Rise of the Modern West – II Unit 4 জ্ঞানৰ বিকাশ, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Rise of the Modern West – II Unit 4 জ্ঞানৰ বিকাশ Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Rise of the Modern West – II Unit 4 জ্ঞানৰ বিকাশ Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Rise of the Modern West – II Unit 4 জ্ঞানৰ বিকাশ
Rise of the Modern West – II Unit 4 জ্ঞানৰ বিকাশ Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Rise of the Modern West – II Unit 4 জ্ঞানৰ বিকাশ provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Development of Enlightenment
HISTORY
RISE OF THE MODERN WEST – II
আধুনিক পশ্চিমৰ উত্থান – II
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
1. জ্ঞানৰ তিনিটা মুখ্য ধাৰণা কি আছিল? (What were the three major ideas of the Enlightenment?)
উত্তৰঃ অষ্টাদশ শতিকাৰ এক বৌদ্ধিক আন্দোলন যাৰ তিনিটা কেন্দ্ৰীয় ধাৰণা আছিল যুক্তি, বৈজ্ঞানিক পদ্ধতি আৰু প্ৰগতিৰ ব্যৱহাৰ। জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলে বিশ্বাস কৰিছিল যে তেওঁলোকে উন্নত সমাজ আৰু উন্নত মানুহ সৃষ্টি কৰাত সহায় কৰিব পাৰে ৷
2. কেতিয়াৰ পৰা জ্ঞানৰ ধাৰণা আৰম্ভ হৈছিল? (From when the concept of Enlightenment has started?)
উত্তৰঃ জ্ঞানৰ শিপা সাধাৰণতে ১৬৮০ৰ দশকৰ ইংলেণ্ডত পোৱা যায়, য’ত তিনি বছৰৰ ভিতৰত আইজাক নিউটনে “প্রিন্সিপিয়া মেথমেটিকা” (“Principia Mathematica”) (১৬৮৬) আৰু জন লকে তেওঁৰ “মানৱ বুজাবুজি সম্পৰ্কীয় প্রবন্ধ” (Essay Concerning Human Understanding) (১৬৮৯) প্ৰকাশ কৰিছিল ।
3. জ্ঞান লাভৰ মুখ্য ধাৰণাবোৰ কি কি? (What are the main ideas of Enlightenment?)
উত্তৰঃ জ্ঞান লাভৰ আন্দোলন অষ্টাদশ শতিকাত ইউৰোপত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰা এক দার্শনিক আন্দোলন। এইটো, এই ধাৰণাটোৰ ওপৰত কেন্দ্ৰত আছিল যে যুক্তি হৈছে কৰ্তৃত্ব
আৰু বৈধতাৰ প্ৰাথমিক উৎস আৰু স্বাধীনতা, স্বগতি, সহিষ্ণুতা, ভ্রাতৃত্ব, সাংবিধানিক চৰকাৰ আৰু গীর্জা আৰু ৰাজ্যৰ পৃথকীকৰণৰ দৰে আদৰ্শৰ পোষকতা কৰিছিল।
4. আমেৰিকান জ্ঞানৰ চিন্তাধাৰাক বিৰাম দিবলৈ জ্ঞানৰ ছয়টা মুখ্য ধাৰণা কি আছিল? (What are six main ideas of Enlightenment to punctuate American Enlightenment thinking?
উত্তৰঃ দেৱতাবাদ, উদাৰবাদ, গণতান্ত্রিকতা, ৰক্ষণশীলতা, সহনশীলতা আৰু বৈজ্ঞানিক প্রগতি।
5. কেইজনমান জ্ঞানী চিন্তাবিদ নাম উল্লেখ কৰা। (Mention the name of some Enlightenment thinkers?)
উত্তৰঃ জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলৰ ভিতৰত জন ল’ক, চাৰ্লচ মণ্টেচকিউ আৰু ৰুছোৰ নাম বিশেষভাৱে উল্লেখযোগ্য।
6. জ্ঞানৰ মূলমন্ত্ৰ কি? (What is the motto of Enlightenment?)
উত্তৰঃ নিজৰ জ্ঞানৰ বুজাবুজি ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ সাহস কৰাটোৱেই হৈছে জ্ঞানৰ মূলমন্ত্র।
7. জ্ঞানে কেনেকৈ পৃথিৱীখন সলনি কৰিলে? (How did the Enlightenment changed the world?)
উত্তৰঃ জ্ঞানে গীৰ্জাৰ অত্যাধিকতা দখলৰ সৈতে যুঁজিবলৈ, বিজ্ঞানক জ্ঞানৰ উৎস হিচাপে প্রতিষ্ঠা কৰাত আৰু অত্যাচাৰৰ বিৰুদ্ধে মানৱ অধিকাৰ ৰক্ষা কৰাত সহায় কৰিছিল। ই আমাক আধুনিক স্কুলীয়া শিক্ষা, ঔষধ, গণৰাজ্য, প্ৰতিনিধিত্বমূলক গণতন্ত্ৰ আৰু বহুতো প্ৰদান কৰিছিল।
8. জ্ঞানৰ কোনটো প্ৰভাৱ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ? (Which impact of the Enlightenment is most important?)
