু ভাৰতৰ ক্ষতিগ্ৰস্ত লোকসকলক ক্ষতিপূৰণ, পুনৰ্সংস্থাপন আৰু পুনৰ্সংস্থাপন প্ৰদানৰ বাবে নিয়ম আৰু নিয়মাৱলী স্থাপন কৰে। এই আইনে ভূমি অধিগ্রহণ আইন, (১৮৯৪) হিচাপে ৰূপান্তৰ হয়। এইটো ভূমি অধিগ্ৰহণ আৰু ভূমি মালিকসকলক ক্ষতিপূৰণ সম্পৰ্কীয় মূল আইন। আইনখনে দেশত বৃহৎ ঔদ্যোগিকৰণ আৰু উদাৰীকৰণৰ পিছত ক্ষতিপূৰণ আৰু ন্যায্য পুনৰ্সংস্থাপনৰ বাবে সংহত আইনৰ অনুপস্থিতিৰ বাবে আইনখন অনা হৈছিল।
34. ভাৰতত ভূমি সংস্কাৰ আইনৰ মুখ্য উদ্দেশ্যবোৰ কি কি? (What are the major objectives of the land reform laws in India?)
উত্তৰঃ যেতিয়া দেশখন স্বাধীন হৈছিল, কৃষি আর্থ-সামাজিক গাঁথনিত বৈষম্য আৰু শোষণ দূৰ কৰাৰ মুখ্য কামৰ সন্মুখীন হৈছিল। আটাইতকৈ শোষিত গোট-কৃষি শ্রমিক আৰু প্ৰান্তীয় কৃষকসকলে এনে প্ৰচেষ্টাত মুখ্য গুৰুত্ব দিব লাগিছিল। গ্ৰাম্য অৰ্থনীতিৰ কেন্দ্ৰীয় ভূমিৰ পুনৰ বিতৰণৰ প্ৰয়োজন আছিল। প্রথম পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাত ভূমি সংস্কাৰ নীতি চৰকাৰী পৰ্যায়ত সংকুচিত কৰা হৈছিল। সেয়েহে ভূমি সংস্কাৰৰ মুখ্য উদ্দেশ্য হৈছেঃ
(ক) মধ্যস্থতাকাৰীৰ বিলুপ্তি,
(খ) ভূমি ধাৰণৰ ওপৰত সৰ্বোচ্চ সীমাবদ্ধতা আৰোপ কৰা,
(গ) অতিৰিক্ত ভূমি বিতৰণ,
(ঘ) ভাড়াতীয়া সংস্কাৰ আৰু
(ঙ) কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধি।
প্ৰথম আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ হিচাপে, বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰে জামিদাৰী প্রণালী বিলুপ্ত কৰিবলৈ আৰু ভাড়াতীয়া আৰু দৰিদ্ৰ কৃষকসকলক অতিৰিক্ত ভূমি পুনৰ বিতৰণ কৰিবলৈ আইন প্রণয়ন কৰিছিল। এই বোৰৰ বেছিভাগ কাম ১৯৫০ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে কৰা হৈছিল। এই পদক্ষেপবোৰৰ ফলস্বৰূপে চৰকাৰে ৰাজহ প্ৰশাসনৰ বাবে প্ৰত্যক্ষ দায়িত্ব গ্ৰহণ কৰিছিল। অবশ্যে, এই পদক্ষেপবোৰে কেইবাটাও সংস্থাপনৰ সৈতে মিলিত হৈছিল। জামিনাৰী স্বার্থই আইনখন প্ৰতিৰোধ, বিলম্ব বা লঘু কৰিবলৈ তেওঁলোকৰ হাতত থকা সকলো উপায় ব্যৱহাৰ কৰিছিল। দেশৰ কিছু অংশত তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত সম্পত্তি বুলি দাবী কৰি বিশাল পৰিমাণৰ ভূমিত মালিকীস্বত্ব ৰখাত সক্ষম হৈছিল। প্ৰক্ৰিয়াটোত বৃহৎ সংখ্যক ভাৰতীয়াক উচ্ছেদ কৰা হৈছিল। সামগ্ৰিকভাৱে, জামিদাৰীৰ বিলুপ্তিয়ে ভোগী আৰু শ্ৰমিকৰ স্থিতি উন্নত কৰাৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলাব নোৱাৰিলে। অৱশ্যে বহুতো ভাৰাতীয়াই ভূমিবোৰৰ মালিকীস্বত্বৰ অধিকাৰ লাভ কৰে। ওপৰোক্ত ভূমি সংস্কাৰ নীতিসমূহৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি ১৯৭০ ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে পুনৰ মৌলবাদী কৰা হৈছিল। কিছুমান ৰাজ্যই বিভিন্ন প্রগতিশীল আইন প্ৰণয়ন কৰিছিল। এই আইনসমূহ ৰূপায়ণৰ বাবে দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত গ্ৰাম্য দাৰিদ্ৰলোকৰ সংগ্ৰহ আৰম্ভ কৰা হৈছিল। ঘৰৰ মালিকৰ দ্বাৰা বলপূর্বক উচ্ছেদৰ পৰা ভাড়াতীয়াৰ সুৰক্ষা আৰু লগতে যুক্তিসঙ্গত চৰ্তত মাটিৰ মালিকীস্বত্ব টিলাৰৰ হাতত স্থানান্তৰ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ফলাফলটো যথেষ্ট হতাশাজনক আছিল। বহুক্ষেত্ৰত, এই সংস্কাৰৰ ফলত তেওঁলোকৰ ঘৰৰ মালিকৰ দ্বাৰা ভাৰতীয়াসকলক বলপূর্বক উচ্ছেদ কৰা হৈছিল। এইটো মুখ্যতঃ এইকাৰণে হৈছিল কাৰণ ঘৰৰ মালিকসকলে তেওঁলোকৰ ভাৰাতীয়াসকলৰ ওপৰত অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক ক্ষমতা প্রয়োগ কৰিছিল। যিবোৰ অঞ্চলত জামিদাৰী প্ৰণালী বিদ্যমান আছিল সেইবোৰত ৰাজহ সংগ্ৰহৰ অধিকাৰ ইতিমধ্যে চৰকাৰৰ হাতত আছিল। খেতিয়কসকল স্বয়ংক্রিয়ভাৱে মাটিৰ গৰাকী হৈ পৰিছিল।
35. ভাৰতৰ গ্ৰাম্য শ্রমিকৰ ওপৰত কৃষি আধুনিকীকৰণৰ প্ৰভাৱৰ ওপৰত এখন টোকা লিখা। (Write a note on the impact of agricultural modernisation on the rural labour in India.)
উত্তৰঃ কৃষি সংস্কাৰৰ বাহিৰে যোৱা চাৰি দশকত গ্ৰাম্য সমাজক প্ৰভাৱিত কৰা কেইবাটাও কাৰক আছিল। এইবোৰ দুটা শ্ৰেণীৰ অধীনত তালিকাভুক্ত কৰিব পাৰি-প্ৰতিষ্ঠানগত প্রচেষ্টা আৰু সাধাৰণ পৰিৱৰ্তন। প্ৰথম শ্ৰেণীৰ অধীনত, গণতান্ত্রিক ব্যৱস্থাৰ প্ৰতি নিজকে প্রতিশ্রুতিবদ্ধ কৰা ভাৰত চৰকাৰে গ্ৰাম্য দাৰিদ্ৰ লোকসকলৰ কল্যাণৰ বাবে কেইবাটাও আঁচনি প্রৱর্তন কৰিছিল। বিশেষকৈ ভূমিহীন শ্রমিক আৰু অনা-খেতিয়ক। চৰকাৰে কৃষিৰ আধুনিকীকৰণৰ ওপৰতো যথেষ্ট বিনিয়োগ কৰিছিল। কেইবাটাও জলসিঞ্চন আঁচনি গ্ৰহণ কৰা হৈছিল আৰু উন্নত বীজ আৰু প্ৰযুক্তি প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল। গাঁওৰ অৰ্থনীতি সলনি কৰাৰ বাবে চৰকাৰৰ গুৰুত্ব এক প্রযুক্তিগত দৃষ্টিভংগীৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল যিটো ভাৰতীয় কৃষিৰ সেউজ বিপ্লৱৰ পৰীক্ষাত সর্বশ্রেষ্ঠভাৱে প্রতিফলিত হৈছিল। ভাৰতে প্ৰযুক্তি আৰু অন্যান্য নিৱেশ উন্নত কৰি কৃষিৰ আধুনিকীকৰণ গ্ৰহণ কৰিছিল। কৃষি উৎপাদন আৰু গ্ৰাম্য উপাৰ্জনৰ নাটকীয় বিকাশৰ পঞ্জাৱ-হাৰিয়ানা পশ্চিম ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ অভিজ্ঞতাক প্ৰায়ে দৃষ্টিভংগীৰ বৈধতাৰ প্ৰমাণ হিচাপে উল্লেখ কৰা হয়। এনে পৰীক্ষাবোৰে এই ৰাজ্যসমূহ আৰু অন্ধ্ৰৰ অংশত অতি উৎসাহজনক ফলাফল দেখুৱাইছে। দেশখনে আজি ১৭০ নিযুত টনতকৈও অধিক খাদ্যশস্য উৎপাদন কৰাৰ অৱস্থাত আছে।
অৱশ্যে, কিছুমান বিশেষজ্ঞ কৃষি বিকাশৰ এই ‘প্ৰযুক্তিগত গুৰুত্ব’ সম্পর্কে সন্দিহান। এইটোও মন কৰিবলগীয়া যে ডাঙৰ জমিদাৰসকলৰ উচ্চ উৎপাদনশীলতা আৰু অধিক উপার্জনে খেতিয়ক শ্রমিকসকলক উন্নত পুৰস্কাৰ আনিব নোৱাৰে যাৰ বৃদ্ধি অংশ জমিদাৰসকলৰ লাভৰ তুলনাত নগণ্য। উচ্চপ্রযুক্তিৰ খেতিয়ে শ্রমিক শোষণৰ তীব্ৰতা হ্ৰাস কৰে। সমানে প্রাসংগিক কথাটো হ’ল উৎপাদনশীল সম্পদৰ বিতৰণত এক প্ৰকাৰৰ সমতা প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰে পিছপৰা অঞ্চলবোৰৰ বাবে অধিকতৰ অধিক পুঁজি আৱণ্টন কৰিব লাগিব যত প্ৰান্তীয় কৃষক আৰু খেতিয়কসকলৰ অৱস্থা শোচনীয়। সামগ্রিকভাৱে, কৃষিৰ বিকাশৰ বৰ্তমানৰ প্ৰৱণতাই সম্পদৰ এক অত্যন্ত অসম বিতৰণ দেখুৱায় আৰু ইয়াৰ লাভালাভবোৰ মুখ্যতঃ কেৱল কিছুমান অঞ্চললৈহে যায়। গ্রাম্য বা এই বর্ধিত ভাৰসাম্যহীনতাৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰকাশ। কেইবাজনো বিশেষজ্ঞই এই সত্যটো উলিয়াইছে যে কৃষি বিকাশৰ প্ৰাৰম্ভিক বছৰবোৰত, পঞ্জাৱ, হাৰিয়ানা আৰু উত্তৰ প্ৰদেশৰ দৰে কেইটামান সমৃদ্ধ অঞ্চলত, কিছু সময়ৰ ভিতৰত প্ৰকৃত ক্ষেত্ৰত মজুৰি হ্ৰাস পাইছিল। যদিও আশীৰ দশকত পৰিস্থিতিয়ে এক ইতিবাচক পৰিৱৰ্তন দেখুৱায় যেতিয়া প্রকৃত মজুৰি ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি পাইছিল, বিশেষকৈ পিছপৰা কৃষি ক্ষেত্ৰত বৃদ্ধিৰ পৰিমাণ সন্তোষজনতকৈ কম।
36. গ্ৰাম্য নগৰ বজাৰৰ সম্পৰ্কক প্ৰভাৱিত কৰা কাৰকবোৰ কি কি? (What are the factors that influence rural urban market linkages?)
