Class 12 History Chapter 12 বিদ্রোহীসকল আৰু ৰাজ Question Answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapter Assam Board HS Class 12 History Chapter 12 বিদ্রোহীসকল আৰু ৰাজ and select needs one.
Class 12 History Chapter 12 বিদ্রোহীসকল আৰু ৰাজ
Also, you can read the AHSEC book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per AHSEC (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of AHSEC All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 12 History Chapter 12 বিদ্রোহীসকল আৰু ৰাজ Solutions for All Subject, You can practice these here.
বিদ্রোহীসকল আৰু ‘ ৰাজ ’
পাঠ: ১২
তৃতীয় খণ্ড
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। কোনজন গৱৰ্ণৰ জেনেৰেলৰ দিনত ১৮৫৭ ৰ বিদ্রোহ আৰম্ভ হৈছিল ?
উত্তৰঃ লর্ড কেনিংঙৰ শাসন কালত চিপাহী বিদ্রোহ সংঘটিত হৈছিল ।
প্রশ্ন ২। ভাৰতৰ প্রথম ভাইচৰয় কোন আছিল ?
উত্তৰঃ লর্ড কেনিং আছিল ভাৰতৰ প্ৰথমজন ভাইচৰয় ।
প্রশ্ন ৩। ১৮৫৭ – ৰ বিদ্রোহ প্রকৃততে ইংৰাজী কোন তাৰিখে আৰম্ভ হৈছিল ?
উত্তৰঃ ১০ মে তাৰিখটো চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্ৰথম আৰম্ভণিৰ দিন বুলি ধৰি লব পাৰি ।
প্রশ্ন ৪। এনফিল্ড ৰাইফলৰ গুলী কিয় হিন্দুস্তানী সৈনিকে ব্যৱহাৰ কৰিব খােজা নাছিল ?
উত্তৰঃ কাৰণ ইয়াৰ কার্টিজটো গৰু আৰু গাহৰিৰ চর্বিযুক্ত দ্রব্যৰে নির্মিত বুলি প্ৰচাৰ চলিছিল ।
প্রশ্ন ৫। দ্বিতীয় বাহাদুৰ ছাহ কোন আছিল ?
উত্তৰঃ মােগল যুগৰ শেষ সম্রাট আছিল ।
প্রশ্ন ৬। স্বত্ববিলােপ নীতি কোনে প্রয়ােগ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ লর্ড ডেলহাউচিয়ে প্রয়ােগ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৭৷ চিপাহী বিদ্রোহৰ তৎকালীন কাৰণ কি আছিল ।
উত্তৰঃ এনফিল্ড ৰাইফলৰ ব্যৱহাৰ আছিল চিপাহী বিদ্ৰোহৰ তৎকালীন কাৰণ ।
প্রশ্ন ৮। বাৰানসী বিদ্রোহ কোনে দমন কৰিছিল ?
উত্তৰঃ কর্ণেল নীলে দমন কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৯। ৰজা মানসিক কেতিয়া ফাচী দিয়া হৈছিল ?
উত্তৰঃ ১৮৫৯ চনৰ ১৮ এপ্রিল তাৰিখে ফাঁচী দিয়া হৈছিল ।
প্রশ্ন ১০। ৰাণী লক্ষ্মীবাইৰ অন্য এটি নাম কি ?
উত্তৰঃ মনিকর্নিকা আছিল লক্ষ্মীবাইৰ অন্য এটি নাম ।
প্রশ্ন ১১। কোন চনত ৰাণী লক্ষ্মীবাইৰ মৃত্যু ঘটে ?
উত্তৰঃ ১৮৫৮ চনৰ ১৮ জুন তাৰিখে তেওঁৰ মৃত্যু ঘটে ।
প্রশ্ন ১২। বশ্যতামূলক নীতি কোনে প্রৱৰ্তন কৰিছিল ?
উত্তৰঃ গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল লর্ড ৱেলেছলিয়ে বশ্যতামূলক নীতি প্রবর্তন কৰে ।
প্রশ্ন ১৩। অসমত চিপাহী বিদ্ৰোহৰ কোনে নেতৃত্ব দিছিল ?
উত্তৰঃ মণিৰাম দেৱানে নেতৃত্ব প্রদান কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৪। চিপাহী বিদ্রোহক কোনে স্বাধীনতা যুদ্ধ বুলি কৈছিল ?
উত্তৰঃ জেমচ আউটমে তেনেদৰে কৈছিল ।
প্রশ্ন ১৫। চিপাহী বিদ্রোহক কোনে প্রথম ভাৰতীয় স্বাধীনতা ৰণ বুলি আখ্যা দিছিল ?
উত্তৰঃ বিনায়ক দামােদৰ মৰৰধাৰে তেনেদৰে কৈছিল ।
প্রশ্ন ১৬। এটা চেৰীফল যি এদিন তােমাৰ মুখত পৰিবই কোনে আৰু কি প্রসংগত কৈছিল ?
উত্তৰঃ অযােধ্যাৰ প্ৰসংগত লর্ড ডেলহাউচিয়ে তেনেকৈ কৈছিল ।
প্রশ্ন ১৭। কোঁৱৰ সিং কোন আছিল ?
উত্তৰঃ বিহাৰৰ জমিদাৰ আছিল ।
প্রশ্ন ১৮। ভাৰতৰ শেষ মােগল সম্রাট কোন আছিল ?
উত্তৰঃ দ্বিতীয় বাহাদুৰ শ্বাহ ।
প্রশ্ন ১৯। ১৮৫৭ চনৰ বিপ্লৱ ক’ত প্রথমে আৰম্ভ হৈছিল ?
উত্তৰঃ ১৮৫৭ চনৰ ১০ মে’ত প্রথমে মিটত সংঘটিত হৈছিল ।
প্রশ্ন ২০। ঝালীৰ ১৮৫৭ চনৰ বিপ্লৱৰ নেতা কোন আছিল ?
উত্তৰঃ কান্সীৰ ৰাণী লক্ষ্মীবাঈ ।
প্রশ্ন ২১। ১৮৫৭ চনৰ বিপ্লৱ আৰম্ভ হােৱাৰ সময়ত অযােধ্যাৰ নবাব কোন আছিল ?
উত্তৰঃ নবাব ৱাজিদ আলিশ্বাহ ।
প্রশ্ন ২২। স্বত্ববিলােপ নীতি কোনে প্রবর্তন কৰিছিল ?
উত্তৰঃ লর্ড ডেলহাউচিয়ে ।
প্রশ্ন ২১। বেগম হজৰত মহল কোন আছিল ?
উত্তৰঃ অযােধ্যাৰ নবাৱৰ পত্নী আছিল ।
প্রশ্ন ২২। নানা চাহেবে ক’ত আত্মগােপন কৰিছিল ?
উত্তৰঃ নেপালত আত্মগােপন কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২৩। ফিৰিঙ্গী বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ প্রাচীন পাৰ্চীয়া সকলক বুজাইছিল ।
প্রশ্ন ২৪। শাহমল কোন ?
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সময়ত শ্বাহমল উত্তৰ প্ৰদেশৰ এজন নেতা আছিল ।
প্রশ্ন ২৫। ১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহৰ সময়ত কোঁৱৰ সিঙে বিদ্রোহীসকলক ক’ত নেতৃত্ব প্রদান কৰিছিল ?
উত্তৰঃ বিহাৰত নেতৃত্ব প্রদান কৰিছিল ।
চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। চিপাহী বিদ্রোহৰ তৎকালীন কাৰণ কি আছিল ?
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ তৎকালীন কাৰণ হ’ল এনফিল্ড ৰাইফলৰ ব্যৱহাৰ । ৰাইফলটো ব্যৱহাৰ কৰোঁতে তাৰ কার্টিজটো মুখেৰে কামুৰি চৰ্বিসনা মূৰটো এৰুৱাইবন্দুকত ভৰাব লাগিছিল । ভাৰতীয় চিপাহী সকলৰ মাজত প্ৰচাৰ হ’ল যে কার্টিজ বােৰত সানি থােৱা চর্বিবােৰ গৰু আৰু গাহৰিৰ । ইয়াৰ দ্বাৰা চিপাহী সকলে তেওঁলােকৰ ধৰ্মত আঘাত দিয়া বুলি অনুভৱ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ২। চিপাহী বিদ্রোহত ভাগ লােৱা কেইজনমান ধর্মীয় নেতাৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্রোহত ভাগলােৱা কেইজনমান ধর্মীয় নেতা হ’ল চাহমল , গনাে , উত্তৰ প্রদেশ ফৈজাবাদ উল্লাহ চাহ আদি ।
প্রশ্ন ৩। কেতিয়া আৰু কোন সহযােগীৰ সৈতে মণিৰাম দেৱানক ফাঁচী দিয়া হৈছিল ?
উত্তৰঃ১৮৫৮ চনৰ ২৬ ফেব্ৰুৱাৰী তাৰিখে সহযােগী বিপ্লক পিয়লী বৰুৱাৰ সৈতে মনিৰাম দেৱানক ফাঁচী দিয়া হৈছিল ।
প্রশ্ন ৪। বিদ্রোহ বুলিলে কি বুজা ? ১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহৰ আধাৰত ইয়াৰ ব্যাখ্যা আগবঢ়োৱা ।
উত্তৰঃ বিদ্রোহঃ প্রতিষ্ঠিত কর্তৃপক্ষক ক্ষমতাৰ বিৰুদ্ধে জনসাধাৰণে কৰা দ্রোহ । ‘বিদ্রোহ’ আৰু ‘দ্রো ’ দুয়ােটা শব্দৰ সমার্থক শব্দৰূপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি ।
১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহৰ প্রসংগত বিদ্রোহ শব্দটোৱে প্রাথমিক ৰূপত অসামৰিক লােক ( কৃষক , জমিদাৰ ) সকলৰ উত্থানক বুজাইছিল । আনহাতে , সেনাদ্রোহে চিপাহীসকলৰ দ্রোহক বুজাইছিল ।
প্রশ্ন ৫। দক্ষিণ ভাৰতত বিদ্রোহত অংশ গ্রহণ কৰা কেইজনমান নেতাৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ দক্ষিণ ভাৰতৰ চিপাহী বিদ্রোহত অংশগ্রহণ কৰা কেইজনমান নেতা হ’ল ৰংগ বাপুজী ( চাতা ) , চৈয়দ হুচেইন আৰু মঙ্গল ( মহাৰাষ্ট্র ), সােণাজী পণ্ট আৰু ৰংগৰাও , ( অন্ধপ্রদেশ ) , ৰাগ হােবা ফাউনিচ ( কর্ণাটক ) , আনাগিৰি আৰু কৃষ্ণা ( মাদ্রাজ ) আৰু কুদ্রত কুঞ্জী মামা ( কেৰেলা ) ।
প্রশ্ন ৬। ভাৰতীয় শিক্ষিত লােকসকলে চিপাহী বিদ্রোহত অংশ গ্রহণৰ পৰা বিৰত থকাৰ কাৰণ কি আছিল ?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় লােক সকলে চিপাহী বিদ্রোহত অংশ গ্রহণৰ পৰা বিৰত আছিল । কাৰণ এনে বিদ্ৰোহৰ ফলত ভাৰতবৰ্ষ বহুদূৰ পিছুৱাই যাব বুলি তেওঁলােকে শংকা প্রকাশ কৰিছিল । ইংৰাজ সকলৰ পৰা লাভ কৰা সুবিধা সমূহৰ পৰাও এই লােক সকল বঞ্চিত হ’ব বুলি মনত দৃঢ় ধাৰণা জন্মিছিল ।
প্রশ্ন ৭। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ উল্লেখযােগ্য ৰাজনৈতিক ফলাফলটো কি আছিল ?