উত্তৰঃ জ্ঞানে ব্যক্তিজনৰ যুক্তি শক্তিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছিল । ১৫০০ শতিকাত ইউৰোপত সংঘটিত হোৱা বৈজ্ঞানিক বিপ্লৱত বিজ্ঞানীসকলে ভৌতিক পৃথিৱীৰ বিষয়ে জানিবলৈ যুক্তি, পর্যবেক্ষণ আৰু পৰীক্ষা-নিৰীক্ষাত সহায় হৈছিল।
9. জ্ঞানে ধৰ্মক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰিছিল? (How did the Enlightenment influence religion?)
উত্তৰঃ জ্ঞানে ধৰ্মৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল। বহুতো খ্ৰীষ্টানে খ্ৰীষ্টান ধৰ্মৰ বিশ্বাসৰ সৈতে সামঞ্জস্য ৰাখি পৃথিৱীৰ আলোকিত দৃষ্টিভংগী বিচাৰি পাইছিল আৰু এই যুক্তিসংগত চিন্তাধাৰাক ঈশ্বৰৰ অস্তিত্ব আৰু পৰোপকাৰৰ প্ৰতি সমর্থন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিছিল। অৱশ্যে, জ্ঞানে আন প্রটেষ্টান্টসকলক এক বেলেগ দিশত লৈ গৈছিল।
10. জ্ঞানে পশ্চিমীয়া সমাজক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰিছিল? (How did Enlightenment affect western society?)
উত্তৰঃগণতান্ত্রিক মূল্যবোধ আৰু প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া আৰু আধুনিক উদাৰ গণতন্ত্ৰ সৃষ্টিৰ ক্ষেত্ৰত জ্ঞানে পশ্চিমলৈ ৰাজনৈতিক আধুনিকীকৰণ কঢ়িয়াই আনিছিল। জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলে সংগঠিত ধৰ্মৰ ৰাজনৈতিক শক্তি হ্ৰাস কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা আন এক অসহিষ্ণু ধৰ্মীয় যুদ্ধৰ যুগ প্ৰতিহত কৰিব বিচাৰিছিল।
11. কেতিয়া আৰু ক’ত জ্ঞান লাভ কৰা হৈছিল? (When and where did the Enlightenment take place?)
উত্তৰঃ বুৰঞ্জীবিদসকলে সপ্তদশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে আৰু অষ্টাদশ শতিকাৰ ভিতৰত ইউৰোপত অধিক বিস্তৃতভাৱে ১৬৪৪ চনত গৌৰৱময় বিপ্লৱ আৰু ফৰাচী বিপ্লৱৰ পৰা জ্ঞান লাভ কৰিছিল। ই ইউৰোপৰ বৌদ্ধিক ইতিহাসৰ এক পৰ্যায় আৰু লগতে সংস্কাৰৰ কাৰ্যসূচীক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
12. আধুনিক গণতন্ত্ৰৰ বিকাশত জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলে কেনেকৈ অৰিহণা যোগাইছিল? (How did Enlightenment thinkers contribute to the development of modern democracy?)
উত্তৰঃ জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলে আধুনিক গণতন্ত্ৰৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছিল। মণ্টেচকিউৰ চৰকাৰৰ তিনিটা শাখাই আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ সংবিধান প্ৰস্তুত কৰাত সহায় কৰিছিল। ভল্টেয়াৰৰ সাহিত্যই বাক স্বাধীনতাৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰাত সহায় কৰিছিল। মণ্টেচকিউৱে পৰৱৰ্তী সময়ত দ্য স্পিৰিট অব ল’জ লিখিবলৈ সমগ্ৰ বিশ্বৰ চৰকাৰসমূহ অধ্যয়ন কৰিছিল।
13. জ্ঞানী হোৱাৰ অৰ্থ কি? (What means Enlightened?)
উত্তৰঃ অজ্ঞতা আৰু ভুল তথ্যৰ পৰা মুক্ত হৈ আলোকিত হোৱা লোক।
14. জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীতা ক’ৰ পৰা আহে? (Where does enlightened despotism come from?)
উত্তৰঃজ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী, যাক জ্ঞানযুক্ত এবছলুটিজম বুলিও কোৱা হয়, জ্ঞানৰ ৰাজনৈতিক আদৰ্শৰ ফলত হোৱা প্ৰথম ধাৰণাবোৰৰ ভিতৰত আছিল। এই ধাৰণাটো ১৮৪৭ চনত জার্মান বুৰঞ্জীবিদ উইলহেল্ম বোচাৰে আনুষ্ঠানিকভাৱে বৰ্ণনা কৰিছিল বুলি পণ্ডিতসকলৰ মাজত বিতৰ্কিত হৈ আছে।
15. ইউৰোপৰ কোন কেইগৰাকী ব্যক্তিক জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী বুলি জনা গৈছিল? (Who were known as Enlightened despots of Europe?)
উত্তৰঃ ফ্ৰেডৰিক দ্য গ্রেট অৱ প্রুছিয়া, কেথেৰিন দ্য গ্রেট অৱ বাছিয়া আৰু অষ্ট্ৰিয়াৰ যোচেফ দ্বিতীয়ক “জ্ঞানী স্বেচ্ছাচাৰী” বুলি গণ্য কৰা হৈছিল। ইয়াৰ ভিতৰত কিছুমান বিশ্ববিদ্যালয় আৰু বৈজ্ঞানিক সমাজ প্রতিষ্ঠা কৰিছিল, ধৰ্মীয় সংস্কাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল আৰু অত্যাচাৰ আৰু মৃত্যুদণ্ডৰ সমাপ্তি ঘটাইছিল।
16. আটাইতকৈ জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী কোন আছিল? (Who were the most Enlightened despot?)
