History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 3 ১৯১৯ চনৰ পিছত গান্ধীবাদী জাতীয়তাবাদ: ধাৰণা আৰু আন্দোলন, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 3 ১৯১৯ চনৰ পিছত গান্ধীবাদী জাতীয়তাবাদ: ধাৰণা আৰু আন্দোলন Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 3 ১৯১৯ চনৰ পিছত গান্ধীবাদী জাতীয়তাবাদ: ধাৰণা আৰু আন্দোলন Question Answer can be of great value to excel in the examination.
History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 3 ১৯১৯ চনৰ পিছত গান্ধীবাদী জাতীয়তাবাদ: ধাৰণা আৰু আন্দোলন
History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 3 ১৯১৯ চনৰ পিছত গান্ধীবাদী জাতীয়তাবাদ: ধাৰণা আৰু আন্দোলন Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 3 ১৯১৯ চনৰ পিছত গান্ধীবাদী জাতীয়তাবাদ: ধাৰণা আৰু আন্দোলন provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Gandhian Nationalism After 1919: Ideas and Movements
HISTORY OF INDIA VIII (C.1857-1950)
(ভাৰতৰ ইতিহাস – VIII (১৮৫৭-১৯৫০ খ্ৰীঃ লৈ)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
১। ‘সীমান্ত গান্ধী’ বুলি কাক কোৱা হয়? (Who is known as Simanta Gandhi?)
উত্তৰঃ খান আব্দুল গফ খান।
২। ‘আজাদ হিন্দ ফৌজ’ কোনে গঠন কৰিছিল? (Who formed Azad Hind Fauj?)
উত্তৰঃ নেতাজী সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৱে।
৩। অসহযোগী আন্দোলন কোন চনত হৈছিল? (In which year non-cooperation movement was started?)
উত্তৰঃ ১৯১৯ চনৰ ২০ মাৰ্চত।
৪। জালিয়ানাৱালাৰাগৰ হত্যাকাণ্ড কেতিয়া হৈছিল? (When did Jallianwala Bagh Massacre happened?)
উত্তৰঃ ১৯১৯ চনৰ, এপ্ৰিলৰ ১৩ তাৰিখে।
৫। ‘ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন’ কেতিয়া আৰম্ভ হৈছিল? (When did Quit India Movement has started?)
উত্তৰঃ ১৯৪২ চনত।
৬। প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ত শাসনৰ অৰ্থ কি? (What do you means of provincial autonomy?)
উত্তৰঃ ফেচাৰেচনৰ ভিতৰত থাকি তুলনামুলকভাৱে স্বতন্ত্ৰ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ প্ৰদেশসমূহ সামৰ্থ্য প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ব শাসন বুলি কোৱা হয়।
৭। ভাৰতত প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ত শাসন নেকি? (Is provincial autonomy in India?)
উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৯৩৫-ত প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ত শাসন প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল। কাৰ আইনখনে নিজেই কেন্দ্ৰ আৰু প্ৰদেশসমূহৰ মাজত ক্ষমতাৰ এক স্পষ্ট বিভাজন কৰিছিল।
৮। ব্ৰিটিছ ভাৰতত কোনে প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ত শাসন প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল? (Who introduced provincial autonomy in B. India?)
উত্তৰঃ এডউইন চেমুৱেল মন্টেও ভাৰতৰ ৰাজ্যিক সচিব (১৯১৭-২২) আৰু লৰ্ড চেমচফৰ্ড ভাৰতৰ ভাইচৰয় (১৯১৬-২১) ৰ দ্বাৰা দুটা স্বতন্ত্ৰ কৰ্তৃপক্ষৰ দ্বাৰা এক সাংবিধানিক সংস্কাৰ হিচাপে প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল।
৯। পূৰ্ণস্বৰাজ দাবী কংগ্ৰেছৰ কোনখন অধিবেশনত কৰা হৈছিল? (In which congress session the complete independence was demanded?)
উত্তৰঃ লাহোৰ অধিবেশনত।
১০। ভাৰতীয় ৰাজনীতিত সাম্প্ৰদায়িকতাৰ বীজ সিঁচা গৰণৰ জেনেৰেলজন কোন আছিল। (Which Governor general sowed the seed of communalism in India politics?)
উত্তৰঃ লৰ্ড মিন্টো।
১১। প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ব শাসনৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্যবোৰ কি? (What are the main feature of provincial autonomy?)
উত্তৰঃ প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ব শাসনৰ অৰ্থ হৈছে দুটা। প্ৰথমতে, প্ৰাদেশিক চৰকাৰসমূহ সম্পূৰ্ণ প্ৰাদেশিক আইনসভাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ আছিল আৰু দ্বিতীয়ত, প্ৰদেশবোৰ, বাহিৰৰ নিন আৰু বৃহৎ সংখ্যক বিষয়ত হস্তক্ষেপৰ পৰা মুক্ত আছিল।
১২। প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ত শাসনৰ সীমাবদ্ধতাবোৰ কি? (What are the limitations of Provincial Autonomy?)
উত্তৰঃ প্ৰাদেশিক পৰ্যায়ত প্ৰৱৰ্তন কৰা স্বায়ত্তশাসনৰ পৰিমাণ গুৰুত্বপূৰ্ণ সীমাবদ্ধতা সাপেক্ষে আছিল। প্ৰাদেশিক ৰাজ্যপালসকলে গুৰুত্বপূৰ্ণ সংৰক্ষিত ক্ষমতা বজাই ৰাখিছিল আৰু ব্ৰিটিছ কৰ্তৃপক্ষই দায়িত্বশীল চৰকাৰক নিলম্বন কৰাৰ অধিকাৰ ও বজাই ৰাখিছিল।
১৩। প্ৰাদেশিক চৰকাৰসমূহ কিহৰ বাবে দায়বদ্ধ? (What are Provincial Government responsible for?)
উত্তৰঃ প্ৰাদেশিক চৰকাৰ সংবিধান আইন, ১৮৬৭-ত তালিকাভুক্ত ক্ষেত্ৰবোৰৰ বাবে দায়বদ্ধ, যেনে শিক্ষা, স্বাস্থ্য সেৱা, কিছুমান প্ৰাকৃতিক সম্পদ আৰু পথ নিয়মাৱলী। কেতিয়াবা তেওঁলোকে ফেডাৰেল চৰকাৰৰ সৈতে দায়িত্ব ভাগ বতৰা কৰে।
১৪। কোনখন ব্ৰিটিছ আইনে প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ত শাসনৰ আলোচনা আৰম্ভ কৰিছিল? (Which British Act introduced autonomy discuss?)
উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰ আইন, ১৯৩৫। এই আইনখনে মূলতঃ ১৯৩৫ চনৰ আগষ্টত ৰাজকীয় সম্মতি লাভ কৰিছিল।
১৫। জালিয়ানাৱালাবাগ হত্যাকাণ্ডৰ বৃটিছ সেনাধ্যক্ষজন কোন আছিল? (Who was the British commander in Jallianwala Bagh Massacre?)
উত্তৰঃ জেনেৰেল ডায়াৰ।
১৬। বৃটিছ পাৰ্লিয়ামেন্টলৈ নিৰ্বাচিত হোৱা প্ৰথম ভাৰতীয় ব্যক্তিজন কোন আছিল? (Who was the first Indian elected to British Parliament?)
উত্তৰঃ দাদাভাই নৌৰাজী।
১৭। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰথম অধিবেশনৰ সভাপতি কোন আছিল? (Who was the President of the first session of India National Congress?)
উত্তৰঃ উমেশ চন্দ্ৰ বেনাৰ্জী।
চমু আৰু ৰচনাধৰ্মী প্ৰশ্নোত্তৰ
১। ভাৰতৰ ওপৰত প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ প্ৰভাৱ কি আছিল? (What was the impact of the First World War on India?)
উত্তৰঃ প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধই মৰাপাটৰ মোনা, কাপোৰ আৰু ৰেলৰ দৰে ঔদ্যোগিক সামগ্ৰীৰ চাহিদা বৃদ্ধি কৰে আৰু আন দেশৰ পৰা ভাৰতলৈ আমদানি হ্ৰাস কৰে। যুদ্ধৰ সময়ত ভাৰতীয় কাৰখানাবোৰ বৃদ্ধি পাইছিল আৰু ভাৰতীয় ব্যৱসায়িক গোটবোৰে অধিক বিকাশৰ সুযোগ দাবী কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল তথা যুদ্ধই ব্যৱসায়িক সংগঠনসমূহলৈ বৃহৎ লাভ আনিছিল।
২। প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ত শাসনৰ সংজ্ঞা দিয়া। (Define Provincial Autonomy.)
উত্তৰঃ সাধাৰণতে, প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ত শাসনে দুই ধৰণৰ অৰ্থ বহন কৰে। প্ৰথমতে, প্ৰাদেশিক চৰকাৰসমূহ সম্পূৰ্ণৰূপে প্ৰাদেশিক আইনসভাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ আছিল আৰু দ্বিতীয়ত, প্ৰদেশবোৰ, বাহিৰৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু বৃহৎ সংখ্যক বিষয়ত হস্তক্ষেপৰ পৰা মুক্ত আছিল।
প্ৰদেশসমূহক তেওঁলোকৰ নিৰ্ধাৰিত ক্ষেত্ৰত প্ৰশাসনৰ স্বায়ত্তশাসিত গোট হিচাপে কাম কৰিবলৈ অনুমতি দিয়া হৈছিল। তদুপৰি, এই আইনে প্ৰদেশসমূহত দায়িত্বশীল চৰকাৰ স্থাপন কৰে, যি ৰাজ্যপালক প্ৰাদেশিক আইনসভাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ মন্ত্ৰীসকলৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি কাম কৰিবলৈ বাধ্য কৰে।
এইটো ১৯৩৭ চনত কাৰ্যকৰী হৈছিল আৰু ১৯৩৯ চনত বন্ধ কৰা হৈছিল। অৱশ্যে ইয়াৰ অৰ্থ এইটো নহয় যে ১৯৩৫ চনৰ আইনখনে প্ৰদেশসমূহত এক সম্পূৰ্ণ দায়িত্বশীল চৰকাৰ স্থাপন কৰিছিল।
মন্ত্ৰীসকলে তেওঁলোকৰ বিভাগবোৰ কেনেদৰে চণ্ডালি হৈছিল তাৰ ওপৰত সম্পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণ নাছিল। ৰাজ্যপালসকলে বিভিন্ন ধৰণৰ অতিৰিক্ত ক্ষমতা বজাই ৰাখিছিল, যদিও সেইবোৰ খুব কম ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল।
৩। প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধই ভাৰতৰ ওপৰত কি অৰ্থনৈতিক প্ৰভাৱ পেলাইছিল? চমুকৈ আলোচনা কৰা। (What economic impact did First World War have on India? Briefly discuss.)
উত্তৰঃ প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধ, যাক প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধ বা মহাযুদ্ধ বুলিও জনা যায়, এক আন্তৰ্জাতিক সংঘ্য আছিল যি ১৯১৪ চনৰ পৰা ১৯১৮ চনলৈ ইউৰোপৰ বেছিভাগ অঞ্চল, লগতে ৰাছিয়া। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ, মধ্য প্ৰাচা আৰু অন্যান্য দেশক আৱৰি ধৰিছিল। কেন্দ্ৰীয় শক্তিসমূহ– মুখ্যতঃ জাৰ্মানী, অষ্ট্ৰিয়া- হাংগেৰী আৰু তুৰ্কীয়ে মিত্ৰশক্তিৰ বিৰুদ্ধে মুখ্যতঃ ফ্ৰান্স, যুক্তৰাজ্য, ৰাছিয়া, ইটালী, জাপান আৰু ১৯১৭ চনত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ কৰিছিল। যুদ্ধৰ শেষত কেন্দ্ৰীয় শক্তিসমূহ পৰাজিত হৈছিল। হত্যা, ৰক্তপাত আৰু ধ্বংসৰ ক্ষেত্ৰত এই যুদ্ধ প্ৰায় অভূতপূৰ্ব আছিল।
প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধই সাম্ৰাজ্যসমূহ ভাঙি পেলোৱাৰ উপৰিও কেইবাখনো নতুন ৰাষ্ট্ৰ-ৰাজ্যৰ জন্ম নিছিল, ইউৰোপৰ উপনিবেশসমূহত মুক্তি আন্দোলনৰ সৃষ্টি কৰিছিল, আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰক এক গোলকীয় শক্তিলৈ ঠেলি দিছিল আৰু ছোভিয়েট সাম্যবাদ আৰু হিটলাৰৰ উত্থানৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছিল।
প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ দ্বাৰা ভাৰতৰ অৰ্থনীতি নিম্নলিখিত ধৰণে প্ৰভাৱিত হৈছিল–
(ক) প্ৰতিৰক্ষা ব্যয়ৰ ব্যাপক বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে চৰকাৰে ব্যক্তিগত দৰমহা আৰু কোম্পানীৰ লাভৰ ওপৰত কৰ বৃদ্ধি কৰিছিল।
(খ) বৰ্ধিত সামৰিক ব্যয় আৰু যুদ্ধৰ যোগানৰ চাহিদাৰ ফলত ব্যয় নাটকীয়ভাৱে বৃদ্ধি হয়, যাৰ ফলত সাধাৰণ লোকসকলৰ বাবে যথেষ্ট কষ্ট হয়।
(গ) যুদ্ধই মৰাপাটৰ মোনা, কাপোৰ আৰু ৰেলৰ দৰে ঔদ্যোগিক সামগ্ৰীৰ চাহিদা বৃদ্ধি কৰে, আৰু আন দেশৰ পৰা ভাৰতলৈ আমদানি হ্ৰাস কৰে।
(ঘ) যুদ্ধৰ সময়ত, ভাৰতীয় কাৰখানাবোৰ বৃদ্ধি পাইছিল আৰু ভাৰতীয় ব্যৱসায়িক গোটবোৰে অধিক বিকাশৰ সুযোগ দাবী কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল।
(ঙ) যুদ্ধই ব্যৱসায়িক সংগঠনসমূহলৈ বৃহৎ লাভ আনিছিল।
8। ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত মহাত্মা গান্ধীৰ ভূমিকাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss the role of Mahatma Gandhi in Indian National Movement.)
উত্তৰঃ ১৯১৯ চনৰ পিছৰে পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনে মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত সমগ্ৰ ভাৰততে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল। ফলত স্বাধীনতা আন্দোলনে জাতীয় চৰিত্ৰ লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। ১৯১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহত ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ৰাওলাট আইন গ্ৰহণ কৰি আন্দোলন দমনৰ ব্যৱস্থা ল’লে। তাৰ প্ৰতিবাদতে জাতীয় কংগ্ৰেছে এনে আইন বাতিল কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। কিন্তু ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ অমনোযোগী মনোভাবে জাতীয় কংগ্ৰেছ দলত অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰালে।
মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ১৯১৯ চনৰ ২০ মাৰ্চত অসহযোগৰ মূল কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। বিদেশী বস্তু বৰ্জন, ইংৰাজী শিক্ষানুষ্ঠান বৰ্জন ইংৰাজৰ উপাধি বৰ্জন, আদালত বৰ্জন, নিৰ্বাচন বৰ্জন আদি কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে সভা-সমিতিৰ যোগেদি সমগ্ৰ ভাৰতত আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী বুজাই দি জনসাধাৰণক ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিবলৈ শক্তি আৰু অনুপ্ৰেৰণা যোগালে। ১৯২১ চনত গান্ধীজী অসমলৈ আহিছিল। ১৯২২ চনৰ ৫ ফেব্ৰুৱাৰীত চৌৰিচৌৰাত তীব্ৰ হিংসাত্মক ঘটনা ঘটে। যেতিয়া আন্দোলনৰ সমদল পথত আগবাঢ়ি গৈছিল তেতিয়া কিছুমান লোকে ২১ জন পুলিচ আৰু এজন সহকাৰী পুলিচ বিষয়াক আৰক্ষী চকীত বন্ধ কৰি জুই জ্বলাই দিয়া হৈছিল।
এই ঘটনাটোকে চৌৰিচৌৰা ঘটনা বুলি কোৱা হয়। এই শোকাবহ ঘটনাৰ ফলস্বৰূপে গান্ধীজীয়ে ১৯২২ চনৰ ১২ ফ্ৰেব্ৰুৱাৰীত অসহযোগ আন্দোলন স্থগিত ৰাখিলে। গান্ধীজী ইয়াৰ পিছত পুনৰ গঠনমূলক কামত ব্যস্ত হৈ পৰিল। চৰকাৰে গান্ধীজীক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিলে আৰু শেষত ১৯২৪ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত মুক্তি দিলে। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে এই আন্দোলনে পূৰ্ব জাগৰণ আনিলে। ইংৰাজ চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী ত্যাগ কৰিলে। ওকালতি কৰা নেতাসকলে ওকালতি বাদ দিলে। সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৱে ICS ত্যাগ কৰিলে। চৌৰিচোৰাত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হোৱাত গান্ধীয়ে অসহযোগ আন্দোলন উঠাই ল’লে।
খিলাফৎ আন্দোলনৰ প্ৰতি সমৰ্থন দি জাতীয় কংগ্ৰেছে মুছলিম জনসাধাৰণক স্বাধীনতা আন্দোলনলৈ আকৃষ্ট কৰিছিল। চাইমন কমিছনৰ ভাৰতৰ বাবে এখন সংবিধান প্ৰস্তুত কৰা কাৰ্যত কংগ্ৰেছ দলে বিৰোধিতা কৰিলে। ইয়াত এজনো ভাৰতীয় প্ৰতিনিধি নাছিল। আনহাতেদি নেহৰৰ প্ৰতিবেদনৰ ওপৰত ব্ৰিটিছ চৰকাৰে একে ব্যৱস্থা নল’লে। সেইবাবে লাহোৰত ১৯২৯ চনত বহা কংগ্ৰেছ দলৰ অধিৱেশনত পূৰ্ণ স্বৰাজৰ দাবী আৰু আইন অমান্য আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়।
১৯৩০ চনত গান্ধীয়ে আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ কৰে আৰু দাণ্ডী যাত্ৰাৰে গান্ধীয়ে লোন আইন ভংগ কৰিলে। সকলো লোকক অন্যায় আইন অমান্য কৰিবলৈ আৰু অন্যায় কৰ নিদিবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হ’ল। লগে লগে অসহযোগৰ কাৰ্যসূচী অব্যাহত ৰখা হ’ল। গুজৰাট, বিহাৰ আৰু সংযুক্ত প্ৰদেশত কৰ দিয়াটো জনসাধাৰণে বন্ধ কৰিলে। ভাৰতৰ প্ৰতি অঞ্চলত আইন অমান্য আন্দোলন বিয়পি পৰিল। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে কংগ্ৰেছ দলক বে-আইনী ঘোষণা কৰিলে আৰু হাজাৰ হাজাৰ লোকক বন্দী কৰিলে।
গান্ধী-আৰউইন চুক্তি অনুসৰি এই আন্দোলন প্ৰত্যাহাৰ কৰা হ’ল আৰু ঘূৰণীয়া মেজমেল সফল নোহোৱাত পুনৰ আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ হ’ল। এই আন্দোলনত কংগ্ৰেছ দলে। ভাৰতৰ পুৰুষ নাৰী সকলোকে স্বাধীনতা সংগ্ৰমাত যোগদান কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিলে। ভাৰতবৰ্ষক সাম্প্ৰদায়িক ভিত্তিক ভাগ কৰাৰ বাবে বৃটিছ প্ৰধান মন্ত্ৰী ৰামছে মেকডোনাল্ডে ১৯৩২ চনত সাম্প্ৰদায়িক বটোৱাৰাৰ কথা ঘোষণা কৰিছিল। কংগ্ৰেছ দলে ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰি ভাৰতবৰ্ষক ভাগ ভাগ কৰাটো বিচৰা নাছিল। গান্ধীয়ে আমৰণ অনশন আৰম্ভ কৰিলে। পুণা চুক্তি অনুসৰি হিন্দুৰ মাজত বিভাজন ৰোধ কৰা হ’ল। আইন অমান্য আন্দোলনৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ভাৰত শাসন আইন ১৯৩৫ চনত গ্ৰহণ কৰিলে।
দ্বিতীয় মহাযুদ্ধত ভাৰতবাসীৰ সমৰ্থন পাবৰ বাবে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ষ্টাৰ্ফোড ক্ৰিপছ মিছন ভাৰতলৈ পঠালে৷ এই মিছনে এক ঘোষণাপত্ৰৰ যোগেদি ভাৰতক ডমিনিয়ন ষ্টেটাচ দিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল। কোনো ৰাজ্যই ইচ্ছা কৰিলে ভাৰত যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা ওলাই যোৱাৰ অধিকাৰ থকা প্ৰস্তাৱটো ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছে নাকচ কৰিলে। ১৯৪২ চনৰ আগষ্ট মাহত বোম্বেত বহা কংগ্ৰেছ অধিৱেশনত ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়।
গান্ধীজীয়ে কৰিম নহ’লে মৰিম বাণী প্ৰচাৰ কৰিলে ভাৰতৰ জনসাধাৰণক স্বাধীনতা অৰ্জন কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে সৰহসংখ্যক কংগ্ৰেছী নেতাক বন্দী কৰিলে। প্ৰথমে এই আন্দোলন বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শনতে আবদ্ধ আছিল। পিছলৈ এই আন্দোলনে হিংসাত্মক ৰূপ ধাৰণ কৰিলে। ডাকঘৰ, থানা আৰু ৰে’ল ষ্টেচনত আক্ৰমণ চলিল আৰু অন্যান্য পশ্চাদঘাটি দলীয় কৰ্মত লিপ্ত হ’ল। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে দমন নীতি গ্ৰহণ কৰিলে।
জাতীয় কংগ্ৰেছৰ শক্তিশালী আন্দোলনে যেনেকৈ ভাৰতবাসীৰ মাজত জাতীয় চেতনা বৃদ্ধি কৰি স্বাধীনতাৰ বাবে ত্যাগ কৰিবলৈ উদ্বুদ্ধ কৰিছিল, তেনেকৈ ইংৰাজ চৰকাৰকো ভাৰতৰ স্বাধীনতা পদক্ষেপ ল’বলৈ বাধা কৰাইছিল। ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ ফলত ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতবৰ্ষৰ বাবে সংবিধান সভা গঠন আৰু অস্থায়ী চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ বাট মুকলি কৰিছিল। মহম্মদ আলী জিন্নাৰ আঁকোৰগোজ পাকিস্তানৰ দাবী আৰু প্ৰত্যক্ষ সংগ্ৰামৰ দিনৰ হত্যালীলাই ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছক দ্বি-খণ্ডিত কৰি স্বাধীনতা পোৱাত মাস্তি কৰালে। গান্ধীৰ অনিচ্ছা সত্ত্বেও ভাৰতবৰ্ষ দ্বি-খণ্ডিত হ’ল।
ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে ৬২ বছৰ ধৰি ব্ৰিটিছৰ অধীনত ভাৰতবাসীৰ মাজত জাতীয় চেতনাৰ বীজ সিঁচিছিল। জাতীয় চেতনাৰ জনসাধাৰণক উদ্বুদ্ধ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছে ইংৰাজৰ সাম্ৰাজ্যবাদী শাসনৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিছিল আৰু শেষত জয়ী হৈছিল। ইয়াৰে ২৫ বছৰ কাল মহাত্মা গান্ধীৰ পথ প্ৰদৰ্শনত ভাৰতৰ জনসাধাৰণে স্বাধীনতাৰ হকে ত্যাগ আৰু সংগ্ৰাম কৰিছিল। ১৯৪৭ চনৰ ১৫ আগষ্টত ভাৰতে ভাৰত আৰু পাকিস্তান নামৰ দুখন পৃথক ৰাষ্ট্ৰৰ নামকৰণেৰে স্বাধীনতা লাভ কৰিলে। অকল সিমানেই নহয়, স্বাধীন ভাৰতৰ মাটিত এবছৰ পূৰ্ণ নহওঁতেই এক ভাৰতীয় আততায়ীৰ গুলীত এইজনা মহামানৱে প্ৰাণ দিবলগীয়া হ’ল।
৫। ১৯১৯ চনৰ পৰা ১৯৩৫ চনলৈকে ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনৰ ঘটনাবলী বৰ্ণন কৰা। (Describe the incidents of Indian National Movement from 1919 to 1935.)