উত্তৰঃ গ্ৰাম্য নগৰ বজাৰৰ সম্পৰ্ক প্ৰভাৱিত কৰা কাৰকবোৰ হৈছে—
(ক) নিবেশঃ যদিও উদ্যোগ জৰীপে দেখুৱাইছিল যে ওচৰৰ নগৰ অঞ্চলৰ সৈতে উদ্যোগবোৰৰ পিছপৰা সম্পৰ্ক অধিক শক্তিশালী আছিল, গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ সৈতে পিছপৰা সম্পৰ্কৰ কিছুমান প্ৰমাণ আছিল। এইটো জিলাৰ ভিতৰত গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ পৰা তেওঁলোকৰ মুখ্য নিৱেশ মধ্যৱর্তী সামগ্রী সংগ্ৰহ কৰা ১৪.৬ শতাংশ উদ্যোগত প্রতিফলিত হয়। সৰু চহৰবোৰত স্থানীয় গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ পৰা নিৱেশৰ উৎস তুলনামূলকভাৱে বেছি পোৱা গৈছিল। অ-কাৰখানা খণ্ডৰ তুলনাত কাৰখানা খণ্ডৰ বাবে পিছপৰা সংযোগ অধিক শক্তিশালী হোৱা দেখা গৈছিল।
(খ) নির্মিত সামগ্রীঃ নির্মিত সামগ্রী, যেনে– খাদ্য আৰু পানীয়, ঘৰুৱা সামগ্ৰী আৰু হস্তশিল্প, শক্তিশালী আগলৈ সংযোগ প্রদর্শন কৰে, কিয়নো এই সামগ্ৰীবোৰে স্থানীয় গ্ৰাম্য এলেকাবোৰত তুলনামূলকভাৱে অধিক বিক্রী অনুভৱ কৰে। বাণিজ্য, খুচুৰা, পৰিবহণ সম্পৰ্কীয় বিক্ৰী, সেৱা, আৰু সাধাৰণ সেৱাৰ ভিতৰত, এই উদ্যোগবোৰে গ্ৰাম্য এলেকাত অধিক বিক্রী হোৱাৰ প্ৰতিবেদন দিছে।
(গ) গ্রাম্য গ্ৰাহকঃ নগৰীয়া উদ্যোগলৈ অহা গ্ৰাম্য গ্ৰাহকৰ জৰিয়তে সংযোগো গুৰুত্বপূৰ্ণ। জৰীপ কৰা উদ্যোগসমূহৰ প্ৰায় ৮০ শতাংশই জনাইছে যে গ্রাম্য গ্ৰাহকসকলে আহি তেওঁলোকৰ সামগ্রী ক্রয় কৰে। পাটনাত, এই অংশ আছিল সর্বনিম্ন, ৫৮.৭ শতাংশ। গঢ় হিচাপত, গ্রাম্য গ্ৰাহকৰ সৈতে উদ্যোগবোৰে তেওঁলোকৰ সামগ্ৰী, সেৱাৰ ৩৯-৪৫ শতাংশ ওচৰৰ গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ গ্ৰাহকসকলক বিক্ৰী কৰে, যি এক উচ্চসম্পৰ্ক সূচায়।
(ঘ) ৰাজহুৱা সেৱাসমূহৰ প্ৰৱেশাধিকাৰঃ ওচৰৰ চহৰখনত শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্যসেৱাৰ দৰে ৰাজহুৱা সেৱাৰ উপলব্ধতাৰ দ্বাৰা স্থানীয় গ্রাম্য-নগৰীয় সম্পৰ্কবোৰো যথেষ্ট প্রভাৱিত হয়।
37. ঘৰৰ মালিক আৰু ভাড়াতীয়া সম্পৰ্কৰ চাৰিটা মৌলিক প্ৰকাৰ কি কি? (What are the four basic types of landlord and tenant relationship?)
উত্তৰঃ এজন ঘৰৰ মালিক আৰু ভাড়াতীয়াৰ মাজত আইনী সম্পৰ্কৰ আধাৰ চুক্তি আৰু সম্পত্তি আইন দুয়োটাতে আধাৰিত।
বছৰৰ ভাড়াতীয়াৰ ম্যাদঃ
(ক) সম্পৰ্কটো এক নিৰ্দিষ্ট ম্যাদৰ বাবে থাকে যিটো ঘৰৰ মালিক আৰু ভাৰাতীয়া দুয়োৰে দ্বাৰা আগতীয়াকৈ সন্মত হয়। যেতিয়া ম্যাদটো শেষ হয়, তেতিয়া ভাড়াতীয়াৰ অধিকাৰ।
(খ) এই সম্পৰ্কত, ভাড়াতীয়াৰ মাটি ৰখাৰ, আনক সীমাবদ্ধ কৰাৰ অধিকাৰ আছে ঘৰৰ মালিকসহ আৰু সম্পত্তিটো উপ-লীজ বা আৱণ্টন কৰাৰ।
পর্যাবৃত্ত তাড়াতীয়ঃ
(ক) ঘৰৰ মালিকে সমাপ্তিৰ আগতীয়া জননী নিদিলে সম্পর্কটা স্বয়ংক্রিয়ভাবে নৱীকৰণ কৰা হয়।
(খ) এই সম্পর্কত, ভাড়াতীয়াৰ মাটি ৰখাৰ, আনক সীমাবদ্ধ কৰাৰ অধিকাৰ আছে ঘৰৰ মালিকসহ, আৰু সম্পত্তিটো উপ-লীজ বা আৱণ্টন কৰাৰ।
উইলত ভাৰতীয়াঃ
(ক) কোনো নিৰ্ধাৰিত সমাপ্তি ম্যাদ নাই। ভাড়াতীয়া আৰু ঘৰৰ মালিকে বিচৰা লৈকে সম্পর্কটা অব্যাহত থাকে।
কষ্টত ভাড়াতীয়াঃ
(ক) লীজৰ ম্যাদ উকলি যোৱাৰ পিছত ভাৰাতীয়াজনে সম্পত্তিত বাস কৰি থাকে।
38. ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the needs of land reform.)
উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰয়োজনীয়তা নিম্নলিখিত কাৰণবোৰৰ বাবে অনুভৱ কৰা হয়—
(ক) ভূমি সংস্কাৰ প্ৰত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষ দুয়োধৰণৰ দৰিদ্ৰতা হ্ৰাসৰ এক সঁজুলি।
(খ) ভূমি সংস্কাৰ ফলত অধিক কৃষি সম্পদৰ মালিকানা আৰু ক্ষুদ্ৰ কৃষকসকলৰ বাবে উপার্জন উন্নত হয় ৷
(গ) ভূমি সংস্কাৰ কৃষি খণ্ডত নিযুক্তিৰ সুযোগ বৃদ্ধি কৰে ৷
(ঘ) ভূমি সংস্কাৰ ক্ষুদ্র গ্রাম্য উৎপাদকসকলৰ বাবে সুৰক্ষা আৰু ঋণৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ বৃদ্ধি নিশ্চিত কৰে।
(ঙ) ভূমি সংস্কাৰ কৃষিজাত উপাৰ্জন বৃদ্ধি কৰে যাৰ ফলত ব্যৱসায়যোগ্য সামগ্ৰী আৰু নিৰ্মিত সামগ্ৰীৰ চাহিদা বৃদ্ধি হয়, যি সম্প্রসাৰিত কৃষি সম্ভাৱনা আৰু গ্ৰাহকৰ চাহিদাৰ সাধাৰণ বৃদ্ধিৰ পৰা উদ্ভৱ হয়।
(চ) ভূমি সংস্কাৰ অধিক ঘৰুৱা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় খাদ্য সুৰক্ষাৰ পৃষ্ঠপোষকতা কৰে।
(ছ) ভূমি সংস্কাৰ থলুৱা ক্ষুদ্র কৃষক গোটবোৰৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত আৰু শক্তিশালী কৰে।
(জ) ভূমি সংস্কাৰ মহিলা কৃষি শ্রমিকৰ অধিকাৰ আৰু কল্যাণ শক্তিশালী কৰে, যাৰ ফলত লিংগ সমতা অধিক হয়।
(ঝ) ভূমি সংস্কাৰ বৃদ্ধ, যুৱ আৰু শাৰীৰিক আৰু মানসিক অক্ষমতাৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত লাকসকলক সহ দুর্বল গোটবোৰক পোন পটীয়া সমৰ্থন প্রদান কৰে।
(ঞ) ভূমি সংস্কাৰ পাৰিপাৰ্শ্বিক ভাৰসাম্যৰ সংৰক্ষণ আৰু ব্যৱস্থাপনাক উৎসাহিত কৰে আৰু এনেদৰে বন আৰু চৰণভূমিৰ দৰে উমৈহতীয়া সম্পত্তিসম্পদৰ ওপৰত বেদখল প্ৰতিহত কৰে।
(ট) ভূমি সংস্কাৰ জনসংখ্যাৰ গ্ৰাম্য নিবনুৱা অংশৰ নগৰ অঞ্চললৈ প্ৰব্ৰজন হ্ৰাস কৰে।
39. ঘৰৰ মালিক-ভাড়াতীয়াৰ প্ৰাথমিক সম্পর্ক কি? (What are the four basic types of landlord tenant relationship?)
