Class 12 History Chapter 10 সম্রাট আৰু ইতিহাস Question Answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapter Assam Board HS Class 12 History Chapter 10 সম্রাট আৰু ইতিহাস and select needs one.
Class 12 History Chapter 10 সম্রাট আৰু ইতিহাস
Also, you can read the AHSEC book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per AHSEC (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of AHSEC All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 12 History Chapter 10 সম্রাট আৰু ইতিহাস Solutions for All Subject, You can practice these here.
সম্রাট আৰু ইতিহাস
পাঠ: ১০
দ্বিতীয় খণ্ড
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। মােগল শব্দটো ক’ৰ পৰা আহিছে ?
উত্তৰঃ মংগােল শব্দৰ পৰা আহিছে ।
প্রশ্ন ২। কেতিয়া আৰু ক’ত বাবৰৰ জন্ম হৈছিল ?
উত্তৰঃ ১৪৮৩ খ্রীষ্টাব্দত ফৰগণা নামৰ ঠাইত বাবৰৰ জন্ম হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩। কোন চনত প্রথম পাণিপথৰ যুদ্ধ সংঘটিত হৈছিল ।
উত্তৰঃ ১৫২৬ খ্রীষ্টাব্দত প্রথম পাণিপথৰ যুদ্ধ সংঘটিত হৈছিল ।
প্রশ্ন ৪। বাবৰৰ পিছত কোন সম্রাট হৈছিল ?
উত্তৰঃ বাবৰৰ পিছত তেওঁৰ পুত্র হুমায়ুন সম্রাট হৈছিল ।
প্রশ্ন ৫। কোন চনত চেৰচাহৰ মৃত্যু হয় ?
উত্তৰঃ ১৬৪৫ খ্রীষ্টাব্দত চেৰচাহৰ মৃত্যু হয় ।
প্রশ্ন ৬। মােগল যুগৰ সর্বশ্রেষ্ঠ সম্রাট বুলি কাক কোৱা হয় ?
উত্তৰঃ আকবৰক সর্বশ্রেষ্ঠ সম্রাট বুলি কোৱা হয় ।
প্রশ্ন ৭। আলমগীৰ উপাধি কোনে লৈছিল ?
উত্তৰঃ ঔৰংজেৱে আলমগীৰ উপাধি লৈছিল ।
প্রশ্ন ৮। মােগল সাম্রাজ্য প্রতিষ্ঠাতা কোন ?
উত্তৰঃ বাবৰ ।
প্রশ্ন ৯। মােগলসকলে কিয় নিজকে টাইমুবিদ বুলি কয় ?
উত্তৰঃ মােগলসকল টাইমূৰৰ বংশধৰ আছিল বাবে ।
প্রশ্ন ১০। মােগল যুগৰ ইতিহাসবােৰ কি ভাষাত লিখা হৈছিল ?
উত্তৰঃ ফার্সী ভাষাত লিখা হৈছিল ।
প্রশ্ন ১১। মােগলসকলৰ মাতৃভাষা কি আছিল ?
উত্তৰঃ মােগলসকলৰ মাতৃভাষা আছিল তুর্কী ।
প্রশ্ন ১২। ৰামায়ণখন ফাচী ভাষলৈ কোনে অনুবাদ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ বাৰাউনীয়ে অনুবাদ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৩৷ চিত্রকলাক কোনে যাদুকল বুলি কৈছিল ?
উত্তৰঃ আবুল ফজলে তেনেদৰে কৈছিল ।
প্রশ্ন ১৪। ‘ আকবৰ নামা ’ কোনে লিখিছিল ?
উত্তৰঃ আবুল ফজলে লিখিছিল ।
প্রশ্ন ১৫। বাদচাহ নামাৰ লেখক কোন ?
উত্তৰঃ হামিদ লাহিৰী ।
প্রশ্ন ১৬। বাদচাহ নামাখন আনুষ্ঠানিকভাৱে কেতিয়াৰ পৰা প্ৰকাশ কৰা হয় ?
উত্তৰঃ ১৯৯৭ চনত প্ৰকাশ কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ১৭। আগ্রা দুর্গ কোনে কেতিয়া নির্মাণ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ ১৫৬০ চনত আকবৰে নিৰ্মাণ কৰাইছিল ।
প্রশ্ন ১৮। লাহােৰত কোনে ৰাজধানী স্থাপন কৰিছিল ?
উত্তৰঃ আকবৰে স্থাপন কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৯। ঝাৰােখা বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ বেলকণীক ঝাৰােখা বােলা হৈছিল ।
প্রশ্ন ২০। দিৱান – ই – আম কি ?
উত্তৰঃ ৰাজ প্রাসাদৰ সাৰ্বজনীক সভাভৱনক বােলা হৈছিল ।
প্রশ্ন ২১। ‘দেৱানই – খাচ ’ বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ মােগল সম্রাটসকলৰ নিজা গােপনীয় সভাখনকে ‘ দেৱান – ই – খাচ ’ বুলিছিল ।
প্রশ্ন ২২। হেৰেম শব্দৰ অর্থ কি ?
উত্তৰঃ পৱিত্র স্থান ।
প্রশ্ন ২৩। হুমায়ুন নামাৰ ৰচক কোন ?
উত্তৰঃ হুমায়ুন নামাৰ ৰচক হ’ল গুলবদন বেগম ।
প্রশ্ন ২৪। মস শব্দৰ অর্থ কি ?
উত্তৰঃ স্থান বা পদমর্যাদা ।
প্রশ্ন ২৫। দেৱান – এ – আল্লাৰ অর্থ কি ?
উত্তৰঃ মােগল যুগৰ বিত্তমন্ত্রী ।
প্রশ্ন ২৬। অর্থ লিখা :
চাহেনচাহ , জাহাংগীৰ , চাহজাহান ।
উত্তৰঃ ( ক ) চাহেনচাহ – ৰজাৰ ৰজা ।
( খ ) জাহাংগীৰ — বিশ্ব নিজৰ অধীন কৰোতা ।
( গ ) চাহজাহান – বিশ্বৰ ৰজা ।
প্রশ্ন ২৭৷ মােগল ডাঙৰীয়াসকলৰ দুটা বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ ( ক ) ধৰ্মৰ প্রতি গােড়ামী বা জাকাত বাধ্যতামূলকভাৱে পালন ।
( খ ) তিনি বেলা নামাজেৰে আল্লাৰ নাম লােৱা বাধ্যতামূলক আছিল ।
প্রশ্ন ২৮। কাজী কাক কোৱা হৈছিল ?
উত্তৰঃ মুখ্য বিচাৰপতিজনক কাজী বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ২৯। দেশমুখ কাক কোৱা হৈছিল ?
উত্তৰঃ শিবাজীৰ শাসন কালৰ জমিদাৰসকলক দেশমুখ বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩০। পাগী কাক কোৱা হয় ?
উত্তৰঃ শিবাজী নেতৃত্বাধীন নিয়মীয়া সৈন্যসকলক পাগা বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩১। জায়াবিট বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ নিয়মীয়া আইনী ব্যৱস্থাক জায়াবিট কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩২। ফাউজদাৰ কাক কোৱা হৈছিল ?
উত্তৰঃ মােগল যুগৰ মুখ্য প্রশাসনীয় বিষয়াজনক ফাউজদাৰ বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩৩। ন্যায়াদেশ কাক কোৱা হৈছিল ?
উত্তৰঃ মাৰাঠা শাসনকালৰ মুখ্যসকলক ন্যায়াদেশ বােলা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩৪। মৰদেশ মুখ কাক কোৱা হয় ?
উত্তৰঃ শিৱাজীৰ শাসনকালৰ দান – দক্ষিণাৰ লগত জড়িত লােকসকলক মৰদেশ মুখ বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩৫। শিলদাৰ কাক কোৱা হৈছিল ?
উত্তৰঃ শিৱাজীৰ অশ্বাৰােহী বাহিনীক শিলদাৰ বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩৬। চেৰচাহৰ পূৰ্বৰ নাম কি আছিল ?
উত্তৰঃ ফৰিদ আছিল চেৰচাহৰ পূৰ্বৰ নাম ।
প্রশ্ন ৩৭। আকবৰৰ শৈশৱকালৰ অভিভাৱক কোন আছিল ?
উত্তৰঃ বৈৰাম খা আছিল আকবৰৰ অভিভাৱক ।
প্রশ্ন ৩৮। ঔৰংজেৱে কোনজন শিখ ধর্মগুৰুক হত্যা কৰিছিল ?