উত্তৰঃ ১৯১৯ চনৰ পিছৰে পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনে মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষৰ চুকে কোণে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনে জাতীয় চৰিত্ৰ লাভ কৰিছিল। ১৯১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহত বৃটিছ চৰকাৰে ৰাওলাট আইন নামেৰে এখন কলা আইন গ্ৰহণ কৰি আন্দোলন দমনৰ ব্যৱস্থা ল’লে। তাৰ প্ৰতিবাদ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছে এনে আইন বাতিল কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। বৃটিছ চৰকাৰৰ অমনোযোগিতাই জাতীয় কংগ্ৰেছ দলত অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰালে। মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ১৯১৯ চনৰ ২০ মাৰ্চত অসহযোগৰ মূল কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। বিদেশী বস্তু বৰ্জন, ইংৰাজী শিক্ষানুষ্ঠান বৰ্জন, ইংৰাজৰ উপাধি বৰ্জন, আদালত বৰ্জন, নিৰ্বাচন বৰ্জন আদি কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল।
কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে সভা-সমিতিৰ যোগেদি সমগ্ৰ ভাৰতত আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী বুজাই দি জনসাধাৰণক বৃটিছৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিবলৈ শক্তি আৰু অনুপ্ৰেৰণা যোগালে। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে এই আন্দোলনে পূৰ্ণ জাগৰণ আনিলে। ইংৰাজ চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী কঠোৰ হ’ল। অসহযোগ আন্দোলনৰ আহ্বানত হেজাৰ হেজাৰ ছাত্ৰই স্কুল-কলেজ ত্যাগ কৰিলে। ওকালতি কৰা নেতাসকলে ওকালতি বাদ দিলে, সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৱে ICS ত্যাগ কৰিলে। চৌৰি চৌৰাত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হোৱাত গান্ধীয়ে অসহযোগ আন্দোলন উঠাই ল’লে।
অসহযোগ আন্দোলন: ১৯১৯ চনৰ পিছৰে পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনে মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষৰ চুকে কোণে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনে জাতীয় চৰিত্ৰ লাভ কৰিছিল। ১৯১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহত বৃটিছ চৰকাৰে ৰাওলাট আইন নামেৰে এক কলা আইন গ্ৰহণ কৰি আন্দোলন দমনৰ ব্যৱস্থা ল’লে। তাৰ প্ৰতিবাদ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছে এনে আইন বাতিল কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। বৃটিছ চৰকাৰৰ অমনোযোগিতাই জাতীয় কংগ্ৰেছ দলত অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰালে। মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ১৯১৯ চনৰ ২০ মাৰ্চত অসহযোগৰ মূল কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল।
বিদেশী বস্তু বৰ্জন, ইংৰাজী শিক্ষানুষ্ঠান বৰ্জন, ইংৰাজৰ উপাধি বৰ্জন, আদালত বৰ্জন, নিৰ্বাচন বৰ্জন আদি কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে সভা-সমিতিৰ যোগেদি সমগ্ৰ ভাৰতত আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী বুজাই দি জনসাধাৰণক বৃটিছৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিবলৈ শক্তি আৰু অনুপ্ৰেৰণা যোগালে। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে এই আন্দোলনে পূৰ্ণ জাগৰণ আনিলে। ইংৰাজ চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী কঠোৰ হ’ল। অসহযোগ আন্দোলনৰ আহ্বানত হেজাৰ হেজাৰ ছাত্ৰই স্কুল-কলেজ ত্যাগ কৰিলে। ওকালতি কৰা নেতাসকলে ওকালতি বাদ দিলে, সুভাষ চন্দ্ৰ বসুষে ICS ত্যাগ কৰিলে। চৌৰিচৌৰাত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হোৱাত গান্ধীয়ে অসহযোগ আন্দোলন উঠাই ল’লে।
আইন অমান্য আন্দোলন: খিলাফট আন্দোলনৰ প্ৰতি সমৰ্থন দি জাতীয় কংগ্ৰেছে মুছলিম জনসাধৰণক স্বাধীনতা আন্দোলনলৈ আকৃষ্ট কৰিছিল। চাইমন কমিছনৰ ভাৰতৰ বাবে এখন = সংবিধান প্ৰস্তুত কৰা কাৰ্যত কংগ্ৰেছ দলে বিৰোধিতা কৰিলে। ইয়াত এজনো ভাৰতীয় প্ৰতিনিধি। নাছিল। আনহাতেদি নেহৰুৰ প্ৰতিবেদনৰ ওপৰত বৃটিছ চৰকাৰে একো ব্যৱস্থা নল’লে। সেইবাবে লাহোৰত ১৯২৯ চনত বহা কংগ্ৰেছ দলৰ অধিবেশনত পূৰ্ণ স্বৰাজৰ দাবী আৰু আইন অমান্য আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়।
১৯৩০ চনত গান্ধীয়ে আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ কৰে দাতী যাত্ৰাবে। গান্ধীয়ে লোণ। আইন ভংগ কৰিলে। সকলো লোককে অন্যায় আইন অমান্য কৰিবলৈ আৰু অন্যায় কৰ নিদিবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হ’ল। লগে লগে অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী অব্যাহত ৰখা হ’ল। গুজৰাট, বিহাৰ আৰু সংযুক্ত প্ৰদেশত কৰ দিয়াটো জনসাধাৰণে বন্ধ কৰিলে। ভাৰতৰ প্ৰতি অঞ্চলত আইন অমান্য আন্দোলন বিয়পি পৰিল। বৃটিছ চৰকাৰে কংগ্ৰেছ দলক বে-আইনী ঘোষণা কৰিলে আৰু হাজাৰ হাজাৰ লোকক বন্দী কৰিলে।
গান্ধী-আৰউইন চুক্তি অনুসৰি আন্দোলন প্ৰত্যাহাৰ কৰা হ’ল আৰু ঘূৰণীয়া মেজমেল সফল নোহোৱাকৈ পুনৰ আইন অমান্য আন্দোলনৰ আৰম্ভ হ’ল। এই আন্দোলনত কংগ্ৰেছ দলে ভাৰতৰ পুৰুষ নাৰীসকলোকে স্বাধীনতা সংগ্ৰামত যোগদান কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিলে। ভাৰতবৰ্ষক সাম্প্ৰদায়িক ভিত্তিত ভাগ কৰাৰ বাবে বৃটিছ প্ৰধানমন্ত্ৰী ৰামছে মেকডোনাল্ডে ১৯৩২ চনত সাম্প্ৰদায়িক বটোৱাৰাৰ কথা ঘোষণা কৰিছিল। কংগ্ৰেছ দলে ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰি ভাৰতবৰ্ষক ভাগ ভাগ কৰাটো বিচৰা নাছিল। গান্ধীয়ে আমৰণ অনশন আৰম্ভ কৰিলে। পুনা চুক্তি অনুসৰি হিন্দুৰ মাজত বিভাজন ৰোধ কৰা হ’ল। আইন অমান্য আন্দোলনৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে বৃটিছ চৰকাৰে ভাৰত শাসন আইন ১৯৩৫ চনত গ্ৰহণ কৰিলে।
ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন: দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধত ভাৰতবাসীৰ সমৰ্থন পাবৰ বাবে বৃটিছ চৰকাৰে টাফোৰ্ড ক্ৰিপছ মিছন ভাৰতলৈ পঠায়। এই মিছনে এক ঘোষণা পত্ৰৰ যোগেদি ভাৰতক ডমিনিয়ন ষ্টেটাচ দিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল। কোনো ৰজাই ইচ্ছা কৰিলে ভাৰত যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা ওলাই যোৱাৰ অধিকাৰ থকা প্ৰস্তাৱটো ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছে নাকচ কৰিলে। ১৯৪২ চনৰ আগষ্ট মাহত বোম্বেত বহা কংগ্ৰেছ অধিবেশনত ভাৰত-ত্যাগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়। গান্ধীজীৰ “কৰিম কিম্বা মৰিম” বাণী প্ৰচাৰ কৰিলে। ভাৰতৰ জনসাধাৰণক স্বাধীনতা অৰ্জন কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। বৃটিছ চৰকাৰে সৰহ সংখ্যক কংগ্ৰেছী নেতাক বন্দী কৰিলে।
প্ৰথমে এই আন্দোলন বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শনতে আবদ্ধ আছিল। পিছলৈ এই আন্দোলনে হিংসাত্মক ৰূপ ধাৰণ কৰিলে। ডাকঘৰ, থানা আৰু ৰেল ষ্টেচনত আক্ৰমণ চলিল আৰু অন্যান্য পশ্চাদঘাট কাৰ্যতো দলীয় কৰ্মী লিপ্ত হ’ল। বৃটিছ চৰকাৰে দমননীতি গ্ৰহণ কৰিলে।
জাতীয় কংগ্ৰেছৰ শক্তিশালী আন্দোলনে যেনেকৈ ভাৰতবাসীৰ মাজত জাতীয় চেতনা বৃদ্ধি কৰি স্বাধীনতাৰ বাবে ত্যাগ কৰিবলৈ উদ্বুদ্ধ কৰিছিল, তেনেকৈ ইংৰাজ চৰকাৰাকো ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ বাবে পদক্ষেপ ল’বলৈ বাধ্য কৰাইছিল। ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ ফলত ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতবৰ্ষৰ বাবে সংবিধান সভা গঠন আৰু অস্থায়ী চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ বাট মুকলি কৰিলে।
মহম্মদ আলি জিন্নাৰ আকোৰগোজ পাকিস্তানৰ দাবী আৰু প্ৰত্যক্ষ সংগ্ৰামৰ দিনত হত্যা লীলাই ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছক দ্বিখণ্ডিত কৰি স্বাধীনতা পোৱাত মান্তি কৰালে। গান্ধীৰ অনিচ্ছা সত্ত্বেও ভাৰতবৰ্ষ দ্বিখণ্ডিত হ’ল।
ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে ৬২ বছৰ ধৰি বৃটিছৰ শাসনৰ অধীনত ভাৰতবাসীৰ মাজত জাতীয় চেতনাৰ বীজ সিঁচিছিল। জাতীয় চেতনাৰে জনসাধাৰণক উদ্বুদ্ধ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছে ইংৰাজৰ সাম্ৰাজ্যবাদী শাসনৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিছিল আৰু শেষত জয়ী হৈছিল।
৬। খিলফট্ আন্দোলন কি? এই আন্দোলন কিয় আৰম্ভ কৰা হৈছিল? (What is Khilafat Movement? Why did it started?)
উত্তৰঃ খিলাফ আন্দোলন হৈছে মুছলমানসকলে বৃটিছৰ বিৰুদ্ধে কৰা এক আন্দোলন। প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধত ভাৰতৰ সহযোগ পাবৰ বাবে বৃটিছ চৰকাৰে ভালেমান প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল। এই প্ৰতিশ্ৰুতিৰ ভিতৰত এটা আছিল তুৰস্কৰ প্ৰতি উদাৰ মনোভাব দেখুৱাব। কিন্তু বৃটিছে এই প্ৰতিশ্ৰুতি ৰক্ষা কৰিব পৰা নাছিল বাবে ভাৰতীয় মুছলমানসকল যথেষ্ট অসন্তুষ্ট হৈছিল। এই যুদ্ধত তুৰস্কই ইংলেণ্ডৰ বিৰুদ্ধে যুঁজিছিল। যিহেতু মুছলমানসকলে তুৰস্কৰ খলিফাজনক আধ্যত্মিক গুৰু হিচাপে গণ্য কৰিছিল। সেইবাবে বৃটিছে তেওঁলোকক এই আশ্বাস দিছিল। কিন্তু যুদ্ধৰ পাছত তুৰস্কক বিভাজিত কৰা হ’ল আৰু বৃহৎ পৰিমাণত দেশখনে যুদ্ধৰ ক্ষতি পূৰ্ণ দিবলগা হ’ল।
এই সময়ছোৱাত ভিতৰত ভাৰতীয় মুছলমানসকলে ভালদৰে বুজি পালে যে বৃটিছ চৰকাৰে তুৰস্কৰ প্ৰতি সদ-ভাব দেখুৱাৰ কোনো অভিপ্ৰায় নাই। অসন্তুষ্ট মুছলমানসকলে খিলাফট্ আন্দোলন আৰম্ভ কৰে। ১৯১৮ খ্ৰীঃত মৌলনা আব্দুল কালাম আজাদ ড° আনচাৰী, মৌলনা চৌকত আলি, মৌলনা মহম্মদ আলী আদিৰ নিচিনা মুছলমান নেতাৰ নেতৃত্বত ইতিমধ্যে খিলাফত কমিটি প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। গান্ধীজীৰ এই খিলাফৎ নেতাসকলৰ লগত বহুদিন ধৰি নিকট সম্পৰ্ক আছিল। তেওঁ এই আন্দোলনক সমৰ্থন কৰিছিল।
চৰকাৰৰ আচৰণক বিৰোধিতা কৰিবলৈ খিলাফত কমিটিক এক অহিংসা অসহযোগ পন্থা অবলম্বন কৰিবলৈ উপদেশ দিছিল। ১৯২০ খ্ৰীঃ ৯ জুনত খিলাফট্ কমিটিয়ে সৰ্বসম্মতিক্ৰমে গান্ধীজীৰ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল। ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনত খিলাফট ইচ্ছাটোৰ ক্ষেত্ৰত হিন্দু আৰু মুছলমানসকলৰ মাজত অতুলনীয় একতা দেখা হৈছিল। জামা মছজিদত বক্তৃতা দিবৰ বাবে মুছলমানসকলে আৰ্য সমাজৰ নেতা স্বামী শ্ৰদ্ধানন্দ আৰু অমৃতসৰৰ স্বৰ্ণ মন্দিৰত বক্তৃতা দিবলৈ শিখসকলে মুছলমান নেতা ড° চৈফুদ্দিন বিচলুক আমন্ত্ৰণ কৰিছিল আৰু পাছত এই আন্দোলন অসহযোগ আন্দোলনত অন্তৰ্ভুক্ত হয়।
৭। চমু টোকা লিখা: (Write short notes on 🙂
(ক) দাণ্ডী যাত্ৰা (Dandi March)
উত্তৰঃ মহাত্মা গান্ধীয়ে ১৯৩০ চনত লোন আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ কৰে। সেই সময়ত লোন জনসাধাৰণৰ মাজত অসন্তুষ্টি সৃষ্টি কৰিছিল; দাণ্ডী যাত্ৰাকে সেই কাৰণে গান্ধীজীয়ে প্ৰথমে লোন আইন ভংগ কৰিবলৈ সিদ্ধান্ত কৰে। ১৯৩০ চনত গান্ধীয়ে আইন অমান্য আন্দোলন পাণ্ডী যাত্ৰাৰে আৰম্ভ কৰে। গান্ধীয়ে লোন আইন ভংগ কৰিলে। সকলো লোকক অন্যায় আইন অমান্য কৰিবলৈ আৰু অন্যায় কৰ নিদিবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হ’ল। লগে লগে অসহযোগৰ কাৰ্যসূচী অব্যাহত ৰখা হ’ল। গুজৰাট বিহাৰ আৰু সংযুক্ত প্ৰদেশত কৰ দিয়াটো জনসাধাৰণে বন্ধ কৰিলে।
ভাৰতৰ প্ৰতি অঞ্চলত আইন অমান্য আন্দোলন বিয়পি পৰিল। ২৪ দিন খোজকাঢ়ি ৬ এপ্ৰিলত গান্ধীজী দাণ্ডিত উপস্থিত হৈ নিজহাতে লোন তৈয়াৰ কৰি আইন ভংগ কৰে। ১৯৩০ চনৰ ১৩ মাৰ্চত তেওঁ ৭৮ জন সহযোগীয়ে সৈতে আহমেদাবাদৰ সমতী আশ্ৰমৰ পৰা দাণ্ডীলৈ যাত্ৰা কৰে। বৃটিছ চৰকাৰে কংগ্ৰেছ দলক বে-আইনী ঘোষণা কৰিলে আৰু হাজাৰ হাজাৰ লোকক বন্দী কৰিলে। দাণ্ডি যাত্ৰা ভাৰত স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ এক অবিস্মৰণীয় ঘটনা। ইয়াৰ লগে লগে ভাৰতৰ সকলো ঠাইতে আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ হয়।
(খ) জালিয়ানৱালাবাগৰ হত্যাকাণ্ড (Jallianwala Bagh Massacre)
উত্তৰঃ বংগ বিভাজনৰ পিছৰে পৰা ভাৰতত স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰকোপ ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পাইছিল। এই আন্দোলন শান্তিপূৰ্ণ আছিল। চৰকাৰৰ দমননীতি আৰু কংগ্ৰেছত চৰমপন্থীৰ প্ৰধানাৰ ফলত সন্ত্ৰাসবাদীৰ কাৰ্যকলাপেও মূৰ দাঙি উঠিছিল। এই সন্ত্ৰাসবাদ দমন কৰিবলৈ বৃটিছ চৰকাৰে এক কঠোৰ আইনৰ প্ৰয়োজনীয়তা বোধ কৰিছিল। এনেতে প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাত বৃটিছ চৰকাৰে ভাৰত প্ৰতিৰক্ষা আইন বলবৎ কৰি সন্ত্ৰাসবাদ বিৰোধ ব্যৱস্থা হাতত লয়। যুদ্ধ শেষ হোৱাত এই আইনৰ ম্যাপ বঢ়াব নালাগিছিল।
কিন্তু মন্টেগুৱে ভাৰত এৰি যোৱাৰ আগতে তেনে আইনৰ প্ৰয়োজন আছেনে নাই চোৱাৰ বাবে ৰাওলাটৰ নেতৃত্বত এটা আয়োগ গঠন কৰিলে। ৰাওলাট আয়োগে ভাৰতৰ চুকে-কোনে বিয়পি পৰা বিদ্ৰোহ মষিমূৰ কৰাৰ অৰ্থে দুখন বিল ইংলণ্ডৰ পাৰ্নিয়ামেণ্টত উত্থাপন কৰে। এই বিলৰ বিধিৰ বিপক্ষে দেশজুৰি হৰতাল আৰু শান্তিপূৰ্ণ সত্যাগ্ৰহ পদ্ধতি হিচাপে লৈ প্ৰতিবাদ জনোৱা হয়। এনে প্ৰতিবাদ সাব্যস্ত কৰিবলৈ যাওতে জালিয়ানৱালাবাগত শ শ নিৰপৰাধী মানুহে প্ৰাণ হেৰুৱালে। কোৱা বাহুল্য যে ৰাওলাট আইনে ভাৰতীয়সকলক অধিক বৃটিছ বিৰোধী হোৱাত আৰু জাতীৰ আন্দোলন তীব্ৰতাৰ হোৱাত সহায় কৰিছিল।
ইয়াৰ প্ৰতিবাদত দেশ জুৰি বিক্ষোভ আৰম্ভ হয়। মহাত্মা গান্ধীয়ে ৩০ মাৰ্চ আৰু ৬ এপ্ৰিল তাৰিখে হৰতালৰ আহ্বান দিয়ে। চাৰিওফালে ওখ পকী দেৱালেৰে আগুৰা জালিয়ানৱালাবাগৰ একমাত্ৰ প্ৰবেশ পথটোত অৱস্থান কৰি শান্তিপূৰ্ণ জনতাক এবাৰো সাৱধান বাণী নিদিয়াকৈ ডায়াৰে গুলী চালনাৰ নিৰ্দেশ দিয়ে। এই নৃশংস গুলী চালনাৰ ফলত চৰকাৰী হিচাপত ৩৭৯ জন আহত হয় আৰু ১,১৩৭ জন আহত হয়। অৱশ্যে প্ৰকৃত হিচাপত এই সংখ্যা আছিল বহুতো বেছি। জালিয়ানৱালাগৰ হত্যাকাণ্ড বিশ্ব ইতিহাসৰ জঘন্যতম সাম্ৰাজ্যবাদী নৃশংসতাপূৰ্ণ আছিল।
ভাৰতীয় মানুহৰ তীব্ৰ বিদ্বেষী হবলৈ এই কেইটা ঘটনাই আছিল যথেষ্ট। হৰতাল অন্যান্য ঠাইত শাস্তিপূৰ্ণভাৱে হৈছিল যদিও দিল্লী, পঞ্জাৱ, গুজৰাটত ই সহিংস ৰূপ লয়। ইংৰাজ চৰকাৰে পঞ্জাৱত কঠোৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিলে৷ পঞ্জাৱৰ দুজন নেতৃত্ব স্থানীয় আৰু জনপ্ৰিয় নেতা ড° সত্যপালক ইংৰাজ চৰকাৰে আটক কৰাত ইয়াৰ প্ৰতিবাদত অমৃতসৰত এটা সমদল বাহিৰ কৰা হয়। শান্তিপূৰ্ণ সমদলকাৰীৰ ওপৰত পুলিচে গুলীবৰ্ষণ কৰাত কেইজনমান লোকৰ মৃত্যু হয়। শান্তিপ্ৰিয় সমদলকাৰী ওপৰত পুলিছে গুলীচালনা কৰা প্ৰতিবাদত অমৃতস লোকসকলে ১৩ এপ্ৰিলত প্ৰতিবাদ দিৱস পালন কৰি এনে কামৰ বাবে চৰকাৰক গৰিহণা দিবলৈ জালিয়ানৱালাবাগত সমবেত হয়।
