Class 12 Political Science Chapter – 1 শীতল যুদ্ধৰ যুগ

Class 12 Political Science Chapter – 1 শীতল যুদ্ধৰ যুগ Question answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapter Assam Board HS Class 12 Political Science Chapter – 1 শীতল যুদ্ধৰ যুগ and select needs one.

Class 12 Political Science Chapter – 1 শীতল যুদ্ধৰ যুগ

Join Telegram channel

Follow us:

Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Assam Board HS Class 12 Political Science Chapter – 1 শীতল যুদ্ধৰ যুগ Solutions for All Subject, You can practice these here.

শীতল যুদ্ধৰ যুগ

পাঠ: ১

১। শীতল যুদ্ধ মানে কি ? 

উত্তৰঃ আমেৰিকা আৰু ছোভিয়েট – ৰাছিয়াৰ মাজত আভ্যন্তৰীণ ভাৱে চলি থকা সংকা বা আতংক বা বিবাদক শীতল যুদ্ধ বোলে।  

২। শীতল যুদ্ধৰ মূল কাৰণ কি ? নাইবা শীতল যুদ্ধ কিয় গঢ়ি উঠিছিল ? 

উত্তৰঃ শীতল যুদ্ধ গঢ়ি উঠাৰ মূল কাৰণ আছিল আদৰ্শবাদ। অৰ্থাৎ আমেৰিকা পুঁজিবাদী আদৰ্শ গ্ৰহণ কৰাৰ বিপৰীতে ছোভিয়েট ৰাছিয়াই সমাজবাদী আদৰ্শ গ্ৰহণ কৰিছিল। এনে ভিন্নমুখী আদৰ্শৰ বাবেই দুয়ো পক্ষে উভয় পক্ষক  হিংসাৰ চকুৰে ছাইছিল। এনে পৰিণতিৰ বাবেই শীতল যুদ্ধ সংগঠিত হৈছিল। 

৩। দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধ কাৰ কাৰ মাজত সংগঠিত হৈছিল ? এই যুদ্ধত কোনে  পৰাজয় হৈছিল ? 

উত্তৰঃ ১৯৩৯ চনত দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধ আৰম্ভ হৈ ১৯৪৫ চনত সমাপ্ত হৈছিল। এই যুদ্ধ চক্ৰ শক্তি আৰু মিত্ৰ শক্তিৰ মাজত সংগঠিত হৈছিল। 

চক্ৰ শক্তিয়ে এই যুদ্ধত মিত্ৰ শক্তিৰ হাতত পৰাস্ত হৈছিল। 

৪। চক্ৰ শক্তি আৰু মিত্ৰ শক্তিৰ অংশিদাৰিত্ব গ্ৰহন কৰা ৰাষ্ট্ৰ সমূহৰ নাম উল্লেখ কৰা। 

উত্তৰঃ চক্ৰ শক্তি অংশিদাৰিত্ব ৰাষ্ট্ৰ সমূহ আছিল – জাৰ্মানী , ছোভিয়েট – ৰাছিয়া , ইটালী। 

মিত্ৰ শক্তিৰ অংশিদাৰিত্ব ৰাষ্ট্ৰ সমূহ আছিল – আমেৰিকা , ফ্ৰান্স, বৃটেইন বা ইংলেণ্ড। 

৫। দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ কেতিয়া অন্ত পৰিছিল ?

উত্তৰঃ ১৯৪৫ চনৰ ৬ আগষ্ট তাৰিখে আমেৰিকাই জাপানৰ হিৰোসিমাত আৰু ৯ আগষ্ট তাৰিখে নাগাচাকিত আনবিক বোমা নিক্ষেপ কৰাৰ ফলস্বৰূপে দ্বিতীয় বিশ্ব যুদ্ধৰ অন্ত পৰে।

৬। কিউবাৰ মিছাইল (ক্ষেপনাস্ত্ৰ) সংকট (আতংক) বুলিলে কি বুজা ?

উত্তৰঃ 1961 চনৰ এপ্ৰিল মাহত সমাজবাদী ছোভিয়েট ৰাছিয়াই সন্দেহ প্ৰকাশ কৰিছিল যে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰই হয়তো যিকোনো মূহুৰ্ততে  সাম্যবাদী কিউবাক আক্ৰমণ কৰি ইয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি ফিডেল কাষ্ট্ৰক উৎখাত কৰি নিজৰ দখল লৈ আনিব। সেয়ে কিউবাক আমেৰিকাৰ পৰা ৰক্ষা কৰিবৰ বাবে ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ নেতা নিকিটা ক্ৰশ্চেভে ১৯৬২ চনত কিউবাত আনৱিক ক্ষেপনাস্ত্ৰ স্থাপন কৰিছিল বা ঘাটি পাতিছিল। কিন্তু ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ এনে কাৰ্যত আমেৰিকাই অসন্তুষ্টি প্ৰকাশ কৰিছিল। আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি জে. এফ. কেনেডী আৰু তেওঁৰ পৰামৰ্শ দাতা সকলে ছোভিয়েটৰ এনে কাৰ্যৰ প্ৰতি উদ্বিগ্ন হৈ পৰিছিল। আৰু কিউবাৰ পৰা ক্ষেপনাস্ত্ৰ আৰু অস্ত্ৰ ভাণ্ডাৰ আঁতৰাই নিবলৈ নিকিটা ক্ৰশ্চেভক নিৰ্দেশ দিছিল। কিন্তু নিকিটা ক্ৰশ্চেভে কিউবাৰ পৰা ক্ষেপনাস্ত্ৰ তথা অস্ত্ৰ ভাণ্ডাৰ আঁতৰাই নিবলৈ কোনো মতেই মানি লোৱা নাছিল। এনে পৰিস্থিতিত ছোভিয়েট ইউনিয়ন আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ মাজত এক ভয়াবহ যুদ্ধৰ আবিৰ্ভাৱ হোৱাৰ পথ পক্ষস্ত হৈছিল। যাকলৈ দুয়োখন দেশৰ মাজত আতংক বা শংকা বিৰাজ কৰিছিল। ইয়াকেই কিউবাৰ মিছাইল (ক্ষেপনাস্ত্ৰ) সংকট বুলি কোৱা হয়।