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ ৰাজনৈতিক ফলাফলটো হ’ল ভাৰতত শাসন ব্যৱস্থাৰ আমূল পৰিৱর্তন সাধন । ইংলেণ্ডৰ ৰাণীৰ ঘােষণা পত্ৰৰ জৰিয়তে ভাৰতৰ শাসনভাৰ ইষ্ট – ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ হাতৰ পৰা গৃহ চৰকাৰৰ হাতলৈ হস্তান্তৰ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৮। হেনৰী হার্ডিং কোন আছিল ?
উত্তৰঃ হেনৰী হার্ডিং ভাৰতৰ গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল আছিল । তেওঁ ভাৰতৰ সৈন্যবাহিনীৰ আধুনিকীকৰণ কৰিছিল । এনফিল্ড ৰাইফলৰ ব্যৱহাৰৰ তেৱেঁই কৰাইছিল ।
প্রশ্ন ৯। লর্ড ডেলহাউচিয়ে অযােধ্যা অধিগ্রহণ কৰাৰ ফলাফল কি আছিল ? অথবা , অযােধ্যাত হােৱা বিদ্ৰোহৰ কাৰণ আৰু তাৎপর্য ব্যাখ্যা কৰা ।
উত্তৰঃ স্বত্ববিলােপ নীতি অনুসৰি ত্রুটিপূর্ণ শাসন ব্যৱস্থাৰ অজুহাতত লর্ড ডেলহাউচিয়ে অযােধ্যা ৰাজ্যখন ইংৰাজৰ লগত চামিল কৰে ।
অযােধ্যা চামিলকৰণৰ ফলত অযােধ্যাৰ জনসাধাৰণৰ মাজত তীব্র প্রতিক্রিয়া সৃষ্টি হয় । কাৰণ অযােধ্যাৰ শাসক নৱাব ৱাজিদ আলি শ্বাহক সিংহাসন চ্যুত কৰি কলিকতালৈ নির্বাসন দিয়া হৈছিল । নৱবৰ নির্বাসনৰ ফলত সকলােতে শােক আৰু নানা ধৰণৰ ক্ষয় – ক্ষতি হৈছিল । নৱাবৰ অপসাৰণৰ ফলত দৰবাৰ আৰু দৰবাৰী সংস্কৃতিৰ বিলুপ্তি ঘটিছিল । ফলত গীতিকাৰ , কবি , ৰান্ধনি , অনুচৰ বৰ্গ আৰু নৱবৰ প্রশাসনিক বিষয়া সকলকে ধৰি বহু শ্ৰেণীৰ লােক তাৎক্ষণিকভাৱে জীৱিকাৰ পৰা বঞ্চিত হ’ব লগা হৈছিল । উল্লেখযােগ্য যে অযােধ্যা চামিলকৰণ কার্য চিপাহী বিদ্ৰোহৰ বিৱৰ্তন বিন্দু বুলি কোৱা হয় ।
প্রশ্ন ১০। ডঙ্কা চাহ কোন আছিল ? তেওঁ এই নামেৰে কিয় বিখ্যাত হৈছিল ?
উত্তৰঃ মৌলবী আহমদ উল্লাচাহক ডঙ্কা চাহ নামেৰে জনা গৈছিল । আহমদ উল্লাহ কম বয়সতে মুছলমান সমাজত ধর্মগুৰু হিচাপে প্রতিষ্ঠা লাভ কৰিছিল । ১৮৫৬ চনত তেওঁ গাঁৱে গাঁৱে ঘূৰি জনসাধাৰণক ইংৰাজৰ বিৰুদ্ধে জেহাদ বা ধর্মযুদ্ধৰ কাৰণে অনুপ্ৰেৰণা যােগাইছিল । তেওঁ এখন দোলাত উঠি ঘূৰি ফুৰিছিল । তেওঁৰ দোলাৰ আগে আগে গৈছিল ডবা বাদক সকল আৰু পিছে পিছে গৈছিল অনুগামী সকল । সেয়ে তেওঁক ডঙ্কা বা ডবা মৌলবী বুলিহে জনা গৈছিল ।
প্রশ্ন ১১। বশ্যতামূলক মিত্রতা নীতিৰ প্রধান বৈশিষ্ট্যবােৰ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ অধীনতামূলক বা মিত্ৰতামূলক নীতিৰ প্রধান বৈশিষ্ট্যবােৰ হ’ল—
( ক ) ইংৰাজ কোম্পানীৰ অনুমতি অবিহনে কোনাে ৰজাৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ ঘােষণা বা কোনাে বিদেশী বা দেশীয় শক্তিৰ লগত ৰাজনৈতিক , কূটনৈতিক তথা বাণিজ্যিক চুক্তি কৰিব নােৱাৰিব ।
( খ ) দেশীয় ৰজাসকলে নিজ নিজ ৰাজ্যত এক ইংৰাজ বাহিনীক ভৰণ – পােষণ দি ৰাখিব লাগিব ।
( গ ) দেশীয় ৰজা সকলে নিজ ৰাজ্যত এজন ইংৰাজ কোম্পানীৰ প্রতিনিধি পৰামৰ্শ দাতা হিচাপে ৰাখিব লাগিব ।
( ঘ ) ওপৰােক্ত চর্তসমূহ মানি চলাৰ বিনিময়ত বশ্যতামূলক মিত্ৰতা নীতিত আবদ্ধ দেশীয় ৰাজ্যসমূহৰ নিৰাপত্তাৰ দায়িত্ব কোম্পানীয়ে গ্রহণ কৰিব ।
প্রশ্ন ১২। ইংৰাজে অযােধ্যা দখল কৰাৰ পিছত তাৰ তালুকদাৰ সকল কেনেদৰে ক্ষতিগ্রস্ত হৈছিল ?
উত্তৰঃ অযােধ্যা ৰাজ্যখন ইংৰাজৰ নিয়ন্ত্রণলৈ যােৱাৰ পিছত তাৰ তালুকদাৰ সকল নানা ধৰণে ক্ষতিগ্রস্ত হ’ব লগা হৈছিল । কাৰণ –
( ক ) নৱাবৰ শাসন কালত তালুকদাৰসকলে নিজা সৈন্যবাহিনী ৰাখিব পাৰিছিল । কিন্তু ইংৰাজ সকলে তালুকদাৰ সকলৰ এনে সামৰিক সুবিধা লুপ্ত কৰিছিল ।
( খ ) তালুকদাৰ সকলে নিজৰ নিৰাপত্তাৰ কাৰণে নির্মাণ কৰা দুর্গবােৰ ইংৰাজসকলৰ নিয়ন্ত্রনাধীন হৈছিল ।
( গ ) তালুকদাৰ সকলৰ নিয়ন্ত্ৰণত থকা গাঁৱৰ সংখ্যা ইংৰাজ সকলে হ্ৰাস কৰিছিল । ফলত তেওঁলোক ৰাজহৰ পৰা বঞ্চিত হৈ আর্থিক সংকটৰ সন্মুখীন হৈছিল ।
( ঘ ) ইংৰাজসকলে গ্রহণ কৰা এনে কাৰ্য ব্যৱস্থাৰ ফলত পিছলৈ খেতিয়কসকলৰ ওপৰতাে তালুকদাৰ সকলৰ নিয়ন্ত্রণ নােহােৱা হৈ পৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৩। চিপাহী বিদ্রোহ হঠাত সংঘটিত হােৱা বুলি ভাবানে ? যদি হােৱা নাছিল তাৰ দুটা উদাহৰণ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্রোহ এদিনতে সংঘটিত হােৱা নাছিল । ইয়াৰ উদাহৰণ হিচাপে—
( ক ) ইংৰাজসকলৰ শােষণ নীতিৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতৰ বিভিন্ন ঠাইত চিপাহী বিদ্রোহৰ বহু আগৰে পৰা বিদ্রোহ সংঘটিত হৈ আহিছিল ।
( খ ) উদাহৰণ হিচাপে ১৭৬৩-১৮৪৬ চনৰ ভিতৰত হােৱা চাওতালসকলৰ বিদ্ৰোহৰ কথা উনুকিয়াব পাৰি ।
প্রশ্ন ১৪। সুদখােৰ আৰু জমিদাৰ সকলে কিয় , চিপাহী বিদ্রোহ সমর্থন কৰা নাছিল ?
