Class 10 Elective Geography Chapter 6 ভাৰতবৰ্ষৰ আঞ্চলিক ভূগােল, Elective Geography Class 10 SEBA Question Answer in Assamese. The answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapters Assam Board HS Class 10 Geography Elective Chapter 6 ভাৰতবৰ্ষৰ আঞ্চলিক ভূগােল and select needs one.
Class 10 Elective Geography Chapter 6 ভাৰতবৰ্ষৰ আঞ্চলিক ভূগােল
Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 10 Geography Elective Chapter 6 ভাৰতবৰ্ষৰ আঞ্চলিক ভূগােল Solutions for All Subject, You can practice these here…
ভাৰতবৰ্ষৰ আঞ্চলিক ভূগােল
Chapter : 6
তৃতীয় খণ্ড
পাঠভিত্তিক অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
প্রশ্ন ১। ভাৰতবৰ্ষৰ এটি চমু পৰিচয় দাঙি ধৰা ।
উত্তৰঃ এচিয়া মহাদেশৰ অন্তৰ্গত আৰু পৃথিৱীৰ উত্তৰ গােলার্ধত অৱস্থিত ভাৰতবর্ষ এখন উল্লেখযােগ্য দেশ । ভাৰতবৰ্ষত ভিন্ন প্ৰকাৰৰ জলবায়ু , প্রাকৃতিক পৰিৱেশ আৰু আর্থ – সামাজিক ভিন্নতা দেখা যায় । দেশখনত বৰফেৰে আবৃত হিমালয় অঞ্চলত অতি শীতল জলবায়ু আৰু ৰাজস্থানৰ শুকান বালিময় মৰুভূমিত অতিপাত গৰম জলবায়ু পােৱা যায় । এই দেশখনত কোনাে কোনাে ঠাইত অতি বৃষ্টি হৈ বানপানীৰ সৃষ্টি কৰে আৰু অনাবৃষ্টিৰ ফলত খৰাং অৱস্থা হয় । দেশখনত ডাঙৰ ডাঙৰ গছ – গছনিৰে ভৰা অৰণ্য অঞ্চলৰ লগতে কাইটীয়া জোপােহা গছৰ অৰণ্যও আছে । ভাৰতবৰ্ষৰ ভূখণ্ড নানা পর্বত , পাহাৰ , মালভূমি , সমভূমি , প্লাৱনভূমি আদি বিভিন্ন ভূ – প্রকৃতিৰে বৈচিত্র্যপূর্ণ কৰি তুলিছে । ভাৰতবৰ্ষত প্রাচীন কালৰে পৰা চলি অহা সৰল সাংস্কৃতিক ভিত্তি , মৌচুমী জলবায়ুৱে গঢ় দিয়া সদৃশ প্রাকৃতিক অৱস্থাই ভাৰতীয় লােকসকলৰ মাজত ঐক্যৰ মনােভাৱৰ জন্ম দিছে ।
প্রশ্ন ২। ভাৰতবৰ্ষৰ অৱস্থিতি আৰু আকাৰ সম্পৰ্কীয় বৈশিষ্ট্যখিনি আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষ দেশখন এচিয়া মহাদেশৰ দক্ষিণাংশত অৱস্থিত । দেশখনৰ উত্তৰে আছে সুউচ্চ হিমালয় পর্বতমালা আৰু চীন দেশ , দক্ষিণে আছে ভাৰত মহাসাগৰ আৰু শ্রীলংকা , পূর্ব দিশত , আছে বংগােপসাগৰ আৰু ম্যানমাৰ দেশ আৰু পশ্চিম দিশত আছে আৰৱ সাগৰ আৰু পাকিস্তান । ভাৰতবৰ্ষৰ ভূখণ্ড উত্তৰা – দক্ষিণাকৈ কাশ্মীৰৰ পৰা কুমাৰিকা লৈকে আৰু পূর্ব – পশ্চিমাকৈ অৰুণাচল প্রদেশৰ পূৱ প্ৰান্তৰ পৰা পাকিস্তান লৈকে বিস্তৃত । ভাৰতবর্ষ ৮° ৪’২৮” উত্তৰৰ পৰা ৩৭° ১৭৫৩” উত্তৰ অক্ষৰেখা আৰু ৬৮° ৭’৩৩” পূৱৰ পৰা ৯৭°২৪” ৪৭” পূর্ব দ্রাঘিমাৰেখাৰ মাজত অৱস্থিত । ভাৰতীয় ভূ – ভাগে প্রায় ৬,১০০ কিল’মিটাৰ দৈৰ্ঘ্যৰ উপকূল সৃষ্টি কৰিছে আৰু তাত বহুতাে উল্লেখযােগ্য বন্দৰ গঢ়ি উঠিছে । ভাৰতবৰ্যৰ মূল স্থলসীমাৰ দৈর্ঘ্য ১৫,২০০ কিল’মিটাৰ ।
আকাৰৰ ফালৰ পৰা ভাৰতবৰ্ষ পৃথিৱীৰ দেশসমূহৰ ভিতৰত সপ্তম স্থান দখল কৰিছে । ভাৰতবৰ্ষৰ মুঠ মাটিকালি ৩,২৮৭,২৬৩ বর্গ কিল’মিটাৰ । ভাৰতবৰ্ষই পৃথিবীৰ মুঠ মাটিকালিৰ ২২ শতাংশ জুৰি আছে । দেশখনৰ আকাৰ বিশাল আৰু ইয়াত ২৮ খন ৰাজ্যৰ লগতে ৭ টা বৃহৎ কেন্দ্রীয় শাসিত অঞ্চল আছে ।
প্রশ্ন ৩। ভূ – প্রকৃতিৰ ভিত্তিত ভাৰতক কেইটা অঞ্চলত ভাগ কৰিব পাৰি ? চিত্ৰৰ সহায়ত বুজাই দিয়া ।
