Class 11 Education Chapter 7 স্বাধীনতাৰ আগৰ ভাৰতবৰ্ষ আৰু অসমৰ প্ৰাথমিক শিক্ষা answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapter Assam Board HS Class 11 Education Chapter 7 স্বাধীনতাৰ আগৰ ভাৰতবৰ্ষ আৰু অসমৰ প্ৰাথমিক শিক্ষা and select needs one.
Class 11 Education Chapter 7 স্বাধীনতাৰ আগৰ ভাৰতবৰ্ষ আৰু অসমৰ প্ৰাথমিক শিক্ষা
Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Assam Board HS Class 11 Education Chapter 7 স্বাধীনতাৰ আগৰ ভাৰতবৰ্ষ আৰু অসমৰ প্ৰাথমিক শিক্ষা Solutions for All Subject, You can practice these here.
স্বাধীনতাৰ আগৰ ভাৰতবৰ্ষ আৰু অসমৰ প্ৰাথমিক শিক্ষা
পাঠ: ৭
| প্রশ্নাৱলী |
১। ভাৰতবর্ষৰ অতীত শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ এটি চমু আভাষ দিয়া।
উত্তৰঃ অতীতৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ ইতিহাস মেলি চালে দেখিবলৈ পোৱা যায় যে দেশৰ শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত কোনো দায়িত্ব নাছিল। কিছুমান বিদ্যানুৰাগী মনিষীয়ে নিজ গৃহতে ছাত্রশালা স্থাপন কৰি ছাত্ৰসকলক শিক্ষা দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল। এই প্রথাটোক ‘গুৰুকুল’ প্রথা বুলি জনা যায়। এই গুৰুকুল প্ৰথাক কেন্দ্ৰ কৰিয়েই মানুহৰ জীৱনৰ লাগতিয়াল সকলো শিক্ষা দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল। গুৰুৱে শিক্ষাৰ মূল কেন্দ্ৰ আছিল। গুৰুকুল প্ৰথাৰ পিছতে ‘টোল’, ‘পাঠশালা’ নামৰ দুবিধ শিক্ষানুষ্ঠানৰ প্ৰচলন হৈছিল। ‘টোল’, ‘পাঠশালা’ত শিক্ষাৰ আনুষ্ঠানিকতা পালন কৰা হৈছিল। এই অনুষ্ঠানসমূহে শিক্ষাৰ সকলো দিশ সামৰি লৈছিল।
২। চমুকৈ লিখা:
(ক) গুৰুকুল প্রথা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ অতীত শিক্ষাৰ ইতিহাসত গুৰুকুল শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ বিষয়ে বর্ণনা পোৱা যায়। সেই সময়ৰ ‘গুৰুকুল প্রথা’ই শিক্ষাৰ ক্ষেত্রত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। শিষ্যসকলে ১২ বছৰ বয়সতে নিজ ঘৰ এৰি গুৰুগৃহলৈ শিক্ষা লাভৰ বাবে গৈছিল। গুৰুগৃহত শিষ্যসকলক মানসিক তথা আধ্যাত্মিক বিকাশৰ শিক্ষা আৰু প্রশিক্ষণ দিয়া হৈছিল। সেই সময়ত পাৰিবাৰিক শিক্ষাৰ প্ৰচলন আছিল যদিও পাৰিবাৰিক শিক্ষাই শিক্ষাৰ্থীসকলৰ সর্বাংগীন বিকাশত সহায় কৰা নাছিল। ঋষিসকলে প্রথম অৱস্থাত নিজৰ পুত্ৰসকলক শিক্ষা দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল। পিছলৈ ঋষি পুত্ৰৰ লগতে ক্ষত্রিয়সকলে গুৰুকুল শিক্ষা ব্যৱস্থাত সোমাই পৰিছিল। ঋষিসকলে বেদ, বেদাংগ আদি মনোযোগেৰে অধ্যয়ন কৰাৰ লগতে দেৱ-দেৱীক পূজা-অর্চনাও কৰিছিল। এই উদ্দেশ্য আগত ৰাখি ঋষিসকলে প্ৰকৃতিৰ নিৰ্জন ঠাইত আশ্রম স্থাপন কৰিছিল। সেই আশ্ৰমৰ মাধ্যমত শিষ্যসকলক জীৱনৰ প্ৰয়োজনীয় সকলো শিক্ষা দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল। এনেধৰণে বৈদিক যুগত অথবা অতীত ভাৰতত প্রচলন হোৱা শিক্ষা ব্যৱস্থাটোক গুৰুকুল শিক্ষা ব্যৱস্থা বা ‘গুৰুকুল প্রথা’ বুলি কোৱা হয়।
(খ) পাঠশালা।
উত্তৰঃ পাঠশালা এবিধ বৈশিষ্ট্যপূর্ণ পুৰণি শিক্ষাৰ অনুষ্ঠান। ই পুৰণি কালত হিন্দু সমাজৰ শিশুসকলক শিক্ষা দিয়াৰ মূল কেন্দ্ৰবিন্দু আছিল। ইয়াত পণ্ডিতসকলে সংস্কৃত ভাষাৰ মাধ্যমত ধর্মীয় শিক্ষা সকলোকে দান কৰিছিল। পুৰণি কালৰ এনে অনুষ্ঠানবোৰৰ শিক্ষকসকল জ্ঞানৰ ভাণ্ডাৰ আছিল। শিক্ষকসকলে শিক্ষার্থীসকলক গভীৰ মনোযোগেৰে পঢ়ুৱাই ছিল। শিক্ষার্থীসকলক উপযুক্তভাৱে পাঠদান কৰাটো তেওঁলোকৰ ধৰ্মীয় কর্তব্যৰ লগতে দায়িত্বও আছিল। পাঠশালা নামৰ শিক্ষানুষ্ঠানবোৰ মন্দিৰ বা মঠবোৰত স্থাপন কৰা হৈছিল। কিছুমান পাঠশালাৰ নিজ ঘৰ-দুৱাৰ আছিল। দেশৰ শাসনকর্তাসকলে পাঠশালাবোৰক উৎসাহিত কৰাৰ লগতে আর্থিক সাহায্য প্রদান কৰিছিল। কিছুমান ধনী-মানি ব্যক্তিয়ে পাঠশালাবোৰৰ উন্নতিৰ অৰ্থে দান-বৰঙণি দিয়াৰ লগতে ব্যৱস্থাপনা মণ্ডলীক উৎসাহ প্রদান কৰিছিল।
(গ) টোল।
উত্তৰঃ পুৰণি শিক্ষানুষ্ঠানসমূহৰ ভিতৰত টোলবোৰৰ প্রকৃতি বিশেষধৰণৰ। ভাৰতৰ সমাজ ব্যৱস্থাত সংস্কৃতৰ জ্ঞান সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ বাবে টোলবোৰ স্থাপন কৰা হৈছিল। টোলবোৰক সংস্কৃত বিদ্যালয় বুলি জনা যায়। টোল নামৰ অনুষ্ঠানবোৰ বর্তমানেও ভাৰতবৰ্ষৰ অসম, বঙ্গদেশ, বিহাৰ, উত্তৰপ্ৰদেশ আদিত প্রচলিত হৈ থকা দেখা যায়। অতীত কালৰপৰা বর্তমানলৈও এই টোলবোৰৰ খ্যাতি সমাজত বর্তি থকা দেখা যায়। টোলবোৰে ভাৰতবৰ্ষত পৰম্পৰাগত শিক্ষা সম্প্ৰসাৰণত অৰিহণা যোগায় আহিছে। একেবাৰে অতীতৰপৰা টোলবোৰে ভূমি অনুদান পাই থকাত শিক্ষার্থী আৰু অধ্যাপকসকলে ভূমিৰপৰা আয় হোৱা বস্তুৰে নিজকে ভৰণ-পোষণ দিবলগীয়া হৈছিল। আমাৰ সমাজ ব্যৱস্থাত জমিদাৰী প্রথা প্রচলন হোৱাৰ পিছৰেপৰা টোলবোৰৰ আবিৰ্ভাৱ হোৱা দেখা গৈছিল।
(ঘ) সত্র।
