ৰাভা জনগোষ্ঠী (Rabha Tribe) অসমৰ প্ৰাচীন জনজাতিসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম খিলঞ্জীয়া জনগোষ্ঠী। এই জনগোষ্ঠী চীনা-তিব্বতীয় ভাষা পৰিয়ালৰ মান-তিব্বতীয় শাখাত অন্তৰ্ভুক্ত। মূলতঃ অসমৰ গোৱালপাৰা, কামৰূপ, আৰু দৰং জিলাসমূহত এওঁলোকৰ মুকলি বসতি দেখিবলৈ পোৱা যায়। তদুপৰি, পশ্চিমবংগৰ জলপাইগুৰি অঞ্চলতো ৰাভাসকলৰ কিছুমান বসতি দেখা যায়। ৰাভাসকল অসমৰ পঞ্চম বৃহত্তম তপশিলি উপজাতি হিচাপে পৰিচিত, আৰু এই ৰাজ্যত প্ৰায় দুই লাখ সাতসত্তৰ হাজাৰ ৰাভা জনগোষ্ঠী বসবাস কৰে।
এই জনগোষ্ঠী ৯টা মূল শাখালৈ বিভক্ত:
১। কচা
২। ৰংদাঙি
৩। পাতি
৪। দাহোৰি
৫। মায়তুৰি
৬। ততলা
৭। বিতলিয়া
৮। চুঙা
৯। হানা
কিছু অঞ্চলত হালোৱা আৰু মদাহী নামেৰে দুটা উপভাগো দেখা পোৱা যায়। ৰাভাসকলক বৃহত্তৰ ইন্দো-মংগোলীয় গোষ্ঠীৰ অন্তৰ্গত হিচাপে ধৰা হয়।
ৰাভা জনগোষ্ঠীৰ ভাষা | Language of Rabha Tribe
ৰাভা ভাষা ভাৰতৰ চীনা-তিব্বতীয় ভাষা পৰিয়ালৰ অন্তৰ্গত এক গুরুত্বপূর্ণ ভাষা। ই মূলত ৰাভা জনগোষ্ঠীয়ে ব্যৱহাৰ কৰা ভাষা, যি অসমৰ ভৈয়ামৰ জনজাতিসমূহৰ অন্যতম। ৰাভা জনগোষ্ঠী মূলত অসমৰ গোৱালপাৰা, কামৰূপ আৰু দৰং জিলাসহ পশ্চিম বংগ আৰু মেঘালয়ৰ কিছুমান অংশত বসবাস কৰে আৰু এই ভাষাত কথা কয়।
ৰাভা ভাষাৰ দুটা প্ৰধান উপভাষা আছে—মাইতুৰী আৰু ৰংদানী। কিন্তু, এই দুটা উপভাষাৰ মাজত যথেষ্ট ভিন্নতা থাকি পৰস্পৰে যোগাযোগৰ ক্ষেত্ৰত বাধা সৃষ্টি হয়। ভাষাবিদ ইউ.ভি. জোচেফৰ মতে, ৰাভা ভাষাৰ মূলত তিনিটা উপভাষা বিদ্যমান: ৰংদানী, মাইতুৰী, আৰু কোচা। কোচা উপভাষা ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ উত্তৰ পাৰৰ অঞ্চলত কোৱা হয়, যদিও ই অপসাৰিত হৈ পৰাৰ ফলত ৰংদানী আৰু মাইতুৰী ভাষীসকলে এই ভাষা বুজাত অসুবিধা ভোগ কৰে। ৰংদানী আৰু মাইতুৰী উপভাষাসমূহ ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ দক্ষিণ পাৰৰ অঞ্চলসমূহত কোৱা হয়, য’ত দুয়োৰ মাজত তুলনামূলকভাৱে কম পাৰ্থক্য আছে। যিমান পশ্চিমলৈ অগ্ৰসৰ হয়, তিমানেই এই ভাষাসমূহৰ মাজত ভিন্নতা বৃদ্ধি পায়।