উত্তৰঃ ( ক ) সাধাৰণ শ্ৰেণী আৰু খেতিয়ক শ্ৰেণীৰ লােক সকলে সুদখোৰ আৰু মহাজন সকলক শত্রু হিচাপে গণ্য কৰি আহিছিল । সেয়ে এই দুই শ্ৰেণীয়ে চিপাহী বিদ্রোহ সফল হ’লে তেওঁলােক বিপদত পৰিব বুলি শংকা প্রকাশ কৰিছিল ।
( খ ) ব্যক্তিগত স্বার্থপূৰণৰ স্বাৰ্থত এই দুই শ্রেণীয়ে বহু দিনৰ পৰাই ইংৰাজৰ লগত হাত মিলাই চলি আহিছিল । সেয়ে তেওঁলােক সাধাৰণ শ্ৰেণীৰ লােকৰ মনত অপ্রিয় হৈ পৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৫। ডেলহাউচিয়ে প্ৰৱৰ্জাক স্বত্ববিলােপ নীতিৰ দুটা বৈশিষ্ট্য আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ ( ক ) এই নীতি অনুসৰি ইংৰাজৰ অধীন বা ব্রিটিছ চৰকাৰৰ দ্বাৰা সৃষ্ট কোনাে দেশীয় ৰাজ্যৰ ৰজা অপুত্রক হৈ মৃত্যু হলে সেই ৰাজ্য ইংৰাজৰ লগত চামিল হব ।
( খ ) ইংৰাজ কর্তৃপক্ষৰ অনুমােদন অবিহনে কোনাে তােলনীয়া পুত্রই সেই ৰাজ্যৰ উত্তৰাধিকাৰী স্বত্ব দাবী কৰিব নােৱাৰিব ।
প্রশ্ন ১৬। ইংৰাজে অযােধ্যা ৰাজ্যখন দখল কৰাৰ দুটা কাৰণ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ ইংৰাজে অযােধ্যা ৰাজ্যখন দখল কৰাৰ দুটা কাৰণ হ’ল—
( ক ) অযােধ্যা ৰাজ্যৰ পৰা ইংৰাজে যথেষ্ট পৰিমাণৰ ৰাজহ লাভ কৰিছিল ৷ ইয়াৰােপৰি নীল আৰু কপাহ ইয়াত যথেষ্ট পৰিমাণে উৎপাদন হৈছিল ।
( খ ) অযােধ্যা ৰাজ্যখন ব্যৱসায় – বাণিজ্য প্রধান কেন্দ্ৰৰূপে পৰিগণিত হৈছিল ।
প্রশ্ন ১৭। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্ৰসাৰৰ বিষয়ে চমুকৈ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্রোহ প্রথমে মীৰাটত সংঘটিত হৈছিল । পিছলৈ এই বিদ্রোহ উত্তৰ ভাৰত , পঞ্জাৱৰ কিছু অংশ , নর্মদা নদীৰ দক্ষিণ পাৰ , পশ্চিম বিহাৰ আৰু ৰাজপুতনাৰ পশ্চিম অংশলৈ এই বিদ্রোহে প্ৰসাৰ লাভ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৮। চিপাহী বিদ্রোহ সংঘটিত হােৱা কেইখনমান মুখ্য চহৰৰ নাম উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্রোহ সংঘটিত হােৱা কেইখনমান মুখ্য চহৰ হ’ল– দিল্লী, বেৰীলি , কানপুৰ , লক্ষ্মৌ , আজমগড় , ঝান্সি , চাহৰাণপুৰ , কলিকতা আদি ঠাইবােৰ ।
প্রশ্ন ১৯। চিপাহী বিদ্রোহত মুখ্য ভূমিকা গ্ৰহণ কৰা কেইজনমান মুখ্য নেতা আৰু নেত্ৰীৰ নাম উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্রোহত অংশ গ্রহণ কৰা কেইজনমান মুখ্য নেতা আৰু নেত্রী হ’ল– দ্বিতীয় বাহাদুৰ চাহ ( দিল্লী ) , ৰাণী লক্ষ্মীবাই ( ঝান্সি ) , কোঁৱৰ সিং ( জগদীশপুৰ , বিহাৰ ) , টান্টিয়া টোপী , বেগম হজৰত মহল ( অযােধ্যা ) আদি ।
প্রশ্ন ২০। প্রথমে চিপাহী বিদ্রোহ ক’ত আৰু কেতিয়া সংঘটিত হৈছিল ?
উত্তৰঃ ১৮৫৭ চনৰ ১০ মে ’ তাৰিখে প্রথমে মীটত চিপাহী বিদ্রোহ সংঘটিত হৈছিল ।
প্রশ্ন ২১। ১৮৫৭ চনত ব্রিটিছক ফাচী দিয়া অসমৰ বিদ্রোহী দুগৰাকীৰ নাম উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ মণিৰাম দেৱান আৰু পিয়লি বৰুৱা ।
প্রশ্ন ২২। ১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহৰ দুগৰাকী নেত্রীৰ নাম লিখা ।
উত্তৰঃ ঝালীৰ ৰাণী লক্ষ্মীবাঈ আৰু বেগম হজৰত মহল ।
প্রশ্ন ২১। চমু টোকা লিখা :
( ক ) মঙ্গলপাণ্ডে ।
উত্তৰঃ মঙ্গলপাণ্ডে হ’ল চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্ৰথমজন ছহিদ । মঙ্গলপাণ্ডেয়ে এনফিল্ড ৰাইফল ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিছিল । সেয়ে তেওঁ এজন ইংৰাজ সেনা বিষয়াক গুলিয়াইছিল । এনে কাৰ্যৰ বাবে দোষাৰােপ কৰি পাণ্ডেক সামৰিক আইনমতে ফাঁচী দিয়া হৈছিল ।
( খ ) ৰাণী লক্ষ্মীবাঈ ।
উত্তৰঃ ৰজা গংগাধৰ ৰাওৰ বিধৱা পত্নী আছিল ঝালীৰ ৰাণী লক্ষ্মীবাঈ । লক্ষ্মীবাঈৰ তােলনীয়া পুত্ৰক উত্তৰাধিকাৰ হিচাপে স্বীকৃতি নিদি ডেলহাউছিয়ে ঝান্সীৰ ৰাজ্য ব্রিটিছ সাম্রাজ্যৰ লগত চামিল কৰাত ৰাণী ব্রিটিছৰ ওপৰত অসন্তুষ্ট হয় আৰু ইয়াৰ পােতক তুলিবলৈ দৃঢ় সংকল্প হয় । তান্তীয়া টোপীৰ সংযােগত ৰাণীয়ে ব্রিটিছ শক্তিক প্রত্যাহ্বান জনাই চিপাহী বিদ্রোহত সক্রিয় অংশ গ্রহণ কৰে , ৰাণী লক্ষ্মীবাঈ ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে ঘোঁৰাত উঠি যুঁজ দিছিল । কিন্তু ব্রিটিছ শক্তিৰ সমুখত ৰাণী তিষ্ঠি থাকিব নােৱাৰি ঘটনাস্থলীতে নশ্বৰ দেহ ত্যাগ কৰে । এক বীৰঙ্গনা নাৰী হিচাপে তেওঁ দেশপ্রেমৰ এক জ্বলন্ত নিদর্শন চিপাহী বিদ্ৰোহৰ জৰিয়তে ৰাখি থৈ গৈছে ।
( গ ) স্বত্ববিলােপ নীতি ।
উত্তৰঃ লর্ড ডেলহাউছিয়ে স্বত্ববিলােপ নীতি প্ৰৱৰ্ম কৰিছিল । লর্ড ডেলহাউছিএজন সাম্রাজ্যবাদী গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল আছিল । তেওঁৰ প্রধান লক্ষ্য আছিল ভাৰতবৰ্ষত ব্রিটিছ সাম্রাজ্য সুদৃঢ় কৰা ।সেই উদ্দেশ্য পূৰণ কৰাৰ কাৰণেই ডেলহাউছিয়ে বহুতােনীতি পালন কৰে । তেনে নীতিসমূহৰ ভিতৰত ‘ স্বত্ববিলােপ নীতি আছিল অন্যতম । কোনাে দেশীয় ৰজা অপুত্রক অৱস্থাত মৃত্যু বৰণ কৰিলে তওঁৰ তােলনীয়া পুত্র এই নীতি অনুসৰি উত্তৰাধিকাৰী হ’ব নােৱাৰিব । লগতে মৃত ৰজাৰ উপাধি লিনি আৰু বৃত্তি কর্তন কৰি তেওঁৰ ৰাজ্যখন ব্রিটিছ সাম্রাজ্যৰ লগত চামিল কৰ হ’ব ।
( ঘ ) খান বাহাদুৰ খান ।
উত্তৰঃ ১৮৫৭ চনৰ বিদ্রোহত খান বাহাদুৰ খানাে এজন সাহসী আৰু শক্তিশালী নেতা আছিল । তেওঁ উত্তৰ প্ৰদেশৰ ৰাইবেৰেলীৰ এজন লােক আছিল । আন আন সকলৰ লগতে বাহাদুৰ খানেও ইংৰাজৰ অত্যাচাৰী শাসনৰ পৰা মুক্তি লাভ কৰাৰ কাৰণে জনসাধাৰণক উদ্বুদ্ধ কৰি চিপাহী বিদ্রোহত অংশগ্ৰহণ কৰাৰ কাৰণে আহ্বান জনাইছিল । অৱশ্যে এখন যুদ্ধত বাহাদুৰ খানৰ মৃত্যু হৈছিল । তথাপিও চিপাহী বিদ্রোহত তেওঁৰ অনবদ্য বৰঙণিৰ বাবে জনসাধাৰণে সদায় মনত ৰাখিব ।