৭। শীতল যুদ্ধ শীতল হৈয়ে থাকিল – ই কেতিয়াও উত্তপ্ত বা উষ্ম যুদ্ধলৈ ৰূপান্তৰ নহল – এই কথাষাৰ তাৎপৰ্য ব্যাখ্যা কৰা।

উত্তৰঃ শীতল যুদ্ধ শীতল হৈয়ে থাকিল – ই কেতিয়াও উত্তপ্ত বা গৰম যুদ্ধলৈ ৰূপান্তৰ নহল – এই কথাষাৰৰ যথেষ্ট তাৎপৰ্যতা আছে। শীতল যুদ্ধ বিশ্বৰ দুটা মহাশক্তিৰ মাজত সংঘটিত হোৱাৰ ধাৰণা প্ৰকোপ হৈ পৰিছিল যদিও দুয়ো পক্ষই মুখামুখি যুদ্ধৰ পৰা নিজকে দূৰত ৰাখিছিল। কিয়নো দুয়ো পক্ষৰ হাতত ইমানেই অস্ত্ৰ ভাণ্ডাৰ তথা সাামৰিক শক্তি মজুত আছিল যিটো দুয়ো পক্ষই উভয় পক্ষক ভয় কৰিছিল। দুয়ো পক্ষৰ  মজত যদি আনৱিক যুদ্ধ সংঘটিত হয় হয়তো কোনো পক্ষকে বিজেতা বুলি ঘোষণা কৰিব পৰা নাযাব। সেয়েহে উভয় পক্ষই মুখামুখি যুদ্ধ বা প্ৰত্যক্ষ যুদ্ধৰ পৰা নিজকে আঁতৰাই ৰাখিছিল। এনে ধৰণৰ কাৰ্যকলাপ দুয়ো পক্ষই গ্ৰহণ কৰাৰ ফলত শীতল যুদ্ধ শীতল হৈয়ে থাকিল আৰু উষ্ম যুদ্ধলৈ পৰিণত নহল।

৮। সৰু সৰু ৰাষ্ট্ৰ সমূহে বৃহৎ শক্তি সমূহৰ কিয় প্ৰয়োজন হৈছিল? 

নাইবা

বৃহৎ শক্তি সমূহে কিয় সৰু সৰু ৰাষ্ট্ৰ বিলাকৰ সৈতে মিত্ৰজোঁট বন্ধন তৈয়াৰ কৰিছিল – তিনিটা কাৰণ দৰ্শোৱা।

উত্তৰঃ আমেৰিকা আৰু ছোভিয়েট সংঘই নিজৰ নিজৰ শক্তি বৃদ্ধি কৰাৰ অৰ্থে উভয় পক্ষই সৰু সৰু ৰাষ্ট্ৰ বিলাকৰ সৈতে মিত্ৰতা স্থাপন কৰিছিল। সৰু সৰু ৰাষ্ট্ৰ বিলাকে দুই মহা চক্তিধৰ ৰাষ্ট্ৰক সহায় কৰিবলৈ সন্মত হৈছিল কিয়নো সৰু সৰু ৰাষ্ট্ৰ বিলাকক মহা শক্তিধৰ ৰাষ্ট্ৰ সমূহে অৰ্থনৈতিক তথা আনুসংগিক আন আন দিশত সহায় আগবঢ়ায়। নিম্ন লিখিত কাৰণ সমূহৰ বাবেই সৰু দেশবোৰে বৃহৎ শক্তিৰ বাবে অতি উপযোগী আছিল।

(ক) বৃহৎ শক্তি সমূহে প্ৰমুখ বা মূল সম্পদ সমূহ যেনে তেল আৰু খনিজ সহজে আহৰণ কৰিব পাৰে।

(খ) বৃহৎ শক্তি সমূহে সৰু সৰু শক্তিৰ প্ৰয়োজন হৈছিল কিয়নো বৃহৎ ৰাষ্ট্ৰবোৰে নিজৰ নিজৰ সামৰিক ঘাটি স্থাপন কৰিবলৈ সৰু ৰাষ্ট্ৰবোৰৰ কিছুমান অঞ্চল ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে।

(গ) বৃহৎ শক্তি সমূহে সৰু সৰু ৰাষ্ট্ৰৰ লগত মিত্ৰতা স্থাপন কৰাৰ এটা অন্যতম কাৰণ আছিল – সৰু ৰাষ্ট্ৰবোৰক ভিত্তি কৰি পৰস্পৰৰ ওপৰত চোৰাং চোৱাগিৰি চলাব পাৰে।