Read also: Karbi Tribe: A Comprehensive Overview | কাৰ্বি জনগোষ্ঠী : এক বিস্তৃত আভাস
ৰাভা জনগোষ্ঠীৰ সংস্কৃতি | Culture of Rabha Tribe
ৰাভা জাতিৰ নিজস্ব কৃষ্টি-সংস্কৃতি চহকী আৰু বৈচিত্ৰ্যময়। ৰাভাসকলৰ সমাজে লোকগীত, লোক-কাহিনী, লোকবিশ্বাস, আৰু লোক-সংস্কৃতিক মূখ্যভাৱে আগবঢ়াই আহিছে। তেওঁলোকৰ পূজা-পাঠ, উৎসৱ-পাৰ্বণ আদি যেনেকৈ সমাজজীৱনৰ অংশ, তেনেকৈ এই অনুষ্ঠানবোৰত গীত, মাত, সুৰ, তাল, লয়, বাদ্যযন্ত্র, আৰু নৃত্যৰ মাধ্যমে আনন্দ, দুখ, প্ৰেম, আৰু বিৰহৰ ভিন্ন ৰং প্ৰতিফলিত হয়।
ৰাভাসকলৰ কৃষ্টি-সংস্কৃতিৰ অন্যতম প্রতীক হৈছে ‘মানচালেংকা’ বা ‘মাছৰোকা চৰাই’। এই চৰাইক কাঠৰ প্ৰতিকৃতিৰে নিৰ্মাণ কৰা হয় আৰু ‘কৰুৱা’ আৰু ‘বাতিকটিকা’ নামৰ চৰাইক মাৰৈত সংলগ্ন কৰি নৃত্যৰ তালে তালে পৰুষসকলে নচুৱায়। নাচনীসকলে ৰাভাৰ পৌৰাণিক বীৰ আৰু বীৰঙ্গনাৰ আখ্যানৰ ঢাল আৰু তৰাৱাল লৈ বিশেষ নৃত্য প্ৰদৰ্শন কৰে।
ৰাভাসকলৰ এটা লােকবিশ্বাস অনুসৰি তেওঁলোকৰ ভাষা, সংস্কৃতি আৰু খাদ্য জগত সৃষ্টিকর্তা ৰিছিৰ পৰা দান ৰূপে লাভ হৈছিল। এই বিশ্বাসৰ শিপা ৰাভা সমাজৰ অতীতৰ ধাৰণাত গভীৰভাৱে প্ৰতিফলিত হৈ আছে।
ৰাভা ইতিহাসত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰা বীৰ আৰু বীৰঙ্গনাসকলৰ নাম এই সংস্কৃতিৰ গৌৰৱ আৰু পৰম্পৰাৰ অংগ। বাহাৰী-স্তান-ই-ঘায়েবী বুৰঞ্জীৰ তথ্য মতে, সপ্তদশ শতিকাৰ দ্বিতীয় দশকত ছান্তোৰ ৰাজ্যৰ বীৰ ৰজা আছিল পৰশুৰাম ৰাভা। এইসকলৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি ৰাভা বুৰঞ্জীত বীৰ ৰজা দদান আৰু মাৰুক্ষেত্ৰীৰ দৰে জনপ্ৰিয় ৰণবীৰৰ উল্লেখ পোৱা যায়।
এইসকল বীৰ-বীৰঙ্গনাৰ আখ্যানসমূহে ৰাভা সংস্কৃতিত বিশেষ স্থান অধিকাৰ কৰি আছে। তেওঁলোকৰ ৰাজত্বকালৰ সোঁৱৰণ আজিও মাকৰী পাহাৰ, ৰংজুলি, কল্যাণপুৰ আৰু ফেডাৰ ডােৱাৰ দৰে স্থানত দেখা পোৱা যায়, যাৰ অন্যতম উদাহৰণ হৈছে ফেডাৰ ডােবাত থকা বীৰ দদানৰ স্মৃতি।
