Understanding India Unit 9 ভাৰতীয় সংবিধান নির্মাণ

Understanding India Unit 9 ভাৰতীয় সংবিধান নির্মাণ Notes, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Understanding India Unit Unit 9 ভাৰতীয় সংবিধান নির্মাণ Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Understanding India Unit Unit 9 ভাৰতীয় সংবিধান নির্মাণ Question Answer can be of great value to excel in the examination.

Understanding India Unit 9 ভাৰতীয় সংবিধান নির্মাণ

Join Telegram channel

Follow us:

Understanding India Unit 9 ভাৰতীয় সংবিধান নির্মাণ Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Understanding India Unit 9 ভাৰতীয় সংবিধান নির্মাণ Solutions provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.

ভাৰতীয় সংবিধান নির্মাণ

UNDERSTANDING INDIA

(ভাৰতৰ বোধগম্যতা)

১। সংবিধান সভাৰ নিৰ্বাচিত সভাপতি কোন আছিল?

উত্তৰঃ ড° ৰাজেন্দ্র প্রসাদ।

২। খচৰা কমিটিৰ সভাপতি কোন আছিল?

উত্তৰঃ ড° ভীমৰাও ৰামজী আম্বেদকাৰ।

৩। সংবিধান সভাৰ প্ৰথম অধিবেশন কেতিয়া অনুষ্ঠিত হৈছিল?

উত্তৰঃ ১৯৪৬ চনৰ ১ ডিচেম্বৰত।

8। ২৬ জানুৱাৰী কিয় গণৰাজ্য দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয়?

উত্তৰঃ আমাৰ স্বাধীন ভাৰতৰ সংবিধানখন ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীৰ পৰা সম্পূর্ণৰূপে কাৰ্যকৰী হয় বাবে প্রতি বছৰে ২৬ জানুৱাৰী দিনটো গণৰাজ্য দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয়।

৫। কোনটো দিন প্রথম স্বাধীনতা দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয়?

উত্তৰঃ ১৯৩০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰী দিনটো।

৬। ভাৰতীয় সংবিধানৰ খচৰা কমিটিত কেইজন সদস্য আছিল?

উত্তৰঃ ৭ জন সদস্য আছিল।

৭। ভাৰতীয় সংবিধান কেতিয়া গ্রহণ কৰা হৈছিল?

উত্তৰঃ ১৯৫০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰী গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।

৮। ভাৰতীয় সংবিধানৰ পিতৃ হিচাপে কাক গণ্য কৰা হয়?

উত্তৰঃ ড° বি.আৰ. আম্বেদকাৰক গণ্য কৰা হয়।

৯। ভাৰতৰ সংবিধান সভাত কিমানজন সদস্য আছিল?

উত্তৰঃ ৩৮৯ জন সদস্য আছিল।

১০। ভাৰতীয় সংবিধানৰ প্ৰস্তাৱনা কি?

উত্তৰঃ সংবিধানৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্যৰ ৰূপৰেখা দাঙি ধৰা প্রস্তাৱনামূলক বক্তব্য।

১১। ভাৰতীয় সংবিধানত কিমানটা অনুচ্ছেদ আছে?

উত্তৰঃ ৩৯৫ টা অনুচ্ছেদ আছে।

১২। ভাৰতীয় সংবিধানত কিমানটা সূচী আছে?

উত্তৰঃ ১২ টা সূচী আছে।

১৩। কোনখন দেশৰ সংবিধানে ভাৰতীয় সংবিধানৰ আৰ্হি হিচাপে কাম কৰিছিল?

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংবিধানে কেইবাখনো দেশৰ সংবিধানকে ধৰি বিভিন্ন উৎসৰ পৰা প্ৰেৰণা লাভ কৰিছিল যদিও ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৯৩৫ৰ প্ৰভাৱ যথেষ্ট আছিল।

১৪। ভাৰতীয় সংবিধানত কিমানটা ভাষাক অনুসূচীত ভাষা হিচাপে স্বীকৃতি দিয়া হৈছে?

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংবিধানে প্রথমে ১৪টা অনুসূচীত ভাষাক স্বীকৃতি দিছিল, কিন্তু এতিয়া ২২টা অনুসূচিত ভাষা আছে।

১৫। ভাৰতৰ সংবিধান সভা কেতিয়া গঠন হৈছিল?

উত্তৰঃ ১৯৪৬ চনৰ ৯ ডিচেম্বৰত ভাৰতৰ সংবিধান সভা গঠন কৰা হৈছিল।

১৬। সংবিধান সভাৰ প্ৰথম সভাপতি কোন আছিল?

উত্তৰঃ ড° সচ্চিদানন্দ সিনহা সংবিধান সভাৰ প্ৰথম সভাপতি আছিল।

১৭। ভাৰতীয় সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাত সহায়ৰ বাবে কিমানখন কমিটি গঠন কৰা হৈছিল?

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাত সহায় কৰিবলৈ আঠখন সমিতি গঠন কৰা হৈছিল।

১৮। ভাৰতীয় সংবিধানত ‘ৰাজ্য নীতিৰ নিৰ্দেশনামূলক নীতি’ৰ ধাৰণাটোৰ কৃতিত্ব কাক দিয়া হয়? 

উত্তৰঃ ড° বি.আৰ. ৰাজ্যিক নীতিৰ নির্দেশনামূলক নীতিৰ ধাৰণাটোৰ বাবে আম্বেদকাৰক কৃতিত্ব দিয়া হয়।

১। ভাৰতীয় সংবিধানৰ প্ৰেৰণাৰ মূল উৎসসমূহ কি কি আছিল?

উত্তৰঃ (ক) জাতীয় নেতাসকলে বিভিন্ন ধৰণৰ লোকৰ দ্বাৰা অনুপ্রাণিত হৈছিল যিসকলে বসবাস কৰিবলৈ বহু সংগ্ৰামৰ সূচনা কৰিছিল। নেতাসকলে ভাবিছিল যে এনে এখন ভাৰত গঢ়ি তোলাত সহায় কৰাটো তেওঁলোকৰ দায়িত্ব, য’ত এই সকলো বৈচিত্র্যময় লোক তেওঁলোকৰ আকাংক্ষা বাস্তৱায়িত কৰিব পাৰিলেহেতেন।

(খ) একে সময়তে মহাত্মা গান্ধী আৰু অন্যান্য জাতীয় নেতাৰ চিন্তাৰ দ্বাৰাও তেওঁলোক গভীৰভাৱে প্ৰভাৱিত হৈছিল।

