Development Economics – II Unit 5 বাণিজ্য, বিশ্বায়ন আৰু বিকাশ, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Development Economics – II Unit 5 বাণিজ্য, বিশ্বায়ন আৰু বিকাশ Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Development Economics – II Unit 5 বাণিজ্য, বিশ্বায়ন আৰু বিকাশ Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Development Economics – II Unit 5 বাণিজ্য, বিশ্বায়ন আৰু বিকাশ
Development Economics – II Unit 5 বাণিজ্য, বিশ্বায়ন আৰু বিকাশ Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Development Economics – II Unit 5 বাণিজ্য, বিশ্বায়ন আৰু বিকাশ provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Trade, Globalization And Development
DEVELOPMENT ECONOMICS
(উন্নয়ন অৰ্থনীতি – II)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
1. এখন দেশত বৈদেশিক মূলধনৰ কিয় প্ৰয়োজন হয়? (Why does a country need foreign capital?)
উত্তৰঃ এখন দেশত দেশীয় মূলধন অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে যথেষ্ট নোহোৱা বাবে বৈদেশিক মূলধন প্রয়োজন।
2. বৈদেশিক বিনিয়োগ FDI মানে কি? (What does FDI mean?)
উত্তৰঃ কোনো বিশেষ উদ্দেশ্যত বিদেশী মূলধন কোনো দেশত প্ৰত্যক্ষভাৱে বিনিয়োগ কৰিলে তাক প্রত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগ বুলি কোৱা হয়।
3. ভাৰতৰ অর্থনীতি বিশ্ব অর্থনীতিৰ সৈতে কেনেকৈ বান্ধ খাই আছে? (How is India’s economy tied to world economy?)
উত্তৰঃ অর্থনৈতিক বিকাশত উদগনি দিবলৈ, ভাৰতে ৰপ্তানি, অ-কাৰক আৰু শ্রমিক সেৱাৰ ওপৰত গুৰুত্ব বৃদ্ধি কৰিছে। ই বর্ধিত মূলধন প্রবাহ আৰু প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ (FDI) লৈ ৰূপান্তৰিত হৈছে। এই সংস্কাৰৰ ফলত বিশ্ব অর্থনীতিৰ সৈতে ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ গভীৰ একত্ৰীকৰণ হৈছিল।
4. বিশ্ব অর্থনীতিৰ বাবে ভাৰত কিমান গুৰুত্বপূৰ্ণ? (How important is India to the global economy?)
উত্তৰঃ ভাৰত নিজেই বিশ্বৰ পঞ্চম বৃহত্তম অর্থনীতি আৰু বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক বিকাশত গুৰুত্বপূর্ণ অৱদান আগবঢ়ায়। তুলনামূলকভাৱে উচ্চ বিকাশৰ হাৰ (৪% ৰ পৰা ৮%) আৰু ইয়াৰ বৃহৎ আকাৰৰ সৈতে, ই বিশ্ব অর্থনীতিৰ ওপৰত গুৰুত্বপূর্ণ প্রভাৱ পেলায়।
5. গোলকীয় অৰ্থনীতিত ভাৰতৰ স্থিতি কি? (What is the position of India in the global economy?)
উত্তৰঃ ই নাম মাত্র জিডিপিৰ দ্বাৰা বিশ্বৰ ষষ্ঠ সর্ববৃহৎ অর্থনীতি আৰু ক্রয় ক্ষমতা সমতা (পি.পি) মতে তৃতীয় সর্ববৃহৎ অর্থনীতি। আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ (IMF) মতে, জনমূৰি উপাৰ্জনৰ ভিত্তিত, ভাৰতে DGP অনুসৰি 145 তম আৰু জিডিপি (পি.পি) ৰ দ্বাৰা 122 তম স্থান লাভ কৰিছে।
6. বিশ্ব বাণিজ্যত ভাৰতৰ স্থিতি কি? (What is India’s position in world trade?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ সামগ্ৰী ৰপ্তানিৰ অংশ ২০১৯ চনৰ মুঠ বিশ্বব্যাপী ৰপ্তানিৰ প্ৰায় ১.৭১ শতাংশ আছিল। তদুপৰি, সেই একে সময়ছোৱাত দেশৰ পৰা বাণিজ্যিক সেৱা ৰপ্তানিৰ অংশ ৩.৫ শতাংশতকৈ অধিক আছিল।
7. ভাৰতক কেনে ধৰণৰ অৰ্থনীতি কোৱা হয়? (What type of economy is India?)
উত্তৰঃ আজি ভাৰতক এক মিশ্রিত অর্থনীতি হিচাপে গণ্য কৰা হয়। ব্যক্তিগত আৰু ৰাজহুৱা খণ্ডবোৰ একেলগে আছে আৰু দেশখনে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ সুবিধা লাভ কৰিছে।
8. কোনটো খণ্ড ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ মেৰুদণ্ড? (Which sector is the backbone of Indian economy?)
উত্তৰঃ গৌণ খণ্ডটো ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ মেৰুদণ্ড।
9. গোলকীয় অর্থনীতিত ভাৰতৰ ভূমিকা কি?(What is the role of India in global economy?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ভূমিকা বিশেষভাৱে গুৰুত্বপূৰ্ণ কিয়নো কাইলৈৰ মুখ্য বিত্তীয় খেলুৱৈসকল- চৰকাৰী আৰু ব্যক্তিগত-উদীয়মান বজাৰৰ পৰা আহিব আৰু তেওঁলোকৰ বৰ্ধিত বিত্তীয় একত্ৰীকৰণে বিশ্বব্যাপী তৰল্যক প্ৰভাৱিত কৰিব।
10. গোলকীয় অৰ্থনীতিৰ ভূমিকা কি? (What is the role of the global economy?)
উত্তৰঃ গোলকীয় অর্থনীতিয়ে একাধিক দেশৰ মাজত সংঘটিত হোৱা বিশ্বব্যাপী আন্তসংযোগযুক্ত অর্থনৈতিক কার্যকলাপক বুজায়। ই বিভিন্ন দেশৰ মাজত সামগ্ৰী সেৱাৰ আদান-প্রদানক বুজায় আৰু ই দেশবোৰক এনে সামগ্ৰীৰ ক্ষেত্ৰত বিশেষজ্ঞ হোৱাত সহায় কৰিছে য’ত তেওঁলোকৰ তুলনামূলক সুবিধা আছে।
11. বৈদেশিক সাহায্যৰ সৈতে সাধাৰণতে কোন তিনিটা কথা জড়িত থাকে? (Which three things are usually associated with foreign aid?)
উত্তৰঃ (১) দেশীয় সঞ্চয়ৰ পৰিপূৰক।
(২) অতিৰিক্ত বৈদেশিক মুদ্রাৰ যোগান।
(৩) প্ৰযুক্ত হস্তান্তৰৰ সহায়।
12. বহুজাতিক প্রতিষ্ঠান কি? (What is a multinational company?)
উত্তৰঃ বহুজাতিক প্রতিষ্ঠান বুলিলে একাধিক দেশত উৎপাদন বা ব্যৱসায়ৰ ভিত্তি থকা কোম্পানীক বুজায়। এওঁলোকে বিভিন্ন দেশত শাখা-প্রশাখা বিস্তাৰ কৰি থাকে বাবে যি দেশত পঞ্জীয়নভুক্ত, সেই দেশ বা সদৰ কাৰ্যালয়ৰ পৰা পৰিচালনা সংক্রান্ত নির্দেশ, অর্থ তথ্য, কলা-কৌশল ইত্যাদি প্ৰেৰণ কৰি থাকে।
13. আন্তর্জাতিক বাণিজ্যৰ সংজ্ঞা দিয়া। (Define International trade.)
উত্তৰঃ আন্তর্জাতিক বাণিজ্য হৈছে দেশসমূহৰ মাজত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ আদান-প্রদান।
14. বাণিজ্যৰ সম্প্ৰদায়ৰ চৰ্তাৱলী বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by Community terms of trade?)
উত্তৰঃ ৰপ্তানিৰ এক সাধাৰণ এককৰ মূল্য আৰু আমদানিৰ এক সাধাৰণ এককৰ মূলৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বা অনুপাতৰ বাবে অর্থনীতিবিদসকলৰ এক বিশেষ নাম আছে। এই সম্পর্কক বাণিজ্যৰ সামগ্ৰীৰ চৰ্তাৱলী বুলি কোৱা হয়।
15. প্ৰিবিচ চিংগাৰ থেচিছৰ সংজ্ঞা দিয়া। (Define Prebisch Singer thesis.)
উত্তৰঃ বাণিজ্যৰ হ্ৰাস হোৱা সামগ্ৰীৰ চৰ্তাৱলীৰ মুখ্য তত্ত্বটোক প্ৰিবিচ-চিংগাৰ হাইপোথিচিছ বুলি কোৱা হয়।
16. বাৰ্টাৰ লেনদেনৰ সংজ্ঞা দিয়া। (Define Barter transactions.)
উত্তৰঃ অৰ্থনীতিত অন্যান্য সামগ্ৰীৰ বাবে সামগ্ৰীৰ ব্যৱসায় সম্পূৰ্ণৰূপে মুদ্ৰাকৰণ হোৱা নাই।
17. বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ কথা উল্লেখ কৰা। (Mention the different types of international trade?)
উত্তৰঃ তিনি প্ৰকাৰৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য আছে – ৰপ্তানি বাণিজ্য, আমদানি বাণিজ্য আৰু বাণিজ্যবন্দৰ।
18. বিদেশী সাহায্য কি? (What is foreign aid?)
উত্তৰঃ বিদেশী সাহায্যৰ মানক সংজ্ঞা অর্থনৈতিক সহযোগিতা আৰু উন্নয়ন সংস্থাৰ (DAC) উন্নয়ন সহায় সমিতিৰ (OECD) পৰা আহিছে, যি বিদেশী সাহায্য বা সমতুল্য ম্যাদ, বিদেশী সহায় বিত্তীয় প্রবাহ, কাৰিকৰী সহায় আৰু সামগ্ৰী হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰে।
19. আন্তর্জাতিক বাণিজ্যৰ অৰ্থ কি? (What do you mean by international trade?)
উত্তৰঃ আন্তৰ্জাতিক বাণিজ্য হৈছে আন্তর্জাতিক সীমা বা অঞ্চলত মূলধন, সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ আদান-প্রদান য’ত সামগ্ৰী বা সেৱাৰ প্ৰয়োজন বা অভাৱ আছে। বেছিভাগ দেশতে, এনে বাণিজ্যে মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদনৰ (GDP) এক গুৰুত্বপূর্ণ অংশ প্রতিনিধিত্ব কৰে।
20. প্ৰেবিচ গায়ক তত্ত্ব কি? (What is Prebisch Singer theory?)
উত্তৰঃ অৰ্থনীতিত, প্ৰিবিচ-চিংগাৰ হাইপোথিচিছ যাক প্ৰিবিচ-চিংগাৰ থিচিছ বুলিও কোৱা হয় যি যুক্তি দিয়ে যে দীর্ঘম্যাদী সময়ত নিৰ্মিত সামগ্ৰীৰ মূল্যৰ তুলনাত প্ৰাথমিক সামগ্ৰীৰ মূল্য হ্রাস হয়, যাৰ ফলত প্রাথমিক-সামগ্রী-আধাৰিত অৰ্থনীতিৰ বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলী অৱনতি হয়।
21. বিশ্বায়নে বিত্তীয় ব্যৱস্থাক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে? (How does globalization affect the financial system?)
উত্তৰঃ এক নিৰ্দিষ্ট প্ৰণালী যাৰ জৰিয়তে বিশ্বায়নে অর্থনৈতিক বিকাশ, দৰিদ্ৰতা আৰু বৈষম্যক প্রভাৱিত কৰিব পাৰে সেয়া হ’ল বিত্তীয় স্থিৰতাৰ ওপৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ। বিত্তীয় সংকটৰ ফলত স্থায়ীভাৱে উপার্জন হেৰুওৱা হ’ব পাৰে, দৰিদ্ৰতাৰ ওপৰত এক ধ্বংসাত্মক প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে আৰু বৈষম্য বৃদ্ধি হ’ব পাবে।
22. বিশ্বায়নে বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক স্থিৰতাক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰিব? (How will globalization affect economic stability of the world?)
উত্তৰঃ সাধাৰণতে, বিশ্বায়নে উৎপাদন ব্যয় হ্ৰাস কৰে। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে যে কোম্পানীবোৰে গ্রাহকসকলক কম মূল্যত সামগ্ৰী আগবঢ়াব পাৰে। সামগ্ৰীৰ গঢ় ব্যয় হৈছে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ যি জীৱনধাৰণৰ মানদণ্ড বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগায়। গ্রাহকসকলৰ ওচৰত বিভিন্ন ধৰণৰ সামগ্ৰীৰ প্রৱেশাধিকাৰ আছে।
23. বিত্তীয় বিশ্বায়নৰ লাভালাভবোৰ কি কি? (What are the benefits of financial globalization?)
উত্তৰঃ বিত্তীয় বিশ্বায়নৰ এটা মুখ্য লাভালাভ হ’ল বিত্তীয় খণ্ডৰ বিকাশ। বিত্তীয় বজাৰবোৰ গভীৰ আৰু অধিক অত্যাধুনিক হৈ পৰে যেতিয়া তেওঁলোকে বিশ্ববজ্ঞানৰ সৈতে একত্রিত হয়, ঋণ লওঁতা আৰু বিনিয়োগকাৰীসকলৰ বাবে বিত্তীয় বিকল্প বৃদ্ধি কৰে।
24. বিত্তীয় অস্থিৰতাৰ অৰ্থ কি? (What is the meaning of financial instability?)
উত্তৰঃ যেতিয়া প্ৰতিষ্ঠান, বজাৰ, পৰিশোধ প্ৰণালী, বা সাধাৰণতে বিত্তীয় প্ৰণালীৰ ভিতৰত সমস্যা বা সম্ভাব্য সমস্যাৰ বিষয়ে উদ্বেগ, ঋণ মধ্যস্থতা সেৱাৰ যোগান যথেষ্ট ক্ষতিগ্ৰস্ত হয়, যাতে প্রকৃত অর্থনৈতিক কার্যকলাপৰ প্ৰত্যাশিত পথত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলায় তেতিয়া বিত্তীয় অস্থিৰতা হয়।
25. বিশ্বব্যাপী বিত্তীয় সংকটৰ মুখ্য প্ৰভাৱবোৰ কি কি? (What are the main effects of the global financial crisis?)
উত্তৰঃ বিশ্বব্যাপী বিত্তীয় সংকটৰ ফলত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ চাহিদা হ্রাস হয়, ঋণৰ উপলব্ধতা শুকাই যায় আৰু বৰ্ধিত সুৰক্ষাবাদ হয়।
চমু আৰু ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
1. বিশ্বব্যাপী বিত্তীয় সংকটৰ কাৰণ কি? (What causes global financial crisis?)
উত্তৰঃ ঘৰৰ যোগানৰ চাহিদা অতিক্ৰম কৰে, ঋণ লওঁতাসকলে তেওঁলোকৰ বন্ধকী ৰখাত অগ্ৰাহ্য কৰে আৰু সিদ্ধান্তমূলক আৰু তেওঁলোকৰ সৈতে বান্ধি থোৱা আন সকলো বিনিয়োগে মূল্য হেৰুৱায়। বিত্তীয় সংকটটো অসাধু বিনিয়োগ বেংকিং আৰু বীমা পদ্ধতিৰ ফলত হৈছিল যিয়ে বিনিয়োগকাৰীসকলক সকলো বিপদাশংকা অতিক্ৰম কৰিছিল।
2. চীনৰ দ্ৰুত অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ প্ৰধান কাৰকসমূহ কি কি? উল্লেখ কৰা। (What are the key factors in China’s rapid economic development?)
উত্তৰঃ চীনৰ দ্ৰুত অর্থনৈতিক উন্নয়নৰ প্ৰধান কাৰকসমূহ হ’ল –
(ক) দ্রুত উদ্যোগীকৰণ প্রক্রিয়া।
(খ) আধুনিকীকৰণ ব্যৱস্থা।
(গ) সাংগঠনিক পৰিৱৰ্তন।
(ঘ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় স্তৰত হস্তক্ষেপ নথকা।
(ঙ) ক্ষুদ্র উদ্যোগসমূহৰ উন্নয়ন আৰু সংস্কাৰ ব্যৱস্থা।
(চ) বিকেন্দ্ৰীকৃত প্রশাসন ব্যৱস্থা।
3. অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে বৈদেশিক বাণিজ্যৰ ভূমিকা কি? (What is the role of foreign trade in fostering economic development?)
উত্তৰঃ অর্থনৈতিক বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত বৈদেশিক বাণিজ্যৰ ভূমিকা দুটা শিৰোনামৰ অধীনত পৰীক্ষা কৰিব পাৰিঃ
(ক) বৈদেশিক বাণিজ্যৰ পৰা স্থিৰ লাভ। আৰু
(খ) বৈদেশিক বাণিজ্যৰ পৰা গতিশীল লাভ।
4. কিহে বিত্তীয় অস্থিৰতাৰ কাৰণ হ’ব পাৰে?(What can cause financial instability?)