উত্তৰঃ আটাইতকৈ বিশিষ্ট জ্ঞানী স্বেচ্ছাচাৰীবোৰৰ ভিতৰত আছিল ফ্ৰেডৰিক দ্বিতীয় (মহান), পিটাৰ প্ৰথম (মহান), কেথেৰিন দ্বিতীয় (মহান), মাৰিয়া থেৰেছা, যোচেফ দ্বিতীয় আৰু লিওপোল্ড দ্বিতীয়।
17. কিছুমান ইউৰোপীয় ৰজাক কিয় জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী বুলি কোৱা হৈছিল?(Why were some European kings called Enlightened despots?)
উত্তৰঃ জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীসকল আছিল ৰাজতন্ত্র যিসকলে তেওঁলোকে শাসন কৰাৰ ধৰণে নিজকে বিপৰীত কৰাৰ পৰা পৃথক কৰিছিল। তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ প্ৰজাসকলৰ কল্যাণৰ বাবে শাসন কৰাৰ দাবী কৰিছিল। জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীসকলে বিশ্বাস কৰিছিল যে তেওঁলোকৰ জন্মৰ লগে লগে তেওঁলোক শাসক হ’ব।
18. দাসত্ব প্রথা বিলুপ্ত কৰা একমাত্র জ্ঞানী ৰাজকীয় ব্যক্তি গৰাকী কোন আছিল? (Who was the only Enlightened monarch to abolish serfdom?)
উত্তৰঃ সেনাৰ পুনর্গঠনে ইউৰোপত যোচেফৰ স্থিতি সুৰক্ষিত কৰিছিল। তেওঁ দাসত্ব প্রথা বিলুপ্তির নির্দেশ দিছিল। সহনশীলতাৰ আদেশৰ দ্বাৰা তেওঁ আইনৰ আগত ধর্মীয় সমতা প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল আৰু লগতে সংবাদ মাধ্যমক স্বাধীনতা প্ৰদান কৰিছিল ।
19. এজন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী ব্যক্তিৰ বিশেষত্ববোৰ কি? (What are the characteristics of an enlightened despot?)
উত্তৰঃ এজন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী ব্যক্তিৰ বিশেষত্ববোৰ হ’ল এনেধৰণৰ –
(ক) তেওঁলোকে কেন্দ্ৰীভূত চৰকাৰৰ জৰিয়তে তেওঁলোকৰ পৰম ক্ষমতা বজাই ৰাখিছিল যিয়ে তেওঁলোকৰ নীতি ৰূপায়ন কৰিছিল।
(খ) তেওঁলোকে জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদত নিযুক্তি দিছিল, উদাহৰণস্বৰূপে, ৰাজমন্ত্ৰী হিচাপে ৷
(গ) তেওঁলোকে শিক্ষা আৰু নতুন আইনৰ জৰিয়তে শান্তিপূর্ণভাৱে পৰিৱৰ্তন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
20. ৰাছিয়াত কোনে এজন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী হিচাপে শাসন কৰিছিল? (Who ruled Russia as an enlightened despot ? )
উত্তৰঃ কেথেৰিন দ্য গ্রেটে উৎসাহেৰে জ্ঞানৰ আদৰ্শক সমৰ্থন কৰিছিল আৰু এনেদৰে এজন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীৰ মৰ্যাদা অর্জন কৰিছিল, যদিও তেওঁৰ সংস্কাৰে তেওঁৰ কম সংখ্যক প্ৰজাক লাভান্বিত কৰিছিল আৰু ৰাছিয়াৰ দাসত্ব প্ৰথাৰ অত্যাচাৰী ব্যৱস্থা সলনি কৰা নাছিল ।
21. জ্ঞানে ৰাছিয়াক কেনেকৈ প্ৰভাৱিত কৰিছিল? (How did the enlightenment affect Russia?)
উত্তৰঃ ৰাছিয়াত জ্ঞানৰ প্ৰভাৱ সাধাৰণতে দৰ্শনৰ ধাৰণাসমূহৰ অভ্যর্থনা আৰু বাসস্থানৰ ক্ষেত্ৰত বৰ্ণনা কৰা হয় । এই ধাৰণাবোৰে সংস্কৃতি আৰু চৰকাৰৰ প্ৰতি নতুন বৈজ্ঞানিক আৰু ধৰ্মনিৰপেক্ষ দৃষ্টিভংগী কঢ়িয়াই আনিছিল যিয়ে ৰাছিয়াৰ আধুনিক বৌদ্ধিক আৰু ৰাজনৈতিক সংস্কৃতিৰ ভেটি স্থাপন কৰিছিল ।
22. কেথেৰিনক “কেথৰিন ডি গ্রেট” বুলি কিয় কোৱা হৈছিল? (Why was Catherine called the “Catherine de great”?)