ইতিমধ্যে ১২ এপ্ৰিল তাৰিখে ৰাতি পঞ্জাৱত সভা-সমিতি আৰু সমদল যাত্ৰা আদি চৰকাৰীভাৱে নিষিদ্ধ কৰি দিয়া হৈছিল। এই ঘোষণা ভালদৰে প্ৰচাৰ নোহোৱাত হেজাৰ হেজাৰ লোক জালিয়ানৱালাবাগৰ বাকৰিত সমবেত হয়। এই সমাবেশৰ কথা গম পাই জেনেৰেল ডায়াৰ সসৈন্যে তাত উপস্থিত হয়। এই বিলৰ বিধিৰ বিপক্ষে দেশজুৰি হৰতাল আৰু শান্তিপূৰ্ণ সত্যাগ্ৰহ পদ্ধতি হিচাপে লৈ প্ৰতিবাদ জনোৱা হয়। এনে প্ৰতিবাদ সাব্যস্ত কৰিবলৈ যাওতে জালিয়ানবালাবাগত শ শ নিৰপৰাধী মানুহে প্ৰাণ হেৰুৱালে।
(গ) সীমান্ত গান্ধী (Simanta Gandhi)
উত্তৰঃ ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদীৰ বিকাশ তথা স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ অগ্ৰগতিৰ ভাৰতীয় জাতীয় নেতৃবৰ্গৰ মুখ্য কেইগৰাকীমানৰ জীৱন আৰু বৰঙণিৰ ভিতৰত এজন হ’ল সীমান্ত গান্ধী। তেওঁ বৃটিছ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে লাহোৰ কংগ্ৰেছত আইন অমান্য আন্দোলনৰ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰে। আইন অমান্য আন্দোলনত বহু সংখ্যক জাতীয়বাদী মুছলমান লোকেও সক্ৰিয় অগ্ৰণ কৰি কাৰাদ্ধ হৈছিল। উত্তৰ-পশ্চিম সীমান্ত প্ৰদেশৰ পাৰ্টুন নেতা খান আব্দুল গফুৰ খানৰ নেতৃত্বৰ জংগী পাটুনসকলে অহিংস আন্দোলনৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত হৈছিল।
খান আব্দুল গফুৰ খানত ভাৰতৰ সীমান্ত গান্ধী বুলিহে জনাজাত। তেওঁৰ সংগ্ৰামী অনুগ্ৰামীসকলক ৰেডাচটি বুলি জনা যায়। ইয়াৰ সম্পূৰ্ণ দায়িত্ব গান্ধীজীৰ ওপৰত ন্যস্ত কৰে। সমগ্ৰ ভাৰততে আইন অন্যান্য আন্দোলনৰ দ্ৰুত প্ৰসাৰ প্ৰসাৰ ঘটিল। দেশৰ সকলো ঠাইতে জনতাই হতাল, বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শন, বস্তু বৰ্জন আৰু কৰ দিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিলে। বিদেশী বস্তু বৰ্জন কৰাৰ ফলস্বৰূপে দেশীয় বস্তুৰ উৎপাদন বাঢ়িবলৈ ধৰিলে আৰু ইংলেণ্ডৰ পৰা ভাৰতলৈ বস্তুৰ আমদানি কমিবলৈ ধৰিলে। বন্দে মাতৰম ধ্বনিয়ে ভাৰতবৰ্ষৰ জনতাক সক্ৰিয় কৰি তুলিলে। বিদেশী কাপোৰৰ দোকানত পিকেটিং আৰম্ভ কৰা হ’ল।
মানুহে নিজ ইচ্ছাই বিদেশী কাপোৰ কানি জুইত জাপি পুৰি পেলাইছিল। এই আন্দোলনৰ এটা উল্লেখনীয় দিশ হ’ল নাৰীৰ বিপুল সহযোগিতা। ১৯৩০ খ্ৰীৰে ১২ মাৰ্চৰ দিনা বুৰঞ্জী প্ৰসিদ্ধ দাণ্ডী যাত্ৰাৰে গান্ধীজীয়ে ইয়াৰ শুভ উদ্ধোধন কৰে। সীমান্ত গান্ধীৰ নেতৃত্বত পাটুনসকলেও স্বাধীনতাৰ কাৰণে যুঁজিবলৈ প্ৰেৰণা পাইছিল। শেষত সীমান্ত গান্ধী মহাত্মা গান্ধীৰ ঘনিষ্ঠ সহযোগী হৈ পৰিছিল আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনত অংশ গ্ৰহণ কৰিছিল।
(ঘ) ৰাওলাট আইন (Rowlatt Act)
উত্তৰঃ বংগ বিভাজনৰ পিছৰে পৰা ভাৰতত স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰকোপ ক্ৰমাৎ বৃদ্ধি পাইছিল। এই আন্দোলন শাস্তিপূৰ্ণ আছিল। চৰকাৰৰ দমননীতি আৰু কংগ্ৰেছত চৰমপন্থীৰ প্ৰাধান্যৰ ফলত সন্ত্ৰাসবাদীৰ কাৰ্যকলাপেও মূৰ দাঙি উঠিছিল। এই সন্ত্ৰাসবাদ দমন কৰিবলৈ বৃটিছ চৰকাৰে এক কঠোৰ আইনৰ প্ৰয়োজনীয়তা বোধ কৰিছিল। এনেতে প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাত বৃটিছ চৰকাৰে ভাৰত প্ৰতিৰক্ষা আইন বলবৎ কৰি সন্ত্ৰাসবাদ বিৰোধ ব্যৱস্থা হাতত লয়। প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাত ইংৰাজ চৰকাৰে ‘ভাৰত প্ৰতিৰক্ষা আইন’ প্ৰৱৰ্তন কৰে। যুদ্ধৰ শেষত এনে আইনৰ ম্যাদ উকলি যোৱাত ইংৰাজ চৰকাৰে অন্য এখন দমনমূলক আইনৰ কথা চিন্তা কৰে যাতে ভাৰতৰ বুকুত গঢ়ি উঠা জাতীয়তাবাদী আন্দোলন মষিমূৰ কৰিব পাৰে।
ৰাওলাটৰ নেতৃত্বত গঠিত আয়োগে কঠোৰ দমননীতি যুক্ত দুখন বিল ব্ৰিটিছ পাৰ্লিয়ানেটৰ উত্থাপন কৰে। যুদ্ধ শেষ হোৱাত এই আইনৰ ম্যাদ বঢ়াব নালাগিছিল। কিন্তু মন্টেগুৱে ভাৰত এৰি যোৱাৰ আগতে তেনে আইনৰ প্ৰয়োজন আছে নে নাই চোৱাৰ বাবে ৰাওলাটৰ নেতৃত্ব এটা আয়োগ গঠন কৰিলে। ৰাওলাট আয়োগে ভাৰতৰ ঢুকে-কোণে বিয়পি পৰা বিদ্ৰোহ মষিমূৰ কৰাৰ অৰ্থে দুখন বিল ইংলেণ্ডৰ পাৰ্লিয়ামেণ্টত উত্থাপন কৰে। এই বিলৰ বিি বিপক্ষে দেশজুৰি হৰতাল আৰু শান্তিপূৰ্ণ সত্যাগ্ৰহ পদ্ধতি হিচাপে লৈ প্ৰতিবাদ জনোৱা হয়। এনে প্ৰতিবাদ সাব্যস্ত কৰিবলৈ যাওঁতে জালিয়ানবালাবাগত শ শ নিৰপৰাধী মানুহে প্ৰাণ হেৰুৱালে। কোৱা বাহুল্য যে ৰাওলাট আইনে ভাৰতীয়সকলক অধিক ব্ৰিটিছ বিৰোধী হোৱাত আৰু জাতীয় আন্দোলন তীব্ৰতৰ হোৱাত সহায় কৰিছিল।
(ঙ) গান্ধী আউইন চুক্তি (Gandhi Irwin Pact)
উত্তৰঃ গান্ধী আৰউইন চুক্তি স্বাক্ষৰিত হৈছিল ১৯৩১ চনৰ ৫ মাৰ্চত। বৃটিছে ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক বিপ্লৱৰ অৱসান ঘটাবলৈ সকলো ধৰণৰ চেষ্টা চলাইছিল। তাৰ ভিতৰত লণ্ডনত আহবান কৰা ঘূৰণীয়া মেজমেল প্ৰধান ভাৰতীয় জনতাৰ বিপ্লৱ শেষ কৰাৰ কথা ভাবিছিল। সেই উদ্দেশ্যে গান্ধীজীক গভৰ্ণৰ জেনেৰেল লৰ্ড আৰউইনৰ লগত আলোচনা কৰি এখন চুক্তিত স্বাক্ষৰ দান কৰে। ইয়াকে ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ বুৰঞ্জীত গান্ধী-আৰউইন চুক্তি বুলি খ্যাত। ইয়াৰ চৰ্তসমূহ আছিল–
(১) কংগ্ৰেছৰ আইন অমান্য আন্দোলন বন্ধ কৰা হ’ব।
(২) দৌৰাত্ম্যক অভিযুক্ত কয়দীৰ বাহিৰে আন সকলো ৰাজনৈতিক বন্দীক চৰকাৰে মুকলি কৰি দিব।
(৩) কংগ্ৰেছে দ্বিতীয় ঘূৰণীয়া মেজমেলত অংশ গ্ৰহণ কৰিব।
(চ) এনি বেচান্ত (Annie Besant)
উত্তৰঃ মিচেচ এনি বেচাণ্ডৰ জন্ম হৈছিল ১৮৪৭ খ্ৰীঃত। পাঁচ বছৰ বয়সতে তেওঁৰ পিতৃৰ মৃত্যু হয়। সেয়ে তেওঁ শিশুকাল আৰু কুমাৰীকাল হোৱা অতি দুখতে অতিবাহিত কৰিবলগীয়া হৈছিল। পিছত ১৮৬৭ খ্ৰীঃ এজন ধৰ্মযাজকৰ লগত তেওঁৰ বিবাহ হয়। কিন্তু তেওঁৰ বৈবাহিক জীৱনো শান্তিপূৰ্ণ নাছিল। তেওঁৰ স্বামী আছিল অতি ধৰ্মভীৰ আৰু অন্ধবিশ্বাসী, তেওঁ যুক্তিক বেছি মূল্য দিয়া নাছিল, কিন্তু এনি বেচান্ত ধাৰ্মিক হ’লেও তেওঁ আছিল নাস্তিক। তেওঁ অত্যন্ত মানসিক অশান্তি পায় আৰু পাছত স্বামীক ত্যাগ কৰি মানৱ জাতিৰ কল্যাণৰ বাবে জীৱন উছৰ্গা কৰিবলৈ সিদ্ধান্ত লয়। এনি বেচান্ত থিওছ ফিবেল চ’চাইটিত যোগদান কৰি অতীন্দ্ৰিয়বাদী হৈ পৰে।
তেওঁ ১৮৯৩ খ্ৰীঃত ভাৰতলৈ আহি এই দেশৰ ধৰ্মীয় আৰু সমাজ-সংস্কাৰৰ কামত আত্মনিয়োগ কৰে। পিছত তেওঁ থিওচ ফিকেল চ’চাইটিৰ সভাপতি হৈছিল আৰু কেইবাবাৰো ইংলেণ্ডলৈ গৈছিল। তেওঁ আইছি হ’মৰুল আন্দোলনৰ বিষয়ে গভীৰ অধ্যয়ন কৰি ভাৰততো এই আন্দোলনৰ প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ প্ৰচেষ্টা চলায়। ১৯১৪ চনত তেওঁ ভাৰতৰ ৰাজনীতিত প্ৰৱেশ। কৰে। প্ৰাচীন ভাৰতৰ সংস্কৃতি, সাহিত্য আৰু ধৰ্মৰ বিষয়ে তেওঁৰ গভীৰ জ্ঞান আছিল। ধৰ্মৰ ক্ষেত্ৰত বিভাজন আৰু বিদ্বেষ দেখি তেওঁ বৰ দুখ পাইছিল। তেওঁ লিখনিৰ সহায়ত জীৱন। নিৰ্বাহ কৰিবলৈ ল’লে। লাহে লাহে তেওঁ সমাজ সংস্কাৰৰ ভূমিকাও গ্ৰহণ কৰিলে।
দিয়া চলাই কাৰখানাত কাম কৰা ইংৰাজ ছোৱালীহঁতৰ অধিকাৰৰ বাবে তেওঁ প্ৰচেষ্টা চলাইছিল। ভাৰতৰ বহুবোৰ পণ্ডিতে তেওঁৰ হিন্দু দৰ্শন সম্পৰ্কে গভীৰ জ্ঞান দেখি নিজেই লজ্জিত হৈছিল। তেওঁ ভাগৱতগীতাখন ইংৰাজীলৈ ভাঙনি কৰিছিল। বেনাৰসত হিন্দু স্কুল আৰু কলেজ স্থাপন কৰিছিল। পিছত এই অনুষ্ঠান হিন্দু বিশ্ববিদ্যালয়ত পৰিণত হৈছিল। এনি বেচান্ত হ’মৰুল লীগ স্থাপন কৰে ১৯২৬ চনত তেওঁ কংগ্ৰেছৰ চৰমপন্থী আৰু নৰমপন্থীসকলৰ মাজত এটি আপোচ মীমাংসা স্থাপন কৰিবলৈ সমৰ্থ হয়।
তেওঁ Communal নামৰ এখন সাদিনীয়া আৰু New India নামে এখন দৈনিক বতৰি কাকত সম্পাদনা কৰিছিল। তেওঁৰ কাৰ্যকলাপৰ বাবে ইংৰাজ চৰকাৰ বিভক্ত হৈ পৰিছিল। ফলত তেওঁৰ খ্যাতি বৃদ্ধি পায় আৰু ১৯১৭ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সভাপতি পতা হয়। এনি বেচান্ত এগৰাকী সমালোচক আছিল তেওঁৰ মতে গান্ধীজী এজন ৰাজনীতিজ্ঞ নাছিল। মিচেচ এনি বেচান্তে ভাৰতৰ পূৰ্ণ স্বাধীনতা কামনা। কৰিছিল যদিও ভাৰতে বৃটিছ কমনৱেলথ্ ভিতৰত থকাটোহে বিচাৰিছিল।
(ছ) হ’মৰুল আন্দোলন (Home Rule Movement)
উত্তৰঃ ১৯১৪ খ্ৰীৰে জুন মাহত প্ৰথম মহাসমৰ আৰম্ভ হয়। প্ৰতিপক্ষৰ এফালে আছিল ইংলেণ্ড, ফ্ৰান্স, ইটালি, ৰুচিয়া, জাপান আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু আনফালে আছিল জাৰ্মানী, অস্ট্ৰিয়া, হাঙ্গেৰী আৰু তুৰস্ক। তিলককে ধৰি ভাৰতকৰ জাতীয়তাবাদী নেতাসকলে ৰাজনৈতিক স্বাৰ্থৰ খাতিৰত চৰকাৰক সমৰ্থন দিয়াৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰে। তেওঁলোকে ভাবিছিল যে যুদ্ধৰ সময়ত আগবঢ়োৱা সহযোগীতাৰ বিনিময়ত তেওঁলোকে চৰকাৰৰ পৰা অধিক স্বায়ত্ব শাসন লাভ কৰিব পাৰিব।
কিন্তু যুদ্ধৰ ক্ষতিপূৰণ কৰিবলৈ চৰকাৰে অধিক কৰ বহুৱাত সাধাৰণ ৰাইজৰ দুৰ্দশাৰ সীমা নোহোৱা হ’ল। এই পৰিবেশত এটা গণ আন্দোলনৰ প্ৰয়োজনবোধ হ’ল। নৰমপন্থীৰ হাতত থকা কংগ্ৰেছৰ পৰা এই কাম আশা কৰিব নোৱাৰি। গতিকে এনে আন্দোলনৰ নেতৃত্ব দিবলৈ ১৯১৬ খ্ৰীঃত মাদ্ৰাজত এনি বেচান্ত আৰু পুনাত বাল গংগাধৰ তিলকে হ’মৰুল লীগ নামৰ দুটা অনুষ্ঠান গঢ়ি তোলে। এই দুয়োটা লীগে মিলিতভাবে কাম কৰি স্বায়ত্ব শাসনৰ দাবীত তুলি দেশ জুৰি তীব্ৰ আন্দোলন গঢ়ি তোলে।
এনি বেচান্ত আছিল এগৰাকী আইৰিচ মহিলা । তেওঁ ১৮৮৯ খ্ৰীঃত থিয় ছফিকেল চছাইটিত যোগদান কৰি ভাৰতলৈ আহে আৰু মাদ্ৰাজত থকা চ’চাইটিৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা ভাৰতীয় লোকৰ মাজত সমাজ সংস্কাৰ মূলক কাম আৰম্ভ কৰে। এইদৰে অভিজ্ঞতা অৰ্জন কৰি তেওঁ ১৯১৭ খ্ৰীতে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সভানেত্ৰী নিৰ্বাচিত হৈছিল।
(জ) গোপাল কৃষ্ণ গোখলে (Gopal Krishna Gokhale)
উত্তৰঃ মহাৰাষ্ট্ৰৰ কোলহাপুৰত ১৮৬৬ চনত গোপাল কৃষ্ণ গোখলেৰ জন্ম হয়। সৰুৰে পৰা অতি তীক্ষ্ণ বুদ্ধিৰ আছিল। তেওঁ ওঠৰ বছৰ বয়সতে স্নাতক উপাধি লাভ কৰে। ২০ বছৰ বয়সত তেওঁ অধ্যাপনাৰ কামত ব্ৰতী হয়। ইয়াৰ পাছত তেওঁ পুণাত ফাণ্ডচন কলেজৰ অধ্যক্ষ পদত অধিষ্ঠিত হোৱাৰ সময়ৰ পৰা মহাৰাষ্ট্ৰৰ বিখ্যাত সমাজ সংস্কাৰক নেতা ৰামাভেৰ তেওঁৰ এজন প্ৰিয় শিষ্য আছিল। গোখলে ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনত প্ৰত্যক্ষভাবে জড়িত আছিল।
১৯ শ শতিকাৰ শেষৰফালে জাতীয়তাবাদী আন্দোলনৰ সূত্ৰপাত হয় আৰু সমগ্ৰ দেশ জুৰি বৃটিছ শাসকৰ বিৰুদ্ধে দেশৰ জনসাধাৰণে তীব্ৰ প্ৰতিবাদ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে তৎকালীন ভাৰতীয় জাতীয় নেতা গোপাল কৃষ্ণ গোখলেই দেশতবাধ্যতামূলক অবৈতনিক প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ কাৰণে আন্দোলন আৰম্ভ কৰা । তেওঁৰ কৰ্তব্য আছিল যে প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ সমস্যাক জাতীয় সমস্যা হিচাপে গণ্য কৰি চৰকাৰে অতি শীঘ্ৰে জনগণৰ মাজত প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ বিস্তাৰৰ কাৰণে প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব লাগিব।
১৮৮৫ চনৰ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ জন্মলগ্নৰে পৰা তেওঁ ইয়াৰ লগতে জড়িত হৈ পৰে। বৃটিছ চৰকাৰে লোনৰ ওপৰত আৰোপ কৰা কৰৰ বিৰুদ্ধে তেওঁ ক্ষোভ প্ৰকাশ কৰিছিল। ইয়াৰোপৰি ভাৰতীয়সকলক প্ৰশাসনৰ উচ্চ পদত নিয়োগ নকৰাৰ বৈষম্য নীতিৰ বিৰুদ্ধে তেওঁ সৰল প্ৰতিবাদ জনাইছিল। ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ পিছত বংগদেশত যি স্বদেশী আন্দোলনত প্ৰত্যক্ষভাবে জড়িত হৈ পৰিছিল। ১৯১৫ চনত এইজনা ব্যক্তিৰ মৃত্যু হয়।
৮। চাইমন আয়োগ কেতিয়া গঠন কৰা হৈছিল? (When did Simon Commission formed?)
উত্তৰঃ গান্ধীজীৰ দ্বাৰা আকস্মিকভাবে অসহযোগ আন্দোলন প্ৰত্যাহ্বান কৰাত ভাৰতীয় ৰাজনীতিত কিছুমান নতুন ধাৰাৰ বিকাশ ঘটিল। ১৯২৩ খ্ৰীঃ ১০ মাৰ্চত গান্ধীজীক ৰাজদ্ৰোহৰ অপৰাধত ছয় বছৰৰ বাবে কাৰাবাস বিহা হৈছিল আৰু অবস্থাজনিত কাৰণত ১৯২৪ খ্ৰীঃত ফেব্ৰুৱাৰী মাহত তেওঁক মুক্তি দিয়া হয়। তেওঁৰ প্ৰচেষ্টাতে ১৯২৬ খ্ৰীঃত স্বৰাজ দল ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছত চামিল হয়। এই সময়ছোৱাতে বৃটিছ চৰকাৰে চাৰ জন ছামিনৰ অধীনত এখন আয়োগ গঠন কৰিলে। সেইবাবে এই আয়োগক ছাইমন আয়োগ বুলি জনা যায়। ভাৰতবৰ্ষত আৰু অধিক সাংবিধানিক সংস্কাৰ সাধনাৰ্থে এই আয়োগ নিয়োগ কৰা হৈছিল। কিন্তু এই আয়োগত এগৰাকীও ভাৰতীয় সদস্য নাছিল। সকলো কেইজন সদস্য আছিল বৃটিছ।
১৯২৮ খ্ৰীঃ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত ছাইমন কমিছন বোম্বাইত উপস্থিত হ’ল। উক্ত দিনা ভাৰতৰ সকলোবোৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ চহৰ আৰু মহানগৰত সৰ্বাত্মক হৰতাল পালন কৰা হ’ল। মানুহবোৰ পথলৈ ওলাই আহি গণসমাবেশ, সমদল আদিত ভাগ ললে আৰু ক’লা পতাকা প্ৰদৰ্শন কৰিলে। ছাইমন যলৈকে গ’ল সকলোতে হাজাৰ হাজাৰ লোকে ক’লা পাতাকা প্ৰদৰ্শন কৰিলে। এই সময়তে লাহোৰত ৩০ অবোৰত পুলিচৰ লাঠি চালনাত লালা লাজপাত ৰায়ে বুকুত আঘাট পায় আৰু ১৯২৮ খ্ৰীঃ ১৭ নৱেম্বৰৰ এই আঘাটৰ ফলত তেওঁৰ মৃত্যু হয়। ভাৰতীয় লোকৰ প্ৰতিবাদ সত্বেও আয়োগে কাম চলাই গ’ল আৰু ইয়াক সমাপ্ত কৰাত দুবছৰ লাগিল।
ছাইমন আয়োগৰ প্ৰতিবেদনে ভাৰতীয় লোকক সন্তুষ্ট কৰিব নোৱাৰিলে। ছাইমন আয়োগ বৰ্জন আন্দোলনে এচাম নৱপ্ৰজন্মৰ যুৱকক ৰাজনৈতিক কাৰ্যকলাপৰ প্ৰথম সোৱাদ প্ৰদান কৰিছিল। এই নব প্ৰৱাহৰ যুবক তথা জৱাহৰলাল নেহৰু আৰু সুভাষচন্দ্ৰ বসু নেতা হিচাপে উদিত হৈছিল। যেতিয়া ভাৰতীয় লোকে ছাইমন আয়োগ নাকচ কৰিলে তেতিয়া ভাৰত ৰাষ্ট্ৰৰ সচিব লৰ্ড বিৰকোহেডে সকলো ভাৰতীয়ই গ্ৰহণ কৰিব পৰা এখন সংবিধান ৰচনা কৰিবলৈ ভাৰতীয় নেতৃত্ববৰ্গলৈ প্ৰত্যাহ্বান জনালে । এই প্ৰত্যাহ্বান সঁহাৰি স্বৰূপে সাংবিধানক চুড়ান্ত এক আঁচনি গ্ৰহণৰ বাবে ১৯২৮ খ্ৰীঃৰ ফেব্ৰুৱাৰী, মে আৰু আগষ্ট মাহত কংগ্ৰেছে সৰ্বদলীয় সম্মিলন। আহ্বান কৰিলে।
এই আঁচনিৰ মূল ৰচক মতিলাল নেহৰুৰ নামানুসৰি ইয়াক নেহৰু ৰিপোৰ্ট বুলি জনা যায়। এই প্ৰতিবেদনে সুকীয়া নিৰ্বাচনী ব্যৱস্থাৰ নীতিকো নাকচ কৰিছিল। এই প্ৰতিবেদনে বিশ্বজনীন প্ৰাপ্তবয়স্ক ভোটাধিকাৰ, মহিলাৰ বাবে সমঅধিকাৰ সংস্থা গঠনৰ স্বাধীনতা আৰু ৰাষ্ট্ৰক যিকোনো ৰূপতে ধৰ্মৰ পৰা বিচ্ছিন্ন কৰি ৰখা বিষয়কেইটা অনুমোদন কৰিছিল। কিন্তু জিলাৰ নেতৃত্বত মুছলিম লীগৰ এক শ্ৰেণীয়ে বিশেষকৈ মুছলমান সংখ্যাগৰিষ্ঠ প্ৰদেশবোৰত মুছলমানৰ বাবে আসন সংৰক্ষণ ব্যৱস্থাটো এৰি দিব নুখুজিলে। জৱাহৰলাল নেহৰু আৰু সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৰ নেতৃত্বত কিছুমান যুৱ আৰু সংস্কাৰবাদী কংগ্ৰেছ সদস্যয়ো এই প্ৰতিবেদনৰ স্ব-শাসিত অধিৰাজ্যৰ ভিত্তিত ঘোষিত অধিৰাজ্যবোৰে কথাত অসন্তুষ্ট হৈছিল।
তেওঁলোকৰ শ্লোগান আছিল পূৰ্ণ স্বাধীনতা। সৰ্বশেষত গান্ধীজীয়ে তেওঁলোকক এই প্ৰতিবেদন গ্ৰহণ কৰিবলৈ সন্মত কৰালে। চৰকাৰক নেহৰু ৰিপোৰ্ট গ্ৰহণ কৰিবলৈ আহ্বান জনোৱা হ’ল, অন্যথাপূৰ্ণ স্বাধীনতাৰ বাবে কংগ্ৰেছে অসহযোগ আৰু আইন অমান্য আন্দোলন গঢ়ি তুলিব বুলি হুমকি দিয়া হ’ল।
৯। ঘূৰণীয়া মেজমেল সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা। (Write a brief note on Round Table Conference.)