উত্তৰঃ চাৰিটা কাৰকে সাধাৰণতে বিত্তীয় অস্থিৰতা আৰম্ভ কৰাত সহায় কৰে–
(ক) সূত্ৰৰ হাৰ বৃদ্ধি।
(খ) বেঙ্ক বেলেন্স শ্বীটৰ অৱনতি।
(গ) শ্বেয়াৰ বজাৰ হ্ৰাসৰ দৰে অনাবেংক বেলেন্স শ্বীটৰ বাবে নেতিবাচক শ্বেয়াৰ বজাৰ।
(ঘ) অনিশ্চয়তা বৃদ্ধি হয়।
5. বৈদেশিক মূলধনৰ প্ৰয়োজনীয়তা চমুকৈ লিখা। (Summarize the requirements of foreign capital?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ দৰে এখন উন্নয়নশীল দেশৰ বাবে বৈদেশিক মূলধনৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ কাৰণসমূহ চমুকৈ তলত দিয়া হ’ল–
(ক) দেশীয় মূলধন অর্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে যথেষ্ট নোহোৱা বাবে বৈদেশিক মূলধন প্রয়োজন হয়।
(খ) অভিজ্ঞতাৰ অভাৱৰ বাবে দেশীয় মূলধন আৰু উদ্যোক্তাই উৎপাদনৰ কিছুমান বিশেষ খণ্ডত বিনিয়োগ নহয়। বৈদেশিক মূলধনে দেশীয় মূলধনক এই ক্ষেত্ৰত সহায় কৰিব পাৰে।
(গ) ভাৰতৰ দৰে উন্নয়নশীল দেশৰ সঞ্চয় সম্ভাৱনীয়তা থাকে, কিন্তু তাক বিনিয়োগ কৰিবৰ বাবে উচ্চ স্তৰৰ অৰ্থনৈতিক কাৰ্যৰ প্ৰয়োজন হয়। গতিকে উন্নয়নৰ প্ৰাৰম্ভিক স্তৰত বৈদেশিক মূলধনে উন্নয়ন প্রক্রিয়াক দ্রুততৰ কৰা উচিত।
(ঘ) দেশৰ মূলধনী বজাৰ উন্নয়নৰ প্ৰাৰম্ভিক স্তৰত উন্নত নহয়। গতিকে উন্নয়ন প্রক্রিয়াত বৈদেশিক মূলধনক এক অস্থায়ী ব্যৱস্থা হিচাপে প্রয়োজন হয়।
(ঙ) বৈদেশিক মূলধনে অর্থনৈতিক উন্নয়নৰ বাবে অন্যান্য উৎপাদনশীল, যেনে প্রযুক্তিগত জ্ঞান, ব্যৱসায়িক অভিজ্ঞতা আৰু জ্ঞান দেশলৈ আনে।
6. ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত বৈদেশিক সাহায্যৰ তিনিটা ভূমিকা লিখা। (Write three roles of foreign aid in India’s economic development?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত বৈদেশিক সাহায্যৰ ভূমিকা—
(ক) বৈদেশিক সাহায্যই বিনিয়োগৰ হাৰ বৃদ্ধিত সহায় কৰে। বিনিয়োগৰ হাৰ বৃদ্ধিয়ে বৈদেশিক বিনিময় মুদ্ৰাৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰে।
(খ) পৰিবহণ ব্যৱস্থাৰ উন্নয়নত বৈদেশিক সাহায্যৰ বিশেষ অৰিহণা আছে। বৈদেশিক সাহায্যৰ বুজন অনুপাত পৰিবহণ খণ্ডত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
(গ) বৈদেশিক সাহায্যই কাৰীকৰীগত সম্পদৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰিছে। ইয়াৰ সহায়ত দেশৰ গৱেষণা আৰু প্ৰশিক্ষণ প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ প্ৰসাৰতা ঘটিছে।
7. বৈদেশিক মূলধনৰ দিশত চৰকাৰী নীতিৰ এটা চমু আলোচনা আগবঢ়োৱা। (Give a brief overview of government policy towards foreign capital.)
উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰে দেশৰ উন্নয়নৰ বাবে বিদেশী মূলধনক দেশীয় সঞ্চয়ৰ এক পৰিপূৰক হিচাপে গ্ৰহণ কৰে, যাতে বৈজ্ঞানিক প্রযুক্তিগত আৰু উদ্যোগিক ধাৰণাসমূহ লাভ কৰিব পাৰে। কিন্তু নীতিৰ দিশৰ পৰা চৰকাৰী নিয়ন্ত্ৰণ আৰোপ কৰিছিল। ১৯৪৮ আৰু ১৯৫৬ চনৰ ঔদ্যোগিক নীতিত এনে কথাই প্রকাশ পাইছিল। কিন্তু ১৯৯১ চনৰ ঔদ্যোগিক নীতিত ভাৰত চৰকাৰে ঔদ্যোগিক উন্নয়ন, আধুনিকীকৰণ আৰু প্ৰযুক্তিগত উন্নয়নৰ বাবে বিদেশী বিনিয়োগ প্রয়োজন বুলি গ্ৰহণ কৰে। গতিকে বিদেশী মূলধন অহাৰ পথ মুকলি কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰে। এই নীতিৰ প্ৰধান দিশকেইটা আছিল –
(ক) উচ্চ অগ্ৰাধিকাৰ খণ্ডত ৫১ শতাংশলৈ প্ৰত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগৰ বাবে অনুমোদন দিয়া হ’ব।
(খ) ৰিজাৰ্ভ বেংক অৱ ইণ্ডিয়াৰ যোগেদি লাভৰ পৰিশোধ নিৰীক্ষণ কৰা হ’ব।
(গ) আন্তর্জাতিক বজাৰ লাভৰ বাবে ৫১ শতাংশলৈ বৈদেশিক মূলধন ৰপ্তানিত জড়িত কোম্পানীসমূহক প্ৰদান কৰা হ’ব।
(ঘ) ১৯৯১ চনৰ উদ্যোগ নীতিৰ যোগেদি ভাৰত চৰকাৰে ৩৪ টা উদ্যোগত পোনপটীয়া ৫১ শতাংশ বৈদেশিক বিনিয়োগত অনুমোদন জনায়।
(ঙ) ১৯৯১ চনৰ আগষ্ট মাহত গ্ৰহণ কৰা ব্যৱস্থাসমূহৰ ফলস্বৰূপে চৰকাৰে ১৯৯১ চনৰ আগষ্ট মাহৰ পৰা ১৯৯৮ চনৰ আগষ্ট মাহৰ ভিতৰত সৰ্বমুঠ ১,৭৩,৫১০ কোটি টকা মুঠ বিদেশী বিনিয়োগত অনুমোদন জনায়। ই আগৰ দশকতকৈ (১৯৮১-১৯৯০) ১৩৭ গুণ অধিক আছিল।
8. ভাৰতৰ বাণিজ্য নীতিৰ মূল লক্ষ্যসমূহ কি কি? (What are the main goals of India’s trade policy?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বাণিজ্য নীতিৰ মূল লক্ষ্যসমূহ হ’ল–
(ক) যথাসম্ভৱ প্রয়োজনীয় দ্রৱ্য আমদানি কৰা আৰু আমদানি পৰিহাৰৰ বাবে যথাসম্ভৱ বিকল্প দ্রৱ্য উৎপাদন আৰু ব্যৱহাৰ কৰা।
(খ) ৰপ্তানি উদ্যোগৰ প্ৰসাৰ আৰু ৰপ্তানিযোগ্য ঔদ্যোগিক দ্ৰৱ্যৰ উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰা। সংক্ষেপতে আমদানি নিয়ন্ত্ৰণ আৰু ৰপ্তানি সম্প্ৰসাৰণ। ই অর্থনৈতিক পৰিকল্পনাৰ অন্যতম সংকল্প আত্ম-নিৰ্ভৰশীল সম্প্ৰসাৰণত চৰ্তাৱলীৰ অন্যতম।
9. বৈদেশিক বাণিজ্য কি? (What is foreign trade?)
উত্তৰঃ এখন দেশে আন এখন দেশৰ লগত বা একাধিক দেশৰ লগত উৎপাদিত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ লগত উৎপাদিত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ আমদানি-ৰপ্তানি কৰা কাৰ্য পদ্ধতিকে বৈদেশিক বাণিজ্য বোলা হয়। সাধাৰণ অৰ্থত বৈদেশিক বাণিজ্যই বিদেশৰ লগত লেনদেন বা ব্যৱসায় কৰা কাৰ্যক বুজায়। কিছুমান দেশে বিশেষ বিশেষ সামগ্রী উৎপাদনত ব্যয় কম আৰু সুবিধা বেছি লাভ কৰে। এনে বস্তু সৰহকৈ উৎপাদন কৰি ৰপ্তানি কৰিব পাৰে সেইখন দেশলৈ, য’ত উপৰিউক্ত সামগ্ৰীটো উৎপাদনৰ সুবিধা নাই অথচ চাহিদা অধিক। বিপৰীতে দেশখনৰ পৰা এনে সামগ্ৰী আমদানি কৰিব পৰা যায় যিটো সংশ্লিষ্ট দেশখনত উৎপাদনৰ সম্ভাৱনা কম অথচ চাহিদা প্রচুৰ। এনে অৱস্থাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত দুয়োখন দেশে সুবিধা থকা সামগ্রী অতিৰিক্তভাৱে উৎপাদন কৰি আমদানি আৰু ৰপ্তানিৰ মাধ্যমত সামগ্ৰীৰ আদান-প্ৰদান কৰিব পাৰে। এনে কৰিলে পাৰস্পৰিক চাহিদাও পূৰণ হয় আৰু কম দাম আৰু ব্যয়ত সামগ্ৰীৰ আদান-প্রদানে দেশ দুখনৰ অৰ্থনৈতিক প্রগতিও লাভ কৰাত সহায়ক হয়। আমদানি-ৰপ্তানিৰ এই পাৰস্পৰিক আদান-প্রদানকে বৈদেশিক বাণিজ্য বুলি কোৱা হয়।
10. সাম্প্ৰতিক কালত ভাৰতৰ বহিৰ্বাণিজ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the recent features of India’s foreign trade.)
উত্তৰঃ সাম্প্ৰতিক কালত ভাৰতৰ বহির্বাণিজ্যৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত দিয়া হ’ল–
(ক) পূৰ্বৰ তুলনাত ভাৰতৰ বহির্বাণিজ্যৰ মুঠ মূল্য আৰু পৰিমাণ অদ্ভুতপূর্বৰূপে বৃদ্ধি ঘটিছে। উল্লেখযোগ্য যে বহির্বাণিজ্যৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পাইছে সঁচা, কিন্তু ই এতিয়াও জাতীয় আয়ৰ মাত্ৰ ১৬ শতাংশ।
(খ) ভাৰতৰ বহিৰ্বাণিজ্যৰ গঠন আৰু প্ৰকৃতিত সুদূৰ প্ৰসাৰী পৰিৱৰ্তন আহিছে। ভাৰতৰ বহির্বাণিজ্য গঠনক এতিয়া আৰু উপনিৱেশিক ধৰণৰ বুলি ক’ব নোৱাৰি। ভাৰতে এতিয়া কেঁচা মালৰ ৰপ্তানিৰ পৰিৱৰ্তে ঔদ্যোগিক দ্রৱ্য ৰপ্তানি কৰে। আমদানিৰ ক্ষেত্ৰত ঔদ্যোগিক দ্ৰৱ্যৰ অনুপাত হ্ৰাস পাইছে আৰু যন্ত্রপাতি আৰু কেঁচামালৰ আমদানি বৃদ্ধি পাইছে।
(গ) ভাৰতৰ বহির্বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত দেশানুযায়ী গতিৰ পৰিৱৰ্তন লক্ষ্য কৰিব পাৰি। সাম্প্ৰতিক কালত আমদানি বাণিজ্যৰ গতি বিশ্লেষণ কৰিলে দেখা যায় যে ভাৰতলৈ ৰপ্তানি কৰা দেশসমূহৰ ভিতৰত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ, পশ্চিম জার্মানী আদি প্রধান।
(ঘ) ভাৰতৰ বহির্বাণিজ্যৰ এটা বৈশিষ্ট্য হ’ল প্ৰতিকূল বাণিজ্যিক উদ্বৃত্ত। মাত্র ১৯৭২-৭৩ আৰু ১৯৭৬-৭৭ চনৰ সামান্য প্ৰতিকূল বাণিজ্য উদ্বৃত্তৰ বাহিৰে ভাৰতৰ বহিৰ্বাণিজ্যত উদ্বৃত্ত প্রতিকূল হৈ আছে। বৰ্তমান ই বছৰি ৬০০০ কোটি বেছি।
(ঙ) ভাৰতৰ বহিৰ্বাণিজ্যত ৰাষ্ট্ৰীয় সক্রিয় অংশ গ্রহণ তাৎপর্যপূর্ণ। ১৯৬৫ চনৰ ৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যিক নিগম গঠিত হোৱৰ আগলৈকে বেচৰকাৰী সংস্থাৰ দ্বাৰাই ভাৰতৰ বহির্বাণিজ্য পৰিচালিত হৈছিল।
11. ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱ আলোচনা কৰা। (Discuss the impact of globalization on the Indian economy.)
উত্তৰঃ বিশ্বায়ন বুলিলে দেশৰ সীমাৰেখা অতিক্ৰম কৰি অৰ্থনৈতিক কার্যক সম্প্ৰসাৰণক বুজায়। ভাৰতে বিশ্বায়ন নীতি প্ৰৱৰ্তন কৰা এক দশকৰ অধিক হ’ল। ই ভাৰতীয় অর্থনীতিত মিশ্রিত প্রভাৱ পেলাইছে।
(ক) বিশ্ব বেংকৰ তথ্য অনুসৰি বিশ্বৰ ৰপ্তানি বাণিজ্যত ভাৰতৰ অংশ ১৯৯০ বৰ্ষৰ 0.৫৪ শতাংশৰ পৰা ১৯৯৯ বৰ্ষত ০.৬৭ শতাংশলৈ বৃদ্ধি পাইছে। আনহাতে, বিশ্বৰ ৰপ্তানি বাণিজ্য এই সময়ছোৱাত ৬৪ শতাংশ বৃদ্ধি পোৱাৰ বিপৰীতে ভাৰতৰ ৰপ্তানি বাণিজ্য ১০৩ শতাংশ বৃদ্ধি পালে।
(খ) বিশ্বায়নৰ ফলত, ভাৰতৰ কোম্পানীসমূহে বহুজাতিক কোম্পানীসমূহৰ প্ৰতিযোগিতাৰ সম্মুখীন হৈছে। এই প্রতিযোগিতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত ভাৰতৰ বৃহৎ, মধ্যম ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগ খণ্ডৰ দুর্বল বহুতো গোট বন্ধ হৈছে। আনহাতে, বিশ্বায়নৰ ফলত ভাৰতৰ কোম্পানীসমূহৰ সৈতে বহুতো বহুজাতিক কোম্পানীৰ সৈতে সংযোজিত আৰু সহযোগিতা নাইবা একত্রিত হৈছে।
(গ) বিশ্বায়নৰ ফলত ভাৰতলৈ বৈদেশিক বিনিয়োগৰ অন্তৰ্গত ধন অধিক হৈছে। ১৯৯৫-৯৬ ৰ পৰা ২০০০-০১ লৈ ভাৰতত মুঠ প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ ৫৩ শতাংশ বৃদ্ধি পাইছে। অৱশ্যে প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগত বিশ্বায়নে বিশেষ সুবিধা এতিয়াও প্রদান কৰিবলৈ বাকী।
(ঘ) বিশ্বায়নৰ প্ৰক্ৰিয়া প্ৰৱৰ্তনৰ পিছৰ সময়ছোৱাত দৰিদ্রতা হ্রাস প্রক্রিয়া নিম্নগামী পৰিলক্ষিত হৈছে। ১৯৮০ ৰ দশকৰ দৰিদ্ৰতা দূৰীকৰণ হাৰ ১৯৯০ দশকত যথেষ্ট কম আছিল। ইয়াৰ কাৰণ হিচাপে অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ উদাৰীকৰণ, বেচৰকাৰীকৰণ আৰু বিশ্বায়ন নীতিক দেখুওৱা হয়। বিকাশৰ প্ৰক্ৰিয়াই ভৌগোলিক বিতৰণক প্ৰভাৱিত কৰিছে। বিশ্বায়নে ইতিমধ্যে উন্নত ৰাজ্যসমূহক অধিক সহায় কৰিছে। এই ক্ষেত্ৰত কৃষিখণ্ডক অৱহেলা কৰাৰ অভিযোগ পোৱা গৈছে।
(ঙ) বিশ্বায়নে ভাৰতৰ সেৱাখণ্ডক বিশেষভাৱে লাভৱান কৰিছে। এই ক্ষেত্ৰত তথ্য প্রযুক্তি উদ্যোগৰ উন্নয়ন উল্লেখযোগ্য। ভাৰতৰ তথ্য প্ৰযুক্তিৰ দ্রৱ্য সামগ্ৰীৰ বজাৰ বৃদ্ধিৰ লগতে ভাৰতীয় তথ্য প্ৰযুক্তিত শিক্ষাপ্রাপ্ত ব্যক্তিৰ বিদেশত চাহিদা বৃদ্ধি পাইছে। আনহাতে প্ৰায়বিলাক তথ্য প্রযুক্তিত জড়িত বহুজাতিক কোম্পানীয়ে ভাৰতত চফ্টৱেৰ উন্নয়ন কেন্দ্র প্রতিষ্ঠা কৰিছে।
(চ) বিশ্বায়নে ভাৰতৰ কৃষিজাত দ্রৱ্য, কপাহী বস্ত্ৰৰ বাণিজ্যৰ প্ৰসাৰ বৃদ্ধি কৰিছে।
বিশ্বায়নৰ নীতিত ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ প্ৰভাৱৰ বিশ্লেষণৰ পৰা এইটো স্পষ্ট হৈ পৰিছে যে সমষ্টিগত নিৰ্ধাৰকসমূহ যেনে– মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন, দৰিদ্ৰতা দূৰীকৰণ, নিয়োগ সৃষ্টি বিনিয়োগ বৃদ্ধি, দ্ৰৱ্যৰ ৰপ্তানি আদিত আশানুৰূপ প্ৰভাৱ পেলাব পৰা নাই।
12. ভাৰতৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গতি আৰু গঠন বর্ণনা কৰা। (Describe the pace and structure of India’s foreign trade.)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গতি প্ৰকৃতি আৰু গঠন তলত দিয়াৰ দৰে বৰ্ণনা কৰিব পাৰি–