উত্তৰঃ অসমৰ ‘সমাজ’ ব্যৱস্থাত প্রচলিত হৈ থকা এটি বিশেষ ধৰণৰ সামাজিক অনুষ্ঠান হ’ল সত্রানুষ্ঠান বা সত্র। সমাজ ব্যৱস্থাত নামধৰ্ম প্ৰচাৰৰ লগে লগে নৃত্য, কলা, সংস্কৃতি, শিল্প আদিৰ চৰ্চাৰ ব্যৱস্থা আৰম্ভ হ’বলৈ ধৰে। মহাপুৰুষ শ্ৰীমন্ত শঙ্কৰদেৱৰ কর্মময় জীৱনৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদান হ’ল সত্রসমূহ। জনসমাজত কৃষ্টি সংস্কৃতিৰ মূল কেন্দ্রবিন্দু হিচাপে সত্রসমূহে গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা গ্রহণ কৰি আছে। সত্ৰসমূহৰ প্ৰভাৱৰ ফলত সমাজ ব্যৱস্থাত ‘সত্ৰীয়া সমাজ আৰু সংস্কৃতি’ নামৰ এটা ধাৰণা বর্তমানেও প্ৰৱৰ্তিত হৈ আছে। বৈষ্ণৱ আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত অসমৰ সমাজ আছিল সত্রকেন্দ্রিক। সামাজিক দৃষ্টিভংগী সম্পূর্ণৰূপে সত্রমুখী হৈ পৰিছিল। সত্ৰসমূহৰ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত জনসাধাৰণৰ লগতে ৰাজ পৰিয়ালসমূহেও নানাধৰণেৰে সহায়- সাহায্য আগবঢ়াইছিল। সত্ৰসমূহৰ সুপৰিচালনাৰ ভাৰ সত্ৰাধিকাৰৰ ওপৰত ন্যস্ত আছিল যদিওঁ আহোম ৰজাৰ দিনত ‘সত্ৰীয়া বৰুৱা’ নামৰ এগৰাকী উচ্চ পৰ্যায়ৰ বিষয়া নিযুক্ত হৈছিল। সত্রসমূহক অসমীয়া সংস্কৃতিৰ মূল কেন্দ্রবিন্দু বুলি ক’ব পাৰি। সত্ৰীয়া নৃত্য, ভাঁওঁনা-সবাহ, নাট্যাভিনয় আদি নিয়মীয়াভাৱে এই সত্ৰসমূহত অনুষ্ঠিত হৈছিল।
(ঙ) মকতাব।
উত্তৰঃ মধ্যযুগত প্রাথমিক শিক্ষা সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ অর্থে মোক্তাব নামেৰে এবিধ অনুষ্ঠান গঢ়ি উঠিছিল। সাধাৰণতে মোক্তাববোৰ মছজিদৰ লগত একেলগে স্থাপন কৰা হৈছিল। মোক্তাব
শব্দটোৰ অৰ্থ হ’ল ‘তেওঁ লিখে’ য’ত লিখাৰ ব্যৱস্থা থাকে তাকেই মোক্তাব বোলা হৈছিল। মোক্তাব শব্দটো আৰবী ‘কুতুব’ শব্দৰপৰা অহা। মোক্তাবত লিখাৰ লগত গণিত যোগ হৈ প্রাথমিক শিক্ষাৰ আনুষ্ঠানিক শিক্ষানুষ্ঠানত পৰিণত হয়। মোক্তাবত দিয়া শিক্ষা ঠাইভেদে বেলেগ বেলেগ আছিল। পৱিত্ৰ কোৰাণক এই শিক্ষাত আগস্থান দিয়া হৈছিল। প্রাথমিক শিক্ষা প্ৰসাৰৰ মূল অনুষ্ঠান হিচাপে মোক্তাব পৰিগণিত হৈছিল।
(চ) মাদ্রাছা।
উত্তৰঃ মুছলমান শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ উচ্চ পৰ্যায়ৰ পুৰণি শিক্ষানুষ্ঠান হ’ল মাদ্রাছা। প্রথম অৱস্থাত মাদ্ৰাছা নামৰ অনুষ্ঠানখনো মচজিদৰ লগত সংলগ্ন হৈ আছিল। মধ্যযুগত মাদ্রাছা নামৰ অনুষ্ঠানবোৰৰ মাধ্যমত উচ্চ পৰ্যায়ৰ ইচলাম ধাৰণাৰ শিক্ষা দিয়া হৈছিল। বিখ্যাত মুছলমান
পণ্ডিতসকলে মাদ্রাছাবোৰত নিয়মীয়াভাৱে বক্তৃতা প্রদান কৰিছিল। শিক্ষাদান কার্য সাধাৰণতে দেশৰ খ্যাতনামা শিক্ষকসকলে কৰিছিল। মাদ্ৰাছাৰ শিক্ষকসকলক ৰাষ্ট্ৰই নিযুক্তি দিছিল। অৱশ্যে কিছুমান শিক্ষকক সমাজৰ ধনী-মানী ব্যক্তিসকলেও নিয়োগ কৰিছিল। শিক্ষার্থীসকলে মোক্তাবত প্রাথমিক শিক্ষা সম্পূর্ণ কৰি মাদ্ৰাছাবোৰত নামভর্তি কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
(ছ) শ্রীৰামপুৰ ত্রয়।
উত্তৰঃ মিচনেৰীসকলে ভাৰতবৰ্ষৰ বিভিন্ন প্রান্তত তেওঁলোকৰ ধৰ্ম প্ৰচাৰ কৰিবলৈ প্ৰচেষ্টা চলাইছিল। ভাৰতীয় মানুহৰ মনৰ ভাব বুজি পোৱাত প্ৰথমতে তেওঁলোকে বাধাৰ সন্মুখীন হৈছিল। সেয়ে ভাৰতীয় ভাষাৰ শিক্ষা আহৰণ কৰি মিছনেৰীসকলে শিক্ষা বিস্তাৰৰ কাম কৰা নীতি গ্রহণ কৰিছিল। ‘জিগেনবার্গ’ নামৰ এজন বিখ্যাত মিছনেৰীয়ে মাদ্রাজৰ ‘ত্রেংকোবাৰত’ ছপাশাল, শিক্ষক প্রশিক্ষণ কেন্দ্ৰ আৰু দুখন ছেৰিটি স্কুল স্থাপন কৰিছিল। পিছলৈ এই মিছনেৰী শিক্ষাৰ কেন্দ্র বংগদেশলৈ সম্প্ৰসাৰণ কৰা হয়। কলিকতাৰ ওচৰৰ শ্ৰীৰামপুৰ নামৰ
ঠাইত ‘কেৰী’ নামৰ এজন ধর্মযাজক ‘ওৱার্ড’ নামৰ এজন মুদ্ৰক আৰু ‘মার্চমেন’ নামৰ এজন শিক্ষকে একেলগ হৈ প্রায় ৪০ বছৰ কাল শিক্ষা বিস্তাৰৰ কামত ব্ৰতী হৈ আছিল। তেওঁলোকক ‘শ্ৰীৰামপুৰ ত্ৰয়’ (Serampore Trio) নামে জনা যায়। ১৯ শতিকাৰ প্ৰথম ভাগত তেওঁলোকে কলিকতাৰ ওচৰে-পাজৰে প্রাথমিক স্কুল স্থাপন কৰে আৰু লগতে ছপাশাল স্থাপন কৰি ‘বাইবেল’ গ্রন্থখন আঞ্চলিক ভাষালৈ অনুবাদ কৰে। শ্ৰীৰামপুৰৰ এই মিছনেৰীসকলে ১৮২৯ চনত অসমতো তেওঁলোকৰ শাখা কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰি ধৰ্ম প্ৰচাৰৰ লগতে শিক্ষা প্ৰচাৰৰ ব্যৱস্থাও কৰে।
৩। মনিটৰিয়েল প্রথাৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ শিক্ষা ব্যৱস্থাত মণিটৰিয়েল প্রথা হ’ল মিছনেৰী শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ এটি বিশেষ প্রথা। মিছনেৰীসকলে ভাৰতবৰ্ষত শিক্ষাৰ বিকাশৰ বাবে নানাধৰণৰ পদক্ষেপ গ্রহণ কৰিছিল।
ভাৰতবৰ্ষত ইংৰাজসকলে ৰাজত্ব কৰাৰ আৰম্ভণিতে মিছনেৰীসকলে ধৰ্ম প্ৰচাৰব উদ্দেশ্যৰ লগতে শিক্ষা প্ৰচাৰৰ কাম আৰম্ভ কৰে। মিছনেৰীসকলে ঠায়ে ঠায়ে স্কুল স্থাপন কৰিলে। এই স্কুলবোৰত ল’ৰা-ছোৱালীৰ সংখ্যা দিনক দিনে বাঢ়ি যোৱাত আৰ্থিক কাৰণত শিক্ষকৰ সংখ্যা বঢ়াব পৰা নাছিল। গতিকে অনাথ ল’ৰা ছেৰিটি স্কুলৰ চুপাৰিটেন্ডেন্ট ড° এনডু বেল নামৰ চাহাবজনে তলৰ শ্ৰেণীৰ ছাত্ৰক ওপৰৰ শ্ৰেণীৰ ওজা ছাত্রই পঢ়োৱা নিয়ম কৰি দিছিল। ভাৰতবৰ্ষত এই প্রথা আগৰেপৰা চলি আছিল। ওপৰৰ শ্ৰেণীৰ বছা বছা ল’ৰাবোৰক ‘মনিটৰ’ পাতি তলৰ শ্রেণীক পঢ়াবলৈ দিয়া বাবে এই প্রথাটো ‘মনিটৰিয়েল’ প্রথা বুলি জনাজাত।
