History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 2 ১৯১৯ চনলৈকে জাতীয়তাবাদৰ প্ৰৱণতা, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 2 ১৯১৯ চনলৈকে জাতীয়তাবাদৰ প্ৰৱণতা Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 2 ১৯১৯ চনলৈকে জাতীয়তাবাদৰ প্ৰৱণতা Question Answer can be of great value to excel in the examination.
History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 2 ১৯১৯ চনলৈকে জাতীয়তাবাদৰ প্ৰৱণতা
History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 2 ১৯১৯ চনলৈকে জাতীয়তাবাদৰ প্ৰৱণতা Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. History of India VIII (c. 1857-1950) Unit 2 ১৯১৯ চনলৈকে জাতীয়তাবাদৰ প্ৰৱণতা provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Nationalism: Trends up to 1919:
HISTORY OF INDIA VIII (C.1857-1950)
(ভাৰতৰ ইতিহাস – VIII (১৮৫৭-১৯৫০ খ্ৰীঃ লৈ)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
১I ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিষ্ঠা কেতিয়া হৈছিল? (When did the Indian National Congress founded?)
উত্তৰঃ ১৮৮৫ খ্ৰীঃত।
২I ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰথম অধিবেশন ক’ত বহিছিল? (Where was the first session of the Indian National Congress held?)
উত্তৰঃ বোম্বাই চহৰত।
৩। কোনসকল বিশিষ্ট নৰমপন্থী নেতা আছিল? (Who were the prominent extremist leaders?)
উত্তৰঃ দাদাভাই নৰোজী, উমেশচন্দ্ৰ বেনাৰ্জী, জি সুব্রমনিয়াম আয়াৰ, গোপালকৃষ্ণ গোখলে, মদন মোহন মালৱীয় আৰু সুৰেন্দ্ৰনাথ বেনাৰ্জী ইত্যাদি।
৪। খিলাফৎ আন্দোলন কেতিয়া আৰম্ভ হৈছিল? (When did Khilafat movement started?)
উত্তৰঃ ১৯১৯ খ্ৰীঃত।
৫। এনি বেচান্ত কোন? (Who is Annie Besant?)
উত্তৰঃ এনি বেচাস্ত আছিল এগৰাকী আইৰিচ মহিলা। তেওঁ মাদ্ৰাজত প্ৰথম হ’মৰোল লীগ খুলিছিল।
৬। ভাৰতত কোনে খিলাফৎ আন্দোলনৰ গুৰি ধৰিছিল? (Who took the lead of Khilafat movement in India?)
উত্তৰঃ আলি ভ্রাতৃদ্বয়ে খিলাফৎ আন্দোলনৰ নেতৃত্ব দিছিল। তেওঁলোক হ’ল—
(ক) মহম্মদ আলি। আৰু
(খ) চৌকং আলি।
৭। লোকমান্য বাল গংগাধৰ তিলকৰ দুখন উল্লেখযোগ্য কিতাপৰ নাম লিখা। (Write the name of two important books of Lokmanya Bal Gangadhar Tilak.)
উত্তৰঃ (ক) গীতা ৰহস্য।
(খ) অৰিয়ন বা বেদৰ প্ৰাচীনতা।
৮। হ ‘মৰুল লীগৰ প্ৰধান নেতা দুজন কোন আছিল? (Who were the main two leaders of Home Rule movement?)
উত্তৰঃ (ক) এনি বেচাণ্ট।
(খ) লোকমান্য বাল গংগাধৰ তিলক।
৯। থিয়চফিকেল চ’চাইটিত কোনে যোগদান কৰিছিল? (Who joined in Theosophical society?)
উত্তৰঃ এনি বেচান্ত।
১০। এনি বেচান্তে হ ‘মৰুল লীগ ক’ত খুলিছিল? (Where did Annie Besant formed Home Rule League?)
উত্তৰঃ মাদ্রাজত।
১১। কংগ্ৰেছ আৰু মুছলিম লীগৰ বুজা পৰা কেতিয়াৰ পৰা হৈছিল? (From when the understanding in between Congress and Muslim League was started?)
উত্তৰঃ ১৯১৬ চনৰ পৰা।
১২। এনি বেচা কোন দেশৰ আছিল? (From which country Annie Besant belonged from?
উত্তৰঃ আয়াৰলেণ্ডৰ।
১৩। ৰাওলাট আইন কেতিয়া গৃহীত হয়? (When did Rowlatt Act passed?)
উত্তৰঃ ১৯১৯ চনত।
১৪। ‘কেশৰী’ কাকতখনৰ সম্পাদক কোন আছিল? (Who was the editor of Keshri?)
উত্তৰঃ লোকমান্য তিলক।
১৫। বিশ্ববিদ্যালয় আইন কেতিয়া গৃহীত হয়? (When did University Act passed?)
উত্তৰঃ ১৯০৪ চনত।
১৬। মুছলিম লীগ কেতিয়া গঠন হৈছিল? (When did Muslim league formed?)
উত্তৰঃ ১৯০৬ চনত।
১৭। পুনাত নাৰী বিশ্ববিদ্যালয় কেতিয়া স্থাপন হৈছিল? (When did Women University founded in Pune?)
উত্তৰঃ ১৯১৬ চনত।
১৮। ‘ইণ্ডিয়ান কাউন্সিল এক্ট’ কেতিয়া গৃহীত হৈছিল? (When did Indian Council Act passed?)
উত্তৰঃ ১৮১২ চনত।
১৯। বংগ বিভাজন কেতিয়া হৈছিল? (When did Bengal Partitioned?)
উত্তৰঃ ১৯০৫ চনত।
২০। স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিজন নেতাৰ নাম লিখা। (Write the names of three leaders of Swadeshi movement?)
উত্তৰঃ (ক) সুৰেন্দ্ৰ নাথ বেনাৰ্জী।
(খ) বিপিনচন্দ্ৰ পাল। আৰু
(গ) অৰবিন্দ ঘোষ।
২১। স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ৰ দুখন বাতৰি কাকতৰ নাম লিখা? (Mention the name of two newspapers in the time of Swadeshi Movement.)
উত্তৰঃ (ক) যুগান্তৰ।
(খ) কেশৰী।
২২। মলে মিন্টো সংস্কাৰ কেতিয়া হৈছিল? (When did Morley Minto reforms take place?)
উত্তৰঃ ১৯০১ চনত।
২৩। হ’মৰুল লীগ কোন চনত গঠন হয়? (When did Home Rule League formed?)
উত্তৰঃ ১৯১৬ চনত।
২৪। লক্ষ্ণৌ চুক্তি কেতিয়া স্বাক্ষৰিত হৈছিল? (When did Lucknow pact signed?)
উত্তৰঃ ১৯১৬ চনত।
২৫। বংগ বিভাজনৰ সময়ত বৃটিছ গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল কোন আছিল? (Who was the British Governor General during Partition Bengal?)
উত্তৰঃ লর্ড কার্জন।
চমু আৰু ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰ
১। স্বাধীনতা দাবী কৰাৰ বাবে নৰমপন্থীসকলৰ পদ্ধতিবোৰ কি আছিল? (What were Moderate’s methods of demanding freedom?)
উত্তৰঃ নৰমপন্থীসকলে স্বাধীনতা প্রাপ্তিৰ বাবে শান্তিপূর্ণ পথ বাছি লৈছিল। তেওঁলোকে সাংবিধানিক পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰিছিল। তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ দাবী ৰখাৰ বাবে আৱেদন সভা, সংকল্প, পত্রিকা, স্মাৰক পত্ৰ আৰু প্ৰতিনিধিদল ব্যৱহাৰ কৰিছিল। তেওঁলোকে সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা দাবী কৰা নাছিল। বৰঞ্চ ব্ৰিটিছ অধিৰাজ্যৰ অধীনত ৰাজনৈতিক অধিকাৰ আৰু স্ব-চৰকাৰ প্ৰাপ্ত কৰাৰ লক্ষ্য ৰাখিছিল।
২। নৰমপন্থীসকলে কি অর্থনৈতিক সংস্কাৰ দাবী কৰিছিল? (What economic reforms were demanded by Moderates?)
উত্তৰঃ (ক) ভাৰতীয় উদ্যোগসমূহৰ প্ৰচাৰৰ বাবে কাৰিকৰী শিক্ষাৰ বাবে অধিক পুঁজিৰ অৱন্টন।
(খ) নিমখৰ ওপৰত থকা কৰ বিলুপ্তি।
(গ) ভূমিৰাজহ হ্রাস আৰু সামৰিক বাহিনীৰ ওপৰত ব্যয়।
(ঘ) ভাৰতৰ বৰ্ধিত দৰিদ্ৰতা আৰু দুৰ্ভিক্ষৰ বিষয়ে এক অনুসন্ধান।
৩। বংগ বিভাজনৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা। (Briefly discuss about the Partition of Bengal.)
উত্তৰঃ লর্ড কার্জনে ১৯০৫ চনত শাসনৰ সুবিধাৰ কাৰণে বংগদেশক দ্বিখণ্ডিত কৰিছিল। পূব বংগক ফালি আনি অসমৰ লগত জাপি এখন নতুন প্রদেশ গঠন কৰা হ’ল। লর্ড কার্জনে জাতীয় সকলো আশা-আকাংক্ষাক উপেক্ষা কৰি একমাত্র প্রশাসনিক যুক্তি দেখুৱাই এই কাম কৰিছিল। এই কামে তেওঁৰ ৰাজনৈতিক অবিবেচনাৰ পৰিচয় দিছিল।
বংগবাসীলোকে এইটো তেওঁলোকৰ জাতীয় ঐক্য মষিমূৰ কৰাৰ কাৰ্য বুলি ধৰিছিল। যাৰ ফলত স্বদেশী আন্দোলন হৈছিল, যি বৃটিছ চৰকাৰক ব্যতিব্যস্ত কৰি তুলিছিল। অৱশেষত ১৯১১ খ্রীঃত এই বংগ ভংগ বাতিল কৰিবলৈ বৃটিছ চৰকাৰ বাধ্য হয়।
৪। নৰমপন্থীসকলৰ নাৰীবোৰ কি আছিল? (What were the demands of Moderates?)
উত্তৰঃ নৰমপন্থীসকলৰ দাবীবোৰ আছিল নিম্নলিখিত ধৰণৰ—
(ক) প্রতিনিধিত্ব অবিহনে কোনো কৰা নাই।
(খ) স্বৰাজৰ দাবী।
(গ) আইচি এছৰ বৃহত্তৰ ভাৰতীয়কৰণ।
(ঘ) আইচিত্ৰছৰ একেলগে পৰীক্ষা।
(ঙ) তেওঁলোক বাৰ্মা আৰু আফগানিস্তানৰ ওপৰত হোৱা আক্ৰমণৰ বিৰোধী আছিল।
(চ) তেওঁলোকে স্বদেশীক জনপ্ৰিয় কৰি তোলে।
(ছ) তেওঁলোকে আমদানিৰ ওপৰত শুল্ক পৰিত্যাগ কৰাৰ বিৰোধী আছিল।
(জ) কপাহৰ ওপৰত আৰোপ কৰা কৰৰ বিৰোধী আছিল।
(ঝ) তেওলোক সম্পদ নিষ্কাশনৰ বিৰোধী আছিল।
(ঞ) কেওঁলোকে ন্যায়পালিকা আৰু কাৰ্যবাহীৰ মাজত ক্ষমতা পৃথকীকৰণৰ দাবী জনাইছিল।
(ট) অস্ত্র আইন বাতিল কৰা।
(ঠ) সামৰিক ব্যয় হ্রাস।
(ড) ভাৰতীয় সেনাত দ্বিতীয় লেফটেনেন্ট পদবীত ভাৰতীয় নিযুক্তি।
৫। নমপন্থী আৰু চৰপন্থীৰ মাজত কি পাৰ্থক্য আছিল? (What were the differences between Moderates and Extremists?)
উত্তৰঃ নৰমপন্থী আৰু চৰমপন্থীৰ মাজৰ পাৰ্থক্য নিম্নলিখিত ধৰণৰ আছিল–
(ক) নৰমপন্থীসকলে অনুৰোধ কৰাত বিশ্বাস কৰে। আনহাতে চমপন্থীসকলে নিষ্ক্রিয় প্ৰতিৰোধত বিশ্বাস কৰিছিল।
(খ) নৰমপন্থীসকলে বিদ্যমান আমোলাতন্ত্ৰৰ সৈতে কাম কৰাত বুলি বিশ্বাস কৰে। কিন্তু চৰমপন্থীসকলে আমোলাতন্ত্ৰৰ বিৰোধিতা কৰিছিল।
(গ) নৰমপন্থীসকলে ব্ৰিটিছৰ বিৰুদ্ধে জয় লাভ কৰিব বিচাৰিছিল। কিন্তু চৰমপন্থীসকলে তেওঁলোকক ধ্বংস কৰিব বিচাৰিছিল।
(ঘ) নৰমপন্থীসকলে ব্ৰিটিছ অধিৰাজ্যৰ অধীনত স্ব-চৰকাৰ বিচাৰিছিল। কিন্তু চৰমপন্থীসকলে ব্ৰিটিছ অধিৰাজ্যৰ বাহিৰত স্বচৰকাৰ বিচাৰিছিল।
(ঙ) নৰমপন্থীসকলে স্বদেশীত বিশ্বাস কৰিছিল কিন্তু সীমিত স্কেলত। আনহাতে চৰমপন্থীসকলে ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত স্বদেশীত বিশ্বাস কৰিছিল।
(চ) নৰমপন্থীসকলে গণ সজাগতাত বিশ্বাস কৰাৰ বিপৰীতে চৰমপন্থীসকলে গণ অংশগ্ৰহণত বিশ্বাস কৰিছিল।
(ছ) নৰমপন্থীসকলে শান্তিপূর্ণ ভেজহীন অনুৰোধত বিশ্বাস কৰে। আনহাতে চৰমপন্থীসকলে শান্তিপূর্ণ প্ৰতিৰোধত বিশ্বাস কৰিছিল।
৬। কংগ্ৰেছৰ নৰমপন্থী আৰু চৰমপন্থী নেতৃত্বৰ মাজত লক্ষ্য, আদৰ্শ আৰু পদ্ধতিৰ তুলনা কৰা। (Compare the aim, ideology and methodology between Mod-erates and Extremists leadership of Congress.)