(ক) বহির্বাণিজ্যৰ মুঠ মূল্য বৃদ্ধিঃ প্রথম পৰিকল্পনাৰ পৰা ক্রমগতভাৱে ভাৰতৰ বহির্বাণিজ্যৰ মুঠ মূল্য বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰে। ১৯৫০-৫১ চনত ইয়াৰ পৰিমাণ আছিল ১২৪১ কোটি টকা, কিন্তু ১৯৬০-৬১ ত ই বৃদ্ধি পাই হয় ১৭৬৪ কোটি টকা। ১৯৮২-৮৩ চনত বহির্বাণিজ্যৰ মুঠ মূল্য ২৩,১৯৪ কোটি টকা হয়। বহির্বাণিজ্যৰ মুঠ মূল্য বৃদ্ধিৰ মূল কাৰণ হৈছে আমদানিৰ পৰিমাণ আৰু মূল্যবৃদ্ধি। ১৯৫০-৫১ চনত আমদানিৰ মুঠ মূল্য আছিল ৬৫০ কোটি টকা, খাদ্য শস্য, প্ৰতিৰক্ষা সামগ্রী আৰু উন্নয়নমূলক কাৰ্যকলাপৰ বাবে যন্ত্রপাতি, মূলধনী সামগ্ৰী আৰু প্রয়োজনীয় কেঁচাসামগ্ৰী অধিক পৰিমাণত আমদানি কৰিব লগা হোৱাত ১৯৮২-৮৩ চনত ই বৃদ্ধি পায় হয় ১৪,৩৬০ কোটি টকা। আমদানিৰ সৈতে সমানভাৱে নহ’লেও ৰপ্তানিৰ পৰিমাণ আৰু মূল্য পোৱাত বহির্বাণিজ্যৰ মুঠ মূল্য বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰে। ১৯৫০-৫১ চনত ৰপ্তানিৰ মুঠ মূল্য আছিল ৬০০ কোটি টকা, ১৯৮২-৮৩ চনত হয় ৮, ৮৩৪ কোটি টকা। ১৯৮৫-৮৬ চনত মুঠ বহির্বাণিজ্যৰ পৰিমাণ আছিল ৩০,৭৫৮ কোটি টকা। ১৯৯২-৯৩ চনত সি বৃদ্ধি পাই ১,১৭,০৬৩ কোটি টকা হয় ।
(খ) আমদানি বাণিজ্যৰ গঠনত পৰিৱৰ্তনঃ পৰিকল্পনাৰ সময়ছোৱাত আমদানি বাণিজ্যৰ মুঠ মূল্যবৃদ্ধিৰ সৈতে তাৰ গঠনত পৰিৱৰ্তন দেখা যায়। ১৯৬০-৬১ চনত খাদ্য শস্যৰ আমদানিৰ মূল্য আছিল ২৮৫.৭ কোটি টকা আৰু ১৯৭৫-৭৬ চনত আছিল ১৩৪২.৮ কোটি টকা। অৱশ্যে পিছত ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাইছে। ১৯৮২-৮৩ চনত ই হয়গৈ ৩০৬.৫ কোটি টকা। পেট্রোলিয়াম আৰু পেট্রোলজাত দ্ৰৱ্যৰ মুঠ আমদানিৰ ৩৯ শতাংশ আছিল ১৯৮২-৮৩ চনত। ১৯৭০-৭১ চনত ভাৰতৰ আমদানি ব্যয়ত পেট্ৰল আৰু পেট্ৰজাত দ্রৱ্যই পঞ্চম স্থান অধিকাৰ কৰিছিল। কিন্তু ১৯৭৩-৭৪ চনৰ পৰা অনেক দেশসমূহৰ সঘনে মূল্য বৃদ্ধিৰ ফলত পেট্রোলিয়াম আৰু পেট্রোলজাত দ্রৱ্যই ১৯৭৫-৭৬ চনত খাদ্যদ্ৰৱ্যৰ পিছতে দ্বিতীয় স্থান অধিকাৰ কৰে। ইয়াৰ প্ৰথম বছৰত ই প্ৰথম স্থান অধিকাৰ কৰি আহিছে।
(গ) ৰপ্তানি বাণিজ্যৰ গঠনত পৰিৱৰ্তনঃ ১৯৬০-৬১ চনত মৰাপাট ৰপ্তানিৰ পৰা ২১২.৯ কোটি টকা পোৱা হৈছিল। মুঠ ৰপ্তানি আয়ৰ ২০.৫ শতাংশ আছিল। ইয়াৰ পিছৰপৰা ক্ৰমান্বয়ে হ্ৰাস পাবলৈ ধৰে; ১৯৭০-৭১ চনত ১২.৪ শতাংশ আৰু ১৯৮০-৮১ চনত ২.৩ শতাংশ হয়হি।
১৯৬০-৬১ চনত চাহৰ পৰা ১৯৪.৭ কোটি টকা অর্থাৎ ১৮.৭ শতাংশ মুঠ ৰপ্তানিৰ পৰা পোৱা হয়। ইয়াৰ অংশ ১৯৭০-৭১ চনত ৯.৬ শতাংশ, ১৯৭৫-৭৬ চনত ৫.৯ শতাংশ, ১৯৮২-৮৩ চনত ৪.২ শতাংশ আছিল।
অন্যান্য ৰপ্তানিৰ ভিতৰত অন্যতম হ’ল কপাহী বস্ত্ৰ, লো-তীখা, ইঞ্জিনিয়াৰিং সামগ্রী, যন্ত্রপাতি ইত্যাদি।
২০০১-০২ বৰ্ষত উদ্যোগত উৎপাদিত দ্ৰৱ্যৰ ৰপ্তানি আছিল ৭৭.১ শতাংশ।
১৯৮৫-৮৬ চনত ৰপ্তানি দ্ৰৱ্য হিচাপে প্ৰথম স্থান অধিকাৰ কৰে ৰত্ন আৰু অলংকাৰ (১৪৩০ কোটি টকা), তাৰ পিছত আছিল হস্তশিল্পজাত পোছাকৰ স্থান (১০০৭ কোটি টকা) তাৰ পিছত আছিল ইঞ্জিনিয়াৰিং দ্রৱ্য (৭৬০ কোটি টকা), অপৰিশোধিত তেল (৬৬০ কোটি টকা)। ৰপ্তানি বাণিজ্যত দ্ৰৱ্যৰ সংখ্যা আৰু ঔদ্যোগিক দ্ৰৱ্যৰ অংশ উভয়েই বৃদ্ধি পালেও ভাৰতৰ মুঠ ৰপ্তানি এতিয়াও জাতীয় আয়ৰ ২০ শতাংশৰ কম।
(ঘ) বহির্বাণিজ্যৰ দেশানুযায়ী গতিপথৰ পৰিৱৰ্তনঃ ১৯৫০-৫১ চনত ভাৰতৰ আমদানি বাণিজ্যত বৃটেইনৰ অংশ আছিল ২০.৮ শতাংশ। গতিকে এই দুই দেশৰ সংযুক্ত অংশ আছিল ৩১.১ শতাংশ। ই দেশৰ ঔপনিবেশিক ঐতিহ্যক প্ৰতীয়মান কৰে। ইয়াৰ পিছৰ এক দশকৰ পৰাই পৰিৱৰ্তন পৰিলক্ষিত হয়। নতুনকৈ বাণিজ্যিক সম্পর্ক স্থাপন হোৱা দেশসমূহ হ’ল পশ্চিম জার্মানী, কানাডা আৰু ছোভিয়েট ৰাছিয়া। পৰিকল্পনাৰ কালছোৱাত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ স্থান প্রথম, বৃটেইনৰ দ্বিতীয়। পশ্চিম জার্মানী, জাপান, ৰাছিয়াৰ পৰা আমদানি বৃদ্ধি হোৱাৰ ফলস্বৰূপে বৃটেইনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হ্ৰাস পাইছে। ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ পৰা ১৯৫০-৫১ চনত ভাৰতৰ আমদানি অতি নগণ্য আছিল বুলিব পাৰি। কিন্তু বৰ্তমান ৰাছিয়াৰ স্থান প্ৰথম ১৯৮২-৮৩ চনত মুঠ আমদানি বাণিজ্যৰ ১০.৫ শতাংশ আছিল, দ্বিতীয় চৌদি আৰৱ, ইৰাণ আৰু ইৰাকৰ সৈতে আমদানি বাণিজ্যৰ পৰিমাণ বহুল পৰিমাণে বাঢ়িছে। ইয়াৰ মূলতে হ’ল খাৰুৱা তেল আৰু পেট্রোলজাত দ্ৰৱ্যৰ বাবে দেশে বৃহৎ আকাৰৰ ব্যয় বহন কৰাতো চৌদি আৰব, ইৰাণ আৰু ইৰাকৰ ভাৰতৰ আমদানিত অংশ ১৯৭০-৭১ চনত ৭.৭ শতাংশৰ পৰা ১৯৮২-৮৩ চনত ২২ শতাংশ হয়হি।
১৯৫০-৫১ চনত ভাৰতৰ ৰপ্তানি বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰতো বৃটেইনৰ স্থান প্ৰথম আৰু যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ স্থান দ্বিতীয় আছিল। সেই সময়ত ছোভিয়েট ৰাছিয়া, জাপান আৰু অন্যান্য দেশসমূহৰ লগত ৰপ্তানি বাণিজ্যৰ সম্পৰ্ক থাকিলেও ৰপ্তানিৰ পৰিমাণ অতি কম আছিল, কিন্তু পৰিকল্পনাৰ কালছোৱাত ৰপ্তানি বাণিজ্যৰ দেশানুযায়ী গতিপথৰ বিশেষ পৰিৱৰ্তন ঘটে। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰলৈ ভাৰতৰ ৰপ্তানি বিশেষভাৱে বৃদ্ধি পায় আৰু বহু বছৰ এই দেশে প্রথম স্থান অধিকাৰ কৰি থাকে। আনহাতে যোৱা দশক আৰু চলিত দশকত ছোভিয়েট ৰাছিয়াই ভাৰতৰ ৰপ্তানি বাণিজ্যত প্রথম স্থান অধিকাৰ কৰিছে।
সাম্প্রতিক কালত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰলৈ ১৯৯৮-৯৯ বৰ্ষত মুঠ ৰপ্তানিৰ ২২ শতাংশ আছিল। আনহাতে, আমদানিৰ ক্ষেত্ৰত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ অংশ হ্ৰাস পাই আহিছে আৰু ২০০০-০১বৰ্ষত মাত্র ৬ শতাংশ আছিল। ভাৰতৰ পৰা ইউৰোপলৈ ৰপ্তানিৰ পৰিমাণ ১৯৯৮-৯৯ বৰ্ষৰ ২৫ শতাংশৰ পৰা ২০০০-০১ বৰ্ষত ২১ শতাংশলৈ হ্ৰাস পাইছে। আনহাতে ২০০০-০২ বৰ্ষত পূব ইউৰোপীয়া দেশসমূহৰ পৰা ভাৰতলৈ আমদানি ১.৪ শতাংশলৈ হ্ৰাস পাইছে আৰু এই দেশসমূহলৈ ৰপ্তানি ২.৩ শতাংশলৈ হ্ৰাস পালে।
ভাৰতৰ ৰপ্তানি বাণিজ্যত জাপান আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ অংশ ১৯৭০-৭১ বৰ্ষত প্ৰায় ১৫ শতাংশ আছিল, ই ২০০১-০২ বৰ্ষত হ্রাস পাই ৪.৪ শতাংশ হয়। ইয়াৰ বিপৰীতে এই দুখন দেশৰ পৰা ভাৰতলৈ আমদানি এই সময়ছোৱাত ৯.২ শতাংশৰ পৰা ৬.৭ শতাংশ হয়।
তলৰ তালিকাত ভাৰতৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গতি বিশেষভাৱে প্রধান দেশসমূহৰ অংশ শতাংশৰ ভিত্তিত ১৯৮০-৮১ আৰু ২০০১-০২ বৰ্ষত দেখুওৱা হৈছে—
13. ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত বৈদেশিক সাহায্যৰ গুৰুত্ব আলোচনা কৰা। (Discuss the importance of foreign aid in India’s economic development.)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত বৈদেশিক সাহায্যৰ গুৰুত্ব তলত আলোচনা কৰা হ’ল–
(ক) বৈদেশিক সাহায্যই বিনিয়োগৰ হাৰ বৃদ্ধিত সহায় কৰে বিনিয়োগৰ হাৰ বৃদ্ধিয়ে বৈদেশিক বিনিময় মুদ্ৰাৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰে।
(খ) বৈদেশিক সাহায্যক খাদ্য দ্ৰৱ্যৰ দৰ সুস্থিৰ কৰাত আৰু কেঁচা সামগ্ৰী আমদানিৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। আৰু ই খাদ্য সামগ্ৰীৰ দৰ সুস্থিৰতাত সহায় কৰে। আনহাতে, সাহায্যৰ এটা অংশ কেঁচা সামগ্ৰী আমদানিত ব্যৱহাৰ হৈছিল আৰু ই দেশৰ উৎপাদন বৃদ্ধিত বৰঙণি যোগাইছিল।
(গ) জলসিঞ্চনৰ পৰিসৰ আৰু বিদ্যুৎ উৎপাদন বৃদ্ধিত বৈদেশিক সাহায্যক ব্যৱহাৰ কৰা হয়। বৈদেশিক সাহায্যই কৃষিৰ উৎপাদন ক্ষমতা বৃদ্ধিত সহায় কৰে, কাৰণ ইয়াৰ দ্বাৰা দেশৰ জলসিঞ্চনৰ সুবিধা বৃদ্ধি পাইছে।
(ঘ) পৰিবহণ ব্যৱস্থাৰ উন্নয়নত বৈদেশিক সাহায্যৰ বিশেষ অৰিহণা আছে। বৈদেশিক সাহায্যৰ বুজন অনুপাত পৰিবহণ খণ্ডত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
(ঙ) বৈদেশিক সাহায্যক তীখা উদ্যোগ গঢ়ি তোলাত ব্যৱহাৰ কৰা হৈছে। উল্লেখযোগ্য যে বৈদেশিক সাহায্যৰ ৮০ শতাংশৰ অধিক তীখা উদ্যোগৰ সম্প্ৰসাৰণ আৰু উৎপাদন ক্ষমতা বৃদ্ধিত বিনিয়োগ কৰা হৈছে। এই সাহায্য পশ্চিম জার্মানী, পূৰ্বৰ ছোভিয়েট ৰাছিয়া আৰু ইংলেণ্ডৰ পৰা পোৱা হৈছিল।
(চ) বৈদেশিক সাহায্যৰ সহায়ত পেট্রো কেমিকেল আৰু ইলেকট্রনিক উদ্যোগ উন্নয়নত সম্ভৱ হৈছে। ভাৰতত এই উদ্যোগৰ উন্নয়নত বৈদেশিক সাহায্যৰ উপৰি বৈদেশিক সহযোগিতাৰ ভূমিকা উল্লেখনীয়ভাৱে অধিক।
(ছ) বৈদেশিক সাহায্যই কাৰীকৰিগত সম্পদৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি কৰিছে। ইয়াৰ সহায়ত দেশৰ গৱেষণা আৰু প্ৰশিক্ষণ প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ প্ৰসাৰতা ঘটিছে।
14. ১৯৯১ চনৰ বাণিজ্য নীতিৰ বিষয়ে লিখা। (Write about the trade policy of 1991?)
উত্তৰঃ ১৯৯১ চনৰ ৪ জুলাইত কেন্দ্রীয় বাণিজ্য মন্ত্ৰীয়ে ঘোষণা কৰা নতুন বাণিজ্য নীতিৰ মূল লক্ষ্য হ’ল অনুজ্ঞাপত্ৰ পাৰ্মিট কোটা ৰাজৰ আৱসান ঘটাই ভাৰতক অবাধ অৰ্থনীতিৰ পথত আগুৱাই নিয়াটো। ‘বাণিজ্য নীতিক অধিক উদাৰ কৰাৰ অভিপ্ৰায়েৰে ১৯৯১-৯৪ চনৰ ভিতৰত কেইবিধমান গুৰুত্বপূৰ্ণ পণ্যৰ বাহিৰে বাকী সকলোবোৰ আমদানিকৃত পণ্যৰ ক্ষেত্ৰত থকা সকলো ধৰণৰ বাধা নিষেধ খাৰিজ কৰাৰ কথা ঘোষণা কৰা হ’ল। নতুন বাণিজ্য নীতিৰ প্রধান বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল –
(ক) ৰপ্তানিকাৰীসকললৈ ৰাজসাহায্য হিচাপে ইমানদিনে আগবঢ়াই অহা নগন ক্ষতিপূৰণৰ ব্যৱস্থা নতুন নীতিয়ে বাতিল কৰিছে। ইয়াৰ ফলত চৰকাৰৰ পৰিকল্পনা বহির্ভূত ব্যয় প্রায় ২০০০ কোটি টকা হ্রাস পাব বুলি ভবা হৈছে।
(খ) নতুন নীতি অনুসৰি পুনঃস্থাপনযোগ্য অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থা বা চমুকৈ ‘ৰেপ’ৰ অৱসান ঘটাই ৰপ্তানি-আমদানি প্ৰমাণ-পত্ৰ ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছে। এনে প্ৰমাণ-পত্ৰই অবাধে ব্যৱসায় কৰাৰ অনুমতি দিয়ে।
(গ) পিছলৈ ৰপ্তানি-আমদানি প্ৰমাণ-পত্ৰৰ পৰিৱর্তে বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ প্ৰমাণ-পত্ৰ দিয়া হয়, যিহৰ সহায়ত অবাধে বাণিজ্য কৰা সম্ভৱ হ’ব।
(ঘ) মূল্যৱান ৰত্ন আৰু অলংকাৰ, কিতাপ পত্ৰ আৰু কেতবোৰ ধাতৱ হস্তনির্মিত পণ্যৰ বাহিৰে সকলোবোৰ ৰপ্তানি সামগ্ৰীৰ ‘ৰেপ’ হাৰ ৩০ শতাংশ ধাৰ্য কৰা হৈছে।
(ঙ) ক্ষুদ্র শিল্প আৰু জীৱন দায়িনী ঔষধৰ বাহিৰে আন সকলোবোৰ পণ্যৰ ক্ষেত্ৰত অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে।
(চ) ৰপ্তানি শিল্পৰ সৈতে যুক্ত বাণিজ্য সংস্থাবোৰক দি অহা অতিৰিক্ত অনুজ্ঞাপত্ৰৰ ব্যৱস্থা উঠাই দিয়া হৈছে। অৱশ্যে এইবোৰ ক্ষেত্ৰতো ৩০ শতাংশ ‘ৰেপ’ অনুজ্ঞা প্রযোজ্য হ’ব।
(ছ) তিনি বছৰৰ ভিতৰত মূলধনী দ্ৰৱ্য আৰু কেঁচামালৰ ক্ষেত্ৰত থকা যাৱতীয় আমদানি অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থা উঠাই দিয়া হ’ব।
(জ) বাণিজ্য ভৱনসমূহ অগ্নিম অনুজ্ঞাপত্ৰ প্ৰদানৰ প্ৰথাটো বিলোপ কৰা হৈছে।
(ঝ) ৰপ্তানিৰ বাবে অগ্নিম অনুজ্ঞাপত্ৰ দিয়াৰ ক্ষেত্ৰত আৰু অধিক সা-সুবিধা আগবঢ়োৱা হ’ব।
(ঞ) ‘ৰেপ’ৰ জৰিয়তে আমদানি কৰিব পৰা পণ্যসমূহক উন্মুক্ত সাধাৰণ অনুজ্ঞাপত্ৰৰ অধীনস্থ কৰা হ’ব।
(ট) তিনিৰপৰা পাঁচ বছৰৰ ভিতৰত বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতীয় মুদ্ৰাৰে অবাধে বিদেশী মুদ্ৰা কিনা-বেচা কৰিব পৰা হ’ব।
(ঠ) তালিকা বহির্ভূত OGL শ্ৰেণীৰ বিলোপ কৰা হৈছে।
15. ১৯৯২ চনৰ নতুন ৰপ্তানি আমদানি নীতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss new imports or exports policy of 1992.)