( ঙ ) তান্তীয়া টোপী উত্তৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ এক সক্রিয় অংশীদাৰ আছিল তান্তীয়া টোপী । তান্তীয়া টোপীৰ দেউতাক পেছােৱাসকলৰ এজন বিশ্বাসী কর্মচাৰী আছিল । ইংৰাজসক স্বেচ্ছাচাৰী কার্যত ক্ষুব্ধ হৈ তান্তীয়া টোপীয়ে নিজ দেশৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ হেতু নানা চাহেবৰ লগত কাণপুৰ বিদ্ৰোহৰ নেতৃত্ব বহন কৰিছিল । কিন্তু ইংৰাজৰ সন্মুখত তিষ্ঠিব নােৱাৰি প্রথমে বুণ্ডেলখওঁ আৰু পিছত গােৱালিয়ৰলৈ পলাই গৈ তাত চিপাহীসকলক উৎসাহ জগাইছিল । ইয়াৰ পিছত তেওঁঝালীৰ ৰাণী লক্ষ্মীবাঈৰ সতে লগ লাগি ইংৰাজৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়ে । ৰাণীৰ মৃত্যুৰ পাছত তেওঁ মােগলৰ ৰাজপুত্র ফিৰােজ ছাই আৰু ৰাও চাহেবৰ লগ লাগি ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়ে যদিও যুঁজত হাৰি ৰাজপুত মানসিংহৰ ওচৰত আশ্রয় গ্রহণ কৰে । কিন্তু বিশ্বাসঘাতক মানসিংহই তান্তীয়া টোপীক ইংৰাজৰ হাতত গতাই দিয়ে । তেওঁৰ এই কার্যৰ বাবে ইংৰাজে ফাঁচীৰ হুকুম দিয়ে ।
( চ ) নানা চাহেব ।
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ অগ্রণী নেতা আছিল পেছােৱা বাজীৰাওৰ তােলনীয়া পুত্র নানা চাহেব । নানা চাহেব , লর্ড ডেলহাউছিৰ স্বত্ববিলােপ নীতিৰ বলি হৈ ইংৰাজৰ পৰম শত্রু হৈ উঠিছিল আৰু ইয়াৰ পােতক তােলাৰ কাৰণে ছল বিচাৰি আছিল । কাণপুৰত চিপাহী বিদ্রোহে গা কৰি তােলাৰ সময়ত নানা চাহেবে তাত গৈ বিদ্ৰোহৰ নেতৃত্ব গ্রহণ কৰে । এইখিনিতে উল্লেখযােগ্য যে ব্রিটিছ সেনাধ্যক্ষ মেজৰ জেনেৰেল ছাৰ হেডলাৰক নানা চাহেবে ভালেমান দিন এটা কোঠাত আবদ্ধ কৰি ৰাখে । শেষত হেডলাৰৰ লগতে অনেক সৈন্যক অতি কৌশলৰেৰে গুলীয়াই হত্য কৰে । সেই পৰিবেশটোৰ পৰা পলায়ন কৰা কেইজনমান সৈন্যই এই খবৰটো ইংৰাজ কর্তৃপক্ষক দিয়াত হেডলাৰৰ নেতৃত্বত অহা সৈন্যৰ হাতত নানা চাহেবৰ সৈন্য পৰাস্ত হয় । এই কার্যত নানা চাহেব অতিষ্ঠ হৈ সতী চেৰি ঘাট নামে ঠাইত বহুতাে ইংৰাজ সৈন্যক বধ কৰি ইয়াৰ পােতক তােলে । শেষত মেজৰ জেনেৰেল হেডলাৰৰ নেতৃত্বত অহা ইংৰাজ বাহিনীৰ আগত তিষ্ঠিব নােৱাৰি নানা চাহেব পলাই যায় আৰু তান্তীয়া টোপীৰ লগ লাগি কাণপুৰ উদ্ধাৰৰ চেষ্টা কৰে । নানা চাহেব নেপালৰ অটব্য হাবিলৈ পলায় গৈ তাতে অন্তর্ধান হয় ।
( ছ ) কোৱৰ সিং ।
উত্তৰঃ বিহাৰৰ জগদীশ পুৰৰ কোঁৱৰ সিং এজন প্রখ্যাত জমিদাৰ আছিল । তেওঁ বুঢ়া বয়সতাে বিদ্ৰোহৰ সামৰিক নেতা আৰু পৰামৰ্শদাতা আছিল । ১৮৫৭ খ্রীঃৰ জুলাই মাহৰ শেষৰ ফালে তেওঁ কেপ্তেই ডানৰ নেতৃত্বত পঠিওৱা ব্রিটিছ বাহিনীক পৰাভূত কৰিছিল যদিও কিছুদিন পিছতে আৰােবা যুদ্ধত পৰাজিত হৈ পলায়ন কৰিবলগীয়া হৈছিল । ইয়াৰ পাছত তেওঁ নানা চাহেবৰ লগ লাগি অযােধ্যা আৰু মধ্য ভাৰতৰ কেইবা ঠাইতাে ব্রিটিছৰ বিৰুদ্ধে যুদ্ধ কৰিছিল । ১৮৫৭ চনৰ এপ্রিল মাহত জগদীশ পুৰলৈ উলটি অহাৰ পথত ইংৰাজ বাহিনীয়ে তেওঁক তাৱৰােধ কৰে । কোৱৰ সিংঙ ব্রিটিছ বাহিনীৰ সৈতে হােৱা যুদ্ধত বীৰদর্পে যুঁজি ব্রিটিছ বাহিনীক পৰাজিত কৰি জয়লাভ কৰে । যুদ্ধৰ পিছদিনাই দুর্ভাগ্যবশতঃ তেওঁৰ মৃত্যু হয় ।
| Sl. No. | সূচী-পত্ৰ |
| Chapter 1 | ইটা মণি আৰু হাড়বােৰ |
| Chapter 2 | ৰজা কৃষক আৰু নগৰসমূহ |
| Chapter 3 | স্বজন বৰ্ণ আৰু শ্রেণী |
| Chapter 4 | দার্শনিক প্রত্যয় আৰু স্থাপত্য |
| Chapter 5 | যুগে যুগে অসম |
| Chapter 6 | পর্যটকৰ দৃষ্টিভংগীৰে |
| Chapter 7 | ভক্তি আৰু চুফী পৰম্পৰা, ধার্মিক বিশ্বাসৰ পৰিৱৰ্তন আৰু ধর্মীয় গ্রন্থ |
| Chapter 8 | এখন সাম্রাজ্যৰ ৰাজধানী বিজয়নগৰ |
| Chapter 9 | কৃষক, জমিদাৰ আৰু ৰাজ্য |
| Chapter 10 | সম্রাট আৰু ইতিহাস |
| Chapter 11 | উপনিবেশবাদ আৰু গ্রাম্য সমাজ |
| Chapter 12 | বিদ্রোহীসকল আৰু ৰাজ |
| Chapter 13 | ঔপনিবেশিক কালৰ ভাৰতীয় নগৰ |
| Chapter 14 | মহাত্মা গান্ধী আৰু জাতীয় আন্দোলন: সমসাময়িক দৃষ্টিৰে |
| Chapter 15 | ভাৰত বিভাজন আৰু ৰাজনীতি |
| Chapter 16 | ভাৰতীয় সংবিধান সংকলন |
( জ ) মৌলবী আহমউল্লা ছাহ অথবা , মৌলবী আহমউল্লাহ ছাহ কোন আছিল ? 1857 চনৰ বিদ্রোহলৈ তেওঁ কি বৰঙণি আগবঢ়াইছিল ?
উত্তৰঃ উত্তৰ প্ৰদেশৰ ফৈজাবাদৰ আহমউল্লা ছাহ এজন মৌলবী আছিল । ১৮৫৬ চনৰ পৰা তেওঁ ইংৰাজৰ বিৰুদ্ধে জেহাদ ঘােষণা কৰিছিল । কম সময়ৰ ভিতৰতে তেওঁ বিদ্ৰোহৰ এজন নেতাত পৰিণত হৈছিল । ছাহৰ জনপ্রিয়তাত চৰকাৰ চিন্তিত হৈ পৰিছিল । পিছত ১৮৫৭ চনত ফৈজাবাদত তেওঁক বন্দী কৰে । পিছত মুক্ত হৈ তেওঁ পুনৰ চিপাহী বিদ্রোহত প্রত্যক্ষভাৱে অংশগ্রহণ কৰে । অৱশ্যে কিছুদিন পিছত এক ষড়যন্ত্রৰ জৰিয়তে আহম দুল্লাক হত্যা কৰা হয় ।
( ঝ ) মণিৰাম দেৱান ।
উত্তৰঃ অসমৰ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্রধান নেতা আছিল মণিৰাম দেৱান । অসমৰ পৰা ইংৰাজসকলক খেদাৰ কাৰণে তেওঁ বিদ্রোহত অংশগ্রহণ কৰিছিল । তেওঁ বিহাৰৰ কোৱৰ সিঙৰ লগত যােগাযােগ ৰক্ষা কৰি অসমত থকা হিন্দুস্তানী সৈন্য বাহিনীৰ সহায় লাভ কৰিছিল । কিন্তু পিছত তেওঁ সহযােগীৰ সৈতে ধৰা পৰে । ইংৰাজ বিৰােধী কার্যৰ বাবে মণিৰাম দেৱানক দোষীসাব্যস্ত কৰি ১৮৫৮ চনৰ ২৬ ফেব্ৰুৱাৰী তাৰিখে সহযােগী পিয়লি বৰুৱাৰ সৈতে ইংৰাজে মণিৰামক যােৰহাটত ফাচী দিয়ে ।
( ঞ ) ডেলহাউচি ।
উত্তৰঃ লর্ড ডেলহাউচি ভাৰতৰ গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল আছিল । তেৱেঁই স্বত্ববিলােপ নীতি প্রৱৰ্তন কৰিছিল । চিপাহী বিদ্রোহৰ কাৰণসমূহৰ ভিতৰত স্বত্ববিলােপ নীতিও আছিল আন এটি অন্যতম কাৰণ । কাৰণ এই নীতিৰ জৰিয়তে ডেলহাউচিয়ে সেই সময়ৰ ভাৰতৰ বহু অংশ ৰাজ্য ইংৰাজৰ লগত চামিল কৰিছিল । ফলত বহুতাে ৰজা আৰু জমিদাৰ তেওঁৰ এনে কার্যত অসন্তুষ্ট হৈছিল । ফলত স্বত্ব বিলােপ নীতিৰ কাৰণে ডেলহাউচিৰ শাসনকালত নহ’লেও পিছৰ কালত চিপাহী বিদ্রোহ সংঘটিত হৈছিল । সেয়ে বহুতাে লােকে চিপাহী বিদ্ৰোহৰ কাৰণে ডেলহাউচিক বহু পৰিমাণে জগৰীয়া কৰিব খােজে ।
ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ ৰাজনৈতিক কাৰণ সম্বন্ধে আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্ৰোহৰ ৰাজনৈতিক কাৰণ সম্বন্ধে তলত উল্লেখ কৰা ধৰণে আলােচনা কৰিব পাৰি ।
( ক ) বৈষম্যমূলকনীতি :- কোম্পানীৰ চৰকাৰে ভাৰতীয়সকলৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰয়ােগ কৰা বৈষম্যমূলক নীতিয়েই হ’ল চিপাহী বিদ্ৰোহৰ আন এক কাৰণ । কোম্পানীৰ চৰকাৰে ভাৰতীয় লােকসকলক কোনাে উচ্চ পদত নিয়ােগ নকৰিছিল । তদুপৰি ভাৰতীয়সকলৰ তুলনাত ইংৰাজ বিষয়াসকলক উচ্চ হাৰত বেতন দিছিল । সৈন্য বাহিনীৰ লােকৰ ক্ষেত্ৰতাে এনে বৈষম্যমূলক নীতি গ্ৰহণ কৰা হৈছিল । ভাৰতীয় সৈন্যবাহিনীৰ লােকসকলে ইংৰাজ সৈন্য বাহিনীৰ উচ্চপদত ইংৰাজ লােককহে নিযুক্তি দিছিল । এই ক্ষেত্ৰতাে ভাৰতীয় সৈনিকসকলক মানসিকভাৱে অসন্তুষ্ট কৰিছিল ।
( খ ) স্বত্ববিলােপ নীতি :- স্বদেশী ৰজা আৰু জমিদাৰসকলক লর্ড ডেলহাউচিয়ে প্রৱর্জ কৰা স্বত্ববিলােপ নীতিয়ে বিতুষ্ট কৰি তুলিছিল । এই নীতি অনুসৰি কোনাে দেশীয় ৰজা সন্তানহীন অৱস্থাত মৃত্যু হ’লে কোম্পানীৰ অনুমতি সাপেক্ষেহে সিংহাসনৰ উত্তৰাধিকাৰী নির্বাচন কৰিব পাৰিছিল । ইয়াৰ কেইবাজনাে দেশীয় ৰজা সন্তান বিহীন হৈ মৃত্যু বৰণ কৰাত এই নীতিৰ বলি হৈ পৰে আৰু ৰাজ্যবােৰ ব্রিটিছ ৰাজ্যৰ অন্তর্ভুক্ত হৈ পৰে । ভাৰতীয় ৰজাসকলৰ মনত অসন্তুষ্টি ভাব জগাই তুলিছিল লর্ড ডেলহাউচিয়ে প্রৱর্তন কৰা এই নীতিয়ে ।
প্রশ্ন ২। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক কাৰণ সম্বন্ধে আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ অর্থনৈতিক কাৰণ :- ৰজা আৰু জমিদাৰসকলৰ তলতীয়া ৰাজ্যসমূহ ব্রিটিছ সাম্রাজ্যৰ লগত চামিলকৰণৰ হেতু সেই ৰাজ্যৰ ৰজা আৰু জমিদাৰসকল গভীৰ অর্থ সংকটৰ সন্মুখীন হৈছিল । ৰাজ্য আৰু জমিদাৰৰ পৰা হােৱা আয় বন্ধ হােৱাত তেওঁলােকৰ আর্থিক অবস্থা তেনে শােচনীয় হৈ পৰে আৰু সমাজত অশাস্তিয়ে দেখা দিয়ে । চিপাহী বিদ্রোহ আৰম্ভ হােৱাৰ পাঁচ বছৰ পূর্বে ডেলহাউচিয়ে নিয়ােগ কৰা ইনাম কমিছনে দাক্ষিণাত্যত প্রায় কুৰি হেজাৰ জমিদাৰী বাজেয়াপ্ত কৰিছিল । কিন্তু সেই জমিদাৰসকলৰ আর্থিক সমস্যা সম্পর্কে ডেলহাউচিয়ে কোনাে চিন্তাধাৰা গ্ৰহণ নকৰিছিল আৰু ফলস্বৰূপে সমাজত তিক্ততাই আবৰি ধৰিছিল । ইয়াৰ লগে লগে ব্রিটিছসকলৰ প্রতি ভাৰতীয়সকলৰ ক্ষোভ দিনে দিনে বাঢ়ি গৈছিল ।
সামাজিক কাৰণ :- ওঠৰ শতিকাৰ শেষ ভাগত আৰু উনবিংশ শতিকাৰ আদিভাগত ভাৰতত বিস্তাৰ হােৱা পশ্চিমীয়া সভ্যতাই ভাৰতীয় নৈষ্ঠিক লােকসকলৰ মাজতে অসন্তুষ্টিৰ ভাব জগাই তুলিছিল । সেই সময়ৰ ইংৰাজী শিক্ষা বিস্তাৰ , ৰেল আৰু টেলিগ্রাফৰ প্ৰচলন , সতীদাহ আৰু শিশুবধ ৰোধ , বিধৱা বিবাহৰ প্ৰচলন আৰু বাল্য বিবাহ বন্ধ কৰাৰ প্রচেষ্টা , মিছনেৰী সকলৰ কার্যকলাপ আদিয়ে ভাৰতীয় লােকসকলৰ মনত এনে ধৰণৰ ভাবৰ উদ্রেক কৰিছিল যেন ইংৰাজসকলে ভাৰতীয়সকলৰ যুগমীয়া সংস্কৃতি ধ্বংস কৰি ভাৰতীয়সকলক খ্রীষ্টান কৰাৰ প্রস্তুতি চলাইছিল । মুঠতে ইংৰাজসকলৰ সংস্কামূলক কার্যকলাপে ভাৰতীয় সমাজত বিৰূপ প্রতিক্রিয়া সৃষ্টি কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৩। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সামৰিক কাৰণ সম্বন্ধে আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ সামৰিক কাৰণ :- অকল অর্থনৈতিক , সামাজিক কাৰণসমূহৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত বিদ্রোহ হ’ব নােৱাৰিলেহেঁতেন , যদিহে কোম্পানীৰ চৰকাৰৰ প্রতি আনুগত্য থাকিলেহেঁতেন । বিভিন্ন কাৰণত চৰকাৰ আৰু চিপাহীসকলৰ মাজত সম্পর্ক অবনতি ঘটাৰ ফলত বিদ্রোহ পথ মুকলি হৈ পৰে ।
প্রথমতে , ৰাজনৈতিক দিশত সামৰিক লােকসকলক নিয়ােগ কৰা হৈছিল আৰু বয়সৰ প্রতি লক্ষ্য নাৰাখি লােকসকলক যিকোনাে সেনাবাহিনীত নিয়ােগ কৰিছিল । উল্লেখযােগ্য যে গডউইনে ৭০ বছৰ বয়সতাে দ্বিতীয় বাৰ যুদ্ধৰ সেনাপতি হৈছিল ।
দ্বিতীয়তে , চিপাহীসকলক বিদেশৰ যুদ্ধত সঘনাই নিয়ােগ কৰিছিল , কিন্তু তেওঁলােকক ওপৰঞ্চি ভাট্টা দিয়াৰ নিয়ম থকা সত্ত্বেও ইয়াক নিদিয়াৰ ফলত তেওঁলােকৰ মাজত অসন্তুষ্টি বৃদ্ধি পাইছিল ।
তৃতীয়তে , পশ্চিমীয়া সভ্যতা জাপি দিয়া বুলি সৈন্য দলৰ মাজত অসন্তুষ্টিৰ সৃষ্টি হৈছিল , কিয়নাে বংগবাহিনীৰ সৈন্য দলত বংগদেশৰ লােক নিয়ােগ নকৰি বিহাৰ আৰু উৰিষ্যাৰ গােড়া মুছলমান সকলকহে নিয়ােগ কৰা হৈছিল ।
শেষত , সেই সময়ত ভাৰতীয় চিপাহীৰ তুলনাত ইংৰাজ সৈন্যবাহিনীৰ সংখ্যা নিচেই কম আছিল ।কলিকতা আৰু এলাহাবাদৰ মাজত দিনাজপুৰ নামৰ ঠাইত এটা মাহ ইংৰাজ বাহিনীক ৰখা হৈছিল । ইংৰাজসকল ক্রিমিয়াৰ যুদ্ধ , পাৰস্যৰ যুদ্ধ আদিত ব্যস্ত থাকিবলগীয়া হােৱাত চিপাহীসকলে ভাবিছিল তেওঁলােকৰ ওপৰতহে ভাৰতত ইংৰাজসকলৰ ভৱিষ্যৎ নির্ভৰ কৰিছিল ।
প্রশ্ন ৪। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ তৎকালীন কাৰণৰ বিষয়ে আলােচনা কৰা । অথবা , চিপাহী বিদ্রোহ অসফল হােৱাৰ দুটা কাৰণ উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ এনফিল ৰাইফলৰ ব্যৱহাৰেই আছিল চিপাহী বিদ্ৰোহৰ তাৎকালীন কাৰণ । উল্লেখযােগ্য যে এই ৰাইফলটো ব্যৱহাৰৰ সময়ত ইয়াৰ কার্টিজটো দাঁতেৰে কামুৰি ধৰিব লাগিছিল । চিপাহীসকলৰ মাজত এটা ধাৰণাই গঢ় লৈ উঠে যে এই কার্টিজটো গৰু আৰু গাহৰিৰ চৰ্বীৰে তৈয়াৰী আছিল । ইতিমধ্যে গৰু আৰু গাহৰি হিন্দু আৰু মুছলমানৰ অখাদ্য । সেয়েহে এই ব্যৱস্থাৰে হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত ধর্মীয় অনুভূতিত আঘাত দিয়াৰ এক অন্যতম উপায় বুলি তেওঁলােকৰ মাজত বিশ্বাস হয় । ইয়াৰ প্রতিক্রিয়া স্বৰূপে মঙ্গল পাণ্ডে নামৰ এজন চিপাহীয়ে বেৰেকপুৰত এজন ব্রিটিছ বিষয়াক বধ কৰে আৰু লগে লগে ১৮৫৭ চনত এই বিদ্ৰোহৰ সূত্রপাত হয় ।