উত্তৰঃ শিখ গুৰু টেগবাহাদুৰক হত্যা কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৩৯। গ্রেট্রাংকৰােড কোনে নির্মাণ কৰাইছিল ?
উত্তৰঃ চেৰচাহে নির্মাণ কৰাইছিল ।
প্রশ্ন ৪০। শিখ ধৰ্মৰ প্রতিষ্ঠাতাজন কোন ?
উত্তৰঃ গুৰু নানকদেৱ আছিল শিখ ধৰ্মৰ প্রৱর্তক ।
প্রশ্ন ৪১। মহাভাৰতখন ফাৰচী ভাষালৈ কি নামেৰে অনুবাদ কৰা হৈছিল ?
উত্তৰঃ ৰাজম নামা নামেৰে অনুবাদ কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৪২। বাবৰৰ স্মৃতি কি ভাষাত ৰচনা কৰা হৈছিল ?
উত্তৰঃ প্রথমে তুর্কী ভাষাত লিখি পিছলৈ ফাৰী ভাষাত অনুবাদ কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৪৩। চিত্রকলাক কোনে যাদুকলা বুলি কৈছিল ?
উত্তৰঃ আবুৰ ফজলে কৈছিল ।
প্রশ্ন ৪৪। হুমায়ুন নামা কোনে ৰচনা কৰিছিল ?
উত্তৰঃ গুলবদন বেগমে ৰচনা কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৪৫। পেচকচ কি আছিল ?
উত্তৰঃ পেচকচ ৰজাৰ অনুচৰ আছিল ।
চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। মােগল ইতিহাসৰ পৰা কি তথ্য আহৰণ কৰিব পাৰি ?
উত্তৰঃ মােগল ইতিহাসৰ পৰা আমি সেই যুগৰ সমাজ ব্যৱস্থা , শাসকসকলৰ শাসন ব্যৱস্থা , ধর্ম , চিত্র – ভাস্কর্য আৰু বিদেশী লােকসকলৰ লগত মােগলসকলৰ সম্পৰ্কৰ বিষয়ে জানিব পাৰাে ।
প্রশ্ন ২। মােগল শব্দটো ক’ৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে ?
উত্তৰঃ মােগল শব্দটো মংগােল শব্দৰ পৰা আহিছে । মংগােলসকলক এটা ফৈদে তেওঁলােকৰ আদি বাসস্থানৰ পৰা মধ্য এছিয়াৰ পশ্চিমাংশলৈ গৈ সেই ঠাইৰ মুছলমানসকলৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পর্ক স্থাপন কৰিছিল । এই অঞ্চলৰ লােকে তেওঁলােকক ‘মুঘল’ বুলি কৈছিল । পিছলৈ এই মুঘল শব্দৰ পৰা মােগল শব্দটোৰ উদ্ভৱ হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩। মােগলসকলে কিয় নিজকে টাইমূৰী বুলি কৈছিল ?
উত্তৰঃ মােগলসকলে নিজকে টাইমূৰী বুলি কৈছিল । কাৰণ তেওঁলােক তুর্কী আক্ৰণকাৰী টাইমূৰ বংশধৰ আছিল ।
প্রশ্ন ৪। ইতিহাসসমূহ ৰচনা কৰাৰ দুটা উদ্দেশ্য লিখা ।
উত্তৰঃ ( ক ) মােগল সাম্রাজ্যক এখন জ্ঞানদ্বীপ্ত সাম্রাজ্যৰ ৰূপত দাঙি ধৰাৰ প্রয়াসেৰে মােগল ইতিহাস ৰচনা কৰিছিল ।
( খ ) মােগল সাম্রাজ্যৰ বিৰােধিতা কৰাসকলৰ কার্য ভালনে বেয়া সেইটো দেখুওৱাৰ কাৰণেও ইতিহাস ৰচনা কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৫। আকবৰে কোনটো ভাষাক আৰু কিয় দৰবাৰী ভাষা হিচাপে ঘােষণা কৰিছিল ?
উত্তৰঃ আকবৰে পােন প্রথমে বহু চিন্তা – ভাবনাৰ অন্তত ফাৰচী ভাষাক দৰবাৰী ভাষা হিচাপে স্বীকৃতি দিছিল কাৰণ ইৰানী আৰু মধ্য এছিয়াৰ প্ৰৱাসীসকলে সম্রাট আকবৰক ফাৰচী ভাষাৰ প্ৰতি আকৃষ্ট কৰে ।
প্রশ্ন ৬। নষ্টালিক শৈলী কি ?
উত্তৰঃ নষ্টালিক শৈলী আছিল আকবৰৰ অতি জনপ্রিয় । কাৰণ এইবিধ এবিধ তৰল শৈলী যত পথালি সমতল পাতত কলমেৰে লিখা হৈছিল । কলমসমূহ ৫ ৰ পৰা ১০ মি . দীঘল জোঙা নিবযুক্ত আছিল ।
প্রশ্ন ৭। কোনে কেতিয়া এছিয়াটিক ছ’চাইটি গঠন কৰিছিল ?
উত্তৰঃ ১৭৮৪ খ্রীষ্টাব্দত ছাৰ উইলিয়াম জনছৰ নেতৃত্বত এছিয়াটিক ছ’চাইটি গঠন হৈছিল । ভাৰীয় পাণ্ডুলিপিৰ সম্পাদনা আৰু ছপাৰ কাম হাতত লােৱাই আছিল এই অনুষ্ঠানটোৰ প্রধান উদ্দেশ্য আৰু লক্ষ্য ।
প্রশ্ন ৮। সুলহ – ই – কৌল মানে কি বুজা ?
উত্তৰঃ সুলহ – ই – কৌল মানে হ’ল –পূর্ণ শান্তি । অর্থাৎ সকলাে ধৰ্ম আৰু সম্প্রদায়ৰ প্রতি সহিষ্ণুতা প্রদর্শন কৰা আদর্শ বা নীতিটোক সুলহ – ই – কৌল মতাদর্শ বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৯। জিজিয়া কৰ কি ?
উত্তৰঃ মােগলৰ সময়লৈ অমুছলমান লােকৰ ওপৰত এক ধর্মীয় কৰ আৰােপ কৰা হৈছিল । ইয়াকে জিজিয়া কৰ বােলা হৈছিল । অৱশ্যে এই কৰৰ পৰা শিশু , মহিলা আৰু ব্রাহ্মণসকলক বাদ দিয়া হৈছিল ।
প্রশ্ন ১০। জাহানাৰা কোন আছিল ? তেওঁৰ দুটা অৱদানৰ কথা উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ জাহানাৰা চাহজাহানৰ জীয়ৰী আছিল । তেওঁৰ দুটা অৱদান হ’ল—
( ক ) বছৰি তেওঁ এজন উচ্চ পদবী মনসবদাৰৰ সমানেই ৰাজহ সংগ্ৰহ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল ।
( খ ) জাহানাৰাই অর্থনৈতিক উৎসসমূহ নিজৰ নিয়ন্ত্রণলৈ আনিবলৈ সক্ষম হৈছিল ।
প্রশ্ন ১১। হুমায়ুনৰ লগত অহা দুজন শিল্পীৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ হুমায়ুনৰ লগত অহা দুজন শিল্পীৰ নাম হ’ল — মীৰ চৈয়দ আলি আৰু আব্দুছ ছামাদ ।
প্রশ্ন ১২। দৈৱিক পােহৰৰ ধাৰণাটো মােগল চিত্রসমূহে কেনেদৰে প্ৰকাশ কৰিছে ?
উত্তৰঃ দৈৱিক পােহৰৰ ধাৰণা মতে মােগল সম্রাটসকলে ভগৱানৰ পৰা প্রত্যক্ষভাৱে এক ঐশ্বৰিক শক্তি লাভ কৰিছিল । উদাহৰণ হিচাপে মােগলসকলৰ ৰাণী আলানকুৰাই শিবিৰত জিৰণী লৈ থকা সময়ত এক সূৰ্যৰ ৰশ্মি বা স্বর্গীয় পােহৰৰ দ্বাৰা গৰ্ভৱতী হৈছিল ।
প্রশ্ন ১৩। আবুল ফজলৰ মতে মােগল সম্রাট কি চাৰিটা সত্তা ৰক্ষা কৰিছিল ?
