History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 1 সামাজিক পৰিৱৰ্তনঃ সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলন, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 1 সামাজিক পৰিৱৰ্তনঃ সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলন Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 1 সামাজিক পৰিৱৰ্তনঃ সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলন Question Answer can be of great value to excel in the examination.
History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 1 সামাজিক পৰিৱৰ্তনঃ সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলন
History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 1 সামাজিক পৰিৱৰ্তনঃ সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলন Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 1 সামাজিক পৰিৱৰ্তনঃ সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলন provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Cultural Changes and Social and Religious Reform Movements
HISTORY OF INDIA VIII (C.1857-1950)
(ভাৰতৰ ইতিহাস – VIII (১৮৫৭-১৯৫০ খ্ৰীঃ লৈ)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
১। ভাৰতত প্ৰিণ্টিং প্ৰেছৰ আগমনৰ প্ৰভাৱ কি আছিল? (What were the some effects of the advent of printing press?)
উত্তৰঃ প্ৰিণ্টিং প্ৰেছৰ আৱিষ্কাৰে ইয়াৰ সৈতে এক মহান বিপ্লৱ আনিছিল৷ ভাৰতত অধিক সংখ্যক কিতাপ ছপা হৈছিল তথা পঢ়াৰ হাৰ বৃদ্ধি পাইছিল৷
২। মুদ্ৰণৰ আগমনৰ কিছুমান প্ৰভাৱ কি আছিল? (What were the immediate effects of the advent of printing?)
উত্তৰঃ মুদ্ৰণৰ আগমনৰ তাৎক্ষণিক প্রভাৱ আছিল যে ই দ্ৰুত আৰু সঠিকভাৱে তথ্য বিয়পাইছিল। যাৰ ফলত এক শিক্ষিত শ্ৰেণীৰ সৃষ্টি কৰাত সহায়ক হৈছিল।
৩। ভাৰতত কেতিয়া আৰু ক’ত প্ৰিণ্টিং প্ৰেছ আৰম্ভ কৰা হৈছিল? (When and where was the printing press started in India?)
উত্তৰঃ পুৰণি গোৱাৰ জেচুইট ছেইণ্ট পল কলেজত ১৫৫৬ চনত ভাৰতত প্ৰথম প্ৰিণ্টিং প্ৰেছ আৰম্ভ কৰা হৈছিল।
৪। ভাৰতীয় সমাজ আৰু স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ ওপৰত প্রিন্টিং প্ৰেছৰ প্ৰভাৱ কি আছিল? (What was the impact of the printing press on Indian society and the freedom struggle?)
উত্তৰঃ সংবাদ মাধ্যমসমূহে দেশপ্ৰেম আৰু আধুনিক উদাৰবাদৰ ধাৰণাবোৰ বিয়পাই ছিল।
সংবাদ মাধ্যমবোৰে স্বাধীনতা, সমতা, ভ্রাতৃত্ব আৰু ন্যায়সঙ্গত প্ৰচাৰ কৰিছিল।
৫। ব্ৰাহ্ম সমাজৰ প্ৰতিষ্ঠাপক কোন আছিল? (Who was the founder of Brahmo Samaj?)
উত্তৰঃ ৰাজা ৰামমোহন ৰায়।
৬। আর্য সমাজৰ প্ৰতিষ্ঠাপক কোন আছিল? (Who was the founder of Arya Samaj?)
উত্তৰঃ দয়ানন্দ সৰস্বতী।
৭। কেতিয়া আৰু ক’ত আৰ্য সমাজ প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল? (When and where Arya Samaj was founded?)
উত্তৰঃ ১০ এপ্রিল ১৮৭৫, গিৰগাঁও, মুম্বাই।
৮। প্রার্থনা সমাজ কেতিয়া আৰু ক’ত প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল? (When and where the Prarthana Samaj established?)
উত্তৰঃ ৩১ মার্চ ১৮৬৭, মুম্বাই।
৯। ধৰ্ম্ম সংস্কাৰ আন্দোলনৰ মুখ্য কাৰণ কি আছিল? (What were the main reasons for the religious reform movement?)
উত্তৰঃ সংস্কাৰ আন্দোলনৰ উদ্ভৱ হোৱাৰ মুখ্য কাৰণ আছিল পশ্চিমীয়া শিক্ষা আৰু উদাৰ ধাৰণাবোৰৰ প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰ।
১০। ভাৰতৰ ধৰ্মীয় সংস্কাৰকসকল কোন কোন? (Who are the religious reformers of India?)
উত্তৰঃ ঈশ্বৰ চন্দ্ৰ বিদ্যাসাগৰ, স্বামী বিবেকানন্দ, এইচ. পি ব্লাভাটস্কি, এনি বেচান্ট, হেনৰী লুই ভিভিয়ান ডেৰোজিঅ’, ছাৰ চৈয়দ আহমেদ খান।
১১। কাক ভাৰতীয় নৱজাগৰণৰ জনক বুলি কোৱা হয়? (Who is called the father of Indian Renaissance?)
উত্তৰঃ ৰাজা ৰামমোহন ৰায়।
১২। ব্রাহ্ম সমাজৰ সংস্কাৰবোৰ কি? (What were the reforms of Brahmo Samaj?)
উত্তৰঃ সতী আৰু বাল্য বিবাহ ৰদ কৰা, বিধৱা পুনৰ বিবাহৰ প্ৰচাৰ, জাতি ব্যৱস্থাৰ সংস্কাৰ কৰা ইত্যাদি।
১৩। প্ৰাৰ্থনা সমাজৰ প্ৰতিষ্ঠাপক কোন আছিল? (Who was the founder of Prarthana Samaj?)
উত্তৰঃ আত্মাৰাম পাণ্ডুৰাঙ্গা৷
১৪। আর্য সমাজৰ মুখ্য উদ্দেশ্য কি আছিল? (What was the prime objective of Arya Samaj?)
উত্তৰঃ আর্য সমাজৰ মুখ্য উদ্দেশ্য আছিল পৃথিৱীত বাস কৰা, অৰ্থাৎ সকলোৰে শাৰীৰিক, আধ্যাত্মিক আৰু সামাজিক হিতৰ প্ৰচাৰ কৰা৷
১৫। ১৮৯৬ চনত কোনে ৰামকৃষ্ণ মিছন প্রতিষ্ঠা কৰিছিল? (Who founded Ramakrishna Mission in 1896?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দ।
১৬৷ কেতিয়া ৰামকৃষ্ণ মিছন প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল? (When did Ramakrishna Mission as founded?)
উত্তৰঃ ১৮৯৬ চনত৷
১৭। স্বামী বিবেকানন্দই গোটেই জীৱন কোনবোৰ ধাৰণা কঢ়িয়াই লৈ ফুৰিছিল? (Which ideas did Swami Vivekananda is an inspiration for people of India?)
উত্তৰঃ ভাৰত আৰু বিশ্বৰ আধ্যাত্মিক পুনৰুত্থান।
১৮। ১২ জানুৱাৰীত কি উদযাপন কৰা হয়? (What is celebrated on 12th January?)
উত্তৰঃ ১২ জানুৱাৰীত ৰাষ্ট্ৰীয় যুৱ দিৱস উদযাপন কৰা হয়, যাক বিবেকানন্দ জয়ন্তী বুলিও কোৱা হয়।
১৯। ভাৰতত ৱাহাবী আন্দোলন ক’ত আৰম্ভ হৈছিল? (Where did Wahabi movement started in India?)
উত্তৰঃ পাটনা, বিহাৰ
২০। স্বামী বিবেকানন্দৰ কৃতিত্ব কি? (What were the achievements of Swami Vivekananda?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দই কালজয়ী গ্ৰন্থ চাৰিখন লিখিছিল। যেনে- জ্ঞান-যোগ, ভক্তিযোগ, কৰ্ম-যোগ, আৰু ৰাজা-যোগ, যিবোৰ হিন্দু দৰ্শন আৰু বেদান্তৰ শিক্ষাৰ ওপৰত আধাৰিত।
২১৷ স্বামী বিবেকানন্দই তেওঁৰ শিষ্যসকলক কি উপদেশ দিছিল? (What advice did Swami Vivekananda give his disciples?)
উত্তৰঃ “যদি আপুনি দুখী হয় তেন্তে আপোনাৰ দুখ-কষ্ট জয় কৰিবলৈ চেষ্টা কৰক আৰু শান্ত হ’বলৈ চেষ্টা কৰক” বুলি স্বামী বিবেকানন্দই তেওঁৰ শিষ্যসকলক পৰামৰ্শ দিছিল।
২২। স্বামী বিবেকানন্দৰ সন্ন্যাসৰ পূৰ্বৰ নাম কি আছিল? (What was the Swami Vivekananda’s Premonastic name?)
উত্তৰঃ নৰেন্দ্ৰনাথ দত্ত।
২৩। ভাৰতত কেতিয়া ৱাহাবী আন্দোলন আৰম্ভ হৈছিল? (Where did Wahabi movement started in India?)
উত্তৰঃ ১৮২০ চনত ৷
২৪। ৱাহাবী আন্দোলন কি? (What is the Wahabi movement?)
উত্তৰঃ ৱাহাবী আন্দোলন এক পুনৰুজ্জীৱিতবাদী আন্দোলন আছিল, যিয়ে যুগ যুগ ধৰি মুছলমান সমাজত প্ৰৱেশ কৰা সকলো অ-ইছলামিক প্ৰথা আঁতৰাই ইছলামক শুদ্ধ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
২৫। ৱাহাবী আন্দোলনৰ কাৰণ কি আছিল? (What was the reason of Wahabi movement?)
উত্তৰঃ মুছলমান সমাজৰ পৰা ধৰ্মীয় দুৰ্নীতি নিৰ্মূল কৰা।
২৬৷ ভাৰতত কোনে ৱাহাবী আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল? (Who introduced Wahabi movement in India?)
উত্তৰঃ ৰায়বৰেলীৰ চৈয়দ আহমেদ ১৭৮৬-১৮৩১।
২৭। ৱাহাবী আন্দোলন কোনে দমন কৰিছিল? (Who suppressed Wahabi movement?)
উত্তৰঃ লর্ড এলগিন।
২৮৷ ৱাহাবী সংস্কাৰ আন্দোলনৰ লক্ষ্য কি আছিল? (Who was the goal of the Wahabi reform movement?)
উত্তৰঃ ৱাহাবী সংস্কাৰ আন্দোলনৰ লক্ষ্য আছিল অটোমান সাম্ৰাজ্যৰ শিক্ষা আৰু আচৰণক প্ৰত্যাখ্যান কৰা আৰু নিজকে মুছলমান ৰাষ্ট্ৰ হিচাপে প্ৰতিষ্ঠা কৰা।
২৯। বাহাৰীসকল চুন্নী নেচিয়া? (Are Wahabi Sunni or Shia?)
উত্তৰঃ ৱাহাবী মুছলমানসকল হৈছে বিপ্লৱী চুন্নী মুছলমানৰ গোট যিয়ে মহম্মদ ইবনে আব্দুল ৱাহাবৰ পিছত প্ৰকৃত গোটৰ পৰা গুচি গৈছিল।
৩০। দেওবন্দ আন্দোলনৰ প্ৰতিষ্ঠাপক কোন আছিল? (Who was the founder of Deoband movement?)
উত্তৰঃ উত্তৰ প্ৰদেশৰ চাহাৰাণপুৰ জিলাৰ মুহম্মদ আবিদ হুছেইনে প্রতিষ্ঠা কৰিছিল ৷
৩১। দেওবন্দ কিয় বিখ্যাত? (Why is Deoband famous?)
উত্তৰঃ ইছলামিক অধ্যয়নৰ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু প্ৰভাৱশালী বিদ্যালয় দাৰুল উলুমৰ বাবে দেওবন্দ বিশ্বৰ মানচিত্ৰত আছে।
৩২। কোনে আৰু কেতিয়া আলিগড় আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল? (Who and where Aligarh movement was started?)
উত্তৰঃ ছাৰ চৈয়দ আহমদ খানে আলিগড় আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল।
৩৩। আলিগড় আন্দোলনৰ উদ্দেশ্যবোৰ কি আছিল? (What were the objectives of Aligarh movement?)
উত্তৰঃ মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ সামাজিক, ৰাজনৈতিক আৰু শৈক্ষিক দিশবোৰ সংস্কাৰ কৰাটোৱেই আলিগড় আন্দোলনৰ উদ্দেশ্য আছিল।
৩৪। সিং সভা আন্দোলন কোনে প্রতিষ্ঠা কৰিছিল? (Who founded the Singh Sabha Movement?)
উত্তৰঃ শিখ ধৰ্ম শক্তিশালী কৰিবলৈ, ঠাকুৰ সিং সান্ধাৱালিয়া আৰু গিয়ানি জিয়ান সিঙৰ নেতৃত্বত বিশিষ্ট শিখসকলৰ এটা সৰু গোটে সিং সভা প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
৩৫। সিং সভা আন্দোলন কেতিয়া আৰম্ভ হৈছিল? (When was Singh Sabha Movement started?)
উত্তৰঃ সিং সভা আন্দোলন এটা শিখ আন্দোলন আছিল যিটো ১৮৭০ চনত পঞ্জাৱত আৰম্ভ হৈছিল।
৩৬। ধর্মই লিংগ সমতাক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে? (How does religion affect gender equality?)
উত্তৰঃ ধৰ্মই সাধাৰণতে মহিলাৰ অধিকাৰ আৰু বিশেষকৈ প্ৰজনন আৰু গৰ্ভপাতৰ অধিকাৰ হ্ৰাস কৰে।
৩৭। গুৰুদ্বাৰা সিং সভা কি? (What is Gurdwara Singh Sabha?)
উত্তৰঃ গুৰুদ্বাৰা শ্ৰী গুৰু সিং সভা চাউথাল হৈছে ইংলেণ্ডৰ লণ্ডন বৰোৰ হেভলক ৰোড আৰু পাৰ্ক এভিনিউ, চাউথালত অৱস্থিত এটা শিখ গুৰুদ্বাৰা৷
৩৮। লিংগ সমতা প্রাপ্ত কৰাত সংস্কৃতিৰ পৰিৱৰ্তন কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ? (How does religion effect gender.equality?)
উত্তৰঃ সংস্কৃতিৰ পৰিৱৰ্তনে কর্মক্ষেত্ৰত দ্ৰুততাৰে অধিক লিংগ সমতা প্রাপ্ত কৰাত সহায় কৰিলে কৰ্মচাৰীসকলে সোনকালে ফলাফল পোৱাৰ বাবে সক্ষম হব।
৩৯। ইণ্ডিয়ান এছ ছিয়েচনৰ প্ৰতিষ্ঠাতা কোন আছিল? (Who was the founder of Indian Association?)
উত্তৰঃ সুৰেন্দ্ৰ নাথ বেনার্জী।
৪০। ‘সংবাদ কৌমুদী’ নামৰ সংবাদ পত্ৰখনৰ প্ৰকাশক কোন আছিল? (Who was the publisher of the newspaper “Sambad Kaumudi”?)