উত্তৰঃ ১৯৯১ চনৰ বাণিজ্য নীতিৰ কিছু সাল-সলনি ঘটাই অষ্টম পৰিকল্পনাৰ সময় সীমাৰ সৈতে সামঞ্জস্য ৰাখি ১৯৯২-৯৭ চনৰ বাবে এক নতুন বাণিজ্য নীতি ঘোষণা কৰা হয় ১৯৯২ চনৰ ৩১ মাৰ্চত। নতুন নীতিটোৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্যসমূহ এনে ধৰণৰ –
(ক) নতুন নীতিটোক আগন্তুক বছৰকেইটাত ৰপ্তানীকাৰীসকলক সৰ্বাধিক পৰিমাণৰ বৈদেশিক মুদ্ৰা অৰ্জন কৰিবলৈ সক্ষম কৰি তোলাৰ বাবে বিশেষ উৎসাহ দানৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে।
(খ) ৰপ্তানিমুখী শিল্পসমূহক পূর্বে ব্যৱহৃত যন্ত্রপাতি ব্যৱহাৰ কৰাৰ অনুমতি দিয়া হৈছে।
(গ) শুল্ক-যুক্ত প্ৰকল্পবোৰক শক্তিশালী কৰাৰ উদ্দেশ্য সুবিধাজনক চৰ্তত আমদানি কৰাৰ ব্যৱস্থা ৰখা হৈছে।
(ঘ) ৰপ্তানিকাৰীসকলৰ ক্ষেত্ৰত অগ্রিম অনুজ্ঞাপত্ৰ প্ৰথা প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছে।
(ঙ) সম্পূৰ্ণভাৱে ৰপ্তানিমুখী প্রতিষ্ঠানসমূহে নিজৰ যন্ত্রপাতি বহুওৱাৰ লগতে যন্ত্রপাতি লিজত লোৱাৰ অনুমতি পাব।
(চ) আমদানিৰ ক্ষেত্ৰত নিয়ন্ত্ৰণৰ মাত্ৰা হ্ৰাস পাব যাৱতীয় দ্রৱ্য, আনকি মূলধনী দ্ৰৱ্যৰ আমদানিও অবাধ কৰা হ’ব।
(ছ) কেইটামান বিশেষ ক্ষেত্ৰৰ বাহিৰে অন্যান্য ক্ষেত্ৰত প্ৰকৃত ব্যৱহাৰকাৰীৰ চৰ্ত বাতিল কৰা হৈছে।
(জ) আগৰ উন্মুক্ত সাধাৰণ অনুজ্ঞাকে ধৰি অন্যান্য অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থা আৰু নাথাকে, কিন্তু ‘অগ্নিম অনুজ্ঞাপত্ৰ’ আৰু ‘বিশেষ আমদানি অনুজ্ঞাপত্ৰ’ নামৰ দুই ধৰণৰ আমদানি অনুজ্ঞাপত্ৰ বাহাল থাকিব।
(ঝ) আমদানি ৰপ্তানি যোগ্য পণ্যৰ গুণগত মান বৃদ্ধিৰ কাৰণে ভালেমান সা-সুবিধা আগবঢ়োৱা হৈছে যিবোৰ ইউৰোপীয় অর্থনৈতিক গোষ্ঠীভুক্ত পার্লামেন্টৰ দ্বাৰা প্ৰণীত নতুন ৰপ্তানি নিয়ন্ত্রণ নীতি মানি চলা উৎপাদনকাৰী ৰপ্তানিকাৰীয়েহে এই সা-সুবিধাসমূহ লাভ কৰিব। নতুন নীতিয়ে ১৯৯১ চনৰ অনুসৰি প্ৰৱৰ্তিত ৰপ্তানি-আমদানি প্রমাণ-পত্ৰৰ পৰিৱৰ্তে ভাৰতীয় মুদ্ৰাৰ আংশিক ৰূপান্তৰকৰণৰ ব্যৱস্থা কাৰ্যকাৰী কৰে। নতুন নীতিয়ে বাণিজ্য ক্ষেত্ৰত কেতবোৰ বলিষ্ঠ পদক্ষেপ লৈছে যদিও ৰপ্তানি বাণিজ্যত গতিশীলতা অনাৰ ক্ষেত্ৰত এই নীতিৰ উপযুক্ততা সম্বন্ধে সন্দেহৰ অৱকাশ আছে।
16. ৰপ্তানি-আমদানি নীতি ২০০২-০৭ ৰ বিষয়ে বিতংকৈ লিখা। (Write extensively about the export-import policy to2002-07.)
উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰে ২০০২ চনৰ ৩১ মাৰ্চত ৫ বছৰৰ বাবে (২০০২-০৭) ৰপ্তানি-আমদানি নীতি ঘোষণা কৰে। এই নীতিয়ে প্রধানকৈ গুৰুত্ব দিয়ে ভাৰতৰ কৃষিজাত দ্ৰৱ্যৰ ৰপ্তানি বৃদ্ধিত।
ৰপ্তানি-আমদানি নীতিৰ প্ৰধান বৈশিষ্ট্যসমূহ আছিল–
(ক) বিশেষ অর্থনৈতিক মণ্ডলঃ বিশেষ অর্থনৈতিক মণ্ডলসমূহত ভাৰতীয় বেংকসমূহক উপকূলীয় বেংকিং গোট মুকলি কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া হয়। এই গোটসমূহে প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ আকৰ্ষণ কৰাৰ লগতে বিশেষ অর্থনৈতিক মণ্ডলসমূহ আন্তর্জাতিকভাৱে প্ৰতিযোগিতামূলক কৰি তুলিব।
এই নীতিৰ অধীনত বহির্বাণিজ্যিক ঋণ তিনি বছৰতকৈ কম সময়ৰ বাবে বিশেষ অর্থনৈতিক মণ্ডললৈ অনুমতি দিয়া হয়।
(খ) নিয়োগ ভিত্তিক ব্যৱস্থাঃ ২০০২-০৭ চনৰ ৰপ্তানি-আমদানিয়ে নিয়োগ সৃষ্টিকাৰী বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছে। ইয়াৰ ভিতৰত কৃষিৰ ক্ষেত্ৰত বৈচিত্র্য বৃদ্ধিৰ বাবে ফল-মূল, শাক-পাচলি, ফুল, পল্ট্ৰী আৰু ডায়েৰী দ্ৰৱ্যৰ ৰপ্তানিৰ ক্ষেত্ৰত থকা পৰিবহণ ৰাজসাহায্য দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়।
কুটীৰ খণ্ডৰ দ্ৰৱ্যৰ ৰপ্তানি বৃদ্ধিৰ বাবে ৫ কোটি টকা ধাৰ্য কৰা হয়, হস্তশিল্প খণ্ডৰ গোটসমূহৰ ক্ষেত্ৰত আমদানি শুল্ক মুক্ত কৰা হয়, চমৰাৰ সাজ-পোছাক আমদানিৰ ক্ষেত্ৰত ৩ শতাংশলৈ আমদানি শুল্ক মুক্ত ৰখা হয়, সকলো প্ৰকাৰৰ মিশ্রিত কাপোৰৰ ক্ষেত্ৰত নিম্ন শুল্ক হাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হয় ইত্যাদি।
(খ) প্রযুক্তি সম্পর্কিতঃ তথ্য প্রযুক্তি চুক্তিৰ অধীনত ‘ইলেকট্রনিক হার্ডৱেৰ টেক্ন’লজি পার্ক’ আঁচনিৰ সংশোধন কৰি এই খণ্ডৰ বাবে শুল্ক পৰিশোধ নাইকিয়া কৰা হয়, ৰাসায়নিক কাকিনী আৰু ভেষজৰ ক্ষেত্ৰত ৬৫ শতাংশ নিৰ্ধাৰিত শুল্কৰ হাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়, বিদেশত এবছৰতকৈ অধিক কাল ব্যৱহাৰ কৰা যন্ত্ৰপাতি আৰু দ্ৰৱ্যৰ কোনো প্ৰকল্পত ব্যৱহাৰ কৰিলে আমদানি শুল্ক মুক্ত হ’ব।
(ঘ) ৰপ্তানি-আমদানি নীতিত বিকাশৰ দিশত বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ বাবে বজাৰৰ বৈচিত্ৰতাৰ লগতে বিভিন্ন দেশৰ সৈতে কিছুমান ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তনত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়। তাৰোপৰি উদ্যোগৰ পুনৰ স্থানীয়কৰণৰ উৎসাহ যোগানৰ বাবে যন্ত্ৰপাতিৰ আমদানিত অনুজ্ঞা পত্ৰৰ প্রয়োজন নহ’ব।
(ঙ) ২০০২-০৭ ৰ ৰপ্তানি-আমদানিৰ যোগেদি ভাৰতে ২০০৭ চনত বিশ্ব বাণিজ্যৰ ১ শতাংশ অধিকাৰ কৰিব পাৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে। মূল্য ভিত্তিত ই ২০০১-০২ চনৰ ৪৬ বিলিয়ন ডলাৰৰ পৰা ২০০৭ চনত ৮০ বিলিয়ন ডলাৰ হ’ব।
17. ভাৰতীয় অর্থনীতিত বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গুৰুত্ব আলোচনা কৰা। (Discuss the importance of foreign trade in the Indian economy.)
উত্তৰঃ বৈদেশিক বাণিজ্য আৰু ভাৰতবৰ্ষত ইয়াৰ গুৰুত্বঃ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গুৰুত্ব ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত তলত দিয়া ধৰেণ আলোচনা কৰিব পাৰি–
(ক) বর্ধিত চাহিদাঃ বৈদেশিক বাণিজ্যই ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত চাহিদাৰ বৃদ্ধি ঘটাইছে। এক ব্যাপক পৰিসৰৰ বজাৰ আৰু আন্তৰ্জাতিক মানসম্পন্ন সামগ্ৰীৰ উৎপাদনে প্রতিযোগিতামূলকভাৱে উৎপাদক আৰু গ্ৰাহক সৃষ্টি কৰি বজাৰ চাহিদাৰ সম্প্ৰসাৰণ ঘটাইছে।
(খ) বৈদেশিক মূলধনৰ যোগানঃ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ জৰিয়তে সংগ্ৰহ হোৱা বৈদেশিক মূলধনে দেশীয় মূলধনৰ নাটনি দূৰ কৰি আৰ্থিক বিকাশৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিব পাৰে। বৈদেশিক মূলধন সংগ্ৰহ কৰাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত বৈদেশিক বাণিজ্যই এক গুৰুত্বপূর্ণ স্থান দখল কৰিব পাৰে।
(গ) বজাৰ বিস্তৃতকৰণঃ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ প্ৰসাৰ হোৱা মানে বজাৰ বিস্তৃতকৰণ হোৱাটোকে বুজায়। এনে বাণিজ্যই ঘৰুৱা আৰু বিদেশী বা আন্তর্জাতিক বজাৰৰ পৰিধি বিস্তৃত কৰে। আমদানি বৃদ্ধি হ’লে নিজ দেশৰ বজাৰৰ পৰিধি বাঢ়ে। ৰপ্তানি বৃদ্ধি হ’লে আন্তৰ্জাতিক বজাৰৰ পৰিধি বৃদ্ধি হয়।
(ঘ) কাৰিকৰী কৌশল আৰু জ্ঞান আহৰণঃ বৈদেশিক বাণিজ্যই আন্তৰ্জাতিক সহযোগিতাৰ মাধ্যমত কাৰিকৰী কৌশলৰ আদান-প্ৰদান কৰে। উন্নত দেশৰ প্ৰযুক্তি কৌশলৰ জ্ঞান লাভৰ ক্ষেত্ৰত বৈদেশিক বাণিজ্যই ইতিবাচক সঁহাৰি লাভ কৰে। ঘৰুৱা উৎপাদন বৃদ্ধিত উন্নত কাৰিকৰী কৌশলে সহায়তা প্ৰদান কৰে।
(ঙ) সম্পদৰ সৰ্বোত্কৃষ্ট ব্যৱহাৰঃ এখন দেশৰ সম্পদসমূহৰ সর্বোৎকৃষ্ট ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত বৈদেশিক বাণিজ্যই উৎসাহ প্ৰদান কৰে। কাৰণ এনে বাণিজ্যৰ দ্বাৰা আহৰিত বৈদেশিক মূলধন, কৰিকৰী কৌশল আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ আমদানিয়ে দেশ এখনক অব্যৱহৃত সম্পদসমূহ সদ্ব্যৱহাৰ কৰি প্ৰগতিৰ হাৰ বৃদ্ধি কৰিবলৈ উৎসাহিত কৰে।
(চ) উদ্যোগৰ সম্প্ৰসাৰণঃ উদ্যোগৰ দ্রুত সম্প্ৰসাৰণ বৈদেশিক বাণিজ্যই সম্ভৱ কৰি তুলিব পাৰে। উন্নত আৰু উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰৰ মাজত প্ৰচলিত বৈদেশিক বাণিজ্যই ক্রমে মূলধন আৰু কেঁচা সামগ্ৰীৰ আদান-প্ৰদানৰ মাধ্যমত উদ্যোগৰ সম্প্ৰসাৰণ ঘটায়। বিজ্ঞান, প্রযুক্তিবিদ্যা, তথ্য-প্রযুক্তিৰ প্রয়োগ আৰু আদান-প্ৰদানৰ জৰিয়তে উন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সৈতে হোৱা বাণিজ্যিক চুক্তিয়ে ভাৰতবৰ্ষত উদ্যোগ খণ্ডত ব্যাপক বিনিয়োজন সম্ভৱ কৰি তুলিছে।
(ছ) বর্ধিত আর্থিক উন্নয়নঃ ভাৰতবৰ্ষৰ দৰে দেশত পৰিকল্পিত অর্থনৈতিক আঁচনিৰ সফল ৰূপায়ণৰ বাবে বৈদেশিক বাণিজ্য আৰু বৈদেশিক ঋণ গ্রহণ, বৈদেশিক মূলধন গঠন তথা সঞ্চয়-বিনিয়োগ বৃদ্ধি কৰি অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ হাৰ বৃদ্ধি কৰিবলৈ হ’লে দেশখনে বৈদেশিক বাণিজ্যত গুৰুত্ব দিবই লাগিব। সেই অর্থত বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গুৰুত্ব ভাৰতীয় অর্থনীতিত অনস্বীকার্য।
18. ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গতিধাৰাসমূহ দেখুওৱা। (Show the trends of foreign trade in Indian economy.)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গতিধাৰাঃ মিশ্র অর্থনীতি আৰু অর্থনৈতিক পৰিকল্পনাৰ গতিধাৰা গ্ৰহণ কৰাৰ পিছত বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গতি সম্পূর্ণভাৱে পৰিৱৰ্তিত হ’ল। এই পৰিৱৰ্তন আমি তলত দিয়া ধৰণে ভাগ কৰিব পাৰোঃ
(ক) বাণিজ্যৰ আকাৰ।
(খ) বাণিজ্যৰ পৰিগাঁথনি।
(গ) বাণিজ্যৰ দিশ।
(ক) বাণিজ্যৰ আকাৰঃ এখন দেশে আন এখন দেশৰ লগত এক নিৰ্দিষ্ট বিত্তীয় বছৰত যিমান সামগ্রী আমদানি আৰু ৰপ্তানি কৰে, তাৰ সামগ্রিক মুদ্ৰা মূল্যকে সেই দেশখনৰ বাণিজ্যিক আকাৰ বোলা হয়। ভাৰতবৰ্ষই পৃথিৱীৰ বিভিন্ন ৰাষ্ট্ৰৰ লগত ব্যৱসায়িক অংশীদাৰিত্বৰে আমদানি-ৰপ্তানি কৰা সামগ্ৰীৰ মুদ্ৰা মূল্যৰ শতাংশ হিচাপ আৰু প্ৰগতিৰ হাৰ উল্লেখনীয়।
ভাৰতবৰ্ষৰ ৰাজ্যিক পৰিগাঁথনি পৰিৱৰ্তিত ৰূপত দুই ধৰণে প্ৰকাশ কৰিব পাৰি।
(খ) বাণিজ্যিক পৰিগাঁথনিঃ
(১) আমদানিৰ দ্ৰুত পৰিৱৰ্তনঃ ভাৰতবৰ্ষৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ আন এটা দিশ হ’ল এই যে ১৯৫১ চনৰ পিছৰ পৰা দেশখনৰ আমদানিৰ পৰিমাণ উচ্চ হাৰত বৃদ্ধি পাই আহিছে। প্রথম পৰিকল্পনাত আমদানিৰ পৰিমাণ আছিল ৩৬৫১ কোটি টকা। দশম পৰিকল্পনাত এই পৰিমাণ হয়গৈ ২৬,৫৮,৫৯৪ কোটি টকা। ২০১০-১১ বৰ্ষত আকৌ এই সংখ্যা বাঢ়ি বাৰক ১৬,৫১,২৪০ কোটি টকা হৈছে।
(২) ৰপ্তানিৰ পৰিমাণ বৃদ্ধিঃ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ ৰপ্তানিৰ বৃদ্ধিৰ দিশটো লক্ষ্য কৰিলে দেখা যায় যে এই গতি শামুকীয়া গতিতহে আগবাঢ়িছে। ২০০৯-১০ চনত ই হয়গৈ মাত্র ১ শতাংশহে। আনহাতে ১৯৫০-৫১ চনত উদ্যোগজাত সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানি আছিল ০.০৫ শতাংশ। ২০০৯-১০ চনত ইয়াৰ বৃদ্ধি ঘটি ৬৯ শতাংশ হয়। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল ৰপ্তানিযোগ্য সামগ্ৰীৰ পৰিৱৰ্ত্তনকামিতা।
(৩) বাণিজ্যৰ দিশ বা গতিপথঃ বাণিজ্যিক গতিপথ বা দিশ বুলি ক’লে এক নির্দিষ্ট দেশে কোনবিলাক দেশৰ লগত বাৰ্ষিক সামগ্ৰীৰ আদান-প্রদান বা আমদানি-ৰপ্তানি হয় তাকে প্ৰতিফলিত কৰে। ১৯৯১ চনৰ পিছত আৰ্থিক উদাৰীকৰণ আৰু সংস্কাৰ নীতিয়ে মুক্ত বজাৰ অৰ্থব্যৱস্থাৰ পোষকতা কৰিলে। লগে লগে ভাৰতবৰ্ষয়ো পৃথিৱীৰ বিভিন্ন উন্নত আৰু উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰৰ লগত বৈদেশিক বাণিজ্যত লিপ্ত হ’ল। ১৯৯৪-৯৫ চনত ভাৰতবৰ্ষই বৈদেশিক বাণিজ্যৰ হাৰ – বিশেষতঃ ৰপ্তানি বাণিজ্যৰ হাৰ এনেদৰে বৃদ্ধি ঘটাবলৈ সক্ষম হৈছে। যথা- জাপান ৭.১ শতাংশ, আফ্রিকা দেশমূহ ২.৫ শতাংশ, বেলজিয়াম ৩.৮ শতাংশ, জার্মানী ৬.৬ শতাংশ, ইত্যাদি।
আমদানিৰ ক্ষেত্ৰতো প্রণিধানযোগ্য কথাটো হ’ল এই যে OECD গোষ্ঠীভুক্ত দেশসমূহৰ মাজত ভাৰতবৰ্ষৰ আমদানিৰ হাৰ বৃদ্ধি পাই আহিছে। ১৯৬০-৬১ চনত এই হাৰ আছিল ৭৮ শতাংশ।
19. ১৯৯২-১৯৯৭ ৰ ৰপ্তানি-আমদানি নীতি আৰু ইয়াৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the 1992-1997 export-import policy and its features.)