উত্তৰঃ আবুল ফজলৰ মতে মােগল সম্রাটে ৰক্ষা কৰা চাৰিটা সত্তা হ’ল— জীৱন , ধন , সন্মান আৰু বিশ্বাস ।
প্রশ্ন ১৪। আকবৰৰ পিছৰ উত্তৰাধিকাৰীসকল কোন আছিল ?
উত্তৰঃ আকবৰৰ পিছৰ উত্তৰাধিকাৰীসকল হ’ল — জাহাংগীৰ , চাহজাহান আৰু ঔৰংজীৱ ।
প্রশ্ন ১৫। কেতিয়া আৰু কাৰ শাসনকালত মােগল সাম্রাজ্যৰ পতন ঘটিছিল ?
উত্তৰঃ ১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পিছত শেষ মােগল সম্রাট দ্বিতীয় বাহাদুৰৰ শাসনকালত মােগল সাম্রাজ্যৰ ছবি চিৰকালৰ বাবে মাৰ গৈছিল ।
প্রশ্ন ১৬। কোনে কেতিয়া আৰু কাক বাদচাহ নামা গ্রন্থখন উপহাৰ হিচাপে দিছিল ?
উত্তৰঃ ১৭৯৯ খ্রীষ্টাব্দত অযােধ্যাৰ নৱাবে সচিত্র বাদচাহ নামা গ্ৰন্থখন ইংলেণ্ডৰ সম্রাট তৃতীয় জর্জক উপহাৰ হিচাপে দিছিল । বর্তমান ই ইংলেণ্ডৰ ৰাজকীয় সংগ্রহালাত সংৰক্ষিত হৈ আছে ।
প্রশ্ন ১৭। মােগলৰ অধীনৰ অভিজাত বর্গ বা শ্রেণীবােৰৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ এই শ্রেণী বা বর্গবােৰ হ’ল — ইবানী , তুবানী , আফগানী , ৰাজপুত , দাক্ষিণী আদি ।
প্রশ্ন ১৮। মােগলৰ ৰাজকীয় দৰবাৰৰ ভাষা কি আছিল ?
উত্তৰঃ ফার্চী ভাষা ।
প্রশ্ন ১৯। কোন চনত মােগল সাম্রাজ্য লােপ পাইছিল ?
উত্তৰঃ ১৮৫৭ চনৰ শেষত ।
প্রশ্ন ২০। সাৰত সালিম আৰু জমিনবচ মানে কি বুজা ?
উত্তৰঃ সাৰত সালিম আৰু জমিনবচ মানে হ’ল- মােগল সম্রাটক অভিবাদন জনােৱা দুটা পদ্ধতি বা নিয়ম । সাৰত সালিম পদ্ধতি মতে কোনাে ব্যক্তিয়ে সম্রাটক সোঁহাত ক্রমে ভূমি বা মাটিৰ পৰা ক্ৰমাৎ লাহে লাহে ওপৰলৈ তুলি তলুৱা শিৰত লগাই অভিবাদন জনাব লাগিছিল । জমিনবচ মানে হ’ল ভূমি বা মাটি হাতেৰে চুমা খােৱা ।
প্রশ্ন ২১। মােগল সম্রাটসকলে ৰছৰত কেইটা আৰু কি কি উৎসৱ পালন কৰিছিল ?
উত্তৰঃ মােগল সম্রাটসকলে বছৰত তিনিটা উৎসৱ পালন কৰিছিল । এই তিনিটা উৎসৱ হ’ল — সূর্যবর্ষ অনুসৰি সম্রাটৰ জন্মদিন পালন , চন্তবর্য অনুসৰি সম্রাটৰ জন্মদিন পালন আৰু নৌৰজ অর্থাৎ ইৰাণী নৱবর্ষ উদ্যাপন ।
প্রশ্ন ২২। তুলদান মানে কি বুজা ?
উত্তৰঃ জন্মদিনত সম্রাটে দগাপাল্লাত নিজৰ ওজন জুখি সমপৰিমাণৰ বিভিন্ন বয় – বস্তু আদি দান কৰিছিল । ইয়াকে তুলাদান বুলি কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ২৩। হেৰেম বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ মােগলসকলে পাৰিবাৰিক ক্ষেত্ৰত হেৰেম শব্দটো প্রায় ব্যৱহাৰ কৰিছিল । হেৰেম শব্দটো পার্চি শব্দ হাৰামৰ পৰা উৎপত্তি হৈছে । ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল পৱিত্র স্থান ।
প্রশ্ন ২৪। গুলবদন বেগম কোন আছিল ?
উত্তৰঃ গুলবদন বেগম হুমায়ুনৰ ভগ্নী আৰু আকবৰৰ খুৰীয়েক আছিল । তেওঁ তুর্কী আৰু ফাৰচী ভাষাত বিশেষ জ্ঞান লাভ কৰিছিল । তেৱেঁই হুমায়ুন নামা গ্রন্থখন প্রণয়ন কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২৫। মনসৱ বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ মনসৱ শব্দৰ অৰ্থ হৈছে স্থান বা পদমর্যাদা । ইয়াৰ দ্বাৰা মােগল ৰাজ কর্মচাৰীক বুজোৱা হৈছিল । মােগল মত্সব ‘ জাট ’ আৰু সওৱাৰ এই নামৰ দুটা সংখ্যাৰ দ্বাৰা পৰিচিত হৈছিল । জাট হৈছে মূল মত্সবদাৰ জনৰ পদমর্যাদা । ইয়াৰ দ্বাৰা তেওঁৰ প্ৰাসংগিক সংগঠনটোত তেওঁৰ স্থান আৰু বেতন সূচায় । আনহাতে সওৱাৰে তেওঁৰ অধীনত কিমান অশ্বাৰােহী বাহিনী ৰাখিব পাৰিব তাকো সূচাইছিল ।
| Sl. No. | সূচী-পত্ৰ |
| Chapter 1 | ইটা মণি আৰু হাড়বােৰ |
| Chapter 2 | ৰজা কৃষক আৰু নগৰসমূহ |
| Chapter 3 | স্বজন বৰ্ণ আৰু শ্রেণী |
| Chapter 4 | দার্শনিক প্রত্যয় আৰু স্থাপত্য |
| Chapter 5 | যুগে যুগে অসম |
| Chapter 6 | পর্যটকৰ দৃষ্টিভংগীৰে |
| Chapter 7 | ভক্তি আৰু চুফী পৰম্পৰা, ধার্মিক বিশ্বাসৰ পৰিৱৰ্তন আৰু ধর্মীয় গ্রন্থ |
| Chapter 8 | এখন সাম্রাজ্যৰ ৰাজধানী বিজয়নগৰ |
| Chapter 9 | কৃষক, জমিদাৰ আৰু ৰাজ্য |
| Chapter 10 | সম্রাট আৰু ইতিহাস |
| Chapter 11 | উপনিবেশবাদ আৰু গ্রাম্য সমাজ |
| Chapter 12 | বিদ্রোহীসকল আৰু ৰাজ |
| Chapter 13 | ঔপনিবেশিক কালৰ ভাৰতীয় নগৰ |
| Chapter 14 | মহাত্মা গান্ধী আৰু জাতীয় আন্দোলন: সমসাময়িক দৃষ্টিৰে |
| Chapter 15 | ভাৰত বিভাজন আৰু ৰাজনীতি |
| Chapter 16 | ভাৰতীয় সংবিধান সংকলন |
প্রশ্ন ২৬। জেছুইটসকল কোন আছিল ?