উত্তৰঃ ৰাজা ৰামমোহন ৰায় ৷
৪১। কলিকতাত হিন্দু কলেজ স্থাপনত বৰঙণি কোনটো ভাৰতীয়ই অৱদান আগবঢ়াইছিল? (Which Indian contributed in establishing the Hindu college in Calcutta?)
উত্তৰঃ ৰাজা ৰামমোহন ৰায়৷
৪২। ৰামকৃষ্ণ মিছনৰ প্ৰতিষ্ঠাপক কোন আছিল?
(Who was the founder of Ramakrishna Mission?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দ।
৪৩। এলেন অক্টেভিয়ান হিউম কোন? (Who is Allan Octavian Hume?)
উত্তৰঃ এলেন অক্টোভিয়ান হিউম এজন অৱসৰ প্ৰাপ্ত ইংৰাজ চিভিলিয়ান।
৪৪। চিকাগোত বহা বিশ্বধর্ম সন্মিলনত হিন্দু ধৰ্মৰ দৰ্শনৰ ব্যাখ্যা কোনে আগবঢ়াইছিল? (Who explained the Hindu philosophy in the World Religious Conference in Chicago?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দ।
৪৫। বিবেকানন্দই ৰামকৃষ্ণ মিছন ক’ত প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল? (Where did Vivekananda established R.M?)
উত্তৰঃ ভেলোৰত
৪৬৷ ৰামকৃষ্ণ মিছন কিয় প্রতিষ্ঠা কৰা হৈছিল? (Why was the Ramkrishna Mission established?)
উত্তৰঃ মূৰ্ত ৰূপত বেদান্তৰ শিক্ষা বিয়পা আৰু ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ সামাজিক পৰিস্থিতি উন্নত কৰাৰ বাবে ৰামকৃষ্ণ মিছন প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল।
চমু আৰু ৰচনাধৰ্মী প্ৰশ্নোত্তৰ
১। ভাৰতত মুদ্ৰণ প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ হোৱাৰ পিছত কেনে ধৰণৰ সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ ঘটিছিল? (What kind of social and religious reformation came into existence after printing process started in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতত মুদ্ৰণ প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ কৰাৰ পিছত ১৮২৯ চনত ৰামমোহন ৰায়ে আত্মীয় সভা নামেৰে জনাজাত এখন নতুন ধর্মীয় সমাজ প্রতিষ্ঠা কৰে যি পিছলৈ ব্ৰাহ্ম সমাজ নামেৰে পৰিচিত হয়।
২। প্ৰিণ্টিং প্ৰেছৰ হ্রস্বম্যাদী প্ৰভাৱ কি আছিল? (What was the short term impact of the printing press?)
উত্তৰঃ প্ৰিণ্টিং প্ৰেছৰ আগতে কিতাপ নিৰ্মাণ এক দীঘলীয়া, ক্লান্তিকৰ প্ৰক্ৰিয়া আছিল। কিন্তু প্ৰেছৰ আৱিষ্কাৰৰ লগে লগে কিতাপ নিৰ্মাণৰ প্ৰক্ৰিয়া যথেষ্ট হ্ৰাস পাইছিল। এই দ্ৰুত প্ৰক্ৰিয়াৰ সৈতে, কিতাপবোৰো সভা হৈ পৰিছিল। এনেদৰে অধিক প্ৰকাৰৰ লোকক কিতাপ বহন কৰিবলৈ সক্ষম কৰি তুলিছিল।
৩। ভাৰতীয় ছপাশালৰ ভূমিকাৰ ওপৰত এটা চমু টোকা লিখা। (Write a brief note on role of Indian Press.)
উত্তৰঃ ভাৰতত জাতীয়তাবাদৰ বিকাশ আৰু অগ্ৰগতিত ভাৰতীয় ছপাশালে অশেষ বৰঙণি যোগাইছিল। বাতৰি কাকতে বৃটিছ শাসনৰ ভুল-ত্ৰুটিবোৰ মানুহৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিছিল আৰু জনতাক তেওঁলোকৰ অধিকাৰ সম্পৰ্কে সজাগ কৰিছিল। ১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে ভাৰতত মুঠ ৬৫০ খন বাতৰি কাকত আৰু আলোচনী আছিল। বাতৰি কাকতবোৰে জনমত গঠন কৰাত গভীৰ প্ৰভাৱৰ সৃষ্টি কৰিছিল। বৃটিছ সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিৰুদ্ধে সতর্ক দৃষ্টি ৰখা আৰু বৃটিছ কুশাসনৰ বিৰুদ্ধে মাত মতা উল্লেখযোগ্য বাতৰি কাকতবোৰ আছিল অমৃত বজাৰ পত্ৰিকা, ইণ্ডিয়ান, মিৰৰ, হিন্দু, কেশৰী, বেঙ্গলী আদি।
এইবোৰৰ উপৰিও বংকিম চন্দ্ৰ চেটার্জী, হেমচন্দ্ৰ বেনাৰ্জী, ৰবীন্দ্ৰ নাথ ঠাকুৰ, কেশৱ চন্দ্ৰ সেন আদি লিখকৰ সাহিত্যবোৰে জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছিল। উদাহৰণস্বৰূপে বংকিম চন্দ্ৰৰ ‘বন্দে মাতৰম্” ১৯৩৭ চনলৈ জাতীয় সংগীত হিচাপে প্ৰচলিত আছিল। একেদৰে হেমচন্দ্ৰ বেনাৰ্জীৰ কবিতাই জাতীয়তাবাদৰ ভাৱধাৰা বৃদ্ধিত সহায় কৰিছিল।
৪। ৰাজা ৰামমোহন ৰায় কোন আছিল? (Who was Raja Rammohan Roy?)
উত্তৰঃ ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ক ভাৰতৰ সমাজ সংস্কাৰৰ পিতৃ বুলি অভিহিত কৰা হয়। সেই সময়ত ভাৰতীয় সমাজত চলি থকা কু-সংস্কাৰৰ বিৰুদ্ধে ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ে বলিষ্ঠ পদক্ষেপ লৈ সতীদাহ প্রথা উচ্ছেদ কৰিছিল। ইয়াৰোপৰি শিশু হত্যা বন্ধ, ঠগসকলক দমন কৰা নীতিৰ লগতে বিধবা বিবাহ প্রচলনৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছিল ।
৫। ৰামকৃষ্ণই স্বামী বিবেকানন্দৰ জীৱনক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰিছিল? (How did Ramkrishna influence the life of Swami Vivekananda?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দৰ গায়ন প্ৰতিভাৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ তেওঁ বিবেকানন্দক দক্ষিণেশ্বৰলৈ আমন্ত্ৰণ জনায়। খবৰ অনুসৰি ৰামকৃষ্ণই বিবেকানন্দৰ ব্যক্তিত্ব গঢ়ি তুলিছিল আৰু তেওঁক মানৱতাৰ সেৱাৰ বাবে নিজৰ জীৱন উৎসৰ্গা কৰিবলৈ প্ৰস্তুত কৰিছিল।
৬। সমাজ সংস্কাৰকসকলে ভাৰতীয় সমাজক কেনেকৈ সলনি কৰিলে? (How did the social reformers change the Indian society?)
উত্তৰঃ কিছুমান সংস্কাৰকে জাতি ব্যৱস্থা নিৰ্মূল কৰা, ছোৱালী শিক্ষা প্ৰৱৰ্তন কৰা, বিধৱা বিবাহৰ পুনৰ প্ৰৱৰ্ত্তন কৰা, বাল্য বিবাহ নিৰ্মূল কৰা, সকলোকে শিক্ষা প্ৰদান কৰা আৰু মানুহৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰাৰ প্ৰত্যাহ্বান গ্ৰহণ কৰিছিল।
৭। সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলনবোৰ কি আছিল? (What were the social and religious movement?)
উত্তৰঃ জাতি আৰু অস্পৃশ্যতা, পৰ্দা ব্যৱস্থা, সতী, বাল্য বিবাহ, সামাজিক অসমতা আৰু নিৰক্ষৰতাৰ বিলুপ্তিৰ বাবে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ সকলো সম্প্ৰদায়ৰ মাজত এই সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলনৰ উদ্ভৱ হৈছিল।
৮। ঊনবিংশ শতিকাৰ মানুহৰ ক্ষেত্ৰত সামাজিক ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলনৰ প্ৰভাৱ কি আছিল? (What is the impact of socio-religious reform movement in the human being of the 19th century?)
উত্তৰঃ এই আন্দোলনৰ প্ৰভাৱ সাধাৰণতে শিক্ষিত, উচ্চমধ্যবিত্ত আৰু মধ্যবিত্ত শ্ৰেণীৰ মাজত সীমাবদ্ধ আছিল। কিয়নো যুক্তিবাদ, সার্বজনীন ভাতৃত্ববোধ, মানুহৰ স্বাধীনতা আৰু লিংগৰ সমতাৰ মূল্যবোধৰ আত্মীকৰণ ভাৰতীয় পৰম্পৰা আৰু সংস্কৃতিৰ সৈতে ইমান সহজ নাছিল।
৯। ঔপনিবেশিক ভাৰতত মুখ্য সামাজিক আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলনবোৰ কি আছিল? (What were the major social and religious reform movements in colonial India?)
উত্তৰঃ আর্য সমাজ, ব্রাহ্ম সমাজ, আত্মীয় সভা, দেৱ সমাজ, প্ৰাৰ্থনা সমাজ, তত্ত্ববোধিনী সভা, থিওচফিকেল সমাজ, যুৱ বংগ আন্দোলন, দেওবন্দ আন্দোলন, ৰামকৃষ্ণ মিছন, সত্যশোধক সমাজ আৰু আহমেদীয়ান আন্দোলন আছিল ১৯শ শতিকাৰ কিছুমান মুখ্য সামাজিক আৰু ধর্মীয় আন্দোলন।
১০। বিবেকানন্দই প্ৰতিষ্ঠা কৰা ৰামকৃষ্ণ মিছনৰ মুখ্য অৱদান কি আছিল? (What was the main contribution of Ramakrishna Mission founded by Vivekananda?)
উত্তৰঃ বিবেকানন্দই ৰামকৃষ্ণ মঠ আৰু ৰামকৃষ্ণ মিছন প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তেওঁ সম্ভৱতঃ তেওঁৰ ভাষণৰ বাবে সৰ্বাধিক জনাজাত যিটো “আমেৰিকাৰ ভগ্নী আৰু ভাতৃসকল.… “শব্দৰে আৰম্ভ হৈছিল, য’ত তেওঁ ১৮৯৩ চনত চিকাগোত বিশ্বধৰ্মৰ সংসদত হিন্দু ধৰ্মৰ পৰিচয় দিছিল।
১১৷ স্বামী বিবেকানন্দৰ সংস্কাৰ ধাৰণাবোৰ কি আছিল? (What were the reform ideas of Swami Vivekananda?)
উত্তৰঃ সমাজবাদ, ধৰ্মনিৰপেক্ষতা, গণ উত্থান আৰু গণ শক্তি, অস্পৃশ্যসকলক সহানুভূতি, সার্বজনীন সাক্ষৰতা, অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা, নাৰী মুক্তি আৰু সমাজ সেৱাক ধৰ্মীয় উপাসনাৰ অংশ হিচাপে গঢ়ি তোলা ইত্যাদি।
১২। প্রার্থনা সমাজে কি সামাজিক সংস্কাৰ আনিছিল?
(What were the social reforms brought by Prarthana Samaj?)
উত্তৰঃ ঈশ্বৰবাদী উপাসনা আৰু সামাজিক সংস্কাৰৰ প্ৰচাৰ কৰাৰ লগতে প্রার্থনা সমাজ . প্ৰাৰম্ভিক লক্ষ্য আছিল জাতি ব্যৱস্থাৰ বিৰোধিতা, বিধৱা বিবাহৰ পুনৰ প্ৰৱৰ্তন, নাৰী শিক্ষাণ আৰু বাল্য বিবাহ ৰদ কৰা।
১৩৷ ৰামকৃষ্ণ মিছনৰ সংস্কাৰক কোন? (Who is the reformer of Ramkrishna Mission?)
উত্তৰঃ বর্ধিত পশ্চিমীয়াকৰণ আৰু আধুনিকীকৰণৰ মাজত ৰামকৃষ্ণ মিছনৰ শিক্ষা প্ৰাচীন আৰু পৰম্পৰাগত ধাৰণাৰ ওপৰত আধাৰিত। ৰামকৃষ্ণ পৰমহংসৰ মৃত্যুৰ ১১ বছৰ পিছত ১৮৯৭ চনত স্বামী বিবেকানন্দই এই ধাৰণা প্রতিষ্ঠা কৰিছিল।
১৪। ব্ৰাহ্ম সমাজৰ দুটা মূল উদ্দেশ্য লিখা। (Mention two main objectives of Brahmo Samaj)
উত্তৰঃ (ক) জাতিভেদ প্ৰথাৰ বিলুপ্তি। আৰু
(খ) বাল্য বিবাহৰ ঘোৰ বিৰোধীতা।
১৫। দেওবন্দ আন্দোলনৰ লক্ষ্য কি আছিল? (What was the aim of Deoband movement?)
উত্তৰঃ পশ্চিমীয়া শিক্ষা আৰু ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ সমৰ্থনৰ জৰিয়তে মুছলমানসকলৰ কল্যাণৰ লক্ষ্যৰে কৰা আলিগড় আন্দোলনৰ বিপৰীতে, দেওবন্দ আন্দোলনৰ লক্ষ্য আছিল মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ নৈতিক আৰু ধৰ্মীয় পুনৰুত্থান।
১৬। স্বামী বিবেকানন্দ কিয় ভাৰতৰ লোকসকলৰ বাবে অনুপ্ৰেৰণা? (Why Vivekananda is inspiration for Indians?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দই বিভিন্ন ধর্ম, সম্প্ৰদায় আৰু পৰম্পৰাৰ বিষয়ে চিন্তা কৰিছিল। তেওঁৰ চিন্তাই জড়তাৰ পৰা মুক্তি পাবলৈ অনুপ্রাণিত কৰে। স্বামী বিবেকানন্দ ৰাষ্ট্ৰীয় যুৱ দিৱসৰ আঁৰৰ অনুপ্ৰেৰণা৷
১৭। স্বামী বিবেকানন্দৰ জন্মদিনত কোনটো দিন উদযাপন কৰা হয়? (Which day is celebrated on Swami Vivekananda birthday?)