প্রশ্ন ৫। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ ব্যর্থতাৰ কাৰণবােৰ আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ ১৮৫৭ চনৰ চিপাহী বিদ্রোহ অৱশেষত ইংৰাজ চৰকাৰে দমন কৰিছিল । ফলত এই বিদ্রোহ ব্যৰ্থ হৈছিল । চিপাহী বিদ্ৰোহৰ ব্যর্থতাৰ কাৰণবােৰ তলত উল্লেখ কৰা ধৰণে আলােচনা কৰিব পাৰি । যেনে –
( ক ) বিদ্ৰোহৰ ব্যর্থতাৰ এটা প্রধান কাৰণ হ’ল ইয়াৰ নেতৃত্বৰ দুর্বলতা । বিদ্ৰোহৰ প্রথম নায়ক কোৱৰ সিং , তান্তীয়া টোপী , নানা চাহেব আৰু ঝান্সীৰ ৰাণী লক্ষ্মীবাঈ আদি বিপক্ষ দলৰ সমান ক্ষমতা নাছিল । কোৱৰ সিং বা ৰাণী লক্ষ্মীবায়ে দক্ষতাৰে যুদ্ধ পৰিচালনা কৰিলেও বিদ্রোহ ব্যাপকতাৰ প্রতি লক্ষ্য ৰাখি ইংৰাজে এই বিদ্রোহ সহজে দমন কৰিব পাৰিছিল ।
( খ ) চিপাহী বিদ্ৰোহৰ ভাৰতৰ একাংশ লােকে বিৰুদ্ধাচৰণ কৰিছিল । পঞ্জাৱৰ শিখ বাহিনী আৰু নেপাল গােখা বাহিনীয়ে বিদ্রোহ দমন কৰাত ব্রিটিছসকলক সহায় কৰিছিল । ভাৰতীয় লােকৰ সাহায্যত বিদ্রোহ দমন কৰিব পৰাটো ব্রিটিছৰ কূটনীতিৰ সাফল্য ।
( গ ) বিদ্রোহীসকল সংঘবদ্ধ হােৱাত বহুতাে অসুবিধা পাইছিল কাৰণ এই বিদ্রোহ তৎকালীনভাৱে উদ্ভৱ হৈছিল । বিদ্রোহীসকলে দ্বিতীয় বাহাদুৰ চাহক স্বাধীন হিন্দুস্তানৰ সম্রাট বুলি ঘােষণা কৰিছিল । কিন্তু তেওঁলােকৰ সৈতে আন বহুতাে নেতাই সহযােগ কৰা নাছিল । বিদ্রোহ আৰম্ভ হােৱাৰ কেইদিনমান পিছতেই ব্রিটিছ সৈন্যৰ আগত তিষ্ঠিব নােৱাৰি বিদ্রোহীসকলে ব্রিটিছ সৈন্যৰ আগত টিকিব নােৱাৰিছিল আৰু তেওঁলােক ছেদেলি – ভেদেলি হৈ পৰাত ব্রিটিছ পল্টনে তেওঁলােকক সহজে কৰায়ত্ত কৰিছিল ।
( ঘ ) ভাৰতীয় বিদ্রোহীসকলে ব্রিটিছসকলৰ দৰে কিছুমান পােৱা নাছিল । যেনে — অস্ত্র শস্ত্ৰৰ যােগান , খাদ্য সামগ্ৰীৰ যােগান আদি । ভাৰতীয় বিদ্রোহীসকলে পৰিকল্পিতভাৱে আন্দোলন চলাব নােৱাৰা বাবে সহজে ব্যৰ্থ হৈ পৰে ।
( ঙ ) সমগ্ৰ ভাৰতবাসীয়ে এই বিপ্লৱক সমর্থন কৰা নাছিল । বিদ্রোহী নেতাসকলে ক্ষমতাৰ পৰা বঞ্চিত হৈহে বিদ্রোহত জঁপিয়াই পৰিছিল । ফলত তেওঁলােকৰ অর্থনীতি দুর্বল হােৱাত ব্রিটিছে সহজে তেওঁলােকক দমন কৰিব পাৰিছিল ।
( চ ) বিদ্রোহীসকল সংঘবদ্ধ হ’ব নােৱৰাৰ কাৰণ হ’ল বাহাদুৰ ছাহৰ নীতি । আনহাতে , লর্ড গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল লর্ড কেনিঙৰ ধৈৰ্য আৰু তৎপৰতাৰ কাৰণে বিদ্রোহীসকলক সহজে দমন কৰাত সুবিধা হৈছিল ।
( ছ ) প্রধানকৈ উত্তৰ ভাৰততে এই বিদ্রোহ আবদ্ধ হৈ আছিল । বিদ্রোহীসকলৰ কৰ্মস্থল বিহাৰ , বংগ আৰু উত্তৰ প্ৰদেশ , আনহাতে , দক্ষিণ ভাৰতত পৰিস্থিতি সম্পূর্ণ আছিল । ইংৰাজসকলে বিদ্রোহ নােহােৱা ঠাইৰ পৰা সৈন্য বাহিনী আনি সহজে এই বিদ্রোহ দমন কৰিব পাৰিছিল । বিদ্ৰোহৰ প্ৰসাৰণ সীমাবদ্ধ হৈ থকা বাবেই ই ব্যর্থ হৈ পৰে ।
( জ ) বিদ্রোহীসকলৰ মাজত উদ্দেশ্যৰ ভিন্নতা আছিল । তেওঁলােকে নিজৰ নিজৰ স্বাৰ্থপূৰণৰ কাৰণে বিদ্রোহ কৰিছিল আৰু সেইকাৰণে ব্রিটিছসকলৰ বিৰুদ্ধে একগােট হৈ থিয় দিব নােৱাৰিছিল ।
প্রশ্ন ৬। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ বিস্তাৰ সম্পর্কে আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ এনফিল্ড ৰাইফলৰ কাৰণেই ১৮৫৭ চনত চিপাহী বিদ্ৰোহৰ আৰম্ভণি হয় । মংগল পাণ্ডে নামৰ চিপাহী এজনে ১৮৫৭ চনৰ ২৯ মার্চৰ দিনা কলিকতাৰ বেৰেক পুৰত এজন ইংৰাজ বিষয়াক হত্যা কৰাৰ লগে লগে চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সূচনা হয় । ইয়াৰ পিছত দহ মে’ৰ দিনা মীৰাটত প্রকাশ্যে প্রথম বিদ্ৰোহৰ জুই জ্বলি উঠে আৰু কেইবাজনাে ইংৰাজ বিষয়াক হত্যা কৰি বন্দীশালৰ দুৱাৰ ভাঙি বন্দী চিপাহীসকলক মুকলি কৰি আনে ।
এইদৰে মীৰাটত জয়লাভ কৰি ৰাতিয়েই চিপাহীসকল দিল্লীলৈ যাত্ৰা কৰে আৰু এঘাৰ মেৰ পুৱা দিল্লীত উপস্থিত হৈ দিল্লীৰ চিপাহীসকলৰ সহযােগত সেই দিনাই চহৰ দখল কৰে আৰু দ্বিতীয় বাহাদুৰ ছাহক ভাৰত সম্রাট হিচাপে ঘােষণা কৰে । দিল্লীত বাহাদুৰ ছাহক সম্রাট বুলি ঘােষণা কৰা বাতৰি লগে লগে গােটেই ভাৰতবৰ্ষতে বিয়পি পৰে আৰু চাৰিওফালে তীব্র উত্তেজনা সৃষ্টি হয় । ইয়াৰ ফলত ফিৰােজপুৰ , মুজাফৰ নগৰ , অযােধ্যা , ৰােহিলা খণ্ড , দেৱাৱ অঞ্চল , বুলেখণ্ড , মধ্য ভাৰত আৰু বিহাৰৰ জগদীশপুৰৰ প্ৰাক্তন জমিদাৰ কোৱৰ সিঙে বিহাৰৰ বিদ্ৰোহৰ নেতৃত্ব বহন কৰিছিল । তেওঁ ব্রিটিছ বাহিনীৰ বহুতাে সৈনিকক নিহত কৰি যুদ্ধত জয়লাভ কৰে । অৱশ্যে ইয়াৰ পিছতে তেওঁৰ মৃত্যু হয় ।
মৌলবী আহমদ উল্লাহে মাদ্ৰাজৰ বিদ্ৰোহৰ নেতৃত্ব বহন কৰিছিল । তেওঁক ধৰিবলৈ এক বাহিনী পঠোৱা হৈছিল যদিও তেওঁ সেই বাহিনীক যুদ্ধত পৰাস্ত কৰে । কিন্তু এক যড়যন্ত্ৰৰ বলি হৈ তেওঁৰ মৃত্যু হয় ।
চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্ৰভাৱ অসমতাে পৰিছিল । মণিৰাম দেৱানে এখন গােপন চিঠিৰ দ্বাৰা চাৰিং ৰজা কন্দপেশ্বৰ সিংহলৈ বিদ্ৰোহৰ সকলাে আয়ােজন ঠিক কৰাৰ কাৰণে নির্দেশ দিছিল । কিন্তু হৰনাথ দাৰােগা বৰুৱা নামৰ এজন ইংৰাজ বিশ্বস্ত অসমীয়া কৰ্মচাৰীৰ হাতত এই চিঠিখন পৰে আৰু তেওঁ এই বিষয়ে ইংৰাজক জনায় । শেষত এই গােপন খবৰৰ ভেটিত কলিকতাত মণিৰাম দেৱান আৰু তেওঁলােকৰ সহযােগীসকলক বন্দী কৰে । তথাকথিত বিচাৰৰ শেষত ১৮৫৮ চনত পিয়লি ফুকন আৰু মণিৰাম দেৱানক ফাঁচী দিয়ে ।
এইদৰে গােটেই ভাৰতবৰ্ষতে চিপাহী বিদ্রোহ আৰম্ভ হয় । কিন্তু এই বিদ্রোহ সফল হ’বলৈ সক্ষম নহ’ল । শেষত ইংৰাজে এই বিদ্রোহ সহজে দমন কৰে । অধিকাংশই ইংৰাজ শাসন ওফৰাই পেলায় । গােৱালিয়ৰৰ বিদ্ৰোহৰ অন্যতম নেতা আছিল তান্তীয়া টোপী আৰু ৰাণী লক্ষ্মীবাঈ । উত্তৰ ভাৰতৰ বিদ্ৰোহৰ প্রধান কেন্দ্রস্থল আছিল কাণপুৰ দিল্লী , বিহাৰৰ আৰা , ঝালী লক্ষৌ আৰু বেৰেলী । সেই সময়ত দিল্লীত বাহাদুৰ ছাহ নামতহে ৰজা আছিল । দৰাচলতে তেওঁৰ চিপাহীবােৰেহে ৰাজ্যৰ শাসনভাৰ পৰিচালনা কৰিছিল ।