(গ) আমাৰ বহু নেতাও ফৰাচী বিপ্লৱৰ আদৰ্শৰ পৰা অনুপ্রাণিত হৈছিল। ব্রিটেইনত গণতন্ত্রণ সংসদীয় ৰূপ আৰু আমেৰিকাৰ অধিকাৰ বিলখনে তেওঁলোকক বহুত অনুপ্রাণিত কৰিছিল। 

(ঘ) ৰাছিয়া আৰু চীনৰ সমাজবাদী বিপ্লৱেও ভাৰতীয়সকলক সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক সমতাৰ নীতিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ব্যৱস্থা এটা গঢ়ি তোলাৰ কথা চিন্তা কৰিবলৈ অনুপ্রাণিত কৰিছিল।

(ঙ) শেষত ইংৰাজসকলেও ভাৰতীয় নেতাসকলক প্রভাৱিত কৰিছিল। ব্রিটিছে ভাৰতত গণতান্ত্রিক শাসনৰ কিছুমান মৌলিক প্রতিষ্ঠান প্রৱর্তন কৰিছিল। ইয়াৰ বাবেই ভাৰতীয়সকলে নিজাকৈ প্রতিষ্ঠান স্থাপন কৰিবলৈ অতিশয় অনুপ্রাণিত হৈছিল।

২। ভাৰতীয় সংবিধান প্রণয়নৰ ক্ষেত্ৰত কেবিনেট মিছন পৰিযোজনাৰ তাৎপর্য কি আছিল?

উত্তৰঃ কেবিনেট মিছনৰ উদ্দেশ্য আছিল-

(ক) ইয়াৰ কেন্দ্রবিন্দু আছিল ভাৰতৰ বাবে সংবিধান গঠনৰ পদ্ধতি সুৰক্ষিত কৰা।

(খ) ইসংবিধান সভাৰো গঠন কৰে। কেবিনেট মিছনে সাম্প্রদায়িক দাঙ্গাৰ পৰা হাত সাৰিবলৈ ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় কংগ্ৰেছ আৰু মুছলমান লীগৰ মাজত থকা অচলাৱস্থা সমাধান কৰে।

(গ) ইয়াৰ লক্ষ্য আছিল ব্ৰিটিছৰ পৰা ভাৰতীয় নেতৃত্বলৈ ক্ষমতা হস্তান্তৰ কৰা।

(ঘ) ইয়াৰ মূল লক্ষ্য আছিল ভাৰতক একত্ৰিত কৰি ৰখা।

(ঙ) এই মিছন আছিল বিদেশী শাসনৰ পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা ঘোষণাৰ দৰে।

মিছনৰ পৰামৰ্শঃ

(ক) এটা কেন্দ্ৰৰ অধীনত ভূখণ্ডৰ শিথিল সংঘ গঠন কৰা। কেন্দ্ৰৰ সামৰিক, বৈদেশিক পৰিক্ৰমা, যোগাযোগ সম্পর্কীয় ক্ষমতা থাকিব।

(খ) ৰাজ-শাসিত বিধায়িনী দলে কিছুমান নির্দিষ্ট আসন থকা সংবিধানসভা নির্বাচন কৰিব পাৰে।

(গ) ই তাৎক্ষণিকভাৱে এখন অন্তৱৰ্তীকালীন চৰকাৰ গঠনৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল।

(ঘ) প্রদেশসমূহৰ সম্পূৰ্ণ স্বায়ত্তশাসন আৰু অৱশিষ্ট ক্ষমতা আছে।

(ঙ) ৰাজ-শাসিত চৰকাৰখন ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ সৰ্বোচ্চক্ষমতাত থাকিব নালাগিছিল।

৩। ভাৰতীয় সংবিধানৰ গাঁথনিক পথ প্রদর্শন কৰা মূল নীতি আৰু আদশসমূহ কি কি আছিল?

উত্তৰঃ ভাৰতৰ সংবিধান ভাৰতৰ সৰ্বোচ্চা আইন। ইয়াত চৰকাৰৰ মৌলিক ৰাজনৈতিক মূল্যবোধ, নীতি, প্রক্রিয়া, ক্ষমতা, অধিকাৰ আৰু কৰ্তব্যৰ সংজ্ঞা দিয়া হৈছে। ই সাংবিধানিক আধিপত্যৰ কথা বুজায়, সংসদীয় আধিপত্যৰ কথা নুবুজায় কাৰণ ইয়াক সংসদে প্রতিষ্ঠা কৰা নহয় বৰঞ্চ সংবিধানৰ সভাই প্রতিষ্ঠা কৰে আৰু ইয়াৰ প্ৰস্তাৱনাত এটা ঘোষণাৰ সৈতে ইয়াৰ নাগৰিকে গ্রহণ কৰে।

ভাৰতৰ সংবিধানৰ মূল নীতিসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে-

(ক) মৌলিক অধিকাৰ।

(খ) ধৰ্মনিৰপেক্ষতা।

(গ) জনপ্রিয় সার্বভৌমত্ব।

(ঘ) যুক্তৰাষ্ট্ৰবাদ।

(ঙ) সমাজবাদ।

(চ) ন্যায়িক স্বাধীনতা।

(ছ) কেবিনেট চৰকাৰ। আৰু

(জ) ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নির্দেশাত্মক নীতি।

8। ভাৰতীয় সংবিধান গঠনৰ সম্পৰ্কত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ মূল উদ্দেশ্য আক আকাংক্ষা কি আছিল?

উত্তৰঃ ১৯৫০ চনত গৃহীত হোৱা ভাৰতীয় সংবিধান প্রণয়নত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰিছিল। সংবিধান গঠনৰ সম্পৰ্কত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ মূল উদ্দেশ্য আৰু আকাংক্ষাসমূহ তলত দিয়া ধৰণে সামৰি ল’ব পাৰি।

(ক) ভাৰতৰ স্বাধীনতা সুৰক্ষিত কৰাঃ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্রধান উদ্দেশ্য আছিল ব্রিটিছ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ পৰা স্বাধীনতা নিশ্চিত কৰা। বিভিন্ন আন্দোলন আৰু সংগ্ৰামৰ মাজেৰে কংগ্ৰেছে ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ বাবে যুঁজিছিল। সংবিধানৰ গঠনমূলক কাৰ্য কৰাটো ভাৰতৰ স্বাধীনতা সুদৃঢ় কৰাৰ লগতে গণতান্ত্রিক আৰু সাৰ্বভৌম ৰাষ্ট্ৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ দিশত এক গুৰুত্বপূর্ণ পদক্ষেপ হিচাপে দেখা গৈছিল।