উত্তৰঃ প্ৰকৃত সম্পত্তি শব্দটোৱে ভূমি আৰু ইয়াৰ সৈতে সংলগ্ন সকলোবোৰ বুজায় যাক সহজে স্থানান্তৰ কৰিব নোৱাৰি, যেনে— অট্টালিকা, শস্য, আৰু খনিজ।
ঘৰৰ মালিক ভাড়াতীয়া সম্পৰ্কৰ অৰ্থ হৈছে প্ৰকৃত সম্পত্তিৰ বাবে লীজত প্ৰৱেশ কৰা দুটা পক্ষৰ মাজত ভূমি কেনেদৰে মালিকানাধীন আৰু ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াত সম্পত্তি আইন, চুক্তি আইন, আৰু টর্ট আইনৰ অভাৰলেপ অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। সম্পত্তিটোৰ গৰাকী ঘৰৰ মালিকে, সম্পত্তিটো ভাড়াত লোৱা ভাড়াতীয়াজনক ক্ষতিপূৰণৰ বিনিময়ত সম্পত্তিটোৰ ওপৰত অস্থায়ীভাৱে একচেটিয়া নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখিবলৈ সন্মত হয়। সম্পত্তিটো ভাড়াতীয়াৰ বাসস্থান হ’ব পাৰে বা ভাড়াতীয়াৰ ব্যৱসায় চলাবলৈ স্থান হ’ব পাৰে। ভাড়াতীয়াই ইয়াত সামগ্ৰী সংৰক্ষণ কৰিবলৈ বা মাছ ধৰা, চিকাৰ কৰা, বা ইয়াৰ ওপৰত শস্য খেতি কৰিবলৈ সম্পত্তি ভাড়াত ল’ব পাৰে।
চুক্তি আইনে ঘৰৰ মালিক আৰু ভাড়াতীয়াৰ মাজৰ সম্পৰ্ক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। প্ৰৱঞ্চনাৰ আইন হৈছে এক প্ৰয়োজনীয়তা যে বৈধ হ’বলৈ কিছুমান প্ৰকাৰৰ চুক্তি লিখিতভাৱে থাকিব লাগিব। এই সম্পৰ্কটো, যাক লীজ বা লীজহোল্ড বুলি কোৱা হয়, সময়ে সময়ে পৰিশোধ কৰাৰ বিনিময়ত এক নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ বাবে এক বা দুয়ো পক্ষৰ দ্বাৰা নৱীকৰণ সাপেক্ষে ভূমি বা সম্পত্তি সেৱাৰ প্ৰতি আগ্ৰহ প্ৰদান কৰে। এই লিখিত লীজে ঘৰৰ মালিক-ভাড়াতীয়া সম্পৰ্কৰ নিয়ম সৃষ্টি কৰে আৰু প্ৰতিটো পক্ষই সম্পত্তিৰ সম্পৰ্কত আৰু ইজনে সিজনৰ সম্পৰ্কত কি কৰিব লাগে আৰু কি নকৰিব লাগে নিৰ্ধাৰণ কৰে।
যদি সম্পৰ্কৰ যিকোনো পক্ষই অৱহেলাৰ সম্মুখীন হয়, যি টোৰ্টৰ অৱহেলাৰ সম্মুখীন হয়, যিটো এক অসামৰিক ভুল য’ত বিৰোধীয়ে কর্তব্য পালন কৰিছিল, সেই কৰ্তব্য উলংঘা কৰিছিল, আৰু বাদীৰ ক্ষতি কৰিছিল তেনেহ’লে কি হ’ব সেয়াও লীজে আলোচনা কৰিব। প্ৰায়ে, লীজে ঘৰৰ মালিক-ভাড়াতীয়াৰ সম্পৰ্ক কেনেদৰে সমাপ্ত হয় তাক সম্বোধন কৰিব – সাধাৰণতে লীজম্যাদৰ শেষত ভাড়াতীয়াৰ পৰা ঘৰৰ মালিকলৈ সম্পত্তিটো ঘূৰাই অনাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব আৰু এই ক্ষেত্ৰত প্ৰতিটো পক্ষৰ দায়বদ্ধতা আৰু কৰ্তব্য লিখিত থাকিব।
অৱশেষত, লীজত অন্তর্ভুক্ত থাকে পক্ষবোৰৰ মাজত বিবাদ নিষ্পত্তি কৰাৰ এক পদ্ধতি আৰু ঘৰৰ মালিক বা ভাড়াতীয়াৰ আইন উলংঘনৰ বাবে জৰিমনা নিৰ্ধাৰিত থাকে। টর্ট আইনে ব্যক্তিগত ক্ষতি সামৰি লয় যাৰ বাবে এজন ব্যক্তিয়ে আন এজনৰ বিৰুদ্ধে গোচৰ ৰুজু কৰিব পাৰে আৰু আইনৰ ক্ষেত্ৰ যিটো পোনপটীয়াকৈ ঘৰৰ মালিক-ভাড়াতীয়া লীজ চুক্তিৰ এই অংশৰ সৈতে সম্পর্কিত। লীজবোৰে ঘৰৰ মালিক আৰু ভাড়াতীয়াসকলৰ মাজত উদ্ভৱ হোৱা আটাইতকৈ সচৰাচৰ সমস্যাবোৰ কেনেদৰে সমাধান কৰিব লাগে আৰু ঘৰৰ মালিক-ভাড়াতীয়া সম্পৰ্ক পৰিচালনা কৰাত পক্ষবোৰৰ মাজত কি কর্তব্য আৰু জৰিমনা আছে সেই বিষয়ে চিন্তা কৰাৰ নিৰ্দেশনা প্ৰদান কৰে।
40. ক্ষুদ্র ঋণৰ কাৰ্যসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the function of micro finance.)
উত্তৰঃ ক্ষুদ্র ঋণৰ প্ৰতিষ্ঠানে (MFI) নিম্নলিখিত তিনিটা পদ্ধতিৰ এটা গ্ৰহণ কৰি দৰিদ্ৰ লোকসকলক বিত্তীয় সেৱা প্ৰদান কৰে–
(ক) ক্ষুদ্র ঋণ সেৱাৰ ওপৰত একচেটিয়া গুৰুত্বঃ এই শ্ৰেণীৰ অধীনত, বিভিন্ন MF কাৰ্যসূচী ৰূপায়ণ কৰা বেচৰকাৰী সংগঠনবোৰ হৈছে মুখ্য খেলুৱৈ যি প্ৰায়ে দৰিদ্ৰ লোকসকলক সঞ্চয় আৰু ঋণ দিয়া দাতা পুঁজি বা ঋণ পুঁজি সংগ্ৰহ কৰাত বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে কাম কৰে। এই পুঁজিবোৰ গ্ৰাহকৰ সঞ্চয়ত যোগ দিয়া হ’ব পাৰে বা নহ’বও পাৰে যাতে ঋণ দিয়াৰ বাবে এক পুঁজি গঠন কৰা হয়। কেইটামান সমবায় সংগঠন আছে যি MFI ৰ এই শ্ৰেণীৰ অন্তৰ্গত। এইবোৰ কেন্দ্ৰীয় সমবায় সমিতি আইনৰ অধীনত পঞ্জীয়ন কৰা হৈছে যেনে— ‘ৱৰ্কিং উইমেন ফ’ৰাম’ৰ মহিলাৰ ভাৰতীয় সমবায় সংযোগ আৰু অন্ধ্ৰপ্ৰদেশৰ সমবায় উন্নয়ন মঞ্চৰ দ্বাৰা প্ৰচাৰিত মিতব্যয়ী আৰু ঋণ সমবায় সমিতি। লগতে, অন্ধ্র প্রদেশৰ কেইটামান MACS-য়ে কেৱল MF সেৱা প্ৰদান কৰাত নিয়োজিত হৈ আছে।
(খ) ক্ষুদ্র ঋণ সেৱাসমূহ তেওঁলোকৰ এক মুখ্য উদ্দেশ্য হিচাপেঃ স্বাস্থ্য, শিক্ষা আৰু পৰিৱেশত বিভিন্ন সামাজিক খণ্ডৰ কাৰ্যসূচীত নিয়োজিত বৃহৎ সংখ্যক বেচৰকাৰী সংগঠনে MF সেৱাসমূহক সংযুক্তকৰণ কার্যকলাপ হিচাপেও প্ৰদান কৰে। BACS নামৰ NBFC এজনো এই শ্ৰেণীৰ অন্তর্গত।
(গ) মধ্যস্থতাকাৰী বা শীর্ষ প্রতিষ্ঠানঃ ৰাষ্ট্ৰীয় মহিলা কোষ (RMK), WWB বন্ধু (মহিলা বিশ্ব বেঙ্কিং) আহমেদাবাদ, ৰাষ্ট্ৰীয় গ্রামীণ বিকাশ নিধি (RGVN), গুৱাহাটী আদি প্রতিষ্ঠানবোৰ হৈছে ক্ষুদ্ৰ বিত্তীয় সেৱা আগবঢ়োৱা সৰু প্ৰতিষ্ঠানবোৰক সমৰ্থন কৰি MF খণ্ডত পৰোক্ষ সেৱা প্ৰদান কৰা কেইটামান প্ৰতিষ্ঠানৰ ভিতৰত। শেহতীয়াকৈ, SIDBI য়ে MFI-ৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা ক্ষুদ্র ঋণ সমৰ্থন কৰাৰ বাবে SIDBI, SFMC নামৰ এটা নিধি স্থাপন কৰিছে। ইয়াৰ উপৰিও, বহুসংখ্যক অনানুষ্ঠানিক SHGs আছে যি তেওঁলোকৰ সদস্যসকলক সীমিত পৰিমাণত ক্ষুদ্ৰ বিত্তীয় সেৱা আগবঢ়ায়। যদিও এইবোৰক কঠোৰ অৰ্থত MFI হিচাপে গণ্য কৰা নহ’ব পাৰে, এইটো ক্ৰমান্বয়ে অনুভৱ কৰা হৈছে যে SHGs বোৰক অনানুষ্ঠানিক সম্প্রদায়- আধাৰিত MFI হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হ’ব পাৰে।
MFIs ৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা সেৱাসমূহঃ
বহুলভাৱে, MFI-য়ে নিম্নলিখিত সকলো বা কিছুমান বিত্তীয় সেৱা বিভিন্ন মিশ্ৰণত প্রদান কৰে—
(ক) সঞ্চয়।
(খ) ব্যৱহাৰ, উৎপাদন, বাণিজ্যসেৱা, গৃহ নির্মাণ, বা অন্যান্য প্রয়োজনীয়তাৰ বাবে ঋণ।
(গ) বীমা বা বিপদাশংকা পুঁজি সেৱা।
ইয়াৰ উপৰিও, এম.এফ.এল.-এ দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ বাবে এম.এফ. হস্তক্ষেপ বিচাৰিবলৈ আৰু গ্ৰহণ কৰাৰ বাবে অনুকূল পৰিস্থিতি সৃষ্টি কৰাৰ বাবে কাম কৰে। কেতিয়াবা, তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ সদস্যসকলৰ সামগ্রিক বিকাশৰ বাবে বিপণন আৰু অন্যান্য সংযোগৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে এই সেৱাবোৰৰ ভিতৰত, ঋণ আটাইতকৈ বিস্তৃত, আনহাতে বহুতে সঞ্চয় সেৱাও প্ৰদান কৰে।
41. গ্ৰাম্য-নগৰীয় সংযোগৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আলোচনা কৰা। (Discuss the crucial role of rural urban linkages.)