উত্তৰঃ ১৯৮৫ চনত ভাৰত চৰকাৰে মহান দার্শনিক আৰু সন্ন্যাসীৰ সন্মানত স্বামী বিবেকানন্দৰ জন্মদিন – ১২ জানুৱাৰী তাৰিখে ৰাষ্ট্ৰীয় যুৱ দিৱস হিচাপে ঘোষণা কৰে। ১৯৮৫ চনৰ পৰা, এই দিৱসটো সমগ্ৰ ভাৰততে ৰাষ্ট্ৰীয় যুৱ দিৱস হিচাপে পালন কৰা হয়।
১৮। স্বামী বিবেকানন্দই কি কি সামাজিক কুফলৰ সৈতে যুঁজিছিল? (What were the social evils fought by Swami Vivekananda?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দই ভাৰতৰ দুখজনক অৱস্থাৰ মূল কাৰণটো উপলব্ধি কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। তেওঁ ভাৰতত দুটা ডাঙৰ কুফল বিচাৰি পাইছিল৷ তাৰ ভিতৰত মহিলাসকলক দুর্বল হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা আৰু জাতিগত নিষেধাজ্ঞা জৰিয়তে দুখীয়া লোকক বশীভূত কৰা ৷
১৯। স্বামী বিবেকানন্দই সমাজখন উন্নতিৰ দিশত আগবঢ়াই নিয়াত কেনেকৈ সহায় কৰিছিল? (How did Swami Vivekananda help in uplifting the society?)
উত্তৰঃ তেওঁ পশ্চিমীয়া দেশৰ সন্মুখত বেদান্ত আৰু যোগৰ ভাৰতীয় দৰ্শনৰ পৰিচয় দিয়ে আৰু ঊনবিংশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে হিন্দু ধৰ্মক বিশ্ব মঞ্চলৈ অনাৰ বাবে আন্তঃধর্মীয় সজাগতা বৃদ্ধি কৰাৰ কৃতিত্ব লাভ কৰে।
২০। সমসাময়িক ভাৰতীয় সমাজৰ সংস্কাৰত ৰামকৃষ্ণই কেনেকৈ অৰিহণা যোগাইছিল? (How did Ramkrishna contribute to the reform of contemporary Indian society?)
উত্তৰঃ ৰামকৃষ্ণ মিছনে আৰম্ভণিৰ পৰাই বহুতো ৰাজহুৱা কাৰ্যকলাপৰ এক অতি শক্তিশালী কেন্দ্ৰলৈ পৰিণত হৈছিল। ইয়াৰ ভিতৰত আছে বানপানী, দুর্ভিক্ষ আৰু মহামাৰীৰ সময়ত বিভিন্ন সাহায্য প্ৰদান কৰা, চিকিৎসালয় স্থাপন কৰা আৰু শিক্ষানুষ্ঠান চলোৱা ইত্যাদি।
২১। ঊনবিংশ শতিকাত ৰামকৃষ্ণ মিছনে ভাৰতক জাগ্ৰত কৰাত কেনেদৰে সহায় কৰিছিল? (How Ramkrishna Mission helped in awakening India in the nineteenth century?)
উত্তৰঃ ৰামকৃষ্ণ মিছনে দৰিদ্ৰ লোকসকলক সহায় কৰা, মহিলাসকলৰ অৱস্থা উন্নত কৰা, অস্পৃশ্যতা আৰু অন্ধবিশ্বাসৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়া আৰু শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ আমূল পৰিৱৰ্তন কৰাৰ বাবে কাম কৰিছিল। তেওঁ হিন্দু ধৰ্ম আৰু সংস্কৃতিৰ আধিপত্যৰ ওপৰত জোৰ দিছিল৷
২২। স্বামী বিবেকানন্দই এজন সমাজ সংস্কাৰক হিচাপে কি কৰিছিল? (What did Swami Vivekananda do as a social reformer?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দ এজন মহান সমাজ সংস্কাৰক আছিল। তেওঁ অস্পৃশ্যতা, দৰিদ্ৰতা, সামাজিক কুফল আৰু অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দি এখন নতুন ভাৰত গঢ়ি তোলাৰ আহ্বান জনায়। তেওঁ জাতি ব্যৱস্থা, ৰীতি-নীতি, অনুষ্ঠান আৰু অন্ধবিশ্বাসক গৰিহণা দিয়ে। তেওঁ জনসাধাৰণক স্বাধীনতা, সমতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল।
২৩। বিবেকানন্দৰ মতে জীৱন কি? (What is life according to Vivekananda?)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দই জীয়াই থকাৰ ১৫টা নিয়মৰ কথা উল্লেখ কৰিছে। যেনে -প্রেম হৈছে জীৱনৰ নিয়ম, সকলো প্ৰেম হৈছে সম্প্ৰসাৰণ, সকলো স্বাৰ্থপৰতা হৈছে সংকোচন। সেয়েহে প্ৰেম হৈছে জীৱনৰ একমাত্ৰ নিয়ম। যি ভাল পায়, জীয়াই থাকে আৰু যি স্বাৰ্থপৰ, তেওঁ মৃত্যুমুখত পৰিছে।
২৪৷ নতুন ধৰ্ম্মীয় আন্দোলনসমূহে পৰিৱৰ্তনশীল অর্থনৈতিক আৰু লিংগ সম্পৰ্কৰ প্ৰতি কেনে প্রতিক্রিয়া প্রকাশ কৰিছিল? (How did the new religious movements respond to changing economic and gender relations?)
উত্তৰঃ কিছুমান খ্ৰীষ্টানে উদ্ভৱ হোৱা নতুন লিংগ সমস্যাৰ বিষয়ে চিন্তিত হৈছিল। সামাজিক প্ৰয়োজনীয়তাবোৰ ৰক্ষা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল৷
২৫। ধর্মই লিংগ সমতাক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে? (How does culture influence gender equality?)
উত্তৰঃ লিংগ সমতাৰ ক্ষেত্ৰত বিকাশৰ ওপৰত ধৰ্মৰ প্ৰভাৱ শৈক্ষিক কামৰ লগতে জনপ্রিয় আৰু ৰাজনৈতিক আলোচনাত যথেষ্ট বুলি গণ্য কৰা হৈছে। ধৰ্মই সাধাৰণতে মহিলাৰ অধিকাৰ আৰু বিশেষকৈ প্ৰজনন আৰু গৰ্ভপাতৰ অধিকাৰ হ্ৰাস কৰে।
২৬। লিংগ সমতাৰ ক্ষেত্ৰত সাংস্কৃতিক বাধাবোৰ কি? (Why change in culture is important in achieving gender equality?)
উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক প্ৰক্ৰিয়াবোৰে লিংগৰ পাৰ্থক্য বজাই ৰাখে যি ছোৱালী আৰু মহিলাৰ শিক্ষা বৃদ্ধি প্রতিহত কৰাত বাধা হিচাপে কাম কৰে আৰু অৱশেষত ক্ষমতাৰ পদত থকা মহিলাৰ সংখ্যা হ্রাস কৰে।
২৭। মুখ্য লিংগ সমস্যাবোৰ কি? (What are the main gender issues?)
উত্তৰঃ কর্মক্ষেত্ৰত লিংগ বৈষম্যক ইন্ধন যোগোৱা পাঁচটা শীর্ষ বিষয় নিম্নলিখিত ধৰণৰঃ
(ক) গঢ় হিচাপত, আমেৰিকান মহিলাসকল পুৰুষতকৈ অধিক শিক্ষিত।
(খ) কর্মশক্তিত বহুতো মহিলাই সন্মুখীন হোৱা এটা বাধা হ’ল যৌন নির্যাতন।
(গ) বর্ণবাদ।
(ঘ) পুৰুষতকৈ মহিলাসকলক কম পদোন্নতি দিয়া হয়।
(ঙ) নিজৰ মূল্য ৰখাৰ খাতিৰত পৰিশোধ কৰিবলৈ কোৱাৰ ভয়।
২৮। স্বামী দয়ানন্দ সৰস্বতীৰ দহটা নীতিৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা। (State ten principles of Swami Dayanand Saraswati)
উত্তৰঃ আৰ্যসকলৰ ধৰ্মমত আৰু নীতি প্ৰথম নিৰ্দ্ধাৰণ কৰা হৈছিল ১৮৭৫ চনত বোম্বেত আৰু ইয়াৰ সংশোধনী হৈছিল ১৮৭৭ চনত লাহোৰত। দয়ানন্দই ১০ টা নীতি গ্ৰহণ কৰিছিল আৰু সেই নীতিবোৰ এতিয়ালৈ অপৰিবৰ্তিত হৈ আছে। সেই ১০ টা নীতি আছিল—
(ক) ঈশ্বৰ সকলো প্ৰকৃত জ্ঞানৰ প্ৰাথমিক উৎস।
(খ) ঈশ্বৰেই হ’ল সকলো সত্য, সকলো জ্ঞান, সর্বশক্তিমান, অমৰ (দেৱতা) বিশ্ব স্ৰষ্টা একমাত্ৰ ভক্তি বা পূজাৰ মূল।
(গ) বেদ হ’ল সত্য জ্ঞানৰ গ্ৰন্থ ৷
(ঘ) আৰ্যসকল সত্য মানিবলৈ প্ৰস্তুত থকাৰ লগতে আৰু অসত্য পৰিত্যাগ কৰিছিল।
(ঙ) সকলো কর্মই হ’ল ধৰ্মৰ মূল যাৰ অৰ্থ হ’ল শুদ্ধ আৰু ভুল বিবেচনা কৰিব পৰাটো।
আৰ্য সমাজৰ প্ৰধান লক্ষ্য আছিল বিশ্বৰ প্ৰাণী, পদাৰ্থ, দৈহিক বা পাৰমাৰ্থিক আৰু সমাজৰ
উন্নতি সাধন কৰা।
(চ) সকলো ব্যক্তিক ন্যায় আৰু প্ৰেমৰ চকুৰে চোৱা।
(ছ) অজ্ঞতা দূৰ কৰা আৰু জ্ঞান বৃদ্ধি কৰা।
(জ) সকলোৰে উন্নতিৰ কথা লক্ষ্য কৰি নিজৰ নিজৰ উন্নতি সাধন কৰা।
(ঝ) সমাজৰ উন্নতি ব্যক্তিগত উন্নতিৰ উৰ্দ্ধত ৰাখিব লাগে।
২৯। স্বামী বিবেকানন্দৰ শিক্ষা আৰু দৰ্শনৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা ৷ (Teaching and philosophy of Swami Vivekananda – Discuss.)
উত্তৰঃ স্বামী বিবেকানন্দ ভাৰতৰ এজন হিন্দুধৰ্মী ব্যক্তি আছিল। তেওঁৰ শিক্ষা আৰু দৰ্শন হৈছে হিন্দু চিন্তাধাৰাৰ বিভিন্ন ধাৰাৰ পুনৰ ব্যাখ্যা আৰু সংশ্লেষণ, বিশেষকৈ শাস্ত্ৰীয় যোগ আৰু বেদান্ত, পশ্চিমীয়া ৰহস্যবাদ আৰু সাৰ্বজনীনতাৰ সৈতে জড়িত। তেওঁ ধৰ্মক জাতীয়তাবাদৰ সৈতে মিশ্ৰণ কৰিছিল আৰু এই পুনৰ ব্যাখ্যা শিক্ষা, বিশ্বাস, চৰিত্ৰ নিৰ্মাণৰ লগতে ভাৰতৰ সৈতে সম্পর্কিত সামাজিক বিষয়বোৰত প্ৰয়োগ কৰিছিল। তেওঁৰ প্ৰভাৱ পশ্চিমীয়া দেশলৈও বিস্তাৰিত হৈছিল, আৰু তেওঁ পশ্চিমত যোগৰ পৰিচয় দিয়াত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল।
স্বামী বিবেকানন্দৰ জন্ম হৈছিল ১৮৬৩ চনৰ ১২ জানুৱাৰীত। তেওঁৰ আচল নাম আছিল নৰেন্দ্ৰনাথ দত্ত। তেওঁ এজন ভাৰতীয় হিন্দু সন্ন্যাসী আৰু দার্শনিক আছিল। তেওঁ ঊনবিংশ শতিকাৰ ভাৰতীয় ৰহস্যবাসী ৰামকৃষ্ণৰ মুখ্য শিষ্য আছিল। পাশ্চাত্য ৰহস্যবাদৰ ঘৰা প্রভাবিত হৈ তেওঁ পশ্চিমীয়া বিশ্বলৈ বেদান্ত আৰু যোগৰ ভাৰতীয় দৰ্শন শিক্ষা, অনুশীলন প্ৰৱৰ্তনৰ এক গুৰুত্বপূর্ণ ব্যক্তি আছিল আৰু ঊনবিংশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে হিন্দু ধৰ্মক এক মুখ্য বিশ্ব ধৰ্মৰ মৰ্যাদালৈ অনাৰ বাবে আন্তঃধর্মীয় সজাগতা বৃদ্ধি কৰাৰ কৃতিত্ব লাভ কৰে। তেওঁ ভাৰতৰ সমসাময়িক হিন্দু সংস্কাৰ আন্দোলনৰ এক মুখ্য শক্তি আছিল আৰু ঔপনিবেশিক ভাৰতত জাতীয়তাবাদৰ ধাৰণাত অৰিহণা যোগাইছিল।
বিবেকানন্দই ৰামকৃষ্ণ মঠ আৰু ৰামকৃষ্ণ মিছন প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তেওঁ সম্ভবতঃ তেওঁৰ ভাষণৰ বাবে সৰ্বাধিক জনাজাত যিটো “আমেৰিকাৰ ভগ্নী আৰু ভাতৃসকল “ শব্দৰে আৰম্ভ হৈছিল, য’ত তেওঁ ১৮৯৩ চনত চিকাগোত বিশ্বধৰ্মৰ সংসদত হিন্দু ধৰ্মৰ পৰিচয় দিছিল।
কলিকতাৰ এক অভিজাত বঙালী কায়স্থ পৰিয়ালত জন্ম গ্ৰহণ কৰা বিবেকানন্দ আধ্যাত্মিকতাৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হৈছিল। তেওঁ তেওঁৰ গুৰু ৰামকৃষ্ণৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছিল, যাৰ পৰা তেওঁ জানিছিল যে সকলো জীৱ ঐশ্বৰিক আত্মাৰ প্ৰতিমূৰ্তি। সেয়েহে, মানৱ জাতিৰ সেৱাৰ দ্বাৰা ঈশ্বৰৰ সেৱা কৰিব পাৰি। ৰামকৃষ্ণৰ মৃত্যুৰ পিছত বিবেকানন্দই ভাৰতীয় উপমহাদেশ ব্যাপকভাৱে ভ্ৰমণ কৰে আৰু ব্ৰিটিছ ভাৰতত বিদ্যমান পৰিস্থিতিৰ বিষয়ে প্রত্যক্ষ জ্ঞান লাভ কৰে। পিছত তেওঁ আমেৰিকা ভ্ৰমণ কৰে আৰু ১৮৯৩ চনত বিশ্বধৰ্মৰ সংসদত ভাৰতক প্রতিনিধিত্ব কৰে। বিবেকানন্দই তেওঁৰ পশ্চিমীয়া দৰ্শকৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু বুজাবুজিৰ সৈতে খাপ খোৱাকৈ পৰম্পৰাগত হিন্দু ধাৰণা আৰু ধৰ্মীয়তা অনুকুলিত কৰিছিল, যিসকল বিশেষকৈ পশ্চিমীয়া ৰহস্যবাদী পৰম্পৰা আৰু নতুন চিন্তাৰ দৰে আন্দোলনৰ দ্বাৰা আকৰ্ষিত আৰু পৰিচিত আছিল।
হিন্দু ধৰ্মীয়তাৰ তেওঁৰ অভিযোজনৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান আছিল তেওঁৰ চাৰিটা যোগৰ আৰ্হিৰ প্ৰৱৰ্তন। যাৰ ভিতৰত আছে ৰাজা যোগ, পতঞ্জলিৰ যোগসূত্ৰৰ তেওঁৰ ব্যাখ্যা, যিয়ে আধনিক পশ্চিমীয়া ৰহস্যবাদৰ কেন্দ্ৰবিন্দু হৈ থকা ঐশ্বৰিক শক্তিক উপলব্ধি কৰাৰ এক ব্যৱহাৰিক উপায় আগবঢ়াইছিল। ১৮৯৬ চনত তেওঁৰ ৰাজা যোগ নামৰ কিতাপখন প্রকাশিত হয়, যি তাৎক্ষণিকভাবে সফল হয় আৰু যোগৰ পশ্চিমীয়া বুজাবুজিৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট প্রভাবশালী আছিল।
বিবেকানন্দৰ চিন্তাত জাতীয়তাবাদ এটা বিশিষ্ট বিষয় আছিল। তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে এখন দেশৰ ভৱিষ্যত ইয়াৰ লোকসকলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, আৰু তেওঁৰ শিক্ষাবোৰ মানৱ বিকাশৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীভূত। তেওঁ বিচাৰিছিল “এটা যন্ত্রপাতি স্থাপন কৰিব যিয়ে আটাইতকৈ দৰিদ্ৰ আৰু নিকৃষ্টলোকৰ দুৱাৰমুখলৈ মহৎ ধাৰণা আনিব।”
৩০। ৱাহাবী আন্দোলনৰ চাৰিটা বিশেষত্ব কি আছিল? (What were the four characteristics features of Wahabi movement?)