(ঘ) বৃহৎ ৰাষ্ট্ৰ সমূহে সৰু সৰু বাষ্ট্ৰ সমূহৰ পৰা যাতে আৰ্থিক সাহায্য তথা সামৰিক ব্যয় বৃদ্ধি কৰিব পাৰে তাৰ বাবে বৃহৎ শক্তি সমূহে সৰু শক্তি সমূহক সহায় কৰিছিল।

৯। শীতল যুদ্ধৰ সময়ত ভাৰতৰ ভূমিকা নিৰ্ণয় কৰা।

নাইবা 

গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ নেতা হিচাপে শীতল যুদ্ধৰ সময়ত ভাৰতৰ ভূমিকা উল্লেখ কৰা।

উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ নেতা হিচাবে শীতল যুদ্ধৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ ভূমিকা আছিল দূতৰপীয়া। এটা স্তৰত, দুয়োটা মিত্র শক্তিৰ পৰা দূৰত্ব বজাই ৰাখিবলৈ ই বিশেষ যত্ন কৰিছিল। দ্বিতীয় স্তৰত ই নতুনকৈ উপনিৱেশকতাবাদৰ পৰা মুক্তি পোৱা দেশবোৰে এই মিত্র শক্তিত যোগ দিয়াৰ বিৰোধিতা কৰিছিল।

ভাৰতৰ নীতি নকাৰাত্মক বা নিস্ক্রিয় কোনোটোৱেই নাছিল। জৱাহৰালাল নেহৰুৱে বিশ্ববাসীক কোৱাৰ দৰে, গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা ‘পলায়নবাদী’ নীতি নাছিল। তাৰ বিপৰীতে শীতল যুদ্ধৰ প্রতিদ্বন্দিতা নৰম কৰিবলৈ ভাৰতে বিশ্ব ঘটনাক্রমত সক্রিয় অংশ গ্রহণৰ পোষকতা কৰিছিল। ভাৰতে দুয়োটা মিত্ৰগোষ্ঠীৰ মাজৰ দূৰত্ব কমাবলৈ বিচাৰিছিল আৰু এইদৰে মতভেদে পূর্ণাঙ্গৰোপ লোৱাত বাধা দিছিল। ভাৰতৰৰ ৰাজনীতিক আৰু নেতাসকলক প্ৰায়ে শীতল যুদ্ধৰ প্ৰতিদণ্ডীসকলৰ মাজত সমন্বয় ৰক্ষাকাৰী আৰু মধ্যস্থতাকাৰী হিচাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। উদাহৰণস্বৰূপে ১৯৫০ ৰ দশকৰ প্ৰথম ভাগৰ কোৰিয়া যুদ্ধৰ কথা ক’ব পাৰি।

ভাৰতে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ গোটৰ আন সদস্য সমূহকো জড়িত কৰিব বিচাৰিছিল। শীতল যুদ্ধৰ সময়ছোৱাত ভাৰতে আমেৰিকা আৰু ৰাচিয়াই নেতৃত্ব দিয়া মিত্ৰগোষ্ঠীৰ অংশ নোহোৱা আঞ্চলিক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্রীয় সংগঠন সমূহক সক্রিয় কৰিবলৈ বাৰে বাৰে চেষ্টা কৰিছিল। কিছুমানে কোৱাৰ দৰে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা এনে এটা মহৎ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিষয় নাছিল যি ভাৰতৰ প্রকৃত স্বাৰ্থৰ লগত বিশেষ জড়িত নাছিল। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতিয়ে অন্ততঃ দুই ধৰণে ভাৰতক প্রত্যক্ষভাবে সহায় কৰিছে।

প্রথম, গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ ভাৰতে এনে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সিদ্ধান্ত আৰু পক্ষ ল’ব লাগিছিল যাৰ দ্বাৰা বৃহৎ শক্তিসমূহ আৰু তাৰ মিত্রপক্ষৰ স্বাৰ্থ পূৰণ হোৱাতকৈ ইয়াৰ নিজৰ স্বাৰ্থ পূৰণ হৈছিল। দ্বিতীয়তে, ভাৰতে প্রায়ে এটা বিশ্ব শক্তিক আনটো বিশ্বশক্তিৰ বিপক্ষে ভাৰসাম্যতাত ৰাখিব পাৰিছিল।

১০। প্ৰাচ্য আৰু পাশ্চাত্য জোঁটবন্ধন বুলিলে কি বুজা ?

উত্তৰঃ ছোভিয়েট ৰাছিয়াই পূব ইউৰোপৰ ৰাষ্ট্ৰবিলাকৰ সৈতে সন্মিলিত হৈ ১৯৫৫ চনত ৱা্র্শ্ব চহৰত এখন চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰে যাক ৱা্র্শ্ব চুক্তি বুলি কোৱা হয়। ৱা্র্শ্ব চুক্তিত ছোভিয়েট ৰাছিয়াই নেতৃত্ব প্ৰদান কৰিছিল। এই সন্মলিত ভাৱে দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধ বুলিও কোৱা হয়। এই দ্বিতীয় বিশ্বৰ ৰাষ্ট্ৰ বিলাকৰ দ্বাৰা স্বাক্ষৰ কৰা চুক্তিকেই প্ৰাচ্য জোঁটবন্ধন বোলে।