উত্তৰঃ জেছুইটসকল ইউৰােপৰ খ্রীষ্টানধর্ম প্রচাৰক আছিল । মােগল দৰবাৰত তেওঁলােকে স্থান লাভ কৰিছিল । কাৰণ আকবৰে খ্রীষ্টান ধৰ্মৰ বিষয়ে জানিবলৈ বৰ আগ্রহী আছিল । সেয়ে তেওঁ গােৱাৰ জেছুইটসকল ধর্ম প্রচাৰকসকলক তেওঁৰ ৰাজসভালৈ আমন্ত্রণ কৰি আনিছিল ।
প্রশ্ন ২৭। ফটেহপুৰ চিক্রিৰ বিষয়ে লিখা ।
উত্তৰঃ ফটেহপুৰ চিক্রি হ’ল আকবৰৰ ধর্মবিষয়ক তথ্য আলােচনা বা সভা । ধর্ম বিষয়ৰ সকলাে দিশ আলােচনা কৰাৰ কাৰণে ফটেহপুৰ চিক্রিৰ ইবাদত খানালৈ হিন্দু , মুছলিম , জৈন , পাৰ্চী আৰু খ্রীষ্টান ধর্মগুৰুসকলক আমন্ত্রণ কৰিছিল । তেওঁলােকৰ সৈতে ধর্মীয় বাদ – বিবাদত লিপ্ত হৈ বিভিন্ন ধৰ্মৰ উচ্চ আদর্শসমূহৰ বিষয়ে বিতংকৈ জানি লৈ নিজৰ ধর্ম সম্পর্কে স্পষ্ট ধাৰণা কৰি লৈছিল ।
প্রশ্ন ২৮। চাহজাহান ময়ুৰ সিংহাসনৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ চাহজাহান ময়ুৰ সিংহানখন তেওঁৰ শিল্পনুৰাগৰ অপূর্ব নিদর্শন আছিল । শিল্পী বেবাদল খাৰ তত্ত্বাবধানত এই সিংহাসন নির্মাণ কৰা হৈছিল । দুটা ময়ুৰ আকৃতিৰ এই সিংহাসন দীঘলে ৩-১/২ গজ , পুতলে ২-১/২ গজ আৰু ওখ ৫ গজ আছিল । সিংহাসনৰ ওপৰৰ ছালখন ১২ টা খুটাৰ ওপৰত ৰখা হৈছিল । ৮৬ লাখ টকাৰ মূল্যৱান ৰত্ন আৰু ১৪ লাখ টকা মূল্যৰ এক লাখ তােলা সােণ এই সিংহাসনত খটোৱা হৈছিল । ইয়াক নির্মাণ কৰাৰ কাৰণে প্রায় সাত বছৰ কাল লাগিছিল । ইয়াত এক লাখ টকা মূল্যৰ ৰুবী পাথৰ আছিল ।
প্রশ্ন ২৯। ডাক চকী বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ চেৰচাহৰ শাসন কালত বাটৰুৱাই জিৰণী লােৱাৰ কাৰণে কিছুমান অতিথিশালা নির্মাণ কৰা হৈছিল । ইয়াকে ডাক চকী বােলা হৈছিল । কাৰণ চৰকাৰী চিঠি – পত্ৰবােৰ এইডাক চকীৰ জৰিয়তে দূৰ – দূৰণিলৈ প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল । এইবােৰক ডাকঘৰ বুলিও কোৱা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩০। তুজুক – ই- বাবৰীৰ বিষয়ে লিখা ।
উত্তৰঃ বাৰৰ জীৱনীমূলক গ্ৰন্থখনক তুজুক – ই – বাবৰী বা বাবৰ – নামা ’ নামে জনা যায় । বাবৰ নামাৰ প্রধান বৈশিষ্ট্য আছিল ইয়াৰ স্পষ্টবাদিতা আৰু সত্যবাদিতা । কাৰণ বাবৰ নামাত বাবৰে নিজৰ দোষ – গুণৰো স্পষ্টভাৱে প্ৰকাশ কৰিছিল । আনকি তেওঁৰ বেয়া গুণবােৰ তেওঁ স্পষ্টভাৱে উল্লেখ কৰাৰ কাৰণে কুণ্ঠাবােধ কৰা নাছিল । বাবৰৰ জীয়ৰী গুলবদনে এই গ্ৰন্থখন পাৰ্চী ভাষালৈ অনুবাদ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৩১। বুলন্দ দৰৱাজা ক’ত অৱস্থিত ? কোনে ইয়াক নির্মাণ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ বুলন্দ – দৰৱাজা ফটেহপুৰ চিক্রিত অৱস্থিত । আকবৰে ইয়াক নিৰ্মাণ কৰাইছিল । ই আছিল আকবৰৰ নির্মাণশৈলীবােৰৰ ভিতৰত শ্রেষ্ঠ নিদর্শন ।
প্রশ্ন ৩২। চেহেৰা বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ মুখৰ আকৃতিক সাধৰণতে চেহেৰা বুজায় । উল্লেখযােগ্য যে চেৰচাহৰ শাসনকালত প্রতিজন সৈনিক বিস্তৃত বিৱৰণ লােৱাৰ নিয়ম আছিল । আনকি তেওঁলােকৰ দেহৰ গঠনলৈ লক্ষ্য কৰা হৈছিল । এনে ব্যৱস্থাৰ ফলত সুঠাম আৰু নিৰােগী লােকসকলকহে সৈনা বাহিনীত মকুল কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩৩। আকবৰক কিয় মােগল যুগৰ শ্ৰেষ্ঠ সম্রাট বুলি কোৱা হয় ?
উত্তৰঃ বহুতাে ঐতিহাসিকে মােগল যুগৰ শাসকসকলৰ ভিতৰত আকবৰক শ্রেষ্ঠ সম্রাট বুলি ক’ব খােজে । কাৰণ আকবৰে এখন সাম্রাজ্য প্রতিষ্ঠা কৰাই নাছিল , তেওঁ এই সাম্রাজ্যৰ সকলাে দিশ উচ্চ পর্যায়লৈ লৈ গৈছিল । এই বিশাল সাম্রাজ্যৰ সুৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰতাে তেওঁ পদক্ষেপ গ্রহণ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল । ইয়াৰ ফলত তেওঁৰ শাসনকালত মােগল সাম্রাজ্যৰ বিৰুদ্ধে কোনাে বৈদেশিক আক্রমণ সংঘটিত হােৱা নাছিল ।
প্রশ্ন ৩৪। হুমায়ুন আৰু আকবৰৰ দিনৰ কলা আৰু চিত্র শিল্পৰ উন্নতিৰ বিষয়ে চমুকৈ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ হুমায়ুন আৰু আকবৰৰ দিনত ভাৰতীয় কলা আৰু চিত্রৰ যথেষ্ট প্রসাৰ লাভ কৰিছিল । কাৰণ দুয়ােজনে এই দিশত পৃষ্ঠপােষকতা কৰিছিল । হুমায়ুনৰ দিনত মীৰ চৈয়দ আলি আব্দুল চামাল নামৰ শিল্পীজনে হুমায়ুনৰ ৰাজসভাক পৃষ্ঠপােষকতা কৰিছিল । ঠিক তেনেদৰে আকবৰৰ ৰাজসভাতাে বহুতাে চিত্রশিল্পী আৰু ভাস্কৰবিদক উচ্চ স্থান দিছিল আৰু এই দিশত কাম কৰাৰ কাৰণে পৃষ্ঠপােষকতা আগবঢ়াইছিল ।
প্রশ্ন ৩৫। বাদচাহ নামাৰ বিষয়ে চমুটোকা লিখা ।
উত্তৰঃ চাহজাহান এজন শিক্ষিত লােক আছিল । ফৰাচী আৰু হিন্দী ভাষাত তেওঁৰ ব্যুৎপত্তি আছিল । সাহিত্যৰ প্ৰতিও তেওঁৰ অনুৰাগ আছিল , সেয়ে তেওঁৰ পৃষ্ঠপােষকতাত আবুল ফজলৰ এজন শিষ্য আব্দুল হামিদ লাহােৰীয়ে তেওঁৰ বিখ্যাত ইতিহাস সাহিত্য বাদচাহ নামা ’ ৰচনা কৰিছিল ।বাদচাহ নামা এখন বিখ্যাত ইতিহাস বিষয়ক গ্রন্থ আছিল । এই গ্রন্থখন তিনিটা স্তম্ভত প্রকাশ কৰা হৈছিল । এই গ্রন্থখনত মােগল যুগৰ বিভিন্ন দিশৰ ধাৰাবাহিক বিৱৰণ পােৱা যায় ।