উত্তৰঃ ৱাহাবী আন্দোলনৰ বিশেষত্ববোৰ নিম্নলিখিত ধৰণৰ আছিল—
প্রথমতে, চৈয়দ আহমেদে আৰম্ভ কৰা আন্দোলনটো পয়গম্বৰৰ পথ পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। ইয়াৰ লগতে তেওঁ ব্ৰিটিছসকলক দেশৰ পৰা বিতাড়িত কৰাৰ উদ্দেশ্য আগবঢ়াইছিল।
দ্বিতীয়তে, আন্দোলনটোৰ আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য আছিল যে ই এতিয়া কেবল ধৰ্মৰ সংকীৰ্ণ ভাঁজৰ ভিতৰত আৱদ্ধ হৈ নাথাকে।
তৃতীয়তে, তেওঁৰ নিৰ্দেশনা অনুসৰি দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত প্ৰশিক্ষণ কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰা হৈছিল, য’ত ৱাহাবীসকলে এক প্ৰকাৰৰ সামৰিক প্ৰশিক্ষণ লাভ কৰিছিল।
চতুর্থতে, কৃষকসকলে ৱাহাবীসকলৰ মূল অংশ গঠন কৰাৰ লগে লগে, আন্দোলনটো জমিদাৰ, নীল কৃষক, ধনদাতা আদিৰ দৰে অত্যাচাৰকাৰীসকলৰ বিৰুদ্ধেও নিৰ্দেশিত হৈছিল।
৩১। দেওবন্দ আন্দোলনৰ ওপৰত এটা চমু টোকা লিখা। (Write a brief note on Deoband Movement.)
উত্তৰঃ মুছলমানসকলৰ মাজত কোৰান আৰু হাদিছৰ বিশুদ্ধ শিক্ষা প্ৰচাৰ আৰু বিদেশী শাসকসকলৰ বিৰুদ্ধে জিহাদৰ মনোভাৱ জীয়াই ৰখাৰ দ্বৈত উদ্দেশ্যৰে মুছলমান উলেমাৰ মাজত গোঁঢ়া শাখাই এক পুনৰুজ্জীৱিত আন্দোলন হিচাপে দেওবন্দ আন্দোলনৰ আয়োজন কৰিছিল।
মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ বাবে ধর্মীয় নেতাসকলক প্ৰশিক্ষণ দিয়াৰ বাবে মহম্মদ কাছিম নানোটাভি ১৮৩২-৮০ আৰু ৰছিদ আহমেদ গাংগোহি ১৮২৮-১৯০৫ ৰ দ্বাৰা ১৮৬৬ চনত চাহাৰানপুৰ জিলাৰ সংযুক্ত প্ৰদেশ দেওবন্দত দেওবন্দ আন্দোলন গঢ়ি তোলা হৈছিল। পশ্চিমীয়া শিক্ষা আৰু ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ সমৰ্থনৰ জৰিয়তে মুছলমানসকলৰ কল্যাণৰ লক্ষ্যৰে কৰা আলিগড় আন্দোলনৰ বিপৰীতে, দেওবন্দ আন্দোলনৰ লক্ষ্য আছিল মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ নৈতিক আৰু ধৰ্মীয় পুনৰুত্থান। দেওবন্দত প্ৰদান কৰা নিৰ্দেশনামূলক ইছলাম ধৰ্মত আছিল। ৰাজনৈতিক দিশত, দেওবন্দ বিদ্যালয়ে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ গঠনক আদৰণি জনাইছিল আৰু ১৮৮৮ চনত চৈয়দ আহমেদ খানৰ সংগঠনবোৰৰ বিৰুদ্ধে ফতিয়া ধৰ্মীয় আদেশ জাৰি কৰিছিল।
ইউনাইটেড পেট্রিয়াটিক এছ’চিয়েচন আৰু মহম্মদ এংলো-অৰিয়েণ্টেল এছ’চিয়েচনৰ সমালোচকে যিকোনো ইতিবাচক ৰাজনৈতিক দর্শনতকৈ চৈয়দ আহমেদ খানৰ প্ৰতি দৃঢ় বিৰোধিতাৰ বাবে জাতীয়তাবাদীসকলৰ প্ৰতি দেওৱন্দৰ সমৰ্থনক অধিক দায়ী কৰে। দেওবন্দৰ নতুন নেতা মাহমুদ-উল-হাছানে বিদ্যালয়খনৰ ধৰ্মীয় ধাৰণাসমূহক এক ৰাজনৈতিক আৰু বৌদ্ধিক সমল প্ৰদান কৰিছিল। তেওঁ ইছলামিক নীতি আৰু জাতীয়তাবাদী আকাংক্ষাৰ সংশ্লেষণ ৰচনা কৰিছিল।
জামিয়াত-উল-উলেমাই ভাৰতীয় ঐক্য আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্দেশ্যৰ সামগ্রিক পৰিপ্ৰেক্ষিতত মুছলমানসকলৰ ধৰ্মীয় আৰু ৰাজনৈতিক অধিকাৰৰ সুৰক্ষাৰ হাছানৰ ধাৰণাক এক দৃঢ় ৰূপ দিছিল।
দেওবন্দ বিদ্যালয়ৰ সমর্থক শিবলি নুমানীয়ে শিক্ষা ব্যৱস্থাত ইংৰাজী ভাষা আৰু ইউৰোপীয় বিজ্ঞানৰ অন্তৰ্ভুক্তিৰ পক্ষপাতী আছিল। তেওঁ ১৮৯৪-১৬ চনত লক্ষ্ণৌত নাদৱতল উলামা আৰু দাৰুল উলুম প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল। তেওঁ কংগ্ৰেছৰ আদৰ্শবাদ আৰু ভাৰতৰ মুছলমান আৰু হিন্দুসকলৰ মাজত সহযোগিতাত বিশ্বাস কৰিছিল এখন ৰাজ্য সৃষ্টি কৰিবলৈ য’ত দুয়ো সৌহাদ্যপূর্ণভাৱে জীয়াই থাকিব পাৰে।
৩২। কর্মক্ষেত্ৰত লিংগ বৈষম্যক ইন্ধন যোগোৱা শীর্ষ পাঁচটা বিষয় কি কি? আলোচনা কৰা। (What are the top five issues fueling gender inequality in the workplace? Discuss.)
উত্তৰঃ মহিলাসকলে পৃথিৱীখন কঢ়িয়াই আনে। তথাপিও জীৱনৰ সকলো উন্মাদ দাবী ৰক্ষা কৰা স্বত্বেও সন্তান জন্ম দিয়া আৰু ডাঙৰ-দীঘল কৰা, বিত্তীয় স্থিৰতা প্ৰদান কৰা আৰু স্বাস্থ্যকৰ ঘৰত ৰন্ধা আহাৰ প্ৰস্তুত কৰা আৰু লগতে ব্যায়ামৰ বাবে সময় উলিয়াবলৈ চেষ্টা কৰা, বন্ধুবৰ্গৰ সৈতে সময় আৰু মাজে মাজে শিথিল হোৱাৰ পিছতো মহিলাসকলক এতিয়াও কর্মশক্তিত “নিম্ন” বুলি গণ্য কৰা হয়। কর্মক্ষেত্ৰত এতিয়াও মহিলাসকলে পাঁচটা ডাঙৰ প্ৰত্যা সন্মুখীন হয়। সেইবোৰ তলত আলোচনা কৰা হ’ল–
(ক) দৰমহাৰ অসমতা: গঢ় হিচাপত, আমেরিকান মহিলাসকল পুৰুষতকৈ অধিক শিক্ষিত। কেইবা দশক ধৰি মহিলাসকলে পুৰুষতকৈ অধিক স্নাতক ডিগ্রী, স্নাতকোত্তৰ ডিগ্ৰী আৰু ডক্টৰেট ডিগ্ৰী অৰ্জন কৰিছে। তথাপিও আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ কৰ্মশক্তিৰ মহিলাসকলে এতিয়াও তেওঁলোকৰ পুৰুষ সমকক্ষতকৈ কম উপাৰ্জন কৰে। যদিও কিছুমান পৰিসংখ্যাই দেখুৱায় যে মহিলাসকলে পুৰুষক পৰিশোধ কৰা পৰিমাণৰ ৮০ শতাংশ উপাৰ্জন কৰে।
মহিলা নীতি গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠানৰ মতে, মহিলাসকলে উপাৰ্জন কৰা প্ৰতি ১ পুৰুষৰ তুলনাত ৪৯ চেণ্ট উপাৰ্জন কৰে। অন্যান্য গৱেষণাৰ বিপৰীতে, নতুন তথ্যত আংশিক সময়ৰ কৰ্মী আৰু মহিলাসকলক বিবেচনা কৰা হৈছে, যিসকলে সন্তান জন্ম দিয়া আৰু ডাঙৰ-দীঘল কৰাৰ দাবী বা অন্যান্য পাৰিবাৰিক দায়বদ্ধতা বহন কৰিবলৈ কামৰ পৰা সময় উলিয়াইছে। আধাতকৈ অধিক মহিলাই কমেও এবছৰৰ বাবে কৰ্মশক্তি এৰি যায়, যি পুৰুষৰ হাৰৰ দুগুণ।
এই বিসংগতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত সহায় কৰিবলৈ, বিশেষজ্ঞসকলে কয় যে নতুন আঁচনিৰ প্ৰয়োজন, যাৰ ভিতৰত আছে অধিক পৰিশোধিত অভিভাৱকৰ ছুটি, শিশুৰ যত্নৰ বাবে সমৰ্থন আৰু অন্যান্য পৰিয়ালৰ অনুকূল নীতি।
(খ) যৌন নির্যাতন: কর্মশক্তিত বহুতো মহিলাই সন্মুখীন হোৱা এটা বাধা হ’ল যৌন নির্যাতন। যদিও # Me Too আন্দোলনটোৱে বিষয়টোৰ ওপৰত আলোকপাত কৰাত সহায় কৰিছে, এতিয়ালৈকে কিমান গৰাকী মহিলা এই ধৰণৰ দুৰ্ব্যৱহাৰৰ সন্মুখীন হৈছে সেই বিষয়ে খুব কম জনা গৈছিল।
অলাভজনক ষ্টপ ষ্ট্ৰীট হাৰাশাস্তিৰ দ্বাৰা জানুৱাৰী ২০১৮-ত কৰা এক জৰীপত দেখা গৈছে যে ৩৮ শতাংশ মহিলাই কৰ্মক্ষেত্ৰত যৌন নিৰ্যাতনৰ সন্মুখীন হৈছে, আৰু ৮১ শতাংশই তেওঁলোকৰ জীৱনকালত যিকোনো ধৰণৰ যৌন নিৰ্যাতনৰ সন্মুখীন হৈছে, যাৰ ভিতৰত আছে মৌখিক বা শাৰীৰিক নির্যাতন।
তথ্যই কৰ্মক্ষেত্ৰত যৌন উৎপীড়ন বা আক্ৰমণৰ বৰ্ধিত বিপদাশংকাৰ সৈতে কাম সম্পৰ্কীয় কাৰকবোৰো সম্পর্কিত কৰে। মহিলা ৰেষ্টুৰেণ্ট কৰ্মী যিসকলে তেওঁলোকৰ উপাৰ্জনৰ মুখ্য উৎসৰ বাবে পৰামৰ্শৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে তেওঁলোকৰ যৌন নিৰ্যাতনৰ সম্ভাৱনা দুগুণ। আইনী প্ৰব্ৰজনৰ স্থিতিৰ অভাৱ থকা বা কেৱল অস্থায়ী ৱৰ্ক ভিছা থকা মহিলাসকলৰ যৌন নির্যাতন বা আক্ৰমণৰ বিপদাশংকা বৃদ্ধি হয়।
(গ) বর্ণবাদ: দুর্ভাগ্যবশতঃ, কৰ্মক্ষেত্ৰত মহিলাসকলক কেনেদৰে ব্যৱহাৰ কৰা হয় আৰু ক্ষতিপূৰ্ণ দিয়া হয় সেই ক্ষেত্ৰত জাতিয়ে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰা দেখা যায়। এগৰাকী মহিলাই প্রাপ্ত কৰা দৰমহা তেওঁৰ বৰ্ণ আৰু জাতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি পৃথক হ’ব পাৰে। মহিলা নীতি গৱেষণা প্ৰতিষ্ঠানৰ তথ্যত দেখা গৈছে যে এছিয়ানপেচিকি দ্বীপপুঞ্জৰ মহিলাসকলৰ বাৰ্ষিক উপার্জন সৰ্বাধিক আৰু তেওঁলোকক ৪৬, ০০০ ডলাৰ ক্ষতিপূৰণ দিয়া হয়। বগা মহিলাসকলে ৪০,০০০ ডলাৰ অনুসৰণ কৰে। আনহাতে স্থানীয় আমেৰিকান আৰু হিস্পানিক মহিলাৰ দৰমহা সৰ্বনিম্ন, প্ৰতি বছৰে ৩১,০০০ আৰু ২৮,০০০ উপাৰ্জন কৰে। পুৰুষসকলক ক্ষতিপূৰণ দিয়াৰ তুলনাত উপাৰ্জনো জাতি অনুসৰি পৃথক হয়।
(ঘ) পুৰুষতকৈ মহিলাসকলক কম সঘনাই পদোন্নতি দিয়া হয়: পুৰুষতকৈ অধিক শিক্ষিত হোৱা আৰু কৰ্মশক্তিৰ প্ৰায় আধা গঠন কৰা স্বত্বেও, মহিলাসকলক পুৰুষতকৈ বহু কম সঘনাই কর্মক্ষেত্ৰত পদোন্নতি দিয়া হয়। আমি এইটো জানো কাৰণ মহিলাসকল চিইঅ’ৰ ৫ শতাংশতকৈ কম আৰু ১০ শতাংশতকৈ কম মহিলা এছ এণ্ড পি ৫০০-ত শীৰ্ষ উপাৰ্জনকাৰী।
অধিক মহিলাই কিয় উচ্চকাৰ্যবাহী পদৰ ভূমিকালৈ যোৱা নাই তাৰ এটা কাৰণ হৈছে কৰ্মক্ষেত্ৰত মহিলা আদৰ্শৰ অভাৱ। Catalyst.org ত কোৱা হৈছে যে দৃশ্যমান আদর্শ নাথাকিলে মহিলাসকলে এনে অনুভৱ কৰিব পাৰে যেন নেতৃত্ব-প্ৰকাৰৰ ভূমিকালৈ যোৱাটো কেৱল অপ্রাপ্তিযোগ্য।
(ঙ) নিজৰ মূল্য পৰিশোধ কৰিবলৈ কোৱাৰ ভয়: মহিলাসকলে প্ৰায়ে চাকৰি এটাত অধিক দৰমহা বিচৰাত সংগ্রাম কৰে। দৰমহাৰ অসমতা বিষয়টোৰ সৈতে সম্পর্কিত হ’লেও, ধনৰ বিষয়ে আলোচনা কৰাৰ ভয় হৈছে এক পৃথক বিষয়, যি পুৰুষতকৈ মহিলাসকলক অধিক গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে প্ৰভাৱিত কৰে। মহিলাসকলৰ বাবে, মীমাংসা কৰা দৰমহা প্ৰায়ে লোভী বা নিৰাশ বুলি গণ্য কৰা হয়, যাৰ ফলত কৰ্মক্ষেত্ৰত তেওঁলোকৰ মূল্য বিচৰা ক্ষেত্ৰত দ্বিধা হয়। মাচডোৰৰ নতুন গৱেষণাত দেখা গৈছে যে মহিলাসকলে তেওঁলোকৰ পুৰুষ সমকক্ষতকৈ কম সঘনাই তেওঁলোকৰ দৰমহাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিছিল। জৰীপটোত দেখা গৈছে যে প্রায় ৭০ শতাংশ মহিলাই তেওঁলোকক মীমাংসা নকৰাকৈ আগবঢ়োৱা দৰমহা গ্ৰহণ কৰিছিল।
৩৩। লিংগ বৈষম্য আৰু শিক্ষাৰ সাংস্কৃতিক বাধাৰ ওপৰত থকা দৃষ্টিভংগীৰ দ্বাৰা তুমি কি বুজা? চমুকৈ আলোচনা কৰা। (What do you mean by perspective on gender inequality and the barrier of culture on education? – Briefly discuss.)