উত্তৰঃ গভৰ্ণৰ জেনেৰেল লৰ্ড ডাফৰিনৰ শাসনকালত এলেন অক্টোভিয়ান হিউমে (A. O Hume) ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ প্রতিষ্ঠা কৰিছিল। ইয়াৰ প্ৰথম অধিৱেশন ১৮৮৫ চনত উমেশচন্দ্ৰ বেনাৰ্জীৰ সভাপতিত্বত বোম্বাইত অনুষ্ঠিত হৈছিল। কংগ্ৰেছৰ চুৰাট অধিৱেশনত ১৯০৭ চনত কংগ্ৰেছ দুটা অংশ– নৰমপন্থী আৰু চৰমপন্থীত বিভক্ত হৈছিল, যাক (Surat Split) বুলিও জনা গৈছিল। ইয়াত, আমি কংগ্ৰেছৰ নৰমপন্থী আৰু চৰমপন্থী নেতৃত্বৰ মাজত তেওঁলোকৰ লক্ষ্য, পদ্ধতি, আদর্শ, সামাজিক আধাৰ আৰু নেতাসকলৰ নামৰ সৈতে তুলনা কৰিবলৈ বিচাৰিছো।
নৰমপন্থী আৰু চৰ্মপন্থীৰ মাজত লক্ষ্যৰ তুলনা তলত আলোচনা কৰা হ’ল—
নমপন্থী ১৮৮৫-১৯০৫
(ক) প্ৰশাসনিক আৰু সাংবিধানিক সংস্কাৰৰ লক্ষ্য।
(খ) তেওঁলোকে প্ৰশাসনত অধিক ভাৰতীয় বিচাৰিছিল।
(গ) তেওঁলোক তেওঁলোকৰ মনোভাৱত ধৰ্মনিৰপেক্ষ আছিল, যদিও তেওঁলোকৰ সাম্প্রদায়িক স্বাৰ্থৰ উৰ্ধত উঠিবলৈ সদায়ে স্পষ্টবাদী নাছিল। তেওঁলোকে ব্ৰিটিছ শাসনৰ শোষণকাৰী প্ৰকৃতিৰ বিষয়ে জানিছিল। তেওঁলোকে ইয়াৰ সংস্কাৰ বিচাৰিছিল, কিন্তু বহিষ্কাৰ কৰা নাছিল।
চমপন্থী ১৯০৫-১৯২০
(ক) স্বৰাজ পোৱাৰ লক্ষ্য।
(খ) ব্ৰিটিছৰ অত্যাচাৰ শাসনৰ সমাপ্তি বিচাৰিছিল।
নমপন্থী আৰু চৰমপন্থীৰ মাজত আদৰ্শৰ তুলনাবোৰ নিম্নলিখিত ধৰণৰঃ
নৰমপন্থী ১৮৮৫-১৯০৫
(ক) তেওঁলোকে শান্তিপূৰ্ণ আৰু সাংবিধানিক আন্দোলনৰ কাৰ্যকাৰীতাত বিশ্বাস কৰে।
(খ) ব্ৰিটিছৰ ন্যায় বোধ আৰু নিৰপেক্ষ খেলৰ ওপৰত তেওঁলোকৰ যথেষ্ট বিশ্বাস আছিল।
(গ) তেওঁলোক মিল, বার্ক, স্পেন্সাৰ আৰু বেছামৰ দৰে পশ্চিমীয়া দার্শনিকসকলৰ ধাৰণাৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত হৈছিল। মধ্যপন্থীসকলে উদাবাদ, গণতন্ত্র, সমতা আৰু স্বাধীনতাৰ পশ্চিমীয়া ধাৰণাবোৰ আত্মস্থ কৰিছিল।
চৰপন্থী ১৯০৫-১৯২০
(ক) তেওঁলোক তেওঁলোকৰ দৃষ্টিভংগীত মৌলবাদী আছিল। উগ্রপন্থীসকলৰ দাবী আক্রমণাত্মক আছিল।
(খ) তেওঁলোকে আত্মশক্তি বা আত্মনিৰ্ভৰশীলতাক আধিপত্যৰ বিৰুদ্ধে অস্ত্ৰ হিচাপে বিশ্বাস কৰিছিল।
(গ) আদর্শগত অনুপ্ৰেৰণা আছিল ভাৰতীয় ইতিহাস, সাংস্কৃতিক ঐতিহ্য, ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা আৰু হিন্দু পৰম্পৰাগত প্ৰতীক ইত্যাদি। সেয়েহে, তেওঁলোকে জনসাধাৰণক জাগ্ৰত কৰিবলৈ গণপতি আৰু শিৱাজী উৎসৱবোৰ পুনৰুজ্জীৱিত কৰিছিল।
(ঘ) তেওঁলোকে জাতীয়তাবাদৰ আত্মা সৃষ্টি কৰিবলৈ ভাৰতৰ গৌৰৱময় সংস্কৃতিৰ ওপৰত গৌৰৱ গঢ়ি তুলিব বিচাৰিছিল। তেওঁলোকে মাতৃভূমিৰ বাবে যুঁজিবলৈ শক্তিৰ বাবে দেৱী কালী বা দুৰ্গাক আহ্বান কৰিছিল।
(ঙ) স্বৰাজ্য, স্বদেশী, বিদেশী সামগ্ৰী বৰ্জন আৰু ভাৰতীয়সকলক সজাগ কৰিবলৈ ৰাষ্ট্ৰীয় শিক্ষা চাৰিটা নীতিৰ পোষকতা কৰিছিল।
৭। ১৯০৬ চনৰ পৰা হ’মকল লীগ স্থাপন হোৱালৈকে হোৱা ঘটনাবলী বিশ্লেষণ কৰা। (Explain the incidents of upto formation of Home Rule League in 1906.)
উত্তৰঃ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ দলে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনত যোগদান আৰু স্বাধীনত অৰ্জন কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। অৱশ্যে জাতীয় কংগ্ৰেছ প্রতিষ্ঠা হোৱাৰে পৰা ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনলৈকে এই অনুষ্ঠানে নৰমপন্থা অবলম্বন কৰি ইংৰাজ চৰকাৰৰ লগত প্রত্যক্ষ সংঘৰ্ষত লিপ্ত হোৱা নাছিল।
১৯০৫ চনৰ পিছৰে পৰা কংগ্ৰেছ দলত এক চৰমপন্থী শিবিৰৰ আবিৰ্ভাৱ হয়। লালা লাজপত ৰায়, বাল গংগাধৰ তিলক, বিপিন চন্দ্র পাল, অৰবিন্দ ঘোষ আদি নেতাসকলে চৰমপন্থ অৱলম্বন কৰি স্বাধীনতা আন্দোলন সফল কৰিব বিচাৰিছিল। বংগ বিভাজনৰ প্ৰতিবাদৰ অৰ্থে ভাৰতবৰ্ষত স্বদেশী আন্দোলন আৰু বিদেশী বৰ্জন কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ এনেদৰে সৰ্বপ্ৰথম ভাৰতৰ জনতাক একগোট কৰি জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছিল।
১৯০৬ চনৰ বংগ ভংগ আন্দোলনৰ সময়ত কলিকতা অধিৱেশনত দাদা ভাই নৌৰজীয়ে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছত চৰমপন্থী আৰু নৰমপন্থী দুয়োটা দলৰ মাজত আপোচ আনিবলৈ সমর্থ হয়। এই ঐতিহাসিক সম্মিলনতে দাদা ভাই নৌৰজীয়ে ‘স্বৰাজ ‘ৰ দাবী তোলে আৰু স্বায়ত্ব শাসন লাভ কংগ্ৰেছৰ লক্ষ্য হিচাপে ঘোষিত হৈছিল। স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰিবলৈ ইংৰাজ চৰকাৰে কঠোৰ নীতি অবলম্বন কৰাত চমপন্থীসকলৰ প্ৰাধান্য আছে বৃদ্ধি পালে। ১৯০৫ চনৰ চুৰাট অধিবেশনত নৰমপন্থী বিবাদে চূড়ান্ত পর্যায় পায় আৰু তিলকন নেতৃত্বত চমপন্থীসকলে কংগ্ৰেছৰ পৰা আনুষ্ঠানিকভাবে আঁতৰি আহি বেলেগ কংগ্ৰেছ গঠন কৰে।
ইতিমধ্যে ইংৰাজ চৰকাৰে দমন নীতিৰ আশ্ৰয় লৈ বিপিনচন্দ্ৰ পাল, অৰবিন্দ ঘোষ, লালা লাজপট ৰায় আদিক কাৰাদণ্ড দিয়ে। বহুতো বিপ্লবী যুৱকক মৃত্যুদণ্ড দিয়া হয়। চৰকাৰ বিৰোধী সভা-সমিতি, সংবাদ পত্ৰ আদি নিষিদ্ধ কৰি দিয়া হয়। কাৰ্জনৰ আমোলতে আন্দোলন মষিমূৰ কৰাৰ অভিপ্ৰায়েৰে হিন্দু-মুছলমানৰ মাজত সাম্প্ৰদায়িক বিদ্বেষৰ সৃষ্টি কৰি মুছলমানসকলক বংগ-ভংগ আন্দোলনৰ পৰা বিৰত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হ’ল। মুছলিম সমাজত কংগ্ৰেছৰ প্ৰাধান্য আছিল তেনেই সেৰেঙা। এই সুযোগ গ্ৰহণ কৰি ঢাকাৰ নবাব চেলিম উল্লাৰ হতুৱাই ১৯০৬ চনত কাৰ্জনে নিখিল ভাৰত ‘মুছলিম লীগ’ প্রতিষ্ঠা কৰিলে। লীগে বংগ বিভাজন সমৰ্থন কৰিলে। সেই বছৰতেই আগা খাঁনৰ নেতৃত্বত কেইজনমান মুছলমান নেতাই গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল লর্ড মিন্টোক লগ ধৰি ভাৰতত মুছলমানসকলৰ বাবে পৃথক নির্বাচন দাবী কৰিলে।
১৯১৬ চনত হ ‘মকল আন্দোলন সূচনা কৰিলে এনি বেচান্তে আৰু লোকমান্য গংগাধর তিলকে। এই আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী আৰু আদৰ্শই ভাৰতৰ জনসাধাৰণক আকৃষ্ট কৰিছিল। ভাৰতৰে আগশাৰীৰ নেতাসকলক এই আন্দোলনে আকর্ষণ কৰিছিল আৰু মিছনেৰীসকলৰ নিচিনাকৈ তেওঁলোকে গাঁৱে-চহৰে স্বদেশী চিন্তাধাৰা সজাগ কৰি জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছিল। মন্টেগু-চেমছফোর্ড সংস্কাৰ ইয়াৰে পৰিণতি বুলি ক’ব পাৰি। এই আন্দোলনেই গান্ধী আন্দোলনৰ পটভূমিৰ সৃষ্টি কৰিলে ।
বিভিন্ন দমন আৰু বৈষম্যমূলক নীতি গ্ৰহণ কৰি ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতীয়সকলৰ আন্দোলন দমন কৰিব নোৱাৰিলে। বহুতো ভাৰতীয় মুছলমান স্বদেশী আন্দোলনত যোগ দিলে। পৰিস্থিতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ ভাৰতবাসীক কিছু ৰাজনৈতিক সুবিধা দি বৃটিছ পার্লিয়ামেণ্টে ১৯০৯ চনত ভাৰতীয় পৰিষদ আইন বিধিবদ্ধ কৰিলে। ভাৰতীয় মন্ত্ৰী লর্ড মলে আৰু গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল লর্ড মিন্টোৰ নামানুসাৰে মৰ্লে মিন্টো সংস্কাৰ আইনৰ দ্বাৰা কেন্দ্ৰীয় আৰু প্ৰাদেশিক আইনসমূহ অনা-চৰকাৰী সদস্যৰ সংখ্যা বঢ়োৱা হ’ল।
গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল আৰু প্ৰাদেশিক গৱৰ্ণৰ শাসন পৰিষদত ভাৰতীয় লোকৰ সদস্য সংখ্যাগৰিষ্ঠতা অটুট থাকিল, যদিও প্রাদেশিক আইন সভাসমূহত বেচৰকাৰী সদস্যই সংখ্যাগৰিষ্ঠতা লাভ কৰিলে। ভাৰতীয় মুছলমানসকলক পৃথক নিৰ্বাচনৰ অধিকাৰ দিয়া হ’ল। ইয়াৰ পৰাই ভাৰতীয় মুছলমান আৰু অ-মুছলমানসকলৰ মাজত বিভেদ আৰু বিদ্বেষ বাঢ়িব ধৰিলে।
গোপাল কৃষ্ণ গোখলে, সুৰেন্দ্ৰনাথ বেনাৰ্জী আদি কংগ্ৰেছ নেতাসকলে এই আইনে দিয়া সুবিধাসমূহ গ্ৰহণ কৰিবলৈ জনসাধাৰণক আহ্বান জনাইছিল। ক্ষুদিরাম, কানাই, সত্যেন আদি স্বদেশপ্রেমী যুৱকসকল ফাঁচী কাঠত ওলমিব লগা হ’ল। সশস্ত্র আন্দোলন সফল নহ’ল যদিও ইয়াৰ কাৰ্যকলাপ আৰু কংগ্ৰেছী আন্দোলনৰ হেঁচাত ইংৰাজ চৰকাৰেও সেও মানিবলগীয়া হ’ল। ১৯১১ চনত বংগ বিভাজন ৰোধ কৰি বংগদেশক পুনৰ এখন প্ৰদেশ কৰা হ’ল। এনি বেচান্তে হ’মৰুল লীগ স্থাপন কৰে। ১৯১৬ চনত তেওঁ কংগ্ৰেছৰ চৰমপন্থী আৰু নৰমপন্থীসকলৰ মাজত এটি আপোচ মীমাংসা স্থাপন কৰিবলৈ সমৰ্থ হয়। তেওঁ ‘কমন উইল’ নামৰ এখন সাদিনীয়া আৰু ‘নিউ ইণ্ডিয়া’ নামে এখন দৈনিক বাতৰি কাকত সম্পাদনা কৰিছিল।
তেওঁৰ কাৰ্যকলাপৰ বাবে ইংৰাজ চৰকাৰ বিভক্ত হৈ পৰিছিল। সেয়ে ১৯১৭ চনত তেওঁক কাৰাদণ্ড দিয়ে। ইয়াৰ ফলত তেওঁৰ খ্যাতি আৰু বৃদ্ধি পায়। তেওঁক ১৯১৭ চনৰ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ সভাপতি পতা হয়। ১৯১১ চনৰ পৰা ১৯১৪ চনলৈকে কংগ্ৰেছ আন্দোলনৰ গতি মন্থৰ হৈ পৰে। এই সময়ছোৱাতে এনি চোস্ত নামৰ এগৰাকী বিদুষী মহিলাই কংগ্ৰেছৰ নেতৃত্ব বহন কৰে। ইতিমধ্যে কাৰাগাৰৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰি বাল গংগাধৰ তিলকে ‘হ’মৰুল লীগ’ নামে এটি অনুষ্ঠান প্রতিষ্ঠা কৰি স্বৰাজ আন্দোলন সবল কৰি তোলে। বেচান্তেও এটা পৃথক হ’মৰুল লীগ প্রতিষ্ঠা কৰে আৰু দুয়োটা অনুষ্ঠানে একে উদ্দেশ্যে কাৰ্যপন্থা হাতত লোৱাত স্বাধীনতা আন্দোলন আৰু তীব্ৰতাৰ হৈ পৰে।
৮। কি পৰিস্থিতিত স্বদেশী আন্দোলন আৰম্ভ হৈছিল আলোচনা কৰা। (In which situation Swadeshi Movement was started?)