উত্তৰঃ গ্রাম্য-নগৰীয় সংযোগ এক মৌলিক সংজ্ঞা হৈছে যে সেইবোৰ মহাকাশ জুৰি প্ৰবাহ (সামগ্রী, মানুহ, তথ্য, বিত্ত, আৱর্জনা, সামাজিক সম্পর্ক) ৰে গঠিত, গ্রাম্য আৰু নগৰ অঞ্চলক সংযোগ কৰে। সম্ভৱতঃ এটা স্বল্প বর্ণনামূলক সংজ্ঞা হৈছে খণ্ডবোৰৰ (কৃষি, উদ্যোগ আৰু সেৱা) মাজত কাৰ্যকৰী সম্পৰ্ক। পিছৰটো গ্ৰাম্য আৰু নগৰ অঞ্চল দুয়োটাতে হোৱা গাঁথনিগত পৰিৱৰ্তনৰ কেন্দ্ৰীয়। নগৰায়নে গ্রাম্য অঞ্চলত গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পেলায়, আৰু খাদ্যৰ চাহিদা সম্ভৱতঃ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূর্ণ, একেলগে অন্যান্য প্রাকৃতিক সম্পদৰ পানী, ইন্ধন, কাঠ ইত্যাদি চাহিদাৰ বাবে। পৃথিৱীৰ বহুতো অঞ্চলত আমি উৎপাদন বৃদ্ধি হোৱা দেখিছোঁ, বিশেষকৈ পচনশীল আৰু উচ্চ মূল্যৰ সামগ্ৰী যেনে— ফল, পাচলি আৰু দুগ্ধজাত সামগ্ৰী, নগৰৰ চাহিদাৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনাই। এইটো বিশেষকৈ গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ ক্ষেত্ৰত হয় যিবোৰ পৰিবহণ সংযোগ, যোগাযোগ আৰু বিদ্যুতৰ দ্বাৰা নগৰীয়া বজাৰৰ সৈতে ভালদৰে সংযুক্ত, আৰু স্থানীয় ব্যৱসায়ীসকলৰ সংযোগৰ দ্বাৰা। নীতিগত দৃষ্টিকোণৰ পৰা, আন্তঃগাঁথনি নিঃসন্দেহে ইতিবাচক গ্রাম্য-নগৰীয় সংযোগৰ বাবে এক অগ্ৰাধিকাৰ। অৱশ্যে, এইটো গ্ৰাম্য অঞ্চলবোৰক বৃহৎ নগৰীয় কেন্দ্ৰৰ সৈতে সংযোগ কৰাত সীমাবদ্ধ থাকিব নালাগে; নগৰীকৰণ কেৱল চহৰৰ বিকাশ নহয়, কিন্তু মধ্যৱৰ্তী আৰু সৰু নগৰীয় কেন্দ্ৰবোৰৰ প্ৰায়ে অধিক গুৰুত্বপূর্ণ জনগাঁথনি আৰু অর্থনৈতিক বিকাশ ক্ষেত্ৰত। এইবোৰে তেওঁলোকৰ গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ বিকাশত এক কেন্দ্রীয় ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে, যি পৰ্যাপ্ত আন্তঃগাঁথনিৰ দ্বাৰা শক্তিশালী হয়।
আমি প্ৰায় সকলো ঠাইতে যি দেখিছোঁ সেয়া হৈছে উপাৰ্জনৰ বৈচিত্ৰ্য যথেষ্ট বৃদ্ধি। এইটো ইতিবাচক যেই ক্ষুদ্র ধাৰক পৰিয়ালবোৰক কৃষি উৎপাদনত বিনিয়োগ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে আৰু কৃষিত অন্তর্নিহিত নিৰাপত্তাহীনতাৰ ওপৰত কম নিৰ্ভৰশীল হ’ব পাৰে। বহুক্ষেত্ৰত উপার্জন বৈচিত্ৰ্যত নগৰীয় কেন্দ্ৰলৈ প্ৰব্ৰজন অন্তর্ভুক্ত থাকে, কিন্তু আটাইতকৈ ইতিবাচক ক্ষেত্ৰত, উপাৰ্জনৰ বৈচিত্ৰ স্থানীয় অর্থনৈতিক আধাৰৰ বৈচিত্ৰ্যৰ সৈতে একেলগে যায়, য’ত কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ প্ৰক্ৰিয়াকৰণে অতিৰিক্ত মূল্য বজাই ৰাখে আৰু অনা-কৃষি চাকৰি প্ৰদান কৰে। নীতিগত দৃষ্টিকোণৰ পৰা, গ্ৰাম্য অৰ্থনীতিৰ বৈচিত্র্য সমৰ্থন কৰা আৰু সৰু চহৰ, ডাঙৰ গাওঁবোৰৰ ভূমিকা শক্তিশালী কৰা য’ত এই কার্যকলাপবোৰ সংঘটিত হয়, ইতিবাচক গ্রাম্য-নগৰীয় সম্পর্ক শক্তিশালী কৰাৰ এক গুৰুত্বপূর্ণ উপায়। আগৰ দুটা বিষয়ই গ্ৰাম্য অঞ্চলত হোৱা গাঁথনিগত পৰিৱৰ্তনক বুজায়। যদিও এইটো সাধাৰণতে ইতিবাচক, মনত ৰখাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ যে ই প্ৰায়ে বর্ধিত অসমতা আৰু সামাজিক মেৰুকৰণৰ প্ৰয়োজন হয়। ভূমিহীন পৰিয়াল, সীমিত শ্রমিক থকা পৰিয়াল, মহিলা আৰু যুৱ লোক এনে পৰিৱৰ্তনত মুঠ ক্ষতিগ্ৰস্ত হ’ব পাৰে। নীতিগত দৃষ্টিকোণৰ পৰা, আঞ্চলিক বিকাশ আৰু বিকেন্দ্ৰীকৰণ কেন্দ্ৰীয়। কিন্তু সফল হ’বলৈ, ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু খণ্ডগত নীতি আৰু স্থানীয় উন্নয়ন ৰণনীতিৰ মাজত এক উন্নত পদ্ধতিৰ প্ৰয়োজন আছে যি প্ৰসংগ-নির্দিষ্ট সুযোগ আৰু প্ৰত্যাহ্বান প্রতিফলিত কৰে। ইয়াৰ বাবে, স্থানীয় প্রতিষ্ঠান আৰু চৰকাৰৰ প্ৰয়োজন যি অসমতাৰ সমস্যাবোৰো সমাধান কৰিব পাৰে। এনে কৰিবলৈ, তেওঁলোকে পৃথক কৰা তথ্য প্রাপ্ত কৰিব লাগিব, বিত্তীয় স্বায়ত্তশাসন থাকিব লাগিব আৰু তেওঁলোকৰ নাগৰিকসকলৰ প্রতি দায়বদ্ধতাৰ জৰিয়তে বৈধতা প্রাপ্ত কৰিব লাগিব।
42. গ্রাম্য ঋণৰ কিছুমান সীমাবদ্ধতা আৰু ক্ষুদ্ৰ-বিত্তৰ বিকাশৰ বাবে দায়বদ্ধ বিতৰণ প্ৰণালীৰ অভাৱৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা। (Mention some of the constraints of rural credit and deficiency in delivery mechanism responsible for growth of microfinance.)