(খ) গণতান্ত্রিক শাসনঃ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্রেছে এনে এক গণতান্ত্রিক শাসন ব্যৱস্থা স্থাপনৰ আকাংক্ষা কৰিছিল যাতে সমাজৰ সকলো শ্ৰেণীৰ অংশগ্রহণ আৰু প্রতিনিধিত্ব নিশ্চিত কৰিব পাৰে। তেওঁলোকে এনে এখন চৰকাৰৰ কল্পনা কৰিছিল যিখন ৰাইজে নির্বাচন কৰি তেওঁলোকৰ ওচৰত জবাবদিহি হ’ব। কংগ্রেছে এনে এখন সংবিধান সৃষ্টি কৰাৰ লক্ষ্য লৈছিল য’ত স্বাধীনতা, সমতা, ন্যায়ৰ নীতিসমূহ সন্নিবিষ্ট কৰা হ’ব।

(গ) সামাজিক ন্যায় আৰু সমতাঃ ভাৰতীয় সমাজত প্রচলিত সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক বৈষম্য দূৰ কৰিবলৈ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে চেষ্টা কৰিছিল। তেওঁলোকৰ লক্ষ্য আছিল এনে এখন সংবিধান গঢ়ি তোলা যিয়ে সামাজিক ন্যায়, সুযোগৰ সমতা, জাতি, ধর্ম, লিংগ বা আন যিকোনো কাৰকৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বৈষম্য দূৰ কৰাৰ নিশ্চয়তা প্রদান কৰিব। কংগ্রেছে সমাজৰ প্ৰান্তীয় আৰু বঞ্চিত শ্রেণীক উন্নীত কৰিবলৈ সঁহাৰিমূলক ব্যৱস্থা গ্রহণৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।

(ঘ) মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতাঃ কংগ্ৰেছে নাগৰিকৰ মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতা ৰক্ষাৰ গুৰুত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। তেওঁলোকৰ লক্ষ্য আছিল সংবিধানত এক বিস্তৃত অধিকাৰ বিধেয়ক অন্তর্ভুক্ত কৰা যিয়ে ব্যক্তিগত স্বাধীনতা যেনে বাক স্বাধীনতা, মত প্রকাশ, ধর্ম আৰু সংগঠনৰ স্বাধীনতা সুৰক্ষিত কৰিব। কংগ্রেছে নিশ্চিত কৰিব বিচাৰিছিল যে সংবিধানে নাগৰিক স্বাধীনতা সুৰক্ষাৰ বাবে এক শক্তিশালী কাঠামো প্রদান কৰিব।

(ঙ) যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদ আৰু ঐক্যঃ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে দেশৰ ভিতৰৰ বৈচিত্র্যময় ভাষিক, সাংস্কৃতিক আৰু আঞ্চলিক পৰিচয়ক স্বীকৃতি দিছিল। তেওঁলোকৰ লক্ষ্য আছিল এনে এখন সংবিধান সৃষ্টি কৰা যিয়ে শাসনৰ যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় গাঁথনিৰ প্ৰসাৰ ঘটাব, য’ত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ আৰু ৰাজ্যসমূহৰ মাজত ক্ষমতা ভাগ কৰা হ’ব। কংগ্ৰেছে ৰাজ্যসমূহৰ আকাংক্ষা আৰু চায়ত্তশাসনক সন্মান জনাই জাতিটোৰ ঐক্য আৰু অখণ্ডতা ৰক্ষাৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।

৫। ভাৰতীয় সংবিধান নিৰ্মাণৰ ক্ষেত্ৰত খচৰা সমিতিৰ ভূমিকা সম্পর্কে আলোচনা কৰা। 

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংবিধান প্রণয়নত খচৰা সমিতিখনে গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। ভাৰতৰ সংবিধান সভাৰ আলোচনাৰ আধাৰত সংবিধানৰ প্ৰাৰম্ভিক সংস্কৰণৰ খচৰা প্ৰস্তুত কলাৰ দায়িত্ব আছিল। সমিতিৰ অধ্যক্ষ আছিল ড০ বি.আৰ. আম্বেদকৰ যাক ভাৰতীয় সংবিধানৰ মুখ্য স্থপতি বুলি উল্লেখ কৰা হয়। খচৰা সমিতিৰ ভূমিকা সম্পর্কে অধিক বিশদভাৱে আলোচনা কৰা হ’লঃ 

(ক) সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাঃ খচৰা সমিতিৰ প্ৰধান কাম আছিল ভাৰতৰ সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰা। কমিটিৰ নেতৃত্বত ড০ বি. আৰ. আম্বেদকাৰে সাংবিধানিক বিধানসমূহ প্রণয়ন কৰি, উপযুক্ত অনুচ্ছেদত সংগঠিত কৰি, সংবিধানত যাতে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ আদর্শ আৰু আকাংক্ষা প্রতিফলিত হয়, তাৰ প্রতি নিখুঁত কাম কৰিছিল।

(খ) সাংবিধানিক নীতিসমূহ অন্তর্ভুক্ত কৰাঃ নথিখনত বিভিন্ন সাংবিধানিক নীতিসমূহ অন্তর্ভুক্ত কৰাৰ দায়িত্ব খচৰা সমিতিৰ আছিল। অন্য দেশৰ সংবিধান, আইনী বিশেষজ্ঞ, সংবিধান সভাৰ ভিতৰত বিতর্ক আদি বিভিন্ন উৎসৰ পৰা প্ৰেৰণা লাভ কৰিছিল। বৈচিত্ৰত্র্যময় জাতিৰ প্রয়োজনীয়তা আৰু উদ্বেগক সম্বোধন কৰা এক সুষম আৰু ব্যাপক সংবিধান গঢ়ি তোলাৰ লক্ষ্য আছিল এই সমিতিৰ।

(গ) মতানৈক্য আৰু সংঘাত সমাধানঃ খচৰা প্ৰস্তুত প্ৰক্ৰিয়াৰ সময়ত খচৰা সমিতিখনে অসংখ্য প্রত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছিল। সংবিধান সভাৰ সদস্যসকলৰ মাজত ভিন্ন মতামত আৰু বিৰোধী স্বাৰ্থৰ সৃষ্টি হৈছিল। এই মতানৈক্যসমূহৰ মিলন আৰু উমৈহতীয়া ভিত্তি বিচাৰি উলিওৱাত সমিতিখনে গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। সংবিধানৰ বিভিন্ন বিধানৰ ওপৰত একমতত উপনীত হ’বলৈ আলোচনা, আপোচৰ সুবিধা কৰি দিছিল।