উত্তৰঃ ১৯০৫ খ্ৰীঃত লর্ড কার্জনে বংগদেশক শাসনৰ সুবিধাৰ কাৰণে দ্বি-খণ্ডিত কৰিছিল। লর্ড কার্জনে জাতীয় সকলো আশা-আকাংক্ষাক উপেক্ষা কৰি একমাত্ৰ প্ৰশাসনিক যুক্তি দেখুৱাই এই কাম কৰিছিল। কিন্তু বংগবাসী লোকে ইয়াক সহজে লোৱা নাছিল আৰু এইটো তেওঁলোকৰ জাতীয় ঐক্য মষিমূৰ কৰাৰ কাৰ্য বুলি ধৰিছিল। ইয়াৰ প্ৰতিবাদ কল্পে গোটেই ভাৰতবৰ্ষত স্বদেশী আন্দোলন আৰম্ভ হয়।
বিদেশী বস্তু বৰ্জন আৰু স্বদেশী বস্তু গ্ৰহণৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰি স্বদেশী আন্দোলন গঢ় লৈ উঠিল প্রথম অৱস্থাত এই আন্দোলন বংগদেশতে গা কৰি উঠিছিল যদিও পাছত সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে ই বিয়পি পৰিছিল।
সুৰেন্দ্ৰনাথ বেনাৰ্জী, বিপিনচন্দ্ৰ পালৰ নিচিনা নেতাসকলে বংগদেশৰ বিভিন্ন ঠাইত সভা সমিতি পাতি বিদেশী বস্তু বৰ্জন কৰি স্বদেশী আন্দোলনক সফল কৰি তুলিবলৈ আহ্বান জনাইছিল। প্ৰচাৰ মাধ্যমসমূহেও এই আন্দোলনৰ সপক্ষে প্ৰচাৰ চলোৱাৰ ফলস্বৰূপে ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন প্ৰান্তলৈ এই আন্দোলন বিয়পি পৰিল।
১৯০৫ আৰু ১৯০৬ চনৰ কংগ্ৰেছৰ অধিবেশনত স্বদেশী বস্তুৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে গুৰুত্ব দিয়া হ’ল। মহাৰাষ্ট্ৰত বাল গংগাধৰ তিলক, বংগদেশত বিপিনচন্দ্র পাল, অৰবিন্দ ঘোষ আদি নেতা সকলে আন্দোলনৰ গুৰি ধৰিছিল।
বিদেশী বস্তু বৰ্জন কৰাৰ ফলস্বৰূপে দেশীয় বস্তুৰ উৎপাদন বাঢ়িবলৈ ধৰিলে আৰু ইংলেণ্ডৰ পৰা ভাৰতলৈ বস্তুৰ আমদানি কমিবলৈ ধৰিলে। বন্দে মাতম ধ্বনিৰে ভাৰতবৰ্ষৰ জনতাক সক্ৰিয় কৰি তুলিলে। বিদেশী কাপোৰৰ দোকানত পিকেটিং আৰম্ভ কৰা হ’ল। মানুহে নিজ ইচ্ছাই বিদেশী কাপোৰ কানিত জুই লগাই পুৰি পেলাইছিল।
চৰকাৰেও এই আন্দোলন দমন কৰিবলৈ দৃঢ় প্রতিজ্ঞাবদ্ধ হৈছিল। আন্দোলনৰ নেতাসকলক আটক কৰা হৈছিল। ছাত্ৰসকলক আন্দোলনক আটক কৰা হৈছিল। ছাত্ৰসকলক আন্দোলনৰ পৰা বিৰত ৰাখিবলৈ শিক্ষানুষ্ঠানৰ মুৰব্বীসকলক বৃটিছ চৰকাৰে সাবধান কৰি দিছিল। আন্দোলন বিফল কৰিবলৈ চৰকাৰে হিন্দু মুছলমানৰ মাজত বিভেদৰ সৃষ্টি কৰিছিল।
চৰকাৰে কঠোৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰাৰ স্বত্ত্বেও স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতবাসীক প্ৰভাৱিত কৰিছিল। বিভিন্ন ঠাইত দেশীয় শিক্ষানুষ্ঠান প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয় আৰু ছাত্ৰ ছাত্ৰীসকলে এনে শিক্ষানুষ্ঠানত শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিছিল।
আন্দোলনৰ লগে লগে বংগ দেশ, পঞ্জাৱ আদিত সন্ত্রাসবাদী কার্যকলাপ বৃদ্ধি পাইছিল। ইয়াৰ ফলস্বৰূপে কংগ্ৰেছৰ মাজত বিভাজন আহি পৰিছিল। ১৯০৭ চনত চুৰাটত বহা কংগ্ৰেছ অধিবেশনত কংগ্ৰেছৰ পৰা চৰমপন্থীসকল ওলাই গৈছিল।
এই আন্দোলনৰ ফলত ভাৰতবাসীৰ মনত জাতীয় চেতনাৰ ভাব জাগি উঠিছিল। এই আন্দোলনৰ ফলতেই ১৯০৬ চনত মুছলিম লীগৰ জন্ম হয়।
৯। ১৯০৫ চনলৈকে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা। (Role of Indian National Congress upto 1905 – Discuss.)
উত্তৰঃ ১৮৮৫ চনত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ আগলৈকে বিভিন্ন অনুষ্ঠান, সংগঠন আছিল। যদিও সেইবিলাকে ভাৰতবাসীৰ মনত সীমিত প্রভাবহে বিস্তাৰ কৰিছিল। কিন্তু ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিষ্ঠাই জাতীয় আন্দোলনৰ বিকাশ ক্ষীপ্ৰতৰ কৰি তোলে। প্রথম পর্যায়ত জাতীয় কংগ্ৰেছে চৰকাৰৰ লগত আপোচ নীতিহে গ্ৰহণ কৰিছিল। কিন্তু ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ পাছৰ পৰা জাতীয় কংগ্ৰেছে নিজৰ স্থিতি সলনি কৰিলে। সুৰেন্দ্ৰনাথ বেনাৰ্জী, মদনমোহন মালবী, এনি বেচান্ত, মহাত্মা গান্ধী আদি নেতাৰ নেতৃত্বত ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছে বৃটিছৰ বিৰুদ্ধে প্রতিবাদ আন্দোলন গঢ়ি তুলি ভাৰতীয় জনগণৰ সমৰ্থন আদায় কৰিবলৈ আৰু নেতৃত্ব দিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
এই সংগঠনেই ক্ৰমে স্বৰাজ স্বায়ত্ব শাসন আৰু কালক্ৰমত বৃটিছ শাসনৰ কুঁৱলী আঁতৰাই ভাৰতক স্বাধীনতা দিয়াৰ বাবে অগ্রণী ভূমিকা লৈছিল। ধর্ম-বর্ণ- নির্বিশেষে সকলোৰে সমৰ্থন আদায় কৰিছিল। লাল, বাল, পাল হিংসাত্মক পদ্ধতি গ্ৰহণ কৰি হ’লেও ভাৰতক স্বাধীন কৰিবলৈ উদাত্ত কণ্ঠে আহ্বান জনাইছিল আৰু ৰাইজৰ বিপুল সঁহাৰি লাভ কৰিছিল।
১৮৮৫ চনৰ পৰা ১৯০৫ চনলৈকে অর্থাৎ কংগ্ৰেছী ৰাজনীতিত বাল গংগাধর তিলকে প্রাধান্য লাভ নকৰা পৰ্যন্ত কংগ্ৰেছ আছিল সংস্কাৰবাদী উকিল, বেৰিষ্টাৰ, অৱসৰপ্ৰাপ্ত চৰকাৰী চাকৰিয়ালসকলক লৈ গঠিত উদাত্ত এই সংগঠনটোৱে ইংৰাজীত দিয়া বক্তৃতাবোৰ সৰ্বসাধাৰণ ৰাইজে একো ভূ-নাপাইছিল। সততা আৰু মানৱতাবোধত বিশ্বাসী এ. অ. হিউম, উমেশচন্দ্র বেনাৰ্জী, দাদাভাই নৌৰাজী বদৰুদ্দিন তৈয়ৱজী, ফিৰোজ চাহ মেহতা, সুৰেন্দ্ৰনাথ বেনাৰ্জী আদি লোকসকলে চৰকাৰৰ নীতি পর্যালোচনা কৰি ঠায়ে ঠায়ে তাৰ সংশোধন বিচাৰিছিল।
সমালোচনাৰ দাবী কৰোতে তেওঁ লোকে সততে সংঘাত অথচ গাম্ভীর্যপূর্ণ ভাষা ব্যবহার কৰিছিল। মুঠতে এই সময়খিনিত কংগ্ৰেছৰ কৰ্তব্য আছিল। প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ আৰু সংশ্লিষ্ট কর্তৃপক্ষলৈ তাৰ প্ৰতিলিপি প্ৰেৰণ। এই আৰম্ভণি সময়ছোৱাত চৰকাৰ কংগ্ৰেছৰ প্ৰতি সহানুভূতিশীল আছিল আৰু কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনত চৰকাৰী কৰ্মচাৰীসকলেও যোগদান কৰিছিল।
এই সময়ছোৱাত দেশৰ দৰিদ্ৰ আৱকাৰী শুক্ল, লোণ কৰ, ভাৰতীয় সংবাদপত্র অস্ত্র আইন আদি ভাৰতীয় স্বার্থবিৰোধী নীতিৰ বাবে চৰকাৰক সমালোচনা কৰি এইবোৰ সংস্কাৰ দাবী কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও স্বায়ত্ব শাসন প্রবর্তন নিৰ্বাচনৰ জৰিয়তে কেন্দ্ৰীয় আৰু প্ৰাদেশিক আইন সভা গঠন সাধাৰণ আৰু কাৰিকৰী শিক্ষা বিস্তাৰ সামৰিক ব্যয় হ্রাস প্ৰশাসনীয় আৰু ন্যায় পালিকাৰ পৃথকীকৰণ ভাৰতীয়সকলক সামৰিক শিক্ষাৰ প্ৰদান, ভাৰত আৰু ইংলেণ্ডত একে সময়তে অসামৰিক সেৱা পৰীক্ষা অনুষ্ঠিত কৰা, শাসন ব্যৱস্থাত ভাৰতীয় উচ্চ পদত স্থাপন কৰাৰ দাবীও কংগ্ৰেছে উত্থাপন কৰিছিল।
লাহে লাহে কংগ্ৰেছ শক্তিশালী হৈ উঠাত চৰকাৰৰ মনোভাৱ সলনি হ’ল আৰু তেওঁলোকে কংগ্ৰেছৰ লগত ঘনিষ্ঠতা কমাই দিলে। স্বদেশী বস্তুৰ প্ৰতি জনসাধাৰণৰ অনুৰাগ বঢ়াবলৈ কংগ্ৰেছে অধিবেশনৰ লগতে এখন প্ৰদৰ্শনীৰো ব্যৱস্থা কৰাত চৰকাৰৰ ব্যৱসায়ী স্বাৰ্থত আঘাত পৰিব বুলিও চৰকাৰৰ শংকা হ’ল। এনে সময়তে সমাজৰ দোষ ত্রুটি আঁতৰাই এখন সুস্থ ভাৰতীয় সমাজ গঢ় দিবৰ মানসেৰে ১৮৯৬ চনৰ অধিবেশনত কংগ্ৰেছে এখন সামাজিক সন্মিলনো আহ্বান কৰে।
এনেদৰে কংগ্ৰেছৰ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰিলে যদিও ইংৰাজ চৰকাৰৰ কংগ্ৰেছৰ প্ৰতি সম্পূৰ্ণ উদাসীন হৈ থাকিল। চৰকাৰৰ এনে মনোভাৱৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত কংগ্ৰেছে ভাৰত আৰু ইংলেণ্ড দুয়োখন দেশতে দাবীসমূহৰ সমৰ্থনত জনমত গঢ়িবলৈ চেষ্টা কৰিলে। ১৮৮৯ চনত ইংলেণ্ডত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ শাখা গঠন হ’ল। এই শাখাই ইণ্ডিয়া’ নামে এখন সমৰ্থনত প্ৰচাৰ চলাবলৈ ধৰিলে। ইংলেণ্ডত এই শাখাৰ গুৰি ধৰিছিল দাদাভাই নৌৰাজীয়ে তেখেত আছিল বৃটিছ পার্লিয়ামেন্ট নির্বাচিত হোৱা প্ৰথম ভাৰতীয়।
কিন্তু কংগ্ৰেছৰ এই সংস্কাৰকামী আৰু নিয়ন্ত্ৰণবাদীসকলৰ হাতত সৰহদিন টিকি নাথাকিল। ১৮৯২ খ্রীঃ পৰিষদ আইনে তেওঁলোকক বা হতাশ কৰিলে। এই আইনখন প্রতিনিধিত্বমূলক চৰকাৰৰ কাষলৈ গ’ল। ফলত লোকমান্য বাল গংগাধৰ তিলকৰ নেতৃত্বত চৰমপন্থী সংগ্ৰামীসকলৰ প্ৰতিপত্তি কংগ্ৰেছত বঢ়িল। তিলকে কেশৰী পত্ৰিকাত বৃটিছ চৰকাৰৰ উগ্ৰ সমালোচনা আৰম্ভ কৰি দিলে। বংগদেশৰ অৰবিন্দ ঘোষ আৰু বিপিন চন্দ্ৰ পাল, পঞ্জাবৰ লালা লাজপত ৰায়ৰ যোগদানৰ ফলত চৰমপন্থীসকলৰ মনোবল আৰু বাঢ়িল। ইয়াৰ ফলত দেশত ঠায়ে ঠায়ে সশস্ত্র আন্দোলননেও ভূমুকি মাৰিলে।
ৰুছ-জাপান যুদ্ধত জাপানৰ জয় লাভে জাতীয়তাবাদীসকলৰ সংগ্ৰামী মনোভাৱত আৰু অধিক প্ৰেৰণা যোগালে। এনে সময়তে সাম্রাজ্যবাদী কার্জনে বংগদেশক দুভাগ কৰিলে। দেশপ্রেমী বঙালী হিন্দুসকলক সংখ্যালঘু কৰিবলৈ আৰু হিন্দু মুছলমানৰ মাজত বিভেদ সৃষ্টি কৰাৰ উদ্দেশ্য আগত ৰাখিয়ে এনে প্রচেষ্টা লোৱা হৈছিল। কিন্তু কাৰ্জনৰ এনে কাৰ্যই কংগ্ৰেছক এইবাৰ এখন সংগ্ৰামৰ মঞ্চ ৰূপ দিলে। সাম্ৰাজ্যবাদী বৃটিছৰ লগত আপোচেৰে যে কোনো কামত নাহিব তাক কংগ্ৰেছীসকলে মর্মে মর্মে উপলব্ধি কৰিলে। কংগ্ৰেছৰ নেতৃত্বত বংগ বিভাজনৰ বিৰুদ্ধে তীব্ৰ স্বদেশী আন্দোলন আৰম্ভ হ’ল।
১০। লৰ্ড কাৰ্জনৰ আভ্যন্তৰীণ প্ৰশাসনৰ মূল্যায়ন কৰা। (Assess the internal Administration of Lord Curzon.)