উত্তৰঃ ছাইমন আয়োগৰ প্ৰতিবেদনৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিবলৈ বৃটিছ চৰকাৰে ১৯৩০ খ্ৰীঃত লণ্ডনত প্ৰথম ঘূৰণীয়া মেজমেল পাতিলে। কিন্তু কংগ্ৰেছে এই মেজমেল বৰ্জন কৰে আৰু ইয়াৰ কাৰ্য বিৱৰণবোৰ অনৰ্থক বুলি প্ৰমাণিত হ’ল। মুছলিম লীগ হিন্দু মহাসভা আৰু আন দলৰ প্ৰতিনিধিবোৰে ইয়াত অংশ গ্ৰহণ কৰিলে। সাংবিধানিক বিষয়বোৰ যেনে– কেন্দ্ৰত দায়বদ্ধ চৰকাৰ গঠন, ফেডাৰেল আৰ্হিৰ চৰকাৰ আৰু স্বায়ত্ব শাসন আদি বিষয়ত সকলোৱে সহমত প্ৰকাশ কৰিছিল যদিও সম্প্ৰদায়িক সমস্যাটোৰ ক্ষেত্ৰত মেজমেল ব্যৰ্থ হয়।
প্ৰথম ঘূৰণীয়া মেজমেল ব্যৰ্থতাৰ পাছত বৃটিছ চৰকাৰে কংগ্ৰেছৰ সৈতে এক বুজাপৰা কৰাৰ চেষ্টা চলালে যাতে দলটিয়ে ঘুৰণীয়া মেজমেলত অংশ লয়। অৱশেষত লৰ্ড আৰউইন আৰু (গান্ধীজীৰ মাজত ১৯৩১ খ্ৰীঃ ৩১ মাৰ্চত এক চুক্তি সম্পাদিত হয়। হিংসাত্মক কাৰ্যত জড়িত থকাসকলৰ বাদে চৰকাৰৰ বাকী সকলো ৰাজনৈতিক বন্দীকে মুক্ত কৰি দিবলৈ সন্মত হ’ল।
ঘৰুৱা ব্যৱহাৰৰ বাবে লোণ উৎপাদনৰ অধিকাৰক চৰকাৰে মান্যতা প্ৰদান কৰিলে। ইয়াৰ প্ৰতিদানত কংগ্ৰেছে আইন অমান্য আন্দোলন প্ৰত্যাহাৰ কৰিবলৈ মাস্তি হয় আৰু লগতে দ্বিতীয় ঘূৰণীয়া মেজমেলত যোগদান কৰাৰ সন্মতি প্ৰদান কৰে। ১৯৩১ চনৰ ৭ চেপ্তেম্বৰত দ্বিতীয় ঘূৰণীয়া মেজমেল অনুষ্ঠিত কৰা হৈছিল। এই সন্মিলনত কংগ্ৰেছৰ একমাত্ৰ প্ৰতিনিধিৰূপে গান্ধীজীয়ে ভাগ লৈছিল। এই সন্মিলনত গান্ধীজীয়ে ভাৰতৰ বাবে পূৰ্ণ স্বাধীনতা, কেন্দ্ৰ আৰু প্ৰদেশবোৰত সম্পূৰ্ণ দায়বদ্ধ চৰকাৰ গঠনৰ দাবী জনোৱাৰ লগতে কংগ্ৰেছৰ জাতীয় চৰিত্ৰ প্ৰমাণ কৰাৰ সৰ্বোচ্চ চেষ্টা চলাইছিল। কিন্তু অস্পৃশ্য তথা মুছলীম লীগে সুকীয়া নিবাচনী ব্যৱস্থা বিচৰাৰ বাবে এই মেজমেল ভাৰতৰ বাবে এখন চুক্তি ৰূপায়ন কৰাত ব্যৰ্থ হ’ল।
১০। ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ সফলতা আৰু বিফলতাসমূহ আলোচনা কৰা। (Success and failure of Quit India Movement Discuss.)
উত্তৰঃ দ্বিতীয় মহাযুদ্ধই ইংৰাজসকলক সংকটত পেলাইছিল। ভাৰতবাসীৰ সমৰ্থন লাভ আশাৰে ইংৰাজ চৰকাৰে ক্ৰিপছ “স্তাৱ আগবঢ়াইছিল। এই প্ৰস্তাৱত যুদ্ধৰ শেষত ভাৰতক এডমিনিয়ন ষ্টেটাছৱ দিয়া আৰু ইয়াৰ বাবে এখন সংবিধান সভা গঠনৰ প্ৰভাৱ আছিল। কিন্তু প্ৰদেশসমূহে ইচ্ছা কৰিলে যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা ওলাই যোৱাৰ অধিকাৰ থকা দফাটোত ভাৰতবাসী সন্তুষ্ট নহ’ল।
বার্ধাত বহা কংগ্ৰেছৰ কাৰ্যকৰী সভাই ১৯৪২ চনৰ জুলাই মাহত ইংৰাজৰ ভাৰত ত্যাগ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিলে আৰু ৮ আগষ্ট তাৰিখে কংগ্ৰেছৰ সাধাৰণ সভাই প্ৰস্তাৱটো গ্ৰহণ কৰিলে। এই প্ৰস্তাৱ অনুসৰিয়েই ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন আৰম্ভ হ’ল।
এই প্ৰস্তাৱটোত উল্লেখ কৰা হৈছিল যে অনতিপলমে ভাৰতবৰ্ষত ব্ৰিটিছ শাসনৰ অস্ত পেলোৱাটো, ভাৰত আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘ উভয়ৰে বাবে অপৰিহাৰ্য। ভাৰতে মুক্তিলাভ কৰিলে এখন সাময়িক চৰকাৰ গঠন কৰি ৰাষ্ট্ৰসংঘত যোগদান কৰিব। চৰকাৰে সকলোৰে গ্ৰহণযোগ্য হোৱাকৈ এখন সংবিধান প্ৰণয়ন কৰিবৰ বাবে সংবিধান কমিটী গঠন কৰিব। এই সংবিধানত ভাৰতক যুক্তৰাষ্ট্ৰ কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰি অংগ ৰাজ্যবিলাকক অৱশিষ্ট ক্ষমতাৰ সৈতে অধিক ক্ষমতা প্ৰদান কৰা হব। প্ৰস্তাৱটোত মহাত্মা গান্ধীক ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনত নেতৃত্ব দিয়াৰ বাবে অনুৰোধ জনোৱা হয়।
গান্ধীয়ে জনসাধাৰণক উদ্দেশ্য কৰি কৈছিল যে আপোনালোক সকলোৱে এই মুহূৰ্তৰ পৰা নিজকে স্বাধীন পুৰুষ বা মহিলা বুলি ধৰি লওক আৰু তেনেদৰে সকলো কাম কৰক। আমি কৰিম কিম্বা মৰিম।
পিছদিনা পুৱাৰ ভাগতে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে মহাত্মা গান্ধীকে প্ৰমুখ্য কৰি কংগ্ৰেছৰ অন্যান্য নেতাসকলক আটক কৰিলে। লগে লগে কংগ্ৰেছকো বে-আইনী বুলি ঘোষণা কৰিলে। জনসাধাৰণৰ পথ প্ৰদৰ্শক নাছিল। সেইবাবে তেওঁলোকে নিজস্ব ভাৱ অনুসৰি আন্দোলনৰ কাৰ্যব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিলে। চৰকাৰৰ দমনমূলক ব্যৱস্থা বাঢ়ি গ’ল। জনসাধাৰণেও কঠোৰ মনোভাৱ গ্ৰহণ কৰিলে।
প্ৰথম অৱস্থাত আন্দোলন শান্তিপূৰ্ণ আছিল। বিভিন্ন ঠাইত বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শন, শোভাযাত্ৰা আৰু সভা অনুষ্ঠিত হৈছিল। বিভিন্ন কল-কাৰখানা বিলাকত শ্ৰমিকে অসহযোগ কৰিছিল। ঠায়ে ঠায়ে বিক্ষোভকাৰী জনতাৰ ওপৰত পুলিচে লাঠী চালনা আৰু গুলীচালনাও কৰিছিল। চৰকাৰৰ কঠোৰ দমনমূলক ব্যৱস্থাই জনসাধাৰণৰ ক্ষোভ বৃদ্ধি কৰিছিল আৰু বহুতো লোকে হিংসাৰ পথ বাছি লৈছিল। থানা, ডাকঘৰ আৰু ৰে’ল ষ্টেচন জনসাধাৰণে আক্ৰমণ কৰিলে আৰু জ্বলাই দিলে।
অসমতো গহপুৰৰ থানাত কনকলতা, মুকুন্দ কাকতি পুলিচৰ গুলীত নিহত হ’ল। ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন ঠাইৰ দৰে অসমতো ৰে’ল লাইন বগৰোৱা আদি পশ্চাৎঘাটি কাৰ্য সংঘটিত হৈছিল। ভাৰতৰ বিভিন্ন ঠাইত টেলিফোনৰ লাইন কাটি দিয়া হ’ল, ৰে’ল লাইন উঠাই দিলে। খেতিয়কবিলাকে মাটিৰ খাজনা দিয়া বন্ধ কৰিলে। জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণ, ৰাম মনোহৰ লোহিয়া আৰু আচফ আলী আদি নেতাই সন্ত্ৰাসবাদী কাৰ্যত আগভাগ লৈছিল।
১১। ১৯২০ চনৰ পৰা মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত চলা অসহযোগ আন্দোলন বিফল হোৱাৰ কাৰণবোৰ কি আছিল? (What were the reason of the failure of Non-Coperation Movement under the leadership of Mahatma Gandhi?)
উত্তৰঃ এই আন্দোলনৰ বিফলতাৰ কেইবাটাও কাৰণ আছে। এইবোৰ হ’ল–
(ক) এই আন্দোলন বিফল হোৱাৰ প্ৰধান কাৰণ আছিল ইয়াৰ বাবে কোনো পূৰ্বপ্ৰস্তুতি নাছিল। সমগ্ৰ ভাৰত জুৰি এক সৰ্বাত্মক আন্দোলন গঢ়ি তুলিবলৈ হ’লে পূৰ্ব প্ৰস্তুতিৰ প্ৰয়োজন। আছিল। বৃটিছৰ দৰে সাম্ৰাজ্যবাদী ৰাষ্ট্ৰ এখনৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিবলৈ বহুদিনীয়া প্ৰস্তুতিৰ প্ৰয়োজন আছিল যদিও প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থা লোৱা নহ’ল।
(খ) যোগাযোগ আৰু পৰিবহনৰ অসুবিধাৰ বাবে এই আন্দোলনটো সুশৃংখলাবদ্ধভাৱে পৰিচালিত হোৱা নাছিল। আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী প্ৰচাৰ আৰু প্ৰসাৰৰ বাবে নেতৃবৃন্দৰ মাজত আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত যোগাযোগ অতি প্ৰয়োজনীয়। নেতা আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত সমন্বয় সাধন নোহোৱাৰ বাবে আন্দোলন বিফল হৈছিল।
(গ) চৌৰিচৌৰা ঘটনাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত মহাত্মা গান্ধীয়ে এই আন্দোলনটো হঠাৎ বন্ধ কৰি দিয়াৰ বাবে আন্দোলনটো ব্যৰ্থ হৈছিল। পুণ্যোদ্যমে চলি থকা এটা আন্দোলন হঠাতে বন্ধ কৰি দিয়াৰ বাবে জনসাধাৰণ আৰু কিছুমান নেতা নিৰাশ হৈ পৰিছিল।
(ঘ) আন্দোলনৰ আৰম্ভণিতে মহাত্মা গান্ধীয়ে ভাৰতবাসীৰ বাবে অতি সোনকালে স্বৰাজ আনি দিব বুলি প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল। শিখসকলৰ সমস্যা সমধান কৰাৰ বাবেও আশ্বাস দিছিল।। কিন্তু আন্দোলন দীৰ্ঘদিনীয়া হৈছিল। গান্ধীজীৰ আশ্বাসত জনসাধাৰণে আস্থা ৰাখিব পৰা নাছিল। অতি সোনকালে স্বাৰাজ পাব বুলি জনসাধাৰণৰ বিশ্বাস নহৈছিল।
(ঙ) ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছে সকলো দিশতে বৃটিছৰ লগত অসহযোগ কৰিছিল। পৰিষদৰ নিৰ্বাচনত কংগ্ৰেছে অংশ গ্ৰহণ কৰা নাছিল। কিন্তু এচাম ভাৰতীয় লোকে বৃটিছৰ লগত সহযোগ কৰি এই আন্দোলনৰ বিফলতাত অৰিহণা যোগাইছিল।
(চ) মুছলমানসকলৰ একাংশই এই আন্দোলনত অংশগ্ৰহণ কৰা নাছিল। কংগ্ৰেছ দলে নিজ স্বাৰ্থ পূৰণ কৰিবলৈ এনে আন্দোলন গঢ়ি তুলিছিল বুলি অপপ্ৰচাৰ চলিছি। এই কাৰণেও আন্দোলন ব্যৰ্থ হৈছিল।
১২। ১৯৩৫ চনৰ ভাৰত শাসন আইনৰ প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ব শাসন ব্যৱস্থাৰ সমালোচনাত্মক আলোচনা কৰা। (Critically discuss about the Government of India ACt 1935.)
উত্তৰঃ দ্বৈত শাসনৰ পৰিবৰ্তে ১৯৩৫ চনৰ আইনে ভাৰতৰ প্ৰদেশবোৰৰ বাবে স্বায়ত্ব শাসনৰ ব্যৱস্থা কৰে। এই আইনৰ ফলত প্ৰাদেশিক চৰকাৰবিলাকে নিজাববীয়াকৈ আইন প্ৰণয়ন কৰিব। পাৰিব। দায়িত্বশীল চৰকাৰ গঠন কৰাৰ ক্ষমতা লাভ কৰাৰ কাৰণে প্ৰদেশবিলাকে নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত কৰিব লগা হৈছিল।
কংগ্ৰেছ দলে ১৯৩৫ চনৰ আইন গ্ৰহণ কৰিলে আৰু ১৯৩৭ চনৰ প্ৰাদেশিক চৰকাৰৰ নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হ’ল। ১৫৮৫ খন আসনৰ ভিতৰত কংগ্ৰেছ দলে ৭১১ খন আসন লাভ কৰিবলৈ সমৰ্থ হ’ল। কংগ্ৰেছ দলে বোম্বে, মাদ্ৰাজ, উত্তৰ প্ৰদেশ, মধ্য প্ৰদেশ, বিহাৰ আৰু উৰিষ্যাত সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰিলে। মুছলিম লীগে মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ মাত্ৰ ৪.৮ শতাংশ ভোটহে লাভ কৰিলে। ৪ খন মুছলিম প্ৰধান ৰাজ্যত মুছলিম লীগে সংখ্যাগৰিষ্ঠতা নাপালে।
প্ৰাদেশিক স্বায়ত্বশাসন প্ৰথমে ১৯৩৭ চনৰ ১ এপ্ৰিলৰ পৰা কাৰ্যকৰী কৰা হয়। ৮ খন প্ৰদেশত অন্তৱৰ্তী চৰকাৰ গঠন কৰে কংগ্ৰেছ দৰে চৰকাৰ গঠন কৰাৰ কাৰণে দুটা চৰ্ত আৰোপ কৰিছিল। প্ৰথমটো চৰ্ত হ’ল গৱৰ্ণৰে তেওঁৰ হাতত ন্যস্ত থকা বিশেষ ক্ষমতা প্ৰয়োগ কৰিব নোৱাৰিব আৰু দ্বিতীয়তে মন্ত্ৰীসভাৰ পৰামৰ্শ গৱৰ্ণৰে নাকচ কৰিব নোৱাৰিব। ভাইচৰয়ৰ ওচৰত দাবী কৰা হ’ল। ৮ খন প্ৰদেশত কংগ্ৰেছ দলে চৰকাৰ গঠন কৰিলে। সিন্ধু প্ৰদেশত কংগ্ৰেছ সমৰ্থক মন্ত্ৰীসভা গঠন কৰা হয়।
কাৰ্যকাৰিতা:
বোম্বেৰ গৱৰ্ণৰে জনালে যে সংখ্যালঘুৰ স্বাৰ্থৰক্ষা কৰা আৰু অন্যান্য ক্ষমতাসমূহৰ প্ৰকৃতি এনেকুৱা যে তেওঁ ইচ্ছা কৰিলেও এই ক্ষমতাসমূহ ত্যাগ কৰিবলৈ অসুবিধা। সেই সময়ৰ ৰাষ্ট্ৰৰ সচিব সমৰ্থন গৱৰ্ণৰসকলে পাইছিল। গবৰ্ণৰৰ সভাত বিশেষ ক্ষমতাসমূহ আইনৰ অবিচ্ছেদ্য অংগ বুলি কোৱা হয়। গতিকে তাক ভংগ কৰিব নোৱাৰি।
ৰাষ্ট্ৰ সচিবৰ এনে ধাৰণা সাংবিধানিকভাবে শুদ্ধ হ’লেও ৰাজনৈতিকভাৱে শুদ্ধ নাছিল। কংগ্ৰেছ দলে বিচাৰিছিল যে গৱৰ্ণৰে সংবিধান বিষয়ত হস্তক্ষেপ নকৰিব। কিন্তু মন্ত্ৰীৰ অসাংবিধানিক কাৰ্যত হস্তক্ষেপ কৰিব পাৰিব। অন্যান্য ডমিনিয়নত আৰু ইংলেণ্ডত মন্ত্ৰীসকলে আইন-শৃংখলাৰ বাবে দায়ী আছিল। প্ৰশাসনীয় বিষয়াসকলে সংখ্যালঘুৰ স্বাৰ্থৰ ৰক্ষণাবেক্ষণৰ বাবে দায়ী আছিল। কিন্তু গৱৰ্ণৰসকলে এনে দায়িত্ব এধি দিবলৈ ইচ্ছুক নাছিল। এনেদৰে দায়িত্বশীল চৰকাৰৰ সফলতাত জটিলতা আহি পৰিল।
ইয়াৰ উপৰিও ৬ খন প্ৰদেশত সংখ্যাগৰিষ্ঠ দলে চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ অমান্তি হৈছিল, তেতিয়া গৱৰ্ণৰে অন্তৱৰ্তী চৰকাৰ গঠন কৰিছিল আৰু আইন পালিকাৰ সম্মতি লোৱা নাছিল। এনেবোৰ কাৰণে সংঘাত বৃদ্ধি পাইছিল। এনেদৰে প্ৰথম অৱস্থাতে অচলাবস্থাই দেখা দিছিল। দীৰ্ঘদিনীয়া সংঘাতৰ পিছত ভায়চৰয়ে ঘোষণা কৰিলে যে চৰকাৰ আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত পাৰস্পৰিক সহযোগিতা ৰক্ষা কৰাৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হ’ব। মন্ত্ৰীসভা ভংগ কৰিব পৰ অপ্ৰয়োজনীয় সংঘটি দুৰ কৰিবলৈ যত্ন কৰা হ’ব।
বিহাৰৰ গৱৰ্ণৰে ঘোষণা কৰিলে যে মন্ত্ৰীসভাৰ পৰামৰ্শমতে চলিব লগা সাংবিধানিক বাধ্যবাধকতা পৰাপক্ষত মানি চলা হ’ব। ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছৰ কাৰ্যকৰী কমিটিয়ে ১৯৩৭ চনৰ ৭ জুলাই তাৰিখে মন্ত্ৰীসভাৰ দায়বদ্ধতা গ্ৰহণ কৰিলে। কিছুদিনৰ পিছতেই ৬ খন প্ৰদেশৰ কংগ্ৰেছ দলক মন্ত্ৰীসভা গঠন কৰিবলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰা হ’ল। অৱশেষত চ প্ৰদেশৰ ৮ খন কংগ্ৰেছ মন্ত্ৰীসভা গঠন কৰা হ’ল।
সাধাৰণতে প্ৰাদেশিক আইন সভাসমূহ Congress Parliamentary Board এ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল। প্ৰত্যেক প্ৰদেশৰ বিশেষ বিশেষ অৱস্থাবোৰৰ কথা বিবেচনা কৰা হোৱা নাছিল আৰু সকলো প্ৰদেশৰ চৰকাৰী নীতি কংগ্ৰেছৰ কাৰ্যকৰী কমিটিৰ অধীনত আছিল।
প্ৰথম অৱস্থাত চকুত লগা কিছুমান কাৰ্য কংগ্ৰেছ চৰকাৰে সমাধান কৰিছিল। সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক দিশত কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ আইন প্ৰনয়ণ কৰা হৈছিল। কিন্তু ICS বিষয়াসকলে সামাজিক সংস্কাৰমূলক আইন প্ৰণয়ন আৰু বিত্তীয় দিশত কংগ্ৰেছ চৰকাৰক বাধা প্ৰদান কৰিছিল। এই ICS বিষয়াসকলে ৰাষ্ট্ৰ সচিবৰ ওপৰত দায়বদ্ধ আছিল আৰু মন্ত্ৰীসভাৰ প্ৰতি আনুগত্য প্ৰকাশ কৰা নাছিল।
১৯৩৯ চনৰ ১ চেপ্তেম্বৰত ভাইচৰয় লিনলিথা য়ৈ ভাৰতবৰ্ষক যুদ্ধৰত দেশ বুলি ঘোষণা কৰিলে। যদিও নেহৰুৰ মিত্ৰপক্ষৰ সমৰ্থন কৰিছিল তথাপত্তি স্বাধীনতাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি নোপোৱাকৈ যুদ্ধত যোগদান কৰাৰ পক্ষপাতি নাছিল। কিন্তু ভাইচয়ে ঘোষণা কৰিলে যে ভাৰতবৰ্ষক স্বাধীনতা দিয়ৰ সলনি ডমিনিয়ন মৰ্যদাহে দিয়া হব। ইয়াৰ প্ৰতিবাদত ৮ খন প্ৰদেশৰ মন্ত্ৰীসভাই পদত্যাগ কৰিলে আৰু গৱৰ্ণৰে আইনৰ ১৩ ধাৰাৰ মতে প্ৰশাসনৰ দায়িত্ব ল’লে।
গৱৰ্ণৰৰ ভূমিকাই আৰু স্ববিচাৰৰ ক্ষমতাই প্ৰাদেশিক চৰকাৰৰ কাৰ্যকাৰিতাত বা সৃষ্টি কৰিছিল। উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু বিহাৰতমন্ত্ৰীসভাৰ পৰামৰ্শ গ্ৰহণ নকৰি ৰাজনৈতিক বন্দীক গৱৰ্ণৰে মুক্তি নিদিলে। হিন্দু প্ৰদেশ, বেংগল, উত্তৰ পশ্চিম প্ৰদেশত গৱৰ্ণৰসকলে মুছলিম লীগৰ প্ৰতি অধিক অনুগ্ৰহ দেখুৱাইছিল। মুছলিম লীগৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা নাছিল যদিও সেই দলক শাসনত অধিষ্ঠিত কৰিবলৈ যত্ন কৰিছিল।
১৩। অসহযোগ আন্দোলন আৰু আইন অমান্য আন্দোলনে ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনত কি অৰিহণা যোগাইছিল? (What were the contributions of Non-cooperation and Civil Disobedience Movement in the national movement of India?)