পাশ্চাত্য জোঁটবন্ধন হৈছে আমেৰিকাৰ নেতৃত্বত পশ্চিম ইউৰোপৰ ৰাষ্ট্ৰ বিলাকে সন্মিলত ভাৱে যি চুক্তিত স্বাক্ষৰ কৰিছিল তাকেই NATO চুক্তি বুলি কোৱা হয়। NATO ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ হৈছে North Atlantic Treaty Organisation ইয়াক অসমীয়াত উত্তৰ আটলান্টিক চুক্তি সংগঠন বুলিও কোৱা হয়।

১২। NATO  ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ ঘোষণাত কি আছিল।

উত্তৰঃ নাটোৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে এইদৰে অংগীকাৰবন্ধ হৈছিল যে তেঁওলোকৰ কোনো সদস্য ৰাষ্ট্ৰক আন ৰাষ্ট্র বা ৰাষ্ট্ৰগোষ্ঠীয়ে আক্রমন কৰিলে তেঁওলোকে সামুহিকভাৱে পাৰস্পৰিক প্ৰতিৰক্ষা আগবঢ়াব। 

১৩। পশ্চিমীয়া মিত্রগোষ্ঠী আৰু পূব মিত্রগোষ্ঠী মানে কি?

উত্তৰঃ পশ্চিম ইউৰোপৰ প্ৰায় সকলো ৰাষ্ট্রই আমেৰিকাৰ মিত্ৰগোষ্ঠীত যোগদান কৰাৰ বাবে এই ৰাষ্ট্ৰবোৰক পশ্চিমীয়া মিত্রগোষ্ঠী আৰু পূব ইউৰোপৰ ৰাষ্ট্ৰবোৰে ছোভিয়েট মিত্রগোষ্ঠীত যোগদান কৰা বাবে পূব ইউৰোপৰ ৰাষ্ট্ৰবোৰক পূব মিত্রগোষ্ঠী বোলে।

১৪। দুই বৃহৎ শক্তিগোষ্ঠীয়ে অস্ত্র নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে স্বাক্ষৰ কৰা দুখন চুক্তিৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ (ক) সীমিতভাবে আণবিক অস্ত্ৰৰ পৰীক্ষা নিষিদ্ধকৰণ চুক্তি (Limited Test Ban Treaty)।

(খ) আণবিক অস্ত্ৰৰ সম্প্ৰসাৰণ বোধকাৰী চুক্তি (Nuclear Non Proliferation Treaty)।

১৫। শীতল যুদ্ধ ক্ষমতাৰ বাবে লগাই এক সংগ্ৰামৰ হে আছিল। ই কোনো আদৰ্শগত সংঘাত নাছিল। তুমি কথাষাৰ মানি লোৱানে?  উদাহৰণসহ বুজাই লিখা।

উত্তৰঃ এই উক্তিৰ লগত আমি কোনো মতেই একমত হব নোৱাৰোঁ। কিয়নো শীতল যুদ্ধ কেৱল ক্ষমতাৰ বাবে লগা এক সংৰমহে নাছিল। ই বিপৰীত ধৰ্মী আদৰ্শৰ মাজত ৰাষ্ট্ৰ গোষ্ঠীয়ে পুঁজিবাদী আদৰ্শ গ্ৰহণ কৰাৰ বিপৰতে ছোভিয়েট নেতৃত্বাধীন ৰাষ্ট্ৰ গোষ্ঠীয়ে সাম্যবাদী আদৰ্শৰ প্ৰতি সমৰ্থন জনাইছিল।

১৬। দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধ পৰিসমাপ্তিৰ পিছত উপনিবেশিকতাবাদৰ পৰা মুক্ত হোৱা যিকোনো চাৰিখন ৰাষ্ট্ৰৰ নাম লিখা।

উত্তৰঃ ভাৰত, ইন্দোনেছিয়া , ইজিপ্ত, শ্ৰীলংকা, আৰু পাকিস্তান।

১৭। তুমি ভাৱানে যে দুই বৃহৎ শক্তিগোষ্ঠীৰ নেতৃত্বত প্রতিষ্ঠিত মিত্ৰ ব্যৱস্থাই গোটেই বিশ্বখনক দুটা গোষ্ঠীত ভাগ কৰিছিল? তোমাৰ উত্তৰব যুক্তিযুক্ততা দেখুওৱা।

উত্তৰঃ দুই বৃহৎ শক্তিগোষ্ঠীৰ নেতৃত্বত প্রতিষ্ঠিত মিত্র ব্যৱস্থাই গোটেই বিশ্বখনক দুটা গোষ্ঠীত ভাগ কৰা বুলি ক’ব নোৱাৰি। কাৰণ তৃতীয় বিশ্বৰ দেশসমূহৰ প্রায় ভাগেই বৃহৎ শক্তিগোষ্ঠীত যোগদান কৰা নাছিল। তেওঁলোকে এক গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ গোটত যোগদান কৰিছিল।

১৮। দুই মহাশক্তিৰ দ্বাৰা স্বাক্ষৰিত অস্ত্ৰ নিয়ন্ত্ৰনৰ চুক্তি দুখনৰ নাম উল্লেখ কৰা।

উত্তৰঃ ক) নিয়ন্ত্রিত পৰীক্ষা নিষিদ্ধকৰণ চুক্তি (Limited Test Ban Treaty)।

(খ) পাৰমাণবিক অস্ত্র সম্প্রসাৰণ বিবোধ চুক্তি (Nuclear Non-Proliferation Treaty)। আৰু

(গ) ক্ষেপজ বিজ্ঞান বিবোধ ক্ষেপণাস্ত্র চুক্তি (The Anti-Ballistic Missile Treaty)।

১৯। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা একাকীত্ববাদ নে নির্লিপ্ততাবাদ ? তুমি কি ভাবা আৰু কিয়?

উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা একাকীত্ববাদ বা নির্লিপ্ততা মতবাদ নহয়। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ অৰ্থ অৱশ্যে আন্তর্জাতিক ৰাজনীতিত এক সুবিধাজনক নিৰপেক্ষ গ্রহণ কৰা নহয়। অর্থাৎ আন্তর্জাতিক ৰাজনীতিত সংঘটিত কোনো ঘটনাৰ ক্ষেত্ৰত এই দেশসমূহে কোনো অৱস্থান গ্রহণ কৰিব বা কোনো ভূমিকা পালন নকৰিব। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ তেনে কোনো লক্ষ্য নাছিল। এই আন্দোলনৰ মূলকথা আছিল মহাশক্তিৰ কৱলৰ পৰা নিজকে মুক্ত ৰাখি স্বাধীনভাবে দেশীয় আৰু বৈদেশিক নীতি তথা স্বার্থ নিৰ্ণয় কৰা। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনে যিকোনো বৈদেশিক ৰাষ্ট্রত সামৰিক ঘাটি নির্মাণ নীতিৰ বিৰোধিতা কৰাটো অন্যতম লক্ষ্য হিচাপে চিহ্নিত কৰিছিল।

গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ আন্দোলনে কোনো এক নির্দিষ্ট মতাদর্শন প্রতিনিধিত্ব কৰা নাছিল। কাৰণ এই আন্দোলনৰ মাজত ভিন্ন মতাদর্শ পোষণ কৰা বহুবোৰ জাতি ৰাষ্ট্ৰৰ সমাবেশ ঘটিছিল। বিশ্বশান্তি আৰু নিৰাপত্তাক প্রাধান্য দিয়া এই আন্দোলনক পৃথিবীৰ সৰ্ববৃহৎ শান্তি আন্দোলন নামেৰেও জনা যায়। বহুতে যুক্তি দিব খোজে যে গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ প্ৰকৃত চৰিত্ৰ বুজিব পাৰি যে ই কি কৰিব বিচাৰিছিল কি কৰিব বিচৰা নাছিল বুলি সুধে। এই আন্দোলনে কোনো কাৰণতে কোনো সামৰিক মিত্ৰতাৰ অংশীদাৰ হ’ব বিচৰা নাছিল।

২০। শীতল যুদ্ধৰ সময় ছোৱাত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ শীতল যুদ্ধৰ সময় ছোৱাত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনে আন্তৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। 

এই বিষয়ে তলত উল্লেখ কৰা হল – 

(ক) উপনিবেশিকতা-বাদৰ পৰা মুক্তি আৰু বৰ্ণ বৈষম্যৰ ঘোৰ বিৰোধিতা কৰি NAM- এ দেশবোৰৰ স্বাধীনতাৰ পথ প্রশস্ত কৰি দিছিল।

(খ) দুটা মহাশক্তিৰ লগত যোগদান কৰিবলৈ নিবিচৰা দেশবোৰৰ বাবে NAM এ বিকল্প ব্যাৱস্থা আগবঢ়াই দিছিল।

(গ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনে শীতল যুদ্ধৰ দৰে ভয়াবহ সংঘৰ্ষকো অবসান ঘটোৱাত অৰিহনা যোগাইছিল।

(ঘ) আন্তৰাষ্ট্ৰীয় শান্তি আৰু নিৰাপত্তা ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল।

২১। তুমি ভাৱানে যে আদর্শগত পাৰ্থক্যই শীতল যুদ্ধৰ সৃষ্টিত অৰিহণা যোগাইছিল ? 

উত্তৰঃ হয়, আদর্শগত প্রভেদে শীতল যুদ্ধৰ সৃষ্টিত অৰিহণা যোগোৱা বুলি ভাবো। কিয়নো আদর্শগত পার্থক্য হৈছে শীতল যুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ অন্যতম প্রধান কাৰণ। ছোভিয়েট ৰাছিয়া আৰু এই দেশৰ অনুগামী ৰাষ্ট্ৰসমূহে সাম্যবাদ নীতি অনুসৰণ কৰিছিল আৰু আমেৰিকা আৰু এই দেশৰ নেতৃত্বাধীন ৰাষ্ট্ৰসমূহ পুজিবাদী আদর্শত বিশ্বাসী আছিল। সাম্যবাদী আদর্শত বিশ্বাস ৰাখিয়েই ৰাছিয়াত উদ্যোগসমূহ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা নীতি অৱলম্বন কৰিছিল। আনহাতে পুঁজিবাদৰ ওপৰত বিশ্বাসী আমেৰিকাই এই নীতিৰ বিৰোধিতা কৰিছিল। সাম্যবাদী ৰাষ্ট্রসমূহে শ্রমিক শ্ৰেণীৰ হাতত ক্ষমতা প্রদান নীতিৰ পোষকতা কৰে আৰু ইয়াৰ বিপৰীতে পুঁজিবাদী গোটে এনে নীতিক গণতন্ত্র বিৰোধী আখ্যা দিয়া দেখা যায়। ওপৰোক্ত আলোচনাৰ পৰা দেখা যায় যে আদর্শগত প্রভেদে শীতল যুদ্ধৰ সৃষ্টিত অৰিহণা যোগাইছে।

২২। কি ভিত্তিত ভাৰতৰ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ নীতিক সমালোচনা কৰা হৈছিল ?

উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ গোষ্টী নিৰপেক্ষতাৰ নীতিক কঠোৰ সমালোচনা কৰা হৈছিল কিয়নো ভাৰতবৰ্ষৰ গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতা হ’ল নৈতিকতাহীন ভাৰতবৰ্ষই কেতিয়াবা জাতীয় স্বার্থৰ বাবে গুৰুত্বপূর্ণ আন্তর্জাতিক বিষয়ৰ ক্ষেত্ৰত সথিক সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষেত্ৰত অমান্তি হয় বা প্রত্যাখ্যান কৰে।

আনহাতে, ভাৰতবৰ্ষই আন ৰাষ্ট্ৰক মিত্র গোষ্টীত যোগদান কৰাৰ ক্ষেত্ৰত সমালোচনা কৰে, কিন্তু ১৯৭১ চনত ভাৰতবৰ্ষইই নিজে ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ সৈতে বন্ধুত্বৰ চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰিছিল।

২৩। তুমি ভাবানে শীতল যুদ্ধৰ পিছত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলন (NAM) – এ নিজৰ প্ৰাসংগিকতা হেৰুৱাই পেলাইছে ? তোমাৰ উত্তৰৰ সমৰ্থনত যুক্তি দিয়া।

উত্তৰঃ শীতল যুদ্ধৰ অৱসানৰ পিছত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনে ইয়াৰ প্ৰাসংগিকতা হেৰাইছে বুলি মই নাভাবো। কিয়নো বর্তমানে ই আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰি আহিছে যেনেঃ

(ক) বিশ্বত এতিয়াও এক মহাশক্তি আছে। এই মহাশক্তিৰ দ্বাৰা যাতে তৃতীয় বিশ্বৰ দেশসমূহৰ স্বাধীনতা বিপদাপন্ন নহয় তাক নিশ্চিত কৰিবৰ বাবে এক সামূহিক প্ৰতিৰোধ শক্তিৰ প্রয়োজন। এই আন্দোলনে এনে এক সামুহিক প্ৰতিৰোধ শক্তি হিচাপে কাম কৰিব পাৰে।

(খ) শীতল যুদ্ধৰ সমাপ্তিয়ে তৃতীয় বিশ্বৰ দেশসমূহৰ দীৰ্ঘদিনীয়া সমস্যাসমূহ সমাধান কৰি দিয়া নাই। দাৰিদ্রতা, বৈষ্যমতা আদিৰ দ্বাৰা তৃতীয় বিশ্বৰ দেশসমূহ পীড়িত হৈ আছে। এনে সমস্যা সমাধানৰ বাবে তৃতীয় বিশ্বৰ দেশসমূহৰ মাজত সহযোগিতাৰ যথেষ্ট প্রাসংগিকতা আছে। এনে প্রাসংগিকতাই গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনক প্রাসংগিক কৰি ৰাখিছে।

(গ) শীতল যুদ্ধৰ পিছত গঢ়ি উঠা আন্তর্জাতিক ব্যৱস্থা গণতান্ত্রিক নীতিৰ ওপৰত প্রতিষ্ঠিত নহয়। এনে অগণতান্ত্রিক নীতিৰ বিৰুদ্ধে থিয় দিবলৈ এক সামুহিক মঞ্চ লাগে। এই আন্দোলনে এই মঞ্চ প্রদান কৰিব ধৰিছে।

২৪। শীতল যুদ্ধৰ সময়ত মাৰ্কিন যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু ছোভিয়েট  ইউনিয়নৰ প্ৰতি ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি কেনেকুৱা আছিল ? 

উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ নেতা হিচাবে শীতল যুদ্ধৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ ভূমিকা আছিল দূতৰপীয়া। এটা স্তৰত, দুয়োটা মিত্র শক্তিৰ পৰা দূৰত্ব বজাই ৰাখিবলৈ ই বিশেষ যত্ন কৰিছিল। দ্বিতীয় স্তৰত ই নতুনকৈ উপনিবেশকতাবাদৰ পৰা মুক্তি পোৱা দেশবোৰে এই মিত্র শক্তিত যোগ দিয়াৰ বিৰোধিতা কৰিছিল।

ভাৰতৰ নীতি নকাৰাত্মক বা নিস্ক্রিয় কোনোটোৱেই নাছিল। নেহেৰুৱে বিশ্ববাসীক কোৱাৰ দৰে, গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা ‘পলায়নবাদী’ নীতি নাছিল। তাৰ বিপৰীতে শীতল যুদ্ধৰ প্রতিদ্বন্দিতা নৰম কৰিবলৈ ভাৰতে বিশ্ব ঘটনাক্রমত সক্রিয় অংশ গ্রহণৰ পোষকতা কৰিছিল। ভাৰতে দুয়োটা মিত্ৰগোষ্ঠীৰ মাজৰ দূৰত্ব কমাবলৈ বিচাৰিছিল আৰু এইদৰে মতভেদে পূর্ণাঙ্গৰূপ লোৱাত বাধা দিছিল। ভাৰতৰৰ ৰাজনীতিক আৰু নেতাসকলক প্ৰায়ে শীতল যুদ্ধৰ প্ৰতিদণ্ডীসকলৰ মাজত সমন্বয় ৰক্ষাকাৰী আৰু মধ্যস্থতাকাৰী হিচাবে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল। উদাহৰণস্বৰূপে ১৯৫০ ৰ দশকৰ প্ৰথম ভাগৰ কোৰিয়া যুদ্ধৰ কথা ক’ব পাৰি।