উত্তৰঃ ১৮৯৯ চনত ভাৰতৰ প্ৰতিনিধি হৈ আহি ১৯০৪ চনলৈকে প্ৰশাসনীয় দায়িত্বত নিযুক্তি হৈ থকা লৰ্ড কার্জন এজন উল্লেখযোগ্য প্রশাসক আছিল। কার্জন এজন প্ৰখ্যাত পণ্ডিত আৰু ৰাজনীতিজ্ঞ আছিল। ভাৰতলৈ আহি প্ৰশাসনীয় দিশত নানা সংস্কাৰ সাধি ভাৰত বুৰঞ্জীত তেওঁৰ নাম চিৰস্মৰণীয় কৰি থৈ যায়। লর্ড কার্জনৰ ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ কাৰণে ভাৰতৰ জনসাধাৰণৰ মাজত বৃটিছ বৈৰী ভাব বাঢ়ি যায়। লর্ড কার্জনে বহুতো সংস্কাৰ সাধন কৰে। লর্ড কার্জনৰ সংস্কাৰসমূহ তলত দিয়া ধৰণেৰে আলোচনা কৰিব পাৰি। যেনে–
লর্ড কার্জনৰ বংগ বিভাজনে দেশজুৰি প্ৰৱল আন্দোলনৰ সৃষ্টি হয়। ১৯০৫ চনত বংগদেশ প্ৰদেশখনৰ কিছু অংশ অসমৰ লগত চামিল কৰি বংগৰ বাকী অংশটো বিহাৰ আৰু উৰিষ্যাক লৈ এখন সুকীয়া প্ৰদেশ ঠন কৰে। কাৰ্জনৰ এই কাৰ্যত বংগদেশত তীব্ৰ প্ৰতিবাদ আৰম্ভ হয়। কিন্তু কার্জনে এই প্রতিবাদলৈ কৰ্ণপাত নকৰি নিজ নীতি অনুসৰি কাম কৰি গ’ল। তেওঁৰ প্রকৃত উদ্দেশ্য হৈছে বঙালী জাতিটোক দুভাগ কৰি ইয়াৰ ঐক্য আৰু সংহতি বিনষ্ট কৰা। এই নীতিৰ প্ৰতিবাদত বংগদেশৰ লগতে গোটেই ভাৰততে আন্দোলনৰ সৃষ্টি হ’ল। ইয়াৰ লগে লগে ভাৰতত স্বদেশী আন্দোলনে গঢ় লয়। মুখ্য সেনাপতিৰ লগত কাৰ্জনৰ মনোমালিন্য হোৱাত ১৯০৫ চনত তেওঁ পদত্যাগ কৰে। শেষত ১৯১১ চনত বংগ বিভাজন নীতি বৃটিছ চৰকাৰে পুনৰ উঠাই লয়।
খেতিয়ক শ্ৰেণীৰ অৱস্থা উন্নতিৰ কাৰণে কাৰ্জনে খেতিয়কসকল যাতে ধাৰ ঋণৰ হেঁচাত পৰিব হ’বলগীয়া নহয় তাৰ বাবে তেওঁ পঞ্জাৱ ভূমি হস্তান্তৰ আইন বিধিব্ধ কৰে। অলপীয়া সুত্ৰত খেতিয়কে ধন ধাৰত নিব পৰাকৈ লর্ড কার্জনে সমবায় ঋণদান সমিতি স্থাপন কৰে। ভাৰতীয় প্ৰাচীন কীৰ্ত্তি চিহ্নবোৰ সংৰক্ষণৰ কাৰণে কাৰ্জনে ৰক্ষা কৰিবলৈ লর্ড কার্জনে ‘প্রাচীন স্তস্ত আইন’ প্রণয়ন কৰে। ইয়াৰোপৰি এটা পুৰাতত্ব বিভাগ খুলি তাৰ ওপৰত পুৰণিকলীয়া কীৰ্তিবোৰ ৰক্ষাৰ দায়িত্ব দিয়ে।
ভাৰতৰ জলসিঞ্চন ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ বিষয়টোক লৈ কাৰ্জনে তদস্ত আয়োগ গঠন কৰে। তেওঁ জলসিঞ্চন আয়োগে আগবঢ়োৱা সকলোবোৰ পৰামৰ্শ গ্ৰহণ কৰি এইবোৰ কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে বিহিত ব্যৱস্থা হাতত লয়।
লর্ড কার্জনেৰ বোম্বে, হায়দৰাবাদ, গুজৰাট আৰু মধ্য প্ৰদেশত প্ৰৱল দুর্ভিক্ষই দেখা দিয়েত দুর্ভিক্ষ পীড়িত অঞ্চলসমূহ নিজে ভ্ৰমণ কৰি চাইছিল আৰু চৰকাৰে লোৱা ব্যৱস্থা যথেষ্ট নহয় বুলি নিজে প্রত্যয় গৈছিল। এই দুৰ্ভিক্ষ দূৰীকৰণৰ বাবে এণ্টনি মেকডনেলৰ নেতৃত্বত এটি আয়োগ গঠন কৰি দিয়ে। দুৰ্ভিক্ষ পীড়িত লোকৰ খাজনা ৰেহাই ব্যৱস্থা কৰা, বীজ, গৰু-ম’হ আৰু খেতিৰ সঁজুলি কিনি দিয়া, প্রতিখন প্রদেশতে একোখন দুর্ভিক্ষ আয়োগ গঠন কৰা ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰাৰ পৰামর্শ দিয়ে।
দেশৰ প্ৰচলিত শিক্ষা পদ্ধতিৰ কিছু পৰিবৰ্তন সাধন কৰি কাৰ্জনে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ আস্থাৰ পাত্ৰ হৈছিল। শিক্ষাৰ উন্নতিৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি ১৯০৪ চনত তেওঁ ‘বিশ্ববিদ্যালয় আইন’ প্ৰবৰ্তন কৰি পোনপটীয়াভাৱে চৰকাৰৰ ক্ষমতাধীন কৰা হয়। লর্ড কার্জনে কলিকতাত ‘ইম্পেৰিয়েল লাইব্ৰেৰী’ নামৰ এটা বিৰাট পুথিভঁৰাল স্থাপন কৰে।
জনসাধাৰণৰ উন্নতিৰ অর্থে লর্ড কার্জনে শিল্প ব্যৱসায়ী কেন্দ্রীয় বিভাগ স্থাপন কৰে। তেওঁ ভাৰতীয় দেশীয় ৰাজকোঁৱৰ আৰু উচ্চ বংশীয় লোকসকলৰ সামৰিক শিক্ষা দিয়াৰ কাৰণে ইম্পেৰিয়েল কেডেট কর্পচ নামেৰে এটা অনুষ্ঠান স্থাপন কৰে। দেখা যায় লর্ড কার্জনৰ আভ্যন্তৰীণ সংস্কাৰসমূহৰ মাজত বহুতো সুফল আৰু কুফল পৰিলক্ষিত হয় যদিও কার্জন যে এজন যোগ্য প্রশাসক তাত সন্দেহ নাই।
১১। লর্ড কার্জনৰ দিনত হোৱা সংস্কাৰবোৰৰ বিষয়ে এটা টোকা লিখা। (Write a note on Reforms of Lord Curzon.)
উত্তৰঃ ১৮৯৯ চনত ভাৰতৰ প্ৰতিনিধি হৈ আহি ১৯০৪ চনলৈকে প্ৰশাসনীয় দায়িত্বত নিযুক্তি হৈ থকা লৰ্ড কার্জন এজন উল্লেখযোগ্য প্রশাসক আছিল। কার্জন এজন প্রখ্যাত পণ্ডিত আৰু ৰাজনীতিজ্ঞ আছিল। ভাৰতলৈ আহি প্ৰশাসনীয় দিশত নানা সংস্কাৰ সাধি ভাৰত বুৰঞ্জীত তেওঁৰ নাম চিৰস্মৰণীয় কৰি থৈ যায়। লর্ড কার্জনৰ ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনৰ কাৰণে ভাৰতৰ জনসাধাৰণৰ মাজত বৃটিছ বৈৰী ভাব বাঢ়ি যায়। লর্ড কার্জনে বহুতো সংস্কাৰ সাধন কৰে। লর্ড কার্জনৰ সংস্কাৰসমূহ তলত দিয়া ধৰণেৰে আলোচনা কৰিব পাৰি। যেনে–
(ক) বংগ বিভাজন: লর্ড কার্জনৰ বংগ বিভাজনে দেশজুৰি প্ৰৱল আন্দোলনৰ সৃষ্টি হয়। ১৯০৫ চনত বংগদেশ প্ৰদেশখনৰ কিছু অংশ অসমৰ লগত চামিল কৰি বংগৰ বাকী অংশটো বিহাৰ আৰু উৰিষ্যাক লৈ এখন সুকীয়া প্ৰদেশ গঠন কৰে। কাৰ্জনৰ এই কাৰ্যত বংগদেশত তীব্ৰ প্ৰতিবাদ আৰম্ভ হয়। কিন্তু কার্জনে এই প্রতিবাদলৈ কৰ্ণপাত নকৰি নিজ নীতি অনুসৰি কাম কৰি গ’ল। তেওঁৰ প্ৰকৃত উদ্দেশ্য হৈছে বঙালী জাতিটোক দুভাগ কৰি ইয়াৰ ঐক্য আৰু সংহতি বিনষ্ট কৰা। এই নীতিৰ প্ৰতিবাদত বংগদেশৰ লগতে গোটেই ভাৰততে আন্দোলনৰ সৃষ্টি হ’ল। ইয়াৰ লগে লগে ভাৰতত স্বদেশী আন্দোলনে গঢ় লয়। মুখ্য সেনাপতিৰ লগত কাৰ্জনৰ মনোমালিন্য হোৱাত ১৯০৫ চনত তেওঁ পদত্যাগ কৰে। শেষত ১৯১১ চনত বংগ বিভাজন নীতি বৃটিছ চৰকাৰে পুনৰ উঠাই লয়।
(খ) ভূমি সংস্কাৰ: খেতিয়ক শ্ৰেণীৰ অৱস্থা উন্নতিৰ কাৰণে কাৰ্জনে খেতিয়কসকল যাতে ধাৰ ঋণৰ হেঁচাত পৰিব হ’বলগীয়া নহয় তাৰ বাবে তেওঁ ‘পঞ্জাৱ ভূমি হস্তান্তৰ আইন’ নিষিদ্ধ কম সুতত খেতিয়কে ধন ধাৰত লব পৰাকৈ লর্ড কার্জনে সমবায় ঋণদান সমিতি স্থাপন কৰে।
(গ) পুৰাতত্ত্ব বিভাগ: ভাৰতীয় প্ৰাচীন কীৰ্তি চিহ্নবোৰ সংৰক্ষণৰ কাৰণে কাৰ্জনে ৰক্ষা কৰিবলৈ লৰ্ড কার্জনে ‘প্রাচীন স্তম্ভ আইন’ প্রণয়ন কৰে। ইয়াৰোপৰি এটা পুৰাতত্ব বিভাগ খুলি তাৰ ওপৰত পুৰণিকলীয়া কীৰ্তিবোৰ ৰক্ষাৰ দায়িত্ব দিয়ে। দেখা যায় লৰ্ড কাৰ্জনৰ আভ্যন্তৰীণ সংস্কাৰসমূহৰ মাজত বহুতো সুফল আৰু কুফল পৰিলক্ষিত হয় যদিও কার্জন যে এজন যোগ্য প্রশাসক তাত সন্দেহ নাই।
১২। ১৮৮৫ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ ভেটিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Discuss about the foundation of the Indian National Congress 1885.)
অথবা
ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ উৎপত্তি সম্পৰ্কে “সুৰক্ষা-মূল্য তত্ত্ব” কি আছিল? ১৮৮৫ চনত প্ৰতিষ্ঠা হোৱা ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ উৎপত্তি সম্পৰ্কে শেহতীয়া মতামত কি? ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ লক্ষ্য কি আছিল? (What was the “Safety-value theory” regarding the origin of the Indian National congress? What is the latest opinion regard- ing the origin of the National Congress founded in 1885? What were aims of the Indian National Congress?)