উত্তৰঃ ৰপ্তানি-আমদানি নীতি (১৯৯২-৯৭) চনঃ ১৯৯২ চনত ভাৰত চৰকাৰে এখন নতুন পাঁচ বছৰীয়া ৰপ্তানি-আমদানি নীতি ঘোষণা কৰিছিল। এই নতুন ৰপ্তানি আমদানি নীতিৰ চকুত লগা বৈশিষ্ট্যসমূহ এনেধৰণৰ।
(ক) অগ্ৰিম আৰু বিশেষ আমদানি বা অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন।
(খ) মূলধনী দ্ৰৱ্য আৰু আন আন আমদানিযোগ্য সামগ্ৰীৰ মুক্ত সৰবৰাহত অনুমোদন।
(গ) নিউজ প্ৰিণ্ট, ৰাবাৰ, লো নথকা ধাতু, কেঁচামাল আদি আমদানিৰ ক্ষেত্ৰত নিয়ন্ত্ৰণত ব্যৱস্থা বাহাল ৰখাৰ বিপৰীতে পেট্ৰ’ল আৰু পেট্ৰ’লজাত সামগ্ৰী, খোৱা তেল আদিৰ আমদানিত বাধা-নিষেধ কর্তন।
(ঘ) কেঁচা ছিল্ক, খনিজ পদাৰ্থ আদিকে ধৰি ৬২ টা সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানি নিয়ন্ত্রণ, আন ১০ বিধ সামগ্ৰী আগৰ প্ৰথামতে আমদানিকৰণ আৰু ৪৬ টা সামগ্ৰীৰ নূন্যতম নিয়ন্ত্ৰণ কৰি ৰপ্তানিৰ অনুমোদনৰ উপৰি ঋণাত্মক ৰপ্তানিৰ তালিকাৰ পৰা ১৪৪ টা সামগ্ৰী আঁতৰ কৰাত অনুমোদন।
(ঙ) হোটেল, পর্যটন, খেল-ধেমালি আদিত যুক্ত হৈ থকা সামগ্ৰীৰ বিশেষ আমদানিৰ সুযোগ প্রদান।
(চ) সাধাৰণ আঁচনিৰ মাধ্যমত ঋণাত্মক তালিকাৰ প্ৰয়োগ।
(ছ) মূলধনী সামগ্ৰী আমদানিৰ ক্ষেত্ৰত আমদানি উদাৰতা নীতিৰ প্ৰয়োগ।
(জ) মূল্য নিৰ্ভৰ অগ্রিম অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰি ৰপ্তানিকাৰীক আমদানিৰ ক্ষেত্ৰত নমনীয়তা প্রদান।
(ঝ) ৰপ্তানিকাৰী বাণিজ্যিক প্রতিষ্ঠানক অগ্রিম অনুজ্ঞাপত্ৰ ব্যৱস্থাৰ প্ৰৱৰ্তন।
(ঞ) ৰপ্তানিকাৰীক ঋণ প্ৰদানৰ সুবিধাৰে ৰপ্তানি ঋণ নীতিৰ প্ৰয়োগ।
(ট) মূলধনী দ্রৱ্য আঁচনিৰ উদাৰতা বৃদ্ধিৰ জৰিয়তে ৰপ্তানি প্ৰসাৰৰ ব্যৱস্থা। দুই প্ৰশাসনীয় স্তৰৰ মাধ্যমেৰে ক্ৰমে ২৫ শতাংশ আৰু ১৫ শতাংশ হাৰত মূলধনী দ্রৱ্য আমদানিৰ ব্যৱস্থা।
(ঠ) ১০০ শতাংশ ৰপ্তানিযোগ্য সামগ্রী উৎপাদন কৰা উদ্যোগ বা ঔদ্যোগিক গোটক শুল্কমুক্ত আমদানিৰ অনুমতি প্ৰদানৰ ব্যৱস্থা।
20. ভাৰতবৰ্ষৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ সমস্যাসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the problems of foreign trade in India.)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ সমস্যাসমূহঃ ভাৰতবৰ্ষৰ বৈদেশিক বাণিজ্যত সঘনে চকুত পৰা সমস্যাসমূহ এনে ধৰণৰ–
(ক) আন্তঃগাঁথনি উন্নয়নৰ সমস্যাঃ ভাৰতীয় অর্থনীতিৰ আন্তঃগাঁথনি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মানৰ হৈ নথকাৰ বাবে বৈদেশিক বাণিজ্যৰ গতিধাৰা বৰ্ধিত হাৰত বৃদ্ধি ঘটি থকা নাই। ইয়াৰ ফলত প্ৰতি বছৰে বাণিজ্যিক ঘাটিৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি হৈ যাব ধৰিছে। শক্তিখণ্ডৰ উন্নয়নহীনতা, যাতায়ত ব্যৱস্থাৰ অধোগতি, দুর্বল পৰিবহণ আৰু যোগাযোগ ব্যবস্থা, বিদ্যুতৰ যোগানৰ অপৰ্যাপ্তহীন অৱস্থা, বন্দৰ পোতাশ্রয়সমূহৰ অনা-আধুনিকীকৰণ আদি হ’ল দেশখনৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ প্রধান গাঁথনিগত সমস্যা।
(খ) ব্যয়বহুল খৰচঃ সাধাৰণতে ৰপ্তানিকাৰী উদ্যোগ বা ব্যৱসায়িক প্রতিষ্ঠানসমূহে বেংক বা বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা ঋণ গ্ৰহণ কৰি উৎপাদন কার্য সংঘটিত কৰে। এই ঋণৰ বাবদ দিব লগা সুতৰ হাৰ বৃদ্ধি হৈ গৈ থকাৰ বাবে বর্ধিত আৰু অপৰিশোধিত ঋণৰ পৰিমাণ প্ৰতি বছৰে বৃদ্ধি পাই গৈ আছে।
(গ) নিম্নতম গুণগত মানঃ যিবিলাক সামগ্ৰী ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত উৎপাদন হয়, তেনে ৰপ্তানিযোগ্য শেষ সামগ্ৰীসমূহৰ গুণগত মান আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়ভাৱে বহু পৰিমাণে নিম্নগামী হোৱাৰ বাবে বজাৰ দখল কৰাটো আন এক সমস্যাৰূপে দেখা দি আহিছে।
(ঘ) তথ্য-পাতিৰ অভাৱঃ উন্নত আৰু বিজ্ঞানসন্মত তথ্যপাতি তথা আহিলাৰ অভাৱ ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত বাৰুকৈয়ে অনুভূত হয়। অসংগঠিত মুদ্ৰা আৰু মূলধনৰ অৱস্থিতি, প্ৰশিক্ষণৰ অভাৱ, শিক্ষাৰ প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰহীন অৱস্থা তথা দূৰ-সংযোগ ব্যৱস্থাৰ প্ৰয়োজনীয় উন্নয়নৰ অমনোযোগিতা আদিয়ে এই অৱস্থাৰ বাবে দায়ী।
(ঙ) বর্ধিত বাণিজ্যিক ঘাটিঃ প্ৰচুৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ (প্ৰায় ১২২ কোটি) ফলত এহাতে যিদৰে আমদানিযোগ্য বস্তুৰ চাহিদা ক্রমাগতভাৱে বৃদ্ধি পাব ধৰিছে, আনহাতে ৰপ্তানিযোগ্য সামগ্ৰীৰ উৎপাদন ক্রমহ্রাসমান হৈ গৈ আছে। ফলস্বৰূপে ব্যাপক বাণিজ্যিক ঘাটি ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ এক এৰাব নোৱাৰা উপাদান হিচাপে চিহ্নিত হৈছে। ২০০৯-১০ চনত এই ঘাটি বৃদ্ধি হৈ ৪,৮২,৯২৪ কোটি টকা হৈছেগৈ।
(চ) বাহ্যিক ঋণৰ বোজাঃ দ্রুত আৰু অৱধাৰিত হাৰত বৃদ্ধি পোৱা বাজেট ঘাটিৰ ফলত বৈদেশিক বিনিময় হাৰৰ অস্থিৰতাৰ সৃষ্টি হয়। ইয়াৰ ফলত বৈদেশিক বিনিময়ত সংঘাত, সংকট আদি সৃষ্টি হৈ অনভিপ্রেত লেনদেনৰ উদ্বৃত্ত বা ৰাহিৰ সমস্যাৰ সৃষ্টি হয়।
21. ভাৰতবৰ্ষৰ সাম্প্রতিক (২০০৯-১০) বৈদেশিক বাণিজ্যৰ নীতি বিষয়ে লিখা। (Write about the recent foreign trade (2009-2010) policy of India.)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ অতি সাম্প্রতিক বৈদেশিক বাণিজ্য নীতি, ২০০৯-১০ঃ এই নীতি ২০০৯ চনৰ ২৭ আগষ্টৰ পৰা কাৰ্যকৰী হয়। এই বাণিজ্য নীতিৰ কেইটামান মুখ্য উদ্দেশ্য হ’ল–
(ক) ২০১০-১১ চনত শতকৰা বছৰি ১৫ শতাংশ হাৰত ৰপ্তানি বৃদ্ধিৰ চেষ্টা।
(খ) শতকৰা বছৰি ২৫ শতাংশ হাৰত ৰপ্তানি বৃদ্ধি ২০১৪ চনৰ ভিতৰত সমাপন।
(গ) ২০২০ চনৰ ভিতৰত ৰপ্তানি বাণিজ্যৰ পৰিমাণ বৰ্তমানৰ দুগুণ কৰাৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ।
(ঘ) মূলধন আৰু ৰপ্তানিযোগ্য সামগ্ৰীত বিশেষ কৰ ৰেহাই ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন।
(ঙ) ২০০৫ চনত ঘোষণা কৰা আৰু ২০০৬ চনৰ ১০ ফেব্ৰুৱাৰীত কাৰ্যকৰী কৰা বিশেষ অর্থনৈতিক পৰিমণ্ডল আইনৰ অধীনত থকা পৰিমণ্ডলসমূহ নতুনকৈ অনুমোদন দিয়া। ২০০৯ চনত এই অনুমোদনৰ সংখ্যা হ’ল ৫৬৮ টা। তদুপৰি নতুনকৈ ৩১৮ টা পৰিমণ্ডল অনুমোদনৰ কাৰণে জাননী জাৰি কৰা হৈছে। ইয়াৰ পৰা আশাতীতভাৱে ৰপ্তানি, নিয়োগ আৰু বিনিয়োগ বৃদ্ধি পাব বুলি ধাৰণা কৰা হৈছে।
(চ) নতুন নতুন সামগ্রী উৎপাদনত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰি বৃহত্তৰ বজাৰ সৃষ্টিৰ পৰিকল্পনা।
(ছ) আমদানি বিকল্প ব্যৱস্থাৰ প্ৰসাৰ আৰু অৰ্থনৈতিক স্ব-নিৰ্ভৰশীলতা অর্জন।
(জ) প্রতিযোগিতামূলক সামগ্রী উৎপাদনৰ দ্বাৰা গুণগত মান বৃদ্ধি আৰু আন্তর্জাতিক মান ৰক্ষা।
22. প্রত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগ (Foreign Direct Investment) কি আৰু ইয়াৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা। (What is foreign direct investment? Discuss its features.)
উত্তৰঃ প্ৰত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগঃ প্রত্যক্ষ বিনিয়োগ ব্যবস্থা মানে হ’ল বিদেশী বিনিয়োগকাৰীসকলে প্ৰত্যক্ষভাৱে আমাৰ দেশৰ মূলধন বিনিয়োগ কৰাৰ সুবিধাৰ ব্যৱস্থা। এনে প্রত্যক্ষ বিনিয়োগ ব্যৱস্থা সম্ভৱ কৰি তুলিবলৈ আনকি চৰকাৰী আইন-কানুনৰো শিথিলতা কৰা হয়। ভাৰতবৰ্ষৰ দৰে উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰৰ বাবে অনা ঋণমূলক বৈদেশিক বিনিয়োগ এক উল্লেখনীয় ৰাজহৰ অৱস্থা। বৈদেশিক প্রত্যক্ষ বিনিয়োগে আমাৰ দেশৰ ঘৰুৱা মূলধন সীমিত পৰ্যায়ত বিনিয়োগকাৰীসকললৈ অতি সহজে মূলধন বিনিয়োগৰ সুবিধা প্ৰদান কৰিছে। আন্তঃগাঁথনি যেনে– শক্তি, দূৰসংযোগ, পৰিবহণ আদিত হোৱা ব্যাপক বিনিয়োগৰ সুবিধা প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগৰ কাৰণে অসম্ভৱ হৈছে। সেই কাৰণে দেশৰ চৰকাৰে বিদেশী মূলধনী বিনিয়োগত অধিক উৎসাহ প্ৰদান কৰি আহিছে। ২০০৭-০৯ চনত ভাৰতবৰ্ষৰ বৈদেশিক প্রত্যক্ষ বিনিয়োগৰ পৰিমাণ ২৭,৩০৯ বিলিয়ন হৈছিল। এই বিনিয়োগে ৰাজধানী চহৰ দিল্লী আৰু আশে-পাশে হৈছিল। ১৯৯২-৯৩ চনত চৰকাৰে প্ৰত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগক উৎসাহ প্রদান কৰাৰ বাবে ভালেমান উৎসাহজনক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল। ইয়াৰ ভিতৰত আছিল Direct investment বা প্রত্যক্ষ বিনিয়োগ, Portfolio investment বা পোর্টফলিঅ’ বিনিয়োগ, প্রবাসী ভাৰতীয়ৰ বিনিয়োগ, Non resident Indians investment বা NRI investment ইত্যাদি। এই বিনিয়োগৰ উৎসাহজনক ব্যৱস্থাবোৰ হ’লঃ
(ক) ভোগ্য বস্তুৰ উৎপাদনৰ লাভাংশ ৫১ শতাংশ কৰাৰ বাহিৰে আন প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগত এই হাৰ নিৰ্ধাৰণ বাধ্যতামূলক নকৰা।
(খ) প্রচলিত বৈদেশিক কোম্পানীসমূহে কিছুমান নিৰ্দেশাৱলী (Guideline )ৰ ভিত্তিত বৈদেশিক সমাংশ (Foreign equity) ৫১ শতাংশলৈ বৃদ্ধিৰ ব্যৱস্থা।
(গ) উচ্চ অগ্রাধিকাৰ প্ৰাপ্ত খণ্ডলৈ বা উদ্যোগলৈ প্ৰবাসী ভাৰতীয় আৰু অভাৰছিজ কৰ্প’ৰেট বডীবোৰে (Overseas corporate bodies) ১০০ শতাংশ সমাংশ বিনিয়োগৰ ব্যৱস্থা গ্রহণ।
(ঘ) ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ দ্বাৰা অনুমোদিত বৰ্তমান দৰত নিৰ্বিনিয়োজনৰ অংশ নিৰ্ধাৰণ ব্যৱস্থা কৰা।
(ঙ) প্রত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগৰ নিৰাপত্তা প্ৰদানৰ বাবে ১৯৯২ চনৰ ১৩ এপ্রিলত Multilateral Investment guarantee agency প্ৰট’কলত চৰকাৰৰ স্বাক্ষৰ দান।
(চ) বৈদেশিক বিনিময় নিয়ামক আইন (FERA) সংশোধন কৰি ১৯৯৩ চনৰ ৯ জানুৱাৰী পৰা ৪০ শতাংশ বৈদেশিক সমাংশ থকা কোম্পানীসমূহক সম্পূৰ্ণ ভাৰতীয়কৰণৰ কোম্পানী হিচাপে স্বীকৃতি প্ৰদান কৰা।
(ছ) ১৯৯২ চনৰ ১৪ মে’ৰ পৰা বিদেশী কোম্পানীকো তেওঁলোক বাণিজ্য চিহ্ন (Trade Mark) ঘৰুৱা সামগ্ৰী বিক্রীত (Domestic sale) ব্যৱহাৰৰ অনুমতি প্ৰদান কৰা।
বিনিয়োজনৰ মূলধন সংগ্ৰহৰ অন্যতম উৎস হিচাপে বর্তমান বৈদেশিক প্রত্যক্ষ বিনিয়োগক হিচাপত ধৰা হয়। অৰ্থনীতিৰ আধুনিকীকৰণ, উন্নয়ন আৰু নিয়োগ বৃদ্ধিৰ উপায় হিচাপে প্ৰায়বোৰ উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰই এতিয়া প্ৰত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰত উৎসাহী হৈ পৰিছে। ঘৰুৱা দেশ এখনে বৈদেশিক প্ৰত্যক্ষ বিনিয়োগৰ সহায়ত উৎপাদিত কৌশল সলনি কৰি দেশখনৰ অৰ্থনৈতিক গতি অধিক গতিশীল কৰি তুলিবলৈ সক্ষম হয়। প্রত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগৰ গুৰুত্ব উপলব্ধি কৰি ভাৰত চৰকাৰে এক উদাৰ, সততাপূৰ্ণ আৰু বন্ধুত্বপূর্ণ বিনিয়োজন ব্যৱস্থা সম্বলিত প্রত্যক্ষ বিনিয়োগ ব্যৱস্থাৰ প্ৰতি উৎসাহ প্ৰদৰ্শন কৰিছে, যাৰ ফলত ১০০ শতাংশ প্রত্যক্ষ বৈদেশিক বিনিয়োগ স্বভাৱজাত উপায়সম্বলিত খণ্ডবোৰত বিনিয়োগৰ অনুমোদন প্রদান কৰিছে। এনে খণ্ডবোৰত প্ৰত্যক্ষ বিনিয়োগ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বিদেশী কোম্পানীবিলাকক কোনো পূর্ব অনুমোদন (Prior Approval)ৰ দৰকাৰ নহয়।
23. পৰিকল্পনা আয়োগৰ দ্বাৰা FDI নীতিৰ ক্ষেত্ৰত আদেশীকৰণ ব্যৱস্থা আলোচন কৰা। (Discuss the localization arrangements in the case of FDI policy by the Planning Commission.)