৪। অসমৰ শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত মিচনেৰীসকলৰ অৱদানৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ বিখ্যাত ইয়াণ্ডাবু সন্ধিৰ ফলস্বৰূপে ইংৰাজসকলে অসমৰ শাসনভাৰ লোৱাত ১৮২৬ চনৰ পিছত মিছনেৰীসকল অসমত পদার্পণ কৰে। মিছনেৰীসকলে অসমীয়া ভাষাত ১৮৪৬ চনত ‘অৰুণোদই’, নামেৰে প্ৰথম বাতৰি কাকতখন উলিয়ায়। অসমীয়াত প্রথম অভিধান ‘Dictionary in Assamese and English’, অসমীয়া ভাষাৰ প্রথম ব্যাকৰণ ‘Grammar of the Assamese- Language’ আদি লিখাৰ উপৰিও বিখ্যাত ‘বাইবেল’ গ্রন্থখন অসমীয়া ভাষালৈ অনুবাদ কৰিছিল। মিছনেৰীসকলৰ মূল উদ্দেশ্য খ্ৰীষ্ট ধর্ম প্ৰচাৰ কৰা হ’লেও সামাজিক পৰিস্থিতিৰ লগত খাপ খাব পৰাকৈ তেওঁলোকে শিক্ষাৰ প্ৰসাৰতা আনিছিল। এইবোৰ কাৰণৰ বাবেই মিছনেৰীসকলৰ নাম অসমৰ শিক্ষাৰ ইতিহাসত চিৰ যুগমীয়া হৈ থাকিব।
৫। চমুকৈ লিখা:
(ক) চার্টাৰ আইন ১৮১৩
উত্তৰঃ ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীয়ে ভাৰতবৰ্ষৰ শাসনভাৰ লোৱাৰ পিছত ভাৰতবৰ্ষৰ শিক্ষাৰ দিশটোৰ প্রতিও তেওঁলোকে মনোনিবেশ কৰিবলৈ ধৰে। ইংলেণ্ড পার্লিয়ামেন্টত ১৮১৩ চনত এখন আইন গৃহীত হয়। এই আইনখনৰ ৪৩ নং ধাৰাত ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানীৰ প্ৰতি এক গুৰুত্বপূৰ্ণ নির্দেশ জাৰি কৰা হয়। নির্দেশৰ দ্বাৰা কোৱা হয় যে কোম্পানীৰ ৰাজহ কৰ আৰু অন্যান্য উপাৰ্জনৰপৰা হোৱা বছৰেকীয়া আয় তেওঁলোকৰ সৈনিক, প্রশাসনীয় কাম-কাজ আৰু বাণিজ্য আদিত খৰচ কৰি যি ধন ৰাহি হয় তাৰপৰা কমেও এক লাখ টকা বছৰি ভাৰতৰ শিক্ষাৰ বাবে খৰচ কৰিব লাগিব। ১৮১৩ চনৰ আইনৰ ‘৪৩’ নং দফাটো হ’ল- ‘এতিয়াৰে পৰা প্রতি বছৰে ভাৰতীয় সাহিত্যৰ পুনৰুত্থান আৰু উন্নতিৰ কাৰণে শিক্ষিত ভাৰতীয়সকলক উৎসাহিত কৰি ইংৰাজসকলৰ অধীনত থকা অঞ্চলৰ লোকসকলৰ মাজত বিজ্ঞান শিক্ষাৰ সম্প্ৰসাৰণ আৰু প্ৰগতিৰ বাবে এক লাখ টকা আছুটীয়াকৈ ৰখা হ’ব’। ভাৰতবৰ্ষৰ শিক্ষাৰ ইতিহাসত এই চনদে এক নতুন অধ্যায়ৰ সূচনা কৰিলে। ইয়াৰ ফলতে শিক্ষাই এক স্পষ্ট আধাৰ বা ভেটী ধাৰণ কৰা দেখা গৈছিল। এই চাৰ্টাৰ আইনৰ ফলতে প্রথমতে ভাৰতবৰ্ষৰ শিক্ষাত চৰকাৰী অনুদান আগবঢ়োৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিলে।
(খ) প্রাচ্য পাশ্চাত্যৰ বিবাদ।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত পুৰণি সংস্কৃত আৰু আৰবী ভাষাৰ উন্নতি সমর্থন কৰিছিল, আৰু দ্বিতীয় দলটোৱে আধুনিক ভাৰতীয় ভাষা সংস্কৃতিৰ বিকাশ কামনা কৰিছিল; আকৌ তৃতীয় দলটোৱে ইয়াৰ কোনোটোৱে গ্রহণ নকৰি পাশ্চাত্যৰ ইংৰাজী ভাষা সাহিত্য আৰু বিজ্ঞান ভাৰতত বিকাশ হোৱাটো বিছাৰিছিল। শিক্ষাদান ব্যৱস্থা সম্বন্ধেও এদলে বিচাৰিছিল উচ্চ শ্ৰেণীৰ কেইজনমান লোকক শিক্ষা দি সেই শিক্ষা জনসাধাৰণৰ মাজলৈ বিয়পাই দিয়াটো। উচ্চৰ পৰা নিম্নলৈ শিক্ষা দিয়া বাবে এই নীতিটোক ‘নিম্ন পৰিশ্রুত নীতি’ বা ‘নিম্নমুখী পৰিশ্রাবন নীতি’ (Downward Filtration Theory) বুলি জনা যায়। এই সকলোবোৰ দিশক লৈ জনসাধাৰণৰ মাজত সৃষ্টি হোৱা বিৰোধ ভাবকেই প্রাচ্য-পাশ্চাত্যৰ খৰিয়াল বা বিবাদ বুলি কোৱা হয়।
(গ) মেক্লেৰ প্রতিবেদন।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত মেক্লেৰ প্রতিবেদনখনে অতি গুৰুত্বপূর্ণ প্রতিবেদন হিচাপে স্থান লাভ কৰিছিল। প্ৰাচ্য আৰু পাশ্চাত্যৰ খৰিয়াল তথা জটিল বিবাদ নিষ্পত্তি কৰিবৰ বাবে চৰকাৰৰ কোনো বিভাগ বা উপযুক্ত বিষয়া নাছিল। ১৮৩৪ চনত লর্ড মেক্লে ভাৰতলৈ আহিছিল আইনসভাৰ সদস্য আৰু ‘General committee of Public Instruc- tion’ৰ অধ্যক্ষ হিচাপে। সেয়েহে প্রাচ্য- পাশ্চাত্যৰ বিবাদৰ দায়িত্ব মেক্লেৰ ওপৰতে ন্যস্ত হয়। মেক্লে এজন অতি তীক্ষ্ণ বুদ্ধিৰ আইনজ্ঞ আৰু ভাৰতীয় সাহিত্য বিদ্বেষী আছিল, লগতে ইংৰাজী সাহিত্যৰ সেৱক আছিল। ১৮৩৫ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত প্ৰাচ্যপন্থীসকলৰ সকলো যুক্তি খণ্ডন কৰি তেওঁ এটা প্রস্তাৱ আগবঢ়ায়। তেওঁ আইনৰ মেৰপাকেৰে যুক্তি প্ৰদৰ্শন কৰি প্ৰমাণ কৰে যে চাৰ্টাৰখনত উল্লেখ থকা ‘Lit- erature’ শব্দটোৱে ইংৰাজী সাহিত্যকহে বুজাইছে, ভাৰতীয় সাহিত্যক নহয় আৰু ‘Learned Natives of India’ শব্দটোৱে ইংৰাজী সাহিত্য জনা ভাৰতীয় লোককহে বুজাইছে।
৭। উডৰ ঘোষণা পত্ৰৰ মূল পৰামৰ্শসমূহৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ উডৰ ঘোষণা পত্ৰৰ মূল পৰামৰ্শসমূহ:
১। দায়িত্ব গ্রহণ: ঘোষণাৱলীত কোৱা হৈছিল যে ইংৰাজ চৰকাৰে ভাৰতীয় লোকসকলক শিক্ষা প্রদানৰ দায়িত্ব বহন কৰিব।
২। শিক্ষা বিভাগ স্থাপন: ভাৰতবৰ্ষত শিক্ষাৰ সংগঠন তথা প্রশাসনিক দিশৰ উন্নতি সাধিবলৈ হ’লে প্রত্যেক প্রদেশতে একোটাকৈ শিক্ষা বিভাগ (Department of Education) স্থাপন কৰিব লাগে আৰু একোজন শিক্ষা সঞ্চালক (Director of Public Instruction) নিযুক্তি দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