চিপাহী বিদ্রোহক কাণপুৰত নেতৃত্ব দিছিল নাগপুৰৰ পেছােৱাৰ তােলনীয়া পুত্র নানা চাহেবে । নানা চাহেবৰ দুই বিশ্বস্ত অনুচৰ আছিল তান্তীয়া টোপী আৰু আজিমুল্লা । লক্ষ্মীত বিদ্রোহ পৰিচালনা কৰিছিল কলিকতাত নির্বাসিত হৈ থকা অযােধ্যাৰ শেষ নবাব ৱাজিদ আলি ছাহৰ বেগম হজৰং মহলে ।
ঝালী আছিল বিদ্ৰোহৰ অন্যতম কেন্দ্র । ঝান্সী বিধৱা ৰাণী লক্ষ্মীবাঈ ১৮৫৭ খ্রীঃ বিদ্রোহৰে নহয় ভাৰত বুৰঞ্জীৰ বীৰ বিৰংগনাসকলৰ ভিতৰতে শ্রেষ্ঠতম আছিল । তেওঁৰ অতুলনীয় সাহস , অসীম বীৰত্ব আৰু সামৰিক দক্ষতাৰ দৃষ্টান্তই ভাৰতবাসীক সদায় অনুপ্রাণিত কৰি আহিছে ।
প্রশ্ন ৭। চিপাহী বিদ্রোহৰ উল্লেখযােগ্য ফলাফলবােৰৰ বিষয়ে আলােচনা কৰা । অথবা , ১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহৰ বৈশিষ্ট্য নিৰূপণ কৰা ।
উত্তৰঃ প্রথমে , ইংলেণ্ডৰ শাসক গােষ্ঠীয়ে চিপাহী বিদ্ৰোহৰ পিছত ভালদৰে উপলব্ধি কৰিছিল যে এটা ব্যৱসায়ী প্রতিষ্ঠানৰ হাতত ভাৰতবৰ্ষৰ দৰে এখন বিশাল দেশৰ শাসনভাৰ এৰি দিয়াটো সমীচিন হােৱা নাই । সেয়েহে দেশখনৰ শাসনভাৰ ৰাজ মুকুট হাতলৈ নিয়াৰ কাৰণে ইংলেণ্ডৰ সংসদে ১৮৫৮ চনৰ ২ আগষ্ট তাৰিখে এখন আইন পাছ কৰে । এই আইনৰ যােগেদি পিছলৈ ভাৰতবৰ্ষৰ শাসনভাৰ ইংলেণ্ডৰ গৃহ চৰকাৰৰ হাতলৈ নিয়া হয় ।
দ্বিতীয়তে , ইংলেণ্ডৰ সংসদে উপলব্ধি কৰিব পাৰিছিল যে ডেলহাউছিৰ স্বত্ববিলােপনীতিয়ে আছিল চিপাহী বিদ্ৰোহৰ অন্যতম কাৰণ । সেয়েহে মহাৰাণীৰ ঘােষণা পত্ৰৰ জৰিয়তে ১৮৫৮ চনৰ ১ নবেম্বৰ তাৰিখে এই নীতি নাকচ কৰা হয় । ব্রিটিছ চৰকাৰে ভাৰতবৰ্ষত ৰাজ্য বিস্তাৰ নকৰে বুলিও এই পত্ৰত কোৱা হয় । আনহাতে ভাৰতীয় ৰজা সকলৰ তােলনীয় পুত্র গ্রহণ বিষয়টোও এই পত্রই সমর্থন কৰে ।
তৃতীয়তে , সাধাৰণ বিদ্রোহীসকলক শাস্তিৰ পৰা ৰেহাই দিয়া হ’ব বুলি এই ঘােষণা পত্রই ঘােষণা কৰে । কিন্তু ব্রিটিছ কৰ্মচাৰী আৰু নাগৰিক সকলৰ হত্যাকাৰী বিদ্রোহীৰ ক্ষেত্ৰত এই আইনে কঠোৰ মনােবৃত্তি গ্রহণ কৰে ।
চতুর্থত , যােগ্যতা অনুসৰি ভাৰতীয় লােকক ৰাজ কার্যত নিয়ােগ কৰাৰ কথা এই ঘােষণা পত্ৰৰ জৰিয়তে কোৱা হয় ।
শেষত অনুৰূপ বিদ্ৰোহৰ প্রতি লক্ষ্য ৰাখি এই আইনৰ যােগেদি ভাৰতবৰ্ষত সামৰিক বাহিনী পুনৰ গঠন কৰা হয় । সামৰিক বাহিনীত ভাৰতীয় সৈন্যৰ তুলনাত ইউৰােপীয় সৈন্যৰ সংখ্যা বৃদ্ধি কৰা হয় । ভৱিষ্যৎ বিপদৰ আশংকা কৰিয়েই ইংৰাজ কর্তৃপক্ষই গােলণ্ডাজ বাহিনীত ভাৰতীয় সৈন্য নিয়ােগ বন্ধ কৰে ।
প্রশ্ন ৮। বিদ্রোহী সকলৰ মাজত একতা বজাই ৰখাৰ কাৰণে কি কি ব্যবস্থা গ্রহণ কৰা হৈছিল ?
উত্তৰঃ ১৮৫৭ চনত চিপাহী বিদ্ৰোহৰ জুই জ্বলি উঠাৰ কাৰণ আছিল ইংৰাজ সকলৰ শােষণমূলক নীতি । অৱশ্যে ইংৰাজৰ বিৰুদ্ধে বিদ্রোহ ঘােষণা কৰা সময়ত হিন্দু আৰু মুছলমানৰ মাজত একতাৰ ভাব পৰিলক্ষিত হােৱা নাছিল । শেষত সামৰিক বাহিনী ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ দিয়া এনফিল্ড ৰাইফলে হিন্দু – মুছলমানক একতাৰ দোলেৰে বান্ধ খােৱাত যষেষ্ট পৰিমাণে অৰিহণা যােগাইছিল ।
এই ৰাইফলবিলাকৰ টোটাসমূহৰ ওপৰত একোটা চর্বীযুক্ত কাগজৰ ঢাকনি আছিল আৰু টোটাসমূহ ৰাইফলত সােমােৱাৰ সময়ত ঢাকনিখনৰ মূৰটো দাঁতেৰে কামুৰিহে গুচাবলগীয়া হৈছিল । ইয়াৰ কিছুমান ঢাকনি গৰু আৰু গাহৰিৰ চৰ্বীৰে তৈয়াৰী আছিল । উল্লেখযােগ্য যে গৰু আৰু গাহৰি ক্ৰমে হিন্দু আৰু মুছলমানৰ অদ্যি আছিল । এইকথা চিপাহীসকলৰ মাজত প্ৰচাৰ হােৱাৰ লগে লগে তেওঁলােক উত্তেজিত হৈ পৰে । হিন্দু – মুছলীম সম্প্রদায়ৰ লােক তথা সৈনিকসকলৰ বিশ্বাস হ’ল যে এই কার্যৰ যােগেদি ব্রিটিছ চৰকাৰে উভয় সম্প্রদায়ৰ ধৰ্ম বিনষ্ট কৰিব বিচাৰিছে । ইয়াৰ বিপৰীতে চৰকাৰে তেওঁলােকক যি আশ্বাস দিছিল সি তেওঁলােকক পতিয়ন নিয়াব নােৱাৰিলে । ১৮৫৭ চনত সেই বাবে চিপাহী বিদ্ৰোহৰ সূচনা হয় ।
প্রশ্ন ৯। চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্রকৃতি আৰু গুৰুত্বৰ বিষয়ে বর্ণনা কৰা ।
উত্তৰঃ ঐতিহাসিক সকলৰ মাজত চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্রকৃতি সম্পর্কে মতভেদ দেখা যায় । কিছুমানে ইয়াক চিপাহী বিদ্রোহীসকলৰ মাজত হােৱা এক বিক্ষোভ বুলি কয় ।
আনহাতে , এই বিদ্রোহক কিছুমানে ভাৰতবৰ্ষৰ প্রথম স্বাধীনতা যুদ্ধ হিচাপে আখ্যা দিব খােজে । জৱাহৰলাল নেহৰু আৰু আন কিছুমানৰ মতে , ই হৈছে এটা সামন্ত বিদ্রোহ । এইটো এটা সু – সংগঠিত জাতীয় আন্দোলন নাছিল । চিপাহীসকলৰ মাজত হােৱা বিদ্ৰোহৰ কিছুমান অসন্তুষ্ট জমিদাৰ তথা অভিজাত শ্ৰেণীৰ লােকে ইয়াত অংশ গ্রহণ কৰি নিজৰ হেৰােৱ মান সন্মানৰ লগতে ৰাজ্য উদ্ধাৰৰ কামত ব্ৰতী হৈছিল । তদুপৰি সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে ই বিয়পি পৰা নাছিল । কিছুমান নির্দিষ্ট ঠাইত ই আবদ্ধ হৈ আছিল । আনহাতে , সকলােবােৰ ভাৰতীয় লােক আৰু জমিদাৰে ইয়াত অংশ গ্ৰহণ কৰাব পৰা বিৰত আছিল । আনকি বহুতাে জমিদাৰে বিদ্রোহীসকলৰ বিৰুদ্ধে ইংৰাজক প্রত্যক্ষ তথা পৰােক্ষভাৱে সহায়হে কৰা দেখা গৈছিল । ঝান্সীৰ ৰাণী লক্ষ্মীবাঈৰ বাহিৰে বিদ্রোহীসকলক নেতৃত্ব দিব পৰা লােক নাছিল । বিদ্রোহীসকলৰ মাজত উমৈহতীয়া উদ্দেশ্যও দেখা নগৈছিল । গতিকে এইসকল ব্যক্তিয়ে এনেকুৱা যুক্তিৰে চিপাহী বিদ্ৰোহৰ প্রকৃতি সম্বন্ধে মন্তব্য দিব বিচাৰে । ভাৰতীয় ইতিহাসত যে চিপাহী বিদ্রোহে এক শ্রেষ্ঠ স্থান দখল কৰিছে তাত অকণাে সন্দেহ নাই ।
প্রশ্ন ১০। মহাজন , ব্যৱসায়ী আৰু জমিদাৰসকলে চিপাহী বিদ্রোহত কিভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল ?