উত্তৰঃ পৰিকল্পনা আয়োগৰ দ্বাৰা FDI নীতিৰ ক্ষেত্ৰত আদেশীকৰণ ব্যৱস্থাঃ প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগৰ পৰিমাণ উদাৰ অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰে বৃদ্ধি কৰিবলৈ ভাৰতবৰ্ষৰ পৰিকল্পনা আয়োগে আদেশীকৰণ কৰা কেতবোৰ ব্যৱস্থা তলত আলোচনা (চমু অৰ্থত, Point basis) কৰা হ’ল–
(ক) Foreign Investment promotion law নামৰ আইন এখন গ্ৰহণ কৰি প্ৰত্যক্ষ বিনিয়োগৰ (বিদেশী) দিশসমূহ পুংখানুপুংখভাৱে অধ্যয়ন কৰা।
(খ) ৰাজ্যসমূহক আন্তঃগাঁথনি উন্নয়নৰ সমস্যাবোৰ আঁতৰ কৰাৰ কর্তৃত্বসম্পন্ন বিশেষ বিনিয়োগ আইন গ্ৰহণৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(গ) Foreign Investment Promotion Board (FIPB) প্ৰাৰম্ভিক কেন্দ্ৰীয় স্তৰৰ ৰেজিষ্ট্ৰেচন আৰু অনুমোদনৰ বাবে কৰ্তৃত্ব প্ৰদান কৰা যাৰ সহায়ত প্ৰত্যক্ষ বিনিয়োগ পদ্ধতিৰ গতি খৰতকীয়া কৰিব পৰা যায়।
(ঘ) প্ৰশাসনীয় আৰু নীতি নিৰ্ধাৰণৰ কৰ্তৃত্ব প্ৰদানৰ ক্ষেত্ৰত Foreign Investment Implementation Authority (FIIA) ক কাৰ্যব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰা।
(ঙ) বিশেষ অর্থনৈতিক পৰিমণ্ডল (Special economic zone, ZEZ) সৃষ্টি কৰি সেই অঞ্চলবোৰত বিশেষভাৱে প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ কাৰ্য সম্পাদন কৰা।
(চ) শক্তিখণ্ড, গ্রাম্য আন্তঃগাঁথনি, লাইচেন্স আদিত থকা নীতিসমূহ পুনৰ বিবেচনাৰে সংশোধন কৰি বিদেশী বিনিয়োগকাৰীক আকৰ্ষণ কৰাৰ বাবে আৰু FDI বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থা কৰা। ভাৰত চৰকাৰে প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগৰ পৰিমাণ বৃদ্ধিৰ অৰ্থে বিনিয়োগকাৰীসকললৈ কিছুমান উৎসাহমূলক ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰি আহিছে।
২০১১ চনৰ ৩১ মাৰ্চত ভাৰত চৰকাৰে FDI নীতিৰ ক্ষেত্ৰত কিছু উদাৰ আৰু সংশোধনী ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰে। এই ব্যৱস্থা মতে ভাৰতীয় কোম্পানীবোৰেও আমদানি মুলধনৰ বেলিকা সমাংশ ইচ্ছুক কৰিবলৈ সক্ষম হ’ব। বিশেষকৈ কৃষি আৰু কৃষি উৎপাদনৰ বেলিকাও FDIৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা হ’ব।
24. অর্থনৈতিক উন্নয়নৰ বাবে পাকিস্তানে গ্ৰহণ কৰা উন্নয়নৰ পথ সম্পর্কে আলোচনা কৰা। (Discuss the development path taken in Pakistan for economic development.)
উত্তৰঃ অর্থনৈতিক উন্নয়নৰ বাবে পাকিস্তানে ৰাজহুৱা আৰু ব্যক্তিগত উভয় খণ্ডৰ সহাৱস্থানেৰে মিশ্ৰ অৰ্থব্যৱস্থাৰ আৰ্হি অনুসৰণ কৰে। ৬০ৰ দশকত পাকিস্তানে আমদানি প্রতিকল্পন ঔদ্যোগিকৰণৰ বাবে বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ নিয়ন্ত্রিত বিধি ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰে। এনে নীতিত ভোগ্য দ্ৰৱ্যসমূহৰ উৎপাদনৰ ক্ষেত্ৰত সংৰক্ষণমূলক শুল্ক ব্যৱস্থা আৰু দেশীয় দ্ৰৱ্যৰ প্ৰতিযোগী সামগ্ৰীৰ আমদানিৰ ওপৰত প্ৰত্যক্ষ নিয়ন্ত্রণমূলক ব্যবস্থা সন্নিৱিষ্ট কৰা হয়। সেউজ বিপ্লৱে মন্ত্ৰীকৰণ আৰু অঞ্চল বিশেষত আন্তঃগাঁথনিমূলক বিনিয়োগৰ পৰিমানৰ বৃদ্ধি ঘটায় আৰু ইয়াৰ ফলত খাদ্য-শস্যৰ উৎপাদনো বৃদ্ধি পায়। ১৯৭০ৰ দশকত মূলধন জাতীয় সামগ্ৰীৰ উদ্যোগ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হয়। ইয়াৰ পিছত ১৯৭০ৰ দশকৰ শেষভাগ আৰু ১৯৮০ৰ দশকৰ পাকিস্তান অৰ্থনৈতিক নীতিৰ দিক্ পৰিৱৰ্তন কৰে। এই সময়ছোৱাত অ-ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ আৰু ব্যক্তি খণ্ডক উৎসাহ যোগোৱাটোত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হয়। এই সময়ত চৰকাৰে ব্যক্তিগত বিশেষ উদগনিমূলক সা-সুবিধা আগবঢ়ায়। ১৯৮৮ চনত পাকিস্তানত অর্থনৈতিক আঁচনি হাতত লোৱা হয়।
25. পাকিস্তানৰ মন্থৰ অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধি আৰু দৰিদ্ৰতাৰ পুনৰ উত্থানৰ কাৰণ দৰ্শোৱা। (Show the reasons for Pakistan’s slow economic growth and re-emergence.)
উত্তৰঃ পাকিস্তানৰ মন্থৰ অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধি আৰু দৰিদ্ৰতাৰ পুনৰ উত্থানৰ কাৰণসমূহ হ’ল–
(ক) পাকিস্তানৰ কৃষিখণ্ডৰ বৃদ্ধি আৰু খাদ্য-শস্যৰ যোগান অৱস্থা প্ৰযুক্তিগত পৰিৱৰ্তনৰ আনুষ্ঠানিক প্ৰক্ৰিয়াৰ ওপৰত নহয়, খেতি ভাল হোৱা-নোহোৱাৰ ওপৰতহে বেছি নিৰ্ভৰশীল আছিল। খেতি ভাল হ’লে অর্থনৈতিক পৰিস্থিতিত টনকিয়াল হৈছিল আৰু খেতি বেয়া হ’লে অর্থনৈতিক নির্দেশকসমূহে স্থবিৰতা গতিধাৰা দৰ্শাইছিল।
(খ) উৎপাদিত সামগ্ৰীৰ বহনক্ষম ৰপ্তানিৰ জৰিয়তে বৈদেশিক মুদ্ৰা আহৰণ কৰিবলৈ সক্ষম। পাকিস্তানৰ বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ সৰহভাগেই মধ্য পূৱ এছিয়াত থকা প্ৰৱাসী পাকিস্তানী শ্ৰমিকসকলে দেশলৈ পঠোৱা ধন আৰু চূড়ান্ত অনিশ্চিত কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানিৰ পৰা আহৰিত। বৈদেশিক ঋণৰ ওপৰত ক্ৰমবৰ্ধমান নিৰ্ভৰশীলতা আৰু কৰ্ণ পৰিশোধৰ বৰ্ধিত সমস্যাই পাকিস্তান অর্থনৈতিক বৃদ্ধি মন্থৰ কৰাৰ লগতে দৰিদ্ৰতা পুনৰ উত্থান কৰিছিল।
26. মানৱ উন্নয়নৰ ঘাই নিৰ্দেশকসমূহৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত ভাৰত, পাকিস্তান আৰু চীনৰ উন্নয়নৰ তুলনামূলক আলোচনা আগবঢ়োৱা। (Discuss the comparative development of India, Pakistan and China in terms of human development indicators.)
উত্তৰঃ মানৱ উন্নয়ন প্রতিবেদন ২০০৯ ত প্রকাশিত তথ্যৰ ভিত্তিত ভাৰত, পাকিস্তান আৰু চীনৰ উন্নয়নৰ তুলনামূলক আলোচনা কৰা হ’ল–
মানৱ উন্নয়ন সূচক, ২০০৯-২০১২
| বিৱৰণ | ভাৰত | চীন | পাকিস্তান |
| (১) মানৱ উন্নয়ন সূচক (মাল) | ০.৫৫৪ | ০.৬৯৯ | ০.৫১৫ |
| (২) ক্রমিক স্থান | ১৩৬ | ১০১ | ১৪৬ |
| (৩) জন্মৰ সময়ত প্ৰত্যাশিত জীৱনকাল | ৬৫.৫ | ৭৩.৭ | ৬৫.৭ |
| (8) প্রাপ্তবয়স্ক সাক্ষৰতাৰ হাৰ | ৬২.৮ | ৯৪.৩ | ৫৪.৯ |
| (৫) জনমুৰি আয় | ৩২০৩ | ৭৮১৮ | ২৪২৪ |
| (৬) দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলত থকা লোক | ২৯.৮ | ২.৮ | ২১ |
| (৭) শিশুৰ মৃত্যু হাৰ (হেজাৰ জন্মত) | ৪৭ | ১৬ | ৭০ |
| (৮) মাতৃৰ মৃত্যু হাৰ (হেজাৰ প্ৰতি) | ২০০ | ৩৭ | ২৬০ |
| (৯) পাঁচবছৰ তলৰ শিশুৰ অপুষ্টি (%) | ৪৩.৫ | ৯.৪ | ৮৪ |
তালিকাৰ পৰা দেখা যায় যে ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ তুলনাত চীন দেশে মানৱ উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত বহুত আগবঢ়া। মানৱ উন্নয়নৰ সূচকত চীনৰ স্থান দশম। এই সূচকত স্থান যিমানে কম হয় সিমানে দেশখনে মানৱ উন্নয়নত অধিক সফলতা লাভ কৰাটো নিৰ্দেশ কৰে। চীনৰ জনমূৰি GDP পাকিস্তানৰ দুগুণতকৈ অধিক। তিনিওখন দেশৰ ভিতৰত ভাৰতৰ স্থান মানৱ উন্নয়নৰ ক্ষেত্রত দ্বিতীয় হলেও জন্মৰ সময়ত প্রত্যাশিত জীৱনকাল ভাৰতত পাকিস্তানতকৈও কম। ভাৰতত জন্মৰ সময়ত প্রত্যাশিত জীৱনকাল ৬৫.৫ বছৰ হোৱাৰ বিপৰীতে পাকিস্তান হ’ল ৬৫.৭ বছৰ মানৱ উন্নয়ন সূচক মতে ২০১২ চনত ভাৰতৰ ৩০% মানুহ দৰিদ্ৰতাৰ সীমাৰেখাৰ তলত বাস কৰে। চীনত ২০১২ চনত মাত্র ২.৮% মানুহ দৰিদ্ৰতাৰ সীমাৰেখাৰ তলত বাস কৰিছিল। পাকিস্তানত ২১% মানুহ দৰিদ্ৰতাৰ সীমাৰেখাৰ তলত পথ কৰিছিল। এই তথ্যৰ পৰা এটা কথা প্ৰতিপন্ন হয় যে ভাৰতৰ এক বৃহৎ সংখ্যক জনসংখ্যা দৰিদ্ৰতাৰ সীমাৰেখাৰ তলত বাস কৰে।
মানৱ উন্নয়নসূচক ২০১০ য়ে প্ৰমাণ কৰে যে ভাৰত আৰু পাকিস্তানৰ তুলনাত চীন দেশে মানৱ উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত বহুত আগবাঢ়ি গৈছে।
27. বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ বিদেশী সাহায্য কি কি? (What are the different types of foreign aid?)
উত্তৰঃ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ বিদেশী সাহায্য হৈছে—
(ক) প্রত্যক্ষ বিনিয়োগঃ প্রত্যক্ষ বিনিয়োগৰ অৰ্থ হৈছে যে বিনিয়োগকাৰী দেশৰ চিন্তাই সেই বিনিয়োগৰ জৰিয়তে মূলধন আমদানিকাৰী দেশত সৃষ্টি হোৱা সম্পত্তিৰ ওপৰত প্ৰকৃত নিয়ন্ত্রণ প্রয়োগ কৰে। প্ৰত্যক্ষ বিনিয়োগে বহুতো ৰূপ ল’ব পাৰে—
(১) বিনিয়োগকাৰী দেশৰ এটা কোম্পানীৰ এটা সহায়ক কোম্পানীৰ মূলধন আমদানিকাৰী দেশত গঠন।
(২) এক উদ্বেগৰ গঠন য’ত বিনিয়োগকাৰী দেশৰ এটা কোম্পানীৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠ তাত আছে।
(৩) বিনিয়োগকাৰী দেশত অৱস্থিত বর্তমানৰ উদ্বেগৰ যাবা কেৱল বিত্তীয় কোম্পানী এটাৰ মূলধন আমদানিকাৰী দেশত গঠন।
(৪) এটা নিৰ্দিষ্ট উদ্দেশ্যৰ বাবে বিনিয়োগকাৰী দেশত এটা নিগম স্থাপন কৰা।
(৫) বিনিয়োগকাৰী দেশৰ নাগৰিকসকলৰ দ্বাৰা আন দেশত স্থিৰ সম্পত্তি সৃষ্টি কৰা। এনে উদ্বেগবোৰক বহুজাতিক নিগম (MNC) বুলি কোৱা হয়।
(খ) পৰোক্ষ বিনিয়োগঃ পৰোক্ষ বিনিয়োগ যাক ‘পর্টফলিঅ’ বা ‘ৰেণ্টিয়াৰ’ বিনিয়োগে বুলি জনা যায়, মুখ্যতঃ আন কোনো দেশৰ নাগৰিকৰ দ্বাৰা স্থানান্তৰযোগ্য নিৰাপত্তা, শ্বেয়াৰ বা ঋণপত্ৰ ৰখা।
28. প্ৰেবিচ-চিংগাৰ থেচিছৰ ওপৰত এটা চমু টোকা লিখা। (Write a short note on Prebisch-Singer Thesis.)
উত্তৰঃ উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ বিৰুদ্ধে বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলী নিৰন্তৰ ভাৱে আগবাঢ়ি অহাৰ সৈতে সম্পর্কিত অভিজ্ঞতামূলক প্রমাণ আছে। ১৮৭০ আৰু ১৯৪০ চনৰ ভিতৰত যুক্তৰাজ্য সম্পৰ্কীয় ৰপ্তানি পৰিসংখ্যাৰ আধাৰত, ৰাউল প্ৰিবিচে প্ৰদৰ্শন কৰিছিল যে বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীত প্রাথমিক সামগ্ৰীৰ বিপৰীতে আৰু নিৰ্মিত আৰু মূলধনী সামগ্ৰীৰ পক্ষত আগবাঢ়ি যোৱাৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ প্ৰৱণতা আছিল।
এই দৃষ্টিভংগীক এইচ.ডব্লিউ. চিংগাৰ শক্তিশালীভাৱে সমৰ্থন কৰিছে। প্রিবিচ-চিংগাৰ থিচিছৰ সাৰাংশ হৈছে যে ঔদ্যোগিকভাৱে উন্নত দেশবোৰৰ পৰা নিৰ্মিত সামগ্ৰী আমদানি কৰাৰ বাবে। সীমান্তবর্তী বা নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহ তেওঁলোকৰ প্রাথমিক সামগ্ৰীৰ বৃহৎ পৰিমাণ ৰপ্তানি কৰিব লগা হৈছিল। বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ অৱনতি নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহ বিকাশৰ এক মুখ্য দমনমূলক কাৰক হৈ আহিছে।
প্রিবিচ আৰু চিংগাৰে কয় যে উন্নত দেশবোৰত কাৰিকৰী প্ৰগতি হৈছে, যাৰ ফল নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ সৈতে বিয়পি পৰা নাই। ইয়াৰ উপৰিও, ঔদ্যোগিক দেশবোৰে ঔদ্যোগিক সামগ্ৰীৰ উৎপাদনৰ ওপৰত একচেটিয়া নিয়ন্ত্রণ বজাই ৰাখিছে। তেওঁলোকে নির্মিত সামগ্রীৰ মূল্য তেওঁলোকৰ পক্ষত আৰু নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ স্বাৰ্থৰ বিপৰীতে পৰিচালনা কৰিব পাৰে।
১৯৭০-ৰ দশকৰ মাজভাগৰ পৰা খাৰুৱা তেলৰ মূল্য বৃদ্ধিত অ’পেকৰ সফলতাৰ বাহিৰে, কৃষি আৰু বৃক্ষৰোপণ সামগ্ৰী, খনিজ আৰু বনজাত সামগ্ৰীৰ আন্তৰ্জাতিক মূল্যত আপেক্ষিক হ্ৰাস হৈছে। ফলস্বৰূপে, বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলী উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ বাবে প্ৰতিকূল হৈ আছে।
29. প্ৰিবিচ-চিংগাৰ থিচিছৰ কিছুমান ধাৰণা লিখা। (Write down some of the assumptions in the Prebisch-Singer thesis.)