৩। শিক্ষক প্রশিক্ষণ: শিক্ষকসকলক প্রশিক্ষণ দিয়াৰ বাবে শিক্ষক প্রশিক্ষণ কেন্দ্ৰ স্থাপন কৰাৰ কথা উডৰ প্ৰতিবেদনত উল্লেখ কৰিছে। এই ডেচপাচৰ মতে ভৱিষ্যতে শিক্ষক হ’বৰ বাবে উপযুক্ত ল’ৰা- ছোৱালী স্কুলত পঢ়ি থাকোতেই বাচি উলিয়াই পিছত প্রশিক্ষণ দিব লাগে।
৪। সহায়ক অনুদান: ভাৰতীয় শিক্ষাৰ সকলো খৰচ কোম্পানীয়ে বহন কৰিব নোৱাৰাত সহায়ক অনুদানৰ ব্যৱস্থা কৰাৰ পৰামৰ্শ এই ঘোষণাপত্ৰত সন্নিবিষ্ট কৰা হয়। স্কুল পৰিচালনা সমিতিবোৰে স্থাপন কৰা ধৰ্ম নিৰপেক্ষ স্কুলবোৰক সহাযক অনুদান দিয়াৰ বাবে পৰামর্শ দিয়ে।
৫। বিভিন্ন স্তৰৰ শিক্ষানুষ্ঠান: শিক্ষা বিভাগৰ জৰিয়তে বিভিন্ন ধৰণৰ শিক্ষানুষ্ঠানৰ এক যোগসূত্র স্থাপন কৰিব লাগিব অর্থাৎ বিশ্ববিদ্যালয় আৰু কলেজৰ পৰা আৰম্ভ কৰি মাধ্যমিক আৰু প্রাথমিক বিদ্যালয়লৈ পৰস্পৰৰ মাজত এক সম্বন্ধ স্থাপন কৰাৰ পৰামৰ্শ দিয়ে।
৬। দেশীয় ভাষাৰ অধ্যয়ন: ইংৰাজী ভাষা শিকিবলৈ ইচ্ছা কৰা লোককহে ইংৰাজী ভাষা শিকাব লাগে বুলি ঘোষণাপত্ৰত প্ৰকাশ কৰে। লগতে উড়ে ঘোষণাপত্ৰত উল্লেখ কৰে যে দেশীয় বা মাতৃভাষাৰ সলনি ইংৰাজী ভাষা শিকোৱা অনুচিত।
৭। চৰকাৰী কামত নিযুক্তি: গৱৰ্ণৰ জেনেৰেল লর্ড হার্ডিঞ্জৰ ১৮৪৪ চনৰ আদেশ আছিল চৰকাৰী কামত লিখা-পঢ়া জনা মানুহক নিযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত অগ্রাধিকাৰ দিব লাগে। উড্ ঘোষণাপত্ৰত ভাৰতীয় মানুহৰ মাজত শিক্ষাৰ প্রতি আগ্রহ জন্মাবৰ বাবে হার্ডিঞ্জৰ নীতিকে মানি লোৱাৰ কথা উল্লেখ কৰে।
৮। চৰকাৰী স্কুল: সাহায্যপ্রাপ্ত স্কুলসমূহৰ আদৰ্শ হিচাবে প্রত্যেকখন জিলাতে একোখন চৰকাৰী মাধ্যমিক বিদ্যালয় স্থাপন কৰিবলৈ পৰামৰ্শ আগবঢ়ায়।
৮। উডৰ ঘোষণা পত্ৰখনক ভাৰতবৰ্ষৰ শিক্ষাৰ ইতিহাসত কিয় ‘মেগ্নাকার্টা’ আখ্যা দিয়া হয়? যুক্তি সহকাৰে লিখা।
উত্তৰঃ উডৰ ঘোষণাপত্ৰখনৰ ভাৰতবৰ্ষৰ শিক্ষাৰ বুৰঞ্জীত এটি বিশেষ গুৰুত্ব আছে। এই ঘোষণাপত্ৰখনৰ অনুমোদন ক্রমে বোম্বাই, মাদ্রাজ আৰু কলিকতাত একোখনকৈ বিশ্ববিদ্যালয় স্থাপন হ’ল। প্রত্যেকখন প্রদেশতে শিক্ষা বিভাগ স্থাপন কৰি একোজন শিক্ষাধিকাৰ নিয়োগ কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰিলে। শিক্ষক প্ৰশিক্ষণৰ ব্যৱস্থা আৰু স্ত্রী শিক্ষাৰ প্ৰচলনৰ ব্যৱস্থা কৰিলে। সহায়ক অনুদান দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰি প্রাথমিক, মাধ্যমিক আৰু মহাবিদ্যালয়সমূহৰ মাজত এটা সমন্বয় গঢ়ি তুলি দেশীয় স্কুলবোৰৰো উন্নতি সাধন কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰিলে। এই ঘোষণাপত্রই যিমানখিনি দিশত নির্দেশনা দি শিক্ষাৰ উন্নতি সাধন কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰিলে আন কোনো প্রতিবেদনত এনেধৰণৰ গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হোৱা নাই। সেয়েহে এই ঘোষণাপত্রখনক ভাৰতীয় শিক্ষাৰ বিশেষ চনদ বা ‘মেগ্নাকার্টা’ (Magnacarta) বুলি কোৱা হয়।
৯। উডৰ ঘোষণা পত্রই ভাৰতীয় শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত পেলোৱা প্ৰভাৱৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ উদৰ ঘোষণা পত্ৰই ভাৰতীয় শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত পেলোৱা প্ৰভাৱবোৰ তলত আলোচনা কৰা হল-
১। বিশ্ববিদ্যালয়স্থাপন: লণ্ডন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আৰ্হিত ভাৰতৰ প্ৰত্যেক প্ৰদেশতে এখনকৈ বিশ্ববিদ্যালয় স্থাপন কৰিব লাগে বুলি নিৰ্দেশনামাত পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱা হৈছিল। এই বিশ্ববিদ্যালয়বোৰৰ প্ৰধান কাম হব পৰীক্ষা অনুষ্ঠিত কৰা আৰু ডিগ্ৰী, ডিপ্লোমা প্ৰদান কৰা।
২। কৰ্মনিযুক্তিত গুৰুত্ব: শিক্ষিত ভাৰতীয়সকলক উপযুক্ত কৰ্মত নিযুক্তি দিবৰ বাবেও প্ৰতিবেদনত পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱা হৈছিল। শিক্ষিত লোকৰ নিযুক্তিয়ে চৰকাৰৰ প্ৰসাসনীয় দক্ষতা আৰু অনুশাসন বৃদ্ধি কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছিল। ইয়াৰ উপৰি কৰ্ম নিযুক্তিয়ে অন্যান্য ভাৰতীয় সকলকো শিক্ষাৰ প্ৰতি আগ্ৰহী কৰি তুলিব। চৰকাৰী নিযুক্তিত কোনোধৰণৰ পক্ষপাত ৰাখিব নালাগে।
৩। বৃত্তিমূলক শিক্ষা: বৃত্তিমূলক শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল যে সাধাৰণ শিক্ষাৰ লগতে বৃত্তিমূলক বিষয়ৰ শিক্ষা প্ৰদানৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে আৰু সেয়ে শিল্প উদ্যোগবোৰৰ ওচৰত বৃত্তিমূলক স্কুল কলেজ স্থাপন কৰিব লাগে।
৪। ভাৰতীয় ভাষাৰ বিকাশ: ভাৰতীয় ভাষাসমূহৰ বিকাশৰ ওপৰতো উডৰ নিৰ্দেশনামাত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা হৈছিল। নিৰ্দেশ নামা অনুসৰি কেৱল ইয়ৰাজী সাহিত্যৰ গ্ৰন্থসমূহ ভাৰতীয় ভাষালৈ অনুবাদ কৰিলেই যথেষ্ট নহয়। ভাৰতীয় ভাষাৰ মৌলিক গ্ৰন্থ ৰছনাৰ ওপৰতো গুৰুত্ব দিব লাগে।
৫। মুছলমানসকলৰ শিক্ষা: মুছলমানসকলৰ শৈক্ষিক অনগ্ৰসৰতাৰ প্ৰতি দৃষ্টি নিক্ষেপ কৰি নিৰ্দেশনামাত পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱা হৈছিল যে মুছলমান লোকসকলক শিক্ষাৰ প্ৰতি আগ্ৰহী কৰি তোললাৰ বাবে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব লাগে।