উত্তৰঃ সম্ৰাজ্ঞী হিচাপে কেথেৰিনে ৰাছিয়াক পশ্চিমীয়া কৰি তুলিছিল । তেওঁ তেওঁৰ দেশক ইউৰোপৰ ৰাজনৈতিক আৰু সাংস্কৃতিক জীৱনত সম্পূৰ্ণ অংশ গ্ৰহণলৈ লৈ গৈছিল। তেওঁ কলাক উচ্চ শিখৰলৈ নিব বিচাৰিছিল আৰু ৰাছিয়ান আইন সংহিতা পুনৰ সংগঠিত কৰিছিল । তেওঁ ৰাছিয়াৰ অঞ্চলটো যথেষ্ট সম্প্ৰসাৰিত কৰিছিল ।
23. ছেইন্ট পিটাৰ্ছবাৰ্গে ৰাছিয়াক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰিছিল? (How did St. Petersburg effect Russia?)
উত্তৰঃ পিটাৰ দ্য গ্রেট নামৰ এজন ব্যক্তিয়ে তেওঁৰ দেশক পার্টিয়া, অটোমান সাম্রাজ্য আৰু চুইডেনৰ সৈতে ডাঙৰ সংঘৰ্ষৰ দ্বাৰা সন্মিলিত কৰিছিল। এই যুদ্ধবোৰত ৰাছিয়াৰ বিজয়ে পিটাৰৰ সাম্ৰাজ্যক যথেষ্ট সম্প্ৰসাৰিত কৰে আৰু চুইডেনৰ পৰাজয়ে ৰাছিয়াক বাল্টিক সাগৰলৈ পোনপটীয়া প্ৰৱেশ লাভ কৰাত সহায় কৰে ।
24. অস্ট্রিয়াত কোন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী আছিল? (Who was the enlightened despot in Austria?)
উত্তৰঃ অষ্ট্ৰিয়াত যোচেফ হেবছবাৰ্গ ৰাজতন্ত্ৰৰ একমাত্ৰ শাসক আছিল (১৭৮০-১৭১০) তেওঁ অস্ট্রিয়াক আদর্শ আলোকিত ৰাজ্যৰ ৰূপত পুনৰ নিৰ্মাণ কৰিবলৈ কেইবাটাও কঠোর সংস্কাৰৰ আইন প্ৰণয়ন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
25. প্ৰছিয়াৰ কোনজন শাসক এজন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী আছিল?(Which ruler of Prussia was the enlightened despot?)
উত্তৰঃ ফ্ৰেডৰিক দ্য গ্রেট গুছিয়াৰ জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী শাসক আছিল। তেওঁ গুছিয়াক অধিক দক্ষ এবংলুটিষ্ট ৰাজ্য হিচাপে তৈয়াৰ কৰিছিল। ফ্ৰেডৰিকৰ আইন সংহিতাৰ উদ্দেশ্য আছিল আইনৰ আগত তেওঁৰ লোকসকলক সমান কৰাৰ সলনি ৰাজ্যৰ প্ৰসাৰ বৃদ্ধি কৰা ।
চমু আৰু ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
1. জ্ঞানৰ যুগ বুলিলে কি বুজা? চমুকৈ আলোচনা কৰা। (What do you mean by “The Age of Enlightenment”? Briefly discuss.)
উত্তৰঃ জ্ঞানৰ যুগ যাক যুক্তিৰ যুগ বুলিও জনা যায় এক বৌদ্ধিক আৰু দার্শনিক আন্দোলন। এই আন্দোলনে সপ্তদশ আৰু অষ্টাদশ শতিকাত ইউৰোপৰ ধাৰণাসমূহৰ ওপৰত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছিল। জ্ঞানৰ ভিতৰত আছিল সুখৰ অন্বেষণ, মুক্তিৰ সাৰ্বভৌমত্ব আৰু জ্ঞানৰ প্রাথমিক উৎস আৰু উন্নত আদর্শ যেনে প্রগতি, সহনশীলতা, ভ্রাতৃত্ব, সাংবিধানিক শাসন আৰু গীর্জা আৰু ৰাজ্যৰ পৃথকীকৰণৰ ওপৰত কেন্দ্রীত বিভিন্ন ধাৰণা।