(ঘ) মৌলিক অধিকাৰ আৰু নির্দেশনামূলক নীতিসমূহ অন্তর্ভুক্ত কৰাঃ খচৰা সমিতিৰ দায়িত্ব আছিল মৌলিক অধিকাৰ আৰু নির্দেশনামূলক নীতিসমূহ সংবিধানত অন্তর্ভুক্ত কৰা। এই বিধানসমূহে ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ নিশ্চয়তা প্রদান কৰিছিল আৰু দেশৰ আৰ্থ-সামাজিক বিকাশৰ নীতি নির্ধাৰণ কৰিছিল। এই অধিকাৰ আৰু নীতিসমূহ যাতে সযতনে শব্দায়িত কৰা হয় আৰু পৰ্যাপ্তভাৱে সুৰক্ষিত কৰা হয়, সেয়া সমিতিখনে নিশ্চিত কৰিছিল।

(ঙ) যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় আৰু একক বৈশিষ্ট্যসমূহৰ সমন্বয় সাধনঃ ভাৰতৰ সাংবিধানিক গাঁথনিত যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু একক বৈশিষ্ট্য দুয়োটাকে সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে। এই উপাদানসমূহৰ সমন্বয় সাধন কৰি উপযুক্ত কাঠামো সৃষ্টি কৰাৰ কাম আছিল খচৰা সমিতিৰ। তেওঁলোকে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ আৰু ৰাজ্যসমূহৰ ক্ষমতা আৰু দায়িত্বৰ চিত্ৰণ কৰিছিল, শক্তিশালী কেন্দ্ৰৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু আঞ্চলিক স্বায়ত্তশাসন ৰক্ষাৰ মাজত ভাৰসাম্য নিশ্চিত কৰিছিল। 

৬। ভাৰতীয় সংবিধান গঠনত ড° বি. আৰ. আম্বেদকাৰৰ ভূমিকা সম্পর্কে আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ ড° বি.আৰ. আম্বেদকাৰে ভাৰতীয় সংবিধান গঢ় দিয়াত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল আৰু তেওঁক প্রায়ে নথিখনৰ মুখ্য স্থপতি হিচাপে গণ্য কৰা হয়। ভাৰতৰ গণতান্ত্রিক আৰু সর্বাংগীণ ব্যৱস্থাৰ ভেটি স্থাপন কৰা সাংবিধানিক বিধানসমূহৰ খচৰা প্ৰস্তুত আৰু প্ৰণয়নত তেওঁৰ অৱদানসমূহ যথেষ্ট সহায়ক আছিল।

ভাৰতীয় সংবিধান গঠনত ড° আম্বেদকাৰৰ ভূমিকা সম্পর্কে অধিক বিশদভাবে আলোচনা কৰা হ’লঃ

(ক) খচৰা সমিতিৰ অধ্যক্ষতাঃ ড° আম্বেদকাৰক সংবিধান সভাৰ খচৰা সমিতিৰ অধ্যক্ষ হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হয়। সমিতিৰ মুৰব্বী হিচাপে তেওঁ সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত প্ৰক্ৰিয়াৰ নেতৃত্ব দিছিল আৰু সমিতিৰ কাম-কাজৰ পথ প্রদর্শন কৰিছিল। সংবিধানৰ গাঁথনি, বিষয়বস্তু আৰু নীতি গঢ় দিয়াত তেওঁৰ নেতৃত্ব আৰু বিশেষজ্ঞতা অতি গুৰুত্বপূর্ণ আছিল।

(খ) সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাঃ সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাত ড° আম্বেদকাৰে কেন্দ্রীয় ভূমিকা পালন কৰিছিল। ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ বৈচিত্র্যপূর্ণ দৃষ্টিভংগী আৰু আকাংক্ষাৰ প্রতি লক্ষ্য ৰাখি প্ৰাৰম্ভিক খচৰা প্ৰস্তুত কৰিবলৈ তেওঁ অক্লান্তভাৱে কাম কৰিছিল। তেওঁ আন দেশৰ সংবিধানকে ধৰি বিভিন্ন উৎসৰ পৰা প্ৰেৰণা লাভ কৰিছিল আৰু ন্যায়, সমতা, সমাজ সংস্কাৰৰ নীতিসমূহ প্রতিফলিত কৰিবলৈ সংবিধানৰ বিধানসমূহ ৰচনা কৰিছিল।

(গ) সামাজিক ন্যায়ৰ সমৰ্থকঃ ড° আম্বেদকাৰ সামাজিক ন্যায় আৰু প্রান্তীয় সম্প্রদায়ৰ অধিকাৰৰ প্ৰবল সমর্থক আছিল। তেওঁ গোটেই জীৱন জাতিভিত্তিক বৈষম্য আৰু অস্পৃশ্যতাৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিছিল। সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰতি তেওঁৰ প্ৰভাৱ আৰু দায়বদ্ধতা সংবিধানৰ বিধানসমূহত স্পষ্ট হৈ পৰিছিল, য’ত অনসূচীত জাতি (SCs), অনসূচীত জনজাতি (STs), আৰু অন্যান্য পিছপৰা শ্ৰেণী (OBC)ৰ বাবে সংৰক্ষণৰ দৰে সঁহাৰিমূলক ব্যৱস্থা আছিল যাতে তেওঁলোকৰ সবলীকৰণ আৰু উত্থানৰ প্ৰসাৰ ঘটে।

(ঘ) মৌলিক অধিকাৰ ৰক্ষা কৰাঃ সংবিধানৰ মৌলিক অধিকাৰৰ বিধান গঢ় দিয়াত ড° আম্বেদকাৰে উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰিছিল। তেওঁ ব্যক্তিগত স্বাধীনতা ৰক্ষাৰ গুৰুত্বত দৃঢ়ভাৱে বিশ্বাস কৰিছিল আৰু সংবিধানত সমতাৰ অধিকাৰ, বাক আৰু মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা, বৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষা আদি মৌলিক অধিকাৰসমূহ যাতে সন্নিবিষ্ট কৰা হয় তাৰ বাবে কাম কৰিছিল। এই বিধানসমূহে ভাৰতৰ সকলো নাগৰিকৰ অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতা ৰক্ষাৰ ভেঁটি স্থাপন কৰিছিল।

(ঙ) নাৰীৰ অধিকাৰৰ পোষকতাঃ ড° আম্বেদকাৰ লিংগ সমতা আৰু নাৰীৰ অধিকাৰৰ প্রবক্তাও আছিল। তেওঁ সংবিধানৰ ভিতৰত মহিলাৰ অধিকাৰৰ পোষকতা কৰিছিল আৰু তেওঁলোকৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত আৰু লিংগ সমতাক প্ৰসাৰিত কৰিব পৰা ব্যৱস্থাৰ বাবে প্ৰেৰণা দিছিল। তেওঁৰ প্ৰচেষ্টাৰ ফলত লিংগ সমতা, সম ৰাজনৈতিক প্রতিনিধিত্ব আৰু লিংগভিত্তিক বৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষাৰ সৈতে জড়িত বিধানসমূহ অন্তর্ভুক্ত কৰা হয়।

৭। ভাৰতীয় সংবিধানে সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক ন্যায়ৰ বিষয়টো কেনেদৰে সম্বোধন কৰিছিল?