ভাৰতে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ গোটৰ আন সদস্য সমূহকো জড়িত কৰিব বিচাৰিছিল। শীতল যুদ্ধৰ সময়ছোৱাত ভাৰতে আমেৰিকা আৰু ৰাচিয়াই নেতৃত্ব দিয়া মিত্ৰগোষ্ঠীৰ অংশ নোহোৱা আঞ্চলিক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠন সমূহক সক্ৰিয় কৰিবলৈ বাৰে বাৰে চেষ্টা কৰিছিল। নেহৰুৱে ‘স্বতন্ত্ৰ আৰু পৰস্পৰ সহযোগী ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ এটা ৰাষ্ট্ৰমণ্ডলত গভীৰ বিশ্বাস কৰিছিল যাতে শীতল যুদ্ধ শেষ কৰিব নোৱাৰিলেও ইয়াক নৰম কৰাত ইতিবাচক ভূমিকা ল’ব পাৰে।

কিছুমানে কোৱাৰ দৰে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা এনে এটা মহৎ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিষয় নাছিল যি ভাৰতৰ প্রকৃত স্বাৰ্থৰ লগত বিশেষ জড়িত নাছিল। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতিয়ে অন্ততঃ দুই ধৰণে ভাৰতক প্রত্যক্ষভাবে সহায় কৰিছে।

প্রথম, গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ ভাবোতে এনে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সিদ্ধান্ত আৰু পক্ষ ল’ব লাগিছিল যাৰ দ্বাৰা বৃহৎ শক্তিসমূহ আৰু তাৰ মিত্রপক্ষৰ স্বাৰ্থ পূৰণ হোৱাতকৈ ইয়াৰ নিজৰ স্বাৰ্থ পূৰণ হৈছিল। 

দ্বিতীয়তে, ভাৰতে প্ৰায়ে এখন বিশ্ব শক্তিৰ বিপৰীতে আন এখন বিশ্ব শক্তিৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। যদি ভাৰতে অনুভৱ কৰে যে এখন বিশ্ব শক্তিয়ে ইয়াৰ ওপৰত অৱহেলা কৰিছে বা অযথা হেঁচা প্ৰয়োগ কৰিছে, তেন্তে ভাৰতে আনখন বিশ্ব শক্তিৰ ফালে গতি কৰিব পাৰে। দুয়োটা গোটে ভাৰতক সহায়ক বুলি গণ্য কৰিব নোৱাৰিছিল বা অত্যাচাৰ কৰিব পৰাও নাছিল।

২৫। অস্ত্র শস্ত্ৰৰ নিয়ন্ত্রণ বজাই ৰাখিবলৈ মার্কিন যুক্তৰাষ্ট্ৰ আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ মাজত স্বাক্ষৰিত চুক্তিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ অস্ত্র-শস্ত্ৰৰ নিয়ন্ত্রণ বজাই ৰাখিবলৈ মার্কিন যুক্তৰাষ্ট্র আৰু ছোভিয়েট ইউনিয়নৰ মাজত স্বাক্ষৰিত হোৱা চুক্তি কেইখনৰ বিষয়ে তলত দিয়া ধৰণে আলোচনা কৰা হ’ল-

১। সীমিত পৰীক্ষা নিষিদ্ধকৰণ চুক্তি (Limited Test Ban Treaty, LTBT): বায়ুমণ্ডল, আকাশৰ বহিবভাগত বা পানীৰ তলত পাৰমাণবিক অস্ত্র পৰীক্ষা নিষিদ্ধকৰণ -চুক্তিখন সম্পাদন হৈছিল ১৯৬৩ চনৰ ৫ আগষ্টত আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্র, গ্রেট ব্রিটেইন আৰু ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ মাজত আৰু ইয়াক কার্যকৰী কৰা হৈছিল ১৯৬৩ চনৰ ১০ অক্টোবৰৰ পৰা। এই চুক্তিখনক সীমিত পৰীক্ষা নিষিদ্ধকৰণ চুক্তি বুলি জনা যায়।

২। পাৰমাণবিক অস্ত্র সম্প্রসাৰণ বিৰোধ চুক্তি (Nuclear Non-Proliferation Treaty, NPT): পাৰমাণৰিক অস্ত্র সম্প্ৰসাৰণ বিবোধ চুক্তি অনুসৰি কেৱল পাৰমাণৱিক শক্তি আহৰণ কৰা ৰাষ্ট্ৰসমূহৰহে পাৰমাণবিক অস্ত্র থাকিব। এই চুক্তি অনুসৰি পাৰমাণৱিক ৰাষ্ট্র বুলি কলে সেইবোৰ ৰাষ্ট্রক গণ্য কৰা হ’ব: যিবোৰ ৰাষ্ট্রই ১৯৬৭ চনৰ ১ জানুৱাৰীৰ আগতে পাৰমাণৱিক অস্ত্র তৈয়াৰ কৰিছিল বা বিস্ফোৰিত কৰিছিল। সেই অনুসৰি পাৰমাণবিক অস্ত্রৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহ হ’ল- আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্র, ছোভিয়েট ৰাছিয়া, ব্রিটেইন, ফ্রান্স আৰু চীন। এই চুক্তি ১৯৬৮ চনৰ ১ জুলাইত ৱাশিংটন, লণ্ডন আৰু মস্কোত স্বাক্ষৰ হৈছিল আৰু বলবৎ হৈছিল ১৯৭০ চনৰ মাৰ্চ মাহত। 