নৱজাগৰণ মানৱতাবাদ নামেৰে জনাজাত এক ইউৰোপীয় বৌদ্ধিক আৰু পাণ্ডিত্যপূৰ্ণ আন্দোলনৰ পৰা জ্ঞানৰ উদ্ভৱ হৈছিল আৰু ইয়াৰ আগতে বৈজ্ঞানিক বিপ্লৱ আৰু ফ্ৰান্সিছ বেকনৰ কামো অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। কিছুমানে বেন ডেকাৰ্টেছৰ ১৬৩৭ চনৰ কগিটোৰ দৰ্শন, এগো চামলৈ জ্ঞানৰ আৰম্ভণিৰ তাৰিখ দিয়ে। আনহাতে আন কিছুমানে আইজাক নিউটনৰ প্রিন্সিপিয়া মেথমেটিকা (১৬৮৭), প্রকাশক বৈজ্ঞানিক বিপ্লৱৰ সমাপ্তি আৰু জ্ঞানৰ আৰম্ভণি বুলি উল্লেখ কৰে। ফৰাচী বুৰঞ্জীবিদসকলে পৰম্পৰাগতভাৱে ১৭১৫ চনত ফ্ৰান্সৰ চতুৰ্দশ লুইৰ মৃত্যুৰ সৈতে ফৰাচী বিপ্লৱৰ ১৭৮৯ চনৰ প্ৰাদুৰ্ভাৱলৈকে ইয়াৰ আৰম্ভণি হোৱা বুলি কয়। বেছিভাগে ইয়াক উনবিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিৰ সৈতে সমাপ্ত কৰে। সেই সময়ৰ দাৰ্শনিক আৰু বিজ্ঞানীসকলে বৈজ্ঞানিক একাডেমী, মেছনিক লজ, সাহিত্যিক চেলুন, কফি হাউচ আৰু মুদ্রিত কিতাপ, আলোচনী আৰু পত্রিকাত সভাৰ জৰিয়তে তেওঁলোকৰ ধাৰণাবোৰ ব্যাপকভাৱে প্ৰচাৰ কৰিছিল।
জ্ঞানৰ ধাৰণাবোৰে ৰাজতন্ত্ৰ আৰু কেথলিক গীৰ্জাৰ কৰ্তৃত্ব কলুষিত আৰু অষ্টাদশ আৰু ঊনবিংশ শতিকাৰ ৰাজনৈতিক বিপ্লৱৰ পথ প্রশস্ত কৰিছিল। ঊনবিংশ শতিকাৰ বিভিন্ন আন্দোলন, যাৰ ভিতৰত আছে উদাৰবাদ আৰু নৱ- কালজয়ীতা (Neoclassicism), তেওঁলোকৰ বৌদ্ধিক ঐতিহ্যক জ্ঞানৰ সৈতে অনুসৰণ কৰে।
ফ্ৰান্সত, জ্ঞানী দার্শনিকসকলৰ কেন্দ্ৰীয় মতবাদ আছিল ব্যক্তি স্বাধীনতা আৰু ধৰ্মীয় সহিষ্ণুতা, তেওঁলোকে চৰম ৰাজতন্ত্ৰ আৰু গীৰ্জাৰ স্থিৰ মতবাদৰ বিৰোধিতা কৰিছিল।
2. জ্ঞানৰ মুখ্য ধাৰণাবোৰৰ ওপৰত এটা টোকা লিখা। (Write a note on major ideas of Enlightenment.)
উত্তৰঃ জ্ঞানৰ যুগ, যাক যুক্তিৰ যুগ বুলিও কোৱা হয়, এক দার্শনিক আন্দোলন আছিল যি অষ্টাদশ শতিকাত ইউৰোপৰ ধাৰণা জগতত আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছিল। যুক্তি হৈছে কৰ্তৃত্ব আৰু বৈধতাৰ প্ৰাথমিক উৎস বুলি ধাৰণাটোৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীভূত হৈ এই আন্দোলনটোৱে স্বাধীনতা, প্রগতি, সহিষ্ণুতা, ভ্রাতৃত্ব, সাংবিধানিক চৰকাৰ আৰু গীর্জা আৰু ৰাজ্যৰ পৃথকীকৰণৰ দৰে আদৰ্শৰ পোষকাত কৰিছিল। ধর্মীয় গোঁড়ামিব বর্ধিত প্ৰশ্নৰ লগতে বৈজ্ঞানিক পদ্ধতি আৰু হ্ৰাসবাদৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰি জ্ঞান লাভ চিহ্নিত কৰা হৈছিল। নাগৰিক সমাজ, মানৱ আৰু নাগৰিক অধিকাৰ আৰু ক্ষমতাৰ পৃথকীকৰণকে ধৰি আধুনিক গণতন্ত্ৰসমূহৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত মূল ধাৰণাবোৰ হৈছে জ্ঞানৰ উৎপত্তি। তদুপৰি, বিজ্ঞান আৰু শৈক্ষিক শাখাবোৰ (সামাজিক বিজ্ঞান আৰু মানৱবিজ্ঞানসহ) অভিজ্ঞতামূলক পদ্ধতিৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি, জ্ঞানৰ যুগত নিহিত হৈ আছে। আমেৰিকাৰ ইউৰোপীয় অন্বেষণ আৰু উপনিবেশ স্থাপন আৰু এছিয়া আৰু আফ্ৰিকাত ইউৰোপীয় উপস্থিতিৰ তীব্রতার সৈতে অনুসৰণ কৰা আংশিকভাৱে অতিক্রম কৰা এই সকলোবোৰ্ উন্নয়নে জ্ঞানক এক আৰম্ভণি বিন্দু হিচাপে গঢ়ি তুলিছে।