উত্তৰঃ ভূ – প্রকৃতিৰ ভিত্তিত ভাৰতক চাৰিটা অঞ্চলত ভাগ কৰিব পাৰি । সেইবােৰ হৈছে—
( ক ) উত্তৰৰ হিমালয় পার্বত্য অঞ্চল ।
( খ ) উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চল ।
( গ ) দাক্ষিণাত্য মালভূমি অঞ্চল । আৰু
( ঘ ) উপকূল অঞ্চল ।
তলত মানচিত্ৰত ভাৰতৰ ভূ-প্ৰকৃতিৰ অঞ্চলসমূহ দেখুৱা হ’ল-
ভাৰতৰ হিমালয় পার্বত্য অঞ্চলটো ইয়াৰ উত্তৰ সীমাৰ সৈতে সংলগ্ন হৈ আছে আৰু ই কাশ্মীৰৰ নঙ্গ পৰ্বতৰ পৰা পূৱা – পশ্চিমাকৈ অৰুণাচল প্রদেশৰ পূৱ সীমালৈকে বিস্তৃত হৈ আছে । এই পার্বত্য অঞ্চলটোৱে প্রায় ২৫০০ কিল’মিটাৰ দীঘল আৰু প্রায় ২৪০ কিল’মিটাৰৰ পৰা ৫০০ কিল’মিটাৰ পর্যন্ত প্রায় ৫,০০,০০০ বর্গকিল’মিটাৰ মাটিকালি আগুৰি আছে । সাগৰ পৃষ্ঠৰ পৰা এই পার্বত্য অঞ্চলৰ উচ্চতা ৮,০০০ মিটাৰৰ অধিক । পূর্ব – পশ্চিমাকৈ সমান্তৰালভাৱে হিমালয় পর্বতমালাক উচ্চ হিমালয় , নিম্ন হিমালয় আৰু বহিঃ হিমালয় হিচাপে তিনিটা শ্ৰেণীত ভাগ কৰিব পাৰি ।
উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চলটো উত্তৰৰ হিমালয় পার্বত্য অঞ্চল আৰু দক্ষিণৰ মালভূমি অঞ্চলৰ মাজত অৱস্থিত । এই সমভূমি অঞ্চলটো পূৱে অসম প্ৰদেশৰ পৰা পশ্চিমে পাকিস্তান সীমালৈকে প্রায় ২৪,০০ কিল’মিটাৰ বিস্তৃত । উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চলটোৱে দেশখনৰ প্রায় ৭,০০,০০০ বর্গ কিল’মিটাৰ ঠাই আগুৰি আছে । এই অঞ্চলটোৰ অন্তর্গত পাঁচখন সমভূমি হৈছে —
( ক ) পশ্চিম সমভূমি ।
( খ ) পাঞ্জাব – হাৰিয়ানা সমভূমি ।
( গ ) গংগা সমভূমি ।
( ঘ ) উত্তৰ বংগ সমভূমি । আৰু
( ঙ ) ব্ৰহ্মপুত্র সমভূমি ।
হিমালয় অঞ্চলৰ পৰা প্ৰবাহিত হােৱা তিনিখন প্রধান , নদী — সিন্ধু , গংগা আৰু ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ লগতে এই নদীবােৰৰ অসংখ্য উপনৈয়ে উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চলটো গঠন কৰিছে ।
দাক্ষিণাত্য মালভূমি অঞ্চলটো উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চলৰ দক্ষিণ দিশত অৱস্থিত আৰু ই পুৰণি কঠিন শিলাৰে গঠিত । এই মালভূমি অঞ্চলটো উত্তৰৰ মালৱা মালভূমি আৰু বিন্ধ্য পর্বত আৰু উত্তৰ – পূৱ ছােটনাগপুৰ মালভূমিক সামূৰি লৈ গঠিত হৈছে । সমগ্র মালভূমি বিন্ধ্য , সাতপুৰা , মহাদেৱ আৰু মহাকাল পর্বতে উত্তৰ আৰু দক্ষিণ নামে দুটা অংশত ভাগ কৰিছে ।
ভাৰতবৰ্ষৰ উপকূল অঞ্চল দাক্ষিণাত্য মালভূমি অঞ্চলৰ পূৱ আৰু পশ্চিম সীমাত বংগােপসাগৰ আৰু আৰৱ সাগৰৰ পাৰত অৱস্থিত । এই অঞ্চলটোৰ উচ্চতা সাগৰ পৃষ্ঠৰ পৰা ৩০ মিটাৰৰ পৰা ৫০ মিটাৰৰ ভিতৰত । উপকূলীয় সমতল অঞ্চল দীঘল আৰু ঠেক হােৱা বাবে ইয়াক পূৱ আৰু পশ্চিম উপকূল হিচাপে দুটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি । পূৱ উপকূল অঞ্চলটো বংগােপসাগৰ আৰু পূর্বঘাট পর্বত শ্রেণীৰ মাজত অৱস্থিত আৰু ই দক্ষিণ ভাৰতৰ আটাইবিলাক প্রধান নদীয়ে সৃষ্টি কৰা সমভূমি আৰু ব – দ্বীপেৰে গঠিত । পশ্চিম উপকূল অঞ্চলটো আৰৱ সাগৰ আৰু পশ্চিমঘাট পর্বতৰ মাজত অৱস্থিত আৰু ই উত্তৰে কাম্বে উপসাগৰৰ পৰা দক্ষিণে কুমাৰিকালৈকে বিস্তৃত হৈ আছে । এই উপকূল অঞ্চলৰ দৈর্ঘ্য প্রায় ১৫০০ কিল’মিটাৰ আৰু প্রস্থ ১০ ৰপৰা ১৫ কিল’মিটাৰৰ ভিতৰত । ইয়াৰ উপৰিও ভাৰতীয় দ্বীপসমূহক এটা সুকীয়া প্রাকৃতিক বিভাগ হিচাপে গণ্য কৰিব পাৰি ।