উত্তৰঃ ১৯১৯ চনৰ পিছৰে পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনে মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষৰ চুকে কোণে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনে জাতীয় চৰিত্ৰ লাভ কৰিছিল। ১৯১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহত বৃটিছ চৰকাৰে ৰওলাট আইন নামেৰে এক কলা আইন গ্ৰহণ কৰি আন্দোলন দমনৰ ব্যৱস্থা ল’লে। তাৰ প্ৰতিবাদ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছে এনে আইন বাতিল কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। বৃটিছ চৰকাৰৰ অমনোযোগিতাই জাতীয় কংগ্ৰেছ দলত অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰালে।
মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ১৯১৯ চনৰ ২০ মাৰ্চত অসহযোগৰ মূল কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। বিদেশী বস্তু বৰ্জন, ইংৰাজী শিক্ষানুষ্ঠান বৰ্জন, ইংৰাজৰ উপাধি বৰ্জন, আদালত বৰ্জন, নিৰ্বাচন বৰ্জন আদি কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে সভা-সমিতিৰ যোগেদি সমগ্ৰ ভাৰতত আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী বুজাই দি জনসাধাৰণক বৃটিছৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিবলৈ শক্তি আৰু অনুপ্ৰেৰণা যোগালে। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে এই আন্দোলনে পূৰ্ণ জাগৰণ আনিলে। ইংৰাজ চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী কঠোৰ হ’ল। অসহযোগ আন্দোলনৰ আহ্বানত হাজাৰ হাজাৰ ছাত্ৰই স্কুল-কলেজ ত্যাগ কৰিলে। ওকালতি কৰা নেতাসকলে ওকালতি বাদ দিলে, সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৱে ICS ত্যাগ কৰিলে। চৌৰি চৌৰাত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হোৱাত গান্ধীয়ে অসহযোগ আন্দোলন উঠাই ল’লে।
আইন অমান্য আন্দোলন: খিলাফট্ আন্দোলনৰ প্ৰতি সমৰ্থন দি জাতীয় কংগ্ৰেছে মুছলিম জনসাধৰণক স্বাধীনতা আন্দোলনলৈ আকৃষ্ট কৰিছিল। চাইমন কমিছনৰ ভাৰতৰ বাবে এখন সংবিদান প্ৰস্তুত কৰা কাৰ্যত কংগ্ৰেছ দলে বিৰোধিতা কৰিলে । ইয়াত এজনো ভাৰতীয় প্ৰতনিধি নাছিল। আনহাতেদি নেহৰুৰ প্ৰতিবেদনৰ ওপৰত বৃটিছ চৰকাৰে একো ব্যৱস্থা নল’লে। সেইবাবে লাহোৰত ১৯২১ চনত বহা কংগ্ৰেছ দলৰ অধিবেশনত পূৰ্ণ স্বৰাজৰ দাবী আৰু আইন অমান্য আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়।
১৯৩০ চনত গান্ধীয়ে আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ কৰে দাতি যাত্ৰাৰে। গান্ধীয়ে লোণ আইন ভংগ কৰিলে। সকলো লোককে অন্যায় আইন অমান্য কৰিবলৈ আৰু অন্যায় কৰ নিদিবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হ’ল। লগে লগে অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী অব্যাহত ৰখা হ’ল। গুজৰাট, বিহাৰ আৰু সংযুক্ত প্ৰদেশত কৰ দিয়াটো জনসাধাৰণে বন্ধ কৰিলে। ভাৰতৰ প্ৰতি অঞ্চলত আইন অমান্য আন্দোলন বিয়পি পৰিল। বৃটিছ চৰকাৰে কংগ্ৰেছ দলক বে আইনী ঘোষণা কৰিলে আৰু হাজাৰ হাজাৰ লোকক বন্দী কৰিলে।
গান্ধী-আউইন চুক্তি অনুসৰি আন্দোলন প্ৰত্যাহাৰ কৰা হ’ল আৰু ঘূৰণীয়া মেজমেল সফল নোহোৱাকৈ পুনৰ আইন অমান্য আন্দোলনৰ আৰম্ভ হ’ল। এই আন্দোলনত কংগ্ৰেছ দলে ভাৰতৰ পুৰুষ নাৰীসকলোকে স্বাধীনতা সংগ্ৰামত যোগদান কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিলে।
ভাৰতবৰ্ষক সাম্প্ৰদায়িক ভিত্তিত ভাগ কৰাৰ বাবে বৃটিছ প্ৰধানমন্ত্ৰী ৰামছে মেকডোনাল্ডে ১৯৩২ চনত সাম্প্ৰদায়িক বটোৱাৰাৰ কথা ঘোষণা কৰিছিল। কংগ্ৰেছ দলে ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰি ভাৰতবৰ্ষক ভাগ ভাগ কৰাটো বিচৰা নাছিল। গান্ধীয়ে আমৰণ অনশন আৰম্ভ কৰিলে। পুনা চুক্তি অনুসৰি হিন্দুৰ মাজত বিভাজন ৰোধ কৰা হ’ল। আইন অমান্য আন্দোলনৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে বৃটিছ চৰকাৰে ভাৰত শাসন আইন (১৯৩৫ চনত) গ্ৰহণ কৰিলে।
১৪। সুভাষচন্দ্ৰ বসু আৰু আজাদ হিন্দ ফৌজৰ ওপৰত আলোকপাত কৰা। (Through a light on Subhash Chandra Bose and Azad Hind Fauj.)
উত্তৰঃ নেতাজী সুভাষচন্দ্ৰ বসুৰ ১৮৯৭ চনত কটকত জন্মগ্ৰহণ কৰে। তেওঁ আছিল ভাৰতৰ জাতীয় আন্দোলনৰ সাহসী নেতা। তেওঁৰ পিতাকৰ নাম জানকিনাথ বসু। নেতাজীয়ে আই.চি.এচ. পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হৈছিল। তেওঁ ১৯২১ চনত গান্ধীৰ অসহযোগ আন্দোলনত যোগ দিয়ে। এই আন্দোলনত তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰি মাগুলিয়া জেললৈ পঠাই দিছিল। জেলত থাকোতে তেওঁ বংগদেশৰ বিধান সভালৈ নিৰ্বাচিত হৈছিল। তেওঁ কংগ্ৰেছৰ চৰমপন্থী দলৰ সভ্য আছিল আৰু এজন স্বাধীনতাৰ সাহসী যোদ্ধা হিচাপে অশেষ বৰঙণি আগবঢ়াইছিল। মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ১৯১৯ চনৰ ২০ মাৰ্চত অসহযোৰ মূল কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল।
বিদেশী বস্তু বৰ্জন, ইংৰাজী শিক্ষানুষ্ঠান বৰ্জন, ইংৰাজৰ উপাধি বৰ্জন, আদালত বৰ্জন নিৰ্বাচন বৰ্জন আদি কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে সভা-সমিতিৰ যোগেদি সমগ্ৰ ভাৰতত আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী বুজাই দি জনসাধাৰণক বৃটিছ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিবলৈ শক্তি আৰু অনুপ্ৰেৰণা যোগালে। ১৯২১ চনত গান্ধীজী অসমলৈ আহিছিল। ১৯২২ চনৰ ৫ ফেব্ৰুৱাৰীত চৌৰিচৌৰাত তীব্ৰ হিংসাত্মক ঘটনা ঘটে। যেতিয়া আন্দোলনৰ সমদল পথত আগবাঢ়ি গৈছিল তেতিয়া কিছুমান লোকে ২১ জন পুলিচ আৰু এজন সহকাৰী পুলিচ বিষয়াক আৰক্ষী চকীলৈ সোমাই দি জুই জ্বলাই দিয়া হৈছিল। এই ঘটনাটোকে চৌৰিচৌৰা ঘটনা বুলি কোৱা হয়। এই শোকাবহ ঘটনাৰ ফলস্বৰূপে গান্ধীজীয়ে ১৯২২ চনৰ ১২ ফেব্ৰুৱাৰীত অসহযোগ আন্দোলন স্থগিত ৰাখিলে। গান্ধীজী ইয়াৰ পিছত পুনৰ গঠনমূলক কাম ব্যস্ত হৈ পৰিল।
চৰকাৰে গান্ধীজীক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিলে আৰু শেষত ১৯২৪ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত মুক্তি দিলে। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে এই আন্দোলনে পূৰ্ব আগৰণ আনিলে। ইংৰাজ চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী ত্যাগ কৰিলে। ওকালতি কৰা নেতাসকলে ওকালতি বাদ দিলে সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৱে ICS ত্যাগ কৰিলে। চৌৰিচোৰাত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হোৱাত গান্ধীয়ে অসহযোগ আন্দোলন উঠাই ল’লে।
সুভাষ বসুয়ে সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা দাবী কৰিছিল। তেওঁ ব্ৰিটিছৰ লগত কোনো আলোচনা কৰাৰ নীতি পোষণ নকৰিছিল। ১৯৩৫ চনৰ আইন মতে যি প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ব শাসন প্ৰতিষ্ঠা হৈছিল তেওঁ অসন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰিছিল। তেওঁ ১৯৩৮ আৰু ১৯৩৯ চনত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সভাপতি নিৰ্বাচিত হৈছিল। তেওঁ সেনাপতি নিৰ্বাচিত হোৱাত কংগ্ৰেছৰ প্ৰবীণ নেতাসকলৰ লগত তেওঁৰ মতানৈক্য হোৱাত কংগ্ৰেছৰ সভাপতি পদ ইস্তাফা দি এই নতুন ফৰবাৰ্ড ব্লক দল গঠন কৰে।
নেতাজীৰ কাৰ্যকলাপত ব্ৰিটিছ চৰকাৰ সজাগ হৈ উঠে আৰু নেতাজীক নজৰবন্দী কৰি ৰাখে । নেতাজী ১৯৪১ চনত পলাই ভাৰতৰ পৰা বাৰ্লিন পায় গৈ। তাতে তেওঁ জাৰ্মানী জাপানৰ সহায়ত ভাৰতৰপৰা ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্য উচ্ছেদ কৰিবলৈ ছিঙ্গাপুৰত ১৯৪৩ চনত ‘আজাদ হিন্দু ফৌজ’ নামৰ এটা সৈন্য বাহিনী গঠন কৰে । তেওঁক ৰাসবিহাৰী বসুৱে এই কাৰ্যত সহায় কৰিছিল।
১৯৪৩ চনত আজাদ হিন্দ ফৌজৰ নেতৃত্ব বহন কৰি স্বাধীনতাৰ কাৰণে যুদ্ধ কৰিবলৈ সাজু হয়। তেওঁ ছিঙ্গাপুৰত আজাদ হিন্দ চৰকাৰ এটাও গঠন কৰে আৰু সেই সময়ৰ পৰা তেওঁ নেতাজী নামে প্ৰসিদ্ধ হয়। সুভাষ বসুৰ উদ্দেশ্য আছিল আজাদ হিন্দ ফৌজৰ সহায়ত আজাদ চৰকাৰ গঠন কৰা। এই সৈন্যবাহিনীয়ে জাপানী সৈন্যৰ লগহৈ মণিপুৰৰ উথকল অঞ্চলেদি সোমাই নাগা পাহাৰৰ কোহিমা পৰ্যন্ত আগবাঢ়ি আহে।
এই ফৌজৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল ভাৰতবৰ্ষক ব্ৰিটিছ কবলৰ পৰা মুক্ত কৰা। ১৯৪৩ চনত সুভাষ বসুৱে আজাদ। হিন্দ ফৌজ নামেৰে এটা সৈন্য বাহিনী গঠন কৰে। দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধত জাপান আৰু জাৰ্মানীৰ হাতত বন্দী হোৱা সৈন্যসকলক সংগঠন কৰি আজাদ হিন্দ নামৰ এটা বাহিনী গঠন কৰে। বসুৱে ভাৰতত ডমিনিয়ৰ ষ্টেটাক্সছাৰ বিৰোধিতা কৰিছিল। তেওঁৰ দাবী আছিল ভাৰতৰ সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা।
১৯৪৫ চনত জাপানে পৰাজয় বৰণ কৰাত আজাদ হিন্দ ফৌজেও ব্ৰিটিছৰ হাতত আত্মসমৰ্পণ কৰিবলৈ বাধ্য হয়। আজাদ হিন্দ ফৌজৰ বন্দীসকলৰ বিচাৰ কৰা হয় আৰু কিছুমানক মৃত্যুদণ্ডেৰে দণ্ডিত কৰি বাকীবোৰক মুক্তি দিয়ে। নেতাজীয়ে এই ফৌজৰ দ্বাৰা ভাৰতবৰ্ষক ব্ৰিটিছৰ কবলৰ পৰা মুক্তি কৰিবলৈ ব্ৰহ্মদেশেৰে ভাৰতবৰ্ষত উপস্থিত হয়। জাপানী সৈন্যৰ সহায়ত তেওঁৰ আজাদ হিন্দ ফৌজে অসমৰ পিনে অগ্ৰসৰ হয়। এই ফৌজে কোহিমাত প্ৰৱেশ কৰিলে, কিন্তু তাতকৈ বেছি অগ্ৰসৰ হ’ব নোৱাৰিলে। উত্তৰ ভাৰতৰ ইম্ফল, কোহিমা আদি ঠাইত ব্ৰিটিছৰ লগত আজাদ হিন্দু ফৌজৰ যুদ্ধত পৰাজিত হয়। ১৯৪৫ চনত জাপান ব্ৰিটিছৰ হাতত পৰাজিত হোৱাৰ পিছত আজাদ হিন্দ ফৌজেও আত্মসমৰ্পণ কৰিবলৈ বাধ্য হয়। ১৯৪৫ চনৰ ১৮ আগষ্টত টাইৱানৰ বিমান দুৰ্ঘটনাত সুভাষ বসুৰ মৃত্যু হয়।
১৫। ১৯৩৫ চনৰ ভাৰত চৰকাৰ আইনৰ মুখ্য বিষয়বস্তুসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss about the main themes of Government of India Act 1935.)