উত্তৰঃ লিংগ সমতাৰ ক্ষেত্ৰত শিক্ষাই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। নিৰক্ষৰ প্ৰাপ্তবয়স্কৰ দুই তৃতীয়াংশ মহিলাই পৰিয়াল আৰু শিশুৰ জীৱনত প্ৰভাৱ পেলায়। কিয়নো বহুতো মাতৃ পৰিয়ালৰ তত্ত্বাৱধায়ক। এই সামাজিক প্ৰত্যাহ্বানটো আশা কৰা অনুসৰি দ্ৰুতগতিত সমাধান নহ’ব পাৰে আৰু গোলকীয় কাৰ্যসূচীত উচ্চ হৈ থাকিব পাৰে। সৰুৰে পৰা, বহুতো মহিলাক তেওঁলোকৰ পুৰুষ সমকক্ষসকলৰ অধীনস্থ আৰু আজ্ঞাকাৰী হ’বলৈ শিকোৱা হয় আৰু তেওঁলোক পুৰুষতকৈ কম মূল্যৱান বুলি মনত সুমুৱাই দিয়া হয়।
চেতনাৰ এই স্তৰ যি সাংস্কৃতিক নিয়ম আৰু প্ৰত্যাশাক শক্তিশালী কৰে আৰু পুৰুষ পিতৃতান্ত্ৰিকতাৰ নিৰন্তৰ চক্ৰটো নিশ্চিত। কৰে। সাংস্কৃতিক প্ৰক্ৰিয়াবোৰে লিংগৰ পাৰ্থক্য বজাই ৰাখে, যি ছোৱালী আৰু মহিলাৰ শিক্ষা বৃদ্ধি প্রতিহত কৰাত বাধা হিচাপে কাম কৰে আৰু অৱশেষত ক্ষমতাৰ পদত থকা মহিলাৰ সংখ্যা হ্ৰাস কৰে, এনেদৰে পুৰুষ প্ৰধান সমাজত লিংগ সমতাৰ এক সৰু পৰিমাণ লৈ যায়। শিশুৱে তেওঁলোকৰ জীৱনৰ বেছিভাগ সময় শ্ৰেণীকোঠাত অতিবাহিত কৰে আৰু অধ্যয়নটোৱে অনুমান কৰে যে শিক্ষাৰ পৰিবেশ হৈছে এক উষ্ম কেন্দ্ৰ য’ত ছোৱালী আৰু মহিলাসকলক সমানে শিক্ষিত কৰিব পাৰি আৰু অৱশেষত সমাজত তেওঁলোকৰ সঠিক স্থান ল’ব পাৰে।
এইটো বাৰে বাৰে প্ৰদৰ্শন কৰা হৈছে যে যুৱতীসকল সমাজৰ পৰা বাদ পৰিছে তথা কিছুমান সংস্কৃতিত বিচ্ছিন্ন হৈ আছে। কিয়নো তেওঁলোক মহিলা বা আনকি অবাঞ্ছিত এগৰাকী মহিলাক পুৰুষৰ বিপৰীতে তেওঁৰ দেউতাকৰ বাবে দায়বদ্ধ হোৱাৰ বাবেও হত্যা কৰিব পাৰি। শিক্ষাই পুৰুষ আৰু মহিলা দুয়োকে সামাজিক ন্যায়, সমতাৰ ওপৰত শক্তিশালী আৰু সংবেদনশীল কৰে তথা নিৰপেক্ষতা আৰু সন্মান প্ৰদান কৰে।
৩৪। আলিগড় আন্দোলনৰ ওপৰত এটা টোকা প্ৰস্তুত কৰা। (Prepare a note on Aligarh Movement.)
উত্তৰঃ ঊনবিংশ শতিকাৰ নৱজাগৰণ প্ৰসূত ধৰ্মীয় তথা সমাজ সংস্কাৰ আন্দোলনে ভাৰতবৰ্ষৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠ হিন্দুসকলৰ উপৰি মুছলমান, শিখ, পাৰ্চী আদি অন্যান্য সম্প্ৰদায়ৰ লোকসকলকো সচেতন কৰি তুলিছিল। মুছলমানসকলৰ মাজত ধৰ্মীয় আৰু সামাজিক সচেতনতা অনাত সকলোতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল আলিগড় অন্দোলনৰ জনক চৈয়দ আহমদ খানে (১৮১৭-১৮১৮)।
তেওঁ জীৱনৰ আদিৰে পৰা ধৰ্মীয় গোড়ামিৰ প্ৰতি বীত আছিল। কোনো ক্ষেত্ৰতে ধৰ্মীয় অন্ধতাৰ প্ৰতি সমৰ্থন কৰা নাছিল।
ভাৰতীয় মুছলমানসকলৰ অনগ্ৰসৰতা আৰু পশ্চাদপদতা দেখি ছাৰ ছৈয়দ আহম্মদ খাঁ মর্মাহত হৈছিল আৰু সেই লোকসকলৰ ধৰ্মীয় আৰু সামাজিক কল্যাণ সাধন কৰিবলৈ তেওঁ বদ্ধপৰিকৰ হৈ পৰিছিল।
ভাৰতীয় মুছলমানসকলক পশ্চিমীয়া সভ্যতা-সংস্কৃতিৰ প্ৰতি আকৰ্ষণ কৰিবলৈ তেওঁ পোনতে দুখন মাদ্ৰাছা স্থাপন কৰিছিল—এখন মোৰাদাবাদত আৰু আনখন গাজীপুৰত। এইখিনিতে উল্লেখ কৰিব পাৰি যে চৰকাৰী চাকৰিয়াল হৈ থাকোঁতেও তেওঁ বিভিন্ন ঠাইত ভালেমান স্কুল স্থাপন কৰিছিল। তেওঁৰ দ্বিতীয় পদক্ষেপটো কলেজ স্থাপন কৰাৰ ক্ষেত্ৰত লৈছিল। ইংৰাজ বিষয়া-আমোলা আৰু হিন্দু আৰু মুছলমান মধ্যবিত্ত শ্ৰেণীৰ সমৰ্থনত তেওঁ সেই দিশতো কৃতকার্যতা লাভ কৰে। ১৯৭৫ চনত তেওঁ আলিগড়ত মহম্মেদান এংলো-অৰিয়েন্টেল কলেজ (Mohammedan Anglo-Oriental College) স্থাপন কৰে। পিচত ইয়াক Aligarh Muslim University লৈ উন্নীত কৰা হয়। এই কলেজ স্থাপন কৰাৰ সম্পৰ্কত তেওঁ হিন্দু, মুছলমান, পাৰ্চী, খৃষ্টান আদি বিভিন্ন লোকৰ পৰা সহায় লাভ কৰিছিল।
ছাৰ ছৈয়দ আহমদ খাঁ ধৰ্ম মুক্ত হ’লেও তেওঁৰ অনুগামীসকল কিন্তু ইমান ধর্ম মুক্ত নাছিল, বিশেষকৈ ছাৰ ছৈয়দ আহমদ খাঁৰ সৈতে আলিগড় আন্দোলনত জড়িত অন্যান্য মুছলমান ব্যক্তিসকল আধুনিক শিক্ষাৰে শিক্ষিত আধুনিক মনৰ লোক নাছিল। তেওঁলোক আছিল সামন্তবাদী ধ্যান-ধাৰণাপুষ্ট নৱাব, জমিদাৰ আৰু চৰকাৰী আমোলা-বিষয়া। তেওঁলোক সততে প্রতিক্রিয়াশীল হিন্দুসকলৰ বিৰোধী আৰু ব্ৰিটিছৰ বন্ধু। তেওঁলোক ব্ৰিটিছ ঔপনিবেশিকত শাসনৰ সমৰ্থক আছিল।
ৰাজনৈতিক, সামাজিক দৃষ্টিভংগীত ছাৰ চৈয়দ আহমদ খাঁ জাওয়াতাবাদী মুছলমান আছিল। তেওঁ প্ৰতিষ্ঠা কৰা আলিগড়ৰ মহম্মেদান এংলো-অৰিয়েন্টল কলেজত ১৮৯৮ চনত ২৮৫ জন ছাত্ৰৰ মাজত ৬৪ জন হিন্দু আছিল, ৭ জন ভাৰতীয় শিক্ষকৰ ভিতৰত ২ জন আছিল হিন্দু আৰু তাৰো এজন আছিল সংস্কৃত পণ্ডিত। কিন্তু ব্ৰিটিছৰ স্বাৰ্থত তেওঁলোকে তেওঁক চলাহি কথাৰে তেওঁলোকৰ ফলীয়া কৰাৰ চেষ্টা আৰম্ভ কৰিছিল।
ছাৰ চৈয়দ আহমদ খাঁ তেওঁৰ ৰাজনৈতিক সামাজিক জীৱনৰ আদি ভাগত জাতীয়তাবাদী মুছলমান আছিল আৰু তেওঁ হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত সম্ভাৱ-সম্প্ৰীতি অটুট থকাটো পছন্দ কৰিছিল। তেওঁ কৈছিল যে হিন্দু আৰু মুছলমানসকল এজনী সুন্দৰ ছোৱালীৰ চকু দুটা সদৃশ, এটাক কষ্ট নিদিয়াকৈ আনটোক আঘাত কৰাটো অসম্ভৱ কথা।
কিন্তু সময়ত এইটো দেখা গৈছিল যে আলিগড়ত প্রতিষ্ঠা কৰা মহম্মেদান এংলো-অৰিয়েন্টেল কলেজ লাহে লাহে মুছলমানসকলৰ মাজত বিভেদকামী ৰাজনীতি প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰৰ এক কেন্দ্ৰত পৰিণত হৈছিল। ব্ৰিটিছৰ উদ্দেশ্য আছিল আলিগড় কলেজক কেন্দ্ৰক কৰি ক্ৰমবৰ্ধমান ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদক হিন্দু আৰু মুছলমান দুটা পৃথক আৰু প্ৰতিসম ৰাজনৈতিক শক্তিত বিভক্ত কৰা।
ছাৰ চৈয়দ আহমদ খাঁ তথা আলিগড় আন্দোলনৰ তৃতীয়টো পদক্ষেপ আছিল মুছলমানসকলৰ যাবে পৃথক শিক্ষা সম্মিলন গঠন কৰাটো। তাতো তেওঁ কৃতকার্যতা লাভ কৰিছিল, বিশেষকৈ নাজিৰ আহমদ, ছিৰাগ আলি, মৌলানা ছিবি নোমানী, খোদা বঙ্গী আৰু আলটাফ হুছেইন আলিৰ সহযোগহত তেওঁ মহম্মেদান এডুকেচনেল কনফাৰেঞ্চ (Muhammadan Educational Conference) সংগঠন কৰিছিল। বিশেষতঃ এই সকলেই আছিল আলিগড় আন্দোলনৰো কৰ্মকৰ্তা আৰু মূল ব্যক্তি।
আলিগড় আন্দোলনে ভাৰতীয় মুছলমানসকলৰ মাজত যথেষ্ট আলোড়ন সৃষ্টি কৰিছিল। এই আন্দোলনেই তেওঁলোকৰ মাজত নৱ জাগৰণৰ সূচনা কৰিছিল যদিও পিছৰ পিনে ব্ৰিটিছৰ বিভেদকামী পৃষ্ঠপোষকতা আৰু জাইগিৰদাৰ, জমিদাৰ, নৱাব আদি প্ৰতিক্ৰিয়াশীল মুছলমানৰ প্ৰাধান্যৰ ফলশ্ৰুতিত এই আন্দোলন বিপথগামী হৈছিল। নৱ জাগৰণৰ বিপৰীতে ৰক্ষণশীলতা আৰু ধৰ্মান্ধতা ইয়াৰ মূল আদৰ্শত পৰিণত হৈছিল।
(ক) প্রার্থনা সমাজ: বোম্বেত প্ৰাৰ্থনা সমাজৰ প্ৰতিষ্ঠাতা আছিল ডাঃ আত্মাৰাম পাণ্ডুৰংগা। বংগৰ ব্ৰাহ্ম সমাজৰ অন্যতম নেতা কেশৱ চন্দ সেনে (১৮৩৮-৮৪) ১৮৬৭ চনত তেওঁৰ বোম্বে ভ্ৰমণৰ কলত পাণ্ডুৰাংগাৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পর্কলৈ আহিছিল। প্ৰাৰ্থনা সমাজে ব্রাহ্ম সমাজৰ নীতি আৰু আদৰ্শ আৰু কাৰ্যসূচীকেই গ্ৰহণ কৰি সমাজ সংস্কাৰৰ কাম ব্ৰতী হৈ পৰিছিল। প্রার্থনা সমাজ সংগঠিত হোৱাৰ পৰাই ঐতিহাসিক আৰু বিখ্যাত সংস্কৃত পণ্ডিত আৰ জি ভাণ্ডাৰকাৰ আৰু মহাদেৱ গোবিন্দ ৰানাডে (১৮৪২-১৯০১) আদি এই সমাজৰ সৈতে আদিৰে পৰা জড়িত হৈ পৰিছিল। উচ্চ-নীচ ভাৱ পৰিহাৰ কৰি সমাজৰ পৰা জাত প্রথা আঁতৰ কৰা, নাৰী শিক্ষাৰ ব্যৱস্থা কৰা আৰু বিধৱা বিবাহৰ প্ৰচলন কৰা আদি উক্ত সমাজৰ প্ৰধান কাৰ্যসূচী আছিল।