প্রশ্ন ৪। ভাৰতৰ ভূ – প্রাকৃতিক অঞ্চলসমূহৰ চমু বর্ণনা দিয়া ।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ভূ – প্রাকৃতিক অঞ্চলসমূহ হৈছে—
( ক ) উত্তৰৰ হিমালয় পার্বত্য অঞ্চল ।
( খ ) উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চল ।
( গ ) দাক্ষিণাত্য মালভূমি অঞ্চল ।
( ঘ ) ভাৰতৰ উপকূল অঞ্চল ।
( ক ) উত্তৰৰ হিমালয় পার্বত্য অঞ্চল :- ভাৰতবৰ্ষৰ হিমালয় পার্বত্য অঞ্চলটো ইয়াৰ উত্তৰ সীমাৰ সৈতে জড়িত । ই কাশ্মীৰৰ নঙ্গ পৰ্বতৰ পৰা অৰুণাচল প্রদেশৰ পূৱ সীমালৈকে পূৱা – পশ্চিমাকৈ বিস্তৃত । এই পার্বত্য অঞ্চলটোৱে প্রায় ২৫০০ কিল’মিটাৰ দীঘল আৰু ২৪০ ৰ পৰা ৫০০ কিল’মিটাৰ পর্যন্ত বহল প্রায় ৫,০০,০০০ বর্গ কিল’মিটাৰ মাটিকালি আগুৰি আছে । হিমালয় পর্বতমালা এক সাগৰৰ পৰা সৃষ্টি হােৱা বুলি
ভূ-বিজ্ঞানীসকলে মত পােষণ কৰে । সাগৰৰ তলিত জমা হােৱা গেছবােৰে কঠিন শিলাকৃতি হৈ ওপৰলৈ উঠি আহি ঢৌৰ আকাৰলৈ ভঙ্গিল পর্বত শ্রেণীৰ সৃষ্টি কৰে ।
হিমালয় অঞ্চলৰ পৰা ওলােৱা নদনদীবােৰৰ পানীৰ প্রধান উৎস হৈছে পর্বতৰ শীৰ্য ভাগত থকা তুষাৰ নৈসমূহ । পূর্ব পশ্চিমাকৈ হিমালয় পর্বতমালাক উচ্চ হিমালয় , নিম্ন হিমালয় আৰু বহিঃ হিমালয় হিচাপে তিনিটা ভাগত ভগাব পাৰি । উচ্চ হিমালয় শ্রেণীটো উত্তৰ অংশত পূৱা – পশ্চিমাকৈ বিস্তৃত আৰু ইয়াৰ গড় উচ্চতা ৬০০০ মিটাৰ । দক্ষিণৰ পর্বত শ্রেণীটোক নিম্ন হিমালয়ৰূপে জনা যায় আৰু ইয়াৰ গড় উচ্চতা ৪০০০ মিটাৰ । বহিঃ হিমালয় পর্বতশ্রেণী তুলনামূলকভাবে চাপৰ আৰু ইয়াৰ গড় উচ্চতা প্রায় ১০০০ মিটাৰ ।
( খ ) উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চল :- উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চলটো উত্তৰৰ হিমালয় পার্বত্য অঞ্চল আৰু দক্ষিণৰ মালভূমি অঞ্চলৰ মাজত অৱস্থিত । এই অঞ্চলটো পূৱে অসমৰ পৰা পশ্চিমে পাকিস্তানৰ সীমান্তলৈকে প্রায় ২৪০০ কিলমিটাৰ বিস্তৃত আৰু অঞ্চলটোৱে প্রায় ৭,০০,০০০ বর্গ কিল’মিটাৰ ঠাই আগুৰি আছে । এই সমভূমি অঞ্চলটো প্রধানকৈ পাঁচখন সমভূমি যেনে — পশ্চিম সমভূমি , পাঞ্জাৱ,হাৰিয়ানা সমভূমি , গঙ্গা সমভূমি , উত্তৰবঙ্গ সমভূমি আৰু ব্ৰহ্মপুত্র সমভূমিকলৈ গঠিত ।
পশ্চিম সমভূমি অঞ্চল পাঞ্জাৱ আৰু হাৰিয়ানাৰ খৰাং অঞ্চলক সামৰি গঠিত হৈছে । আনহাতে পাঞ্জাৱ,হাৰিয়ানা সমভূমি শতদ্রু ( Sutlij ) , বিপাশা ( Beas ) আৰু ৰাবি ( Ravi ) নদীৰ সমভূমিকলৈ গঠিত হৈছে । আকৌ গংগা আৰু যমুনা নদীৰ সমতল ভূমিকলৈ গঠিত হৈছে গংগা সমভূমি । হিমালয়ৰ পৰা নামি অহা নদ – নদীয়ে উত্তৰবঙ্গ সমতল ভূমি গঠন কৰিছে আৰু ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ লগতে তাৰ উপনৈসমূহে অসমৰ ব্ৰহ্মপুত্র সমতল ভূমি গঠন কৰিছে । অর্থাৎ উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চলটো হিমালয় অঞ্চলৰ পৰা বৈ অহা গংগা , সিন্ধু , আৰু ব্ৰহ্মপুত্র নদী তথা তাৰ উপানৈসমূহৰ দ্বাৰা গঠিত হৈছে । এই সমভূমি অঞ্চলৰ কৃষিভূমি সাৰুৱা আৰু সেয়ে জনবসতি ঘন ।