প্রশ্ন ৩৬। আকবৰ নামাৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা ।
উত্তৰঃ আকবৰ নাম আৰু বাদচাহ নামা চিত্র সম্বলিত মােগল ইতিহাসৰ ভিতৰত দুখন প্রসিদ্ধ ইতিহাস । প্রতিখন গ্রন্থ পােন্ধৰশ পৃষ্ঠাৰ । ইয়াত যুদ্ধ , দুর্গবেষ্টনী , চিকাৰ , স্মাৰক , গৃহ নির্মাণ , দৰবাৰ আদি বহুতাে চবি আছে ।
আকবৰৰ নামাৰ লেখক আছিল আবুল ফজল । তেওঁ এই গ্রন্থখন তিনিটা অধ্যায়ত ভাগ কৰি লিখিছিল । ইয়াৰ প্ৰথম দুটা অধ্যায় হল ইতিহাস বিষয়ক । তৃতীয়টো অধ্যায় হ’ল আইন – ই – আকবৰী । প্রথম অধ্যায়ত আদমৰ পৰা আৰম্ভ কৰি আকবৰৰ জীৱনৰ দীঘলীয়া বর্ণনা দিয়া হৈছে । দ্বিতীয় অধ্যায়ত আকবৰৰ ৰাজত্বৰ ৪৬ বছৰ কালৰ বৰ্ণনা দিয়া হৈছে । আকবৰ নামাৰ সমসাময়িক ভাৰতৰ সমাজ ব্যৱস্থা আৰু শাসন ব্যৱস্থাক এট ধর্ম নিৰপেক্ষ দৃষ্টিকোণৰ পৰা বিচাৰ কৰা হৈছিল । আকবৰে সার্বজনীন সহিষ্ণুনীতি অৱলম্বন কৰি এক ৰাষ্ট্র গঠনৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল । সেয়ে আবুল ফজলে এই গ্রন্থখনিত মােগল সাম্রাজ্যক হিন্দু , জৈন , ইছলাম আদি বিভিন্ন ধর্মাৱলম্বী , বিভিন্ন জাতিৰ এক সংমিশ্ৰণত সাংস্কৃতিক সাম্রাজ্য হিচাপে বর্ণনা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৩৭। মােগল দৰবাৰত পাণ্ডুলিপি প্রস্তুত কৰাৰ দুটা পদ্ধতিৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ পাণ্ডুলিপি মঞ্চত কৰা হৈছিল । কাগজ প্রস্তুতকাৰীয়ে পাণ্ডুলিপিৰ ফলকবােৰ তৈয়াৰ কৰিছিল । লিপিকাৰসকলে মূলপাঠ্যৰ পৰা কপি কৰিছিল । পেইণ্টাৰসকলে দৃশ্যবােৰ আঁকিছিল । কিতাপ বন্ধাসকলে সযতনে কিতাপ আকাৰে বান্ধি অলংকৃত বকলাৰে বান্ধি ৰাখিছিল । পাণ্ডুলিপিবােৰ সংগ্ৰহ কৰি সযতনে ৰখা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৩৮। খাজা মইনুদ্দিনৰ দৰগাহ জনপ্রিয় হােৱাৰ দুটা কাৰণ লিখা ।
উত্তৰঃ ইয়াৰ দুটা কাৰণ হ’ল –
( ক ) এই দৰগাহলৈ যােৱাৰ ক্ষেত্ৰত যােগাযােগ ব্যৱস্থা অতি উন্নত আছিল ।
( খ ) খাজা মইনুদ্দিন মহান নেতা হােৱাৰ লগতে তেওঁৰ শিষ্যসকলে উচ্চ আধ্যাত্মিক চিন্তাধাৰাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত আছিল ।
প্রশ্ন ৩৯। ‘কিতাবখানা ’ বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ কিতাপখানা মানে হ’ল পুথিভবাল বা পাণ্ডুলিপি লিখা আৰু সংৰক্ষণ কৰা ঠাই । ইয়াৰােপৰি ইয়াত নতুন পাণ্ডুলিপি প্রস্তুত কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৪০। মােগল সম্রাটসকলে গঢ়ি তােলা দুখন ৰাজধানী নগৰৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ মােগল সম্রাটসকলে গঢ়ি তােলা দুখন ৰাজধানীনগৰ হ’ল আগ্রা আৰু ফটেহপুৰ চিক্রি ।
ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। আকবৰৰ ধর্ম সম্বন্ধে আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ এজন সফল শাসনকর্তা হিচাপে আন আন দিশৰ দৰে ধর্মীয় দিশতাে আকবৰে কৃতকার্যতা লাভ কৰিছিল । উদাৰ ধর্মীয় নীতিৰ কাৰণে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মনত আকবৰ এজন শ্রেষ্ঠ ৰজা হিচাপে প্রতিষ্ঠা লাভ কৰিছে ।
ভাৰতবৰ্ষৰ দৰে এখন দেশত মুছলমানৰ শাসন ব্যৱস্থা স্থায়ী কৰিবলৈ হ’লে যে এক উদাৰ ধর্মীয় নীতিৰ জৰিয়তে দেশৰ প্ৰতিটো সম্প্রদায়ক একত্রিত কৰাটো খুবেই প্রয়ােজন , আকবৰে ভালদৰে উপলব্ধি কৰিছিল । সেয়ে শাসন কালৰ প্ৰথমৰ পৰাই আকবৰে ৰাষ্ট্ৰীয় নীতিক ধর্মীয় গণ্ডীৰ পৰা উর্ধ্বত ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল । সকলাে ধৰ্মৰ দিশসমূহ ফঁহিয়াই আলােচনা কৰাৰ কাৰণে আকবৰে এটা উপাসনা ঘৰ ( ইবাদত খানা ) সজাই লৈছিল আৰু সদায় বিভিন্ন ধর্মাৱলম্বী পণ্ডিতসকলৰ সৈতে আলােচনা কৰিছিল ।
আকবৰে বিভিন্ন উপায়ে ধৰ্মৰ মূল তত্ত্ববােৰ জানিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল । ইয়াৰ ফলত আকবৰৰ ধমিত সলনি হ’বলৈ ধৰে । তেওঁৰ ধর্ম মতে নির্দিষ্ট সীমাৰেখা অতিক্রম কৰি সকলােৰে মনত এটা সার্বজনীন ভাবৰ সৃষ্টি হয় । আকবৰৰ এনেকুৱা অসাম্প্রদায়িক মনােভাৱৰ কাৰণে বিশেষকৈ উলেমাসকল আকবৰৰ বিৰােধী হৈ পৰিছিল । গােড়া উলেমাসকলে ধর্ম বিষয়ত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰাটো মুঠেও পচন্দ কৰা নাছিল । সেয়ে ধর্ম বিষয়ক নিজৰ হাতলৈ অনাৰ
কাৰণে আকবৰে শেখ মুবাৰকৰ সহায়ত এখন দলিল প্রস্তুত কৰি উলিয়ায় । এই দলিল অনুসৰি ১৫৭১ খ্রীষ্টাব্দত আকবৰে নিজকে ধর্ম সম্বন্ধীয় সকলাে বিষয়ৰ মুৰব্বী বুলি আৰু ধর্ম বিষয়ত তেওঁৰ সিদ্ধান্তই চূড়ান্ত হ’ব বুলি ঘােষণা কৰিছিল ।