প্রার্থনা সমাজে সমাজ সংস্কাৰ আৰু শিক্ষা প্ৰচাৰৰ বাবে মহাৰাষ্ট্ৰত কেবাটাও অন্যন্য ভগ্নী সংগঠন গঢ়ি তুলিছিল। সেইবিলাকৰ ভিতৰত প্ৰধান আছিল— বিধবা-বিবাহ সমাজ, দলিত উদ্ধাৰ মিছন, ডেক্কান এডুকেচনেল ছচাইটি (Deccan Educational Society) আদি।
(খ) শিখ সমাজৰ ধৰ্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলন: সমাজ আৰু ধৰ্মীয় সংস্কাৰৰ সচেতনাই ঊনবিংশ শতিকাত শিখ সম্প্রদায়ক বিশেষভাৱে প্রভাৱিত কৰিছিল। ১৮৭৩ চনত অমৃতসৰত “সিং সভা’ৰ প্ৰতিষ্ঠা আৰু খালছা কলেজ স্থাপনৰ জৰিয়তে যদিও শিখ সমাজত সংস্কাৰ আন্দোলন আৰম্ভ হৈছিল, কিন্তু ১৯২০ চনৰ পঞ্জাৱৰ আকালি আন্দোলনৰ জৰিয়তেহে প্ৰকৃত অগ্রগতি লাভ কৰিছিল। এই আকালি আন্দোলনৰ মূল লক্ষ্য আছিল নৈতিকতাহীন মহন্তসকলৰ দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত নিয়ন্ত্ৰণৰ পৰা গুৰুদাৰ বিলাকক মুক্ত কৰি নিয়ন্ত্ৰণৰ তললৈ অনা।
সেই কালত ভক্তৰ ধন-সোণ আৰু মাটি-সম্পত্তিৰে উপচি পৰা ঐশ্বৰ্যশীল গুৰুৱাৰবোৰ স্বার্থান্বেষী মহন্তসকলে স্বৈৰাচাৰীভাৱে পৰিচালনা কৰিছিল। এনে কু-কার্যত মহন্তসকলে ব্ৰিটিছ কৰ্তৃপক্ষৰ পৰাও সমৰ্থন লাভ কৰিছিল। ১৯২১ চনত আকালিসকলৰ নেতৃত্বত শিখসকলে মহন্ত আৰু ব্ৰিটিছ কৰ্তৃপক্ষৰ বিপক্ষে প্রবল আন্দোলন আৰম্ভ কৰাত ১৯২২ চনত চৰকাৰে শিখ গুৰুদ্ধাৰা আইন বলবৎ কৰিবলৈ বাধ্য হৈছিল। পৰৱৰ্তীকালত শিখসকলে শতাধিক প্ৰাণৰ আহুতি দি গুৰুদ্ধাৰাসমূহক স্বাৰ্থপৰ মহন্তসকলৰ কবলৰ পৰা মুক্ত কৰাত সম্পূৰ্ণ সফল হৈছিল।
এইবোৰৰ উপৰিও ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন প্রগতিশীল ব্যক্তিৰ প্ৰচেষ্টাত ধর্মীয় তথা সামাজিক সংস্কাৰমূলক কার্য সাধিত হৈছিল। উদাহৰণস্বৰূপে অসমত আনন্দৰাম ঢেকীয়াল ফুকন, গুণাভিৰাম বৰুৱা, হেমচন্দ্ৰ বৰুৱা আদিয়ে ধৰ্মীয় কলুষতা আঁতৰ কৰিবৰ বাবে তথা বিধৱা বিবাহ প্ৰচলনৰ জৰিয়তে সামাজিক সংস্কাৰ সাধনৰ প্ৰচেষ্টা চলাইছিল।
৩৫। জাতীয় চেতনা জাগ্ৰত কৰাত সাহিত্য আৰু বাতৰি কাকতৰ ভূমিকাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss the role of literature and newspaper played in awakening national consciousness.)
উত্তৰঃ উনৈশ শতিকাত পৃথিবীৰ সকলো দেশতে জাতীয়তাবাদৰ ভেটিত নতুন ৰাজনৈতিক চেতনা হোৱাৰ ফলত সকলো দেশতে জাতীয় ৰাষ্ট্ৰ গঠন কৰাৰ পৰিকল্পনা চলে। ভাৰতবৰ্ষতো বিভিন্ন ধৰণে জাতীয়তাবাদে গা কৰি উঠে। ১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্রোহক বহুতে ভাৰতৰ প্রথম স্বাধীনতা সংগ্রাম বা প্রথম জাতীয়তাবাদী আন্দোলন বুলি অভিহিত কৰে। তেতিয়াৰ পৰা ভাৰতবৰ্ষত জাতীয়তাবাদৰ আৰম্ভণি বুলিব পাৰি যদিও জাতীয় চেতনাবোধে পূর্ণাংগ ৰূপত গা কৰি উঠিব পৰা নাছিল।
১৮৮৫ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ জন্মৰ কিছু বছৰৰ পিছৰ পৰাহে অর্থাৎ কুৰি শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ পৰাহে ভাৰতত জাতীয়তাবাদে স্পষ্ট ৰূপ লাভ কৰিবলৈ সমৰ্থ হয়। সাধাৰণতে যেতিয়া ভাষা, সাহিত্য, কৃষ্টি-সংস্কৃতি, সভ্যতা আদিৰ ডোলেৰে ‘বান্ধ খাই কিছুমান লোকৰ সমষ্টিৰ মাজত আত্মীয়তা, ঐক্যভাব আৰু জাতীয় চেতনাৰ ভাব গড়ি উঠে তেতিয়াই জাতীয়তাবাদৰ সৃষ্টি হয়। গতিকে জাতীয় চেতনা জাতীয়তাবাদৰ মূল ভিত্তি।
ভাৰতৰ জাতীয়তাবাদৰ প্ৰাথমিক উদ্দেশ্য আছিল দেশখনক বিদেশী শাসনৰ পৰা মুক্ত কৰা। কিন্তু ভাৰতবাসীৰ বিভিন্নতাৰ মাজত ঐক্য প্রতিষ্ঠা নহ’লেও বিদেশী শক্তি বিতৰণ কৰা সম্ভৱ নহয়। সেইবাবে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মাজত একতাৰ ভাব সৃষ্ট কৰি আৰ্থ-সামাজিক বিকাশ সাধন কৰাটোও জাতীয়তাবাদৰ অন্যতম প্রধান উদ্দেশ্য। ভাৰতবৰ্ষত জাতীয় চেতনা জাগ্ৰত কৰাত সাহিত্য আৰু বাতৰি কাকতৰ ভূমিকাসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল–
ঊনৈশ শতিকাত ভাৰতবাসীৰ জাতীয়তাবাদী ভাবধাৰাৰ উন্মেষণত ইংৰাজী সাহিত্য চৰ্চা আৰু দেশীয় সাহিত্য প্ৰসাৰণে প্ৰকৃত বৰঙণি যোগাইছিল, সেই সময়ৰ বৃটিছ শাসনৰ অন্যায়, অবিচাৰ আৰু পৰাধীনতাৰ গ্লানি ভাৰতীয় সাহিত্যত প্ৰস্ফুটিত হৈছিল আৰু সাহিত্যৰ ভাৰতীয় জনগণক জাতীয়তাবাদী ভাবধাৰাৰে অনুপ্ৰাণিত কৰি পৰাধীনতাৰ পৰা মুক্তি পোৱাৰ স্বপ্ন দেখুৱাইছিল। ইংৰাজ শাসনৰ বিৰুদ্ধে বিন্তুষ্ট হৈ কবি, সাহিত্যিক নাট্যকাৰ, সমাজ নেতা সকলোৱেই শে শ্বেতাংগসকলৰ বৰ্বৰতাৰ বিৰুদ্ধে সচেতন কৰি তুলিবলৈ সমৰ্থ হৈছিল। বংকিমচন্দ্ৰৰ ‘আনন্দ মঠ’ উপন্যাসে বিশেষকৈ ‘বন্দে মাতৰম’ গীতটোৱে স্বাধীনতাকামী ভাৰতীয়ক বিপুল অনুপ্ৰেৰণা যোগাইছিল। উর্দু কবি ইকবালৰ সাৰে জাহাসে আচ্ছা, হিন্দুস্থান হামাৰা গীতেও একেই প্রভাব বিস্তাৰ কৰিছিল।
বিশ্বকবি ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ, দ্বিজেন্দ্ৰ লাল ৰয়, মাইকেল মধুসুদন দত্তৰ ৰচনাৱলীয়ে কেৱল বংগ দেশতে নহয় সমগ্ৰ ভাৰতৰ জনসাধাৰণৰ মাজত জাতীয় চেতনা বৃদ্ধি কৰিছিল। অসমতো বিদ্ৰোহী কবিৰ অম্বিকাগিৰি ৰায়চৌধুৰী, অগ্নি কবি কমলাকান্ত ভট্টাচাৰ্যৰ দেশপ্রেমমূলক গীতে জনসাধাৰণক বৃটিছ বিৰোধী কৰি তোলাত অনুপ্ৰেৰণা যোগাইছিল। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পাছত ভাৰতীয় ভাষাত প্ৰকাশিত বাতৰি কাকত, সংবাদপত্রসমূহে ভাৰতবাসীৰ জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অভূতপূর্ব বৰঙণি আগবঢ়াইছিল। বাতৰি কাকত আৰু সংবাদপত্রসমূহে বৃটিছৰ শোষণ, দমন নীতি নিৰ্যাতন, অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতবাসীক হস্তগত কৰি জাতীয় চেতনাবোধ সৃষ্টি কৰাত সফল ভূমিকা পালন কৰিছিল। ১৯৭৭ চনত ভাৰতীয়সকলৰ দ্বাৰা পৰিচালিত ইংৰাজী আৰু দেশীয় ভাষাৰ ৬৪৪ খন বাতৰি কাকতৰ প্ৰচলন আছিল।
অমৃত বজাৰ পত্ৰিকা, সঞ্জীৱনী, হিন্দু, চেতনা, বোম্বে সমাচাৰ, হিন্দু পেট্রিয়ট, বেশী, হিন্দুস্থানী আকবৰ-ই-আম আদি উল্লেখযোগ্য বাতৰি কাকত আছিল। অসমতো ১৮৪৬ চনত অৰুণোদয় প্ৰকাশৰ পাছত ঊষা, প্রভাত, চেতনা, বাঁহী আদি প্ৰকাশিত হৈছিল। জাতীয়তাবাদ আৰু দেশাত্মবোধৰ প্ৰধান বাহক এই বাতৰি কাকতসমূহৰ প্ৰচাৰ বন্ধ কৰাৰ বাবে লর্ড লিটনৰ প্রশাসনে আইন প্রণয়ন কৰি বাতৰি কাকতৰ কণ্ঠ ৰোধ কৰিবলৈ চেষ্টা চলাইছিল।
৩৬। ভাৰতীয় সমাজ সংস্কাৰ আন্দোলনত ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ৰ অৱদান মূল্যায়ন কৰা। (Assess the contribution of Rata Rammohan Roy in the social reforms movement in India.)