জ্ঞানৰ যুগৰ সঠিক আৰম্ভণিৰ ওপৰত সামান্য সহমত আছে। অষ্টাদশ শতিকাৰ আৰম্ভণি (১৭০১) বা সপ্তদশ শতিকাৰ মাজভাগত (১৬৫০) প্ৰায়ে আৰম্ভণি বিন্দু বুলি বিবেচনা কৰা হয়। ফৰাচী বুৰঞ্জীবিদসকলে আৰম্ভণি বিন্দু সাধাৰণতে ১৭১৫ চনৰ পৰা ১৭৮৯ চনৰ ভিতৰত লুই ষোড়শৰ ৰাজত্বকালৰ আৰম্ভণিৰ পৰা ফৰাচী বিপ্লৱলৈকে সময় নিৰ্ধাৰণ কৰিছে। সপ্তদশ শতিকাৰ মাজভাগত জ্ঞানে ইয়াৰ উৎপত্তি ১৬৩৭ চনত প্রকাশিত ডেকাৰ্টেছৰ ডিচকোর্চ অন মেথডৰ পৰা উদ্ভৱ হোৱা বুলি প্ৰকাশ কৰে। ফ্ৰান্সত বহুতে ১৬৮৭ চনত আইজাক নিউটনৰ প্ৰিন্সিপিয়া মেথমেটিকাৰ প্ৰকাশৰ উদ্ধৃতি দিয়ে। কিছুমান বুৰঞ্জীবিদ আৰু দার্শনিকসকলে যুক্তি দিছিল যে জ্ঞানৰ আৰম্ভণি তেতিয়া হয় যেতিয়া ডেকার্টে তেওঁৰ কগিটো এগো যোগফলৰ (১৬৩৭) দ্বাৰা বিশেষত্বৰ ভিত্তি বাহ্যিক কৰ্তৃত্বৰ পৰা আভ্যন্তৰীণ নিশ্চয়তালৈ স্থানান্তৰিত কৰিছিল।
জ্ঞানৰ মুখ্য ধাৰণাবোৰ নিম্নলিখিত ধৰণৰ : অষ্টাদশ শতিকাৰ মাজভাগত ইউৰোপত দৰ্শন আৰু বৈজ্ঞানিক কার্যকলাপৰ এক বিস্ফোৰণ দেখা গৈছিল যিয়ে পৰম্পৰাগত মতবাদ আৰু মতবাদক প্ৰত্যাহ্বান জনাইছিল। দর্শনীয় আন্দোলনৰ নেতৃত্ব দিছিল ভল্টেয়াৰ আৰু কছোৱে, যি বিশ্বাস আৰু কেথলিক মতবাদৰ সলনি যুক্তিৰ ওপৰত আধাৰিত এখন সমাজৰ বাবে প্ৰাকৃতিক আইনৰ ওপৰত আধাৰিত এক নতুন নাগৰিক ব্যৱস্থাৰ বাবে আৰু পৰীক্ষা আৰু পৰ্যৱেক্ষণৰ ওপৰত আধাৰিত বিজ্ঞানৰ বাবে যুক্তি দিছিল ৰাজনৈতিক দার্শনিক মণ্ট্ৰেচকিউৱে এখন চৰকাৰত ক্ষমতা পৃথকীকৰণৰ ধাৰণাটো প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল, যিটো আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ সংবিধানৰ লেখকসকলে উৎসাহেৰে গ্ৰহণ কৰিছিল।
জ্ঞানৰ চিন্তাৰ দুটা পৃথক ধাৰণা আছিল। স্পিনোজাৰ দৰ্শনৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত উগ্র জ্ঞানে গণতন্ত্র, ব্যক্তি স্বাধীনতা, মত প্রকাশৰ স্বাধীনতা আৰু ধৰ্মীয় কৰ্তৃত্ব নিৰ্মূলৰ পোষকতা কৰিছিল। ৰেন ডেকাৰ্টেছ, জন লক, খ্ৰীষ্টান ৱালফ্, আইজাক নিউটন আৰু অন্যান্যৰ দ্বাৰা সমর্থিত এক দ্বিতীয়, অধিক মধ্যমীয়া প্ৰকাৰে সংস্কাৰ আৰু শক্তি আৰু বিশ্বাসৰ পৰম্পৰাগত প্ৰণালীৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত আছিল।
বিজ্ঞানে জ্ঞানৰ আলোচনা আৰু চিন্তাত এক আগশাৰীৰ ভূমিকা পালন কৰিবলৈ আগবাঢ়ি আহিছিল। বহুতো জ্ঞানী লেখক আৰু চিন্তাবিদৰ পৃষ্ঠভূমি বিজ্ঞান আছিল আৰু মুক্ত বাক ধৰ্ম আৰু পৰম্পৰাগত কৰ্তৃত্ব উৎখাত কৰাৰ পক্ষত আছিল। বহলভাৱে ক’বলৈ গ’লে জ্ঞান বিজ্ঞানে অভিজ্ঞতাবাদ আৰু যুক্তিসঙ্গত চিন্তাধাৰাক যথেষ্ট মূল্য দিছিল আৰু উন্নতি আৰু প্ৰগতিৰ জ্ঞানৰ আদৰ্শৰ সৈতে অন্তৰ্ভুক্ত আছিল। অৱশ্যে, বেছিভাগ জ্ঞানৰ দৃষ্টিভংগীৰ দৰে বিজ্ঞানৰ লাভালাভবোৰ সাৰ্বজনীনভাৱে দেখা পোৱা নাছিল।
জ্ঞানক দীৰ্ঘদিন ধৰি আধুনিক পাশ্চাত্য ৰাজনৈতিক আৰু বৌদ্ধিক সংস্কৃতিৰ ভেটি হিচাপেও অভিহিত কৰা হৈছে। ই গণতান্ত্রিক মূল্যবোধ আৰু প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া আৰু আধুনিক, উদাৰ গণতন্ত্ৰ সৃষ্টিৰ ক্ষেত্ৰত পশ্চিমলৈ ৰাজনৈতিক আধুনিকীকৰণ আনিছিল । ইউৰোপীয় উদাৰ চিন্তাধাৰাৰ মৌলিক বিষয়সমূহ, যাৰ ভিতৰত আছে ব্যক্তিৰ অধিকাৰ, সকলো পুৰুষৰ প্ৰাকৃতিক সমতা, ক্ষমতাৰ পৃথকীকৰণ, ৰাজনৈতিক শৃংখলাৰ কৃত্ৰিম চৰিত্ৰ ইত্যাদি লগতে সকলো বৈধ ৰাজনৈতিক শক্তি “প্ৰতিনিধি” হ’ব লাগিব আৰু জনসাধাৰণৰ সন্মতিৰ ওপৰত আধাৰিত হ’ব লাগিব আৰু আইনৰ উদাৰ ব্যাখ্যা যিয়ে মানুহক স্পষ্টভাৱে নিষিদ্ধ নকৰা কাম কৰিবলৈ মুক্ত কৰে। এই সকলোবোৰ জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলৰ দ্বাৰা বিকশিত কৰা হৈছিল ।