Read also: Mising Tribe: A Comprehensive Overview | মিচিং জনগোষ্ঠী: এক বিস্তৃত আভাস
ধৰ্ম | Religion
ৰাভাসকল মূলত প্ৰকৃতি পূজক। তেওঁলোকৰ ধৰ্মীয় অনুৰাগ মূৰ্তি পূজাৰ পৰিৱৰ্তে প্ৰাকৃতিক শক্তিৰ সন্মান আৰু উপাসনাত কেন্দ্ৰীভূত। যদিও প্ৰাচীন ধৰ্মীয় প্ৰথা আৰু আচাৰসমূহ বৰ্তমানও পালন কৰে, ৰাভাসকলৰ মাজত হিন্দু ধৰ্মৰ কিছু নিয়ম-নীতি মিশ্ৰিত হৈ পৰিছে। তেওঁলোকৰ সৰ্বাধিক গুৰুত্বপূর্ণ দেৱতা হ’ল “ঋষি” বা “মহাকাল,” যাৰ পূজা সকলো সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় অনুষ্ঠানৰ কেন্দ্ৰস্থল। লগতে ৰাভাসকলৰ মাজত দুগৰাকী দেৱী ‘ৰঙ্গতুক’ আৰু ‘বচেক’ৰ বিশেষ ভূমিকা আছে। এই দেৱীদ্বয়ক ঋষিৰ কন্যা বুলি গণ্য কৰা হয় আৰু তেওঁলোক পৰিয়ালৰ সম্পদ আৰু ধনৰ সংৰক্ষণৰ প্ৰতীক।
আকৰ্ষণীয়ভাৱে, ৰাভাসকল মাতৃতান্ত্ৰিক সমাজ ব্যৱস্থাৰ অনুসাৰী, য’ত পৰিয়ালৰ জ্যেষ্ঠা কন্যাই পাৰিবাৰিক সম্পত্তিৰ দায়িত্ব আৰু দেৱীদ্বয়ৰ পূজাৰ অধিকাৰ পায়। যদিও ৰাভাসকলৰ কিছু অংশ খ্ৰীষ্টান ধৰ্ম গ্ৰহণ কৰিছে,
ৰাভা জনগোষ্ঠীৰ উৎসৱ | Fastival of Rabha Tribe
ৰাভা জনগােণৰ বুৰঞ্জীয়ে বুজায় যে বায়খো পূজাৰ উৎপত্তি ৰাভাসকলৰ ৰজাবীৰ দ্বাৰা দদানৰ ফলস্বৰূপে হৈছিল, আৰু ইয়াৰ পৰিণতিত বায়খো পূজাই ধাৰাবাহিকভাৱে ৰাভাসকলৰ সংস্কৃতিত এটা গুৰুত্বপূর্ণ স্থল লাভ কৰে। ৰাভাসকলৰ মূল দেৱতা হৈছে ৰিছি বা মহাদেৱ। কাহিনীবোৰৰ আধাৰত, বায়খো পূজা বায়-খোচ নামৰ দুই ভগিনী দেৱীৰ পূজাত পৰিণত হয়, যাক ৰাভাসকলে অতীতৰে পৰা পূজা কৰি আহিছে। ইয়াৰ উপৰিও, তেওঁলোকে লাঙা দেৱতা আৰু আন অনেক দেৱ-দেৱীকো পূজা কৰে। ৰাভাসকলৰ ধৰ্মবিশ্বাস মূখ্যতঃ জড় উপাসনাত কেন্দ্ৰিত, য’ত শিল, গছ-গছনি পূজা কৰা হয় আৰু গাহৰি, কুকুৰা, পাৰ আদিৰ উছৰ্গা কৰা হয়।
কেঁচাইখাতিবা লাঙামৰা