উত্তৰঃ ১৯৩৫ চনৰ আইনে ভাৰতৰ প্ৰদেশবোৰৰ বাবে স্বায়ত্ত শাসনৰ ব্যৱস্থা কৰে। এই আইনৰ ফলত প্ৰাদেশিক চৰকাৰবিলাকে নিজাববীয়াকৈ আইন প্ৰণয়ন কৰিব পাৰিব। কংগ্ৰেছ দলে ১৯৩৫ চনৰ আইন গ্ৰহণ কৰিলে আৰু ১৯৩৭ চনৰ প্ৰাদেশিক চৰকাৰৰ নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হ’ল। ১৫৮৫ খন আসনৰ ভিতৰত কংগ্ৰেছ দলে ৭১১ খন আসন লাভ কৰিবলৈ সমৰ্থ হ’ল। কংগ্ৰেছ দলে বোম্বে, মাদ্ৰাজ, উত্তৰ প্ৰদেশ, মধ্য প্ৰদেশ, বিহাৰ আৰু উৰিষ্যাত সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰিলে। মুছলিম লীগে মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ মাত্ৰ ৪.৮ শতাংশ ভোটহে লাভ কৰিলে। ৪ খন মুছলিম প্ৰধান ৰাজ্যত মুছলিম লীগে সংখ্যাগৰিষ্ঠতা নাপালে।
১৯৩৩ চনত চাইমন কমিছনৰ প্ৰতিবেদন আৰু মেজমেলবোৰৰ ভিত্তিত বৃটিছ চৰকাৰে যি শ্বেত পত্ৰ প্ৰকাশ কৰিছিল তাৰ উপৰত ভিত্তি কৰি লৰ্ড লিনলিথগ’ৰ সভাপতিত্বত বৃটিছ পাৰ্নিয়ামেণ্টৰ এটা যুটীয়া প্ৰচাৰ কমিটিয়ে ১৯৩৪ চনৰ অক্টোবৰ মাহত এখন প্ৰতিবেদন দাখিল কৰে। এই প্ৰতিবেদনৰ আধাৰত বৃটিছ পাৰ্লিয়ামেণ্টত যি বিধি উত্থাপন কৰা হৈছিল সিয়ে ১৯৩৫ চনৰ ২ অক্টোবৰৰ দিনা আইনত পৰিণত হৈ ভাৰত চৰকাৰ আইন’ নামে জনাজাত হয়। বৃটিছ শাসিত ভাৰতবৰ্ষৰ এইখনেই হ’ল আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ আইন যি আংশিকভাৱে স্বাধীন ভাৰতৰ সংবিধানতো অন্তৰ্ভুক্ত হৈছে।
প্ৰাদেশিক শাসনৰ ক্ষেত্ৰত ১৯৩৫ চনৰ আইনে গুৰুত্ব পৰিবৰ্তন সূচনা কৰে। পূৰ্বৰ দ্বৈত শাসন ব্যৱস্থাৰ অৱলুপ্তি ঘটোৱা হয় আৰু কাৰ্যপালিকাক কিছুমানে বিধানমণ্ডলৰ ওচৰত দায়িত্বশীল কৰা হয়। প্ৰাদেশিক বিষয়সূচীৰ অন্তৰ্ভুক্ত বিষয়বোৰ গৱৰ্ণৰে এখন মন্ত্ৰীসভাৰ জৰিয়তে শাসন কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰে। প্ৰাদেশিক বৰমূৰীয়া হিচাপে তেওঁ সংখ্যাগৰিষ্ঠ দলৰ নেতাজনৰ লগত আলোচনা কৰিব লাগিব। ১৯৩৫ চনৰ আইনে প্ৰাদেশিক গৱৰ্ণৰবোৰৰ ক্ষমতা নিৰ্দিষ্ট কৰিছিল। বৃটিছ চৰকাৰৰ পৰা প্ৰত্যক্ষভাৱে পোৱা এখন নিৰ্দেশাত্মক পত্ৰ অনুযায়ী তেওঁলোকে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিব পাৰিছিল। তেওঁলোকৰ কাৰ্যকাল আছিল পাঁচ বছৰ। এই আইনে গৱৰ্ণৰসকলৰ হাতত যথেষ্ট ক্ষমতা অৰ্পণ কৰে।
প্ৰাদেশিক স্বায়ত্ব শাসন প্ৰথমে ১৯৩৭ চনৰ ১ এপ্ৰিলৰ পৰা কাৰ্যকৰী কৰা হয়। ৮ খন প্ৰদেশত অন্তবৰ্তী চৰকাৰ গঠন কৰে কংগ্ৰেছ দৰে চৰকাৰ গঠন কৰাৰ কাৰণে দুটা চৰ্ত আৰোপ কৰিছিল। প্ৰথমটো চৰ্ত হ’ল গৱৰ্ণৰে তেওঁৰ হাতত ন্যস্ত থকা বিশেষ ক্ষমতা প্ৰয়োগ কৰিব নোৱাৰিব আৰু দ্বিতীয়তে মন্ত্ৰীসভাৰ পৰামৰ্শ গৱৰ্ণৰে নাকচ কৰিব নোৱাৰিব। ভাইচৰয়ৰ ওচৰত দাবী কৰা হ’ল। কংগ্ৰেছ কমিটিয়ে ১১ খন প্ৰদেশৰ ভিতৰত ৮ খন প্ৰদেশত কংগ্ৰেছ দলে চৰকাৰ গঠন কৰিলে। সিন্ধু প্ৰদেশত কংগ্ৰেছ সমৰ্থক মন্ত্ৰীসভা গঠন কৰা হয়।
১৯৩৫ চনৰ আইন অনুসৰি সিন্ধু আৰু উৰিষ্যাৰ দুখন প্ৰদেশৰ সংখ্যা এঘাৰখন। বোম্বাই, বংগ, বিহাৰ, উত্তৰ প্ৰদেশ, মাদ্ৰাজ আৰু অসম এই ছয়খন প্ৰদেশত এক কক্ষযুক্ত বিধানসভা স্থাপন কৰা হয়। বাকী পাঁচখন প্ৰদেশত এক কক্ষযুক্ত বিধান পৰিষদ স্থাপন কৰা হয়। উচ্চ সদনক বিধান পৰিষদ আৰু নিম্ন সদনক বিধানসভা বোলা হয়। প্ৰাদেশিক বিধান পৰিষদখন এখন স্থায়ী সদন। গৱৰ্ণৰে ইয়াক ভংগ কৰিব নোৱাৰে।
ইয়াৰ সদস্যসকলৰ এক তৃতীয়াংশই প্ৰত্যেক তিনি বছৰৰ মূৰে মূৰে অৱসৰ গ্ৰহণ কৰিব লাগিব। নিম্ন সদনৰ কাৰ্যকাল হ’ল পাঁচ বছৰ, কিন্তু গৱৰ্ণৰে ইচ্ছা কৰিলে নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ আগতে ইয়াৰ ভংগ কৰিব পাৰিছিল। প্ৰাদেশিক সদন দুটাৰ ক্ষমতা আছিল সমান, কিন্তু বিত্তবিষয়ক বিধি একমাত্ৰ নিম্ন সদনতহে উত্থাপিত হব পাৰিছিল। কংগ্ৰেছ দলে বিচাৰিছিল যে গৱৰ্ণৰে সংবিধান বিষয়ত হস্তক্ষেপ নকৰিব। কিন্তু মন্ত্ৰীৰ অসাংবিধানিক কাৰ্যত হস্তক্ষেপ কৰিব পাৰিব। অন্যান্য ডমিনিয়নত আৰু ইংলেণ্ডত মন্ত্ৰীসকলে আইন-শৃংখলাৰ বাবে দায়ী আছিল। প্ৰশাসনীয় বিষয়াসকলে সংখ্যালঘুৰ স্বাৰ্থৰ ৰক্ষণাবেক্ষণৰ বাবে দায়ী আছিল। কিন্তু গৱৰ্ণৰ সকলে এনে দায়িত্ব এধি দিবলৈ ইচ্ছুক নাছিল। এনেদৰে দায়িত্বশীল চৰকাৰৰ সফলতাত জটিলতা আহি পৰিল।
ইয়াৰ উপৰিও ৬ খন প্ৰদেশত সংখ্যাগৰিষ্ঠ দলে চৰকাৰ গঠন কৰিবলৈ অমান্তি হৈছিল তেতিয়া গৱৰ্ণৰে অন্তৱৰ্তী চৰকাৰ গঠন কৰিছিল আৰু আইন পালিকাৰ সন্মতি লোৱা নাছিল। আইন পালিকা আহ্বান কৰা নাছিল। এনেবোৰ কাৰণে সংঘাত বৃদ্ধি পাইছিল। এনেদৰে প্ৰথম অৱস্থাতে অচলাবস্থাই দেখা দিছিল। দীৰ্ঘদিনীয়া সংঘাতৰ পিছত ভাইচয়ে ঘোষণা কৰিলে যে চৰকাৰ আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত পাৰস্পৰিক সহযোগিতা ৰক্ষা কৰাৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হ’ব। মন্ত্ৰীসভা ভংগ কৰিব পৰা অপ্ৰয়োজনীয় সংঘাত দূৰ কৰিবলৈ যত্ন কৰা হ’ব। বিহাৰৰ গৱৰ্ণৰে ঘোষণা কৰিলে যে মন্ত্ৰীসভাৰ পৰামৰ্শমতে চলিব লগা সাংবিধানিক বাধ্যবাধকতা পৰাপক্ষত মানি চলা হ’ব।
ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছৰ কাৰ্যকৰী কমিটিয়ে ১৯৩৭ চনৰ ৭ জুলাই তাৰিখে মন্ত্ৰীসভাৰ দায়বদ্ধতা গ্ৰহণ কৰিলে। কিছুদিনৰ পিছতেই ৬ খন প্ৰদেশৰ কংগ্ৰেছ দলক মন্ত্ৰীসভা গঠন কৰিবলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰা হ’ল। অৱশেষত ১২ প্ৰদেশৰ ৮ খন কংগ্ৰেছ মন্ত্ৰীসভা গঠন কৰা হ’ল। ১৯৩৫ চনৰ চৰকাৰ আইনে দেশৰ কোনটো ৰাজনৈতিক দলকে সন্তুষ্ট কৰিব নোৱাৰিব। বোম্বেত বহা কংগ্ৰেছৰ মুকলি অধিৱেশনৰ ভাষণ প্ৰসংত সভাপতি ড” ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদে এই আইনৰ তীব্ৰ সমালোচনা কৰে। তেওঁ দেশীয় ৰাজ্যবোৰক প্ৰদেশবোৰৰ সৈতে একে শাৰীলৈ অনাৰ কুফল ফঁহিয়াই দেখুৱায়।
ফেডাৰেল চৰকাৰে দেশীয় ৰাজ্যবোৰৰ বাধ্যতামুলক নকৰাত দেশত অনৈক্যৰ বীজ বৈ গ’ল। গৱৰ্ণৰ জেনেৰেলৰ হাতত অধিক ক্ষমতা বৈ যোৱাতোও এই আইনৰ অন্য এক দুৰ্বলতা আছিল। পূৰ্ণ দায়িত্বশীল চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ বাট অনিৰ্দিষ্ট কাললৈ বন্ধ কৰা হৈছে বুলি মুছলিম লীগেও এই আইনৰ বিৰোধীতা কৰে। আনকি দেশীয় ৰাজ্যৰ ৰজাসকলেও তেওঁলোকৰ সাৰ্বভৌমত্ব ফেডাৰেল চৰকাৰৰ ক্ষতি হোৱাৰ আশংকাত পিছহোঁহকা দিলে।
গৱৰ্ণৰৰ ভূমিকাই আৰু স্ববিচাৰৰ ক্ষমতাই প্ৰাদেশিক চৰকাৰৰ কাৰ্যকাৰিতাত বা সৃষ্টি কৰিছিল। উত্তৰ প্ৰদেশ আৰু বিহাৰত মন্ত্ৰীসভাৰ পৰামৰ্শ গ্ৰহণ নকৰি ৰাজনৈতিক বন্দীক গৱৰ্ণৰে মুক্তি নিদিলে। হিন্দু প্ৰদেশ, বেংগল, উত্তৰ পশ্চিম প্ৰদেশত গৱৰ্ণৰসকলে মুছলিম লীগৰ প্ৰতি অধিক অনুগ্ৰহ দেখুৱাইছিল। মুছলিম লীগৰ সংখ্যাগৰিষ্ঠতা নাছিল যদিও সেই দলক শাসনত অধিষ্ঠিত কৰিবলৈ যত্ন কৰিছিল।
১৬। ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত মহাত্মা গান্ধীৰ ভূমিকা মূল্যায়ন কৰা। (Assess the role of Mahatma Gandhi in Indian National Movement.)
উত্তৰঃ ১৯১৯ চনৰ পিছৰে পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনে মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত সমগ্ৰ ভাৰততে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল। ফলত স্বাধীনতা আন্দোলনে জাতীয় চৰিত্ৰ লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। ১৯১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহত ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ৰাওলাট আইন গ্ৰহণ কৰি আন্দোলন। দমনৰ ব্যৱস্থা ল’লে। তাৰ প্ৰতিবাদতে জাতীয় কংগ্ৰেছে এনে আইন বাতিল কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। কিন্তু ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ অমনোযোগী মনোভাবে জাতীয় কংগ্ৰেছ দলত অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰালে।
মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ১৯১৯ চনৰ ২০ মাৰ্চত অসহযোৰ মূল কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। বিদেশী বস্তু বৰ্জন, ইংৰাজী শিক্ষানুষ্ঠান বৰ্জন ইংৰাজৰ উপাধি বৰ্জন, আদালত বৰ্জন নিৰ্বাচন বৰ্জন আদি কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে সভা-সমিতিৰ যোগেদি সমগ্ৰ ভাৰতত আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী বুজাই দি জনসাধাৰণক ব্ৰিটিছ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিবলৈ শক্তি আৰু অনুপ্ৰেৰণা যোগালে। ১৯২১ চনত গান্ধীজী অসমলৈ আহিছিল। ১৯২২ চনৰ ৫ ফেব্ৰুৱাৰীত চৌৰিচৌবাত তীব্ৰ হিংসাত্মক ঘটনা ঘটে।
যেতিয়া আন্দোলনৰ সমদল পথত আগবাঢ়ি গৈছিল তেতিয়া কিছুমান লোকে ২১ জন পুলিচ আৰু এজন সহকাৰী পুলিচ বিষয়াক আৰক্ষী চকীলৈ সোমাই দি জুই জ্বলাই দিয়া হৈছিল। এই ঘটনাটোকে চৌৰিচৌৰা ঘটনা বুলি কোৱা হয়। এই শোকাৱহ ঘটনাৰ ফলস্বৰূপে গান্ধীজীয়ে। ১৯২২ চনৰ ১২ ফেব্ৰুৱাৰীত অসহযোগ আন্দোলন স্থগিত ৰাখিলে। গান্ধীজী ইয়াৰ পিছত পুনৰ গঠনমূলক কামত ব্যস্ত হৈ পৰিল।
চৰকাৰে গান্ধীজীক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিলে আৰু শেষত ১৯২৪ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত মুক্তি দিলে। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে এই আন্দোলনে পূৰ্ব জাগৰণ আনিলে। ইংৰাজ চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী ত্যাগ কৰিলে। ওকালতি কৰা নেতাসকলে ওকালতি বাদ দিলে। সুভাস চন্দ্ৰ বসুৱে ICS ত্যাগ কৰিলে। চৌৰিচোৰাত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হোৱাত গান্ধীয়ে অসহযোগ আন্দোলন উঠাই ল’লে।
খিলাফৎ আন্দোলনৰ প্ৰতি সমৰ্থন দি জাতীয় কংগ্ৰেছে মুছলিম জনসাধাৰণক স্বাধীনতা, আন্দোলনলৈ আকৃষ্ট কৰিছিল। চাইমন কমিছনৰ ভাৰতৰ বাবে এখন সংবিধান প্ৰস্তুত কৰা কাৰ্যত কংগ্ৰেছ দলে বিৰোধিতা কৰিলে । ইয়াত এজনো ভাৰতীয় প্ৰতিনিধি নাছিল। আনহাতেদি নেহৰৰ প্ৰতিবেদনৰ ওপৰত ব্ৰিটিছ চৰকাৰে একে ব্যৱস্থা নল’লে। সেইবাবে লাহোৰত ১৯২৯ চনত বহা কংগ্ৰেছ দলৰ অধিৱেশনত পূৰ্ণ স্বৰাজৰ দাবী আৰু আইন অমান্য আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়।
১৯৩০ চনত গান্ধীয়ে আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ কৰে আৰু দাণ্ডি যাত্ৰাৰে গান্ধীয়ে লোন আইন ভংগ কৰিলে। সকলো লোকক অন্যায় আইন অমান্য কৰিবলৈ আৰু অন্যায় কৰ নিদিবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হ’ল। লগে লগে অসহযোগৰ কাৰ্যসূচী অব্যাহত ৰখা হ’ল। গুজৰাট, বিহাৰ আৰু সংযুক্ত প্ৰদেশত কৰ দিয়াটো জনসাধাৰণে বন্ধ কৰিলে। ভাৰতৰ প্ৰতি অঞ্চলত আইন অমান্য আন্দোলন বিয়পি পৰিল। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে কংগ্ৰেছ দলক বে-আইনী ঘোষণা কৰিলে আৰু হাজাৰ হাজাৰ লোকক বন্দী কৰিলে।
গান্ধী-আৰউইন চুক্তি অনুসৰি এই আন্দোলন প্ৰত্যাহাৰ কৰা হ’ল আৰু ঘূৰণীয়া মেজ-মেল সফল নোহোৱাত পুনৰ আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ হ’ল। এই আন্দোলত কংগ্ৰেছ দলে ভাৰতৰ পুৰুষ নাৰী সকলোকে স্বাধীনতা সংগ্ৰমাত যোগদান কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিলে। ভাৰতবৰ্ষক সাম্প্ৰদায়িক ভিত্তিক ভাগ কৰাৰ বাবে বৃটিছ প্ৰধানমন্ত্ৰী ৰামছে মেকডোনাল্ডে ১৯৩২ চনত সাম্প্ৰদায়িক বটোৱাৰাৰ কথা ঘোষণা কৰিছিল। কংগ্ৰেছ দলে ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰি ভাৰতবৰ্ষক ভাগ ভাগ কৰাটো বিচৰা নাছিল। গান্ধীয়ে আমৰণ অনশন আৰম্ভ কৰিলে। পুণা চুক্তি অনুসৰি হিন্দুৰ মাজত বিভাজন ৰোধ কৰা হ’ল। আইন অমান্য আন্দোলনৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ভাৰত শাসন আইন ১৯৩৫ চনত গ্ৰহণ কৰিলে।
দ্বিতীয় মহাযুদ্ধত ভাৰতবাসীৰ সমৰ্থন পাবৰ বাবে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে টাৰ্ফোড- ক্ৰিপছ মিছন ভাৰতলৈ পঠালে । এই মিছনে এক ঘোষণাপত্ৰৰ যোগেদি ভাৰতক ডমিনিয়ন ষ্টেটাচ দিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল। কোনো ৰাজ্যই ইচ্ছা কৰিলে ভাৰত যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা ওলাই যোৱাৰ অধিকাৰ থকা প্ৰস্তাৱটো ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছে নাকচ কৰিলে।
১৯৪২ চনৰ আগষ্ট মাহত বোম্বেত বহা কংগ্ৰেছ অধিৱেশনত ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়। গান্ধীজীয়ে কৰিম বাণী প্ৰচাৰ কৰিলে ভাৰতৰ জনসাধাৰণক স্বাধীনতা অৰ্জন কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে সৰহসংখ্যক কংগ্ৰেছী নেতাক বন্দী কৰিলে। প্ৰথমে এই আন্দোলন বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শনতে আবদ্ধ আছিল। পিছলৈ এই আন্দোলনে হিংসাত্মক ৰূপ ধাৰণ কৰিলে। ডাকঘৰ, থানা আৰু ৰে’ল ষ্টেচনত আক্ৰমণ চলিল আৰু অন্যান্য পশ্চাদঘাটি দলীয় কৰ্মত লিপ্ত হ’ল। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে দমন নীতি গ্ৰহণ কৰিলে।
জাতীয় কংগ্ৰেছৰ শক্তিশালী আন্দোলনে যেনেকৈ ভাৰতবাসীৰ মাজত জাতীয় চেতনা বৃদ্ধি। কৰি স্বাধীনতাৰ বাবে ত্যাগ কৰিবলৈ উদ্বুদ্ধ কৰিছিল তেনেকৈ ইংৰাজ চৰকাৰকো ভাৰতৰ স্বাধীনতা প্ৰদক্ষেপ ল’বলৈ বাধ্য কৰাইছিল। ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ ফলত ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতবৰ্ষৰ বাবে সংবিধান সভা গঠন আৰু অস্থায়ী চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ বাট মুকলি কৰিছিল। মহম্মদ আলী জিন্নাৰ আঁকোৰগোজ পাকিস্তানৰ দাবী আৰু প্ৰত্যক্ষ সংগ্ৰামৰ দিনৰ হত্যালীলই ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছক দ্বি-খণ্ডিত কৰি স্বাধীনতা পোৱাত মাস্তি কৰালে। গান্ধীৰ অনিচ্ছা সত্ত্বেও ভাৰতবৰ্ষ দ্বি-খণ্ডিত হ’ল।
ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে ৬২ বছৰ ধৰি ব্ৰিটিছৰ অধীনত ভাৰতবাসীৰ মাজত জাতীয় চেতনাৰ বীজ সিঁচি ছিল। জাতীয় চেতনাৰ জনসাধাৰণক উদ্বুদ্ধ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছে ইংৰাজৰ সাম্ৰাজ্যবাদী শাসনৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিছিল আৰু শেষত জয়ী হৈছিল। ইয়াৰে ২৫ বছৰ কাল মহা গান্ধীৰ পথ প্ৰদৰ্শনত ভাৰৰ জনসাধাৰণে স্বাধীনতাৰ হকে ত্যাগ আৰু সংগ্ৰাম কৰিছিল। ১৯৪৭ চনৰ ১৫ আগষ্টত ভাৰতে ভাৰত আৰু পাকিস্তান নামৰ দুখন পৃথক ৰাষ্ট্ৰৰ নামকৰণেৰে স্বাধীনতা লাভ কৰিলে। অকল সিমানেই নহয়। স্বাধীন ভাৰতৰ মাটিত এবছৰ পূৰ্ণ নহওঁতেই এক ভাৰতীয় আততায়ীৰ গুলীত এইজনা মহামানবে প্ৰাণ দিবলগীয়া হ’ল।
১৭। ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ ওপৰত এটা টোকা প্ৰস্তুত কৰা। (Prepare a note on Quit Indian Movement of India.)