ধৰ্মত, জ্ঞান-যুগৰ ভাষ্য ইউৰোপত পূৰ্বৱৰ্তী শতিকাৰ ধৰ্মীয় সংঘৰ্ষৰ প্ৰতিক্ৰিয়া আছিল। জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলে সংগঠিত ধৰ্মৰ ৰাজনৈতিক শক্তি হ্ৰাস কৰিবলৈ আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা আন এক অসহিষ্ণু ধৰ্মীয় যুদ্ধৰ যুগ প্ৰতিহত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। কেইবাটাও নতুন ধাৰণা বিকশিত হৈছিল যাৰ ভিতৰত আছে দেৱতা (ঈশ্বৰৰ ওপৰত বিশ্বাস সৃষ্টিকর্তা, বাইবেল বা আন কোনো উৎসৰ বিষয়ে উল্লেখ নকৰাকৈ আৰু নাস্তিবাদ। পিছৰটো বহুত চৰ্চিত আছিল কিন্তু কেইজনমান প্রস্তাৱক আছিল। ভল্টেয়াৰৰ দৰে বহুতে কৈছিল যে ঈশ্বৰৰ ওপৰত বিশ্বাস নকৰাকৈ দুষ্টক শাস্তি দিয়াটোৱে সমাজৰ নৈতিক শৃংখলা কলুষিত কৰিছিল।
সকলো ধৰণৰ পঢ়া সামগ্ৰীৰ বৰ্ধিত ব্যৱহাৰ “সামাজিক” জ্ঞানৰ এটা মুখ্য বৈশিষ্ট্য আছিল। ঔদ্যোগিক বিপ্লৱে কম দামত অধিক পৰিমাণে উপভোক্তা সামগ্রী উৎপাদন কৰিবলৈ অনুমতি দিছিল লগতে কিতাপ, পত্রিকা, বাতৰি কাকত আৰু আলোচনী আদিও বহুলভাৱে প্ৰচাৰ কৰিবলৈ উদগনি দিছিল।
3. ইউৰোপত জ্ঞানৰ প্ৰভাৱ ব্যাখ্যা কৰা। (The impact of Enlightenment in Europe. Explain.)
উত্তৰঃ যুক্তিৰ বয়স, যাক কোৱা হৈছিল, সমগ্ৰ ইউৰোপত দ্ৰুতগতিত সম্প্ৰসাৰিত হৈ আছিল। সপ্তদশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে আইজাক নিউটনৰ দৰে বিজ্ঞানী আৰু জন লকব দৰে লৈখকে পুৰণি ক্ৰমক প্ৰত্যাহ্বান জনাইছিল। নিউটনৰ মাধ্যাকৰ্ষণ আৰু গতিৰ সূত্ৰই যিকোনো আধ্যাত্মিক শক্তিৰ বাহিৰত প্ৰাকৃতিক সুত্ৰৰ ক্ষেত্ৰত পৃথিৱীখন বৰ্ণনা কৰিছিল। ইংলেণ্ডৰ ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত লকে জীবন, স্বাধীনতা আৰু সম্পত্তিৰ প্রাকৃতিক অধিকাৰ সুৰক্ষিত নকৰা চৰকাৰ সলনি কৰাৰ অধিকাৰৰ ওপৰত জোৰ দিছিল । মানুহে এজন ঈশ্বৰৰ অস্তিত্বৰ ওপৰত সন্দেহ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল যিয়ে মানুহক চিৰন্তন অৱনমিত কৰি ৰখাৰ বাবে পূৰ্বনিৰ্ধাৰিত কৰিব পাৰে আৰু এজন ৰজাৰ বাবে এজন অত্যাচাৰীক শক্তিশালী কৰিব পাৰে। এই ধাৰণাবোৰৰ দ্বাৰা ইউৰোপ চিৰদিনৰ বাবে সলনি হ’ব।