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংবিধানে সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক ন্যায়ৰ বিষয়টোক সম্বোধন কর কিছুমান উপায় আগবঢ়োৱা হ’ল-

(ক) ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালনাৰ নিৰ্দেশাত্মক নীতিঃ ভাৰতীয় সংবিধানৰ চতুৰ্থ খণ্ডত ৰাষ্ট্ৰ পৰিচালন নির্দেশাত্মক নীতি (DPSP) সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে। এই নীতিসমূহে দেশৰ আৰ্থ-সামাজিক উন্নয়নৰ বাবে নীতি আৰু আইন প্রণয়নৰ ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰক নির্দেশনা প্রদান কৰে। ইয়াৰ ভিতৰত সমান কামৰ বাবে সমান দৰমহা নিশ্চিত কৰা, সম্পদৰ ন্যায্য বিতৰণৰ প্ৰসাৰ, মান্য জীৱিকাৰ সুযোগ নিশ্চিত কৰা, আয় আৰু মৰ্যাদাৰ বৈষম্য কম কৰাৰ ব্যৱস্থা আদি অন্তর্ভুক্ত।

(খ) সমাজ কল্যাণ আৰু ন্যায়ঃ সংবিধানে সমাজ কল্যাণ আৰু ন্যায়ৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছে। ই ৰাষ্ট্ৰক জনসাধাৰণৰ কল্যাণক প্ৰসাৰিত কৰিবলৈ, দুর্বল শ্রেণীক সুৰক্ষা দিবলৈ, সামাজিক ন্যায় নিশ্চিত কৰিবলৈ নির্দেশ দিয়ে। দৰিদ্ৰতা নির্মূল, পর্যাপ্ত পুষ্টি প্রদান, জনস্বাস্থ্য উন্নত কৰা, কৰ্মৰ ন্যায্য আৰু মানৱীয় পৰিস্থিতি সুৰক্ষিত কৰাৰ দিশত কাম কৰিবলৈ ৰাষ্ট্ৰক বাধ্যতামূলক কৰা হৈছে।

(গ) সংৰক্ষণ আৰু সঁহাৰিমূলক ব্যৱস্থাঃ সংবিধানত ঐতিহাসিক সামাজিক অন্যায়সমূহৰ সমাধান আৰু প্রান্তীয় সম্প্রদায়সমূহক উন্নীত কৰাৰ বাবে সংৰক্ষণ আৰু সঁহাৰিমূলক ব্যৱস্থা কৰা হৈছে। অনসূচীত জাতি (SCs), অনসূচীত জনজাতি (STs), আৰু অন্যান্য পিছপৰা শ্রেণী (OBC)ৰ বাবে শিক্ষা, নিয়োগ আৰু ৰাজনৈতিক প্রতিনিধিত্বৰ ক্ষেত্ৰত সংৰক্ষণ নীতি ৰূপায়ণ কৰা হৈছে। এই ব্যৱস্থাসমূহৰ লক্ষ্য হৈছে সম সুযোগ সৃষ্টি কৰা আৰু সামাজিক অন্তর্ভুক্তিক প্ৰসাৰ কৰা।

(ঘ) মৌলিক অধিকাৰঃ সংবিধানৰ তৃতীয় খণ্ডত সন্নিৱিষ্ট মৌলিক অধিকাৰসমূহেও সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক ন্যায়ৰ ক্ষেত্ৰত অৰিহণা যোগায়। ইয়াৰ ভিতৰত সমতাৰ অধিকাৰ বৈষম্যৰ বিৰুদ্ধে অধিকাৰ, শিক্ষাৰ অধিকাৰ, কামৰ অধিকাৰ, জীৱিকাৰ অধিকাৰ আদি অন্তর্ভুক। এই অধিকাৰসমূহে সম ব্যৱহাৰ, শোষণৰ পৰা সুৰক্ষা, শিক্ষা আৰু কৰ্মসংস্থাপনৰ সুবিধা আৰু মর্যাদাপূর্ণ জীৱনৰ অধিকাৰ নিশ্চিত কৰে।

(ঙ) ভূমি সংস্কাৰঃ কৃষি বৈষম্য দূৰ কৰিবলৈ আৰু ভূমিৰ ন্যায্য বিতৰণক প্ৰসাৰিত কৰিবলৈ সংবিধানে ৰাজ্যক ভূমি সংস্কাৰ কৰিবলৈ ক্ষমতা প্রদান কৰে। ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ লক্ষ্য হৈছে ভূমিহীন লোকক ভূমি প্রদান কৰা, দুই এজনৰ হাতত ভূমি কেন্দ্রীভূত হোৱা ৰোধ কৰা, কৃষি উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰা।

৮। ভাৰতীয় সংবিধানে মহিলাৰ অধিকাৰ আৰু লিংগ সমতাৰ বিষয়টো কেনেদৰে সম্বোধন কৰিছিল?

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংবিধানে মহিলাৰ অধিকাৰ আৰু লিংগ সমতাক সম্বোধন কৰা কিছুমান মূল উপায় আগবঢ়োৱা হ’ল-

(ক) সমতাৰ অধিকাৰঃ ভাৰতীয় সংবিধানৰ ১৪ নং অনুচ্ছেদত মহিলাকে ধৰি সকলো ব্যক্তিৰ সমতাৰ অধিকাৰ নিশ্চিত কৰা হৈছে। ইয়াত লিংগৰ ভিত্তিত বৈষম্য নিষিদ্ধ কৰা হৈছে আৰু আইনৰ অধীনত সম সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰা হৈছে। এই বিধানে লিংগভিত্তিক বৈষম্যৰ মোকাবিলা আৰু লিংগ সমতাক প্ৰসাৰিত কৰাৰ ভেটি গঠন কৰে।

(খ) বৈষম্য নিষিদ্ধকৰণঃ ১৫ নং অনুচ্ছেদত ধর্ম, জাতি, লিংগ বা জন্মস্থানৰ ভিত্তিত বৈষম্য নিষিদ্ধ কৰা হৈছে। এই বিধানত লিংগক সুৰক্ষিত বৈশিষ্ট্য হিচাপে অন্তর্ভুক্ত কৰা হৈছে, যাতে মহিলাসকলেক বৈষম্যমূলক প্রথা বা অসমান ব্যৱহাৰৰ বলি নহয়।