উত্তৰঃ ১৮৮৫ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ ভেটি: ১৮৮৫ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ ভেটি ভাৰতীয় ৰাজনীতিৰ ইতিহাস সবাধিক গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল। কাৰণ, ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনই ইয়াৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ সৈতে এক দৃঢ় ৰূপ ধাৰণ কৰিছিল। ইয়াৰ উপৰিও, ভাৰতীয় কংগ্ৰেছ ক্ৰমান্বয়ে ভাৰতীয় আটাইতকৈ শক্তিশালী ৰাজনৈতিক সংগঠন হিচাপে আত্মপ্ৰকাশ কৰে।
তদুপৰি, এই সংগঠনটোৰ জৰিয়তে ভাৰতীয় ৰাইজে ব্ৰিটিছ শাসনৰ বিৰূদ্ধে। স্বাধীনতাৰ সংগ্ৰাম অব্যাহত ৰাখিছিল। এলান পক্টাভিয়ান হোম নামৰ এজন অৱসৰপ্ৰাপ্ত অসামৰিক ব্যক্তিয়ে ১৮৮৫ চনৰ ২৮ ডিচেম্বৰত বোম্বাইত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ এই প্রথম অধিবেশনআহ্বান কৰিছিল কাৰণ হিউমে কংগ্ৰেছৰ ভেটি তৈয়াৰ কৰা পদক্ষেপৰ বাবে। তেওঁক সাধাৰণতে “ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ জনক” বুলি গণ্য কৰা হয়।
এতিয়া প্রশ্ন উত্থাপিত হৈছে, হিউমে ইংৰাজ হোৱা স্বত্বেও ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ বাবে কিয় উদ্যোগ লৈছিল? হিউমে নিজেই এটা ব্যাখ্যা দিছে। তেওঁৰ মতে, সেই সময়ত অসন্তুষ্ট ভাৰতীয়সকলে বিদেশী শাসকসকলৰ বিৰুদ্ধে এক শক্তিশালী বিদ্রোহ সংগঠিত কৰি আহিছিল। হিউমে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰি ইয়াক এৰাই চলিব বিচাৰিছিল। যাৰ জৰিয়তে হিউমে বিশ্বাস কৰিছিল যে জনসাধাৰণৰ অসন্তুষ্টি শান্তিপূৰ্ণ দিশত পৰিচালিত কৰিব পাৰি। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰছৰ প্ৰতিষ্ঠা কাৰাৰ ক্ষেত্ৰত এ.ও. হিউমৰ লক্ষ্য সম্পর্কে এই ব্যাখ্যাক সুৰক্ষা মূল্য তত্ত্ব বুলি কোৱা হয়।”
শেহতীয়া মতামতঃ আধুনিক ইতিহাসবিদসকলে অৱশ্যে ” সুৰক্ষা মূল্য তত্ত্ব “ক সত্যৰ এটা সৰু অংশ বুলি বিবেচনা কৰে। তেওঁলোকৰ অভিমত যে ৰাষ্ট্ৰীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিষ্ঠাকাৰত মিছৰ ভূমিকা অপ্ৰয়োজনীয়ভাবে অতিৰঞ্জিত কৰা হৈছিল।
দৰাচলতে, ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ কৃতিত্ব কোনো নির্দিষ্ট ব্যক্তিৰ নহয়, হিউমে কংগ্ৰছৰ আয়োজন কৰিব পাৰে কিয়নো তেওঁ যিকোনো আঞ্চলিক পক্ষপাতিত্বৰ পৰা মুক্ত হোৱাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নেতাসকলে বিষয়টোত হিউমৰ নেতৃত্ব গ্ৰহণ কৰা সময়ৰ আগশাৰীৰ দায়িত্বসমূহৰ সমৰ্থন আৰু সহযোগিতা লাভ কৰিছিল। তদুপৰি, তেওঁলোকে ভাবিছিল যে যদি হিউমৰ দৰে এজন অৱসৰপ্ৰাপ্ত অসামৰিক কৰ্মচাৰী কংগ্ৰেছৰ শীৰ্ষত থাকে, ব্ৰিটিছ চৰকাৰে তেওঁলোকৰ কাৰ্যকলাপক সন্দেহৰ দৃষ্টিৰে চোৱা নাছিল।
কিছুমানৰ অভিমত হৈছে যে ৰাণী ভিক্টোৰিয়াৰ সন্মানত দিল্লীত অনুষ্ঠিত দৰবাৰত প্ৰথমে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ ধাৰণাটো উত্থাপন কৰা হৈছিল। ইয়াত উল্লেখ কৰিব পাৰি যে এই দৰবাৰত ৰাণী ভিক্টোৰিয়াক ভাৰতৰ সম্ৰাজ্ঞী বুলি ঘোষণা কৰা হৈছিল ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ উৎপত্তি সন্দৰ্ভত দ্বিতীয় মতামত হৈছে যে ভাৰতীয় সংগঠনে গণনাত আয়োজীত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্রদর্শনীত কংগ্ৰেছৰ দৰে এক সৰ্বভাৰতীয় আয়োজন স্থাপনৰ ধাৰণাটো জন্ম হৈছিল।
এনি বেচান্ত প্ৰকাশ কৰা এটা তৃতীয় মতামত হ’ল যে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ জন্ম থিঅ চফিকেল সমাজৰ গোপন সভাৰ পৰা হৈছিল। শ্ৰীমতী বেচাস্তব মতে, ১৮৮৪ চনত মাদ্ৰাজৰ আদিয়াৰত অনুষ্ঠিত এখন সভাত থিঅ চফিকেল সমাজৰ সমদ্যসকলে ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্যৰে আৰু ভাৰতীয়ে কংগ্ৰেছৰ জন্ম হোৱা এই প্ৰস্তাৱৰ চিকুৱেল হিচাপে এক প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰে।
পাট্টাৰী সীতাৰামায়াই তেওঁৰ হিন্তী অৱ দ্য ইণ্ডিয়ান নেচনেল কংগ্ৰেছ নামৰ কিতাপখনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ উৎপত্তি সন্দৰ্ভত সম্পূৰ্ণৰূপে এটা নতুন খিচিছ প্ৰকাশ কৰিছে। তেওঁৰ মতে এটা সৰ্বভাৰতীয় ৰাজনৈতিক সংগঠন স্থাপনৰ ধাৰণাটো দীৰ্ঘদিন ধৰি বতাহত আছিল। আৰু এ.ও. হিউমে কেৱল এই ধাৰণাটোক এক ব্যৱহাৰিক ৰূপ দিছিল। ড. আৰ.চি আনহাতে, ১৮৮৩ চনত কলিকতাত অনুষ্ঠিত সৰ্বভাৰতীয় জাতীয় সম্মিলনত ইতিমধ্যে এক সৰ্বভাৰতীয় সংগঠনৰ ধাৰণা ৰূপ লৈছে বুলি মজুম্বৰে মন্তব্য কৰে। ড° মজুমদাৰৰ মতে, যদি ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ বাবে আৰ্হি প্ৰস্তুত কৰা সৰ্বভাৰতীয় ৰাষ্টীয় সন্মিলন আছিল।
ড° মজুমদাৰৰ মতামতৰ সমৰ্থনত আন কিছুমান যুক্তি আগবঢ়োৱা হ’ব পাৰে যে ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ উৎপত্তি ১৮৮৩ চনত কলিকতাত অনুষ্ঠিত সৰ্বভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় সম্মিলনৰ পৰা হৈছিল। প্ৰথমে ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ আগশাৰীৰ ব্যক্তিসকলৰ অংশগ্ৰহণৰ সৈতে ৰাষ্ট্ৰীয় সন্মিলনে দ্বিতীয়তে সৰ্বভাৰতীয় চৰিত্ৰ প্ৰগণ কৰিছিল, ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰথম অধিবেশনত আলোচনা কৰা বিষয়বোৰ দুবছৰ আগতে অনুষ্ঠিত সৰ্বভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় সন্মিলনৰ কাৰ্যক্ৰমৰ প্ৰতিলিপি বিচাৰিছিল। ওপৰৰ কথা লক্ষ্য কৰি ক’ব পাৰি যে ১৮৮৩ চনৰ সৰ্বভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় সন্মিলনৰ কাৰ্যক্ৰমৰ প্ৰতিলিপি বিচাৰিছিল। ওপৰৰ কথা লক্ষ্য কৰি ক’ব পাৰি যে ১৮৮৩ চনৰ সৰ্বভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় সন্মিলন ভাৰতীয় কংগ্ৰেছৰ আগশাৰীৰ আছিল।
কংগ্ৰেছৰ লক্ষ্য: ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰথম অধিৱেশন ১৮৮৫ চনৰ ২৮ ডিচেম্বৰত বোম্বাইৰ গোকুলদাস ভাজপাল সংস্কৃত মহাবিদ্যালয়ত অনুষ্ঠিত হৈছিল বংগৰ প্ৰখ্যাত বেৰিষ্টাৰ উমেশচন্দ্র বেনাৰ্জী প্রথম অধিৱেশনৰ নিৰ্বাচিত সভাপতি আছিল। ৰাষ্ট্ৰীপতিৰ ভাষণত তেওঁ নিন্মলিখিত শব্দত কংগ্ৰেছৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্যবোৰ সংজ্ঞায়িত কৰিছিল।
(ক) দেশৰ উদ্দেশ্যৰ বাবে কমি কৰি অহা দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ আন্তৰিক শ্ৰমিকসকলৰ মাজত অন্তৰংগতা আৰু বন্ধুত্বৰ প্ৰচাৰ।
(খ) ৰাষ্ট্ৰীয় ঐক্যৰ অনুভূতি বিকশিত কৰাৰ বাবে প্ৰাদেশিক কুসংস্কাৰৰ বাবে সকলো সম্ভৱ জাতি, ধৰ্ম নিৰ্মূল কৰা।
(গ) গুৰুত্বপূৰ্ণ সামাজিক সমস্যাৰ ওপৰত ভাৰতৰ শিক্ষিত শ্ৰেণীসমূহৰ প্ৰকৃতিৰ মতামত লোৱা হৈছিল।
(ঘ) পৰৱৰ্তী এবছৰত ৰাজহুৱা স্বাৰ্থৰ বাবে ভাৰতীয় ৰাজনীতিবিদসকলে অনুসৰণ কৰিব লগা কার্যপদ্ধতি নিৰ্ধাৰণ কৰা। কংগ্ৰেছৰ চাৰিটা উদ্দেশ্য ঘোষণা কৰাৰ উপৰিও, প্রথম অধিৱেশনত ভাৰতৰ ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক সমস্যাৰ ওপৰত কেইবাটাও প্ৰস্তাৱ গ্রহণ কৰা হৈছিল।
অৱশ্যে মন কৰিবলগীয়া যে জাতীয়তাবদীসকলৰ প্ৰত্যাশা অতি সোনকালেই প্রত্যাখ্যান কৰা হৈছিল কিয়নো তেওঁলোকে দেখিছিল যে ভাৰতত ব্ৰিটিছ চৰকাৰে আৰম্ভণিৰ পৰাই কংগ্ৰেছৰ প্রতি সৎ মনোভাব লৈছিল। গভৰ্ণৰ জেনেৰেল লৰ্ড ডাফৰিনে কংগ্ৰেছৰ দৰে এটা সংগঠনৰ বিৰোধিতা কৰিছিল যদিও তেওঁ কংগ্ৰেছ দলৰ নেতাসকল ভদ্রলোক বুলি গণ্য কৰিছিল। এই সকলোবোৰ বিবেচনা কৰি এজনে এই সিদ্ধান্তত উপনীত হ’ব পাৰে যে ডাফৰিনে কংগ্ৰেছ প্ৰতিষ্ঠা কৰাত হিউমক কোনো সমর্থন দিয়া নাছিল।
১৩। ১৮৮৫ চনৰ পৰা ১৯০৫ চনৰ ভিতৰত কংগ্ৰেছৰ কাৰ্যকলাপৰ বিষয়ে ব্যাখ্য কৰা। এই সময়ছোৱাত ইয়াৰ অৱদান কি আছিল? (Explain the activities of the congress from 1885 to 1905. What was its contributions during the period.)