( গ ) দাক্ষিণাত্য মালভূমি অঞ্চল :- দাক্ষিণাত্য মালভূমি উত্তৰ ভাৰতৰ সমভূমি অঞ্চলৰ দক্ষিণ দিশত অৱস্থিত আৰু এই মালভূমি অঞ্চলটো কঠিন শিলাৰে গঠিত । এই মালভূমি অঞ্চলটো উত্তৰৰ মালৱা মালভূমি আৰু বিন্ধ্য পর্বত আৰু ছােটনাগপুৰ মালভূমিক লৈ গঠিত হৈছে । সমগ্র মালভূমি অঞ্চলটোক বিন্ধ্য , সাতপুৰা , মহাদেৱ আৰু মহাকাল পর্বতে উত্তৰ আৰু দক্ষিণ ৰূপে দুটা ভাগত বিভক্ত কৰিছে । উত্তৰ অংশৰ ভিতৰত মালৱা আৰু ছােটনাগপুৰ মালভূমি অৱস্থিত । দক্ষিণৰ মালভূমি অঞ্চলটোৰ পশ্চিম সীমাত পশ্চিমঘাট পর্বতশ্রেণী আৰু পূৱ সীমাত পূর্বঘাট পর্বতশ্রেণী আছে । পৰ্বতৰ ঢাল অনুসৰি দক্ষিণ ভাৰতৰ সৰহভাগ নদীয়ে পশ্চিমৰ পৰা পূৱলৈ প্রবাহিত হৈ বংগােপসাগৰত পৰিছে । এই অঞ্চলৰ পৰা নর্মদা আৰু তাপ্তী নৈ দুখন পশ্চিমলৈ প্রবাহিত হৈ কাম্বে উপসাগৰত মিলিত হৈছে ।
( ঘ ) ভাৰতৰ উপকূল অঞ্চল :- ভাৰতৰ উপকূল অঞ্চল দাক্ষিণাত্য মালভূমি অঞ্চলৰ পূৱ আৰু পশ্চিম সীমাত বংগােপসাগৰ আৰু আৰৱ সাগৰৰ পাৰত অৱস্থিত । সাগৰ পৃষ্ঠৰপৰা উপকূল অঞ্চলৰ উচ্চতা ৩০ ৰ পৰা ৫০ মিটাৰ । ভাৰতৰ পূৱ উপকূল অঞ্চলটো বংগােপসাগৰ আৰু পূর্বঘাট পর্বতশ্রেণীৰ মাজত অৱস্থিত আৰু ই গংগা নদীৰ মােহনাৰ পৰা কুমাৰিকালৈকে বিস্তৃত । এই উপকূল অঞ্চলটো প্রায় ১১০০ কিল’মিটাৰ দীঘল আৰু গড়ে ১২০ কিল’মিটাৰ বহল । ভাৰতৰ সকলােবিলাক প্রধান নদীয়ে সৃষ্টি কৰা সমভূমি আৰু ব – দ্বীপৰ দ্বাৰা এই উপকূল অঞ্চল গঠিত । পশ্চিম উপকূল অঞ্চলটো আৰৱ সাগৰ আৰু পশ্চিমঘাট পর্বতৰ মাজত অৱস্থিত আৰু ই কাম্বে উপসাগৰৰ পৰা কুমাৰিকালৈকে বিস্তৃত । এই উপকূল অঞ্চলৰ দৈর্ঘ্য প্রায় ১৫০০ কিল’মিটাৰ আৰু প্রস্থ ১০ ৰপৰা ১৫ কিল’মিটাৰৰ ভিতৰত ।
ইয়াৰ উপৰিও ভাৰতীয় দ্বীপসমূহক এটা পৃথক ভূ – প্রাকৃতিক ভাগ বুলি ধৰিব পাৰি । ভাৰতীয় দ্বীপসমূহৰ প্ৰধান গােট দুটা হৈছে লাক্ষা দ্বীপপুঞ্জ আৰু আন্দামান নিকোবৰ দ্বীপপুঞ্জ ।
প্রশ্ন ৫। ভাৰতৰ জলবায়ুবােৰৰ বৈশিষ্ট্যবােৰ চমুকৈ লিখা ।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ ভিন্ন অঞ্চলত ভিন্ন প্ৰকাৰৰ জলবায়ু অনুভূত হয় । জলবায়ুৰ প্রধান উপাদানসমূহ যেনে — উত্তাপ , বায়ুৰ চাপ , বতাহ আৰু আর্দ্রতা আদি ঠাই ভেদে বেলেগ বেলেগ । তাৰােপৰি ভাৰতৰ জলবায়ুৰ ভিন্নতা নির্ভৰ কৰে — দেশখনৰ বিশালতা , বিভিন্ন ভূ – প্রকৃতি , উচ্চতাৰ পার্থক্য , সাগৰৰ পৰা দূৰত্ব , বিষুৱৰ পৰা দূৰত্ব আৰু মৌচুমী বায়ুৰ ওপৰত ।
ভাৰতৰ প্রায় সােমাজেদি পাৰ হােৱা কর্কটক্রান্তি ৰেখাই দেশখনক উত্তৰ আৰু দক্ষিণ অংশত ভাগ কৰিছে আৰু ইয়াৰ উত্তৰ অংশটো পৰিছে । সমমণ্ডলত আৰু দক্ষিণ অংশটো গ্রীষ্ম মণ্ডলত পৰিছে । সেই বাবে দক্ষিণ ভাৰতত অধিক গৰম অনুভূত হয় । তাৰােপৰি ভাৰতৰ ভিন্ন ভূ – প্রকৃতিয়ে ঠাইবােৰৰ মাজত উচ্চতাৰ তাৰতম্য আনিছে আৰু ইয়ে জলবায়ুত প্ৰভাৱ পেলাইছে । একে অক্ষাংশত অৱস্থিত যদিও উচ্চতাৰ তাৰতম্যৰ বাবে ঠাইবােৰত উত্তাপ , বায়ুৰ চাপ , বৰষুণৰ পৰিমাণ , আর্দ্রতাৰ পৰিমাণ কম বেছি হয় আৰু সেইবাবে জলবায়ুও ভিন্ন হয় । অর্থাৎ ভাৰতত জলবায়ু ভিন্ন বৈশিষ্ট্যপূর্ণ ।