উত্তৰঃ ১৭৭২ খ্ৰীঃত জন্মগ্ৰহণ কৰা ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ে ১৭৯২ খ্রীঃত তেওঁ চাকৰি বাদ দি ১৮১৫ খ্ৰীঃৰ পৰা কলিকতাত স্থায়ীভাবে বসবাস কৰিবলৈ লয়।
ভাৰতত জাতীয়তাবাদ আৰু গণতন্ত্ৰৰ বাৰ্তা কঢ়িয়াই পশ্চিমীয়া শিক্ষাৰে শিক্ষিত ভাৰতীয়সকলে ভাৰতবৰ্ষৰ সমাজ তথা ধৰ্মীয় জীৱনৰ সংস্কাৰ বিচাৰি গঢ়ি তোলা আন্দোলনৰ বাটকটীয়া আছিল ব্ৰাহ্মসমাজ। ১৮২৮ চনত ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ে ব্ৰাহ্মসমাজ স্থাপন কৰে। ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ে ইয়াৰ দ্বাৰা নতুন ধৰ্ম প্ৰৱৰ্তন কৰিব বিচৰা নাছিল, তেওঁ হিন্দুধৰ্মৰ কুসংস্কাৰবোৰ ওচাই বেদ আৰু উপনিষদৰ ভিত্তিত তেওঁ কেবল একেশ্বৰবাদ প্ৰচাৰ কৰিবলৈ বিচাৰিছিল। ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ৰ মৃত্যুৰ পাছত মৃতপ্রায় সমাজখনক মহর্ষি দেবেন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে ১৮৪৩ চনত পুণৰ্জীৱিত কৰি তোলে।
ৰায়ে অনুষ্ঠানিক ভাবে এটা গৃহৰ উদ্বোধন কৰি জাতিবর্ণ নিৰ্বিশেষে এক ঈশ্বৰক বিশ্বাস কৰা সকলো লোককে সেই উপাসনা গৃহত উপাসনা কৰিবলৈ অধিকাৰ দিয়ে। এই নীতিয়ে ইয়াৰ পিছত ব্ৰাহ্ম সমাজ এক ধৰ্ম সম্প্রদায়ত পৰিণত হয়। নতুন ধৰ্মমত প্ৰচাৰ কৰিবলৈ দেৱেন্দ্ৰনাথে ধৰ্ম প্ৰচাৰক নিযুক্তি কৰে। ৰায়ে ভাৰতীয় ঐতিহ্য আৰু সংস্কৃতিৰ অন্যতম কেন্দ্ৰস্থল বাৰাণসীত সংস্কৃত ভাষা অধ্যয়ন কৰিছিল আৰু পাৰ্টনাত আৰৱী আৰু ফৰাচী ভাষাৰ শিক্ষা লৈছিল। তিব্বতলৈ গৈ তেওঁ তিব্বতীয় বৌদ্ধ ধর্ম সম্পর্কে জ্ঞান – লাভ কৰে। তদুপৰি ইংৰাজী, হিব্রু, গ্রীক আদি ভাষাত তেওঁৰ যথেষ্ট দখল আছিল। ধৰ্ম আৰু যুক্তিবাদৰ সমন্বয় সাধন কৰা, ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত স্বাধীনতা অনা আৰু সামাজিক ক্ষেত্ৰত কুসংস্কাৰ মুক্ত, স্বাধীন আৰু বলিষ্ঠ চিন্তাধাৰাৰ সূচনা কৰাই তেওঁৰ জীৱনৰ মূল আদর্শ আছিল। ইংৰাজ মানৱতাবাদী লিখক ফেন্সিচ বেকন, নিউটন, গিবন, ভল্টেয়াৰ আদি মনীষীসকলৰ মনোজগতৰ লগত ৰামমোহন ৰায় পৰিচিত আছিল বাবে তেওঁৰ চৰিত্ৰত প্ৰাচ্য আৰু পাশ্চাত্য তথা হিন্দু, মুছলমান আৰু খ্ৰীষ্টান ধৰ্ম নীতিৰ এক অপূৰ্ব সমন্বয় ঘটা দেখিবলৈ পোৱা যায়। ব্রাহ্ম সমাজক এক আন্দোলনলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে কেশৱচন্দ্ৰ সেনে। তেওঁ প্ৰাৰ্থনা কৰাৰ নীতি প্ৰৱৰ্তন কৰে।
এওঁলোকে বেদৰ বাণী আৰু উপনিষদকে ভিত্তি কৰি একেশ্বরবাদী ধর্মীয় দৰ্শন প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল। এই সমাজে বেদৰ বাণীবোৰ যে আখৰে আখৰে পালন কৰিবই লাগিব সেই কথাত গুৰুত্ব দিয়া নাছিল। তেওঁলোকে যুক্তিবাদী দৰ্শনেৰে হিন্দুধৰ্মৰ পৌত্তলিকতা আৰু বজমানী আচাৰ অনুস্থান বিলাকৰ বিৰোধীতা কৰিছিল। ভাৰতীয় সমাজৰ কু-সংস্কাৰ আৰু বিবাহ ব্যৱস্থাৰ ঘোৰ বিৰোধীতা কৰিছিল। বিধবাৰ পুনৰ বিবাহৰ সমৰ্থন কৰিছিল। তেওঁলোকে নাৰীৰ উন্নতি তথা আধুনিক শিক্ষাৰ প্ৰসাৰৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল।
এজন সমাজ সংস্কাৰক হিচাপেও ৰামমোহন ৰায়ৰ আৱদান অতি উল্লেখযোগ্য। জাতিভেদ প্ৰথা দূৰীকৰণ নাৰীৰ সামাজিক মর্যাদা বৃদ্ধি হিন্দু সমাজৰ কুসংস্কাৰ দূৰীকৰণ আদিৰ ক্ষেত্ৰতো ৰামমোহন ৰায়ে অতি সাহসৰ পৰিচয় দিছিল। ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত ৰামমোহন ৰায় আছিল ভাৰতৰ নৱজাগৰণৰ ভব্যিষৎ শ্রদ্ধা। ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ৰ যত্নতে ভাৰতীয় সমাজৰ পৰা সতীদাহ প্রথা নিবাৰণ সম্ভৱ হৈছিল। তেওঁ হিন্দু সমাজত বিধৱা বিবাহ প্ৰচলনৰ পক্ষপাতী আছিল। হিন্দু বিধাৱাসকলে যাতে সম্পত্তিৰ অধিকাৰী লাভ কৰিব পাৰে তাৰ বাবেও তেওঁ চেষ্টা কৰিছিল।
১৮২০ খ্ৰীঃত যেতিয়া ইংৰাজ কৰ্তৃপক্ষই কলিকতাত সংস্কৃত কলেজ স্থাপন কৰিব বিচাৰিছিল তেতিয়া ৰামমোহন ৰায়ে বংগ তথা ভাৰতৰত ইংৰাজী শিক্ষাৰ প্ৰবৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত যেনে- ৰসায়ন বিদ্যা, শৰীৰবিদ্যা, চিকিৎসা শাস্ত্ৰ আদিৰ বাবেহে চৰকাৰী অৰ্থ ব্যয়ৰ প্ৰয়োজন আছে বুলি যুক্তি দশাইছিল। ৰামমোহন ৰায় আৰু ডেভিদ হেয়াৰৰ চেষ্টাতে ১৮১৭ খ্ৰীঃত হিন্দু কলেজ স্থাপিত হৈছিল।
স্কটিছ মিছনাৰী ড° আলেকজেণ্ডাৰ ডাফে প্রথমে কলিকতাত আহি পাশ্চাত্য শিক্ষা বিস্তাৰৰ বাবে চেষ্টা চলাওঁতে তেওঁক ৰায়ে যথেষ্ট সহায় কৰিছিল। ৰায়ে নিজে এখন এংলো হিন্দু স্কুল আৰু বেদান্ত কলেজ নামে এখন কলেজ প্রতিষ্ঠা কৰি পাশ্চাত্য শিক্ষা প্ৰসাৰৰ প্ৰচেষ্টা হাতত লৈছিল। ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ৰ চেষ্টাতে ১৮২১ খ্রীঃত বঙালী ভাষাত প্রথম সংবাদপত্র ‘সংবাদ কৌমুদী’ প্রকাশ পায়। পিছৰ বছৰত ‘মিৰাট উল আকবৰ’ নামৰ আনএখন সংবাদপত্র প্রকাশ কৰে। ১৮৩১ খ্ৰীঃত চৰকাৰে বাতৰি কাকতৰ স্বাধীনতা হৰণ কৰাত ৰায়ে ইয়াৰ প্ৰতিবাদ কৰি উচ্চতম ন্যায়ালয় আৰু বৃটিছ কৰ্তৃপক্ষৰ ওচৰত আবেদন জনাইছিল।
গতিকে ৰাজা ৰামমোহন ৰায় যে ভাৰতৰ আধুনিক যুগৰ অগ্ৰদূত আৰু প্ৰাচ্য আৰু পাশ্চাত্যৰ সমন্বয় প্রসূত নতুন যুগৰ লোক আছিল সেই বিষয়ে কোনো সন্দেহ নাই।
৩৭। চমু টোকা লিখাঃ (Write short notes on):
(ক) ব্রাহ্ম সমাজ (Brahmo Samaj)
উত্তৰঃ ভাৰতত জাতীয়তাবাদ আৰু গণতন্ত্ৰৰ বাৰ্তা কঢ়িয়াই পশ্চিমীয়া শিক্ষাৰে শিক্ষিত ভাৰতীয়সকলে ভাৰতবৰ্ষৰ সমাজ তথা ধৰ্মীয় জীৱনৰ সংস্কাৰ বিচাৰি গঢ়ি তোলা আন্দোলনৰ বাটকটীয়া আছিল ব্ৰাহ্মা সমাজ। ১৮২৮ চনত ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ে ব্ৰাহ্ম সমাজ স্থাপন কৰে। ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ে ইয়াৰ দ্বাৰা নতুন ধৰ্ম প্ৰবৰ্তন কৰিব বিচৰা নাছিল, হিন্দুধৰ্মৰ কুসংস্কাৰবোৰ গুচাই বেদ আৰু উপনিষদৰ ভিত্তিত তেওঁ কেবল একেশ্বৰবাদ প্ৰচাৰ কৰিবলৈ বিচাৰিছিল।
ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ৰ মৃত্যুৰ পাছত মৃতপ্ৰায় সমাজখনক মহর্ষি দেবেন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰে ১৮৪৩ চনত পুণৰ্জীৱিত কৰি তোলে। ৰায়ে অনুষ্ঠানিকভাৱে এটা গৃহৰ উদ্ধোধন কৰি জাতি-বৰ্ণ নির্বিশেষে এক ঈশ্বৰক বিশ্বাস কৰা সকলো লোককে সেই উপাসনা গৃহত উপাসনা কৰিবলৈ অধিকাৰ দিয়ে। এই নীতিয়ে ইয়াৰ পিছত ব্ৰাহ্ম সমাজ এক ধৰ্ম সম্প্রদায়ত পৰিণত হয়। নতুন ধর্মমত প্ৰচাৰ কৰিবলৈ দেৱেন্দ্ৰনাথে ধৰ্ম প্ৰচাৰক নিযুক্তি কৰে। ব্ৰাহ্মসমাজক এক আন্দোলনলৈ ৰূপান্তৰিত কৰে কেশৱ চন্দ্র সেনে। তেওঁ প্ৰাৰ্থনা কৰাৰ নীতি প্ৰৱৰ্ত্তন কৰে। এওঁলোকে বেদৰ বাণী আৰু উপনিষদকে ভিত্তি কৰি একেশ্বরবাদী ধর্মীয় দৰ্শন প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল।
এই সমাজে বেদৰ বাণীবোৰ যে আখৰে আখৰে পালন কৰিবই লাগিব সেই কথাত গুৰুত্ব দিয়া নাছিল। তেওঁলোকে যুক্তিবাদী দর্শনেৰে হিন্দুধৰ্মৰ পৌত্তলিকতা আৰু যজমানী আচাৰ অনুস্থান বিলাকৰ বিৰোধীতা কৰিছিল। ভাৰতীয় সমাজৰ কু-সংস্কাৰ আৰু বিবাহ ব্যৱস্থাৰ ঘোৰ বিৰোধিতা কৰিছিল। বিধবাৰ পুণৰ বিবাহৰ সমৰ্থন কৰিছিল। তেওঁলোকে নাৰীৰ উন্নতি তথা আধুনিক শিক্ষাৰ প্ৰসাৰৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল।
(খ) আর্য সমাজ (Arya Samaj)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ সমাজ সংস্কাৰ আন্দোলনসমূহ পশ্চিমীয়া শিক্ষাৰে প্ৰতিফলন বুলি একে আখৰে মানি ল’ব নোৱাৰি। কিয়নো আর্য সমাজৰ প্ৰতিষ্ঠাতা স্বামী দয়ানন্দ সরস্বতী পাশ্চাত্য শিক্ষা সংস্কৃতিৰ লগত কোনো ধৰণে পৰিচিত নাছিল। দয়ানন্দ সরস্বতী সংস্কৃত ভাষাৰ এজন বিদগ্ধ পণ্ডিত আছিল। ১৮২৪ চনত গুজৰাটৰ টংকাৰা গাঁৱত তেওঁ জন্মগ্ৰহণ কৰিছিল। বেদত গভীৰ বিশ্ববাসী দয়ানন্দই বেদলৈ উভতি যোৱা মন্ত্ৰৰে ১৮৭৫ খৃঃত আর্য সমাজ নামৰ এটি অনুষ্ঠান প্রতিষ্ঠা কৰে। দয়ানন্দই যুক্তিবাদী দৃষ্টিভংগীৰে বোক বিশ্লেষণ কৰিছিল তথা হিন্দু ধৰ্মৰ গোড়ামিৰ তীব্ৰ বিৰোধিতা কৰিছিল।
মূৰ্ত্তি পূজাৰ বিৰোধিতা কৰি একেশ্বৰবাদত বিশ্বাস কৰিছিল। তেওঁ সত্যার্থ প্রকাশ ‘কোভাষা’ আৰু ‘কোভাষ্য ভূমিকা’ নামে তিনিখন গ্রন্থ লিখিছিল। আর্য সমাজে বিভিন্ন সমাজ সংস্কাৰমূলক কাম কৰিছিল। জাতিভেদ প্ৰথা আৰু অস্পৃশ্যতাক এই সমাজে ঘৃণা কৰিছিল। শিশুবধ, বহুবিবাহ প্ৰথাৰ বিৰোধিতা কৰিছিল। নাৰী কল্যাণৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল। ভাতৃভাৱ, নাৰী-পুৰুষৰ সমতা, জাতি-বর্ণ নির্বিশেষে ন্যায় বিচাৰ, মানৱ প্ৰেম আৰু দয়াৰ আদৰ্শ মানি চলিছিল। আর্যসমাজে শুদ্ধি বুলি ধৰ্মান্তৰকৰণ ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰি আহিন্দু লোককো আর্য সমাজত দীক্ষিত কৰাৰ নিয়ম প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল।
দয়ানন্দ সৰস্বতীৰ পিছত আৰ্য সমাজৰ আদৰ্শ লালা হংসৰাজ, পণ্ডিত, গুরু দত্ত আৰু লালা লাজপত ৰায় এই তিনিজন লোকে বহুলভাৱে প্ৰচাৰ কৰে। এওঁলোকে পশ্চিমীয়া শিক্ষা- সংস্কৃতিৰ পোষকতা কৰিছিল আৰু লাহোৰত দয়ানন্দ এংলো বৈদিক সংস্থা স্থাপন কৰে। আৰ্য সমাজৰ আন এটা দলে মুন্সিৰামৰ নেতৃত্বত ১৯০২ চনত সম্পূৰ্ণ ভাৰতীয় আৰ্হিত গুৰুকুল নামে হৰিদ্বাৰৰ ওচৰত এক শিক্ষানুষ্ঠান প্রতিষ্ঠা কৰে। বিভিন্ন সামাজিক সংস্কাৰ আৰু উন্নয়নমূলক কামেৰে আৰ্যসমাজে ভাৰতবৰ্ষৰ জাতীয়তাবাদ গঢ়াত সহায় কৰিছিল।