উত্তৰঃ ১৮৮৫ চনৰ পৰা ১৯০৫ চনৰ ভিতৰত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ আটাইতকৈ বিশিষ্ট নেতা আছিল দাদাভাই নৌৰাজী, সুৰেন্দ্ৰনাথ বেনাৰ্জী, ফিৰোজ শাহ মেহতা, ৰমেশচন্দ্ৰ দত্ত, মহাদেব গোবিন্দ ৰাণাদে, মদন মোহন মালবীয় ইত্যাদি। পিছলৈ তেওঁলোক নৰমপন্থী হিচাপে পৰিচিত হৈছিল।
কংগ্ৰেছৰ প্ৰস্তাৱৰ বাৰ্ষিক অধিবৱেশনত বিভিন্ন বিষয়ত গৃহীত হৈছিল। প্ৰসংগৰ অধীনত থকা সময়ছোৱাত কংগ্ৰেছৰ সাংবিধনিক অর্থনৈতিক প্রশাসনিক আৰু অন্যান্য বিষয়ত ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ সংস্কাৰৰ দাবী কৰিছিল।
(ক) সাংবিধানিক সংস্কাৰৰ দাবী: প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ৰ কংগ্ৰেছ নেতাসকলে ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ দ্বাৰা তেওঁলোকৰ সাংবিধানিক দাবী পূৰণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত অত্যন্ত সতর্কতা অৱলম্বন কৰে।
১৮৮৪ চনৰ পৰা ১৮৯২ চনৰ ভিতৰত কংগ্ৰেছে কৰা নম্ৰ দাবীবোৰ আছিল বিধান পৰিষদৰ ক্ষমতা বৃদ্ধি কৰা আৰু কেন্দ্ৰীয় আৰু প্ৰাদেশিক পৰিষদত নির্বাচিত প্রতিনিধিত্ব অন্তর্ভুক্ত কৰা। বৃটিছ চৰকাৰে কংগ্ৰেছৰ এই দাবীবোৰক কোনো সন্মান নকৰাটো ১৮৯২ চনৰ ভাৰতীয় পৰিষদ আইনৰ পৰা স্পষ্টকৈ জনা যায়। এনেদৰেই কংগ্ৰেছৰ নেতাজনে ‘প্ৰতাৰণাৰ আইনক সমালোচনা কৰিছিল, অৱশ্যে, পৰবৰ্তী বছৰবোৰত কংগ্ৰেছে কৰা দাবীবোৰ ক্ৰমান্বয়ে বহল হৈ পৰিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, ১৯০৫ চনত গোপালকৃষ্ণ গোখলে স্বৰাজ বা স্ব-চৰকাৰৰ দাবী আগবঢ়াইছিল।
(খ) অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ দাবী: এই সময়ৰ কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে ভাৰতীয় জনসাধাৰাণৰ অর্থনৈতিক অনগ্ৰসৰতাৰ মাজত বর্ধিত দৰিদ্ৰতাৰ বাবে ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ ভুল নীতিক দোষাৰোপ কৰিছে। কেৱল এইটোৱেই নহয় যে তেওঁলোকে অর্থনৈতিক উন্নতিৰ বাবে কিছুমান নির্দিষ্ট পৰামর্শও আগবঢ়াইছিল। কংগ্ৰেছ নেতাসকলে বিচাৰিছিল যে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ভাৰতত আধুনিক উদ্যোগ প্ৰৱৰ্তন কৰা। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছেও ব্ৰিটিছৰ দ্বাৰা ভাৰতীয় সম্পদ লুণ্ঠনৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষাৰ মাত মাতিছিল।
কংগ্ৰেছ নেতাসকলৰ নিষ্কাশন উপস্থাপন কৰাৰ বাবে প্ৰশাসনিক আৰু সামৰিক ব্যয়ত চৰকাৰী সেৱা আৰু অৰ্থনীতিৰ ভাৰতীয়কৰণ দাবী জনাইছিল। তেওঁলোকে লগতে বিচাৰিছিল যে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ভাৰতীয় মটপ্ৰৱেশ আৰু বৃক্ষৰোপণ শ্ৰমিকসকলৰ অর্থনৈতিক পৰিস্থিতি উন্নত কৰিবলৈ আগবাঢ়ি আহিব। কংগ্ৰেছ নেতাসকলে ব্ৰিটিছ চৰকাৰক নিমখ কৰ বিলুপ্তিৰ দাবী জনাইছিল। সেয়েহে, জাতীয়তাবাদী নেতাসকল। ভারতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ বেনাৰত ব্ৰিটিছ শাসনৰ ধ্বংসাত্মক দিশটোৰ ওপৰত আলোকপাত কৰি, ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ সন্মুখত প্ৰতিকাৰমূলক ব্যৱস্থা হিচাপে কিছুমান নিৰ্দিষ্ট পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল।
(গ) প্ৰশাসনিক আৰু অন্যান্য সংস্কাৰৰ দাবী: প্রশাসনিক সংস্কাৰৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে কংগ্ৰেছ নেতাজনৰ বাবে ৰাজহুৱা সেৱাৰ ভাৰতীয়কৰণৰ দাবীৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি উপলব্ধি কৰে যে ভাৰতীয়সকলৰ প্ৰকৃত উন্নতি ব্ৰিটিছ বিষয়াসকলৰ জৰিয়তে কেতিয়াও সম্ভৱ নহ’ব কিয়নো তেওঁলোক ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ স্বাৰ্থৰ প্ৰতি উদাসীন আছিল। ইয়াৰ উপৰিও ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰে য’ত ৰাষ্ট্ৰীয় নেতাসকলে বৃটিছ চৰকাৰক কৃষি বেংকৰ সাধাৰণ লোকসকলৰ মাজত শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ, কৃষকস লৰ মহাজনৰ কবলৰ পৰা ৰক্ষা কৰিবলৈ, বৈষম্যমূলক অস্ত্ৰ আইন বাতিল কৰা আদি বিভিন্ন সংস্কাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিবলৈ আহ্বান জনায়।
(গ) প্ৰাৰম্ভিক কংগ্ৰেছৰ অৱদান আৰু সীমাবদ্ধতা: ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত নেতৃত্বত থকা জাতীয়তাবাদী নেতাসকলক পিছলৈ নৰমপন্থী বুলি কোৱা হৈছিল। তেওঁলোকক এনেদৰে কোৱা হৈছিল। কিয়নো তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ দাবী পূৰণ কৰাৰ বাবে ব্ৰিটিছ চৰকাৰক প্ৰাৰ্থনা আৰু আবেদনৰ নীতি অনুসৰণ কৰিছিল। এই নৰমপন্থী নেতাসকলে অতি কম অৰ্জন কৰা স্বত্বেও তেওঁলোকে প্রথমে ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলনৰ উদ্দেশ্যত আগবঢ়োৱা গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদানৰ প্ৰতি দৃষ্টি হেৰুৱাব নালাগে, ৰাজনৈতিক উদ্দেশ্যৰ বাবে এটা সৰ্বভাৰতীয় সংগঠন বিকশিত কৰাৰ কৃতিত্ব তেওঁলোকৰ।
দ্বিতীয়তে, প্রথমবোৰৰ বাবে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ আশা আৰু আকাংক্ষাই এক অভিব্যক্তি বিচাৰি পাইছিল।
তৃতীয়তে, এই নৰমপন্থীসকলে আকৌ প্ৰথম টি.আই, এমৰ বাবে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ ওচৰত ব্ৰিটিছ শাসনৰ প্রকৃত প্রকৃতি উন্মোচন কৰিছিল।
চতুর্থত, কংগ্ৰেছৰ প্ৰাৰম্ভিক নেতাসকলে সেই ভেটি স্থাপন কৰিছিল যাৰ ওপৰত স্বাধীনতা আন্দোলনৰ মহান আদেশ পিছত নিমাণ কৰা হৈছিল।
শেষত, এইটো ক’ব পাৰি যে নৰমপন্থীসকলে গ্ৰহণ কৰা আন্দোলনৰ পদ্ধতিটো প্ৰকৃত ব্ৰিটিছ শাসনৰ ওপৰত, বিশ্বাসৰ পৰা সৃষ্টি হৈছিল। প্ৰাৰম্ভিক জাতীয়তাবাদীসকলে আন্তৰিকতাৰে বিশ্বাস কৰিছিল যে ‘প্রকৃত’ ব্ৰিটিছ শাসন ভাৰতীয়সকলৰ লগতে ব্ৰিটিছ দুয়োৰে বাবে যথেষ্ট সহায়ক হ’ব, তেওঁলোকে ভাবিছিল, যদি ব্ৰিটিছৰ ন্যায়বোধ কঢ়িয়াই আনিব পাৰি আৰু ভাৰতীয়সকলৰ সমস্যাবোৰ ব্ৰিটিছৰ সন্মুখত ৰাখিব পাৰি, তেন্তে তেওঁলোকে ভাৰতীয়সকলৰ দাবী পূৰণ কৰা অভিযোগবোৰ নিষ্পত্তি কৰিবলৈ আগবাঢ়ি আহিব। কিন্তু ইতিহাসে অন্যথা প্ৰমাণ কৰিলে। ব্ৰিটিছৰ তুলনাত সামান্য ৰেহাই দিয়া হৈছিল। আন্দোলনৰ নৰমপন্থী পদ্ধতিৰ বিফলতাৰ ওপৰত কংগ্ৰেছৰ ভিতৰত এটা গোট ৰখা হৈছিল যাৰ দাবী অধিক শক্তিশালী আছিল আৰু আন্দোলনৰ পদ্ধতি অধিক চৰম আছিল। নেতৃত্বেৰ এই দলটি বলে পৰিচিত হয়েছিল।
১৪। স্বাধীনতা আন্দোলনত কংগ্ৰেছ দলৰ ভূমিকাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Role of Congress Party in the freedom movement. Discuss)
উত্তৰঃ ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ দলে ভাৰতীয় স্বাধীনতা আন্দোলনত আৰু স্বাধীনতা অর্জন কলাত গুরুত্বপূর্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। অৱশ্যে জাতীয় কংগ্ৰেছ প্রতিষ্ঠা হোৱাৰে পৰা ১৯০৫ চনৰ বংগ বিভাজনলৈকে এই অনুষ্ঠানে নৰমপন্থী অৱলম্বন কৰি ইংৰাজ চৰকাৰৰ লগত প্রত্যক্ষ সংঘৰ্ষত লিপ্ত হোৱা নাছিল।
১৯০৫ চনৰ পিছৰে পৰা কংগ্ৰেছ দলত এক চৰমপন্থী শিবিৰৰ আবিৰ্ভাৱ হয়। লালা লাজপট ৰায়, বাল গংগাধৰ তিলক, বিপিনচন্দ্র পাল, অৰবিন্দ ঘোষ আদি নেতাসকলে চমপন্থা অবলম্বন কৰি স্বাধীনতা আন্দোলন সফল কৰিব বিচাৰিছিল। বংগ বিভাজনৰ প্ৰতিবাদ কল্পে ভাৰতবৰ্ষত স্বদেশী আন্দোলন আৰু বিদেশী বৰ্জন কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়। ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছ এনেদৰে সৰ্বপ্ৰথম ভাৰতৰ জনতাক একগোট কৰি জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছিল।
১৯১৬ চনত হ’মৰুল আন্দোলন সূচনা কৰিলে এনি বেচাত্তে আৰু লোকমান্য গংগাধৰ তিলকে। এই আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী আৰু আদৰ্শই ভাৰতৰ জনসাধাৰণক আকৃষ্ট কৰিছিল। ভাৰতৰে আগশাৰীৰ নেতাসকলক এই আন্দোলনে আকৰ্ষণ কৰিছিল আৰু মিছনেৰীসকলৰ নিচিনাকৈ তেওঁলোকে গাঁৱে-চহৰে স্বদেশী চিন্তা-ধাৰা সজাগ কৰি জাতীয় চেতনা বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাইছিল। মন্টেগু চেমছফোর্ড সংস্কাৰ ইয়াৰে পৰিণতি বুলিব পাৰি। এই আন্দোলনেই গান্ধী আন্দোলনৰ পটভূমিৰ সৃষ্টি কৰিলে।
অসহযোগ আন্দোলন: ১৯১৯ চনৰ পিছৰে পৰা ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনে মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষৰ চুকে কোণে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল আৰু স্বাধীনতা আন্দোলনে জাতীয় চৰিত্ৰ লাভ কৰিছিল। ১৯১৯ চনৰ মাৰ্চ মাহত বৃটিছ চৰকাৰে ৰাওলাট আইন নামেৰে এক কলা আইন গ্রহণ কৰি আন্দোলন দমনৰ ব্যৱস্থা ল’লে। তাৰ প্ৰতিবাদ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছে এনে আইন বাতিল কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। বৃটিছ চৰকাৰৰ অমনোযোগিতাই জাতীয় কংগ্ৰেছ দলত অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰালে।
মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত ১৯১৯ চনৰ ২০ মাৰ্চত অসহযোগৰ মূল কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। বিদেশী বস্তু বৰ্জন, ইংৰাজী শিক্ষানুষ্ঠানৰ বৰ্জন, ইংৰাজৰ উপাধি বর্জন, আদালত বর্জন, নির্বাচন বর্জন আদি কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হ’ল। কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলে সভা-সমিতিৰ যোগেদি সমগ্ৰ ভাৰতত আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী বুজাই দি জনসাধাৰণক বৃটিছৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিবলৈ শক্তি আৰু অনুপ্ৰেৰণা যোগালে। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে এই আন্দোলনে পূর্ণ জাগৰণ আনিলে। ইংৰাজ চৰকাৰৰ দৃষ্টিভংগী কঠোৰ হ’ল। অসহযোগ আন্দোলনৰ আহ্বানত হেজাৰ হেজাৰ ছাত্ৰই স্কুল- কলেজ ত্যাগ কৰিলে। ওকালতি কৰা নেতাসকলে ওকালতি বাদ দিলে, সুভাষ চন্দ্র বসুরে ICS ত্যাগ কৰিলে। চৌৰিচৌৰাত হিংসাত্মক ঘটনা সংঘটিত হোৱাত গান্ধীয়ে অসহযোগ আন্দোলন উঠাই ল’লে।
আইন অমান্য আন্দোলন: খিলাফট আন্দোলনৰ প্ৰতি সমৰ্থন দি জাতীয় কংগ্ৰেছে মুছলিম জনসাধৰণক স্বাধীনতা আন্দোলনলৈ আকৃষ্ট কৰিছিল। চাইমন কমিছনে ভাৰতৰ বাবে এখন সংবিধান প্ৰস্তুত কৰা কাৰ্যত কংগ্ৰেছ দলে বিৰোধিতা কৰিলে। কাৰণ ইয়াত এজনো ভাৰতীয় প্রতিনিধি নাছিল। আনহাতেদি নেহৰুৰ প্ৰতিবেদনৰ ওপৰত বৃটিছ চৰকাৰে একো ব্যবস্থা নল’লে। সেইবাবে লাহোৰত ১৯২৯ চনত বহা কংগ্ৰেছ দলৰ অধিবেশনত পূৰ্ণ স্বৰাজৰ দাবী আৰু আইন অমান্য আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়।
১৯৩০ চনত গান্ধীয়ে আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ কৰে দাণ্ডী যাত্ৰাৰে। গান্ধীয়ে লোণ আইন ভংগ কৰিলে। সকলো লোককে অন্যায় আইন অমান্য কৰিবলৈ আৰু অন্যায় কৰ নিদিবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হ’ল। লগে লগে অসহযোগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী অব্যাহত ৰখা হ’ল। গুজৰাট, বিহাৰ আৰু সংযুক্ত প্ৰদেশত কৰ দিয়াটো জনসাধাৰণে বন্ধ কৰিলে। ভাৰতৰ প্রতি অঞ্চলত আইন অমান্য আন্দোলন বিয়পি পৰিল। বৃটিছ চৰকাৰে কংগ্ৰেছ দলক বে আইনী ঘোষণা কৰিলে আৰু হাজাৰ হাজাৰ লোকক বন্দী কৰিলে।
গান্ধী-আউইন চুক্তি অনুসৰি আন্দোলন প্রত্যাহাৰ কৰা হ’ল আৰু ঘূৰণীয়া মেজমেল সফল নোহোৱাকৈ পুনৰ আইন অমান্য আন্দোলনৰ আৰম্ভ হ’ল। এই আন্দোলনত কংগ্ৰেছ দলে। ভাৰতৰ পুৰুষ নাৰী সকলোকে স্বাধীনতা সংগ্ৰামত যোগদান কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিলে। ভাৰতবৰ্ষক সাম্প্রদায়িক ভিত্তিত ভাগ কৰাৰ বাবে বৃটিছ প্ৰধানমন্ত্ৰী ৰামছে মেকডোনাল্ডে ১৯৩২ চনত সাম্প্রদায়িক ভাগ-বতৰাৰ কথা ঘোষণা কৰিছিল। কংগ্ৰেছ দলে ইয়াৰ বিৰোধিতা কৰি ভাৰতবৰ্ষক ভাগ ভাগ কৰাটো বিচৰা নাছিল। গান্ধীয়ে আমরণ অনশন আৰম্ভ কৰিলে। গুনা চুক্তি অনুসৰি হিন্দুৰ মাজত বিভাজন ৰোধ কৰা হ’ল। আইন অমান্য আন্দোলনৰ প্ৰতিক্ৰিয়া স্বৰূপে বৃটিছ চৰকাৰে ভাৰত শাসন আইন ১৯৩৫ চনত গ্ৰহণ কৰিলে।
ভাৰত ত্যাগ আন্দোলন: দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধত ভাৰতবাসীৰ সমৰ্থন পাবৰ বাবে বৃটিছ চৰকাৰে। টাফোর্ড-ক্রিপছ মিছন ভাৰতলৈ পঠিয়ায়। এই মিছনে এক ঘোষণা পত্ৰৰ যোগেদি ভাৰতক ডমিনিয়ন ষ্টেটাচ দিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল। কোনো ৰজাই ইচ্ছা কৰিলে ভাৰত যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ পৰা ওলাই যোৱাৰ অধিকাৰ থকা প্ৰস্তাৱটো ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছে নাকচ কৰিলে।
১৯৪২ চনৰ আগষ্ট মাহত বোম্বেত বহা কংগ্ৰেছ অধিবেশনত ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰা হয়। কংগ্ৰেছে গান্ধীজীৰ কৰিম কিম্বা মৰিম বাণী প্ৰচাৰ কৰিলে। ভাৰতৰ জনসাধাৰণক স্বাধীনতা অৰ্জন কৰিবলৈ আহ্বান জনালে। বৃটিছ চৰকাৰে সৰহ সংখ্যক কংগ্ৰেছী নেতাক বন্দী কৰিলে। প্রথমে এই আন্দোলন বিক্ষোভ প্রদর্শনতে আবদ্ধ আছিল। পিছলৈ এই আন্দোলনে হিংসাত্মক ৰূপ ধাৰণ কৰিলে। ডাকঘৰ, থানা আৰু ৰেল ষ্টেচনত আক্ৰমণ চলিল আৰু অন্যান্য। পশ্চাদঘাট কার্যতো দলীয় কৰ্মী লিপ্ত হ’ল। বৃটিছ চৰকাৰে দমননীতি গ্রহণ কৰিলে।
জাতীয় কংগ্ৰেছৰ শক্তিশালী আন্দোলনে যেনেকৈ ভাৰতবাসীৰ মাজত জাতীয় চেতনা বৃদ্ধি কৰি স্বাধীনতাৰ বাবে ত্যাগ কৰিবলৈ উদ্বুদ্ধ কৰিছিল তেনেকৈ ইংৰাজ চৰকাৰাকো ভাৰতৰ স্বাধীনতাৰ বাবে পদক্ষেপ ল’বলৈ বাধ্য কৰাইছিল। ভাৰত ত্যাগ আন্দোলনৰ ফলত ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতবৰ্ষৰ বাবে সংবিধান সভা গঠন আৰু অস্থায়ী চৰকাৰ প্ৰতিষ্ঠাৰ বাট মুকলি কৰিলে।
মহম্মদ আলি জিন্নাৰ আকোঁৰগোজ পাকিস্তানৰ দাবী আৰু প্ৰত্যক্ষ সংগ্ৰামৰ দিনত হত্যা লীলাই ভাৰতৰ জাতীয় কংগ্ৰেছক দ্বিখণ্ডিত কৰি স্বাধীনতা পোৱাত মাস্তি কৰালে। গান্ধীৰ অনিচ্ছা সত্ত্বেও ভাৰতবৰ্ষ দ্বিখণ্ডিত হ’ল।
ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছে বৃটিছৰ শাসনৰ অধীনত ভাৰতবাসীৰ মাজত জাতীয় চেতনাৰ বীজ সিঁচিছিল তথা চেতনাৰে জনসাধাৰণক উদ্বুদ্ধ কৰি জাতীয় কংগ্ৰেছে ইংৰাজৰ সাম্ৰাজ্যবাদী শাসনৰ বিৰুদ্ধে সংগ্ৰাম কৰিছিল আৰু শেষত জয়ী হৈছিল।
১৫। চমপন্থীসকলৰ উত্থানৰ কাৰণবোৰ কি আছিল? (What were the factors for the rise of Extremism?)