(গ) স্বাধীনতাৰ অধিকাৰঃ সংবিধানে মহিলাসকলক বাক, মত প্রকাশ, আৰু চলাচলৰ স্বাধীনতাকে ধৰি স্বাধীনতাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰে। এই অধিকাৰসমূহে মহিলাসকলক নিজৰ মতামত প্রকাশ কৰিবলৈ, জনজীৱনত অংশগ্রহণ কৰিবলৈ সক্ষম কৰে।

(ঘ) শোষণৰ বিৰুদ্ধে অধিকাৰঃ ২৩ নং অনুচ্ছেদত মহিলা আৰু শিশুৰ সৰবৰাহকে ধৰি মানৱ সৰবৰাহৰ নিষেধাজ্ঞা আৰোপ কৰা হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও বলপূর্বক শ্রম আৰু শিশু শ্রমিক নিষিদ্ধ কৰা হৈছে, মহিলা আৰু শিশুসকলক শোষণ আৰু নিৰ্যাতনৰ পৰা ৰক্ষা কৰা হৈছে।

(ঙ) মহিলাৰ অধিকাৰৰ সুৰক্ষাঃ সংবিধানত মহিলাৰ অধিকাৰ আৰু কল্যাণ ৰক্ষাৰ ব্যৱস্থা সন্নিবিষ্ট কৰা হৈছে। ইয়াত যৌতুক, বাল্যবিবাহ, অস্পৃশ্যতা আদি প্রথা নিষিদ্ধ কৰা হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও ৩৯ (ক) অনুচ্ছেদত ৰাষ্ট্ৰক নির্দেশ দিয়া হৈছে যে পুৰুষ আৰু মহিলাসকলে তেওঁলোকৰ মংগলৰ বাবে সম্পদ আৰু সুযোগৰ সমান সুবিধা লাভ কৰাটো নিশ্চিত কৰে।

৯। সংবিধান সভাত মহিলাসকলৰ প্ৰতিনিধিত্ব আৰু অংশগ্ৰহণ আৰু ভাৰতীয় সংবিধান নিৰ্মাণৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁলোকৰ অৱদানৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংবিধান প্রণয়নৰ দায়িত্বত থকা ভাৰতীয় সংবিধানসভাত মহিলাৰ প্রতিনিধিত্ব সীমিত আছিল। ৩৮৯জন সদস্যৰ ভিতৰত মাত্র ১৫ জনেই মহিলা।

কিছুমান উল্লেখযোগ্য মহিলা সদস্য আৰু তেওঁলোকৰ অৱদান আগবঢ়োৱা হ’ল-

(ক) আম্মু স্বামীনাথনঃ এগৰাকী বিশিষ্ট ট্রেড ইউনিয়নবাদী আৰু সমাজকর্মী আছিল। সংবিধান সভাৰ বিতৰ্কৰ সময়ত মহিলাৰ অধিকাৰ আৰু শ্ৰমৰ বিষয় সন্দর্ভত উদ্বেগ প্রকাশ কৰে। মহিলাসকলৰ বাবে সুৰক্ষামূলক শ্রম আইন প্রণয়নৰ পোষকতা কৰিছিল আৰু লিংগভিত্তিক বৈষম্যৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছিল।

(খ) দক্ষায়নী ভেলায়ুধনঃ এগৰাকী সমাজ সংস্কাৰক আৰু সংবিধান সভাৰ সদস্য আছিল। মহিলাৰ শিক্ষা, নাৰীৰ স্বাস্থ্য, বাল্যবিবাহ বিলুপ্তিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। নাৰীৰ অধিকাৰৰ ওপৰত সামাজিক ৰীতি-নীতিৰ প্রভাৱ সন্দর্ভতো উদ্বেগ প্রকাশ কৰি ইয়াৰ সংস্কাৰৰ আহ্বান জনায়।

(গ) বেগম আইজাজ ৰছুলঃ মহিলাৰ অধিকাৰৰ পোষকতা আৰু সংবিধান সভাৰ মহিলা বিষয়ৰ সৈতে জড়িত আলোচনাত সক্রিয়ভাৱে জড়িত আছিল। লিংগৰ ভিত্তিত বৈষম্য নিষিদ্ধ কৰা ১৫ নং অনুচ্ছেদ প্রণয়নত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।

(ঘ) দুর্গবাই দেশমুখঃ এগৰাকী সমাজকর্মী আৰু মহিলাৰ অধিকাৰৰ বিশিষ্ট পোষকতা আছিল। সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক বিষয়ৰ বিতৰ্কত তেওঁ সক্রিয়ভাৱে অংশগ্রহণ কৰিছিল, লিংগ সমতাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু মহিলাৰ উত্থানৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। শ্রমিক কল্যাণ আৰু মহিলাৰ অধিকাৰ সম্পৰ্কীয় বিধান প্রণয়নত তেওঁ উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰিছিল।

(ঙ) হালা মেহতাঃ এগৰাকী বিশিষ্ট শিক্ষাবিদ আৰু নাৰী অধিকাৰৰ কৰ্মী আছিল। মানৱ অধিকাৰৰ সৰ্বজনীন ঘোষণাৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰাত তেওঁ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ মহিলাৰ মৰ্যাদা আয়োগৰ অধ্যক্ষহিচাপেও কার্যনির্বাহ কৰিছিল। সংবিধানসভাত তেওঁ সংবিধানত লিংগ নির্দিষ্ট বিধান অন্তর্ভুক্ত কৰাৰ পোষকতা কৰিছিল আৰু ১৫ নং অনুচ্ছেদ প্রণয়নত অৰিহণা যোগাইছিল।

১০। সংবিধান সভাৰ দ্বাৰা ভাৰতীয় সংবিধান অনুমোদন আৰু গ্ৰহণৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰঃ সংবিধান সভাৰ দ্বাৰা ভাৰতীয় সংবিধান অনুমোদন আৰু গৃহীত কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াটোত কেইবাটাও পর্যায় আৰু আলোচনাৰ প্রয়োজন হৈছিল। ইয়াত প্রক্রিয়াটোৰ এক আভাস দিয়া হৈছে-