কেঁচাইখাতি বা লাঙামৰা উৎসৱ ৰাভা জনজাতিৰ বসন্তকালৰ বিশেষ উৎসৱ। এই অনুষ্ঠানৰ প্ৰধান দেৱতা হৈছে বুঢ়ালাঙা, আৰু পূজনীয়া দেৱী হৈছে কেঁচাইখাতি বা মহামায়া। সাধাৰণতে গাঁৱৰ থান বা পূজা স্থানত এই পূজা অনুষ্ঠিত হয়। উৎসৱৰ পূৰ্বে গাঁওবাসীয়ে নিজৰ ঘৰ-দুৱাৰ আৰু চাৰিওফালৰ পৰিবেশ পৰিষ্কাৰ কৰে আৰু এক উপবাসৰ ব্ৰত পালন কৰে।
উৎসৱৰ অন্যতম বিশেষত্ব হৈছে “কলপটুৱাৰ শোভাযাত্ৰা।” উৎসৱৰ দিনা, ৰাভা সমাজৰ লোকে কেঁচা ভোগ, ফল-সামগ্ৰী আৰু ফুলেৰে সজ্জিত এক শোভাযাত্ৰা উলিয়ায়। শোভাযাত্ৰাৰ সময়ত বিশেষ ধ্বনি-বাজনা আৰু সংকীৰ্তনৰ মধ্য দিয়ে গাঁৱৰ পৰা অপায় আৰু অমংগল দূৰ কৰাৰ কাৰ্য সম্পন্ন হয়। শোভাযাত্ৰাৰ অন্তত সেই উপহাৰসমূহ নদীত বিসর্জন কৰা হয়।
এই উৎসৱৰ আন এক বিশেষ দিক হৈছে দেওধনী নৃত্য। এই নৃত্যৰ দ্বাৰা অপদেৱতাৰ পৰা মুক্তিৰ আশা কৰা হয়। নৃত্যৰ সময়ত প্ৰতিজন নৃত্যশিল্পী গাঁৱৰ পৰা অপদেৱতাক বাহিৰ কৰিবলৈ গৃহস্থৰ ঘৰৰ বাহিৰত থকা বস্তুসমূহ লৈ যায়। পূজা চলাৰ সময়ত গৃহস্থ লোকে নিজ ঘৰত থাকে আৰু বাহিৰলৈ নাহে। পূজাৰ অন্তত, পূজাৰীৰাও কোনো কাৰণত পিছলৈ নোচোৱাকৈ মন্দিৰ বা পূজা স্থান ত্যাগ কৰে।
এই দিনটোত নানা দেৱতা আৰু দেৱীক বলি প্ৰদান কৰা হয়, বিশেষ মদ আৰু ভাতৰ প্রসাদ প্ৰস্তুত কৰা হয়। ৰাভাসকলে সম্প্ৰদায়িক ভাৱে একতাৰ অনুভৱ লৈ গান আৰু নৃত্যৰ জৰিয়তে দিনটো উদযাপন কৰে।
মাৰংগা বা হাছি পূজা
মাৰংগা বা হাছি পূজা ৰাভা জনগোষ্ঠীৰ এটা বিশেষ আঞ্চলিক ধৰ্মীয় আচাৰ। ই মাৰা-মৰি, অপমৃত্যু, মহামাৰীৰ দৰে দুৰ্ঘটনাৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাবলৈ বছৰৰ বিশেষ সময়ত পালন কৰা হয়। সাধাৰণতে চ’ত মাহৰ মংগল বা শনিবাৰে এই পূজা অনুষ্ঠিত হয়। ৰাভাসকলে বিশ্বাস কৰে যে, এই পূজাৰ জৰিয়তে পাৰ হৈ যোৱা বছৰটোৰ সকলো অমঙ্গল, অপকাৰ্য আৰু অপবাদৰ পৰা পৰিশুদ্ধ হওয়া যায়। পূজাৰ বাবে ব্যৱহৃত উপচাৰসমূহৰ ভিতৰত উল্লেখযোগ্য হৈছে পুৰণি তিতালাওৰ খোলা, উই পৰুৱাৰ শুকান বাহ, আৰু নকৈ বৈ উলিওৱা দীঘল নলাযুক্ত বিচনী। এই সামগ্ৰীসমূহ এজোপা ডাঙৰ গছৰ গুৰিত বাঁহৰ খুঁটি পুতি বেদী নিৰ্মাণ কৰি তাত থোৱা হয়। পূজাৰ সময়ত মদ বাকী, পিঠাগুৰি ছটিয়াই দেৱতাক আৰাধনা কৰা হয়, আৰু আৰাধনা গীত পৰিৱেশন কৰি পূজা সমাপন কৰা হয়। এই পূজাত নাবালক ল’ৰা-ছোৱালী আৰু তিৰোতাসকলে অংশগ্ৰহণ নকৰে। ৰাভা সংস্কৃতিত এই পূজাক মঙ্গল কামনাৰ এক গুৰুত্বপূর্ণ অংশ বুলি গণ্য কৰা হয়।