উত্তৰঃ ১৯০৫ চনৰ পৰা ভাৰতীয় জাতীয়তাবাদৰ দ্বিতীয় পৰ্যায় আৰম্ভ হৈছিল আৰু এই সময়ছোৱাত যি সকল নেতা ভারতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ নেতৃত্বত আছিল, সেইসকল নেতাই সাংবিধানিক প্ৰক্ৰিয়া আৰু বৃটিছৰ সাধুতা ন্যায়ৰ ওপৰত বিশ্বাসী নাছিল। তেওঁলোকে নমৰপন্থা বা উদাৰনীতিক নিন্দা আৰু সমালোচনা কৰিছিল।
প্ৰথমতে, কংগ্ৰেছৰ নেতাসকলৰ ভিতৰত কিছুমান নেতা বিশেষকৈ ডেকা নেতাসকল তেওঁলোকৰ দাবীৰ প্ৰতি বৃটিছ চৰকাৰৰ উদাসীন মনোভাৱৰ বাবে হতাশ হৈছিল। নৰমপন্থীসকলে ভাবিছিল যে প্ৰাৰ্থনা বা আবেদনৰ দ্বাৰাহে ইয়াক লাভ কৰিব পৰা যাব। কিন্তু চমপন্থীসকলে ভাবিছিল এই অধিকাৰ শক্তিশালী হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিহে লাভ কৰিব পৰা যায়।
দ্বিতীয়তে, ১৯ শতিকাৰ শেষৰ পিনে হোৱা সামাজিক ধর্মীয় সংস্কাৰ আন্দোলনৰ ফলত বহুতো যুব কংগ্ৰেছ নেতা, যেনে- বাল গংগাধর তিলক, লালা লাজপাট ৰায়, বিপিন চন্দ্ৰ পাল
আদিয়ে ভাৰতৰ গৌৰৱময় সংস্কৃতিত বিশ্বাস কৰিছিল তথা পশ্চিমীয়া দিক্ষাৰ পৰিৱৰ্তে সেইবোৰৰ পুনৰ উত্থান বিচাৰিছিল।
তৃতীয়তে, ১৮৯৬-৯৭ আৰু ১৮৯৯-১৯০৯ চনত সংঘটিত দুৰ্ভিক্ষই সৃষ্টি কৰা দুখ আৰু যন্ত্ৰণাই জনসাধাৰণক বিদ্ৰোহী কৰি তুলিছিল। চৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে জনতাৰ ক্ষোভৰ বহিঃপ্রকাশ ঘটিছিল প্লেগ কমিচনাৰ মিঃ ৰেণ্ডৰ হত্যাকাণ্ডত। চৰকাৰে জাতীয়তাবাদী নেতা বাল গংগাধৰ তিলক আৰু আন বহুতকে এই হত্যাকাণ্ডৰ বাবে দোষী সাব্যস্ত কৰিছিল আৰু বন্দী কৰিছিল। এনেবোৰ কাৰ্যই মানুহক বিদ্ৰোহী কৰি তুলিছিল আৰু বৃটিছ বিৰোধী মনোভাৱে বহুতকে চৰমপন্থা গ্রহণ কৰিবলৈ বাধ্য কৰাইছিল।
চতুৰ্থতে, বিদেশী ৰাষ্ট্ৰ বিশেষকৈ দক্ষিণ আফ্ৰিকাত এলানি আইন প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল আৰু এইবোৰৰ দ্বাৰা ব্যৱহাৰ আৰু বৃটিছসকলে ভাৰতীয়ক কৰা অন্যায়, অনৈতিক আচৰণে ভাৰতীয়ক চৰমপন্থী আন্দোলনৰ বাবে বাধ্য কৰাইছিল।
পঞ্চমতে, ১৯০৫ চনত অত্যাচাৰীভাৱে কৰা বংগ বিভাজনে চৰমপন্থীৰ বিকাশত অৰিহণা যোগাইছিল।
ষষ্ঠতে লর্ড কার্জনে ১৮৯৯-১৯০৫ চনৰ ভিতৰত ভাইচৰ হিচাবে কাৰ্যকাল চলোৱা সময়ত অনুসৰণ কৰা সাম্ৰাজ্যবাদী নীতিয়ে ভাৰতৰ চৰমপন্থী আন্দোলনত পূর্ণতা প্ৰদান কৰিছিল।
১৯ শতিকাৰ শেষাৰ্দ্ধত আৰু কুৰি শতিকাৰ আৰম্ভণিতে বিদেশী ৰাষ্ট্ৰত ঘটা কিছুমান ঘটনাইও ভাৰতবাসীক অনুপ্ৰেৰণা যোগাইছিল আৰু জাতীয় আন্দোলনত প্ৰচুৰ শক্তি প্ৰদান কৰিছিল।
১৬। চমপন্থীসকলৰ উদ্দেশ্য আৰু কাৰ্যপদ্ধতি কি আছিল আলোচনা কৰা। (What were the objectives and Methods of Extremists? Discuss.)
উত্তৰঃ লালা লাজপট ৰায়, বাল গংগধৰ তিলক আৰু বিপিন চন্দ্ৰ পাল, যাক লাল, বাল, পাল বুলি জনা যায়। তেওঁলোকৰ দ্বাৰা পৰিচালিত চৰমপন্থী দলে নৰমপন্থীসকলতকৈ পৃথক কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিছিল। চমপন্থীসকলে ভাৰতৰ মানুহৰ মাজত আত্মবিশ্বাসৰ ভাব সৃষ্টি কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল আৰু স্বাধীনতা প্রিয় কৰি তুলিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। নতুন দলৰ কাৰ্যসূচী সম্পর্কে তিলকে ধ্বনি প্রকাশ কৰিছিল। “স্বৰাজ মোৰ জন্মস্বত্ব আৰু ইয়াক মই পাবই লাগিব” আৰু ইয়াৰ পূৰ্ণ ব্যাখ্যাত তেওঁ কৈছিল যে স্বৰাজ বা স্বশাসন স্বধৰ্ম পালনৰ বাবে অপৰিহাৰ্য্য। স্বৰাজ অবিহনে কোনো সামাজিক সংস্কাৰ, উদ্যোগিক উন্নয়ন, শিক্ষা আৰু জাতীয় জীৱন পূৰ্ণ হ’ব নোৱাৰে।
চৰমপন্থীসকলৰ দাবীবোৰৰ বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰি বিপিন চন্দ্ৰ পালে মন্তব্য কৰিছিল, নতুন সংস্কাৰ নহয় নতুনকৈ গঠন কৰাহে ৰাজ্যবাসীৰ নতুন ধ্বনি। বিপিন চন্দ্ৰ পালে ভাৰতীয়সকলৰ মাজত আত্মবিশ্বাস আৰু উন্নয়ন সাধনৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছিল। চৰমপন্থীসকলে বিদেশী সামগ্ৰী বৰ্জনৰ ওপৰত আৰু স্বদেশী বা নিজৰ দেশত উৎপাদিত সামগ্ৰীৰ বিকাশত অগ্ৰাধিকাৰ দিছিল।
আৰম্ভণিতে বিদেশী সামগ্ৰী বৰ্জন কৰাৰ কাৰণ আছিল বৃটিছৰ আর্থিক ক্ষতি সাধন কৰা, যাতে তেওঁলোকে বংগ বিভাজন বাতিল কৰিবলৈ বাধ্য কৰাব পাৰে। কিন্তু অতি সোনকালে তেওঁলোকে বুজি পাইছিল যে এইবিধ অস্ত্র বিদেশীসকলে ৰাজ্যখনৰ অৰ্থনৈতিক শোষণৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিৰোধ গঢ়ি তোলাত ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰিব। বিদেশী বৰ্জন আন্দোলনৰ তাৎপৰ্য ব্যাখ্যা কৰি লালা লাজপট ৰায়ে মন্তব্য কৰিছিল যে আমি চৰকাৰৰ ঘৰৰ পৰা আমাৰ মুখ আতৰাই আনিব বিচাৰো আৰু সাধাৰণ মানুহৰ পজালৈ চাব বিচাৰো ।
চৰমপন্থীসকলৰ কাৰ্যসূচীৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য আছিল যে ই সক্রিয় প্ৰতিৰোধ আৰু অসহযোগৰ ওপৰত প্ৰচুৰ গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছিল। চৰকাৰৰ সৈতে অসহযোগ কৰিবলৈ উৎসাহ দিয়াৰ উপৰিও চৰমপন্থীসকলে চৰকাৰে সম্পাদন কৰি অহা কাৰ্যবোৰ কৰিবলৈ স্বেচ্ছাসেৱী অনুষ্ঠান গঢ়ি তোলাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল।
চৰপন্থীৰ উত্থানে চৰকাৰক অতিশয় সংকিত কৰিছিল। চৰকাৰে বহুতো চৰমপন্থী নেতাক বন্দী কৰি ৰাখিছিল। ভাৰতীয় দণ্ডবিধি আইনৰ (Indian panel code) ৰ সৈতে নতুন ধাৰা সংযোজন কৰিছিল। ৰাজনৈতিক সংগঠনবোৰ নিষিদ্ধ কৰিবলৈ চৰকাৰক কৰ্তৃত্ব প্ৰদান কৰা হৈছিল। ৰাজহুৱা সভা সমিতি অনুষ্ঠিত কৰা অধিকাৰ কৰ্তন কৰা হৈছিল। ১৯০৮ আৰু ১৯১০ চনৰ প্ৰেছ এক্টৰ জৰিয়তে বাতৰি কাকতৰ স্বাধীনতা খৰ্ব কৰা হৈছিল। ইমানবোৰ দমনমূলক নীতিৰ পিছতো চমপন্থীসকলৰ কার্যকলাপ অব্যাহত আছিল যদিও কিন্তু তেতিয়াৰ পৰা গোপন পদ্ধতিৰে কাৰ্যসূচী পৰিচালনা কৰিছিল।
১৭। চৰমপন্থী আন্দোলনৰ পতনৰ মুখ্য তিনিটা কাৰণ উল্লেখ কৰা। (Mention three main causes for the decline of extremist movement?)