(ক) খচৰা প্ৰস্তুত আৰু পৰীক্ষাঃ সংবিধানৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল ড° বি.আৰ. আম্বেদকাৰৰ নেতৃত্বত। সংবিধান সভাৰ আলোচনা আৰু সিদ্ধান্তৰ আধাৰত কমিটিয়ে প্রাথমিক খচৰা প্ৰস্তুত কৰে। খচৰাখন বিধানসভাত দাখিল কৰা হয়, আৰু সদস্যসকলে ইয়াৰ বিধানসমূহ বিতংভাৱে পৰীক্ষা আৰু আলোচনা কৰাৰ সুযোগ পায়।

(খ) সংশোধনীৰ বিবেচনাঃ সংবিধান সভাৰ খচৰা সংবিধানৰ সম্যক পৰীক্ষাত লিপ্ত হৈছিল। সদস্যসকলে সংশোধনীৰ প্রস্তাৱ আগবঢ়ায়, বিভিন্ন বিধানৰ ওপৰত বিতৰ্ক কৰে, আলোচনাৰ ভিত্তিত খচৰাত পৰিৱৰ্তন কৰে। খচৰা প্ৰস্তুত সমিতিখনে এই প্রস্তাৱিত সংশোধনীসমূহ বিবেচনা কৰি ইয়াৰে কিছুমান চূড়ান্ত খচৰাত অন্তর্ভুক্ত কৰে।

(গ) খচৰা সমিতিৰ দ্বাৰা চূড়ান্ত কৰাঃ প্রস্তাৱিত সংশোধনীসমূহ বিবেচনা কৰাৰ পিছত খচৰা সমিতিখনে সংবিধানৰ খচৰা পুনৰীক্ষণ কৰি চূড়ান্ত কৰে। ড° বি.আৰ. আম্বেদকাৰে খচৰা সমিতিৰ অধ্যক্ষ হিচাপে এই প্রক্রিয়াৰ নেতৃত্ব দিয়াত আৰু চূড়ান্ত নথিখনৰ সংহতি আৰু অখণ্ডতা নিশ্চিত কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।

(ঘ) চূড়ান্ত খচৰাত স্বাক্ষৰঃ চূড়ান্ত খচৰা প্ৰস্তুত হোৱাৰ পিছত সংবিধান সভাৰ সদস্যসকলৰ মাজত প্ৰচাৰ কৰা হৈছিল। ১৯৫০ চনৰ ২৪ জানুৱাৰীত বিধানসভাৰ সদস্যসকলে সংবিধানৰ চূড়ান্ত সংস্কৰণত স্বাক্ষৰ কৰে। সংবিধানৰ প্ৰতিটো পৃষ্ঠাত স্বাক্ষৰ কৰা হৈছিল আৰু সদস্যসকলে নথিখন গ্রহণ আৰু সমর্থন কৰাৰ ইংগিত দিবলৈ নিজৰ স্বাক্ষৰ দিছিল।

১১। ভাৰতীয় সংবিধানত যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদৰ ধাৰণাটোৰ অন্তর্ভুক্তি আৰু ইয়াৰ তাৎপর্য ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰঃ ভাৰতীয় সংবিধানত যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদৰ ধাৰণাটোৰ অন্তর্ভুক্তি আৰু ইয়াৰ তাৎপর্য ইয়াত উল্লেখ কৰা হৈছে-

(ক) ক্ষমতা বিভাজনঃ ইয়াত তিনিখন তালিকাৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে- কেন্দ্রীয় তালিকা, ৰাজ্য তালিকা আৰু সমান্তৰাল তালিকা। কেন্দ্রীয় তালিকাখন এনে বিষয়ৰে গঠিত যাৰ ওপৰত কেৱল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ আইন প্ৰণয়নৰ কর্তৃত্ব থাকে, ৰাজ্যিক তালিকাত এনে বিষয় থাকে যাৰ ওপৰত কেৱল ৰাজ্য চৰকাৰৰ কর্তৃত্ব আছে আৰু সমান্তৰাল তালিকাত এনে বিষয় থাকে যাৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰ উভয়ৰেআইন বনাব পৰা কর্তৃত্ব আছে।

(খ) স্বতন্ত্র অধিকাৰক্ষেত্রঃ সংবিধানে কেন্দ্রীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ মাজত হোৱা বিবাদৰ বিষয়ত মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে কাম কৰা স্বতন্ত্র ন্যায়পালিকাৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰে। ন্যায়পালিকাই ক্ষমতাৰ বিভাজন বজাই ৰখাটো নিশ্চিত কৰে আৰু সংবিধানৰ ব্যাখ্যা আৰু প্ৰয়োগৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা সংঘাতৰ সমাধান কৰে।

(গ) বিত্তীয় ব্যৱস্থাঃ কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰ উভয়ৰে বাবে বিত্তীয় স্বায়ত্তশাসন নিশ্চিত কৰিবলৈ সংবিধানত বিত্তীয় যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে। ইয়াত কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যসমূহৰ মাজত আর্থিক সম্পদ বিতৰণৰ ব্যৱস্থা স্থাপন কৰা হয়, য’ত কৰ আৰু সাহায্যৰ অনুদানৰ ভাগ-বতৰাৰ ব্যৱস্থাও কৰা হয়।

(ঘ) ৰাজ্যৰ প্ৰতিনিধিত্বঃ সংবিধানে কেন্দ্ৰত ৰাজ্যসভা (ৰাজ্য পৰিষদ) আৰু লোকসভা (জনগোষ্ঠী সদন)ৰে গঠিত দ্বিসদীয় বিধানসভা স্থাপন কৰে। ৰাজ্যসভাই ৰাজ্যৰ বিধায়িনী দলৰ দ্বাৰা নিৰ্বাচিত সদস্যৰে ৰাজ্যসমূহক প্রতিনিধিত্ব কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা কেন্দ্রীয় সিদ্ধান্ত গ্রহণ প্রক্রিয়াত ৰাজ্যসমূহৰ প্রতিনিধিত্ব আৰু অংশগ্রহণৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়।

ভাৰতীয় সংবিধানত যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদৰ তাৎপর্যঃ

(ক) বৈচিত্র্যত ঐক্যঃ যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদে ভাৰতৰ বৈচিত্র্যক গ্ৰহণ কৰাত সহায় কৰে, ইয়াৰ বিভিন্ন ভাষা, সংস্কৃতি, আৰু অঞ্চলৰ সৈতে। ই আঞ্চলিক স্বায়ত্তশাসনৰ অনুমতি দিয়ে আৰু ৰাজ্যসমূহক নিজৰ নিৰ্দিষ্ট প্রয়োজন আৰু আকাংক্ষা অনুসৰি শাসন কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে, দেশৰ ভিতৰৰ বৈচিত্র্যক সন্মান কৰাৰ লগতে ঐক্যৰ ভাৱনা গঢ়ি তোলে।