উত্তৰঃ দ্বিতীয় মহাযুদ্ধই যেতিয়া ইংৰাজসকলক সংকটত পেলাইছিল তেতিয়া ভাৰতবাসীৰ সমৰ্থন লাভৰ আশাৰে ইংৰাজ চৰকাৰে ক্ৰিপছ প্ৰস্তাব আগবঢ়াইছিল। এই প্ৰস্তাবত যুদ্ধৰ শেষত ভাৰতক ডমিনিয়ন ষ্টেটাচ দিয়া আৰু ইয়াৰ বাবে এখন সংবিধান সভা গঠনৰ প্ৰস্তাব আছিল। কিন্তু প্ৰদেশসমূহে ইচ্ছা কৰিলে যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা ওলাই যোৱাৰ অধিকাৰ থকা দফাটোত ভাৰতবাসী সন্তুষ্ট নহ’ল।
বাধাত বহা কংগ্ৰেছৰ কাৰ্যকৰী সভাই ১৯৪২ চনৰ জুলাই মাহত ইংৰাজৰ ভাৰত ত্যাগ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিলে আৰু ৮ আগষ্টৰ সাধাৰণ সভাই প্ৰস্তাৱটো গ্ৰহণ কৰিলে। এই প্ৰস্তাৱ অনুসৰিয়েই ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন আৰম্ভ হ’ল।
এই প্ৰস্তাৱটোত উল্লেখ কৰা হৈছিল যে অনতিপলমে ভাৰতবৰ্ষত বৃটিছ শাসনৰ অন্ত পেলোৱাটো ভাৰত আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ উভয়ৰ বাবে অপৰিহাৰ্য। ভাৰতে মুক্তিলাভ কৰিলে এখন সাময়িক চৰকাৰ গঠন কৰি ৰাষ্ট্ৰ সংঘাতত যোগদান কৰিব। চৰকাৰে সকলোৰে গ্ৰহণযোগ্য হোৱাকৈ এখন সংবিধান প্ৰণয়ন কৰিবৰ বাবে সংবিধান কমিটি গঠন কৰিব। এই সংবিধানত ভাৰতক যুক্তৰাষ্ট্ৰ কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰি অংগ ৰাজ্যবিলাকৰ অৱশিষ্ট ক্ষমতাৰ সৈতে অধিক ক্ষমতা প্ৰদান কৰা হব।
প্ৰস্তাৱটোত মহাত্মা গান্ধীক ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনতক নেতৃত্ব দিয়াৰ বাবে অনুৰোধ জনোৱা হয়। গান্ধীয়ে জনসাধাৰণক উদ্দেশ্য কৰি কৈছিল। আপোনালোক সকলোৱে এই মুহূৰ্তৰ পৰা নিজকে স্বাধীন পুৰুষ বা মহিলা বুলি ধৰি লওঁক আৰু তেনেদৰে সকলো কাম কৰক। আমি কৰিম কিম্বা মৰিম।
পিছদিনা পুৱাৰ ভাগতে বৃটিছ চৰকাৰে মহাত্মা গান্ধীকে প্ৰমুখে কৰি কংগ্ৰেছৰ অন্যান্য নেতাসকলক আটক কৰিলে। লগে লগে কংগ্ৰেছকো বে-আইনী বুলি ঘোষণা কৰিলে। জনসাধাৰণৰ পথ প্ৰদৰ্শক নাছিল। সেইবাবে তেওঁলোকে নিজস্ব ভাব অনুসৰি আন্দোলনৰ কাৰ্যব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিয়ে। চৰকাৰৰ দমনমূলক ব্যৱস্থা বাঢ়ি গ’ল। জনসাধাৰণেও কঠোৰ মনোভাৱ গ্ৰহণ কৰিলে।
প্ৰথম অৱস্থাত আন্দোলন শান্তিপূৰ্ণ আছিল। বিভিন্ন ঠাইত বিক্ষোভ প্ৰদৰ্শন শোভাযাত্ৰা আৰু সভা শান্তিপূৰ্ণভাৱে অনুস্থিত হৈছিল। বিভিন্ন কল-কাৰখানাবিলাকত শ্ৰমিকে অসহযোগ কৰিছিল। ঠায়ে ঠায়ে বিক্ষোভকাৰী জনতাৰ ওপৰত পুলিচে লাঠি চালনা আৰু গুলিচালনাও কৰিছিল। চৰকাৰৰ কঠোৰ দমনমূলক ব্যৱস্থাই জনসাধাৰণৰ ক্ষোভ বৃদ্ধি কৰিছিল আৰু বহুতো লোকে হিংসাৰ পথ বাচি লৈছিল। থানা, ডাকঘৰ আৰু ৰেল ষ্টেচনত জনসাধাৰণে আক্ৰমণ কৰিলে আৰু জ্বলাই দিলে।
অসমতো গহপুৰৰ কনকলতা, মুকুন্দ কাকতি পুলিচৰ গুলিত নিহত হ’ল। ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন ঠাইৰ দৰে অসমতো বেল লাইন বগৰোৱা আদি ঘটনা সংঘটিত হৈছিল।
দেশৰ বিভিন্ন ঠাইত টেলিফোন লাইন কাটি দিয়া হ’ল, বেল লাইন উঠাই দিয়া হ’ল। খেতিয়কসকলে মাটিৰ খাজনা দিয়া বন্ধ কৰিলে। জয়প্ৰকাশ নাৰায়ণ, ৰাম মনোহৰ লোহিয়া আৰু আচফ আলি আদি নেতাই সন্ত্ৰাসবাদী কাৰ্যত আগভাগ লৈছিল।
চৰকাৰী বাতৰি অনুসৰি প্ৰায় ২৩০ টা ৰেল ষ্টেচন ধ্বংস হৈছিল, ৫০০ ডলাৰৰ আৰু ১৫০ টা পুলিচ চকী আক্ৰমণ হৈছিল। চৰকাৰে ৫৩৮ বাৰ গুলি চলাইছিল আৰু প্ৰায় ১৪০ জন লোকে প্ৰাণ হেৰুৱাইছিল। প্ৰায় ২৬ হেজাৰ লোকক আটক কৰা হৈছিল।
বৃটিছ চৰকাৰে অভূতপূৰ্ব আইন শৃংখলা পৰিস্থিতিৰ বাবে মহাত্মা গান্ধী আৰু কংগ্ৰেছ দলক জগৰীয়া কৰিছিল। ভাৰতীয় সমাজবাদী দলে এই আন্দোলনত উল্লেখযোগ্য ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। গান্ধীয়ে বৃটিছ চৰকাৰক হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিবৰ বাবে ১৯৪৩ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত জেলৰ ভিতৰত ২১ দিনীয়া ঐতিহাসিক অনশনৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল। সমগ্ৰ দেশতে মহাত্মা গান্ধীৰ মুক্তিৰ বাবে আবেদন জনাইছিল কিন্তু মুছলিম লীগে এইক্ষেত্ৰত নিজৰ স্থিতি পাকিস্তানৰ দাবীত কেন্দ্ৰীভূত কৰিছিল।
আন্দোলন পৰিচালনা কৰা নেতাৰ অভাৱত আন্দোলন বিস্তৃত হ’লেও সুসংবদ্ধ নাছিল। আন্দোলন দমন হোৱাৰ পাছত ১৯৪৪ চনৰ মে মাহত গান্ধীজীক মুক্তি দিয়া হয়।
১৯৪২ চনৰ আন্দোলনৰ দুটা কথা প্ৰতীয়মান কৰিলে। এটা হ’ল বৃটিছ সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিশুদ্ধ ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ স্বাধীন হোৱাৰ অদম্য হেঁপাহ স্বাধীনতা লাভৰ বাবে মানুহে কিমান ত্যাগ স্বীকাৰ কৰিব পাৰে, কিমান কষ্ট লাঞ্ছনা সহ্য কৰিব পাৰে তাৰেই প্ৰমাণ। দ্বিতীয়তে, বৃটিছ সম্ৰাজ্যবাদী চৰকাৰে ভালদৰে বুজিলে যে বিশাল দেশৰ জনসাধাৰণক এনেদৰে দমন কৰি শাসন কৰিব নোৱাৰি। ১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পাছত এই আন্দোলনেই বৃটিছ চৰকাৰক কঁপাই তুলিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনক বহুতে বিফল হোৱা বুলি অভিহিত কৰিলেও ইয়াৰ ইতিবাচক দিশ গুৰুত্বপূৰ্ণ। ১৯৪৭ চনৰ স্বাধীনতা ভেটি ৰচনা কৰাত এই আন্দোলনৰ অৱদান স্বীকাৰ কৰিবই লাগিব। বৃটিছ চৰকাৰে অনুভৱ কৰিছিল যে নিজৰ জীৱনক তুচ্ছ জ্ঞান কৰি স্বতঃস্ফুৰ্তভাবে আন্দোলনত যোগদান কৰা জনসাধাৰণক বশ কৰি অহা সম্ভব নহয়। সেইবাবেই যদি শাস্তিপূৰ্ণভাবে ক্ষমতা হস্তান্তৰ কৰিবলৈ সোনকালে ব্যৱস্থা নকৰে, তেতিয়াহলৈ বৃটিছক বহিষ্কাৰ কৰিবৰ কাৰণে ভাৰতীয়সকলে এক তীব্ৰ আন্দোলন গঢ়ি তুলিব পাৰে।
১৮। সুভাষ চন্দ্ৰ বসু আৰু ভাৰতীয় জাতীয় সেনা বাহিনীৰ ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনত অৱদানৰ বিষয়ে এটি মূল্যাংকন কৰা। (Assess the contribution of Subhash Chandra Bose and Indian National Army in the National Movement of India.)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ জাতীয় আন্দোলনৰ ইতিহাসত সুভাষ চন্দ্ৰ বসু আৰু ভাৰতৰ জাতীয় বাহিনীয়ে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান দখল কৰিছে। ১৮৯৭ খ্ৰীতে কটকত সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৰ জন্ম হয়। ১৯২০ খ্ৰীঃত ভাৰতীয় অসামৰিক সেৱাৰ পৰীক্ষাত চতুৰ্থ স্থান দখল কৰি অসাধাৰণ প্ৰতিভাৰ পৰিচয় দিয়ে। কিন্তু ১৯২১ খ্ৰীঃত তেওঁ ভাৰতীয় অসামৰিক সেবা ইস্তাফা দিয়ে আৰু দেশৰ বাবে। নিজৰ জীৱন সম্পূৰ্ণভাবে উচৰ্গা কৰিবলৈ আগবাঢ়ি আহে। গান্ধীজীৰ দ্বাৰা আহ্বান দিয়া অসহযোগ আন্দোলন আকস্মিকভাবে প্ৰত্যাহাৰ কৰা কথাক লৈ সুভাষ চন্দ্ৰ বসু আৰু মহাত্মা গান্ধীৰ সৈতে কিছু মতবিৰোধীৰ সৃষ্টি হয়।
তেওঁ স্বৰাজ পাৰ্টি গঠনৰ ক্ষেত্ৰত দেশবন্ধু চিত্তৰঞ্জন দাসলৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ সহযোগিতা আগবঢ়াই আৰু দলটোৱে প্ৰকাশ কৰা ফক্সৱাৰ্ড নামৰ কাকতখনৰ সম্পাদক হয়। ১৯২৮ খ্ৰীঃত জৱাহৰলাল নেহৰুৰ সহযোগত তেওঁ ইণ্ডিপেণ্ডেণ্ট লীগ গঢ়ি তোলে। ১৯৩৯ খ্ৰীঃ ডিচেম্বৰ মাহত অনুষ্ঠিত লাহোৰ সন্মিলনত পূৰ্ণ স্বাধীনতাৰ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ পাছত বসুৱে কংগ্ৰেছত পুনৰ যোগদান কৰে।
তেওঁৰ বিপ্লৱী দৃষ্টিভংগীৰ বাবে গান্ধীজীৰ সৈতে তেওঁৰ কিছু মতবিৰোধ হবলৈ ধৰে। স্বাধীনতা প্ৰাপ্তিৰ বাবে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে এক সুনিৰ্দিষ্ট তাৰিখ ঘোষণা কৰাটো তেওঁ বিচাৰিছিল। কংগ্ৰেছৰ ত্ৰিপুৰা সন্মিলনত তেওঁ সভাপতি হিচাপে নিৰ্বাচিত হৈছিল যদিও গান্ধীৰ সৈতে দৃষ্টিভংগীৰ বিৰোধিতা হোৱা হেতুকে তেওঁ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ ত্যাগ কৰে আৰু ১৯৩৯ খ্ৰী: ফৰ’ ৱাৰ্ড ব্লক গঠন কৰে। অতি কম দিনৰ ভিতৰতে এক বৃহৎ সংখ্যক যুৱকে এই দলত যোগ দিয়ে। নেতাজী সুভাষ চন্দ্ৰ বসু এনে সময়তে বীৰ চাভাৰকাৰৰ সান্নিধ্যলৈ আহে। বীৰ চাভাৰকাৰে তেওঁক ভাৰত ত্যাগ কৰি কোনো এক বিদেশ ভূমিৰ পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা হকে কাম কৰিবলৈ অনুপ্ৰেৰণা যোগায়। কিন্তু ১৯৪০ খ্ৰীঃত ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা নিয়মৰ অধীনত তেওঁক গ্ৰেপ্তাৰ কৰা হয় আৰু কলিকতাৰ প্ৰেসিডেন্সি জেলত তেওঁক কাৰাৰুদ্ধ কৰা হয়। পাছলৈ তেওঁক গৃহবন্দী কৰি ৰখা হয় কিন্তু তেওঁ ১৯৪১ খ্ৰীঃত ছদ্মবেশত বাৰ্লিনলৈ পলাই গৈছিল। তেওঁ জাৰ্মানীত লিবাৰেশ্বন আমী গঠন কৰে আৰু বাৰ্লিন ৰেডিঅ’ৰ যোগেদি বৃটিছ চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে প্ৰচাৰ চলাই জাৰ্মানীত থকা সময়তে তেওঁ ‘নেতাজী’ নামেৰে জনাজাত হয়। ইতিমধ্যে ১৯৪১ খ্ৰীঃত জাপানে জাৰ্মানীৰ সপক্ষে যুদ্ধত যোগ দিয়ে। সুভাষ চন্দ্ৰ বসু জাৰ্মানীৰ পৰা জাপানলৈ যাত্ৰা কৰে। ১৯৪৩ খ্ৰীঃত ২০ জুনত আৰু এজন ভাৰতীয় বিপ্লৱী ৰাম বিহাৰী বসুৱে সুভাষ চন্দ্ৰ বসুক টকিঅ ত ভাৰতীয় জাতীয় বাহিনীৰ অধিনায়ক পদ অৰ্পণ কৰে।
১৯৪৩ চনৰ চৰ অক্টোবৰত আই এন এখ সৰ্বাধিনায়ক হিচাপে নেতাজীয়ে ছিংগাপুৰত স্বাধীন ভাৰতৰ আজাদ হিন্দ চৰকাৰ গঠন কৰে। ১৯৪৪ চনত জানুৱাৰী মাহত ৰেংগুণত আজাদ হিন্দ চৰকাৰৰ মুখ্য কাৰ্যালয় স্থাপন কৰা হয়। সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৱে ভাৰতীয় জাতীয় বাহিনীক গান্ধী আজাদ, নেহৰু, সুভাষ আৰু ঝান্সিৰ ৰাণী বিগ্ৰেড নামেৰে বিভক্ত কৰিছিল আৰু ভাৰত মাতৃক দাসত্বৰ শিকলিৰ পৰা মুক্তি দিবলৈ কাম কাজ তীব্ৰতৰ কৰি তুলিছিল। ভাৰতীয় জাতীয় বাহিনীয়ে ‘দিল্লী চলো’ আৰু ‘জয় হিন্দ’ যুদ্ধ ধ্বনিৰে অসম আৰু মণিপুৰৰ সীমালৈ আগুৱাই আহিল। ১৯৪৪ খ্ৰীঃত ফেব্ৰুৱাৰী মাহত ভাৰতীয় জাতীয় বাহিনীয়ে বৃটিছৰ দখলৰ পৰা কহিমা, পালেল, টিদ্দিক আদি ঠাই সফলতাৰে অধিকাৰ কৰে। ১৯৪৪ চনৰ মাৰ্চত তেওঁৰ সেনাবাহিনীয়ে ইম্ফল পায়গৈ আৰু ভাৰত ভূমিৰ ২৫০ বৰ্গ কিঃমিঃ এলেকা মোকলাবলৈ সক্ষম হয়।
কিন্তু অকাম্মাতে সকলো সলনি কৰিলে। ১৯৪৪ দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধত জাপানে পৰাজয় বৰণ কৰে আৰু ইয়াৰ প্ৰভাৱ ভাৰতীয় জাতীয় বাহিনীতো পৰে। মিত্ৰ বাহিনীয়ে ব্ৰহ্মাদেশ সদৰ ৰোগুণ নিজৰ নিয়ন্ত্ৰণলৈ অনাত ভাৰতীয় জাতীয় বাহিনীয়ে ব্ৰহ্মদেশ ত্যাগ কৰিবলগা হক্সল। ভাৰতীয় জাতীয় বাহিনীৰ সৰহ সংখ্যক সেনা আৰু বিষয় কাৰাৰুদ্ধ হ’ল। টকিঅ’ৰ পৰা বেংককলৈ যোৱা পথত ফৰমোদা দ্বীপত হোৱা এক বিমান দুৰ্ঘটনাত নেতাজীৰ মৃত্যু হোৱা বুলি খবৰ প্ৰকাশ পালে।
এইদৰে দেখা যায় ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামত নেতাজী সুভাষ চন্দ্ৰ বসুৰ অৱদান অতুলনীয়। তেওঁ আছিল এগৰাকী অমৰ সৈনিক। যদিও তেওঁ তাৎক্ষণিক লক্ষ্যত উপনীত হ’ব পৰা নাছিল তথাপি তেওঁৰ কৰ্মৰাজীয়ে দেশখনক স্বাধীনতাৰ দুৱাৰ দলিলৈ কাষ চপাই আনিছিল।
১৯। এনি বেচান্তে ভাৰতীয় সমাজ সংস্কাৰত আগবঢ়োৱা বৰঙণিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।(Contribution of Annie Besant in Indian Social Reforms Discuss.)
উত্তৰঃ এনি বেচাণ্ডৰ জন্ম হৈছিল ১৮৪৭ খ্ৰীঃত। পাঁচ বছৰৰ বয়সতে তেওঁৰ পিতৃৰ মৃত্যু হয়। সেয়ে তেওঁ শিশুকাল আৰু কুমাৰীকাল অতি দুখতে অতিবাহিত কৰিবলগীয়া হৈছিল। পিছত ১৮৬৭ খ্ৰীঃ এজন ধর্মযাজকৰ লগত তেওঁৰ বিবাহ হয়। কিন্তু তেওঁৰ বৈবাহিক জীৱনো শান্তিপূর্ণ নাছিল। তেওঁৰ স্বামী আছিল অতি ধর্মভীৰ আৰু অন্ধবিশ্বাসী, তেওঁ কেতিয়াও যুক্তিক বেছি মূল্য দিয়া নাছিল। কিন্তু এনি বেচাস্ত ধার্মীক হ’লেও তেওঁ আছিল নাস্তিক। অত্যন্ত অশাস্তি ভোগ কৰি এসময়ত তেওঁ আত্মহত্যাৰ কথা ভাবিছিল। পিছত স্বামীক ত্যাগ কৰি মানৱ জাতিৰ কল্যাণৰ বাবে জীৱন উছৰ্গা কৰিবলৈ সিদ্ধান্ত ল’লে।
এনি বেচান্ত থিওছ’ফিকেল চ’চাইটিত যোগদান কৰি অতীন্দ্ৰিয়বাদী হৈ পৰে। তেওঁ ১৮৯৩ খ্ৰীঃত ভাৰতলৈ আহি এইদেশৰ ধৰ্মীয় আৰু সমাজ-সংস্কাৰৰ কামত আত্মনিয়োগ কৰে পিছত তেওঁ থিওছ ফিকেল চ’চাইটিৰ সভাপতি হৈছিল আৰু কেইবাবাৰো ১৯০৮ আৰু ১৯১৩ চনৰ ভিতৰত ইংলেণ্ডলৈ গৈছিল। তেওঁ আইছি হ মৰুল আন্দোলনৰ বিষয়ে গভীৰ অধ্যয়ন কৰি ভাৰততো এই আন্দোলনৰ প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ প্ৰচেষ্টা চলায়। ১৯১৪ চনত তেওঁ ভাৰতৰ ৰাজনীতিত প্ৰৱেশ কৰে। প্ৰাচীন ভাৰতৰ সংস্কৃতি, সাহিত্য আৰু ধৰ্মৰ বিষয়ে তেওঁৰ গভীৰ জ্ঞান আছিল।
ধৰ্মৰ বিষয়ে তেওঁৰ গভীৰ জ্ঞান আছিল। ধৰ্মৰ ক্ষেত্ৰত বিভাজন আৰু বিদ্বেষ দেখি তেওঁ বৰ দুখ পাইছিল। তেওঁ লিখনিৰ সহায়ত জীৱন নিৰ্বাহ কৰিবলৈ ল’লে। লাহে লাহে তেওঁ সমাজ সংস্কাৰৰ ভূমিকাণ্ড গ্রহণ কৰিলে। দিয়াচলাই কাৰখানাত কাম কৰা ইংৰাজ ছোৱালীহঁতৰ অধিকাৰৰ বাবে তেওঁ প্ৰচেষ্টা চলাইছিল। ভাৰতৰ বহুবোৰ পণ্ডিতে তেওঁৰ হিন্দু দর্শন সম্পর্কে গভীৰ জ্ঞান দেখি নিজেই লজ্জিত হৈছিল। তেওঁ ভাগৱত গীতাখন ইংৰাজী লৈ ভাঙনি কৰিছিল। বেনাৰ্চত হিন্দু স্কুল আৰু কলেজ স্থাপন কৰিছিল। পিচত এই অনুষ্ঠান হিন্দু বিশ্ব বিদ্যালয়ত পৰিণত হৈছিল।
এনি বেচাস্ত হ’মৰুল লীগ স্থাপন কৰে, ১৯২৬ চনত তেওঁ কংগ্ৰেছৰ চৰমপন্থী আৰু নমপন্থীসকলৰ মাজত এটি আপোচ মীমাংসা স্থাপন কৰিবলৈ সমৰ্থ হয়। তেওঁ communal নামৰ এখন সাদিনীয়া আৰু New India নামে এখন দৈনিক বাতৰি কাকত সম্পাদনা কৰিছিল। তেওঁৰ কাৰ্যকলাপৰ বাবে ইংৰাজ চৰকাৰ বিভক্ত হৈ পৰিছিল। সেয়ে বাড়িয়া আৰু অৰুণ্ডেলৰ লগত ১৯১৭ চনত কাৰাদণ্ড দিয়ে। ইয়াৰ ফলত তেওঁৰ খ্যাতি বৃদ্ধি পায় আৰু ১৯১৭ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সভাপতি পতা হয়।
এনি বেচান্ত এগৰাকী সমালোচক আছিল। গান্ধীজীৰ আইন অমান্য, অসহযোগ আদি আন্দোলনে ভাৰতবাসীক অনুশাসনহীনতা শিকাব আৰু দুষ্ট আৰু অপৰাধীসকলে সুবিধা গ্ৰহণ কৰিব বুলি মত প্ৰকাশ কৰিছিল। তেওঁৰ মতে গান্ধীজী এজন ৰাজনীতিজ্ঞ নাছিল আছিল এজন অব্যবস্থিতচিত্ত অতীন্দ্ৰিয়বাদী, সাধাৰণ মানুহৰ লগত যাৰ কোনো সংস্পৰ্শই নাই। স্বৰাজবাদীসকলকো তেওঁ সমালোচনা কৰিছিল। তেওঁৰ মতে গান্ধীজীৰ আইন অমান্য, অসহযোগ আদি আন্দোলনে অহিংসাৰ নামত হিংসাহে বিয়পাব। মিচেচ এনি বেচান্তে ভাৰতৰ পূৰ্ণ স্বাধীনতা কামনা কৰিছিল যদিও ভাৰতে বৃটিছ কমনৱেলথ্ ভিতৰত থাকটোহে বিচাৰিছিল।
২০। ১৯০৬ চনৰ পৰা হ’মৰুল লীগ স্থাপন হোৱালৈকে হোৱা ঘটনাৱলী বিশ্লেষণ কৰা। (Explain the incidents from 1906 to the establishment of Home Rule League.)