১০। ১৮৮২ চনৰ হান্টাৰ আয়োগে ভাৰতবৰ্ষৰ প্রাথমিক শিক্ষাৰ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত কি কি পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল? বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ ১৮৮২ চনৰ হান্টাৰ আয়োগে ভাৰতবৰ্ষৰ প্রাথমিক শিক্ষাৰ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত আগবঢ়োৱা পৰামৰ্শ হৈছে:
১। প্রাথমিক শিক্ষাৰ সম্প্ৰসাৰণ আৰু বিকাশৰ বাবে চৰকাৰে ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰিব।
২। প্রাথমিক শিক্ষা মাতৃভাষাৰ মাধ্যমেৰে দিয়া হ’ব।
৩। নিম্ন প্রাথমিক আৰু উচ্চ প্রাথমিক স্তৰৰ পৰীক্ষা বাধ্যতামূলক নহ’ব।
৪। আইনৰ দ্বাৰা প্ৰাথমিক শিক্ষা বাধ্যতামূলক কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হ’ব।
৫। সাহায্যপ্রাপ্ত স্কুলসমূহৰ কৰ্তৃপক্ষৰ স্বাধীনতাত চৰকাৰে পৰাপক্ষত কোনোধৰণৰ হস্তক্ষেপ নকৰিব।
৬। প্রাথমিক স্কুলৰ পৰীক্ষা স্কুল পৰিদৰ্শকে স্থানীয় ভাবেই ল’ব।
৭। শাৰিৰীক উৎকর্ষ সাধনৰ বাবে থলুৱা খেলা-ধূলা, ব্যায়াম আদিক উৎসাহ দিয়া হ’ব।
৮। স্কুলসমূহত মাচুল দিয়াৰ ব্যৱস্থা থাকিব, কিন্তু আর্থিকভাৱে পিছপৰা শিক্ষাৰ্থীৰ ক্ষেত্ৰত ৰেহাইৰ ব্যৱস্থা কৰা হ’ব।
১১। লর্ড কার্জনৰ শিক্ষা নীতিৰ চমু বর্ণনা দিয়া।
উত্তৰঃ লর্ড কার্জনৰ শিক্ষা নীতি হৈছে:
(ক) প্ৰাথমিক শিক্ষা নীতি।
১। উদাৰ অনুদান ব্যৱস্থা: প্রাথমিক শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত থকা অর্থৰ অভাৱ গুচাবৰ বাবে তেওঁ এক উদাৰ অৰ্থ সাহায্য ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰে। প্লেগ আৰু দুর্ভিক্ষৰ সন্মুখীন হ’বৰ বাবে এককালীনভাৱে বিশেষ অর্থ সাহায্য আগবঢ়ায়। তেওঁ মিউনিচিপেলিটি আৰু লোকেল ব’ৰ্ডবোৰক শিক্ষাৰ বাবে পৌনঃপুনিক অর্থ সাহায্য দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰে। তেওঁ চৰকাৰী অর্থ সাহায্যৰ পৰিমাণ মুঠ খৰচৰ এক-তৃতীয়াংশৰ পৰা দুভাগৰ এভাগলৈ বৃদ্ধি কৰি তোলে। এনে অর্থ সাহায্য ব্যৱস্থাই বিদ্যালয়ৰ সংখ্যা আৰু ছাত্ৰৰ সংখ্যা দ্রুতভাৱে বৃদ্ধি কৰি তোলে।
২। ফলাফলৰ ভিত্তিত অনুদান ব্যৱস্থাৰ পৰিহাৰ: ১৮৮২ চনৰ হান্টাৰ আয়োগে প্রাথমিক শিক্ষাৰ অর্থ সাহায্য দানৰ বাবে ফলাফলৰ ভিত্তিত অনুদান ব্যৱস্থা গ্রহণৰ পৰামৰ্শ দিয়ে। এই প্রথা গ্রহণ কৰাৰ ফলত ভাল ফলাফল দেখুৱাব নোৱাৰা নিম্ন মানৰ প্ৰাথমিক বিদ্যালয়সমূহ বিশেষকৈ ব্যক্তিগত উদ্যোগত পৰিচালিত বিদ্যালয়সমূহ অধিকভাৱে ক্ষতিগ্রস্ত হৈ পৰে। লর্ড কার্জনে এই অনুদান প্রথা তুলি দি এক উদাৰ অর্থ সাহায্যৰ ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰে।
৩। শিক্ষক-প্রশিক্ষণ ব্যৱস্থা: কার্জনে প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ শিক্ষকসকলৰ প্ৰশিক্ষণৰ ওপৰত অধিক জোৰ দিছিল আৰু শিক্ষক প্রশিক্ষণ কেন্দ্র স্থাপনৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল। তেওঁ নির্দেশ দিছিল যে শিক্ষক-প্রশিক্ষণৰ কাল দুবছৰৰ কম হ’ব নালাগে। শিক্ষক প্রশিক্ষণৰ দিশত তেওঁৰ এক নতুন অৱদান হৈছে কৃষি বিষয়ত শিক্ষকসকলক প্ৰশিক্ষণৰ নিৰ্দেশ দিয়াটো।
৪। শিক্ষকৰ দৰমহা বৃদ্ধি: কার্জনে শিক্ষকসকলৰ জীৱন ধাৰণৰ মানদণ্ড উন্নত কৰাৰ অর্থে সকলো প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ শিক্ষকৰ দৰমহা পুনৰ বিবেচনা কৰিবলৈ বিচাৰিছিল। তেওঁ লক্ষ্য কৰিছিল যে দেশৰ বিভিন্ন অঞ্চলত প্রাথমিক শিক্ষকৰ দৰমহা নিম্ন মানৰ আৰু ঠায়ে ঠায়ে ভিন্নতাও আছিল। দৰমহাৰ বৈষম্যতা গুচাই তেওঁ সকলো অঞ্চলৰ শিক্ষকৰ দৰমহা সম মানদণ্ডৰ কৰি তুলিবলৈ বিচাৰিছিল।
৫। উন্নত শিক্ষাদান পদ্ধতি: কার্জনে ভাৰতৰ প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ শিক্ষাদান পদ্ধতি আওপুৰণি আৰু অবৈজ্ঞানিক বিধৰ হোৱাটো লক্ষ্য কৰিছিল। প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ পণ্ডিতসকলে মুখস্থ বিদ্যাৰ মাধ্যমেৰে যান্ত্রিক স্মৃতি প্রয়োগত অযথা গুৰুত্ব দিয়াৰ কথা তেওঁ ভাল নাপাইছিল। ছাত্রই নিজ যুক্তি আৰু পর্যবেক্ষণ ক্ষমতাৰ প্ৰয়োগ কৰাটো তেওঁ বিচাৰিছিল। কিণ্ডাৰগার্টেনৰ দৰে উন্নত শিশু শিক্ষা পদ্ধতি প্রয়োগৰ বাবে তেওঁ পৰামৰ্শ দিছিল। যিবিলাক ঠাইত এইবিধ পদ্ধতিৰে শিক্ষা দিব পৰা উপযুক্ত শিক্ষক পোৱা যায় তাত এই পদ্ধতি প্রয়োগৰ নিৰ্দেশ দিছিল।
(খ) মাধ্যমিক শিক্ষা নীতি।
(ক) নিয়ন্ত্ৰণৰ নীতি: কার্জনে সকলোবিধ মাধ্যমিক বিদ্যালয়ক চৰকাৰৰ কঠোৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীনলৈ অনাৰ বাবে কিছুমান নীতি গ্রহণ কৰে।
(খ) সম্প্ৰসাৰণ নীতি: অকল চৰকাৰী নিয়ন্ত্রণেই শিক্ষাৰ মানদণ্ড উন্নত কৰি তুলিব নোৱাৰে। কাৰ্জনৰ মাধ্যমিক পৰ্যায়ৰ শিক্ষা নীতিৰ আন এটা দিশ আছিল বিদ্যালয়ৰ গুণগত মানদণ্ড উন্নত কৰি তোলাটো। কার্জনে এই দিশত কিছুমান প্রয়োজনীয় ব্যৱস্থা গ্রহণৰ কথা ঘোষণা কৰে।