উত্তৰঃ গ্রাম্য ঋণৰ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সীমাবদ্ধতা আৰু ক্ষুদ্র ঋণ বিকাশৰ বাবে দায়বদ্ধ বিতৰণ ক্রিয়াবিধি অভাৱ তলত তালিকাভুক্ত কৰা হৈছে—
(ক) ভাগচাৰী কাৰ্যকৰী মূলধনৰ প্ৰয়োজনীয়তা বেঙ্কবোৰে পূৰণ নকৰে কিয়নো ভাড়াতীয়া আইনৰ সমস্যাৰ বাবে ভাড়াতীয়া চুক্তি খুব কম পঞ্জীয়ন কৰা হয়।
(খ) আনুষ্ঠানিক বেঙ্কিং প্ৰণালীয়ে গ্রামা অঞ্চলৰ পৰা পুঁজি স্থানান্তৰ কৰি আছে, যিটো নিম্ন জমা অনুপাতৰ পৰা স্পষ্ট।
(গ) সমগ্ৰ গ্ৰাম্য জনসংখ্যাৰ বিত্তীয় প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিবলৈ সক্ষম যুক্তিসঙ্গত বিস্তৃত আনুষ্ঠানিক বেঙ্কিং প্রতিষ্ঠান সংযোগ স্বত্ত্বেও, প্রাথমিক কৃষি ক্ষণ সমিতিৰ (পি.এ.চি.) ৩৫% ৰো অধিক সদস্যই ধাৰ ল’বলৈ সক্ষম নহয় আৰু ১০১২৩৫ পিএচিৰ ৬৫% হয় নিষ্ক্রিয় বা দুর্বল বিত্তীয় স্বাস্থ্যত আছে, কাৰণ অপর্যাপ্ত পুনৰ্ব্যৱহাৰ আৰু অন্যান্য দুৰ্বলতাৰ বাবে।
(ঘ) বিৰ্ত্তীয় খণ্ডৰ সংস্কাৰ আৰু বিচক্ষণ নিয়ম প্ৰৱৰ্তনৰ পিছত, বাণিজ্যিক বেঙ্কবোৰে বিনিয়োগ আৰু লাভজনকতাৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিছে আনহাতে আঞ্চলিক গ্রাম্য বেঙ্কবোৰে (আৰআৰবি) লাভজনকতাৰ বাবে বিনিয়োগৰ পথত অধিক গুৰুত্ব দিছে।
(ঙ) গ্রাম্য ঋণ সংস্থা, সমবায় বেংক আৰু আৰ.আৰ.বি. নিম্ন মূলধন আৰু উচ্চ স্তৰৰ এন.পি.এ.-ৰ বাবে দুৰ্বল।
(চ) গ্রাম্য বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহৰ বিত্তীয় মধ্যস্থতাৰ ব্যয় উচ্চ আৰু ঋণৰ ওপৰত কম সূত্ৰৰ হাৰ।
(ছ) গ্রাম্য বেঙ্কিং প্রতিষ্ঠানবোৰে গ্ৰাম্য ঋণৰ প্ৰয়োজনীয়তা সলনি কৰাৰ সৈতে তাল মিলাবলৈ সক্ষম নহয় আৰু প্ৰণালী আৰু ঋণ লৈ আহিবলৈ অক্ষম। গ্রাম্য গ্ৰাহকৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি সঞ্চয় কৰা সঁজুলি।
(জ) আনুষ্ঠানিক বেঙ্কিং প্ৰণালীৰ মন ৰখাটো এই আধাৰত আধাৰিত যে দৰিদ্ৰসকল বেংকযোগ্য নহয়।
অঞ্চলটোৰ সৰ্বাঙ্গীণ বিকাশৰ বাবে আনুষ্ঠানিক ঋণ বজাৰ সৰ্বাধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ। গ্রাম্য ঋণ জমা প্ৰণালীৰ সমস্যাবোৰ আন এটা প্ৰতিষ্ঠান সৃষ্টি কৰাৰ সলনি চিনাক্ত আৰু সমাধান কৰা প্রয়োজন।
43. নাবাৰ্ড আৰু ক্ষুদ্র ঋণৰ বিষয়ে বর্ণনা দিয়া। (Give a description on NABARD and Microfinance.)
উত্তৰঃ ১৯৮২ চনত স্থাপিত নাবার্ড হৈছে বিশেষকৈ গ্ৰাম্য খণ্ডৰ ঋণ সমস্যাবোৰৰ প্ৰতি অবিভক্ত মনোযোগ, বলপূর্বক নিৰ্দেশনা আৰু গুৰুত্ব প্ৰদান কৰাৰ বাবে এক সংগঠন। নাবার্ডে অন্যান্য নির্বাচিত বিতৰণ প্ৰণালী বিচাৰিবলৈ এছ.এইচ.জি.-বেঙ্ক সংযোগ ৰণনীতিৰ সৈতে লেনদেন কৰে। ৫২ নাবার্ডে বেংকসমূহক জাৰী কৰা ব্যাপক নিৰ্দেশনাৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি সমগ্ৰ দেশত ৫০০ এছ.এইচ.জি.-ৰ ঋণ সংযোগ কৰাৰ বাবে সীমিত স্কেলপাইলট প্ৰকল্পৰ সৈতে আৰম্ভ কৰিছিল। দেখা গৈছে যে এই নিৰ্দেশনাবোৰ অতি বিস্তৃত আছিল আৰু অনানুষ্ঠানিক গোটবোৰৰ সংযোগ প্ৰভাৱিত কৰাৰ বাবে বেংকবোৰক নমনীয়তা আৰু বিবেচনাৰ অনুমতি দিছিল। বাধ্যতামূলক সঞ্চয়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব, সঞ্চয়ৰ সৈতে ঋণ সংযোগ, সামুহিক জ্ঞানৰ আধাৰত এছ.এইচ. জি. ৰ দ্বাৰা দিয়াৰ সিদ্ধান্ত, সমকক্ষ-চাপ আৰু গোট সংহতিক আনুষঙ্গিক বিকল্প হিচাপে, মাৰ্জিনৰ অনুপস্থিতি, একক ব্যয় ইত্যাদি, এই কাৰ্যকৰী নির্দেশনাবোৰৰ বিশেষত্ব আছিল। বেংকবোৰক স্বীকাৰোক্তিমূলক ১০০ শতাংশ পুনবিত্তৰ উপৰিও, নাবার্ডে মুখ্যতঃ বেচৰকাৰী সংগঠন আৰু এছ.এইচ.জি.-ৰ ক্ষমতা নিৰ্মাণ আৰু বেংক, বেচৰকাৰী সংগঠন আৰু অন্যান্য অংশীদাৰসকলক প্ৰশিক্ষণ সমর্থনৰ বাবে নীতি নিৰ্দেশনা, কাৰিকৰী আৰু প্ৰচাৰমূলক সমর্থন প্ৰদান কৰে। বহুলভাৱে, কাৰ্যসূচীটোৰ অধীনত তিনিটা পৃথক আৰ্হি উদ্ভৱ হৈছে, যেনে—
(ক) নাবার্ড-বেংক- এছএইচজি (এনজিঅ’ৰ হস্তক্ষেপ অবিহনে),
(খ) নাবার্ড- বেংক- এছ.এইচ.জি. (এন.জি.ও. বা অন্যান্য এছ.এইচ.পি.আই.ৰ সৈতে এক সুবিধাজনক সংস্থা হিচাপে), আৰু
(গ) নাবার্ড-বেংক-এনজিঅ’- এছএইচজি (বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে এনজিঅ’ৰ সৈতে)।
সংযোগ বেঙ্কিংয়ে কিছুমান আকর্ষণীয় নতুন পদ্ধতিক গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে যাক এছ.এইচ.জি. স্তৰ, বেঙ্ক স্তৰ আৰু এন.জি.ও. পর্যায়ত সর্বশ্রেষ্ঠ পদ্ধতি হিচাপে বিবেচনা কৰিব পাৰি। এইবোৰ হৈছে সদস্যসকলৰ মাজত একতা আৰু সম্পৰ্ক, সঞ্চয়ত নিয়মীয়াতা, সামূহিক সিদ্ধান্ত, উপার্জন বৃদ্ধি, নিযুক্তিৰ সুযোগ সৃষ্টি, এছএইচজি পৰ্যায়ত সদস্যসকলৰ মাজত মূখ্য বন্ধন হিচাপে উমৈহতীয়া পুঁজি নিৰ্মাণ, ৰাজসাহায্য অগ্রগতি, লেনদেন ব্যয় হ্রাস, ঋণ আৰু সঞ্চয় কার্যকলাপ, বেঙ্ক পর্যায়ত প্রায় ১০০ শতাংশ ঋণ পৰিশোধৰ সৈতে লাভজনক, সামাজিক বেঙ্কিং আৰু এনজিঅ’ৰ মূল কাৰক হিচাপে এনজিঅ’ বিকাশৰ পৰ্যায়ত কাম কৰে। লগতে, এতিয়ালৈকে হোৱা প্ৰগতিয়ে দৰিদ্ৰ, বিশেষকৈ মহিলাসকলৰ বেংকযোগ্যতা প্রতিষ্ঠা কৰিছে। নাবার্ডে এতিয়ালৈকে অধিক নিযুত এছএইচজি সমৰ্থন কৰিছে। তাৎপৰ্যপূৰ্ণভাৱে, এমএফৰ অধীনত এনজিঅ’ৰ পদক্ষেপসমূহক সমৰ্থন কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰীয় মহিলা কোষ (আৰএমকে) আৰু এই আই.ডি.বি.আই ৰ দৰে শীৰ্ষ সংগঠনসমূহও এছএইচজি পদ্ধতিক স্বীকৃতি দিছে। এছএইচজি সংযোগ কাৰ্যসূচীৰ উপৰিও, নাবার্ডে বৈকল্পিক ঋণ প্রদান প্ৰণালীৰ সৈতে জড়িত এন.জি.ও. পদক্ষেপবোৰক সমৰ্থন কৰাৰ বাবে এক বাল্ক লেণ্ডিং আঁচনিও পৰিচালনা কৰে। আঁচনিখনৰ অধীনত ৩৫ টা প্রতিষ্ঠানক ৰিভলভিং ফাণ্ড সহায় ব্যৱহাৰ কৰি সমৰ্থন কৰা হৈছে যাৰ ৯৫ শতাংশ প্রায় ১,১০,০০০ পৰিয়ালৰ গ্ৰাম্য দৰিদ্ৰ মহিলালৈ গৈছে।
44. বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ক্ষুদ্রঋণ প্রতিষ্ঠানবোৰ কি কি? আলোচনা কৰা। (What are the different types of Microfinance institutions? Discuss.)