হানাঘোঁৰা বা জাৰীঘোঁৰা নৃত্য
হানাঘোঁৰা বা জাৰীঘোঁৰা নৃত্য বহাগৰ আৰম্ভণিৰ পৰা সাতদিন ধৰি ৰাভা সংস্কৃতিত পালন কৰা এক বিশেষ নৃত্যানুষ্ঠান। ৰাভাসকলৰ বিশ্বাস মতে, এই নৃত্য সতীৰ বিৰহত দগ্ধ মহাদেৱৰ তাণ্ডৱ নৃত্যৰ প্ৰতীক। হানাঘোঁৰা নামৰ এই নৃত্য বাহঁৰ পৰা সাজি লোৱা এটি ঘোঁৰাৰ প্রতীকী ৰূপৰে সম্পন্ন কৰা হয়। প্রথম বিহুৰ দিনা, পূজা উপলক্ষে জনসমাগমস্থলত এটি বেদীৰ ওপৰত শিৱৰ পূজা আগবঢ়োৱা হয়, য’ত কুকুৰাৰ কণী দুটাত সেন্দূৰৰ ফোঁট লগাই “বুঢ়ালাঙা” নামৰ ধৰ্মীয় স্তুতিত হানাঘোঁৰাৰ শিঙত লগোৱা হয়। হানাঘোঁৰাৰ দলে বিভিন্ন ধৰণৰ গীত আৰু নৃত্যৰ দ্বাৰা অনুষ্ঠান সম্পন্ন কৰে, আৰু বিহুৰ শেষ দিনত হানাঘোঁৰাৰ নৃত্যৰ সামৰণি মাৰা হয়।
বিচুৱা, বহুৰাঙী বা বগেজৰী
অন্য জনগোষ্ঠীৰ দৰে, ৰাভা জাতিৰ লোকসকলে পুৰণি বছৰৰ অন্তত গা ধুই, বাঁহীৰ মাদক সুৰ শুনি, আৰু ঘৰ চোতাল সাৰি-মুচি বিদায় দিয়ে। তেওঁলোকে ব’হাগৰ প্ৰথম দিনটোত পূৰ্ব পুৰুষৰ পূজা কৰি, বিভিন্ন সামগ্ৰী অৰ্পণ কৰে যেনে মদ, ভাত, আৰু নতুন সাজ-পাৰ। এই সময়ত পূৰ্ব পুৰুষক স্মৰণ কৰি সম্পন্ন কৰা পূজা-পাঠে তেওঁলোকৰ সাংস্কৃতিক চেতনাৰ এক গভীৰ প্ৰতিফলন ঘটায়।
জাগাৰ বা কালী পূজা
চ’ত-ব’হাগ বা জেঠ মাহৰ সময়ত ৰাভাসকলে জাগাৰ পূজা কৰে, যাৰ অন্যতম আকৰ্ষণ হ’ল দেওধনী নৃত্য। এই পূজাত কল, চাউল, চেনি আদিকে ধৰি বিভিন্ন সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ হয়। পূজাৰ সময়ত বলিদানৰ চলনো দেখা যায়। দেওধনী নৃত্যৰ মাজেৰে তেওঁলোকে ভূত-ভৱিষ্যতৰ সংকেতৰ সন্ধান লয়, এই ধৰ্মীয় আচাৰ-অনুষ্ঠানে ৰাভা সমাজৰ আধ্যাত্মিকতা আৰু সংস্কৃতিক এক প্ৰাণবন্ত পৰিসৰ প্ৰদান কৰে।
Read also: Tiwa Tribe: A Comprehensive Overview | তিৱা জনগোষ্ঠী : এক বিস্তৃত আভাস