এজন চতুৰ ৰাজনীতিজ্ঞ হিচাপে আকবৰে ভালদৰে উপলব্ধি কৰিছিল যে বিভিন্ন মিশ্রিত ধৰ্মাৱলম্বী লােকৰ দ্বাৰা গঠিত ভাৰতৰ দৰে এখন বিশাল দেশ শাসন কৰিবলৈ হ’লে সকলােবােৰ ধর্মীয় নিষ্পেষণৰ পৰা আঁতৰত থাকিব লাগিব । সেয়ে আকবৰৰ শাসন ব্যৱস্থাত কোনাে ভেদাভেদ নাৰাখি গুণানুসাৰে হিন্দু – মুছলমান উভয়পক্ষৰ লােকক শাসনৰ বিভিন্ন দিশত নিযুক্তি দিছিল । ভগৱান আৰু মানসিংহক তেওঁলােকৰ পদমর্যাদা ৰক্ষা কৰি সৈন্যবাহিনীৰ উচ্চ পদত নিযুক্ত কৰিছিল । ঠিক সেইদৰে বীৰবল আৰু টোডৰমলেও আকবৰৰ ৰাজসভাত সন্মানজনক পদবী লাভ কৰিছিল । তেওঁ নিজেও হিন্দু কন্যাৰ পাণি গ্রহণ কৰিছিল । ইয়াৰ উপৰি হিন্দুসকলৰ ওপৰত লগােৱা জিজিয়া কৰ ( জনমূৰি কৰ ) আৰু তীর্থযাত্রী ওপৰত লগােৱা কৰ তুলি দিছিল ।
হিন্দুসকলৰ শিক্ষাৰ উন্নতিৰ কাৰণে আকবৰে বহুতাে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল । উল্লেখযােগ্য যে আকবৰে হিন্দুধর্মৰ ওপৰত কোনাে হস্তক্ষেপ কৰা নাছিল যদিও হিন্দু সমাজত প্রচলিত কু – প্রথাসমূহ দূৰ কৰাৰ কাৰণে তেওঁ কেতিয়াও দ্বিধাবােধ কৰা নাছিল । পােনপ্রথমে আকবৰৰ ৰাজত্বকালতেই সতীদাহ প্রথা ৰােধ কৰাৰ কাৰণে ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰিছিল । অৱশ্যেই ই কার্যকৰী হােৱা নাছিল যদিও ইয়াৰ প্ৰভাৱ অতি সুদূৰপ্ৰসাৰী আছিল । হিন্দু বিধবা বিবাহ প্রচলন আৰু বাল্য বিবাহ আকবৰেই প্রথমে ৰােধ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২। আকবৰৰ দিনই – ইলাহীৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা ।
উত্তৰঃ আকবৰৰ সময়ত বিভিন্ন ধর্মাৱলম্বী লােকৰ মাজত ধৰ্মক কেন্দ্ৰ কৰি নানা ৰকমৰ বিৰােধৰ ভাব চলি আহিছিল । আকবৰে অনুভৱ কৰিছিল যে বিভিন্ন ধর্মমতবােৰৰ মাজত থকা বিৰােধে ৰাজনৈতিক ঐক্য বিনষ্ট কৰে । সেয়ে এক নির্দিষ্ট ধৰ্মৰ মাজেদি সকলােৰে মনত সার্বজনীন ভাব গঢ়ি তােলাৰ হকে আকবৰে ১৫৮২ খ্রীষ্টাব্দত দিন – ই – ইলাহী ’ নামেৰে এটা নতুন ধর্ম উলিয়ায় । বৈষ্ণৱ ধৰ্মৰ একেশ্বৰবাদ’ৰ ভেটিত ই প্রতিষ্ঠিত আছিল । বহুতে ইয়াক একেশ্বৰবাদ পাৰ্চী আৰু হিন্দুধর্মৰ এক সংমিশ্রণ বুলি কৈছিল । এই ধৰ্মৰ জৰিয়তে সকলাে ধৰ্মৰ মূল তত্ত্ববােৰৰ সমন্বয় সাধন কৰাৰ কাৰণে চেষ্টা কৰা হৈছিল । এই ধৰ্মৰ জৰিয়তে সেই সময়ৰ ধর্মীয় দিশত থকা নানা অন্তৰায়সমূহ দূৰ কৰাই আছিল দিন – ই – ইলাহীৰ মূল লক্ষ্য ।
দিনই ইলাহীৰ সমালােচনা :- গভীৰ দার্শনিক তত্ত্বৰে ভৰা দিন – ই – ইলাহী’ ধর্মই জনসাধাৰণৰ ওপৰত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিব নােৱাৰিলে । ধর্ম সম্বন্ধেও আকবৰৰ নীতি আছিল অতি উদাৰ । সেয়ে বল প্রয়ােগ কৰি কাকো নতুন ধর্ম গ্রহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰােৱা নাছিল । চুফী মতবাদ দ্বাৰা প্ৰভাৱান্বিত মাত্র ঊনৈছজন উচ্চ চিন্তাশীল ব্যক্তিয়ে এই ধর্ম গ্রহণ কৰিছিল । উল্লেখযােগ্য যে এইসকলৰ ভিতৰত বীৰবলহে কেৱল হিন্দু আছিল ।
আকবৰৰ চোকা সমালােচক বাড়ায়ুনীয়ে আকবৰৰ নতুন ধৰ্মক কঠোৰভাৱে সমালােচনা কৰিছে । ড° স্মিথৰ মতে দিন – ই – ইলাহী আকবৰৰ অজ্ঞানতাৰ কীর্তিস্তম্ভ , জ্ঞানৰ নহয় । – গােটেই পৰিকল্পনাটোৱেই আছিল হাস্যম্পদ দর্প আৰু অদমিত স্বৈৰতন্ত্রৰ ভয়ংকৰ পৰিণাম ।
অৱশ্যে আকবৰৰ দিন – ই – ইলাহী ’ ধৰ্মৰ ওপৰত কৰা সকলােবােৰ সমালােচনা শুদ্ধ আছিল বুলি ক’ব নােৱাৰি । কাৰণ বাড়ায়ুনী এজন হিংসা পৰায়ণ লােক আছিল । আকবৰৰ ৰাজ্যসভাত আবুল ফজল আৰু বীৰবলৰ দৰে জ্ঞানী – গুণী সহকর্মীৰ উন্নতি তেওঁ সহজভাৱে ল’ব পৰা নাছিল । আনকি বীৰবলৰ দৰে লােককো তেওঁ অশ্লীল ভাষাত গালি – গালাজ কৰাৰ বহুতাে উদাহৰণ পােৱা যায় । তথাপিও দিন – ই – ইলাহী ধৰ্মৰ দৰ্শন বৰ ওখ স্তৰৰ আছিল আৰু সাধাৰণ মানুহে বুজিব পৰা নাছিল কাৰণেই সম্ভৱ আকবৰৰ মৃত্যুৰ লগে লগেই এই ধর্ম লােপ পায় ।
প্রশ্ন ২৫। আকবৰৰ দ্বাৰা প্রতিষ্ঠিত মনচাৰী ব্যৱস্থাৰ প্রধান বৈশিষ্ট্যবােৰ কি আছিল ?
উত্তৰঃ আকবৰৰ কোনাে স্থায়ী সৈন্যবাহিনী নাছিল । সেই সময়ত জায়গীৰ প্ৰথাৰ প্রচলন থকা কাৰণে জায়গীৰসকলে সম্রাটক সৈন্যৰ যােগান ধৰিব লাগিছিল । এনে প্রথাৰ ফলত জায়গীসকল অধিক শক্তিশালী হৈ পৰিছিল । আনকি জায়গীৰদাৰ সকলে দুর্বল সম্রাট বিৰুদ্ধে যুদ্ধ দিবলৈ কুণ্ঠাবােধ কৰা নাছিল ।
সেয়ে সামৰিক বাহিনীৰ সংস্কাৰ সাধন কৰাৰ কাৰণে আকবৰে এখন নতুন আঁচনি প্রস্তুত কৰি উলিয়াইছিল । এই নতুন ব্যৱস্থাকে মনচবদাৰী ব্যৱস্থা বুলি জনা গৈছিল । এই মনচবদাৰী ব্যৱস্থাৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্যবােৰ হ’ল—
( ক ) মনচবদাৰসকলক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছিল । সর্বোচ্চ পর্যায়ৰ মনচবদাৰজনে মুঠ দহজন সৈন্য প্রস্তুত কৰাৰ বিপৰীতে সর্বোচ্চ পর্যায়ৰ মনচবদাৰজনে মুঠ দহ জাহাৰ সৈন্য প্রস্তুত কৰি ৰাখিব লাগিছিল ।
( খ ) মনচবদাৰসকলৰ কামকাজ আৰু দায়িত্বভাৰ সম্রাটে নিজে ৰাখিছিল । উপযুক্তজনৰ ভেটিত সম্রাটে মনচবদাৰসকলক দায়িত্ব অর্পণ কৰিছিল ।
( গ ) যুদ্ধৰ ঘোৰাবােৰৰ ওপৰত চিহ্ন প্রদান কৰা হৈছিল ।