উত্তৰঃ ভাৰতত বিভিন্ন ধৰণৰ প্ৰতিষ্ঠান আছে যিয়ে দৰিদ্ৰ পৰিয়ালৰ এমএফৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে বিভিন্ন ডিগ্রী সফলতা লাভ কৰে। এইবোৰত আনুষ্ঠানিক বিত্তীয় খণ্ডত এম. এফ প্রদানকাৰী যেনে— বাণিজ্যিক বেংক, আৰ.আৰ.বি. আৰু সমবায় বেংক আৰু এম.এফ.আই, যেনে— বেচৰকাৰী সংগঠন, এছ এইচ. জি. ফেডাৰেচন আৰু অ-বিত্তীয় খণ্ডৰ কিছুমান অনা-বেঙ্ক সমবায় সমিতি অন্তর্ভুক্ত থাকে। শেহতীয়াকৈ কেইটামান অনা-বেঙ্কিং বিত্তীয় নিগমৰ (এন.বি.এফ.চি.) এম.এফ.আই. হিচাপেও প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছে। এম.এফ.আই. বোৰক বহুলভাৱে তিনিটা শ্ৰেণীৰ সাংগঠনিক প্ৰকাৰত উপ-বিভক্ত কৰিব পাৰি।
অলাভজনক এম.এফ.আইঃ লাভৰ বাবে নহয় এম.এফ.আই. মানে এম.এফ.আই-য়ে হিতাধিকাৰীসকলক পৰিচালনা ব্যয়ত ধন ধাৰ দিয়া অর্থাৎ কোনো লাভ নোহোৱাকৈ কোনো লোকচান নহয়।
(ক) সমাজ পঞ্জীয়ন আইন, ১৮৬০ বা একে ধৰণৰ ৰাজ্যিক আইনৰ অধীনত পঞ্জীয়ন কৰা সমাজ।
(খ) ইণ্ডিয়ান ট্রাষ্ট আইন, ১৮৮২-ৰ অধীনত পঞ্জীয়ন কৰা ৰাজহুৱা ন্যাস।
(গ) কোম্পানী আইন, ১৯৫৬-ৰ ধাৰা ২৫ৰ অধীনত পঞ্জীয়ন কৰা অলাভজনক কোম্পানীবোৰ।
পাৰস্পৰিক লাভালাভ এম.এফ.আইঃ
(ক) ৰাজ্যিক ঋণ সমবায়।
(খ) ৰাষ্ট্ৰীয় ঋণ সমবায়।
(গ) পাৰস্পৰিক সহায়ক সমবায় সমিতি (এম.এ.চি.এছ.)।
লাভৰ বাবে এম.এফ.আইঃ লাভৰ বাবে এম.এফ.আই-য়ে হিতাধিকাৰীসকলক পৰিচালনা ব্যয়তকৈ অধিক মূল্যত ধন ধাৰ দিয়ে।
(ক) কোম্পানী আইন, ১৯৫৬-ৰ অধীনত পঞ্জীয়ন কৰা অনা-বেকিং বিত্তীয় কোম্পানীবোৰ (এনে,বি.এফ.চি.)।
বেঙ্কবোৰক এম.এফ. সেৱা প্ৰদানকাৰী বুলি ক’ব পাৰি আৰু একে উপমাত, নাবার্ড আৰু এছ.আই.ডি.বি.আই.-ক শীৰ্ষ পৰ্যায়ৰ এম.এফ. সেৱা প্ৰদানকাৰী প্ৰতিষ্ঠান হিচাপে গণ্য কৰিব পাৰি, আনহাতে আৰ.এম.কে.ক এক শীৰ্ষ পৰ্যায়ৰ এম.এফ.আই. হিচাপে গণ্য কৰিব পাৰি।
45. ঋণ প্রদানকাৰী হিচাপে বেঙ্কৰ ভূমিকাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss bank as Microfinance providers.)
উত্তৰঃ দৰিদ্ৰ আৰু অ-দৰিদ্ৰ লোকসকলক বিভিন্ন বিত্তীয় সেৱা প্ৰদান কৰাত বেঙ্কিং খণ্ডই এক গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে। বেংকৰ তিনিটা শ্ৰেণীৰ ভিতৰত, মুখ্যতঃ গ্ৰাম্য অঞ্চলত সেৱা আগবঢ়োৱা সমবায় বেঙ্কিং প্রতিষ্ঠানবোৰে দৰিদ্ৰ লোকসকলক এম.এফ. সেৱা প্ৰদান কৰাত আগভাগ লৈছিল। পিছত, কেইটামান নগৰীয় সমবায় বেংকেও দৰিদ্ৰ আৰু দৰিদ্ৰ লোকসকলক বিভিন্ন ধৰণৰ বিত্তীয় সেৱা প্ৰদান কৰা আৰম্ভ কৰে। তেওঁলোকৰ ভিতৰত মুখ্য হৈছে এছ ই.ডব্লিউ.এ. বেংক, অহৰ্নেদাবাদ, যি নগৰীয়া দৰিদ্ৰ মহিলাসকলক বিভিন্ন বিধীয় সেৱা প্ৰদান কৰি তেওঁলোকৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। পৰম্পৰাগতভাৱে, গ্রাম্য অঞ্চলৰ এই প্রতিষ্ঠানবোৰে কেৱল কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক খণ্ডৰ বাবে বিত্তীয় যোগান ধৰিছিল। ১৯৯৯ চনৰ বিত্তীয় বৰ্ষৰ শেষলৈ, এই সমবায় বেঙ্কবোৰে ৬৭,৭০০ কোটি টকাৰ জমা সংগ্ৰহ কৰিছিল আৰু তেওঁলোকৰ অগ্রিম আছিল ৭০,৭৭০ কোটি টকা। সকলো ধৰণৰ উদ্যোগৰ বাবে বিত্তীয় যোগান ধৰাৰ বৰ্ধিত প্রয়োজনীয়তা আৰু ব্যৱসায়ৰ বৈচিত্ৰ্যৰ সৈতে, সমবায় বেঙ্কিং প্রতিষ্ঠানবোৰে, শেহতীয়াকৈ, তেওঁলোকৰ ব্যৱসায়ত বৈচিত্র্য আনে। বর্তমানে, তেওঁলোকৰ ক্রেডিট পৰ্টফলিঅ’ৰ প্ৰায় ৭০ শতাংশ কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কার্যকলাপৰ বাবে। ইয়াৰে কিছুমান তৃণমূল পৰ্যায়ৰ সমবায় বেকিং প্রতিষ্ঠান, গ্রাম্য আৰু নগৰ খণ্ডত, দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি সৰু ঋণ প্ৰদান কৰি আহিছে। আঞ্চলিক গ্রাম্য বেঙ্কবোৰে আৰ.আৰ.বি. কৃষি আৰু ক্ষুদ্র উদ্যোগ খণ্ডৰ বাবে বেছিভাগ দৰিদ্ৰ লোকক ঋণ দিয়ে। আৰ.বি.আই-ৰ নিৰ্দেশনা অনুসৰি, বাণিজ্যিক বেংকবোৰে কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কার্যকলাপ, ক্ষুদ্র, কুটিৰ আৰু গাওঁ উদ্যোগ, গ্রাম্য শিল্পী আদিৰ সৈতে অন্তর্ভুক্ত অগ্ৰাধিকাৰ খণ্ডবোৰক মূলতঃ এম.এফ.-ৰ প্ৰকৃতিৰ ঋণ প্রদান কৰাৰ প্ৰয়োজন, তেওঁলোকৰ ঋণ দফতৰ’ ৩০ শতাংশ পৰিমাণলৈকে, যাৰ ভিতৰত আছে কেৱল কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কার্যকলাপবোৰক ঋণ দিয়াৰ ১৮ শতাংশ। লগতে, তেওঁলোকৰ ঋণ ৰপ্তানিৰ ১০ শতাংশ অনুসূচীত জাতি, অনুসূচীত জনজাতি, ক্ষুদ্ৰ আৰু প্ৰান্তীয় কৃষক, কৃষি শ্রমিক, গ্ৰাম্য শিল্পী আদি সামৰি সমাজৰ দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ লোকসকলক প্ৰদান কৰিব লাগিব।
এনেদৰে ক্ষূদ্র ঋণ বেঙ্কিং নীতিৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ হৈ পৰিছে আৰু বেঙ্কবোৰে এই ক্ষেত্ৰত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। অৱশ্যে, বেঙ্কবোৰক এক মুখ্য এম.এফ. সেৱা প্রদানকাৰী হিচাপে গণ্য কৰা হ’ব পাৰে, একচেটিয়া এম.এফ. প্রতিষ্ঠান হিচাপে নহয়। গ্ৰাম্য ঋণৰ চাহিদা আৰু যোগানৰ মাজৰ ব্যৱধান, বিশেষকৈ দুৰ্বল শ্ৰেণীৰ লোকসকলক বৃদ্ধি হৈ আছে। ইয়াৰ ফলত অতিৰিক্ত পৰিপূৰক আৰু বৈকল্পিক বিতৰণ প্ৰণালী হিচাপে কেইবাটাও এম.এফ.আই. বুদ্ধি হৈছে।
46. অনা-বেঙ্কিং বিত্তীয় কোম্পানীবোৰৰ বিষয়ে লিখা। (Write about Non Banking Financial companies.)