(খ) ক্ষমতাৰ বিকেন্দ্ৰীকৰণঃ যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদে ক্ষমতা বিকেন্দ্ৰীকৰণ কৰে, যাৰ ফলত দক্ষ শাসন আৰু প্রশাসন সক্ষম হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্যিক দুয়োটা পর্যায়তে ফলপ্রসূ সিদ্ধান্ত গ্রহণৰ সুবিধা হয়, যাৰ ফলত আঞ্চলিক প্রয়োজনীয়তা অনুসৰি নীতি আৰু আইনসমূহ প্ৰস্তুত কৰিব পৰা যায়।

(গ) ৰাজ্যৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষা কৰাঃ যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদে ৰাষ্ট্র-নির্দিষ্ট বিষয়সমূহৰ ওপৰত স্বায়ত্তশাসন আৰু সিদ্ধান্ত গ্রহণৰ ক্ষমতা প্রদান কৰি ৰাজ্যসমূহৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰে। ই কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্যসমূহৰ মাজত ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য বজাই ৰখাত সহায় কৰে, যাতে ৰাষ্ট্ৰসমূহে নিজৰ ক্ষমতাৰ ভিতৰৰ বিষয়সমূহৰ ওপৰত আইন প্রণয়নৰ স্বাধীনতা লাভ কৰে।

(ঘ) সমবায় যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদক প্ৰসাৰিত কৰাঃ ভাৰতীয় যুক্তৰাষ্ট্ৰ ব্যৱস্থাই সমবায় যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়বাদক প্ৰসাৰিত কৰে, য’ত কেন্দ্ৰ আৰু ৰাজ্য চৰকাৰে নীতি প্রণয়ন আৰু ৰূপায়ণৰ ক্ষেত্রত একেলগে কাম কৰে। ই চৰকাৰৰ বিভিন্ন স্তৰৰ মাজত সহযোগিতা, সমন্বয় আৰু পৰামৰ্শক উৎসাহিত কৰে, অংশীদারিত্ব আৰু ভাগ-বতৰা কৰা দায়িত্বৰ মনোভাৱ গঢ়ি তোলে।

১২। ভাৰতীয় সংবিধান সভা গঠন সম্পর্কে আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ সংবিধান সভা গঠনঃ কেবিনেট মিচনৰ আঁচনি অনুসৰি ১৯৪৬ চনৰ মে’ মাহত সংবিধান সভা গঠনৰ প্ৰস্তুতি আৰম্ভ হৈছিল। সেই চনৰে জুলাই মাহত বিধানমণ্ডলসমূহে সংবিধান সভা বা গণ-পৰিষদৰ কাৰণে সদস্যসকলক নির্বাচিত কৰিছিল। সংবিধান সভা গঠনৰ বাবে কেবিনেট মিচনে ‘ব্ৰিটিছ ভাৰত’ৰ বাবে নির্ধাৰণ কৰি দিয়া ২৯৬ খন আসনৰ ভিতৰত কংগ্ৰেছে সহযোগী দলৰ সৈতে ২১১ খন আৰু মুছলিম লীগে ৭৩ খন আসন লাভ কৰিবলৈ সমর্থ হৈছিল। কেবিনেট মিচনে দেশীয় ৰাজ্যসমূহৰ বাবে ৯৩ খন আসন ধার্য কৰিছিল যদিও এখন আসনো পূৰণ কৰা নহ’ল। সংবিধান সভাত কংগ্ৰেছ দলৰ অধিক সদস্য থকা হেতুকে কংগ্রেছে ইয়াত বিশেষ প্রভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল।

সংবিধান সভাত পণ্ডিত জৱাহৰলাল নেহৰু, চৰ্দাৰ বল্লভ ভাই পেটেল, ড° ৰাজেন্দ্র প্রসাদ, মৌলানা আবুল কালাম আজাদ, ড° বি. এৰ. আম্বেদকাৰ, ড° সৰ্বপল্লী ৰাধাকৃষ্ণণ, কে. এম. মুন্সী, কে. টি. শ্বাহ, লিয়াকত আলি খান, শ্যামাপ্রসাদ মুখার্জী আদি বিখ্যাত নেতাসকল নির্বাচিত হৈছিল। অৱশ্যে মহাত্মা গান্ধী আৰু জিন্না সংবিধান সভাৰ সদস্য হোৱা নাছিল। ১৯৪৬ চনৰ ১১ ডিচেম্বৰ তাৰিখে ড° ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ সংবিধান সভাৰ স্থায়ী সভাপতি হিচাপে নির্বাচিত হৈছিল।

সংবিধান সভাৰ অধিৱেশনসমূহঃ সংবিধান সভাৰ প্ৰথমখন অধিৱেশন ১৯৪৬ চনৰ ৯ ডিচেম্বৰত অনুষ্ঠিত হৈছিল। ইয়াত জৱাহৰলাল নেহৰুৱে “উদ্দেশ্য সম্বলিত প্রস্তাৱ”টো উত্থাপন কৰিছিল। দ্বিতীয়খন অধিৱেশন ১৯৪৭ চনৰ ২০ জানুৱাৰীত অনুষ্ঠিত হৈছিল। ইয়াত ড° এইচ. চি. মুখার্জীক উপসভাপতি হিচাপে নির্বাচিত কৰিছিল। তৃতীয়খন অধিৱেশন ১৯৪৭ চনৰ ২২ এপ্রিলত অনুষ্ঠিত হৈছিল। ইয়াত যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় আৰু প্রাদেশিক সংবিধান সমিতি গঠন কৰিছিল। চতুর্থ অধিবেশনখন ১৯৪৭ চনৰ ১৪ জুলাইত অনুষ্ঠিত হৈছিল।

ইয়াত জাতীয় পতাকাখন গ্রহণ কৰা হৈছিল। পঞ্চম অধিবেশনখন ১৯৪৭ চনৰ ১৪ আগষ্টত অনুষ্ঠিত হৈছিল। ইয়াত লর্ড মাউন্টবেটেনখন প্রথমে গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল আৰু পণ্ডিত জৱাহৰলাল নেহৰুক ভাৰতৰ প্ৰথম প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে নিয়োগ কৰিছিল। শেষ অধিবেশনখন ১৯৫০ চনৰ ২৪ জানুৱাৰীত অনুষ্ঠিত হৈছিল। ইয়াত ড° ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদক ভাৰতৰ প্ৰথম ৰাষ্ট্ৰপতি হিচাপে নির্বাচিত কৰা হৈছিল।