(গ) ৰামকৃষ্ণ মিছন (Ramkrishna Mission)
উত্তৰঃ উনৈশ শতিকাৰ ধৰ্ম সংস্কাৰ আন্দোলনত আটাইতকৈ বেছি অৰিহণা যোগোৱা অনুষ্ঠান হ’ল ৰামকৃষ্ণ মিছন। ৰামকৃষ্ণ পৰমহংস মতবাদক কেন্দ্ৰ কৰি ১৮৯৯ চনত স্বামী বিবেকানন্দই কলিকতাত বেলুৰ মঠ স্থাপন কৰে আৰু ইয়ে পিছত ৰামকৃষ্ণ মিছন নামে জনাজাত হয়। ৰামকৃষ্ণ পৰমহংসদেৱৰ মতে ঈশ্বৰ এজন। কিন্তু বিভিন্নজনে বিভিন্ন উপায়ে তেওঁৰ সেৱা কৰে। তেওঁ ভক্তিৰ ওপৰতহে গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল। স্বামী বিবেকানন্দই ৰামকৃষ্ণ মিছনক জনপ্ৰিয় কৰি তোলে। ধৰ্মতকৈ মানৱ সেৱাৰ ওপৰতহে বিবেকানন্দ তথা এই মিছনে অধিক জোৰ দিছিল।
বিভিন্ন শিক্ষানুষ্ঠান আৰু চিকিৎসালয় প্রতিষ্ঠা কৰি দুৰ্ভিক্ষ বা আন প্ৰকৃতিৰ দুর্যোগত ক্ষতিগ্রস্ত লোকক সহায় আগবঢ়োৱা, বিধবা সাহার্য, অনাথ আশ্রম, বৃদ্ধ আবাস আদিব যোগেদি ৰামকৃষ্ণ মিছনে সমাজ সেৱা আগবঢ়াই আহিছে। হিন্দু সমাজৰ অস্পৃশ্যতা, জাতিভেদ প্রথা, ধর্মান্ধতা আৰু সামাজিক যুক্তিহীন আচাৰ নীতি মিছনে বিৰোধিতা কৰি আহিছে। দেশপ্ৰেম মিছনৰ প্ৰধান ধৰ্ম। দেশ মাতৃক সেৱা কৰিবলৈ আহ্বান জনাই বিবেকানন্দই মিছনৰ জৰিয়তে জাতীয় আন্দোলনক সবল কৰি তুলিছিল।
(ঘ) বাতৰি কাকতৰ ভূমিকা (Role of Newspaper)
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পাছত ভাৰতীয় ভাষাত প্ৰকাশিত বাতৰি কাকত সংবাদপত্রসমূহে ভাৰতবাসীৰ জাতীয় কাকত সংবাদপত্রসমূহে ভাৰতবাসীক জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অভূতপূর্ব বৰঙণি আগবঢ়াইছিল। বাতৰি কাকত আৰু সংবাদ পত্রসমূহে বৃটিছ শোষন দমননীতি, নিৰ্যাতনৰ, অন্যায়ৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতবাসীক অৱগত কৰি জাতীয়চেতনাবোধৰ সৃষ্টি কৰা সফল ভূমিকা পালন কৰিছিল। ১৮৭৭ চনত ভাৰতীয়সকলৰ দ্বাৰা পৰিচালিত ইংৰাজী আৰু দেশীয় ভাষাৰ কেবাখনো বাতৰি কাকত প্ৰচলন আছিল।
(ঙ) হিন্দু ধৰ্মৰ সংস্কাৰ সাধন (Reforms of Hinduism)
উত্তৰঃ ১৮ আৰু ১৯ শতিকাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতত বিভিন্ন সামাজিক আৰু নীয় অনুষ্ঠানে হিন্দু ধৰ্ম পুনৰ সংস্কাৰ আন্দোলন কৰি গঢ়ি তুলিছিল আৰু ভাৰতীয়সকলক পৰম্পৰা আৰু ধৰ্মৰ প্ৰতি শ্ৰদ্ধাশীল কৰি গঢ়ি তুলি জাতীয় চেতনাবোধ জগাই তুলিবলৈ সক্ষম হৈছিল। সেইবিলাকৰ ভিতৰত ৰাজা ৰামমোহন ৰায়ৰ ‘ব্রাহ্মসমাজ’ স্বামী দয়ানন্দ সৰস্বতীৰ নেতৃত্বত আর্য সমাজ’। বিবেকানন্দৰ নেতৃত্বত ‘ৰামকৃষ্ণ মিছন’ এনি বেচাণ্ডৰ ‘থিয়চ’ফিকেল চ’চাইটি প্রখ্যাত। স্বামী বিবেকান্দই বহু ধৰ্ম আৰু সম্প্রদায়তে বিভিন্ন ভাৰতবাসীৰ মাজত সনাতন আৰু বিশ্বজনীন গৌৰৱময় হিন্দু ধৰ্মৰ শ্রেষ্ঠতা প্রতিপন্ন কৰি ভাৰতবাসীক ঐক্যবদ্ধ কৰা যথেষ্ট অৱদান যোগাইছিল। ৰামমোহন ৰায়ে সেই সময়ছোৱাক (Dark Age of India) বুলি অভিহিত কৰে।
৩৮। আলিগড় মহাবিদ্যালয়ে কেনেকৈ বিচ্ছিন্নতাবাদক উৎসাহিত কৰিলে? আলিগড় আন্দোলনৰ সামাজিক প্রভাব কি আছিল? (How Aligarh college inspired the separatism? What were the social impact of Aligarh movement?)
উত্তৰঃ মুছলমানসকলৰ মনোভাৱৰ মহান প্রতিবেদক আছিল মহম্মদান এংলো অবিয়েণ্টেল কলেজৰ অধ্যক্ষ আৰু ছাৰ চৈয়দ আহমেদ খানৰ ৰাজনৈতিক উপদেষ্টা শ্ৰীযুত থিঅ’ডৰ বেক। বেকে আলিগড় আন্দোলনৰ আলিগড় ইনষ্টিটিউট গেজেটৰ মুখপাত্ৰৰ স্তম্ভ ব্যৱহাৰ কৰি আলিগড় ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ প্ৰতি হিন্দু আৰু এলেকাৰ প্ৰতি ঘৃণাৰ অনুভূতি জাগ্ৰত কৰিছিল। বেকে কৈছিল যে তেওঁ তেওঁৰ মহাবিদ্যালয়ত প্ৰজনন কৰা শিক্ষাৰ্থীসকলে চৰকাৰ আৰু আমাৰ প্ৰিয় সার্বভৌম কঢ়া সহায় আগবঢ়াবলৈ সাজু হ’ব যি প্ৰমাণ কৰিব যে ভাৰতৰ মুছলমানসকলে সাম্ৰাজ্যৰ প্ৰতিৰক্ষাত গুলী আৰু বেয়নেটৰ সন্মুখীন হ’বলৈ সাজু।
আহমেদে কোৱাৰ দৰে, বেকে সংসদীয় চৰকাৰ ব্যৱস্থা আৰু উচ্চচৰকাৰী পদত বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ সমানুপাতিক প্ৰতিনিধিত্বৰ প্ৰধানক ভাৰতত অকাৰ্যকৰী বুলি বিবেচনা কৰিছিল। কিয়নো বৃহত্তৰ সম্প্রদায়ে সৰু সম্প্ৰদায়ৰ স্বাৰ্থক সম্পূৰ্ণৰূপে অগ্ৰাহ্য কৰিব। ইয়াত উল্লেখ কৰা হৈছে যে ছাৰ চৈয়দ আহমেদ আৰু শ্ৰীযুত থিঅ ‘ডৰ থেকে প্ৰকাশ কৰা মুছলমান বিচ্ছিন্নতাৰ নীতিয়ে পৰৱৰ্তী বছৰবোৰত মুছলমান ৰাজনীতিৰ পৃষ্ঠভূমি গঠন কৰিছিল, আৰু বহু সংখ্যক মুলিজমক ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলনৰ সাধাৰণ ধাৰাৰ পৰা আঁতৰাই ৰখাৰ বাবে দায়বদ্ধ আছিল।
আলিগড় মহাবিদ্যালয় বা মহম্মদান এংলো অৰিয়েন্টেল কলেজ কেতিয়াও শিক্ষানুষ্ঠান হিচাপে খুব সফল হোৱা নাছিল। এটা অনুমান অনুসৰি, মহাবিদ্যালয়খনে ১৮৮২ আৰু ১৮১২ চনৰ ভিতৰত কম সংখ্যক ২০০ জন স্নাতক উৎপাদন কৰিব নোৱাৰিলে তথাপিও আলিগড় আন্দোলনৰ সামাজিক প্ৰভাৱ আৰু সেই ক্ষেত্ৰত আলিগড়ৰ শিক্ষানুষ্ঠানক খুব কমেই হ্রাস কৰিব পাৰি। ই ইংৰাজী শিক্ষাৰ শিক্ষিত মুছলমান নেতাৰ এটা শ্ৰেণী সৃষ্টি কৰিছিল ঘিয়ে ভাৰতৰ মুছলমানসকলক উন্নত কৰাৰ কামত নিজকে সমৰ্পিত কৰিছিল। মহাবিদ্যালয়খনে উজ্জ্বল পণ্ডিত সৃষ্টি কৰাত সহায় কৰা নাছিল। কিন্তু কিছুমান মুছলমান ল’ৰা সৃষ্টি কৰাত সহায় কৰিছিল যিসকলে সমতাৰ ভিত্তিত ব্ৰিটিছসকলৰ সৈতে বাৰ্তালাপ কৰিব পাৰে।
৩৯। উনবিংশ শতিকাত মুছলমানসকলৰ মাজত মুখ্য সামাজিক সংস্কাৰ আন্দোলনবোৰ কি আছিল? (What were the main social reform movements among the muslims in 19th century?)
উত্তৰঃ বাহাবী আন্দোলন প্ৰতিষ্ঠাপক আছিল চৈয়দ আহমেদ। তেওঁলোকে মুছলমানসকলৰ বাবে এটা স্বদেশ সৃষ্টি কৰাৰ লক্ষ্য ৰাখিছিল। প্ৰথমতে তেওঁলোকে ১৮৪৯ চনত পঞ্জাৱৰ শিখসকলৰ বিৰুদ্ধে আন্দোলন আৰম্ভ কৰিছিল। অৱশেষত ১৮৭০ৰ দশকত ব্ৰিটিছ বাহিনীৰ দ্বাৰা আন্দোলনটো চূর্ণ-বিচূর্ণ কৰা হৈছিল। ১৮৬৯ চনত মির্জা গোলাম আহমেদৰ দ্বাৰা পঞ্জাৱত আহমেদিয়া আন্দোলন গঢ়ি তোলা হৈছিল। এইটো উদাৰ অধ্যক্ষসকলৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। ই মহম্মদান নৱজাগৰণৰ নীতি বাহক হিচাপে বৰ্ণনা কৰিছিল আৰু সকলো মানৱতাৰ সাৰ্বজনীন ধৰ্মৰ নীতি অনুসৰণ কৰিছিল। ইজিহাদৰ বিৰোধিতা কৰিছিল বা অমুছলমানসকলৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ কৰিছিল। আন্দোলনটোৱে ভাৰতীয় মুছলমানসকলৰ মাজত পশ্চিমীয়া শিক্ষা বিয়পাইছিল আৰু সেই উদ্দেশ্যৰ বাবে অসংখ্য বিদ্যালয় আৰু মহাবিদ্যালয় আৰম্ভ কৰিছিল। আন্দোলনটো ৰহস্যবাদৰ সৈতে ৰঙীন আছিল।
আলিগড় আন্দোলন এটা সামাজিক সংস্কাৰ আন্দোলন আছিল যাৰ কেন্দ্ৰ আছিল আলিগড়। এইটো কোৰানৰ উদাৰ ব্যাখ্যা আৰু আধুনিক উদাৰ সংস্কৃতিৰ সৈতে ইছলামক সুসংগত কৰাৰ প্ৰৱণতাৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। আলিগড় আন্দোলনৰ মহান নেতা আছিল ছাৰ চৈয়দ আহমেদ খান। তেওঁ মুছলমানসকলৰ বাবে আধুনিক বৈজ্ঞানিক আৰু পশ্চিমীয়া শিক্ষাৰ গুৰুত্ব উপলব্ধি কৰা প্ৰথম মুছলমান নেতা আছিল।
১৮৬৩ চনত তেওঁ পশ্চিমীয়া শিক্ষা আৰু আধুনিক বিজ্ঞানৰ প্ৰসাৰৰ বাবে মহম্মদান সাক্ষৰতা সমাজ কলিকতা আৰু ১৮৭৫ চনত আলিগড়ৰ মহম্মদান এংলো অৰিয়েণ্টেল কলেজ প্রতিষ্ঠা কৰে। আহমেদ গ্ৰহণ কৰা দ্বিতীয় কামটো আছিল মুছলমান সমাজত সামাজিক সংস্কাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰা। তেওঁ দাসত্বক গৰিহণা দিছিল। তেওঁ মহিলাসকলৰ বাবে উদ্দেশ্যৰ বিৰোধীও আছিল। তেওঁ পাশ্চাত্য চিন্তা আৰু কোৰানৰ সমন্বয় সাধন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। চৈয়দ আহমেদে তেওঁৰ আলোচনী তাহজিব-আল-আকলাকৰ জৰিয়তে তেওঁৰ প্ৰগ্ৰেচিভ সামাজিক ধাৰণাবোৰ প্ৰচাৰ কৰিছিল।
দেওবন্দ বিদালয়: গোড়া মুছলমান উলেমাৰ দ্বাৰা আৰম্ভ কৰা এটা মুছলমান পুনৰুজ্জীৱিতকৰণবাদী আন্দোলনৰ দ্বৈত উদ্দেশ্য আছিল মুছলমানসকলৰ মাজত কোবান আৰু হাদীছৰ বিশুদ্ধ শিক্ষাৰ প্ৰচাৰ কৰা আৰু বিদেশী শাসকসকলৰ বিৰুদ্ধে জিহাদৰ মনোভাৱ জীয়াই ৰখা। মহম্মদ কাছিম ৱানোটাডি আৰু ৰছিদ আহমেদ গাংগোটিছৰ নেতৃত্বত উলেমাই ১৮৬৬ চনত উত্তৰ প্ৰদেশৰ চাহাৰাণপুৰ জিলাৰ দেওবন্দত বিদ্যালয়সমূহ প্রতিষ্ঠা কৰিছিল।
উদ্দেশ্যটো আছিল মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ বাবে ধর্মীয় পঢ়ুৱৈসকলক প্ৰশিক্ষণ দিয়া। ৰাজনীতিত দেওবন্দ বিদ্যালয়ে ১৮৫৫ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ গঠনক আদৰণি জনাইছিল। ১৮৮৮ চনত দেওবন্দ উলেমই চৈয়দ আহমেদ খান সংগঠন ইউনাইটেড পেট্রিয়াটিক এছ চিয়োন আৰু মুহম্মদান এংলো অৰিয়েণ্টেল কলেজৰ বিৰুদ্ধে এক ধর্মীয় আদেশ জাৰি কৰে।
আহৰাৰ আন্দোলন: এই আন্দোলন ১৯১০ চনত মৌলানা মহম্মদ আলী, হাকীম আজমল খান, হাছান ইমামৰ নেতৃত্বত প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। ই ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলনত মুছলমানসকলৰ সক্রিয় অংশগ্ৰহণৰ পোষকতা কৰিছিল।