উত্তৰঃ অনা-বেঙ্কিং বিত্তীয় কোম্পানীবোৰে এন.বি.এফ.চি কোম্পানী আইন, ১৯৫৬-ৰ অধীনত পঞ্জীয়ন কৰা আৰু ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেঙ্কৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রিত কোম্পানীবোৰক বুজায়। আৰ.বি.আই, সংশোধনী আইন, ১৯৯৭-এ এন.বি.এফ.চি.ৰ বাবে পঞ্জীয়নৰ প্ৰমাণপত্ৰৰ বাবে ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেঙ্কত আবেদন কৰাটো বাধ্যতামূলক কৰি তুলিছে। আৰ.বি.আইয়ে ১৯৯৮ চনৰ জানুৱাৰীত এন.বি.এফ.চি.ৰ বাবে এক নতুন নিয়মক পৰিকাঠামো প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল য’ত জমাকৰ্তাসকলৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ লক্ষ্যৰে এন.বি.এফ.চি. সকলে ৰাজহুৱা জমা গ্ৰহণ কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। সেই অনুসৰি, নিৰ্ধাৰিত নিম্নতম মূল মালিকানাধীন পুঁজিৰ এন.ও.এফ. পৰা কম হোৱা এন.বি.এফ.চি. ক ৰাজহুৱা জমা গ্ৰহণ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া হোৱা নাছিল। ৰাজহুৱা জমাৰ পৰিমাণৰ সৰ্বোচ্চ সীমা অনুমোদিত ক্রেডিট ৰেটিং সংস্থাৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা ক্রেডিট ৰেটিংৰ ভৰৰ সৈতে সম্পর্কিত আছিল। এন.ও.এফ. -ক আৰ.বি.আই.এ. আইনৰ অধীনত সঞ্চিত লোকচান, বিলম্বিত ৰাজহ ব্যয় আৰু অন্যান্য অমূর্ত সম্পত্তি আদিৰ পৰা কৰ্তন কৰাৰ পিছত অন্তিম বেলেন্স শ্বীট অনুসৰি পৰিশোধ কৰা মূলধন আৰু বিনামূলীয়া সঞ্চয়ৰ মুঠ হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হয়। বিচক্ষণ নিয়মৰ সন্দৰ্ভত, এন.বি.এফ.চি.-য়ে ১২ শতাংশ মূলধন পর্যাপ্ততা প্রাপ্ত কৰিব লাগিব আৰু ৰাজহুৱা জমাৰ ওপৰত ১৫ শতাংশ তৰল সম্পদ বজাই ৰাখিব লাগিব। ৰাজহুৱা জমাৰ ওপৰত সূত্ৰৰ হাৰৰ সীমা ১৬ শতাংশ নির্ধাৰণ কৰা হৈছিল। উত্তৰ প্ৰদেশৰ মির্জাপুৰৰ কিছুমান সংঘমিত্রা, বাংগালোৰ, বি.এ.চি. ‘ভাৰতীয় সমৃদ্ধি ফাইনেন্স লিমিটেড’, হায়দৰাবাদ, ভাৰতীয় সঞ্চয় আৰু ঋণ সংস্থা আই.এ.এছ.চি., মার্থান্দম, তামিলনাডু আৰু চিএফটিএছ হার্ডকোৰ দৰিদ্ৰ (Cashpor) বিত্তীয় আৰু কাৰিকৰী সেৱাৰ বাবে ঋণ আৰু সঞ্চয়, মির্জাপুৰ, কিছুমান প্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ এম.এফ.এফ. বি.এ.চি.আই.এছ-ৰ বাহিৰে যাৰ গ্ৰাহকসকলৰ ভিতৰত অ-দৰিদ্র লোক অন্তৰ্ভুক্ত থাকে।
47. ভাৰতীয় ক্ষুদ্র উদ্যোগ উন্নয়ন বেংক (SIDBL) আৰু ক্ষুদ্ৰ খণৰ সম্পৰ্ক আলোচনা কৰা। (Discuss the relation of SIDBI and Microfinance.)
উত্তৰঃ ১৯৯০ চনত ভাৰতীয় ক্ষুদ্র উদ্যোগ উন্নয়ন বেংক (SIDBI) প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল যাৰ উদ্দেশ্য আছিল ক্ষুদ্ৰ খণ্ডত উদ্যোগৰ প্ৰচাৰ, সঞ্চালন আৰু বিকাশৰ বাবে মুখ্য বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান হিচাপে কাম কৰা, আৰু ক্ষুদ্ৰ খণ্ডত উদ্যোগৰ প্ৰচাৰ, বিত্তীয় আৰু বিকাশত নিয়োজিত প্রতিষ্ঠানবোৰৰ কাম-কাজৰ সমন্বয় কৰা। বিশেষকৈ গ্ৰাম্য অঞ্চলত দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ ঋণৰ প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰচেষ্টাৰ অংশ হিচাপে, এছ.আই.ডি.বি.আই-য়ে দৰিদ্র লোকসকলৰ বাবে “চাকৰি সৃষ্টি আৰু উপাৰ্জন সৃষ্টিৰ বাবে এক প্রতিশ্রুতি পূর্ণ সঁজুলি” হিচাপে এছ.এইচ.জি.-ক স্বীকৃতি দিছে। এছ.আই.ডি.বি.আই-য়ে ১৯৯৩ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰীত আৰম্ভ কৰা ইয়াৰ ক্ষুদ্রঋণ আঁচনিৰ এম. চি.এছ জৰিয়তে ক্ষুদ্র উদ্যোগ স্থাপনৰ বাবে দৰিদ্ৰ ব্যক্তি বা তেওঁলোকৰ গোটবোৰক মহিলাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি ঋণ দিয়াৰ বাবে ভালদৰে পৰিচালিত বেচৰকাৰী সংগঠনবোৰক বিত্তীয় সমর্থন আগবঢ়াই আহিছে। য’তেই এছ.এইচ.জি. আয়োজন কৰা হৈছে, তেওঁলোকৰ সদস্যসকলক ঋণ দিয়াৰ বাবে তেওঁলোকক পুঁজি ধাৰ দিয়া হয়, যাৰ ফলত এক গোট কৰ্পছ পুঁজি বিকশিত হয়। ঋণৰ চৰ্তাৱলীত অন্তর্ভুক্ত থাকে প্রতিজন ব্যক্তিৰ বাবে সৰ্বাধিক ২৫,০০০ টকাৰ ঋণৰ পৰিমাণ আৰু ব্যতিক্রমী ক্ষেত্ৰত সৰ্বাধিক ৫০,০০০ টকা আৰু পৰিশোষৰ ম্যাদ ১২ ৰ পৰা ২৩ মাহ। অৱশ্যে, এটা বেচৰকাৰী সংগঠনক নিম্নতম ঋণৰ পৰিমাণ হৈছে ১০ লাখ টকা যাৰ কোনো সৰ্বাধিক সীমা নাই। এছ.আই.ডি.বি.আই-ৰ পৰা বেচৰকাৰী সংগঠনলৈ ঋণ ৫ বছৰৰ ভিতৰত পৰিশোধ কৰিব লাগিব, এনেদৰে ৩ ৰ পৰা ৫ গুণ পুঁজি পুনৰ ব্যৱহাৰ চলোৱাত সক্ষম হ’ব।
এছ.আই.ডি.বি.আই-ৰ পৰা বেচৰকাৰী সংগঠনলৈ সুতৰ হাৰ হৈছে ৯ শতাংশ আৰু এছ.এইচ.জি.-বোৰক বছৰি সৰ্বাধিক ১৫ শতাংশ হাৰত ঋণ নিয়াৰ অনুমতি দিয়া হয়। এম.চি.এছ. অধীনত এই সহায় উপার্জন উৎপাদন কার্যকলাপ যেনে– ৰেচম, কুকুৰা আৰু দুগ্ধজাত সামগ্রী উৎপাদন, মীন পালন, প্রস্তুত পোছাক, গহনা আৰু ঊণ ঘূৰাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। আঁচনিখনৰ অধীনত এছ.আই.ডি.বি.আই-য়ে পৰিচালনামূলক দৰমহা পূৰণ কৰা, গণনা আৰু পৰিচালনা ক্ষমতা শক্তিশালী কৰা আৰু লক্ষ্য গোটক ঋণ ব্যৱহাৰ আৰু প্ৰদানৰ ক্ষেত্ৰত এছ.এইচ.জি. ক প্ৰশিক্ষণ দিয়াৰ বাবে বেচৰকাৰী সংগঠনবোৰক ক্ষমতা নির্মাণ অনুদান প্ৰদান কৰে। বেচৰকাৰী সংগঠনসমূহৰ জৰিয়তে এছ.আই.ডি.বি.আই-য়ে প্ৰদান কৰা সমর্থন যোগ্য দৰিদ্ৰ মহিলাসকলৰ ওচৰলৈ গৈছে যিসকলে অন্যথা আনুষ্ঠানিক বেংকিং প্ৰণালীৰ পৰা ঋণ প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ অক্ষম হৈছিল। এনে ঋণৰ ফলত বেছিভাগ ঋণ লওঁতাৰ উবুৰিয়া আৰু উপাৰ্জন বৃদ্ধি হৈছে, সদস্যসকলৰ সঞ্চয় বৃদ্ধি হৈছে, আৰু সময়মতে পৰিশোধৰ হাৰ ৯২ শতাংশৰ ওপৰত হৈছে। এছ.আই.ডি.বি.আই-য়ে এম.চি.এছ-ত অন্তর্ভুক্ত বিত্তীয় বিপদাশংকাৰ কাৰ্যকৰী ব্যৱস্থাপনা আৰু এম.চি.এছ.-ৰ অধীনত ইয়াৰ কাৰ্যকলাপ অধিক বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে সৰ্বভাৰতীয় ভিত্তিত ১৯৯৮ চনৰ নৱেম্বৰত এছ.আই.ডি.বি.আই. ফাউণ্ডেচন কৰ মাইক্ৰ’ ক্রেডিট এছ.এফ.এম.চি নামৰ এক ক্ষুদ্রঋণ সংস্থা মুকলি কৰিছে। ইয়াৰ বৰ্তমানৰ কাৰ্যকলাপৰ বাবে ১০০ কোটি টকা ধাৰ্য কৰা হৈছে।
48. ক্ষুদ্রঋণৰ সৈতে সম্পর্কিত কিছুমান বিষয় আলোচনা কৰা। (Discuss some of the issues related with Microfinance.)