উত্তৰঃ প্ৰিবিচ-চিংগাৰ থেচিছৰ মুখ্য ধাৰণাবোৰ হ’ল—
(ক) উন্নত দেশবোৰত উপাৰ্জন বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে, এংগেলৰ আইনৰ বাবে চাহিদাৰ আৰ্হি প্রাথমিক সামগ্ৰীৰ পৰা নিৰ্মিত সামগ্ৰীলৈ সলনি হয়।
(খ) উন্নত দেশবোৰত সামগ্ৰীৰ চাহিদা হ্ৰাস পাইছে।
(গ) নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানি বজাৰ প্ৰতিযোগিতামূলক।
(ঘ) উন্নত দেশসমূহৰ সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানি বজাৰ একচেটিয়া।
(ঙ) নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ মজুৰি আৰু মূল্য কম।
(চ) নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ সামগ্ৰীৰ বিকল্পৰ উপস্থিতিয়ে সেইবোৰৰ চাহিদা হ্রাস কৰে।
(ছ) বর্ধিত উৎপাদনশীলতাৰ লাভালাভ উন্নত দেশবোৰত নিৰ্মিত সামগ্ৰীৰ উৎপাদকসকলে কম মূল্যৰ জৰিয়তে নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহলৈ প্ৰেৰণ নকৰে।
(জ) নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ অৰ্থনৈতিক বিকাশ বাণিজ্যৰ উপাৰ্জনৰ চৰ্তাৱলীৰ দ্বাৰা সূচিত কৰা হৈছে।
গায়কে আঙুলিয়াই দিছে যে নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ শেহতীয়া ঋণ সমস্যা বৃদ্ধিয়ে তেওঁলোকৰ বাবে বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ অৱনতিৰ ধাৰণাটোক দুটা ধৰণে আন এটা পাক প্ৰদান কৰিছে। প্ৰথমতে, ৰপ্তানিৰ পৰা প্ৰাপ্ত ধনৰ এক উচ্চ অনুপাত আমদানিৰ বাবে উপলব্ধ নহয়।
দ্বিতীয়তে, IMF- প্রেৰিত সমন্বয় আৰক্ষীৰ বাবে বাহ্যিক ঋণ পৰিশোধ কৰাৰ বাবে ৰপ্তানি বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ ওপৰত চাপ বৃদ্ধি হৈছে। এই চাপবোৰে ঋণগ্ৰস্ত নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহক তেওঁলোকৰ ৰপ্তানি উপার্জন বৃদ্ধি কৰিবলৈ আন দৰিদ্ৰ দেশবোৰৰ সৈতে প্ৰতিযোগিতা কৰিবলৈ প্ৰস্তুত কৰে। ইয়াৰ ফলত এই দেশবোৰৰ ৰপ্তানি সামগ্ৰীৰ মূল্য হ্রাস হয়।
30. অর্থনৈতিক বিকাশত বৈদেশিক বাণিজ্যৰ অৱদান কি? (What are the contributions of foreign trade to economic growth?)
উত্তৰঃ বৈদেশিক বাণিজ্য বিভিন্ন ধৰণে অর্থনৈতিক বিকাশত অৰিহণা যোগায়। ইয়াৰ ভিতৰত কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ হৈছে নিম্নলিখিতবোৰ —
(i) বৈদেশিক বাণিজ্যৰ প্ৰাথমিক কাম হৈছে মূলধনী সামগ্ৰীৰ আমদানি ক্ৰয়ৰ উপায় অন্বেষণ কৰা, যাৰ অবিহনে উন্নয়নৰ কোনো প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ হ’ব নোৱাৰে।
(ii) বাণিজ্যে প্রযুক্তিৰ প্ৰবাহ প্ৰদান কৰে যি উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধিৰ বাবে অনুমতি দিয়ে আৰু ইয়াৰ ফলত হ্ৰস্বম্যাদী গুণক প্রভাৱও পৰে।
(iii) বৈদেশিক বাণিজ্য গতিশীল পৰিৱৰ্তনৰ বাবে চাপ সৃষ্টি কৰে —
(ক) আমদানিৰ পৰা প্ৰতিযোগিতামূলক চাপ।
(খ) প্রতিযোগিতামূলক ৰপ্তানি বজাৰৰ চাপ। আৰু
(গ) সম্পদৰ এক উন্নত আৱণ্টন।
(iv) ৰপ্তানিৰ দ্বাৰা সম্পূৰ্ণ ব্যৱহাৰ হয় যাৰ ফলত স্কেলৰ অর্থনীতি প্রাপ্ত হয়, উৎপাদনৰ আৰ্হি ঘৰুৱা চাহিদাৰ পৰা পৃথক হয় আৰু নতুন প্ৰযুক্তিৰ অৱশোষণৰ সৈতে পৰিচয় বৃদ্ধি কৰে।
(v) বৈদেশিক বাণিজ্য বেছিভাগ শ্রমিকৰ কল্যাণ বৃদ্ধি কৰে। ই কমেও চাৰিটা ধৰণে এনে কাম কৰে—
(ক) ডাঙৰ ৰপ্তানি উচ্চ মজুৰিলৈ ৰূপান্তৰিত হয়।
(খ) যিহেতু শ্ৰমিকসকল উপভোক্তা, বাণিজ্য তেওঁলোকক আমদানিৰ সামগ্ৰীৰ জৰিয়তে তাৎক্ষণিক লাভ আনি দিয়ে।
(গ) ই শ্ৰমিকসকলক অধিক উৎপাদনশীল হ’বলৈ সক্ষম কৰে কিয়নো তেওঁলোকে উৎপাদন কৰা সামগ্ৰীৰ মূল্য বৃদ্ধি হয়। আৰু
(ঘ) বাণিজ্যে ঔদ্যোগিকৰ পৰা উন্নয়নশীল দেশলৈ প্ৰযুক্তি স্থানান্তৰ বৃদ্ধি কৰে যাৰ ফলত দেশবোৰত প্রাপ্তকর্তা অধিক দক্ষ শ্রমিকৰ চাহিদা হয়।
(ঙ) বেছিভাগ উন্নয়নশীল দেশত দৰিদ্ৰতা হ্ৰাস কৰাৰ সৈতে বাণিজ্যৰ প্ৰতি বর্ধিত মুক্ততা শক্তিশালীভাৱে জড়িত হৈ আছে। বুৰঞ্জীবিদ আর্নল্ড টয়নবীয়ে কোৱাৰ দৰে ‘সভ্যতা’ ‘মিমেচিছ’ৰ জৰিয়তে বিয়পি পৰিছে অর্থাৎ অনুকৰণ বা কেৱল নকল কৰা। চমুকৈ, বাণিজ্য বিভিন্ন অঞ্চলৰ কাৰক প্ৰতিভাশালী অধিক দক্ষ ব্যৱহাৰ কঢ়িয়াই আনি আৰু লোকসকলক যোগানৰ দক্ষ উৎসৰ পৰা সামগ্ৰী প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ সক্ষম কৰি বিকাশ বৃদ্ধি কৰি অর্থনৈতিক কল্যাণ বৃদ্ধিত সহায় কৰে।
31. প্ৰিবিচ-চিংগাৰ থিচিছৰ সমালোচনাবোৰ লিখা। (Write down the criticisms of Prebisch-Singer thesis.)
উত্তৰঃ প্ৰিবিচ-চিংগাৰ থেচিছক কেইবাটাও ভিত্তিত সমালোচনা কৰা হৈছে–
(ক) অনুমানৰ বাবে দৃঢ় আধাৰ নহয়ঃ নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ বাবে বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ ধৰ্মনিৰপেক্ষ অৱনতিৰ অনুমান নিৰ্মিত সামগ্ৰীৰ তুলনাত প্ৰাথমিক ৰপ্তানিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। এই ক্ষেত্ৰত, মনত ৰাখিব লাগিব যে নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ বিভিন্ন প্রাথমিক সামগ্ৰী ৰপ্তানি কৰা হয়। কেতিয়াবা তেওঁলোকে কিছুমান নির্মিত সামগ্রীও ৰপ্তানি কৰে। তেওঁলোকে, একে সময়তে, কেৱল নির্মিত সামগ্রী আমদানি নকৰে কিন্তু লগতে কেইবাটাও প্রাথমিক সামগ্রী আমদানি কৰে। সেয়েহে, কেৱল প্ৰাথমিক বনাম নিৰ্মিত ৰপ্তানিৰ আধাৰত বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ বিষয়ে এক দৃঢ় অনুমান লোৱা উচিত নহয়।
(খ) প্রাথমিক ৰপ্তানিকৰ্তাসকলৰ লাভ আৰু লোকচানৰ ত্রুটিপূর্ণ বিবৃতিঃ জগদীশ ভাগৱতীয়ে আঙুলিয়াই দিছে যে এই থিচিছত নিয়োজিত বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ সূচকে প্রাথমিক সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানিকৰ্তাসকলৰ লাভক কম কৈছে। একে সময়তে, প্রাথমিক উৎপাদকসকলৰ লোকচানৰ অতিৰিক্ত বিবৃতি আছে।
(গ) টি.ও.টি.-ৰ ত্রুটিপূর্ণ সূচকঃ প্ৰিবিচ-চিংগাৰ হাইপোথিচিছ সূচীৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, যি হৈছে ব্ৰিটিছ সামগ্ৰীৰ বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ বিপৰীত। এই সূচকে সামগ্ৰীৰ গুণগত পৰিৱর্তন, নতুন প্ৰকাৰৰ সামগ্ৰীৰ উপস্থিতি, পৰিবহণৰ দৰে সেৱা আদি উপেক্ষা কৰে। কিণ্ডল বাৰ্জাৰৰ মতে, ১৮৭০ চনৰ পৰা ১৯৩০ চনলৈ ব্ৰিটিছ বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ ওপৰত আধাৰিত সাধাৰণীকৰণ ইউৰোপৰ আন উন্নত দেশবোৰৰ বাবে সঁচা নহয়।
(ঘ) যোগানৰ স্থিতিৰ অৱহেলাঃ বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলী নিৰ্ধাৰণত, প্ৰেবিচ-চিংগাৰ থেচিছে কেৱল চাহিদাৰ চৰ্তাৱলী বিবেচনা কৰে। যোগানৰ স্থিতি, যিবোৰ সময়ৰ সৈতে যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে, অৱহেলা কৰা হৈছে। আপেক্ষিক মূল্য, দৰাচলতে, কেৱল চাহিদাৰ চৰ্তৰ ওপৰতেই নিৰ্ভৰ নকৰে কিন্তু যোগানৰ স্থিতিৰ ওপৰতো নিৰ্ভৰ কৰে।
(ঙ) একচেটিয়া শক্তিৰ সামান্য প্ৰভাৱঃ এই থিচিছৰ সমর্থনত এটা যুক্তি আছিল যে কৃষিতকৈ উদ্যোগত বিদ্যমান একচেটিয়া শক্তিৰ উচ্চ স্তৰৰ ফলত উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ বাবে বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলী ধৰ্মনিৰপেক্ষভাৱে অৱনতি ঘটিছিল। এই সন্দৰ্ভত, এইটোও সম্মত হৈছিল যে একচেটিয়া উপাদানে নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ কাৰিকৰী প্ৰগতিৰ লাভালাভবোৰ ৰখাটো নিষিদ্ধ কৰিছিল। অভিজ্ঞতামূলক প্রমাণে এনে ধৰণৰ তৰ্কৰ শাৰীসমৰ্থন কৰা নাই।
(চ) এংগেলৰ নিয়মৰ অপ্ৰযোজ্যতাঃ উন্নত দেশসমূহত প্রাথমিক সামগ্ৰীৰ চাহিদাত ধৰ্মনিৰপেক্ষ হ্রাস এংগেলৰ আইনৰ বাবে দায়ী আছিল। কিন্তু এইটো সঁচা নহয় কিয়নো এই আইন খাদ্যৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য, কেঁচা সামগ্ৰীৰ ক্ষেত্ৰত নহয়, যি নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ পৰা ৰপ্তানিৰ যথেষ্ট অনুপাত।
(ছ) বিদেশী বিনিয়োগৰ পৰা লাভান্বিতঃ নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ বাবে বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ অৱনতি কেতিয়াবা উৎপাদিত সামগ্ৰীৰ কম মূল্যৰ জৰিয়তে উন্নত দেশবোৰৰ দ্বাৰা তেওঁলোকলৈ উৎপাদনশীলতা লাভ ৰক্ষা নকৰাৰ সৈতে সম্পর্কিত নহয়, তথাপিও বিদেশী বিনিয়োগৰ পৰা লাভালাভবোৰ সামগ্রী উদ্ভাৱন, সামগ্রী উন্নয়ন আৰু সামগ্ৰী বৈচিত্ৰকৰণৰ জৰিয়তে নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ বাবে প্ৰযোজ্য হৈছে। এই লাভালাভবোৰে বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলী আৰু বিকাশৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ ওপৰত বিদেশী বিনিয়োগৰ যিকোনো বিৰূপ প্রভাৱ কমাব পাৰে।
(জ) প্রাথমিক সামগ্ৰীৰ চাহিদাৰ তাৰতময মূল্যাঙ্কন কৰা কঠিনঃ সেই সময়ছোৱাত, বিশ্বৰ জনসংখ্যা, উৎপাদন কৌশল, জীৱন ধাৰণৰ মানদণ্ড আৰু পৰিবহণৰ মাধ্যমত যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হৈছিল। সেই বিস্তৃত বিকাশবোৰৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত, প্রাথমিক সামগ্ৰীৰ বাবে বিশ্বৰ চাহিদাৰ পৰিৱৰ্তন আৰু বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ ওপৰত সেই পৰিৱৰ্তনবোৰৰ প্ৰভাৱ সঠিকভাৱে মূল্যাঙ্কন কৰাটো অত্যন্ত কঠিন।
(ঝ) ৰপ্তানি অস্থিৰতা আৰু মূল্যৰ তাৰতম্যঃ প্ৰিবিচ-চিংগাৰ থিচিছে পৰামৰ্শ দিছিল যে নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহত ৰপ্তানিৰ অস্থিৰতা মূলতঃ নিৰ্মিত সামগ্ৰীৰ তুলনাত প্ৰাথমিক সামগ্ৰীৰ মূল্যৰ তাৰতম্যৰ বাবে হৈছিল। ইয়াৰ বিপৰীতে, মেক বিনে কৈছিল যে সেই দেশবোৰত ৰপ্তানিৰ অস্থিৰতা মূল্যৰ তাৰতম্যৰ সলনি পৰিমাণৰ তাৰতম্যৰ বাবে হ’ব পাৰে।
(ঞ) ঘৰুৱা খণ্ডৰ ব্যয়ত নহয় ৰপ্তানি খণ্ডৰ বিকাশঃ এই থিচিছত, চিংগাৰে দাবী কৰিছিল যে দৰিদ্ৰ দেশবোৰত বিদেশী বিনিয়োগে, কোনো সন্দেহ নাই, ৰপ্তানি খণ্ডটো বৃদ্ধি কৰিছিল কিন্তু ই ঘৰুৱা খণ্ডৰ বিকাশৰ মূল্যত আছিল। অৱশ্যে, এই বিবাদ সদায়ে সঁচা নহয় কিয়নো বিদেশী বিনিয়োগে সদায় ঘৰুৱা বিনিয়োগত ভিৰ কৰা নাই। যদি বিদেশী বিনিয়োগে কেৱল ৰপ্তানি খণ্ডৰ বিকাশত সহায় কৰিছে, আনকি ইয়াক গ্ৰহণযোগ্য বুলি গণ্য কৰিব লাগে কিয়নো কিছু বিকাশ কোনো বিকাশতকৈ ভাল। বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলীৰ অৱনতিক ঘৰৱা খণ্ডৰ বিকাশ নোহোৱাৰ সৈতে সম্পর্কিত কৰাটো বহুদূৰ আগুৱাই যোৱা।
(ট) ত্রুটিপূর্ণ আঁচনিৰ নিৰ্দেশঃ প্ৰিবিচে বাণিজ্যৰ অৱনতি হোৱা চৰ্তাৱলী পূৰণ কৰিবলৈ নিম্নতম বিকশিত দেশসমূহৰ দ্বাৰা সংৰক্ষণবাদী নীতি গ্ৰহণৰ নিৰ্দেশ দিছিল। উন্নত দেশবোৰৰ পৰা আমদানিৰ ওপৰত শুল্ক বা শুল্ক বিহীন সীমাবদ্ধতাৰ পৰা যিকোনো লাভ সর্বাধিক কেৱল কম সময়ৰ বাবে হ’ব পাৰে কিয়নো সেইবোৰে তেওঁলোকৰ পৰা প্ৰতিশোধমূলক পদক্ষেপ ল’ব যাৰ ফলত এল.ডি.চি.ৰ অধিক আঘাত হ’ব।
বৰ্তমানৰ বাণিজ্যিক সীমাবদ্ধতা ধ্বংস কৰাৰ ব্যৱস্থাত, প্রিবিছৰ পৰামৰ্শ কাৰ্যকৰী কৰাটো প্ৰায় সম্ভৱ নহয়। উন্নয়নশীল দেশসমূহত বাণিজ্যৰ চৰ্তাৱলী উন্নত কৰাৰ বাবে ৰপ্তানি প্ৰচাৰ, আমদানি প্রতিষ্ঠাপন, অনুকূল বাণিজ্য চুক্তি আৰু উপযুক্ত মুদ্ৰা আৰু বিত্তীয় পদক্ষেপ গ্ৰহনৰ অধিক আশ্রয় লোৱা উচিত।
32. সামষ্টিবাণী অস্থিৰতাৰ ওপৰত বিডীয় বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱ কি? (What is the impact of Financial Globalization on Macroeconomic volatility?)