১২। চমুকৈ লিখাঃ
(ক) হান্টাৰ আয়োগ আৰু প্রাথমিক শিক্ষা।
উত্তৰঃ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে নিজে কৰা।
(খ) লর্ড কার্জনৰ প্রাথমিক শিক্ষা নীতি।
উত্তৰঃ লর্ড কার্জনৰ প্রাথমিক শিক্ষা নীতি:
১। উদাৰ অনুদান ব্যৱস্থা: প্রাথমিক শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত থকা অর্থৰ অভাৱ গুচাবৰ বাবে তেওঁ এক উদাৰ অৰ্থ সাহায্য ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰে। প্লেগ আৰু দুর্ভিক্ষৰ সন্মুখীন হ’বৰ বাবে এককালীনভাৱে বিশেষ অর্থ সাহায্য আগবঢ়ায়। তেওঁ মিউনিচিপেলিটি আৰু লোকেল ব’ৰ্ডবোৰক শিক্ষাৰ বাবে পৌনঃপুনিক অর্থ সাহায্য দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰে। তেওঁ চৰকাৰী অর্থ সাহায্যৰ পৰিমাণ মুঠ খৰচৰ এক-তৃতীয়াংশৰ পৰা দুভাগৰ এভাগলৈ বৃদ্ধি কৰি তোলে। এনে অর্থ সাহায্য ব্যৱস্থাই বিদ্যালয়ৰ সংখ্যা আৰু ছাত্ৰৰ সংখ্যা দ্রুতভাৱে বৃদ্ধি কৰি তোলে।
২। ফলাফলৰ ভিত্তিত অনুদান ব্যৱস্থাৰ পৰিহাৰ: ১৮৮২ চনৰ হান্টাৰ আয়োগে প্রাথমিক শিক্ষাৰ অর্থ সাহায্য দানৰ বাবে ফলাফলৰ ভিত্তিত অনুদান ব্যৱস্থা গ্রহণৰ পৰামৰ্শ দিয়ে। এই প্রথা গ্রহণ কৰাৰ ফলত ভাল ফলাফল দেখুৱাব নোৱাৰা নিম্ন মানৰ প্ৰাথমিক বিদ্যালয়সমূহ বিশেষকৈ ব্যক্তিগত উদ্যোগত পৰিচালিত বিদ্যালয়সমূহ অধিকভাৱে ক্ষতিগ্রস্ত হৈ পৰে। লর্ড কার্জনে এই অনুদান প্রথা তুলি দি এক উদাৰ অর্থ সাহায্যৰ ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰে।
৩। শিক্ষক-প্রশিক্ষণ ব্যৱস্থা: কার্জনে প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ শিক্ষকসকলৰ প্ৰশিক্ষণৰ ওপৰত অধিক জোৰ দিছিল আৰু শিক্ষক প্রশিক্ষণ কেন্দ্র স্থাপনৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল। তেওঁ নির্দেশ দিছিল যে শিক্ষক-প্রশিক্ষণৰ কাল দুবছৰৰ কম হ’ব নালাগে। শিক্ষক প্রশিক্ষণৰ দিশত তেওঁৰ এক নতুন অৱদান হৈছে কৃষি বিষয়ত শিক্ষকসকলক প্ৰশিক্ষণৰ নিৰ্দেশ দিয়াটো।
৪। শিক্ষকৰ দৰমহা বৃদ্ধি: কার্জনে শিক্ষকসকলৰ জীৱন ধাৰণৰ মানদণ্ড উন্নত কৰাৰ অর্থে সকলো প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ শিক্ষকৰ দৰমহা পুনৰ বিবেচনা কৰিবলৈ বিচাৰিছিল। তেওঁ লক্ষ্য কৰিছিল যে দেশৰ বিভিন্ন অঞ্চলত প্রাথমিক শিক্ষকৰ দৰমহা নিম্ন মানৰ আৰু ঠায়ে ঠায়ে ভিন্নতাও আছিল। দৰমহাৰ বৈষম্যতা গুচাই তেওঁ সকলো অঞ্চলৰ শিক্ষকৰ দৰমহা সম মানদণ্ডৰ কৰি তুলিবলৈ বিচাৰিছিল।
৫। উন্নত শিক্ষাদান পদ্ধতি: কার্জনে ভাৰতৰ প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ শিক্ষাদান পদ্ধতি আওপুৰণি আৰু অবৈজ্ঞানিক বিধৰ হোৱাটো লক্ষ্য কৰিছিল। প্রাথমিক বিদ্যালয়ৰ পণ্ডিতসকলে মুখস্থ বিদ্যাৰ মাধ্যমেৰে যান্ত্রিক স্মৃতি প্রয়োগত অযথা গুৰুত্ব দিয়াৰ কথা তেওঁ ভাল নাপাইছিল। ছাত্রই নিজ যুক্তি আৰু পর্যবেক্ষণ ক্ষমতাৰ প্ৰয়োগ কৰাটো তেওঁ বিচাৰিছিল। কিণ্ডাৰগার্টেনৰ দৰে উন্নত শিশু শিক্ষা পদ্ধতি প্রয়োগৰ বাবে তেওঁ পৰামৰ্শ দিছিল। যিবিলাক ঠাইত এইবিধ পদ্ধতিৰে শিক্ষা দিব পৰা উপযুক্ত শিক্ষক পোৱা যায় তাত এই পদ্ধতি প্রয়োগৰ নিৰ্দেশ দিছিল।
১৩। ভাৰতবৰ্ষৰ প্রাথমিক শিক্ষাৰ ক্ষেত্রত গোপালকৃষ্ণ গোখলেৰ অবদান আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ প্রাথমিক শিক্ষাৰ ক্ষেত্রত গোপালকৃষ্ণ গোখলেৰ অবদান আলোচনা কৰা হৈছে:
১। ১৮৭০ চনৰ ইংলেণ্ডৰ শিক্ষা আইনৰ আৰ্হিত ভাৰতবৰ্ষতো এখন আইন পাচ কৰিব লাগে। যাতে ইয়াৰ দ্বাৰা ‘লোকেলব’ৰ্ড’ আৰু ‘মিউনিচিপাল বোর্ড’ বোৰে নিজ নিজ এলেকাবোৰত প্রাথমিক শিক্ষা বাধ্যতামূলক কৰিব পাৰে।
২। কোন কোন অঞ্চলত প্রাথমিক শিক্ষা বাধ্যতামূলক হ’ব সেইটো থিৰাং কৰিব সেই অঞ্চলৰ স্থানীয় সংস্থাৰ সদস্য সকলে। কোনো অঞ্চল নির্বাচিত হ’বৰ কাৰণে কিমান সংখ্যক ছাত্র-ছাত্রী স্কুলত পঢ়ি থাকিব লাগিব সেইটো ঠিক কৰিব প্রাদেশিক চৰকাৰবোৰে।
৩। কোনো অঞ্চল বাধ্যতামূলক প্রাথমিক শিক্ষাৰ কাৰণে নির্বাচিত হোৱাৰ পিচত সেই অঞ্চলৰ স্বায়ত্বশাসিত সভাই গোটেই অঞ্চলত নাইবা কোনো এটা অংশত প্রাথমিক শিক্ষা বাধ্যতামূলক কৰিব পাৰিব।
৪। যি অঞ্চলত প্রাথমিক শিক্ষা বাধ্যতামূলক কৰাৰ নীতি প্ৰৱৰ্তিত হ’ব তাত ছাত্র-ছাত্রীক স্কুললৈ পঠাবৰ কাৰণে অভিভাৱক সকলক বাধ্য কৰা হ’ব।
৫। প্রাথমিক শিক্ষা প্রথমে বাধ্যতামূলক কৰা হ’লেও অবৈতনিক কৰা ন’হব। কিন্তু অভাৱগ্রস্ত অভিভাৱকে যাতে ল’ৰা-ছোৱালী পঢ়াবৰ কাৰণে কোনো মাচুল আদি দিবলগীয়া নহয় সেইটো বিবেচনা কৰা হ’ব।
৬। ৬-১০ বছৰৰ ছোৱালীৰ ক্ষেত্ৰত প্রথমে এই আইন বাধ্যতামূলক নহ’ব। কিন্তু লাহে লাহে ছোৱালীৰ ক্ষেত্ৰতো বাধ্যতামূলক কৰা হ’ব।
১৪। ১৯৩৭ চনব ৱাৰ্ধিধা আঁচনিৰ চমু আভাষ দিয়া।