৩। অস্ত্র সীমিতকৰণ কৌশল, আলোচনা-১ (Strategic Arms Limitation Talks-1 (SALT-1)): প্রথমতে অস্ত্র সীমিতকৰণ কৌশলৰ বিষয়ে আলোচনা হৈছিল ১৯৬৯ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত। ইয়াৰ পিছত ছোভিয়েট নেতা মিখাইল ব্রেজনেভ আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্রৰ ৰাষ্ট্রপতি ৰীছার্ড নিক্সনে মস্কোত এন্টি-ব্যালিচটিক মিছাইল পদ্ধতিৰ সীমিতকৰণ চুক্তি (Limitation of Anti Ballistic Missile System, ABM Treaty)

(খ) ৰণকৌশল আগ্রাসী। অস্ত্র সীমিতকৰণৰ (Limitation of Strategic Offensive Arms) দুখন আন্তর্জাতিক চুক্তিত ১৯৭২ চনৰ ২৬ মে’ত স্বাক্ষৰিত কৰিছিল। এই চুক্তি দুখন ১৯৭২ চনৰ ৩ অক্টোবৰত কাৰ্যকৰী কৰা হৈছিল।

৪। অস্ত্র সীমিতকৰণ কৌশল আলোচনা-২ (Strategic Arms Limitation Talks- II): অস্ত্র সীমিতকৰণ কৌশলৰ দ্বিতীয়খন আলোচনা ১৯৭২ চনৰ নৱেম্বৰ মাহত আৰম্ভ হৈছিল। আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্রপতি জিম্মি কার্টাব আৰু ছোভিয়েট নেতা লিয়োনল্ড ব্রেজনেভে ৰণকৌশলত আক্রমণ কৰা অস্ত্র সীমিতকৰণৰ চুক্তিত (Treaty on the limitation of Strategic offensive arms) ভিয়েটনামত ১৯৭৯ চনৰ ১৮ জুনত স্বাক্ষৰ কৰিছিল।

৫। অস্ত্র হ্রাস কৰা কৌশলগত চুক্তি-১ (Strategic Arms Reduction Treaty-1): ৰণকৌশলত আক্রমণ কৰা অস্ত্রৰ নির্মাণ হ্রাস আৰু সীমিতকৰণৰ চুক্তি-১ খন ১৯৯১ চনৰ ৩১ জুলাইত মস্কোত ছোভিয়েট ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্রপতি মিখাইল গর্বাচেভ আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্রৰ ৰাষ্ট্রপতি জর্জ বুশ্ব (জ্যেষ্ঠ)ৰ মাজত স্বাক্ষৰিত হৈছিল।

৬। অস্ত্র হ্রাস কৰা কৌশলগত চুক্তি-২ (Strategic Arms Reduction Treaty-II): ৰণকৌশলত আক্রমণ কৰা অস্ত্র নির্মাণ হ্রাস আৰু সীমিতকৰণৰ চুক্তি-২ খন ৰাছিয়াৰ ৰাষ্ট্রপতি বোৰিচ্ য়েল্টছিন আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্রৰ ৰাষ্ট্রপতি জর্জ বুশ্ব (জ্যেষ্ঠ)ৰ মাজত ১৯৯৩ চনৰ ৩ জানুৱাৰী তাৰিখে স্বাক্ষৰিত হৈছিল।

২৬। NATO ৰ সম্পূর্ণ ৰূপটো লিখা।

উত্তৰঃ North Atlantic Treaty Organisation অর্থাৎ উত্তৰ আটলান্টিক চুক্তি সংগঠন।

২৭। NIEO সম্পূর্ণ অর্থ কি?

উত্তৰঃ New International Economic order.

২৮। CENTO মানে কি বুজা?

উত্তৰঃ Central Treaty Organization.

২৯। কিউবা সংকট কি?

উত্তৰঃ ১৯৬২ চনত সংঘটিত শীতল যুদ্ধৰ এক অতি উত্তেজনাপূর্ণ ঘটনা।

৩০। LOCs’ মানে কি?

উত্তৰঃ Line of Control অৰ্থাৎ নিয়ন্ত্ৰন ৰেখা। 

৩১। NAM ৰ সম্পূৰ্ণ অর্থ কি?

উত্তৰঃ Non Alignment Movement.

৩২। UNETAD ৰ  সম্পূৰ্ণ ৰূপটো কি?

উত্তৰঃ United Nations Conference or Trade and Development.

৩৩। নিবাৰক মানে কি বুজা?

উত্তৰঃ নিবাৰক মানে হল প্রতিহত কৰা বা নিৰুৎসাহিত কৰাক বুজায়।

Dev Kirtonia

Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.