উত্তৰঃ ( ক ) মহাজন :- মহাজন সকল বিদ্রোহীসকলৰ প্ৰধান শত্রু হিচাপে পৰিগণিত হৈছিল । কাৰণ বিদ্রোহীসকলে এই লােকসকলৰ হিচাপ বহী আৰু ঘৰ দুৱাৰবােৰ জ্বলাই দিছিল । সেয়ে মহাজন সকলে বিদ্রোহ দমন কৰাৰ কাৰণে ইংৰাজৰ পক্ষ গ্ৰহণ কৰা দেখা গৈছিল ।
( খ ) ব্যৱসায়ী বা সদাগৰ সকল :- ব্যৱসায়ী আৰু সদাগৰ সকল সাধাৰণ জনতাৰ প্রধান শত্রুত পৰিণত হৈছিল । কাৰণ ইংৰাজৰ লগতে তেওঁলােকো সাধাৰণ জনতাৰ চকুত লুণ্ঠণকাৰী হিচাপে চিহ্নিত হৈছিল । চিপাহী বিদ্রোহৰ সময়ত বিদ্রোহী সকলে এই ব্যৱসায়ী আৰু মহাজন সকলক জমা ভাণ্ডাৰবােৰ লুণ্ঠন কৰা লগতে ধন – সােণও লুট – পাত কৰিছিল । সেয়ে এই লােক সকলে বিদ্ৰোহৰ বিৰােধিতা কৰিছিল ।
( গ ) জমিদাৰ সকল :- জমিদাৰ সকলেও বিদ্রোহ দমন কৰাৰ কাৰণে চৰকাৰক সহায় সহযােগ কৰিছিল । কাৰণ সাধাৰণ জনতাৰ দৃষ্টিত তেওঁলােকে শত্রুত পৰিণত হৈছিল ।
প্রশ্ন ১১। উৰাবাতৰি আৰু ভৱিষ্যৎ বাণীবােৰে চিপাহী বিদ্রোহত অৰিহণা যােগাইছিল বুলি তুমি ভাবানে ? নাইবা , ১৮৫৭ চনৰ বিদ্রোহক ধর্মীয় বিশ্বাসে কিমান দূৰ প্ৰভাৱিত কৰিছিল ? অথবা , ১৮৫৭ চনৰ বিদ্রোহত ধর্মীয় বিশ্বাসে বিদ্রোহী সকলক প্ৰভাৱান্বিত কৰিছিলনে ? দুটা উদাহৰণ লিখা ।
উত্তৰঃ চিপাহী বিদ্রোহ আৰম্ভ হােৱাৰ সময়ত কিছুমান উৰাবাতৰি আৰু ভৱিষ্যৎ বাণী প্ৰচাৰ হৈছিল । এইবােৰে সাধাৰণ মানুহৰ ওপৰত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল বুলি কোৱা হয় । উদাহৰণ হিচাপে–
( ক ) এনফিল্ড ৰাইফল আছিল তেনে এক উৰা বাতৰি । কাৰণ এই ৰাইফলৰ কার্টিজটো গৰু আৰু গাহৰিৰ চৰ্বিৰে তৈয়াৰী বুলি বাতৰি প্ৰচাৰ হৈছিল । ফলত হিন্দু আৰু মুছলমানৰ ধর্মীয় অনুভূতিত ইংৰাজ সকলে আঘাত দিবলৈ কু – চক্রান্ত কৰা বুলি ভাৰতীয় চিপাহী সকলে গভীৰভাৱে বিশ্বাস কৰিছিল ।
( খ ) এসময়ত এজন ইংৰাজ লােকে এজন ব্রাহ্মণ চিপাহীৰ পৰা পানী বিচাৰিছিল । কিন্তু ব্রাহ্মণ চিপাহীজনে ধর্ম বিনষ্ট হােৱাৰ ভয়ত তেওঁ ইংৰাজ লােকজনক পানী দিয়াৰ পৰা বিৰত থাকে । চিপাহীজনৰ এনে কার্যত ইংৰাজ লােকজন অসন্তুষ্ট হয় আৰু এনফিল্ড ৰাইফলৰ ব্যৱহাৰৰ দ্বাৰা তেওঁলােকৰ ধর্ম বিনষ্ট কৰা হ’ব বুলি আগতীয়া ভৱিষ্যৎ বাণী শুনায় । এনে ভৱিষ্যৎ বাণীত চিপাহীসকলে অন্তৰেৰে বিশ্বাস কৰিছিল । ফলত তেওঁলােক ইংৰাজ বিৰােধী হৈ চিপাহী বিদ্রোহত অংশ গ্রহণ কৰিছিল ।
( গ ) চিপাহী বিদ্ৰোহৰ আগমুহূর্তত ইংৰাজসকলে মুকলি বজাৰত বিক্ৰী হােৱা আটাত গৰু আৰু গাহৰিৰ হাড়ৰ গুৰি মিহলি কৰা বুলি বাতৰি প্ৰচাৰ হৈছিল । ফলস্বৰূপে জনসাধাৰণে বজাৰত আটা কিনাটো বন্ধ কৰিছিল । এনে কাৰ্যই জনসাধাৰণক ইংৰাজৰ প্রতি সন্দিহান কৰি তুলিছিল ।
( ঘ ) শেষত , পলাচীৰ যুদ্ধৰ এশ বছৰ পিছত ভাৰতৰ পৰা ইংৰাজ সকলৰ শাসনৰ অৱসান ঘটিব বুলি যি ভৱিষ্যবাণী প্রচাৰ হৈছিল , তাৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱান্বিত হৈও চিপাহীসকলে বিদ্ৰোহৰ অংশগ্রহণৰ কাৰণে আগবাঢ়ি আহিছিল ।
প্রশ্ন ১২। 1857 বিদ্রোহ দমনৰ বাৰে বৃটিছসকলে কি ব্যৱস্থা লৈছিল ?
উত্তৰঃ 1857 চনৰ বিদ্রোহ দমনৰ কাৰণে ইংৰাজ চৰকাৰে ভালেমান ব্যৱস্থা হাতত লৈছিল । এখন কঠোৰ আইন প্রণয়ন কৰি সমগ্ৰ উত্তৰ – ভাৰতক সামৰিক বিচাৰ ব্যৱস্থাৰ কবললৈ আনে । এই আইনৰ জৰিয়তে আনকি এজন সাধাৰণ ইংৰাজ লােকেওঁ বিদ্রোহীক শাস্তি দিয়াৰ ক্ষমতা প্রদান কৰে । এনে পদ্ধতিমূলক আইন আৰু ইংলেণ্ডৰ পৰা অনা সামৰিক সৈন্যৰ সহায়ত বিদ্রোহ কঠোৰ হাতেৰে দমন কৰে । ইয়াৰােপৰি ইংৰাজে নানা ধৰণৰ কুট – কৌশলৰ আশ্ৰয় লৈছিল । বিদ্রোহীসকলৰ বিৰুদ্ধে কিছুমান অতিৰিক্ত বাতৰি প্ৰচাৰ চলাইছিল । যাতে ভাৰতৰ মানুহ বিদ্রোহীসকল বিৰুদ্ধে যায় । এনে অতি ৰঞ্জিত ঘটনাৰ ছবি , নক্সা বা প্রবন্ধ প্রচাৰ কৰা হৈছিল । কিন্তু ইংৰাজৰ বৰ্বৰ অত্যাচাৰৰ কথা লিখিতভাবে প্রচাৰ কৰাত কঠোৰ বাধা আৰােপ কৰা হৈছিল । জমিদাৰ সকলে বিদ্ৰোহৰ পৰা আতৰি আহিলে তেওঁলােকক নানা ধৰণে পুৰস্কৃত কৰাৰ প্রলােভন দিয়া হৈছিল । কিন্তু এনে প্রলােভন আওকান কৰি বহুতাে জমিদাৰে যুদ্ধ দি মৃত্যুবৰণ কৰিছিল । অথবা গভীৰ অৰণ্যলৈ পলাই গৈছিল । বিদ্রোহীসকলক শাৰী কৰিবৰ টোপেৰে উৰুৱাই দি হত্যা কৰা হৈছিল ।
প্রশ্ন ১৩। ব্রিটিছসকলৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতীয় চিপাহীসকল অসন্তুষ্ট হােৱাৰ চাৰিটা কাৰণ লিখা ।
উত্তৰঃ 1857 চনত সংঘটিত হােৱা চিপাহী বিদ্রোহ ভাৰতীয় ইতিহাসৰ এক উল্লেখযােগ্য অধ্যায় । নানা অসন্তুষ্টিৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত চিপাহীসকল ইংৰাজৰ বিৰুদ্ধে বিদ্রোহ কৰিছিল । ভাৰতীয় চিপাহীসকলৰ চাৰিটা প্রধান অসন্তুষ্টি হ’ল—
( ক ) ব্রিটিছ ভাৰতীয় সৈন্য বাহিনীৰ সৰহ সংখ্যকেই আছিল ভাৰতীয় । তেনে অৱস্থাত ভাৰতীয় চিপাহীসকল ইংৰাজৰ বিৰুদ্ধে যােৱাটো সাধাৰণতে স্বাভাৱিক আছিল ।
( খ ) ভাৰতীয় চিপাহীসকল সঘনে বিদেশলৈ যুদ্ধৰ কাৰণে পঠোৱা হৈছিল । এনে কার্য ধর্মবিৰােধী বুলি হিন্দু চিপাহীসকলৰ মনত বিশ্বাস জন্মিছিল ।
( গ ) বিদেশলৈ যুদ্ধ কৰিবলৈ গ’লে বিদেশী সৈন্যসকলে অতিৰিক্ত ভাট্টা লাভ কৰিছিল যদিও ভাৰতীয় চিপাহীসকলে এনে ভাট্টাৰ পৰা বঞ্চিত হ’ব লগা হৈছিল । এনে কার্যত ভাৰতীয় চিপাহীসকল অসন্তুষ্ট হৈ পৰিছিল ।
( ঘ ) এনফিল্ড ৰাইফলৰ ব্যৱহাৰক লৈও ভাৰতীয় চিপাহীসকল গভীৰভাৱে অসন্তুষ্ট হৈ আছিল । কাৰণ দাঁতেৰে ব্যৱহাৰ কৰিবলগীয়া এই ৰাইফলৰ টোটাটো গৰু – গাহৰীৰ চৰ্বিৰে নির্মিত বুলি জনৰব চলি আহিছিল । ইয়াৰ দ্বাৰা ভাৰতীয় উভয় সম্প্রদায়ৰ চিপাহীসকলৰ ধৰ্মত ইংৰাজে আঘাত দিয়া বুলি ভাৰতীয় চিপাহীসকলে গভীৰভাৱে বিশ্বাস কৰিছিল । শেষলৈ এই বিষয়টো চিপাহী বিদ্ৰোহৰ তৎকালীন কাৰণ হৈ পৰিছিল ।
প্রশ্ন ১৪। ১৮৫৭ চনৰ বিদ্ৰোহৰ কাৰণসমূহ আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে নিজেই কৰিবা ।
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