( ঘ ) কোনাে মনচবদাৰৰ মৃত্যু হলে সেই মনচবদাৰৰ অধীনৰ সকলাে ক্ষমতা সম্রাট নিয়ন্ত্রণাধীন হৈছিল ।
( ঙ ) অশ্বৰােহী লােকসকল সাধাৰণতে পাঠান , তুর্কী , মােগল আৰু ৰাজপুত ফৈদৰ লােক ‘ আছিল । এই ফৈদৰ লােকসকলেহে ঘোৰা পৰিচালনা কৰিব পাৰিছিল ।
( চ ) মনচবদাৰসকলক সম্রাটে নিযুক্তি , পদোন্নতি আদি প্রদান কৰিছিল ।
( ছ ) জাত আৰু চাৱাৰ নামৰ আন দুটা পদবী আছিল । জাতসকলক মাহিলী দৰ্মহা দিয়াৰ ব্যৱস্থা আছিল ।
( জ ) জাত আৰু চাৱাৰসকলৰ উপৰি মনচবদাৰসকলক নিয়মীয়া বেতন দিয়া হৈছিল । ইয়াৰ ভিতৰত জাতসকল আছিল সর্বোচ্চ পর্যায়ৰ বেতনভােগী লােক ।
প্রশ্ন ৪। ‘তুজুক – ই – জাহাংগীৰি’ ৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা ।
উত্তৰঃ সম্রাট জাহাংগীৰৰ আত্মজীৱনীখনৰ নাম আছিল তুজুক – ই – জাহাংগীৰি । জাহাংগীৰৰ আজীৱীখন মােগল যুগৰ সাহিত্যৰ উজ্জ্বল চানেকি ।
জাহাঙ্গীৰ এজন নিজে প্রখ্যাত বুৰঞ্জীবিদ আছিল । তেওঁৰ আত্মজীৱনীখন তাৰেই পৰিচয় আছিল । কাৰণ এই পুথিৰ জৰিয়তে সেই সময়ৰ বুৰঞ্জীৰ বহুতাে সমল পােৱা যায় ।
এই পুথিৰ জৰিয়তে প্রধানকৈ যুদ্ধ – বিগ্ৰহৰ কাহিনীবােৰ বৰ্ণনা কৰিছিল । উদাহৰণ হিচাপে দাক্ষিণাত্যত তেওঁৰ পূৰ্বৰ শাসকসকলৰ পৰাজয়ৰ কাৰণ , ৰাজ কৰ্মচাৰীসকলৰ কার্যনির্বাহক বিৱৰণ , কর্মচাৰীসকলৰ কৰ্তব্য , তেওঁলােকৰ শাস্তি বা বদলি আদিৰ বিষয়ে জাহাঙ্গীৰে তেওঁৰ এই পুথিৰ জৰিয়তে বিশদভাৱে আলােচনা কৰিছে । আনহাতে , জাহাঙ্গীৰে তেওঁৰ পূর্ব পুৰুষসকলৰ কর্মদক্ষতা আৰু পাৰদৰ্শিতাৰ দ্বাৰা অনুপ্রাণিত হৈ তেওঁলােকৰ কৰ্ম কৃতিসমূহৰ ধাৰাবাহিক বিৱৰণ দিবলৈ চেষ্টা কৰা বুলি এই পুথিৰ জৰিয়তে জানিব পাৰি । ইয়াৰােপৰি দেশৰ আইন কানুন নিজ পৰিয়ালৰ লগত সম্পর্ক আদি পাৰিবাৰিক দিশ সমূহাে অতি মননশীলভাৱে এই পুথিত বর্ণনা কৰা দেখা যায় ।
এই আত্মজীৱনীক তেওঁ তেওঁৰশাসন কালৰ প্রথম পােন্ধৰ বছৰ অতি সুন্দৰ আছিল বুলি বর্ণনা কৰিছে । অৱশ্যে পিছলৈ তেওঁৰ জীৱনলৈ নানা বাধা – বিঘিনি নামি অহা বুলিও এই পুথিত তেওঁ স্পষ্টভাবে উল্লেখ কৰিছে ।
প্রশ্ন ৫। মােগল যুগৰ প্রাদেশিক শাসন ব্যবস্থা কেনে আছিল ? অথবা , মােগলসকলৰ প্রাদেশিক শাসনৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্যসমূহ কি আছিল ?
উত্তৰঃ প্ৰদেশ বা চুবা সমূহৰ শাসন ব্যৱস্থা কেন্দ্রীয় শাসন ব্যৱস্থাৰ দৰে আছিল । প্রদেশ সমূহতাে কেন্দ্ৰৰ দৰে কিছুমান মন্ত্রী আৰু বিষয়া আছিল । প্রধান বিষয়াজনক চুবেদাৰ নামে জনা গৈছিল । তেওঁক সম্রাটে মনােনীত কৰিছিল । চুবেদাৰে প্ৰদেশৰ সকলাে কথা সম্রাটক জনাব লাগিছিল ।
শাসনৰ সুবিধাৰ কাৰণে প্রদেশবােৰক আকৌ চৰকাৰ বা জিলাত ভাগ কৰা হৈছিল । প্রতিখন চৰকাৰৰ ওপৰত একোজন মৌজাদাৰ আছিল । আন আন কামৰ উপৰি আইন – শৃংখলা বজাই ৰখাটোও আছিল তেওঁৰ প্রধান লক্ষ্য । তেওঁক সামৰিক শক্তি দিয়া হৈছিল ।
চৰকাৰসমূহক আকৌ কিছুমান পৰগণা বা মহলত ভাগ কৰা হৈছিল । ইয়াৰ শাসনভাৰ তিনিজন দায়িত্বশীল বিষয়াৰ ওপৰত অৰ্পণ কৰিছিল । তেওঁলােক হ’ল কাননগাে , কাজী আৰু চৌধুৰী ।
প্রশাসনীয় কার্যত আকৌ কিছুমান সহায়কাৰী বিষয়ক নিয়ােগ কৰা হৈছিল । তেওঁলােক হ’ল কেৰাণী , গাণনিক , হিচাপ পৰীক্ষক , বার্তাবাহক আৰু আন আন কৰ্মচাৰীসকল । তেওঁলােকে নিয়ম অনুসৰি লিখিত আদেশ আৰু তথ্য প্রস্তুত কৰিছিল । ফার্চী ভাষা চৰকাৰী ভাষা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল । গাঁওসমূহৰ ক্ষেত্ৰত স্থানীয় ভাষাও ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ৬। মােগল দৰবাৰৰ বিষয়ে আলােচনা কৰা । অথবা , মােগল ডাঙৰীয়া সেনাধক্ষ্যৰ বিষয়ে এটি টোকা লিখা ।
উত্তৰঃ মােগল দৰবাৰ বা ৰাজসভাত সম্রাটজন কেন্দ্রবিন্দু আছিল । অর্থাৎ ৰাজসিংহাসন আছিল দৰবাৰৰ প্রধান বৈশিষ্ট্য ।
দৰবাৰত সম্রাটৰ ওচৰত উচ্চ পদস্থ আৰু সম্ভ্রান্ত লােকসকলে আসন লাভ কৰিছিল । পদবী আৰু মর্যাদা অনুসৰি বিষয়াসকলে আসন লাভ কৰিছিল । এবাৰ আসন গ্রহণ কৰাৰ পিছত বিনানুমতিত আসন ত্যাগ কৰিব বা উঠিব নােৱাৰিছিল । দৰবাৰৰ নীতি – নিয়ম অতি কঠোৰ আছিল । মান্য সম্বােধন , শিষ্টাচাৰ আদি কঠোৰভাৱে মানিব লাগিছিল । সম্রাটক অতি নিয়মৰ মাজেদি অভিবাদন জনাব লাগিছিল । মূৰ দোৱাই আৰু হাউলি সম্রাটক সম্বােধন কৰিব লাগিছিল । নীতি – নিয়ম উলংঘা কৰা লােকসকলক তৎক্ষণাৎ দণ্ডিত হৈছিল ।
মােগল দৰবাৰত ৰাষ্ট্রদূতসকলৰ কাৰণেও কিছুমান নীতি নির্ধাৰণ কৰা হৈছিল । সম্রাটৰ সন্মুখত উপস্থিত হওঁতে এজন ৰাষ্ট্রদূতে সম্মান কৰাটো সম্রাটে আশা কৰিছিল । এই অভিবাদন ৰাষ্ট্রদূতজনে অতি আন্তৰিকতাপূর্ণভাৱে হাউলি জনাব লাগিছিল । ইংলেণ্ডৰ ৰজা প্রথম জেমছৰ প্রতিনিধি থমাছৰোৱে সম্রাট জাহাংগীৰৰ সন্মুখত ইউৰােপীয় ৰীতিৰে হাউলি অভিবাদন জনাইছিল আৰু দৰবাৰত বহিবলৈ আসন বিচাৰি সকলােকে চমকিত কৰিছিল । সম্রাটে সদায় ৰাতিপুৱা ভক্তিগীত বা প্রার্থনাৰে দৈনন্দিন কাম – কাজ আৰম্ভ কৰিছিল । ইয়াৰ পিছত তেওঁ এটি সৰু কোঠাত ৰৈছিল । তাতে তেওঁ জনসাধাৰণক সাক্ষাৎ কৰিছিল । তেওঁক লগ পাবলৈ বহুতাে লােকে জুমবান্ধি ৰৈ আছিল । ইয়াৰ ভিতৰত নানা চৰকাৰী বিষয়াও আছিল ।