ৰাভা জনগোষ্ঠীৰ সাজপাৰ | Traditional Attire of a Rabha Tribe
ৰাভাসকলৰ পৰম্পৰাগত সাজ-পৰিধান সংস্কৃতিয়ে তেওঁলোকৰ সাংস্কৃতিক পৰিচয় প্ৰদৰ্শন কৰে। নাৰীসকলে সাধাৰণতে তিনিখলপীয়া বস্ত্ৰ পিন্ধে, যাৰ সৈতে সোনকালে তেওঁলোকে “ৰুফান” বা “লেমাফোটা” নামৰ আচ্ছাদনৰূপী বস্ত্ৰটো গাত মেৰিয়াই লয়। এই বস্ত্ৰটোৰ সৈতে এক বিশেষ ধৰণৰ আংচা বা “কাম্বুং” পিন্ধা হয়, যাৰ দ্বাৰা তেওঁলোকৰ ঐতিহ্যিক সৌন্দৰ্যতা বেছিকৈ ফুটাই তোলে। পুৰুষসকলে “পজাৰ” নামৰ মৃদু কাপোৰ খন ডিঙিত মেৰিয়াই লয়, যি তেওঁৰ বৈশিষ্ট্য পৰম্পৰাগত পোশাকৰ অংশ হিচাপে দেখা যায়। তেওঁলোকে “জামা” আকাৰৰ কামিজ পিন্ধে, লগতে পায়েৰে “পোন্ধ” আৰু আঁঠুমুৰীয়া “চুৰিয়া” মাৰি, যা তেওঁলোকৰ ধাৰণাসমূহ সজাই ৰাখে।
ৰাভা নাৰীৰ মাজত অলংকাৰৰ প্ৰতি এক গুৰুত্ব আছে। এই অলংকাৰ তেওঁলোকৰ ব্যক্তিগত সৌন্দৰ্যৰ উপাদানৰ উপৰিও, সংস্কৃতিগত চিন প্ৰদৰ্শন কৰে, যিয়ে তেওঁলোকৰ ঐতিহ্যৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ ৰূপে কাম কৰে।
উপসংহাৰ | Conclusion
ৰাভা জনজাতি (Rabha Tribe) ভাৰতৰ উত্তৰ-পূব অঞ্চলত শিপাই থকা এক দীঘলীয়া ইতিহাস থকা এক সজীৱ আৰু সাংস্কৃতিকভাৱে সমৃদ্ধ সম্প্ৰদায়। তেওঁলোকৰ পৰম্পৰা, জীৱনশৈলী আৰু বিশ্বাসে প্ৰকৃতি আৰু পৰিৱেশৰ সৈতে তেওঁলোকৰ গভীৰ সম্পৰ্ক প্ৰতিফলিত কৰে। নিজৰ অনন্য ভাষা আৰু গৃহ নিৰ্মাণৰ শৈলীৰ পৰা আৰম্ভ কৰি ৰঙীন উৎসৱ, নৃত্য, ৰন্ধন প্ৰণালীলৈকে বাহ্যিক প্ৰভাৱ আৰু আধুনিকীকৰণৰ মাজতো ৰাভা জনগোষ্ঠীয়ে নিজৰ সাংস্কৃতিক পৰিচয় সংৰক্ষণ কৰি ৰাখিছে। তেওঁলোকৰ স্থিতিস্থাপকতা, সম্প্ৰদায়বোধ আৰু প্ৰকৃতিৰ সৈতে সুসম সম্পৰ্কই ৰাভা জনগোষ্ঠীক ভাৰতৰ বৈচিত্ৰময় সাংস্কৃতিক পৰিৱেশৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ কৰি তুলিছে।
Read also: Dimasa Tribe: A Comprehensive Overview | ডিমাছা জনগোষ্ঠী : এক বিস্তৃত আভাস
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