উত্তৰঃ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ দলে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনত আৰু স্বাধীনতা অৰ্জন কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। অৱশ্যে জাতীয় কংগ্ৰেছ প্ৰতিষ্ঠা হোৱাৰে পৰা ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনলৈকে এই অনুষ্ঠানে নৰমপন্থী অৱলম্বন কৰি ইংৰাজ চৰকাৰৰ লগত প্ৰত্যক্ষ সংঘৰ্ষত লিপ্ত হোৱা নাছিল।
১৯০৫ চনৰ পিছৰে পৰা কংগ্ৰেছ দলত এক চমপন্থী শিবিৰৰ আৱিৰ্ভাৱ হয়। লাল লাজপত বায়ু, বাল গংগাধৰ তিলক, বিপিন চন্দ্ৰ পাল, অৰবিন্দ ঘোষ আদি নেতাসকলে চমপন্থা অৱলম্বন কৰি স্বাধীনতা আন্দোলন সফল কৰিব বিচাৰিছিল। বংগ বিভাজনৰ প্ৰতিবাদৰ অৰ্থে ভাৰতবৰ্ষত স্বদেশী আন্দোলন আৰু বিদেশী বৰ্জন কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ এনেদৰে সৰ্বপ্ৰথম ভাৰতৰ জনতাক একগোট কবি জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছিল।
১৯০৬ চনৰ বংগ ভংগ আন্দোলনৰ সময়ত কলিকতা অধিৱেশনত দাদা ভাই নৌৰজীয়ে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছত চৰমপন্থী আৰু নৰমপন্থী দুয়োটা দলৰ মাজত আপোচ আনিবলৈ সমৰ্থ হয়। এই ঐতিহাসিক সন্মিলনতে দাদা ভাই নৌৰজীয়ে ‘স্বৰাজ’ৰ দাবী তোলে আৰু স্বায়ত্ব শাসন লাভ কংগ্ৰেছৰ লক্ষ্য হিচাপে ঘোষিত হ’ল। স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰিবলৈ ইংৰাজ চৰকাৰে কঠোৰ নীতি অৱলম্বন কৰাত চৰমপন্থীসকলৰ প্ৰাধান্য আকৌ বৃদ্ধি পালে। ১৯০৫ চনৰ সুৰাট অধিবেশনত নৰমপন্থী বিবাদে চূড়ান্ত পর্যায় পায় আৰু তিলকৰ নেতৃত্ব চরমপন্থীসকলে কংগ্ৰেছৰ পৰা আনুষ্ঠানিকভাৱে আঁতৰি আহি বেলেগ কংগ্ৰেছ গঠন কৰে আৰু দুয়োটা উপদল পুনৰ একত্ৰিত হ’ল।
ইতিমধ্যে ইংৰাজ চৰকাৰে দমন নীতিৰ আশ্ৰয় লৈ বিপিনচন্দ্ৰ পাল, অৰবিন্দ, লালা লাজপত ৰায় আদিক কাৰাদণ্ড দিয়ে। বহুতো বিপ্লৱী যুৱকক মৃত্যুদণ্ড দিয়া হয়। চৰকাৰ বিৰোধী সভা-সমিতি, সংবাদ পত্ৰ আদি নিষিদ্ধ কৰি দিয়া হয়। কাৰ্জনৰ আমোলতে আন্দোলন মৰিমূৰ কৰাৰ অভিপ্ৰায়োৰে হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত সাম্প্ৰদায়িক বিদ্বেষৰ সৃষ্টি কৰি মুছলমানসকলক বলে ভংগ আন্দোলনৰ পৰা বিৰত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হল। মুছলিম সমাজত কংগ্ৰেছৰ প্ৰাধান আছিল তেনেই সেবেত্তা। এই সুযোগ গ্ৰহণ কৰি ঢাকাৰ নৱাব চেলিম উল্লাৰ হতুৱাই ১৯০৬ চনত কাৰ্জনে নিখিল ভাৰত ‘মুছলিম লীগ’ প্ৰতিষ্ঠা কৰিলে। লীগে বংগ বিভাজন সমন কৰিলে।
সেই বছৰতেই আগা খানৰ নেতৃত্বত কেইজনমান মুছলমান নেতাই গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল লৰ্ড মিন্টোক লগ ধৰি ভাৰতত মুছলমানসকলৰ বাবে পৃথক নিৰ্বাচন দাবী কৰিলে। ১৯১৬ চনত হ’মৰুল আন্দোলন সূচনা কৰিলে এনি বেড়ান্ত আৰু লোকমান্য গংগাধৰ তিলকে। এই আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী আৰু আদৰ্শই ভাৰতৰ জনসাধাৰণক আকৃষ্ট কৰিছিল। ভাৰতৰে আগশাৰীৰ নেতাসকলক এই আন্দোলনে আকৰ্ষণ কৰিছিল আৰু মিছনেৰীসকলৰ নিচিনাকৈ তেওঁলোকে গাঁৱে-চহৰে স্বদেশী চিন্তা-ধাৰা সজাগ কৰি জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছিল। মন্টেগু- চেমফোৰ্ড সংস্কাৰ ইয়াৰে পৰিণতি বুলিব পাৰি। এই আন্দোলনেই গান্ধী আন্দোলন পটভূমিৰ সৃষ্টি কৰিলে।
বিভিন্ন দমন আৰু বৈষম্যমূলক নীতি গ্ৰহণ কৰি ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতীয়সকলৰ আন্দোলন দমন কৰিব নোৱাৰিলে। বহুতো ভাৰতীয় মুছলমান স্বদেশী আন্দোলনত যোগ দিলে। পৰিস্থিতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ ভাৰতবাসীক কিছু ৰাজনৈতিক সুবিধা দি বৃটিছ পাৰ্লিয়ামেন্টে ১৯০৯ চনাৰ ভাৰতীয় পৰিষদ আইন বিধিবদ্ধ কৰিলে। ভাৰতীয় মন্ত্ৰী লৰ্ড মলে আৰু গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল লৰ্ড মিন্টোৰ নামানুসাৰে মলে মিন্টো সংস্কাৰ আইনৰ দ্বাৰা কেন্দ্ৰীয় আৰু প্ৰাদেশিক আইনসমূহ অনা-চৰকাৰী সদস্যৰ সংখ্যা বঢ়োৱা হ’ল। গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল আৰু প্ৰাদেশিক গৱৰ্ণৰ শাসন পৰিষদত ভাৰতীয় লোক সদস্য সংখ্যাগৰিষ্ঠতা অটুট থাকিল যদিও প্ৰাদেশিক আইন সভাসমূহত বেচৰকাৰী সদস্যই সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰিলে। ভাৰতীয় মুছলমানসকলক পৃথক নিৰ্বাচন দিয়া হ’ল। ইয়াৰ পৰাই ভাৰতীয় মুছলমান আৰু অ-মুছলমানসকলৰ মাজত বিভেদ আৰু বিদ্বেষ বাঢ়িব ধৰিলে।
গোপাল কৃষ্ণ গোখলে, সুৰেন্দ্ৰনাথ বেনাৰ্জী আদি কংগ্ৰেছ নেতাসকলে এই আইনে দিয়া সুবিধাসমূহ গ্ৰহণ কৰিবলৈ জনসাধাৰণক আহ্বান জনাইছিল। ক্ষুদিৰাম, কানাই, সত্যেন আদি স্বদেশপ্ৰেমী যুৱকসকল ফাঁচী কাঠত ওলমিব লগা হ’ল। সশস্ত্ৰ আন্দোলন সফল নহ’ল যদিও ইয়াৰ কাৰ্যকলাপ আৰু কংগ্ৰেছী আন্দোলনৰ হেঁচাত ইংৰাজ চৰকাৰেও সেও মানিবলগীয়া হ’ল। ১৯১১ চনত বংগ বিভাজন বোধ কৰি বংগদেশক পুনৰ এখন প্ৰদেশ কৰা হ’ল। এনী বেচান্তে হ’মৰুল লীগ স্থাপন কৰে।
১৯১৬ চনত তেওঁ কংগ্ৰেছৰ চৰমপন্থী আৰু নৰমপন্থীসকলৰ মাজত এটি আপোচ মীমাংসা স্থাপন কৰিবলৈ সমৰ্থ হয়। তেওঁ কমন উইল নামৰ এখন সাদিনীয়া আৰু ‘নিউ ইণ্ডিয়া’ নামে এখন দৈহিক বাতৰি কাকত সম্পাদনা কৰিছিল। তেওঁৰ কাৰ্যকলাপৰ বাবে ইংৰাজ চৰকাৰ বিভক্ত হৈ পৰিছিল। সেয়ে বাড়িয়া আৰু অৰুণ্ডেলৰ লগত ১৯১৭ চনত কাৰাদণ্ড দিয়ে। ইয়াৰ ফলত তেওঁৰ খ্যাতি আৰু বৃদ্ধি পায়। তেওঁক ১৯১৭ চনৰ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সভাপতি পতা হয়। ১৯১১ চনৰ পৰা ১৯১৪ চনলৈকে কংগ্ৰেছ আন্দোলনৰ গতি মন্থৰ হৈ পৰে। এই সময়ছোৱাতে এনি বেছান্ত নামৰ এগৰাকী বিদূষী মহিলাই কংগ্ৰেছৰ নেতৃত্ব বহন কৰে। ইতিমধ্যে কাৰাগাৰৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰি বাল গংগাধৰ তিলকে হীমকল লীগ নামে এটি অনুষ্ঠান প্ৰতিষ্ঠা কৰি স্বৰাজ আন্দোলন সবল কৰি তোলে। বেচান্তেও এটা পৃথক হ’মৰুল লীগ প্ৰতিষ্ঠা কৰে দুয়োটা অনুষ্ঠানে একে উদ্দেশ্যে কাৰ্যপন্থা হাতত লোৱাত স্বাধীনতা আন্দোলন আৰু তীব্ৰতাৰ হৈ পৰে।
২১। প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা। (Discuss about the Indian National Movement during the time of First World War.)
উত্তৰঃ ১৯১৪ চনত বিশ্বযুদ্ধৰ আৰম্ভ হৈছিল। ভাৰতৰ ব্ৰিটিছ প্ৰশাসনে যথেষ্টভাৱে ভাৰতক এখন যুদ্ধদেশ বুলি ঘোষণা কৰিছিল’ আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা ইয়াত সাম্ৰাজ্যবাদী যুদ্ধত জড়িত হৈ পৰিছিল য’ত ভাৰতীয় সম্পদ যথেষ্ট পৰিমাণে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। এইটো ৰাষ্ট্ৰীয় নেতাসকলৰ দ্বাৰা বিৰক্ত হৈছিল কাৰণ ভাৰতৰ মানুহৰ অজ্ঞাতে যুদ্ধৰ ঘূৰ্ণীলৈ আকৰ্ষিত হৈছিল। ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰবাদী নেতাসকলে ব্ৰিটেইনৰ যুদ্ধ প্ৰচেষ্টাক কম সমৰ্থন কৰা নাছিল। কিয়নো তেওঁলোকে আশা কৰিছিল যে ব্ৰিটেইনে ব্ৰিটিছসকলক ভাৰতীয়ৰ দ্বাৰা আগবঢ়াৱ সমৰ্থন আৰু সহযোগিতাৰ স্বীকৃতিস্বৰূপে ভাৰতত স্বচৰকাৰ প্ৰৱৰ্তনৰ দাবী পূৰণ কৰিবলৈ আগবাঢ়ি আহিব।
কিন্তু ভাৰতীয়সকলৰ প্ৰত্যাশা সোনকালেই প্ৰত্যাখ্যান কৰা হৈছিল যেতিয়া তেওঁলোকে দেখিলে যে এতিয়ালৈকে ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ দ্বাৰা অনুসৰণ কৰা অত্যাচাৰী পদক্ষেপবোৰ ৰখা হোৱা নাই। বিদেশী শাসকসকলেও নতুন স্বাধীনতা ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত বিলম্বিত কৌশল অনুসৰণ কৰি আহিছিল। ইফালে, মূল্যৰ স্তৰ বৃদ্ধি হৈছে। সুমিত সৰকাৰে কৈছে, যুদ্ধ আৰু যুদ্ধৰ পিছৰ বছৰবোৰত ভাৰতীয় জীৱনত সঁচাকৈয়ে নাটকীয় পৰিৱৰ্তন দেখা গৈছিল। তেওঁ যুদ্ধোত্তৰ বছৰবোৰত তিনিটা বৈশিষ্ট্য চিনাক্ত কৰিছে। সেইকেইটা হ’ল–
(ক) ব্ৰিটিছৰ দ্বাৰা সাংবিধানিক সংস্কাৰৰ প্ৰৱৰ্তন।
(খ) মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বৰ ধাৰণা যি ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলন।
(গ) দেশ আৰু ইয়াৰ জনসাধাৰণৰ অৰ্থনৈতিক দুৰ্দশাৰ চৰিত্ৰ সম্পূৰ্ণৰূপে পৰিৱৰ্তন কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও, ব্ৰিটিছ ঔপনিৱেশিক শাসনৰ অত্যাচাৰী প্ৰকৃতি অধিক স্পষ্ট হৈ পৰিছিল।
মন্টেগু-চেমফড সংস্কাৰ ১৯১৯: ১৯১৯ চনৰ ভাৰত চৰকাৰ আইন ইতিহাসত মন্টেগু- চেমফ’ৰ্ড সংস্কাৰ হিচাপে অধিক পৰিচিত। ঘটনাক্ৰমে মন্টেও ভাৰতৰ ৰাজ্যিক সচিব আছিল। চেমফ’ৰ্ড ভাৰতৰ ভাইচৰয়। এই আইনৰ অধীনত কেন্দ্ৰীয় আৰু প্ৰাদেশিক চৰকাৰৰ মাজত ক্ষমতাৰ বিভাজন আছিল প্ৰতিৰক্ষা, বেল, বৈদেশিক পৰিক্ৰমা, মুদ্ৰা শুল্ক আদিব দায়িত্ব কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ হাতত ন্যস্ত আছিল আৰু প্ৰাদেশিক চৰকাৰে আইন-শৃংখলা, আৰক্ষী, ভূমি-ৰাজহ কৃষি, শিক্ষা আদি ৰক্ষণাবেক্ষণৰ চোৱাচিতা কৰিব লাগিছিল।
১৯১৯ চনৰ আইনখনে অন্যান্য গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱস্থাবোৰৰ ভিতৰত কেন্দ্ৰীয় আইনখন দ্বি-কেমেৰাল হ’ব লাগিছিল, প্ৰাদেশিক আইনসভাত কেৱল এটা কক্ষ থাকিব লাগিছিল বুলি উল্লেখ কৰিছিল। সম্পত্তিৰ অৰ্হতা হ্ৰাস কৰি ফ্ৰাংকটাইৰটো সম্প্ৰসাৰিত কৰা হৈছিল। ভাইচৰয় আৰু প্ৰাদেশিক ৰাজ্যপালসকলে ক্ৰমান্বয়ে কেন্দ্ৰীয় আৰু প্ৰাদেশিক আইনসভাৰ যিকোনো সিদ্ধান্তত ভেটো দিব পাৰে বুলি ১৯১৯ চনৰ সংস্কাৰ আইনখনে সিদ্ধান্ত লৈছিল।
১৯১৯ চনৰ আইনখনৰ ব্যৱস্থাসমূহে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মহান প্ৰত্যাশাক বিশ্বাস কৰে। প্ৰথমতে, ১৯১৯ চনৰ আইনখনে ভাৰতীয়সকলৰ জাতীয়তাবাদী আশা আৰু আকাংক্ষাক সম্পূৰ্ণৰূপে উপেক্ষা কৰিছিল।
দ্বিতীয়তে, নতুন আইনৰ অধীনত যদিও ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ভাৰতীয় হাতত ৰাজনৈতিক ক্ষমতা দিয়াৰ ভাও ধৰিছিল তথা প্ৰশাসনৰ প্ৰকৃত ক্ষমতা এতিয়াও বিদেশী শাসক আদিৰ হাতত আছিল।
তৃতীয়তে, ১৯১৯ চনৰ আইনখনে ভাৰতত স্বৰাজ বা স্ব-চৰকাৰ স্থাপনত কোনো ধৰণৰ সহায় কৰা নাছিল।
চতুৰ্থতে, ১৯১৯ চনৰ আইনে ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ মূল স্বৈৰাচাৰী প্ৰকৃতি সলনি কৰিব নোৱাৰিলে। এইটো আইনখনৰ এটা ব্যৱস্থাৰ পৰা স্পষ্ট যিয়ে ভাইচৰয়ৰ ক্ষমতা আৰু বৃদ্ধি কৰে।
পৰিস্থিতিত ব্ৰিটিছ শাসকসকলৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতীয়সকলৰ অসন্তুষ্টি ১৯১৯ চনৰ আইনৰ বিষয়ত সৰ্বোচ্চ শিখৰত উপনীত হৈছিল।
প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ ফলস্বৰূপে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ অৰ্থনৈতিক দুৰ্দশা: প্ৰথম বিশ্বযুদ্ধৰ প্ৰভাৱ কেৱল ইউৰোপতে সীমাবদ্ধ নাছিল। ই ভাৰতীয় আৰু তাইৰ লোকসকলক সমানে প্ৰভাবিত কৰিছিল। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে এই সন্দৰ্ভত ভাৰতীয় মতামতৰ পৰামৰ্শ নোলোৱাকৈ ভাৰতক যুদ্ধত জড়িত কৰিছিল। কোনখন দেশে সকলো ধৰণে ক্ষতিগ্ৰস্ত হৈছিল তাৰ ফলস্বৰূপে বৃহৎ পৰিমাণত সামগ্ৰীৰ লগতে মানৱ সম্পদ ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। প্ৰথমতে, এটা মূল্যাংকন, অনুসৰি প্ৰতিৰক্ষা ব্যয় আগৰ ব্যয়ৰ পৰিমাণৰ তিনিগুণ বৃদ্ধি পাইছিল। দ্বিতীয়তে, ভাৰতীয়, সৈন্যসকলক ব্ৰিটিছসকলৰ হৈ যুঁজ দিবলৈ বিভিন্ন যুদ্ধক্ষেত্ৰত প্ৰেৰণ কৰা হৈছিল। যুদ্ধত যোগদান কৰিবলৈ ভাৰতত লাখ লাখ সৈনিক নিয়োগ কৰা হৈছিল। তৃতীয়তে, ভাৰতত ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ যুদ্ধকালীন ব্যয়ৰ বোজা অৱশেষত আযকৰ শুল্ক বৃদ্ধি আদিৰ যুদ্ধৰ ফলত দেশৰ জনসাধাৰণৰ ওপৰত পৰিছিল। এই সকলোবোৰে সাধাৰণ লোকসকলৰ বাবে অৰ্থনৈতিক সংকটৰ সৃষ্টি কৰিছিল। চতুৰ্থতে, সুমিত সৰকাৰে ভৌতিক আৰু মানৱ সম্পদ দুয়োটা ক্ষেত্ৰতে ভাৰতীয় সম্পদ বৃহৎ পৰিমাণৰ ব্যৱহাৰক ‘সম্পদৰ নিষ্কাশন’ বুলি অভিহিত কৰিছে। প্ৰকৃততে মানৱ সম্পদ আৰু যুদ্ধ সামগ্ৰীৰ উপৰিও ভাৰতে যুদ্ধৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিবলৈ বৃহৎ পৰিমাণৰ চাউল, ঘেঁহু, কপাহ, পাট আদি যোগান ধৰিছিল। পঞ্চমতে, খাদ্য সামগ্ৰীৰ ৰপ্তানি আৰু গুৰুতৰ অভাৱ ৰপ্তানি যি মহাত্মা গান্ধীয়ে ভাৰতীয় লোকসকলক তেওঁলোকৰ ৰাষ্ট্ৰীয় *সংগ্ৰামত নেতৃত্ব দিবলৈ আগবাঢ়ি আহিছিল।
২২। স্বৰাজ পাৰ্টি আৰু ইয়াৰ কৃতিত্বৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা। (Write in brief note on Swaraj Party and its achievements.)
উত্তৰঃ তাৎক্ষণিকভাৱে, অসহযোগ আন্দোলন প্ৰত্যাহাৰ কৰাৰ পিছত নেতাসকলৰ মাজত জাতীয়তাবাদী বং হতাশ আৰু গুৰুতৰ পাৰ্থক্য ৰখা হৈছিল। চিত্তৰঞ্জন দাস আৰু মতিলাল নেতৃত্বত এটা চিন্তাধাৰাই বিধান পৰিষদ বৰ্জনৰ সমাপ্তিৰ পোষকতা কৰিছিল। যাতে পৰিষদত। প্ৰৱেশ কৰে আৰু চৰকাৰৰ দুৰ্বলতা উন্মোচন কৰে। চৰ্দাৰ বল্লভভাই পেটেল, ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ আৰু অন্যান্যসকলে পৰিষদৰ প্ৰৱেশৰ বিৰোধিতা কৰিছিল আৰু তেওঁলোকক কোনো পৰিবৰ্তন। নহয় বুলি জনা গৈছিল।
১৯২২ চনৰ ডিচেম্বৰত চিত্তৰঞ্জন দাস আৰু মতিলাল নেহকৰে কংগ্ৰেছৰ ভিতৰত এটা গোট হিচাপে কাম কৰিবলৈ নতুন দল দাসক সভাপতি হিচাপে লৈ কংগ্ৰেছ খিলাফট স্বৰাজ্য দল গঠন কৰে। ১৯২৪ চনত, গান্ধীজীৰ সভাপতিত্বত অনুষ্ঠিত বেলজিয়াম অধিবেশন অফ কংগ্ৰেছে পৰিষদৰ প্ৰৱেশক সমৰ্থন কৰে।
স্বৰাজ্য দলে কেন্দ্ৰীয় প্ৰদেশসমূহত স্পষ্ট সংখ্যাগৰিষ্ঠভাবে কেন্দ্ৰীয় বিধানসভাৰ ১০১ আসনৰ ভিতৰত ৪২ খন আসন লাভ কৰিছিল, আৰু বংগ, বোম্বাই আৰু উত্তৰ প্ৰদেশত ভাল প্ৰদৰ্শন কৰিছিল। ১৯২৫ চনৰ মাৰ্চ মাহত কেন্দ্ৰীয় বিধানসভাৰ সভাপতি হিচাপে নিৰ্বাচিত স্বৰাজী সকলৰ ভালৱভাই পেটেল।
১৯২৫ চনৰ ১৬ জুনত চিত্তৰঞ্জন দাসৰ মৃত্যু হয়। স্বৰাজবাদী দলটো সাম্প্ৰদায়িকতাৰ দ্বাৰা বিভক্ত হৈছিল। মদনমোহন মালৱীয়, লালা ৰাজপত ৰায় আৰু এন. চি. কেলকাৰকে ধৰি দায়িত্ব গোটে চৰকাৰক সহযোগিতা আগবঢ়াইছিল যাতে হিন্দীৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত হয়। ১৯২৬ চনত, পৰিষদৰ নিৰ্বাচনত, স্বৰাজ্য দলে কেন্দ্ৰত ৪০খন আসন লাভ কৰিছিল। ই ১৯২৮ চনত ৰাজহুৱা সুৰক্ষা বিধেয়ক আৰু কেইবাখনো বিধেয়কৰ ওপৰত চৰকাৰক পৰাজিত কৰিছিল। লাহোৰ কংগ্ৰেছ অধিৱেশন আৰু আইন অমান্যৰ আৰম্ভণিৰ ফলস্বৰূপে স্বৰাজবাদীসকলে অৱশেষত ১৯৩০ চনত আইন সভাৰ পৰা ওলাই গৈছিল।
২৩। গান্ধীৰ গণ সংগ্ৰামৰ কৌশলৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা। (Briefly discuss about the Gandhi’s techniques of mass mobilisation.)
উত্তৰঃ সত্যাগ্ৰহত গান্ধীৰ প্ৰথম মহান পৰীক্ষা ১৯১৭ চনত বিহাৰৰ চম্পাৰণত হৈছিল। যত কৃষকসকলক ইউৰোপীয় ৰোপণকাৰীসকলে তেওঁলোকৰ মাটিৰ কমেও ৩২০ ভাগত নীল খেতি কৰিবলৈ আৰু উদ্ভিদকৰ্তাসকলে নিৰ্ধাৰণ কৰা মূল্যত বিক্ৰী কৰিবলৈ বাধ্য কৰিছিল। ৰাজেন্দ্ৰ প্ৰসাদ, মাজহাৰ-উল-হক, জে.বি. কৃপলানি, নৰহৰি পাৰেখ আৰু মহাদেৱ দেশাইৰ সৈতে গান্ধীজী ১৯১৭ চনত চম্পাৰাণত উপস্থিত হৈছিল।
১৯১৮ চনত গান্ধীজীয়ে আহমেদাবাদৰ শ্ৰমিক আৰু মালিকসকলৰ মাজত হোৱা বিবাদত ভাগ লৈছিল। ইয়াতেই তেওঁ অনশনৰ অস্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰিছিল আৰু শ্ৰমিকসকলৰ বাবে মজুৰি ৩৫ বৃদ্ধিত জিকিছিল। ১৯১৯ চনত খেদা কৃষক সংগ্ৰামত গান্ধীজী আৰু চৰ্দাৰ বল্লভাই পেটেল জড়িত আছিল। এই তিনিটা গুৰুত্বপূৰ্ণ সংগ্ৰামে গান্ধীজীক জনসাধাৰণৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্কত আনিছিল।
১৯১৭ চনত ন্যায়াধীশ চিড়নী ৰাওলাটৰ নেতৃত্বত অধিবেশন সমিতিয়ে হেঁচা প্ৰয়োগ কৰে। যাৰ দ্বাৰা সমিতিয়ে চৰকাৰক সকলো বেআইনী আৰু বিপদজনক কাৰ্যকলাপ দমন কৰাৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰাৰ পৰামৰ্শ দিয়ে যাক ক’লা আইন বুলি কোৱা হয়, যাক ব্যাপকভাবে বিৰোধিতা কৰা হৈছিল। অন্যান্য ৰাষ্ট্ৰীয়তাৰ লগতে গান্ধীজীও ১৯১৯ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত উত্তেজিত। হৈছিল। তেওঁ সত্যাগ্ৰহ সভা প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল যাৰ সদস্যসকলে আইনখন অমান্য কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি লৈছিল আৰু এনেদৰে আদালত বকেয়া আৰু কাৰাবাসলৈ লৈ গৈছিল।
১৯১৯ চনৰ মাৰ্চ আৰু এপ্ৰিল মাহত ভাৰতত এক উল্লেখযোগ্য ৰাজনৈতিক জাগৰণ দেখা গৈছিল। গান্ধীজীয়ে ১৯১৯ চনৰ ৬ এপ্ৰিলত সৰ্বভাৰতীয় হৰতালৰ আহ্বান জনাইছিল। ১৯১৯ চনৰ ১৩ এপ্ৰিলত জেনেৰেল ডায়েৰৰ আদেশত ৰাইজে অতি উৎসাহেৰে প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰি সমগ্ৰ দেশবাসীক হতবাক কৰি দিয়ে। তেওঁলোকৰ জনপ্ৰিয় নেতা ড° চৈফুদ্দিন কিচলিউ আৰু ড° সত্যপাল ঠাকুৰে নাইটহুড ত্যাগ কৰাৰ প্ৰতিবাদত ৰাজহুৱা সভাত যোগদানৰ অৰ্থে জালিয়ানবালাবাগত সমবেত হৈছিল।