উত্তৰঃ মহামানৱ মহাত্মা গান্ধী বুনিয়াদী শিক্ষা আঁচনিখনৰ জন্মদাতা। মহাত্মা গান্ধী অকল ৰাজনৈতিক নেতাই নাছিল তেওঁ এজন সমাজ সংস্কাৰক আৰু শিক্ষাবিদো আছিল। গান্ধীজী দক্ষিণ আফ্রিকাত থাকোতে ১৯১৪ চনত বুনিয়াদী শিক্ষাৰ ধাৰণাটো কাৰ্যত পৰিণত কৰাৰ বাবে প্ৰচেষ্টা চলাইছিল। তাত থকা কালছোৱাত ভাৰতীয় লোকসকলৰ ল’ৰা- ছোৱালীৰ শিক্ষাৰ বাবে ‘টলষ্টয় ফার্মত’ তেওঁ যি শিক্ষাৰ প্ৰবৰ্তন কৰিছিল তাক বুনিয়াদী শিক্ষা হিচাবেই গঢ় দিবলৈ বিচাৰিছিল। ভাৰতলৈ ঘূৰি আহি সাবৰমতি আশ্রমত থাকিবলৈ লৈ গান্ধীজীয়ে আশ্ৰমৰ ওচৰে-পাজৰে থকা ল’ৰা- ছোৱালীবোৰক এই আদৰ্শৰে শিক্ষা দিবলৈ বিচাৰিছিল। ১৯৩৫ চনত মহাত্মা গান্ধীয়ে ‘ৱাদ্ধালৈ’ গৈ ‘সেৱাগ্রাম আশ্ৰমত’ থাকিবলৈ লয়। ১৯৩৭ চনত ‘হৰিজন’ নামৰ বাতৰি কাকতখনত ‘নই তালিম’ নাম দি মহাত্মা গান্ধীয়ে কেইটামান প্রবন্ধ লিখিছিল। সেই ‘নই তালিমকে’ ‘অখণ্ড শিক্ষা’ বা বুনিয়াদী শিক্ষা বুলি কোৱা হয়।
১৫। যিকোনো এটাৰ বিষয়ে লিখা:
(ক) বুনিয়াদী শিক্ষাৰ মূল বিশেষত্বসমূহ।
উত্তৰঃ বুনিয়াদী শিক্ষাৰ মূল বিশেষত্বসমূহ হৈছে:
১। শিক্ষাক শিল্পকেন্দ্রিক কৰি গঢ়ি তুলি শিশুসকলৰ মানসিক শক্তি শক্তিশালী কৰি তোলা।
২। এই শিক্ষাই শিশুসকলক স্বাৱলম্বী হোৱাত সহায় কৰিব আৰু হস্তশিল্পৰ দ্বাৰা উৎপাদিত সামগ্ৰীৰ মূল্যৰে নিজৰ খৰচ-পাতিৰ লগতে শিক্ষকক দৰমহা দিব পাৰিব।
৩। এই শিক্ষাৰ আন এটি বিশেষত্ব হ’ল- মাতৃভাষাক শিক্ষাৰ মাধ্যম আৰু বাহন হিচাবে গ্রহণ কৰাটো।
৪। বুনিয়াদী শিক্ষাক শিশুকেন্দ্রিক শিক্ষা বুলি ক’ব পাৰি। এই শিক্ষাৰ মাধ্যমেৰে শিশুৱে হাতে-কামে শিকিবলৈ সুযোগ পাব।
৫। বুনিয়াদী শিক্ষা ব্যৱস্থাত জ্ঞানৰ সামগ্রিকতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্রদান কৰা হয়।
৬। বুনিয়াদী শিক্ষা ব্যৱস্থাত শিক্ষক-শিক্ষাৰ্থীৰ মাজত মধুৰ সম্পৰ্ক স্থাপন হয় আৰু উভয়ে মুক্তভাৱে কাম কৰিবলৈ সুবিধা পায়।
৭। বুনিয়াদী শিক্ষাই শিশুসকলক বাস্তৱ জীৱনৰ লগত খাপ খাব পৰাকৈ প্ৰস্তুত কৰি তোলে।
(খ) বুনিয়াদী শিক্ষাৰ গুণাৱলীসমূহ।
উত্তৰঃ বুনিয়াদী শিক্ষাৰ গুণাৱলীসমূহ হৈছে:
১। এই শিক্ষা ব্যৱস্থাই কর্ম সম্পাদনৰ মাজেদি জ্ঞান আহৰণ কৰাত অধিক গুৰুত্ব দিছিল।
২। ইয়াৰ মাধ্যমত দিয়া আত্মনির্ভৰশীলতাৰ শিক্ষাই অর্থনৈতিক দিশত সহায় কৰিছিল।
৩। হস্তশিল্পৰ মাধ্যমত শিক্ষা দিয়া বাবে এই শিক্ষা শিশুৰ বাবে স্বতঃস্ফূর্ত আৰু আনন্দময় হৈ পৰে।
৪। এই শিক্ষা আঁচনিত কায়িক শ্ৰমৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিয়া হেতুকে কায়িক শ্ৰমৰ মৰ্যাদা বৃদ্ধিত সহায় কৰিছিল।
৫। এই শিক্ষা ব্যৱস্থাই জীৱন আৰু বাস্তৱ অভিজ্ঞতাৰ লগত গুঢ় সম্পর্ক স্থাপন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে।
১৬। ১৯৮৮ অসম প্রাথমিক শিক্ষা আইন ১৯২৬ ৰ মূল দফাবোৰ কি কি আছিল? চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ ১৯৮৮ অসম প্রাথমিক শিক্ষা আইন ১৯২৬ ৰ মূল দফাবোৰ হৈছে:
১। এই আইন সমস্ত প্রদেশখনতে প্রযোজ্য হ’ব।
২। ৬ বছৰৰ পৰা ১১ বছৰ বয়সৰ প্ৰত্যেক ল’ৰা-ছোৱালীৰ বাবে বাধ্যতামূলক প্রাথমিক শিক্ষা প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে স্থানীয় কর্তৃপক্ষৰ দুই-তৃতীয়াংশ সভ্যই লগ লাগি নিজৰ এলেকাত এই আইন প্রয়োগৰ বাবে চৰকাৰৰ ওচৰত লিখিত ভাবে জনাব লাগিব। সেই মতে চৰকাৰে অনুমোদন জনাব।
৩। বাধ্যতামূলক প্রাথমিক শিক্ষাৰ বাবে হোৱা খৰচৰ এক-তৃতীয়াংশ স্থানীয় কর্তৃপক্ষই (লোকেল ব’র্ড বা মিউনিচিপালিটি) খৰচ কৰিব লাগিব। ইয়াৰ বাবে প্রয়োজন হ’লে তেওঁলোকে এটা শিক্ষা কৰ লগাব পাৰিব। বাকী দুই-তৃতীয়াংশ চৰকাৰে বহন কৰিব।
৪। যদিহে কোনো স্থানীয় কর্তৃপক্ষই নির্দিষ্ট সময়তবাধ্যতামূলক প্রাথমিক শিক্ষা প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে প্রস্তাব গ্রহণ কৰি যাবতীয় কাম-কাজ কৰিব নোৱাৰে তেনে হ’লে তেনে ক্ষেত্ৰত চৰকাৰে সেই কাম কৰিবলৈ স্থানীয় কর্তৃপক্ষক ক’ব পাৰিব।
৫। বাধ্যতামূলক প্রাথমিক শিক্ষা বিনামূলীয়া হ’ব। প্রয়োজন হ’লে দুখীয়া অভিভাৱকৰ ল’ৰা-ছোৱালীক বিনামূলীয়াকৈ কিতাপ পত্ৰৰ যোগান ধৰাৰো ব্যৱস্থা কৰা হ’ব।
৬। উক্ত আইনৰ প্ৰয়োগৰ ক্ষেত্ৰত স্থানীয় কর্তৃপক্ষই প্রধান দায়িত্ব ল’ব লাগিব। অৱশ্যে শিক্ষক আদিৰ নিযুক্তিৰ ক্ষেত্ৰত ডি,পি,আইৰ দায়িত্ব থাকিব।
১৭। বুনিয়াদী শিক্ষা অকৃতকার্য হোৱাৰ কাৰণবোৰ দৰ্শোৱা।
উত্তৰঃ মহাত্মা গান্ধীৰ বুনিয়াদী শিক্ষা আঁচনি ভাৰতীয় শিক্ষাত অকৃতকাৰ্য হোৱাৰ মূল কাৰণ হ’ল ৰাজ্য চৰকাৰসমূহে এই শিক্ষা পৰিত্যাগ কৰিছে। বুনিয়াদী শিক্ষা কৃতকার্য নোহোৱাৰ কাৰণবোৰ আলোচনা কৰিলে দেখিবলৈ পোৱা যায় যে তলত উল্লেখ কৰা কাৰণসমূহেই ইয়াৰ বাবে দায়ী-
১। ভাৰতীয় মানুহৰ আন্তৰিকতাহীনতা।
২। ভুল মনোভাব আৰু ভুল প্রয়োেগ ব্যৱস্থা।
৩। উপযুক্ত প্রশিক্ষণপ্রাপ্ত শিক্ষকৰ অভাৱ।
৪। অনুপযুক্ত আৰু ত্রুটিপূর্ণ পাঠ্যক্রম।
৫। গতানুগতিক পৰীক্ষা পদ্ধতি।
৬। উপযুক্ত পাঠ্যপুঠিৰ অভাৱ।