প্রশ্ন ৭। আকবৰ কোন আছিল ? তেওঁৰ যিকোনাে তিনিটা কার্যাবলীৰ বিষয়ে লিখা ।
উত্তৰঃ মহামতি আকবৰক মােগল যুগৰ শ্ৰেষ্ঠ ৰজা বুলি কোৱা হয় । বিশাল হৃদয়তা আৰু ধর্ম নিৰপেক্ষ নীতি গ্রহণৰ জৰিয়তে তেওঁ ভাৰতত এখন বিশাল সাম্রাজ্য প্রতিষ্ঠা কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল । আকবৰৰ তিনিটা প্রধান কার্যাবলী হ’ল—
( ক ) জুলহ – ই – কুল নীতি :- মােগল সাম্রাজ্যত হিন্দু , জৈন , জোষ্টাৰিয়ান , মুছলমান আদি নৃগােষ্ঠী আৰু সম্প্রদায়ৰ লােক বাস কৰিছিল । সেয়ে সাম্রাজ্যখন শান্তিপূর্ণ কৰি ৰখাৰ কাৰণে জুলহ – ই – কূল বা পূর্ণ শান্তিৰ নীতি আকবৰে ঘােষণা কৰিছিল । চমুকৈ ক’বলৈ গ’লে সকলাে ধর্ম আৰু সম্প্রদায়ৰ প্রতি সহিষ্ণুতা- এই আদৰ্শৰ ওপৰত প্রতিষ্ঠিত নীতি বা মতবাদ আছিল জুলহ – ইকুল ।
( খ ) জিজীয়া কব প্রত্যাহাৰ :- আকবৰে ১৫৬৩ খৃঃত হিন্দু তীর্থযাত্রী সকলৰ ওপৰত বহুদিন ধৰি আৰােপিত হৈ অহা জিজীয়া কৰ প্রত্যাহাৰ কৰিছিল ৷ ইয়াৰ লগতে তেওঁ সকলাে ধৰ্মৰ মঠ – মন্দিৰ সমূহৰ পুনৰ নিৰ্মাণৰ কাৰণে অনুদান আগবঢ়াইছিল ।
( গ ) ফটেহপুৰ চিক্রি নির্মাণ :- ১৫৭০ খৃঃত আগ্ৰাৰ পৰা কিছু পশ্চিমে আকবৰে ফটেহপুৰ চিক্রি নামে ঠাইত এখন নতুন ৰাজধানী প্রতিষ্ঠা কৰিছিল । আহল বহল এই নতুন ৰাজধানীখন নিৰ্মাণৰ ক্ষেত্ৰত আঠ বছৰ সময় লাগিছিল । ইয়াত তেওঁ বহুতাে অট্টালিকা , মছজিদ , স্মৃতিসৌধ আদি নির্মাণ কৰাইছিল । বুলন্দ দৰৱাজাখন ফতেহপুৰ চিক্রি ঠিক সোঁমাজতে থকা বিশাল আকৃতিৰ এখন প্ৰৱেশ পথ ।
প্রশ্ন ৮। আইন – ই – আকবৰীক কিয় অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ইতিহাসৰ সম্বল বুলি বিবেচনা কৰা হয় ? ইয়াৰ দুটা আসোঁৱাহ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ সম্রাট আকবৰৰ নিৰ্দেশত আব্দুল ফজলে ৰচনা কৰা আইন – ই – আকবৰী গ্রন্থখন মােগল যুগৰ এক ঐতিহাসিক দলিল হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল । গ্ৰন্থখনত দৰবাৰ আৰু প্রশাসন , সৈন্য আৰু সম্পদ , সামাজিক , অর্থনৈতিক , সাংস্কৃতিক তথা ধর্মীয় ৰীতি – নীতিৰ বহল ব্যাখ্যা দিয়া হৈছিল । ইয়াৰােপৰি আকবৰৰ প্ৰশাসনৰ সকলাে বিভাগ আৰু প্ৰদেশ সম্পর্কে বিস্তৃত আৰু বিতর্কিত বিষয়সমূহৰে সন্নিৱিষ্ট হৈছে ।
এইগ্ৰন্থখন আকাৰৰ বিস্তৃত সাম্রাজ্যখনত প্রচলিত বিভিন্ন ৰীতি – নীতি , আচাৰ – ব্যৱহাৰৰ তথ্য দিয়ে । আইন – ই – আকবৰী গ্রন্থখনে আকবৰৰ সময়ৰ মােগল সাম্রাজ্যৰ এক প্রকৃত প্রতিচ্ছবি দাঙি ধৰে । সেয়ে এই গ্রন্থখনক মােগল যুগৰ অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ ঐতিহাসিক দস্তাবেজ বুলিও ক’ব পাৰি ।
আসোঁৱাহঃ অৱশ্যে আইন – ই – আকবৰী গ্রন্থখন সমালােচনাৰ ঊর্ধ্বত নাছিল । ইয়াৰ কিছুমান আসোঁৱাহ দেখা যায় । যেনে –
( ক ) ইয়াত উল্লেখ কৰা তথ্যসমূহৰ কিছুমান আসোঁৱাহ লক্ষ্য কৰা গৈছিল ৷ উদাহৰণ হিচাপে–
( খ ) ভালেমান প্রদেশ জমিদাৰসকলৰ জাতিৰ বিষয়ে বিস্তৃত তথ্য সন্নিৱিষ্ট কৰা হৈছিল । ইয়াৰ বিপৰীতে বংগ আৰু উৰিষ্যাৰ জমিদাৰ সম্পর্কে এনে তথ্য পাবলৈ নাই ।
প্রশ্ন ৯। বাদচাহ নামাৰ লিখক জন কোন ? কিতাপখনৰ বিষয়বস্তুৰ বিষয়ে লিখা ।
উত্তৰঃ আবুল ফজলৰ প্রিয় শিষ্য আব্দুল হামিদ লাহিৰীকে বাদচাহ নামাৰ লিখক বুলি জনা যায় । আকবৰে নিজৰ শাসন কালৰ ইতিহাস ৰচনা কৰাৰ কাৰণে তেওঁক নিয়ােগ কৰিছিল । তিনিটা অধ্যায়ত লিপিবদ্ধ কৰা বাদচাহ নামাত আছিল চৰকাৰী ইতিহাস , ইয়াৰ প্ৰতিটো খণ্ডত দহ চন্দ্র বৰ্ষৰ ইতিহাস লিপিবদ্ধ আছে । লাহিড়ীয়ে আকবৰৰ শাসনকালৰ প্রথম দুটা দশক প্রথম দুটা খণ্ডত অন্তর্ভুক্ত কৰিছে । পিছত চাহজাহানৰ ৱাজীৰ চাদুল্লাহ খানে ইয়াৰ সংযােগ ঘটায় । বার্ধক্যজনিত কাৰণত লাহিড়ীয়ে তৃতীয়টো অধ্যায় লিখিব নােৱৰাত ইতিহাসবিদ ৱাৰিদে ইয়াৰ কাম সমাপ্ত কৰে । এনেদৰে মােগল যুগত ইতিহাস ৰচনাৰ কাম আৰম্ভ হৈছিল ।
প্রশ্ন ১০। ‘ঝৰােকা দর্শন ‘ কোনে আৰম্ভ কৰিছিল ? ইয়াক কেনেকৈ পালন কৰা হৈছিল ?
উত্তৰঃ মােগল সম্রাট আকবৰে ঝৰােকা দর্শন আৰম্ভ কৰিছিল । মােগল সম্রাটসকলে ভক্তি – গীত আৰু প্রার্থনাৰে তেওঁলােকৰ দৈনন্দিন কাম – কাজ আৰম্ভ কৰিছিল । ইয়াৰ পিছত তেওঁ পূর্বদিশত থকা এটি সৰু বেলকনিত উপস্থিত হৈছিল । ইয়াকে ঝাৰােখাে বােলা হৈছিল । বেলকনিৰ তলত সম্রাটৰ দৰ্শন পাবলৈ বহু লােক জুম বান্ধি অপেক্ষা কৰি আছিল । এই লােকসকলৰ ভিতৰত সৈনিক , ব্যৱসায়ী , শিল্পকাৰ , কৃষক আৰু বেমাৰী শিশুৰ পিনে বেমাৰী লােকসকল আছিল । সম্রাটে এই বেলকনি বা ঝাৰেখাৰ পৰা দর্শনার্থীক সাক্ষাৎকাৰ দিছিল কাৰণে এই ব্যৱস্থাক ঝাখাে দর্শন বােলা হৈছিল ।
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