প্রশ্ন ৬। মৌচুমী বায়ুৱে ভাৰতৰ জলবায়ুৰ ওপৰত কিদৰে প্ৰভাৱ পেলায় ব্যাখ্যা কৰা ।
উত্তৰঃ মৌচুমী বায়ুৱে ভাৰতৰ জলবায়ুৰ ওপৰত বিশেষ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে । ভাৰতৰ বছৰৰ ভিন্ন ঋতুত প্ৰধানকৈ গ্রীষ্ম আৰু শীতকালত মৌচুমী বায়ু প্রবাহিত হয় । গ্রীষ্মকালত দক্ষিণ – পশ্চিম মৌচুমী বতাহ বলে আক শীতকালত উত্তৰ – পূৱ মৌচুমী বতাহ বলে দক্ষিণ – পশ্চিম মৌচুমী বতাহে আৰৱ সাগৰৰ পৰা যথেষ্ট পৰিমাণে জলীয় বাষ্প কঢ়িয়াই আনে আৰু ই পশ্চিম ঘাট পর্বত বাধাপ্রাপ্ত হয় । তেতিয়া এই বায়ু ওপৰলৈ উঠি শীতল হয় আৰু বৰষুণ আকাৰে মাটিত পৰে । আকৌ এই বায়ুৰে মান এটি অংশ পশ্চিমঘাট পর্বতৰ ওপৰেদি প্ৰৱাহিত হৈ বংগােপসাগৰৰ পিনে আগবাঢ়ে । বংগােপসাগৰৰ ওপৰেদি প্রবাহিত হওতে পুনৰ অধিক জলীয় ভাপ আহৰণ কৰি এই বায়ু অসমৰ লগতে উত্তৰ – পূর্বাঞ্চলত সােমায় । এই বতাহে মেঘালয় মালভূমিত বাধাপ্রাপ্ত হৈ প্ৰচুৰ পৰিমাণে বৰষুণ দিয়ে । আকৌ উত্তৰ – পূৱ মৌচুমী বতাহ শীতকালত প্রবাহিত হয় । উত্তৰত অৱস্থিত হিমালয় পর্বতে এই চেঁচা বতাহ প্রবাহিত হােৱাত বাধা প্রদান কৰে আৰু ইয়াৰ ফলত ভাৰত প্রচণ্ড শীতৰ পৰা ৰক্ষা পৰে । এই বতাহৰ একাংশ হিমালয় পর্বত পাৰ হৈ ভাৰতত সোমায় যদিও স্থলভাগৰ পৰা প্ৰবাহিত হােৱা বাবে এই বতাহ শুকান হয় আৰু ইয়াৰ ফলত বৰষুণ নহয় । কিন্তু এই বতাহ বংগােপসাগৰৰ ওপৰেদি আগবাঢ়োতে কিছু পৰিমাণে জলীয় বাষ্প আহৰণ কৰে আৰু এই বতাহ পূর্বঘাট পর্বতত খুন্দা খােৱাৰ ফলত ভাৰতৰ পূৱ উপকূলত কিছু পৰিমাণে বৰষুণ হয় । এনেদৰে মৌচুমী বায়ুৱে ভাৰতৰ জলবায়ুক প্ৰভাৱান্বিত কৰে ।
প্রশ্ন ৭। কি কি প্ৰকাৰৰ উদ্ভিদ ভাৰতবৰ্ষত পােৱা যায় ? চিত্র আঁকি উল্লেখ কৰা ।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত প্ৰধানকৈ ছয় প্রকাৰৰ উদ্ভিদ পােৱা যায় ৷ সেইবােৰ হৈছে—
( ক ) চিৰসেউজীয়া উদ্ভিদ ।
( খ ) মৌচুমীয় উদ্ভিদ ।
( গ ) কাঁইটীয়া মৰু উদ্ভিদ ।
( ঘ ) তৃণজাতীয় উদ্ভিদ ।
( ঙ ) ব – দ্বীপীয় উদ্ভিদ ( মেনগ্ৰ’ভ ) । আৰু
( চ ) পার্বত্য উদ্ভিদ ।
তলৰ চিত্ৰত ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ উদ্ভিদ দেখুওৱা হ’ল—
প্রশ্ন ৮। ভাৰতত পােৱা উদ্ভিদৰ প্ৰকাৰবােৰ আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত -পােৱা ভিন্ন প্ৰকাৰৰ উদ্ভিদৰ বিষয়ে তলত আলােচনা কৰা হ’ল ।
( ক ) চিৰসেউজীয়া উদ্ভিদ :- চিৰসেউজীয়া উদ্ভিদ
দেখা পােৱা অঞ্চলবােৰৰ বার্ষিক বৰষুণৰ পৰিমাণ ২০০ ছেণ্টিমিটাৰতকৈ অধিক হয় আৰু গড় উত্তাপ ২৫° ছেলচিয়াচৰ পৰা ২৭° ছেলচিয়াচৰ ভিতৰত থাকে । চিৰসেউজীয়া উদ্ভিদবােৰ সাধাৰণতে ওখ প্ৰকৃতিৰ হয় আৰু এই গছবােৰ ৪৫ মিটাৰ পর্যন্ত ওখ হয় । বছৰৰ কোনাে ঋতুতে এই উদ্ভিদৰ পাত নসৰে । পশ্চিমঘাট পর্বতৰ পশ্চিম ঢাল, অৰুণাচল হিমালয়ৰ নামনি ভাগ , উজনি অসম আদি অঞ্চলত চিৰসেউজীয়া উদ্ভিদ পৰিলক্ষিত হয় ।