উত্তৰঃ তাত্ত্বিকভাৱে, বিত্তীয় বিশ্বায়নে উন্নয়নশীল দেশবোৰক উৎপাদন আৰু ব্যৱহাৰৰ অস্থিৰতা ভালদৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। প্ৰকৃততে, বিভিন্ন তত্ত্বই বুজায় যে বিত্তীয় একত্ৰীকৰণৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি হোৱাৰ লগে লগে উৎপাদনৰ তুলনাত ব্যৱহাৰৰ অস্থিৰতা হ্ৰাস হ’ব লাগে, বিশ্বব্যাপী বিত্তীয় বিবিধতাৰ মূল কথাটো হ’ল যে এখন দেশে ইয়াৰ উপাৰ্জনৰ কিছু বিপদাশংকা বিশ্ববজাৰলৈ স্থানান্তৰ কৰিবলৈ সক্ষম হয়। যিহেতু বেছিভাগ উন্নয়নশীল দেশ তেওঁলোকৰ উৎপাদন আৰু কাৰক প্ৰভাৱশালী গাঁথনিত বিশেষত্ব প্রাপ্ত কৰে, তেওঁলোকে, তত্ত্বগতভাৱে, আন্তর্জাতিক ব্যৱহাৰ বিপদাশংকা ভাগ-বতৰাৰ জৰিয়তে উন্নত দেশবোৰতকৈ অধিক ডাঙৰ লাভ প্রাপ্ত কৰিব পাৰে- অর্থাৎ বিশ্বব্যাপী উৎপাদনত অংশীদাৰিত্বৰ বিনিময়ত তেওঁলোকৰ ঘৰুৱা উৎপাদনৰ অংশ কাৰ্যকৰীভাৱে বিক্ৰী কৰি।
বিশেষকৈ, যদিও আগৰ তিনিটা দশকৰ তুলনাত ১৯৯০-ৰ দশকত উৎপাদন বৃদ্ধিৰ অস্থিৰতা গঢ় হ্রাস পাইছে, উপার্জন বৃদ্ধিৰ তুলনাত ব্যৱহাৰ বৃদ্ধিৰ অস্থিৰতা, গঢ় হিচাপত, ১৯৯০-৯১ দশকত উদীয়মান বজাৰ অৰ্থনীতিৰ বাবে বৃদ্ধি পাইছে, যিটো ঠিক বিত্তীয় বিশ্বায়নৰ দ্রুত বৃদ্ধিৰ সময় আছিল। অর্থাৎ, কাকতখনৰ পিছত অধিক বিতংভাৱে যুক্তি দিয়াৰ দৰে, আন্তৰ্জাতিক পুঁজি বজাৰত প্ৰ’চাইকেল প্ৰৱেশাধিকাৰে আৰ্থিকভাৱে একত্রিত বিকাশশীল অৰ্থনীতিৰ বাবে ব্যৱহাৰৰ আপেক্ষিক অস্থিৰতাৰ ওপৰত এক বিকৃত প্রভাৱ পেলোৱা দেখা গৈছে।
আমোদজনকভাৱে, তথ্যবোৰৰ ওপৰত অধিক সূক্ষ্ম দৃষ্টিয়ে এক থ্রেশ্বহোল্ড প্রভাৱৰ সম্ভাৱ্য উপস্থিতিৰ পৰামর্শ দিয়ে। নিম্ন স্তৰৰ বিত্তীয় একত্রীকৰণত, বিত্তীয় একত্রীকৰণৰ স্তৰত বৃদ্ধি ব্যৱহাৰৰ আপেক্ষিক অস্থিৰতা বৃদ্ধিৰ সৈতে সম্পর্কিত। বিত্তীয় একত্ৰীকৰণৰ স্তৰ এটা সীমা অতিক্ৰম কৰাৰ পিছত, অৱশ্যে, সংগঠনটো ঋণাত্মক হৈ পৰে। অৰ্থাৎ, আর্থিকভাৱে পর্যাপ্তভাৱে মুকলি থকা দেশবোৰৰ বাবে, আপেক্ষিক ব্যৱহাৰৰ অস্থিৰতা হ্ৰাস হ’বলৈ আৰম্ভ কৰে। এই অনুসন্ধানটো সম্ভৱতঃ এই দৃষ্টিভংগীৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূর্ণ যে আন্তর্জাতিক বিত্তীয় একত্ৰীকৰণে ঘৰুৱা বিত্তীয় খণ্ডৰ বিকাশত সহায় কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত, ঘৰুৱা সামষ্টিক অস্থিৰতা হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। অৱশ্যে, এতিয়ালৈকে, বিত্তীয় একত্ৰীকৰণৰ এই লাভালাভবোৰ মুখ্যতঃ ঔদ্যোগিক দেশবোৰৰ বাবে প্ৰাপ্ত হোৱা দেখা গৈছে।
এই ক্ষেত্ৰত, উন্নয়নশীল অর্থনীতিবোৰৰ মাজত বিত্তীয় আৰু মুদ্ৰা সংকটৰ প্ৰসাৰক প্ৰায়ে বিত্তীয় বিশ্বায়নৰ সৈতে সম্পর্কিত “বর্ধিত বেদনা”ৰ এক স্বাভাৱিক পৰিণাম হিচাপে গণ্য কৰা হয়। পিছৰটোৱে বিভিন্ন ৰূপ ল’ব পাৰে। প্ৰথমতে, আন্তর্জাতিক বিনিয়োগকাৰীসকলৰ গতি ব্যৱসায় আৰু পখিলাত জড়িত হোৱাৰ প্ৰৱণতা আছে, যি বিকাশশীল অর্থনীতিৰ বাবে অস্থিতিশীল হ’ব পাৰে। দ্বিতীয়তে, আন্তর্জাতিক বিনিয়োগকাৰীসকলে ঘৰুৱা বাসিন্দাসকলৰ সৈতে উন্নয়নশীল দেশবোৰৰ মুদ্ৰাৰ ওপৰত অনুমানমূলক আক্রমণত লিপ্ত হ’ব পাৰে, তাৰ ফলত অস্থিৰতা সৃষ্টি হ’ব পাৰে যি তেওঁলোকৰ অৰ্থনৈতিক আৰু নীতিগত মৌলিকতাৰ ওপৰত আধাৰিত নহয়। তৃতীয়ত, সংক্ৰমণৰ আশংকাই অন্যথা স্বাস্থ্যৱান দেশবোৰৰ বাবে এক ডাঙৰ ভাবুকি প্ৰদান কৰে, কিয়নো আন্তর্জাতিক বিনিয়োগকাৰীসকলে ঘৰুৱা কাৰকৰ সৈতে সম্পর্কিত নথকা কাৰণত এই দেশবোৰৰ পৰা মূলধন প্রত্যাহাৰ কৰিব পাৰে। চতুর্থত, এখন চৰকাৰে, আনকি ই গণতান্ত্রিকভাৱে নির্বাচিত হ’লেও, ভবিষ্যত প্রজন্মৰ স্বার্থক পৰ্যাপ্ত গুৰুত্ব নিদিব পাৰে। যেতিয়া ভৱিষ্যত আৰু বৰ্তমান প্ৰজন্মৰ স্বাৰ্থ পৃথক হয়, যাৰ ফলত চৰকাৰে অত্যধিক পৰিমাণৰ ঋণ বহন কৰে তেতিয়া ই এক সমস্যা হৈ পৰে। বিত্তীয় বিশ্বায়নে, চৰকাৰবোৰৰ বাবে ঋণ বহন কৰা সহজ কৰি, এই “অত্যধিক ঋণ লোৱা” সমস্যাটো বৃদ্ধি কৰিব পাৰে। এই চাৰিটা ধাৰণা অপৰিহাৰ্যভাৱে স্বতন্ত্ৰ নহয় আৰু ইজনে সিজনক শক্তিশালী কৰিব পাৰে।
এই হাইপোথেচাইজড প্ৰভাৱবোৰৰ বাবে কিছু অভিজ্ঞতামূলক সমর্থন আছে। উদাহৰণস্বৰূপে, প্রমাণ আছে যে আন্তর্জাতিক বিনিয়োগকাৰীসকলে উন্নত দেশবোৰতকৈ উদীয়মান বজাৰত অধিক পৰোপকাৰ আৰু গতিৰ ব্যৱসায়ত জড়িত হয়। শেহতীয়া গৱেষণাই আন্তর্জাতিক বিত্তীয় বজাৰত সংক্ৰমণৰ উপস্থিতিৰ পৰামৰ্শ দিয়ে। ইয়াৰ উপৰিও, কিছুমান উন্নয়নশীল দেশে তেওঁলোকৰ মূলধন বজাৰ মুকলি কৰে, তেওঁলোকে অস্থায়ীভাৱে উচ্চ স্তৰৰ বাহ্যিক ঋণ জমা কৰা দেখা যায়।
সংক্ষিপ্ত ৰূপত কবলৈ গ’লে, বিকাশ বৃদ্ধিৰ বাহিৰে, বিত্তীয় বিশ্বায়নৰ এক তাত্ত্বিক লাভালাভ হৈছে উন্নয়নশীল দেশবোৰক সামষ্টিক অস্থিৰতা ভালদৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া, বিশেষকৈ উৎপাদনৰ অস্থিৰতাৰ তুলনাত ব্যৱহাৰৰ অস্থিৰতা হ্ৰাস কৰি। প্ৰমাণবোৰে পৰামৰ্শ দিয়ে, ইয়াৰ পৰিৱৰ্তে, বিত্তীয় একত্ৰীকৰণৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত থকা দেশবোৰে উৎপাদন আৰু ব্যৱহাৰ দুয়োটাৰ উচ্চ স্থিৰতাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ বিপদাশংকাৰ সন্মুখীন হৈছে।
33. বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱত প্ৰতিষ্ঠান আৰু শাসনৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা। (Discuss the role of institutions and governance in effects of globalization.)
উত্তৰঃ যদিও বিত্তীয় বিশ্বায়ন আৰু বিকাশ বা ব্যৱহাৰৰ অস্থিৰতাৰ মাজত এক সৰল সম্পর্ক বিচাৰি পোৱাটো কঠিন, সম্পৰ্কত অৰৈখিকতা বা থ্রেছহোল্ড প্ৰভাৱৰ কিছুমান প্রমাণ আছে। বিত্তীয় বিশ্বায়ন, ভাল সামষ্টিক অর্থনৈতিক নীতি আৰু সুঘৰুৱা শাসনৰ সৈতে, বিকাশৰ বাবে অনুকূল যেন লাগিছে। উদাহৰণস্বৰূপে, ভাল মানৱ মূলধন আৰু শাসন থকা দেশবোৰে প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ (FDI) আকৰ্ষিত কৰাত অধিক ভাল প্রদর্শন কৰে, যি বিশেষকৈ বিকাশৰ বাবে অনুকূল। অধিক নির্দিষ্টভাবে, শেহতীয়া গৱেষণাই দেখুৱাইছে যে FDI প্রবাহৰ ওপৰত দুৰ্নীতিৰ এক শক্তিশালী নেতিবাচক প্রভাৱ আছে। একেদৰে, চৰকাৰী কাৰ্যকলাপৰ স্বচ্ছতা, যি হৈছে সুশাসনৰ আন এক মাত্রা, আন্তর্জাতিক মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ পৰা বিনিয়োগৰ প্ৰবাহৰ ওপৰত এক শক্তিশালী ইতিবাচক প্রভাৱ পেলায়।
বিত্তীয় বিশ্বায়নৰ সৈতে সম্পর্কিত বিপদাশংকাৰ কাৰকবোৰৰ প্রতি এখন উন্নয়নশীল দেশৰ দুর্বলতাও সামষ্টিক অর্থনৈতিক নীতি আৰু ঘৰুৱা শাসনৰ মানদণ্ডৰ পৰা স্বতন্ত্ৰ নহয়। উদাহৰণস্বৰূপে, গৱেষণাই দেখুৱাইছে যে এক অতি মূল্যৱান বিনিময় হাৰ আৰু এক অতিৰিক্ত ঘৰুৱা ঋণবৃদ্ধি প্ৰায়ে মুদ্রা সংকটৰ আগতে হয়। ইয়াৰ উপৰিও, স্বচ্ছতাৰ অভাৱ আন্তর্জাতিক বিনিয়োগকাৰীসকলৰ দ্বাৰা অধিক পশুপালনৰ আচৰণৰ সৈতে সম্পর্কিত বুলি দেখা গৈছে, যি এখন উন্নয়নশীল দেশৰ বিত্তীয় বজাৰঅস্থিৰ কৰিব পাৰে। অৱশেষত, প্রমাণে দেখুৱায় যে উচ্চ পৰিমাণৰ দুৰ্নীতিয়ে এখন দেশৰ মূলধনৰ প্ৰবাহৰ গঠন প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত ইয়াক অনুমাণিক আক্রমণ আৰু সংক্ৰমণৰ প্ৰভাৱৰ বিপদাশংকাৰ প্ৰতি অধিক অসুৰক্ষিত কৰি তুলিব পাৰে।
সেয়েহে, বিত্তীয় বিশ্বায়নৰ পৰা লাভালাভ প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে উন্নয়নশীল দেশ এখনৰ সামঞ্জস্য আৰু আন্তর্জাতিক মূলধন প্ৰবাহৰ অস্থিৰতাৰ প্ৰতি ইয়াৰ আপেক্ষিক দুৰ্বলতা ইয়াৰ সামষ্টিক সামষ্টিক পৰিকাঠামো আৰু ইয়াৰ প্ৰতিষ্ঠান দুয়োটাৰ মানদণ্ডৰ দ্বাৰা যথেষ্ট প্রভাৱিত হ’ব পাৰে।
34. বিত্তীয় বিশ্বায়নে উন্নয়নশীল দেশবোৰত বিকাশত সহায় কৰে নেকি? (Does financial globalization promote growth in developing countries?)
উত্তৰঃ বিত্তীয় বিশ্বায়নে নীতিগতভাবে কেইবাটাও মাধ্যমৰ জৰিয়তে উন্নয়নশীল দেশসমূহত বিকাশৰ হাৰ বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰিব পাৰে। ইয়াৰে কিছুমানে অর্থনৈতিক বিকাশৰ নিৰ্ধাৰকসকলক প্ৰত্যক্ষভাবে প্রভাবিত কৰে ঘৰুৱা সঞ্চয় বৃদ্ধি, মূলধনৰ ব্যয় হ্রাস, উন্নত পৰা উন্নয়নশীল দেশলৈ প্ৰযুক্তি স্থানান্তৰ, আৰু ঘৰুৱা বিত্তীয় খণ্ডৰ বিকাশ। পৰোক্ষ প্ৰণালীবোৰ, যিবোৰ কিছুমান ক্ষেত্ৰত প্ৰত্যক্ষ প্ৰণালীতকৈ অধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ হ’ব পাৰে, ইয়াত অন্তর্ভুক্ত থাকে উন্নত বিপদাশংকা ব্যৱস্থাপনাৰ বাবে বর্ধিত উৎপাদন বিশেষজ্ঞতা, আৰু প্ৰতিযোগিতামূলক চাপ বা বিশ্বায়নৰ “অনুশাসন প্ৰভাৱ”ৰ দ্বাৰা প্ৰেৰিত সামষ্টিক সামষ্টিক নীতি আৰু প্ৰতিষ্ঠান দুয়োটাৰ উন্নতি।
অধিক আর্থিকভাৱে মুক্ত বিকাশশীল অৰ্থনীতিৰ গোটৰ বাবে গঢ় জনমূৰি উপাৰ্জন কম আর্থিকভাৱে মুক্ত অৰ্থনীতিৰ গোটতকৈ অধিক অনুকূল হাৰত বৃদ্ধি হয়। ই প্রকৃততে এক কাৰণমূলক সম্পৰ্ক প্ৰতিফলিত কৰে নে নাই আৰু এই সম্পৰ্কটো আন কাৰকৰ বাবে নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ বাবে শক্তিশালী নে নহয়, অৱশ্যে, অমীমাংসিত প্রশ্ন হৈ আছে। এই বিষয়ৰ সাহিত্য, যেনেকৈ আছে, নির্ণায়ক প্রমাণ উপস্থাপন নকৰে। কেইখনমান কাকতত বিকাশৰ ওপৰত বিত্তীয় একত্ৰীকৰণৰ ইতিবাচক প্ৰভাৱ পোৱা যায়। অবশ্যে, সংখ্যাগৰিষ্ঠলোকে হয় কোনো প্রভাব বা সর্বাধিক মিশ্ৰিত প্ৰভাৱ বিচাৰি নাপায়। সেয়েহে, আজিলৈকে কৰা বিশাল গৱেষণা প্ৰচেষ্টাৰ ফলাফলবোৰৰ এক উদ্দেশ্যমূলক পঢ়াটোৱে সূচায় যে তাত্ত্বিক যুক্তিৰ বাবে কোনো শক্তিশালী, শক্তিশালী আৰু অভিন্ন সমর্থন নাই যে প্ৰতিটো বিত্তীয় বিশ্বায়নে অর্থনৈতিক বিকাশৰ উচ্চহাৰ প্ৰদান কৰে।
সম্ভৱতঃ এইটো আচৰিত নহয়। কেইবাজনো লেখকে উল্লেখ কৰা অনুসৰি, জনমুৰি উপাৰ্জনৰ বেছিভাগ ক্ৰছ-কান্ট্রি পার্থক্য মূলধন-শ্রমিক অনুপাতৰ পাৰ্থক্যৰ পৰা নহয় কিন্তু মুঠ কাৰক উৎপাদনশীলতাৰ পাৰ্থক্যৰ পৰা হয়, যাক শাসন আৰু আইনৰ শাসনৰ দৰে “কোমল“ কাৰকৰ দ্বাৰা ব্যাখ্যা কৰিব পাৰি।এই ক্ষেত্ৰত, যদিও বিত্তীয় বিশ্বায়ন গ্ৰহণৰ ফলত অধিক মূলধনপ্ৰবাহ হ’ব পাৰে, তথাপিও দ্রুত বিকাশ হোৱাৰ সম্ভাৱনা নাই। ইয়াৰ উপৰিও, এই কাকতখনত পিছত অধিক বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰা অনুসৰি, মূলধন একাউণ্ট উদাৰীকৰণ থকা কিছুমান দেশে ব্যয়বহুল বেঙ্কিং বা মুদ্রা সংকটৰ সৈতে সম্পর্কিত উৎপাদন হ্রাস অনুভৱ কৰিছে। আগতে উল্লেখ কৰা অনুসৰি, এক বৈকল্পিক সম্ভাৱনা হৈছে যে বিত্তীয় বিশ্বায়নে উন্নত প্রতিষ্ঠান আৰু ঘৰুৱা নীতি কঢ়িয়াই আনে কিন্তু এই পৰোক্ষ চেনেলবোৰ মানক প্রত্যাক্রমণ পৰিকাঠামোত ধৰিব নোৱাৰি।
চমুকৈ, যদিও বিত্তীয় বিশ্বায়নে, তত্ত্বগতভাৱে, বিভিন্ন মাধ্যমৰ জৰিয়তে অর্থনৈতিক বিকাশ বৃদ্ধিত সহায় কৰিব পাৰে, এতিয়ালৈকে কোনো শক্তিশালী অভিজ্ঞতামূলক প্রমাণ নাই যে এই কাৰণমূলক সম্পৰ্ক পৰিমাণগতভাৱে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। এইবোৰে বিত্তীয় মুক্ততা আৰু বাণিজ্যমুক্ততাৰ মাজত এক আকর্ষণীয় পার্থক্য দেখুৱায়, কিয়নো গৱেষণা পত্ৰসমূহৰ এক বৃহৎ অংশই দেখিছে যে পিছৰটোৱে অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ ওপৰত ইতিবাচক প্ৰভাৱ পেলাইছে।