১৮। সর্বশিক্ষা অভিযান কি? চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ সর্বশিক্ষা অভিযান হ’ল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ, ৰাজ্যিক চৰকাৰ আৰু স্থানীয় চৰকাৰক অংশীদাৰ হিচাপে লৈ চলোৱা শিক্ষাক সার্বজনীন ৰূপ দিয়াৰ এটা সফল পদক্ষেপ। এই অভিযানটোৰ মাধ্যমেৰে ৰাজ্যবোৰে প্ৰাথমিক শিক্ষাক সার্বজনীন আৰু গুণগত মানবিশিষ্ট কৰি তোলাৰ বাবে স্ব-দৃষ্টিৰে শিক্ষাৰ উন্নতি সাধনৰ সুবিধা লাভ কৰিব পাৰিব। সৰ্বশিক্ষা অভিযান হ’ল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ, ৰাজ্যিক চৰকাৰ, কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ চৰকাৰক অংশীদাৰ হিচাপে লৈ চলোৱা এটা যৌথ প্ৰচেষ্টা।
১৯। চমুকৈ লিখা:
(ক) জিলা প্রাথমিক শিক্ষা আঁচনি।
উত্তৰঃ ডি পি ই পি-ৰ সম্পূর্ণ নাম হৈছে ‘জিলা প্রাথমিক শিক্ষা আঁচনি’ (District Primary Education Programme) প্রাথমিক শিক্ষাৰ সার্বজনীনকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ লগত এনে আঁচনিৰ সুদূৰপ্ৰসাৰী সম্পৰ্ক আৰু প্ৰভাৱ অনুভৱ কৰা হৈছে। ডি পি ই পি অর্থাৎ জিলা প্রাথমিক শিক্ষা আঁচনিখন মূলতঃ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ দ্বাৰা প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ সাৰ্বজনীনকৰণ আৰু গুণগত মান উন্নতকৰণৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ দ্বাৰা পৃষ্ঠপোষকতা কৰা অতি গুৰুত্বপূর্ণ আঁচনি।
(খ) পূর্ণ স্বাক্ষৰতা অভিযান।
উত্তৰঃ দেশৰ পৰা নিৰক্ষৰতা নোহোৱা কৰিবলৈ ৰাষ্ট্ৰীয় সাক্ষৰতা মিছনে ১৯৮৯ চনত জনজাগৰণ প্ৰচেষ্টা স্বৰূপে পূৰ্ণ সাক্ষৰতা অভিজান আৰম্ভ কৰিছিল। সমাজৰ সকলো শ্ৰেণীৰ লোকক স্বেচ্ছাকৃতভাৱে সাক্ষৰতা প্ৰদান কৰাৰ উদ্দেশ্যেৰে এই অভিযান গঠন কৰা হৈছিল। ২০০৫ চনৰ ভিতৰত পূৰ্ণ সাক্ষৰতা প্ৰাপ্তিয়েই আছিল ইয়াৰ মূল লক্ষ্য এই অভিযানে প্ৰথমতে ৮৮২ খন জিলাক সামৰি লৈছিল আৰু পৰৱৰ্তী সময়ত ২১৫ খন জিলাক সামৰি লোৱাৰ পৰিকল্পনা লৈছিল। এই অভিযানে কলা, সংগীত, নাটক আদি সাংস্কৃতিক উপাদান প্ৰয়োগ কৰি জনসাধাৰণৰ মাজত পূৰ্ণ সাক্ষৰতা অভিযান কাৰ্যসূচী কাৰ্যকৰী কৰিবৰ বাবে ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল।
(গ) অধিকাৰ হিচাপে শিক্ষা।
উত্তৰঃ শিক্ষা হ’ল নাগৰিকসকলৰ এটা মৌলিক অধিকাৰ। ৬-১৪ বছৰৰ ভিতৰৰ সকলো শিশুৱে শিক্ষা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হ’ব লাগিব। এখন গণতান্ত্রিক ৰাষ্ট্ৰৰ বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত শিক্ষাই বৈশিষ্ট্যপূর্ণ ভূমিকা গ্রহণ কৰা দেখা যায়। শিশুসকলক শিক্ষাদান দিয়াটো এখন গণতান্ত্রিক চৰকাৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ দায়িত্ব আৰু পালনীয় কর্তব্য।
এখন গণতান্ত্রিক ৰাষ্ট্ৰই সফলভাবে কাম-কাজবোৰ চলাই নিবলৈ হ’লে জনমতৰ প্রয়োজন হয়। সুস্থ- সবল জনমত প্রকাশ কৰিব পাৰে একমাত্র স্বাক্ষৰ আৰু শিক্ষিত নাগৰিকেহে। এনেধৰণৰ উদ্দেশ্য আগত ৰাখিয়েই ভাৰতীয় সংবিধানৰ ৪৫ নং অনুচ্ছেদত কোৱা হৈছিল যে ‘ৰাষ্ট্ৰই সংবিধান গ্রহণ কৰাৰ ১০ বছৰৰ ভিতৰত দেশৰ ৬-১৪ বয়সৰ সকলো শিশুক মুক্ত আৰু বাধ্যতামূলক প্রাথমিক শিক্ষা দিয়াৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগিব’এই নির্দেশনা নীতি ৰাষ্ট্ৰই পালন কৰিবলৈ নানা ধৰণেৰে প্ৰচেষ্টা চলাই থকা দেখা যায়। ১৯৬০ চনৰ ভিতৰত এই নির্দেশনা পালন কৰিব লাগিছিল কিন্তু বিভিন্ন দিশৰ খেলিমেলিৰ বাবে এই কাম অসম্পর্ণ হৈয়ে আছে। এই লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ বাবে ভাৰত চৰকাৰে ২০০১ চনৰ পৰা কাৰ্যকৰী হোৱাকৈ ‘সর্বশিক্ষা অভিযান’ নামৰ এখন আঁচনি কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ প্ৰচেষ্টা চলাই আছে। ইয়াৰ মাজতে অন্তর্নিহিত হৈ আছে ‘অধিকাৰ হিচাপে শিক্ষাৰ’ ধাৰণাটো।
(ঘ) সার্বজনীন প্রাথমিক শিক্ষা।
উত্তৰঃ সর্বশিক্ষা অভিযান হ’ল এখনি শিক্ষা আঁচনি। এই আঁচনিখন প্রস্তুত হৈছে প্রাথমিক শিক্ষাক সার্বজনীন কৰাৰ বাবে। সমগ্ৰ ভাৰতবৰ্ষতে গঢ় লৈ উঠা গুণগত প্রাথমিক শিক্ষাৰ দাবীৰ প্রতিক্রিয়া হিচাবে এই আঁচনিৰ উদ্ভৱ হৈছে। মূল শিক্ষাৰ মাধ্যমেৰে সামাজিক ন্যায় প্রতিষ্ঠা কৰাৰ লগতে শিক্ষাৰ গুণগত মান উন্নীতকৰণত অৰিহণা যোগোৱা ই এটা সুবিধা। পঞ্চায়তীৰাজৰ অনুষ্ঠানসমূহ, বিদ্যালয় পৰিচালনা সমিতি, গ্রাম্য শিক্ষা সমিতি, চহৰ- বক্তি অঞ্চল পৰ্যায়ৰ শিক্ষা সমিতি, শিক্ষক- অভিভাৱক সংস্থা, শিক্ষক-মাতৃ সংস্থা, জনজাতীয় স্বতন্ত্ৰ পৰিষদ ইত্যাদিক প্রাথমিক বিদ্যালয় পৰিচালনাৰ ক্ষেত্ৰত ফলপ্রসূভাৱে জড়িত কৰাৰ।
সর্বশিক্ষা অভিযান হ’ল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ, ৰাজ্যিক চৰকাৰ আৰু স্থানীয় চৰকাৰক অংশীদাৰ হিচাপে লৈ চলোৱা শিক্ষাক সার্বজনীন ৰূপ দিয়াৰ এটা সফল পদক্ষেপ। এই অভিযানটোৰ মাধ্যমেৰে ৰাজ্যবোৰে প্ৰাথমিক শিক্ষাক সার্বজনীন আৰু গুণগত মানবিশিষ্ট কৰি তোলাৰ বাবে স্ব-দৃষ্টিৰে শিক্ষাৰ উন্নতি সাধনৰ সুবিধা লাভ কৰিব পাৰিব। সৰ্বশিক্ষা অভিযান হ’ল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ, ৰাজ্যিক চৰকাৰ, কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলৰ চৰকাৰক অংশীদাৰ হিচাপে লৈ চলোৱা এটা যৌথ প্ৰচেষ্টা।
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