উত্তৰঃ চৰমপন্থী আন্দোলনৰ পতনৰ অৰিহণা যোগোৱা প্ৰধান কাৰণবোৰ আছিল—
(ক) চৰকাৰে চৰমপন্থী নেতাসকলক কঠোৰ হাতেৰে দমন কৰিছিল আৰু বহুতো নেতাক কাৰাৰুদ্ধ কৰিছিল। কিছুমান চৰমপন্থী নেতাক দেশৰ পৰা নিৰ্বাসিত কৰিছিল। এনেবোৰ কাৰ্যই চমপন্থী আন্দোলন দুৰ্বল কৰিছিল।
(খ) চৰমপন্থীসকলৰ কাম-কাজৰ প্ৰতি বহুতো কংগ্ৰেছী নেতা সহানুভূতিশীল নাছিল। নৰমপন্থীসকলে মুকলিকৈ বৃটিছ চৰকাৰক সমৰ্থন কৰিছিল আৰু এই কাৰ্যই চমপন্থীসকলৰ মনোবল ভাঙি পেলাইছিল।
(গ) চৰমপন্থীসকলে তেওঁলোকৰ আঁচনিবোৰ মুকলিভাৱে কৰিব পৰা নাছিল। কাৰণ ভাৰতীয় মানুহে বৃটিছে চৰকাৰৰ সৈতে মুকলি প্ৰত্যাহ্বান জনাব পৰা নাছিল। নিঃসন্দেহে চৰমপন্থীসকলৰ কাৰ্যসূচীৰ প্ৰতি মানুহৰ সহানুভূতি আছিল যদিও কোনেও মুকলিকৈ তেওঁলোকৰ কাৰ্যসূচীত যোগদান কৰিব পৰা নাছিল।
১৮। চুৰাট বিভাজন কি আছিল? বিভাজনৰ গুৰুত্ব কি আছিল? (What was Surat Split? What was the importance of this split?)
উত্তৰঃ ১৯০৫ চনৰ বিভাজন বিৰোধী আন্দোলনক কেন্দ্ৰ কৰি মডাৰেট আৰু উগ্ৰপন্থীসকলৰ মাজৰ ৰাজনৈতিক পার্থক্য চূড়ান্ত পৰ্যায়ত উপনীত হৈছিল যদিও বাৰাণসীত অনুষ্ঠিত ১৯০৫ চনৰ কংগ্ৰেছ অধিৱেশনত দুয়োটা গোটে বুজাবুজিৰ সন্মতি লাভ কৰিছিল। ১৯০৭ চনত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ চুৰাট অধিৱেশনত নৰমপন্থী আৰু চৰমপন্থীসকলৰ মাজত আনুষ্ঠানিক বিভাজন হোৱাৰ আগলৈকে মৌলিক পার্থক্যটো কেতিয়াও সমাধান কৰা হোৱা নাছিল।
বিভাজন বিৰোধী আন্দোলন আৰু স্বদেশীৰ কাৰ্যসূচীৰ প্ৰতি সম্পূৰ্ণ সমর্থন থকা স্বত্বেও দুয়োজনৰ মাজত মৌলিক পার্থক্য “বৰ্জন” নৰমপন্থীসকলক কেন্দ্ৰ কৰি ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলনর সেই পর্যায়তে ব্ৰিটিছ সামগ্ৰী বৰ্জনৰ পক্ষপাতী নাছিল। বৰ্জনৰ সৈতে সম্পর্কিত হিংসাব বিস্ফোৰণে নৰমপন্থীসকলক অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰৰ প্ৰতি উদাসীন কৰি তুলিছিল। চমপন্থীসকলে কেৱল বৰ্জন সমৰ্থন কৰাই নহয়, সমগ্ৰ দেশতে ইয়াক জনপ্ৰিয় কৰা আৰু ইয়াক এক গণ আন্দোলনলৈ প্ৰসাৰিত কৰাৰ পক্ষপাতী আছিল। দুয়োজনৰ মাজৰ পাৰ্থক্যৰ আন এটা বিষয় হৈছে। নৰমপন্থীসকলক স্বৰাজ শব্দটোৰ ব্যাখ্যাৰ চাৰিওফালে ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে “ব্ৰিটিছ শাসনৰ পৰিকাঠামোৰ ভিতৰত স্বচৰকাৰ যদিও চৰমপন্থীসকলৰ বাবে ই সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতা আছিল, অৱশ্যে, কংগ্ৰেছৰ চুৰাট অধিবেশনত নৰমপন্থী আৰু চৰমপন্থীৰ মাজত বিভাজন সম্পূর্ণ হৈছিল।
কংগ্ৰেছত চুৰাট বিভাজন অপৰিসীম ঐতিহাসিক গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল। সেইবোৰ তলত আলোচনা কৰা হ’ল–
(ক) বিভাজনৰ ফলস্বৰূপে ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলনৰ একতা জৈওপেৰাডিজ আছিল। ই আন্দোলনৰ শক্তিকো দুৰ্বল কৰি তুলিছিল।
(খ) কংগ্ৰেছৰ ভিতৰত অনৈক্যক ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ইয়াৰ সুবিধাৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিছিল। নৰমপন্থীসকলক সমবেত কৰি ব্ৰিটিছে পাৰ্থক্যটো আৰু বহল কৰি তুলিছিল।
(গ) ব্ৰিটিছ চৰকাৰে ১৯০৯ চনৰ মৰ্লে মিন্টো সংস্কাৰৰ প্ৰৱৰ্তনৰ দ্বাৰা নৰমপন্থীসকলক সন্তুষ্ট কৰিব বিচাৰিছিল।
(ঘ) এইটো ক’ব পাৰি যে কংগ্ৰেছৰ পৰা চৰমপন্থীৰ মন্দাৱস্থাৰ পিছত নৰমপন্থী নেতাজনে সংগঠনটোত নতুন আঁচনি প্ৰৱৰ্তন কৰাত ব্যৰ্থ হৈছিল। আনহাতে চমপন্থীৰ নেতা বাল গংগাধ তিলক, বিপিন চন্দ্র পাল, লালা লাজপত ৰায় আৰু অন্যান্যসকলে চমপন্থীৰ নতুন অভিযানৰ সৈতে ভাৰতৰ যুৱক-যুৱতীসকলৰ মাজত এক আলোড়নৰ সৃষ্টি কৰে।
১৯। ১৯১৬ চনৰ হ’মকল আন্দোলনৰ উদ্দেশ্য, তাৎপৰ্য আৰু ফলাফলৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Objectives, significant and results of Home Rule Movement 1916.)
উত্তৰঃ মহাত্মা গান্ধীৰ উত্থানৰ আগতে স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ জুই ভাৰতীয়সকলৰ হৃদয়ত জ্বলি আছিল যদিও হ’মৰল আন্দোলনৰ সফলতাৰ ওপৰতেই স্বাধীনতা আন্দোলনৰ পৰৱৰ্তী গতিপথ নিৰ্ধাৰণ কৰা হৈছিল।
হ’মৰুল মানে গৃহ শাসন। “গৃহ শাসন” শব্দটোৰ অৰ্থ হৈছে স্ব-চৰকাৰ। ১৯৬১ চনত ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনৰ ভাৰতীয় প্ৰসিদ্ধ নেতাৰ এগৰাকী প্ৰসিদ্ধ নেত্রী শ্রীমতী এনি বেচাস্তে ভাৰতত স্ব-চৰকাৰ প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে সৰ্বভাৰতীয় আন্দোলনৰ ওপৰত আৰম্ভ হোৱা হ’মকল লীগ বিচাৰি পাইছিল একে বছৰতে। বাল গংগাধর তিলকে পুনাত ভাৰতীয় ঘৰুৱা নিয়ম লীগৰো আৰম্ভণি কৰিছিল। আন্দোলন আছিল ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যৰ ভিতৰত ঘৰৱা শাসন বা স্ব-চৰকাৰ প্ৰাপ্ত কৰা আৰু কিছুমানৰ প্ৰাপ্তিৰ দিশত দেশত শিক্ষিত আৰু জনমত সংগঠিত কৰা। শ্ৰীমতী বেচান্ত আৰু তিলক ইজনে সিজনৰ সৈতে ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্কত আছিল। গৃহ শাসন আন্দোলনেই ইমান জনপ্ৰিয়তাত প্ৰৱেশ কৰিছিল যে হাজাৰ হাজাৰ অনুসৰণকাৰীয়ে দুয়োটা গৃহ নিয়ম লীগৰ চাৰিওফালে সমবেত হৈছিল।
গৃহ শাসন আন্দোলনৰ জনপ্ৰিয়তাই ব্ৰিটিছ চৰকাৰক শংকিত কৰি তুলিছিল। গৃহ শাসন আন্দোলনৰ বিৰুদ্ধে দমনমূলক ব্যৱস্থা লোৱা হৈছিল। আনকি শ্ৰীমতী বেচাস্ত আৰু তিলককো এৰি দিয়া হোৱা নাছিল। শ্রীমতী বেচাত্তক গৃহ বন্দী অৱস্থাত ৰখা হৈছিল আৰু তিলকক কাৰাবাস দিয়া হৈছিল। কিন্তু মানুহৰ মনোবল হ্ৰাস কৰাৰ পৰিবৰ্তে চৰকাৰী দমন-পীড়নে জনসাধাৰণৰ যথেষ্ট উৎসাহ বৃদ্ধি কৰিছিল। সমগ্ৰ দেশতে গৃহ নিয়ম লীগৰ শাখা স্থাপন কৰা হৈছিল।
তাৎপৰ্য আৰু ফলাফল: যদিও গৃহ শাসন আন্দোলন বিফলতাত সমাপ্ত হৈছিল ই ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনৰ ইতিহাসৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অধ্যায় গঠন কৰিছিল।
প্রথমতে, গৃহ শাসন আন্দোলনৰ চাপৰ বাবেই ব্ৰিটিছ চৰকাৰে অন্ততঃ কিছুমান স্তৰৰ প্ৰশাসনত স্ব-শাসনৰ দাবী স্বীকাৰ কৰিব লগা হৈছিল।
দ্বিতীয়তে, ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ কলিকতা অধিৱেশনত উত্থাপিত স্বৰাজৰ দাবী ভাৰতীয়
জাতীয় কংগ্ৰেছ হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল তথা ঘৰুৱা নিয়ম লীগৰ জৰিয়তে সৰ্বভাৰতীয় শ্ল’গান হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল।
তৃতীয়তে, প্ৰথমবাৰৰ বাবে মহিলা সকলে ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলনত বৃহৎ পৰিমাণে অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ আহিছিল। হাজাৰ হাজাৰ মহিলাই ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ দ্বাৰা বলবৎ কৰা আইন উলংঘনক গ্ৰেপ্তাৰ কৰিছিল।
চতুৰ্থতে, কিছুমানে এইটো আঙুলিয়াই দিছিল যে ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলনক অধৈৰ্যতাৰ অনুভূতি প্ৰদান কৰি ঘৰুৱা ভূমিকা আন্দোলন ৰাষ্ট্ৰীয় আন্দোলনৰ অধৈৰ্যতাৰ ভাৱনাৰ দ্বাৰা স্বাধীনতম দাবী কঢ়িয়াই আনিছিল।
২০। ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনৰ ইতিহাসত ভাৰতীয় জাতীয় কংগ্ৰেছৰ লাহোৰ অধিবেশন কিয় ইমান গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল? (Why did Lahore session of Indian National Congress so important in the history of Indian National Movement?)
উত্তৰঃ এই অধিৱেশনত কংগ্ৰেছে এনে সিদ্ধান্ত লৈছিল যাৰ সুদূৰপ্ৰসাৰী পৰিণাম আছিল। ইয়াৰ উপৰিও, এই কংগ্ৰেছত আসন্ন আইন অমান্য আন্দোলনৰ লক্ষণ দেখা গৈছিল। অৱশ্যে, কংগ্ৰেছৰ লাহোৰ অধিৱেশনৰ গুৰুত্ব নিম্নলিখিত ধৰণে উল্লেখ কৰিব পাৰি–
প্ৰথমতে, জৱাহৰলাল নেহৰক কংগ্ৰেছৰ সভাপতি পদৰ পদত নিৰ্বাচন কৰাটো কংগ্ৰেছত বামপন্থীসকলৰ বৰ্ধিত শক্তিৰ স্পষ্ট ইংগিত আছিল।
দ্বিতীয়তে, এই অধিবেশনতে কংগ্ৰেছে প্ৰথমবাৰৰ বাবে সম্পূর্ণ স্বাধীনতাৰ দাবী উত্থাপন কৰিছিল। এনে দাবী আগতে কংগ্ৰেছৰ প্লেটফৰ্মৰ পৰা উত্থাপন কৰা হোৱা নাছিল। লাহোৰ কংগ্ৰেছে স্বৰাজৰ নতুন ব্যাখ্যা গ্রহণ কৰিছিল যাৰ অৰ্থ আছিল “সম্পূর্ণ স্বাধীনতা” বা পূর্ণ স্বৰাজ।
তৃতীয়তে, লাহোৰ অধিৱেশনতে কংগ্ৰেছে ৰাউণ্ড টেবল সন্মিলনত অংশগ্ৰহণ নকৰাৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল।
চতুৰ্থতে, লাহোৰ অধিবেশন কংগ্ৰেছত নেহৰক বাতিল কৰা বুলি ঘোষণা কৰা হৈছিল।
পঞ্চমতে, লাহোৰ কংগ্ৰেছৰ আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ সিদ্ধান্ত আছিল যে ১৯২৯ চনৰ ৩১ ডিচেম্বৰৰ মাজনিশা সমগ্ৰ দেশৰ কংগ্ৰেছীসকলে স্বাধীনতাৰ শপত ল’ব।
ষষ্ঠতে, কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনত ১৯৩০ চনৰ ২৬ জানুৱাৰীত স্বাধীনতা দিৱস হিচাপে পালন কৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছিল। ব্ৰিটিছ শাসনৰ অধীনত এই স্বাধীনতা দিৱসটো ভাৰতীয় জাতীয় আন্দোলনক অধিক জীৱন্ত কৰি তুলিবলৈ উদযাপন কৰিব লাগিছিল।
সপ্তমত, লাহোৰ কংগ্ৰেছেও সম্পূৰ্ণ স্বাধীনতাক ইয়াৰ লক্ষ্য হিচাপে লৈ আইন অমান্য আন্দোলন আৰম্ভ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয়। অৱশ্যে এই আন্দোলনৰ বিতং প্রগ্রাম গান্ধীজীয়ে প্ৰস্তুত কৰিব লাগিছিল।