( খ ) মৌচুমীয় উদ্ভিদ :- মৌচুমীয় উদ্ভিদ পােৱা অঞ্চলবােৰৰ বার্ষিক বৰষুণৰ পৰিমাণ ১০০ পৰা ২০০ ছেণ্টিমিটাৰ ভিতৰত থাকে আৰু গড় উত্তাপ ২৭° ছেলছিয়াচ হয় । মৌচুমীয় উদ্ভিদ মৌচুমী ঋতুত হােৱা বৰষুণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল । শীতকালত এই গছবিলাকৰ পাত সৰে । মৌচুমী অৰণ্যৰ প্রধান উদ্ভিদ হৈছে — শাল , চেওন , চিৰিচ , শিশু , চন্দন , অর্জুন আদিৰ লগতে ভিন্ন প্রজাতিৰ বাঁহ আদি । মৌচুমীয় উদ্ভিদ পােৱা কেইটামান অঞ্চল হৈছে অসম , পশ্চিমবংগ , বিহাৰ , উত্তৰপ্ৰদেশ, তামিলনাড়ু আদিৰ লগতে পূর্বঘাট পর্বত , পশ্চিমঘাট পর্বত আৰু দাক্ষিণাত্য মালভূমিৰ পূৱ অংশ ।
( গ ) কাইটীয়া মৰু উদ্ভিদ :- কাইটীয়া মৰু উদ্ভিদ
পােৱা অঞ্চলবােৰত বছৰি বৰষুণৰ পৰিমাণ ৫০ ছেণ্টিমিটাৰতকৈ কম হয় । মৰু অঞ্চলত উত্তাপ অধিক আৰু পানীৰ অভাৱৰ বাবে গছৰ পাতবিলাক বহল নহৈ গোটা আৰু কাইটীয়া হয় । মৰু অঞ্চলৰ প্ৰধান উদ্ভিদ হৈছে — একাচিয়া , বিভিন্ন প্রকাৰ কেকটাছ , খেজুৰ , বগৰী আদি । এই উদ্ভিদ প্রধানকৈ ৰাজস্থানৰ পশ্চিমাংশৰ থৰ মৰুভূমি , পঞ্জাৰ দক্ষিণ – পশ্চিম অঞ্চলত দেখা যায় ।
( ঘ ) তৃণজাতীয় উদ্ভিদ পােৱা অঞ্চলৰবাৰত বার্ষিক বৰষুণৰ পৰিমাণ ৫০ পৰা ১০০ ছেণ্টিমিটাৰৰ ভিতৰত থাকে । তৃণজাতীয় উদ্ভিদৰ ভিতৰত প্রধান হৈছে চাপৰ জোপােহা গছ , ঘাঁহ , সৰু কাঁইটীয়া গছ আদি । এই উদ্ভিদ প্রধানকৈ উত্তৰ ভাৰতৰ পঞ্জাৱ, অন্ধ্রপ্রদেশ , কটক , মহাৰাষ্ট্ৰৰ কিছু অংশত দেখা যায় । এই জাতীয় উদ্ভিদৰ অন্তৰ্গত হৈছে — ঘাঁহ , নল , খাগৰি , ইকৰা আদি ।
( ঙ ) ব – দ্বীপীয় উদ্ভিদ :- ব – দ্বীপীয় উদ্ভিদ প্রধানকে সাগৰৰ পাৰৰ ব – দ্বীপ অঞ্চলত দেখা যায় । এই উদ্ভিদৰ ভিতৰত প্ৰধান হৈছে সুন্দৰী , তাল , নাৰিকল । ব – দ্বীপীয় উদ্ভিদ প্রধানকৈ কচ্ছ উপসাগৰৰ উপকূল অঞ্চল , গংগা – ব্রহ্মপুত্ৰৰ ব – দ্বীপ , মহানদী , গােদাবৰী , কৃষা , কাবেৰী আদি নৈৰ ব – দ্বীপ অঞ্চলত পােৱা যায় । সাগৰৰ জোৱাৰৰ ফলত হােৱা গেছৰ লগতে নদীয়ে জমা কৰা পলসুৱা মাটিত এই উদ্ভিদ জন্মে ।
( ঙ ) পার্বত্য উদ্ভিদ :- পার্বত্য অঞ্চলৰ ভিন ভিন উচ্চতাত ভিন্ন প্রজাতিৰ উদ্ভিদ পােৱা যায় । উচ্চতা আৰু পর্বত – পাহাৰৰ ঢল অনুসৰি বৰষুণ , উত্তাপ আৰু মাটিৰ গুণাগুণৰ প্ৰভেদ হয় । এইবােৰ কাৰণতে পার্বত্য তাঞ্চলৰ উচ্চতাৰ তাৰতম্য অনুসৰি উদ্ভিদৰ প্ৰকাৰ ভিন্ন হয় ।
প্রশ্ন ৯। ভাৰত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ বিষয়ে এটি টোকা লিখা ।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষ পৃথিৱীৰ ভিতৰতে দ্বিতীয় জনবহুল দেশ । ভাৰতবৰ্ষৰ জনসংখ্যা দ্রুতগতিত বৃদ্ধি পাই আছে । ১৯০১ চনৰ এক তথ্যমতে ভাৰতৰ জনসংখ্যা আছিল ২৩৮৪ কোটি । কিন্তু ২০০১ চনৰ লােকপিয়ল মতে ভাৰতবৰ্ষৰ জনসংখ্যা হৈছে ১০২.৭০ কোটি । সম্প্রতি ভাৰতৰ মুঠ জনসংখ্যা পৃথিৱীৰ জনসংখ্যাৰ ১৬ শতাংশ । ১৯০১ চনৰ পৰা ২০০১ চনৰ ভিতৰত ভাৰতৰ জনসংখ্যা প্রায় চাৰিগুণতকৈও অধিক বৃদ্ধি পাইছে । ভাবতবৰ্ষত জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ প্ৰধান কাৰণ হৈছে উচ্চ জন্মৰ হাৰ , মৃত্যুৰ নিম্ন হাৰ আৰু প্ৰব্ৰজন । জন্মৰ হাৰ মৃত্যুৰ হাৰতকৈ অধিক হােৱা বাবে ভাৰতবৰ্ষৰ জনসংখ্যা দ্রুত গতিত বৃদ্ধি পাইছে ।
জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ হাৰ অধিক হােৱা বাবে ভাৰতবৰ্ষত সাম্প্রতিক সময়ত খাদ্য সমস্যা , বাসগৃহৰ সমস্যা , কৃষি ভূমিৰ সমস্যা , শিক্ষাৰ সমস্যা , কর্মসংস্থাপন তথা নিবনুৱা সমস্যাৰ দৰে কিছুমান ভয়াবহ সমস্যাৰ সৃষ্টি হৈছে । বর্ধিত জনসংখ্যাৰ বাবে আজি ভাৰতৰ অর্থনৈতিক প্রগতি বাধাগ্রস্ত হৈছে । তলৰ তালিকাত যােৱা ১০০ বছৰৰ অর্থাৎ ( ১৯০১ ৰ পৰা ২০০১ ) লৈকে ভাৰতবৰ্ষৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধি ধাৰা দেখুওৱা হ’ল । প্ৰতিটো দশকতে জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ পৰিমাণ ক্রমান্বয়ে উর্ধ্বগামী হােৱা দেখা গৈছে । ভাৰতৰ জনসংখ্যা বৃদ্ধি ( ১৯০১–২০০১ )
প্রশ্ন ১০। জনসংখ্যাৰ বিতৰণ ভাৰতৰ সকলাে ঠাইতে কিয় সমান নহয় — ব্যাখ্যা কৰা ।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ জনসংখ্যাৰ বিতৰণ দেশখনৰ সকলাে ঠাইতে সমান নহয় । ইয়াৰ বহুতাে কাৰণ আছে । সাধাৰণতে যিবােৰ ঠাইৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ অনুকূল নহয় অথবা অর্থনৈতিক আৰু যাতায়ত – যােগাযােগ তথা পৰিবহণ ব্যৱস্থা উন্নত নহয় সেইবােৰ অঞ্চলত সাধাৰণতে জনবসতি পাতল হয় । আনহাতে যিবােৰ ঠাইৰ প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ অনুকূল , যােগাযােগ ব্যৱস্থা উন্নত , অর্থনৈতিক দিশত আগবঢ়া , ব্যৱসায় বাণিজ্যৰ উপযুক্ত সুবিধা আছে , কৃষিভূমি সাৰুৱা , উদ্যোগ প্রতিষ্ঠানৰ সা – সুবিধা আছে তেনেবােৰ ঠাইৰ জনবসতি ঘন হয় । তাৰােপৰি পার্বত্য অঞ্চলৰ জলবায়ুৰ ভিন্নতা , বাটপথ , শিক্ষানুষ্ঠান , চিকিৎসালয় আদিৰ বিশেষ সুবিধা নাথাকে তেনেবােৰ ঠাইৰ জনবসতি সেৰেঙা হয় । সাধাৰণতে সমতল ভূমি অঞ্চল , নদ – নদী উপকূল তথা উপত্যকা অঞ্চল আদিত অধিক পৰিমাণে মানুহ বসবাস কৰে । সেয়ে আমি ক’ব পাৰাে জনসংখ্যাৰ বিতৰণৰ ঠাই বিশেষে তাৰতম্য ঘটে । দেশখনৰ নগৰ – চহৰ অঞ্চলত অধিক পৰিমাণে জনসংখ্যা বসবাস কৰে আৰু গ্ৰাম্য অঞ্চলত চহৰৰ তুলনাত কম পৰিমাণৰ লােকে বসবাস কৰে । যাতায়ত , শিল্প উদ্যোগ , ব্যৱসায় বাণিজ্যৰ সুবিধা থকা অঞ্চলবােৰত জনবসতি বেছি , আনহাতে কোনাে বিশেষ সা – সুবিধা নথকা অঞ্চলৰ জনবসতি সেৰেঙা হয় ।
প্রশ্ন ১১। ভাৰতৰ জনসংখ্যা ঘনত্ব কিদৰে ভিন ভিন হৈছে আলােচনা কৰা ।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ জনসংখ্যা ঘনত্ব সকলাে ঠাইতে সমান নহয় । ঘন জনবসতিপূর্ণ ঠাই বা অঞ্চলবােৰত জনসংখ্যা ঘনত্ব অধিক । আনহাতে পাতল বা সেৰেঙা জনবসতি থকা অঞ্চলত জনসংখ্যা ঘনত্ব কম হয় । কোনাে এখন দেশৰ জনসংখ্যা ঘনত্ব অঞ্চলভেদে ভিন্ন হয় । জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব ভিন্ন হােৱাৰ বহুতাে কাৰক আছে , তাৰ ভিতৰত উল্লেখযােগ্য । হৈছে — প্রাকৃতিক পৰিৱেশ , ভূ – প্রকৃতি , জলবায়ু , কর্ম সংস্থাপনৰ সুবিধা , শিক্ষা , স্বাস্থ্য আৰু অন্যান্য সা – সুবিধাৰ লগতে অর্থনৈতিক বিকাশ অন্যতম ।