উত্তৰঃ (ক) কাৰ্যসূচীৰ আপস্কেলিংঃ এছ.এইচ.জি. বেঙ্ক লিংকেজ কাৰ্যসূচীয়ে ই.এছ.ই লিংকৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে কিয়নো বিশ্বাসযোগ্য বেচৰকাৰী সংগঠন আৰু অন্যান্য সংস্থাঙ্গব্যক্তিৰ অভাৱ আছে যি সামাজিক মধ্যস্থতা কৰিব পাৰে, অর্থাৎ এছ.এইচ.জি. গঠন আৰু লালন-পালন কৰিব পাৰে। সামাজিক মধ্যস্থতাৰ বাবে মানদণ্ডৰ সংস্থাঙ্গব্যক্তিৰ অনুপস্থিতিয়ে কাৰ্যসূচীটোৰ প্ৰসাৰ কৰি আছে।
(খ) এছ.এইচ.জি.-ৰ স্থিৰতাঃ এছ.এইচ.জি.-ৰ স্থিৰতা এছ.এইচ.জি.-ৰ মানদণ্ডৰ ওপৰত যথেষ্ট পৰিমাণে নিৰ্ভৰ কৰে। এছ.এইচ.জি.-ৰ মানদণ্ড গঠন পর্যায়ত স্ব-সহায়ক প্ৰচাৰ প্ৰতিষ্ঠান এছ.এইচ.পি.আই. -ৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা যত্ন আৰু মনোযোগৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। দেখা গৈছে যে লক্ষ্য প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে এছ.এইচ.জি. গঠনৰ প্ৰক্ৰিয়া ততালিকে কৰাৰ ক্ষেত্ৰ পৰ্যায়ত প্ৰৱণতা দেখা গৈছে, যি দীর্ঘম্যাদী সময়ত এছ.এইচ.জি.-ৰ স্থিৰতা প্ৰভাৱিত কৰে।
(গ) ক্ষমতা নির্মাণঃ কাৰ্যসূচীটোত বিভিন্ন অংশীদাৰ, যেনে চৰকাৰী, এনিমেটৰ, এছ.এইচ.জি. নেতা আৰু এছ.এইচ.জি. সদস্যৰ ক্ষমতা নিৰ্মাণ এক বৃহৎ কাম। নাবার্ডে এছএইচজি বেংক সংযোগ কাৰ্যসূচীৰ সকলো অংশীদাৰৰ ক্ষমতা নিৰ্মাণৰ প্ৰতি মনোযোগ দি আহিছে। অৱশ্যে, কাৰ্যসূচীটোৰ বিশালতাই অন্যান্য সংস্থাবোৰক নিশ্চিত কৰে য’ত কাৰ্যসূচীটোত অংশীদাৰসকলৰ ক্ষমতা নির্মাণত সহযোগিতা কৰিবলৈ দাতা সংস্থাবোৰো অন্তর্ভুক্ত থাকিব পাৰে।
(ঘ) ক্ষুদ্র-বিত্তৰ পৰা ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগলৈ স্নাতকঃ বহুসংখ্যক এছ.এইচ.জি. আছে বি বয়সলৈ আহিছে আৰু ক্ষুদ্ৰ বিশ্বৰ পৰ্যায়ৰ পৰা ক্ষুদ্র উদ্যোগৰ পৰ্যায়লৈ স্নাতক হ’বলৈ সংগ্ৰাম কৰি আছে। পর্যাপ্ত দক্ষতাৰ অভাৱ আৰু লগতে বিপণন সংযোগে এছ.এইচ.জি.-ৰ স্নাতকৰ পৰা মাইক্ৰ’-এন্টাৰপ্রাইজ পর্যায়লৈ প্রভাৱিত কৰে। কেৱল কেইটামান বেচৰকাৰী সংগঠনঙ্গসংস্থাই এছ.এইচ.জি. প্রয়োজনীয় পিছপৰা আৰু আগুৱাই যোৱা সংযোগ প্রদান কৰাৰ লগতে বজাৰ জৰীপ প্ৰতিবেদন প্ৰদান কৰাৰ স্থিতিত আছে।
49. ভূমি সংস্কাৰৰ মুখ্য অৱদানৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss the major contributions of land reforms.)
উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰৰ মুখ্য অৱদানবোৰ নিম্নলিখিত পাঁচটা ক্ষেত্ৰত বিভক্ত কৰিব পাৰি —
(ক) গ্রাম্য জনসংখ্যাত আৰ্থ-সামাজিক সমতাৰ প্ৰচাৰ।
(খ) ভূমি সংস্কাৰে গ্ৰাম্য অঞ্চলত অর্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক শক্তিৰ আধাৰ প্ৰভাৱিত কৰে।
(গ) উপাৰ্জন বৃদ্ধি আৰু গ্ৰাম্য জনসংখ্যাৰ জীৱনৰ মানদণ্ড উন্নত কৰা। গ্রাম্য জনসংখ্যাৰ জীৱন ধাৰণৰ পৰিস্থিতিৰ উন্নতি মুখ্যতঃ কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধিৰ দ্বাৰা প্ৰাপ্ত কৰিব পাৰি। ভূমি ব্যৱস্থাপনা সংস্কাৰৰ পদক্ষেপবোৰে বিশেষকৈ উৎপাদন বৃদ্ধিৰ বাবে এক উদগনি হিচাপে কাম কৰে, যাৰ ফলত উপাৰ্জনৰ ওপৰত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পৰে। নিৰাপত্তাৰ অনুভূতি আৰু ইয়াৰ ফলত অধিক পৰিশ্ৰম কৰাৰ ইচ্ছাও বৃদ্ধি পায়। যেতিয়া ভাড়াতীয়াসকলক ভূমিমালিক বনোৱা হয় আৰু তেওঁলোকক ভাড়া পৰিশোধ কৰাৰ পৰা ৰক্ষা কৰে আৰু আগতে ঘৰৰ মালিকৰ দ্বাৰা সম্পাদন কৰা সেৱা আৰু দায়বদ্ধতাবোৰ অধিগ্ৰহণ কৰাৰ প্ৰয়োজন হয়।
(ঘ) নিযুক্তি সৃষ্টিঃ ভূমি সংস্কাৰৰ পদক্ষেপৰ ফলত নিযুক্তিৰ সুযোগ বৃদ্ধি হয়। খেতিপথাৰৰ সৰু আকাৰৰ সৈতে সাধাৰণতে শস্য আৰু পশু পালনত তীব্ৰতা আহে, শ্ৰমৰ নিৱেশ বৃদ্ধিৰ দ্বাৰা, বিশেষকৈ শাৰীৰিক শ্ৰমৰ দ্বাৰা। মানুহৰ ক্ৰয় ক্ষমতা বৃদ্ধিৰ ফলত বাণিজ্য, পৰিবহণ আৰু সেৱা বৃদ্ধি হয়, যি নিবনুৱা হ্ৰাস কৰে।
(ঙ) কৃষি উৎপাদনৰ বাবে ইতিবাচক পৰিণামঃ ভূমি ব্যৱস্থাপনা উন্নত কৰাৰ ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা উৎপাদন প্ৰত্যক্ষভাৱে প্ৰভাৱিত হয়। ই পৰোক্ষভাৱে কামৰ প্ৰদৰ্শন আৰু বিনিয়োগক প্ৰভাৱিত কৰা উদগনিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয় যি ভূমিৰ মালিকীস্বত্ব সংস্কাৰৰ পৰা উদ্ভৱ হয়। ভূমি সংস্কাৰৰ ফলস্বৰূপে নতুন কৃষকসকলৰ কঠোৰ পৰিশ্ৰম কৰাৰ কাৰণ আছে, আৰু বৃহৎ ভূমিমালিকসকলে তেওঁলোকৰ হাতত থকা বাকী মাটিৰ তীব্ৰ খেতিৰ দ্বাৰা ভূমিৰ ক্ষতি পূৰণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে। যদি প্রয়োজনীয় সেৱাৰ জৰিয়তে সঠিক সহায় প্ৰদান কৰা হয় তেন্তে এইটো অধিক সফল আৰু অধিক নিবিড় হ’ব। বিকাশৰ স্তৰ যিমানে অধিক হয়, এই ফলাফল সিমানেই সহজ হয়, আৰু উৎপাদনত অধিক বৃদ্ধি নিশ্চিতভাৱে সম্ভৱ। উৎপাদনৰ প্ৰকাৰৰ ওপৰত ভূমি সংস্কাৰৰ প্রভাৱ সাধাৰণতে স্পষ্ট হয়। ভূমি ব্যৱস্থাপনাৰ প্ৰচাৰৰ বাবে উপযুক্ত ব্যৱস্থাই বজাৰৰ বাবে নিৰ্ধাৰিত অংশ হ্রাস আৰু ৰপ্তানি শস্যৰ খেতিত হোৱা বিফলতা পৰিহাৰ কৰাটো সম্ভৱ কৰি তোলে।
(চ) গ্রাম্য বিনিয়োগৰ পৰিৱৰ্তনঃ উৎপাদনৰ ওপৰত দীৰ্ঘম্যাদী প্ৰভাৱৰ বাবে কৃষি খণ্ডৰ বাবে আৰু সামগ্রিক অর্থনীতিৰ বাবে উৎপাদন যথেষ্ট গুৰুত্বপূৰ্ণ কিয়নো বিনিয়োগৰ বৃদ্ধিয়ে অৱশেষত অর্থনৈতিক বিকাশক আগবঢ়ায়। ভূমি সংস্কাৰৰ ফলত মূলধন গঠনৰ পদ্ধতি সলনি হয়। যিহেতু সৰু ফাৰ্মবোৰে কম কৰ পৰিশোধ কৰে কিয়নো তেওঁলোকক ৰেহাই দিয়া হয় কিয়নো তেওঁলোকৰ জীৱিকাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ডাঙৰ অংশ গণনা কৰা নহয় আৰু কেৱল কম শতাংশ সামগ্রী বিক্ৰী আৰু ৰপ্তানি কৰ সাপেক্ষে। আনহাতে; অ-মুদ্রা মূলধন গঠনৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি হয়।