সাধাৰণতে যিবােৰ অঞ্চলত কৃষিকাৰ্যৰ পর্যাপ্ত সুবিধা আছে , বাটপথ – যােগাযােগ আৰু পৰিবহণ ব্যৱস্থা উন্নত , শিল্প উদ্যোগ প্রতিষ্ঠান স্থাপনৰ সা – সুবিধা আছে তেনেবােৰ অঞ্চলত জনসংখ্যা ঘনত্ব অধিক । আনহাতে যিবােৰ অঞ্চলত বুনিয়াদী সা – সুবিধাৰ অভাৱ , বাটপথ আৰু পৰিবহণ ব্যৱস্থা অনুন্নত , জলবায়ু বসবাসৰ অনুপযােগী , তেনেবােৰ ঠাইত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব পাতল হয় । নদী – উপত্যকা অঞ্চলৰ ভূমিভাগ সাৰুৱা , অধিকাংশ লােক কৃষিকার্যত নিয়ােজিত আৰু জীৱন নির্বাহ সুবিধাজনক , তেনেবােৰ অঞ্চলৰ জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব অধিক । এনেদৰে বিভিন্ন কাৰণত ভাৰতৰ জনসংখ্যা ঘনত্বৰ ঠাই বিশেষে তাৰতম্য হােৱা দেখা যায় ।
| Sl. No. | সূচী-পত্ৰ |
| প্রথম খণ্ড | প্রাকৃতিক ভূগােল |
| Chapter 1 | ভূ – প্রাকৃতিক প্রক্রিয়া |
| দ্বিতীয় খণ্ড | পাৰিৱেশিক ভূগােল |
| Chapter 2 | পৰিৱেশ আৰু পৰিৱেশিক ভূগােলৰ ধাৰণা |
| তৃতীয় খণ্ড | আঞ্চলিক ভূগােল |
| Chapter 3 | অঞ্চল বা আঞ্চলিক ভূগােলৰ ধাৰণা |
| Chapter 4 | আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্রৰ আঞ্চলিক ভূগােল |
| Chapter 5 | জাপানৰ আঞ্চলিক ভূগােল |
| Chapter 6 | ভাৰতবৰ্ষৰ আঞ্চলিক ভূগােল |
| চতুর্থ খণ্ড | প্রাকৃতিক ভূগােল |
| Chapter 7 | ভূগােলৰ ব্যৱহাৰিক কার্যাৱলী |
প্রশ্ন ১২। ভাৰতৰ নগৰীয়া জনসংখ্যাৰ এটি চমু আভাষ দিয়া আৰু লগতে কেইখনমান প্রধান চহৰৰ নগৰীয়া জনসংখ্যা বৃদ্ধিৰ তথ্য দাঙি ধৰা ।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ নগৰ অঞ্চলবােৰত জনবসতি অধিক হােৱা দেখা যায় । নগৰ – চহৰ অঞ্চলত সুচল যাতায়ত ব্যৱস্থা , উদ্যোগিক উন্নয়ন আৰু নগৰীকৰণৰ ফলত জনসাধাৰণে অধিক সুবিধা লাভ কৰিব পাৰে , সেইবাবে নগৰ অঞ্চলত জনবসতি অতি ঘন হয় । ১৯৯১ চনত ভাৰতৰ নগৰীয়া জনসংখ্যা আছিল মুঠ জনসংখ্যাৰ ২৫.৭ শতাংশ । ভাৰতৰ নগৰীয়া জনসংখ্যাৰ পৰিমাণ দিনক দিনে বৃদ্ধি পাইছে আৰু ইয়াৰ ফলত বহুতাে নগৰ অঞ্চলৰ সৃষ্টি হৈছে । যােৱা ১৯৮১ চনত ভাৰতৰ নগৰ চহৰৰ সংখ্যা আছিল ৩২৪৪ খন আৰু ই বৃদ্ধি পাই ১৯৯১ চনত ৩৭৬৮ খন হয় । অর্থাৎ দহ বছৰৰ ভিতৰত ভাৰতত প্রায় পাঁচশখন নতুন নগৰ সৃষ্টি হৈছে । এই নতুন নগৰসমূহৰ সৃষ্টিৰ প্ৰধান কাৰণ হৈছে — উদ্যোগিক বিকাশ তথা কর্ম সংস্থাপনৰ স – সুবিধা , চহৰ অঞ্চলত থকা শিক্ষা তথা স্বাস্থ্যৰ সা – সুবিধাৰ লগতে গ্রাম অঞ্চলত থকা বিভিন্ন অসুবিধাসমূহ । গ্রাম্য অঞ্চলত জীৱন নির্বাহ পদ্ধতি অতি কষ্টকৰ হােৱা হেতুকে অধিক হাৰত জনসংখ্যা চহৰ নগৰলৈ প্ৰব্ৰজন হৈছে । ভাৰতবৰ্ষৰ এক নিযুত বা তাতকৈ অধিক জনসংখ্যা থকা চহৰৰ সংখ্যা হৈছে ২৩ খন । ভাৰতবৰ্ষৰ অতি জনবহুল মহানগৰীকেইখন হৈছে মুম্বাই, কলিকতা , দিল্লী আৰু চেন্নাই । তলৰ তালিকাত জনসংখ্যাৰ হিচাপত ভাৰতৰ প্ৰথম দহখন মহানগৰীৰ নাম আৰু সেইবােৰত থকা জনসংখ্যাৰ পৰিমাণ উল্লেখ কৰা হ’ল—
জনসংখ্যাৰ ভিত্তিত ভাৰতৰ ভিতৰত সৰ্ববৃহৎ চহৰ হৈছে মুম্বাই । মুম্বাইৰ পাছতে স্থান লাভ কৰিছে কলিকতা , দিল্লী আৰু চেন্নাই । ২০০১ চনৰ লােকপিয়ল মতে ভাৰতৰ সকলাে ৰাজ্যৰ ভিতৰত দিল্লীত জনংখ্যাৰ ঘনত্ব অধিক আৰু অৰুণাচল প্রদেশত জনসংখ্যাৰ ঘনত্ব সর্বনিম্ন । দিল্লীত প্রতি বর্গ কিল’মিটাৰত গড়ে ৬৩৫২ জন লােক বসবাস কৰে আৰু তাৰ বিপৰীতে অৰুণাচল প্রদেশত প্রতি বর্গ কিল’মিটাৰত গড়ে ১৩ জন লোক বসবাস কৰে ।
See Next Page No Below…
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