আমেৰিকাত বুদ্ধিজীৱীসকলেও এই ধাৰণাবোৰ পঢ়ি আছিল। আটলান্টিকৰ ফালে, স্বাধীনতা আৰু প্ৰগতিৰ আলোকিত ধাৰণাবোৰে পুৰণি ইউৰোপৰ শৃংখলা অবিহনে বিকাশ লাভ কৰাৰ সুযোগ পাইছিল। ধর্মীয় নেতাসকলে তেওঁলোকৰ পুৰণি গোঁড়া স্থিতি সলনি কৰিবলৈ আৰম্ভ, কৰিছিল। তেওঁলোকে পাৰ্থক্যৰ সলনি এংলিকান গীর্জা আৰু পিউৰিটান মণ্ডলীবাদীসকলৰ মাজৰ সাদৃশ্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। আনকি ডাইনীসকলৰ অস্তিত্বৰ বিষয়ে ইমান বিশ্বাসযোগ্যভাবে লিখা আৰু কোৱা মেড়াচুচেটছৰ মন্ত্ৰী কটন মাথেৰেও নাগৰিকসকলক স্মলপক্সৰ বিৰুদ্ধে টিকাকৰণ কৰিবলৈ বিজ্ঞানৰ পোষকতা কৰিছিল। হাৰ্ভাৰ্ডৰ মন্ত্ৰীসকল ইমানেই উদাৰ হৈ পৰিছিল যে পুৰণি কেলভিনবাদী ধাৰণাবোৰ বজাই ৰখাৰ প্ৰচেষ্টাত ১৭০৭ চনত নিউ হেভেনত য়েল মহাবিদ্যালয় প্রতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। এই প্ৰচেষ্টা বিফল হৈছিল আৰু ১৭২২ চনত এজনৰ বাহিৰে গোটেই শিক্ষকসকলে ইংলেণ্ডৰ গীৰ্জালৈ ৰূপান্তৰিত হৈছিল ৷ শতিকাৰ শেষৰ ফালে নিউ ইংলেণ্ডৰ বহুতো মন্ত্রী একক হৈ পৰিব আৰু আনকি খ্ৰীষ্টৰ দৈৱত্বৰ ওপৰতো সন্দেহ প্ৰকাশ কৰিব ।
নতুন ধাৰণাবোৰে ৰাজনৈতিক মনোভাৱকো গঢ় দিছিল। জন লকে এজন ৰাজতন্ত্ৰৰ স্থানচ্যুতি ৰক্ষা কৰিছিল যিয়ে ইংৰাজ লোকসকলৰ জীৱন, স্বাধীনতা আৰু সম্পত্তি সুৰক্ষিত কৰা নাছিল। ৰুচোৱে কৈছিল যে সমাজখন মানুহৰ “সাধাৰণ ইচ্ছা”ৰ দ্বাৰা শাসন কৰা উচিত। বেৰন ডি মণ্টেচকিউয়ে ঘোষণা কৰিছিল যে ক্ষমতা কোনো এজন ব্যক্তিৰ হাতত কেন্দ্ৰীভূত কৰিব নালাগে । তেওঁ চৰকাৰৰ কাৰ্যবাহী, আইনী, ন্যায়িক শাখাসমূহৰ মাজত ক্ষমতা পৃথক কৰাৰ পৰামৰ্শ দিছিল। আমেৰিকান বুদ্ধিজীৱীসকলে এই ধাৰণাবোৰ আয়ত্ব কৰি ল’বলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। ব্ৰিটেইনৰ পৰা স্বাধীনতা ঘোষণা কৰা প্ৰতিনিধিসকলে এই যুক্তিবোৰৰ বহুতো ব্যৱহাৰ কৰিছিল। স্বাধীনতাৰ ঘোষণাপত্ৰৰৰ সম্পূৰ্ণ মুকলি হৈছে থমাছ জেফাৰছনৰ জন লকৰ ধাৰণাসমূহৰ প্ৰয়োগ আমাৰ প্ৰথম ৰাজ্যসমূহৰ সংবিধান আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ সংবিধানে জ্ঞানৰ নীতি প্রতিফলিত কৰে।
বেঞ্জামিন ফ্ৰেংকলিনৰ লিখনিবোৰে বহুতো জ্ঞানৰ ধাৰণা সাধাৰণ ৰাইজৰ বাবে উপলব্ধ কৰি তুলিছিল। পুৰণি জীৱনধাৰাক অন্ধবিশ্বাস, খঙাল ঈশ্বৰ আৰু কৰ্তৃত্বৰ প্ৰতি সম্পূৰ্ণ নিবেদনৰ দ্বাৰা প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হৈছিল যুক্তিযুগৰ চিন্তাবিদসকলে এক নতুন চিন্তাধাৰাৰ সূচনা কৰিছিল। এই নতুন ধাৰণাই মানৱজাতিৰ সফলতাক সমর্থন তথা ৰক্ষা কৰিছিল। ব্যক্তিসকলে হতাশা স্বীকাৰ কৰিব লগা হোৱা নাছিল। বিজ্ঞান আৰু যুক্তিয়ে সুখ আৰু প্ৰগতি আনিব পাৰে। ৰজাসকলে ঈশ্বৰৰ অধিকাৰৰ দ্বাৰা শাসন কৰা নাছিল। তেওঁলোকৰ বিষয়বোৰৰ প্ৰতি তেওঁলোকৰ এটা বাধ্যবাধকতা আছিল। ইউৰোপীয়সকলে প্রায় এক শতিকাৰ পৰা ইয়াৰ প্ৰভাৱৰ বিষয়ে চিন্তা কৰিছিল। আমেৰিকানসকলে তেওঁলোকক প্ৰথমে অনুশীলনত ৰাখিছিল।
4. চমুটোকা লিখাঃ (Write short notes on)
(ক) ছাৰ জন লক (Sir John Locke )
উত্তৰঃ জন লক্ এজন ইংৰাজ দার্শনিক আৰু চিকিৎসক আছিল, যাক জ্ঞানী চিন্তাবিদসকলৰ ভিতৰত এজন আটাইতকৈ প্ৰভাৱশালী আৰু সাধাৰণতে “উদাৰবাদৰ পিতৃ” বুলি জনা যায়। ছাৰ ফ্ৰান্সিছ বেকনৰ পৰম্পৰা অনুসৰণ কৰি ব্ৰিটিছ অভিজ্ঞতাবাদীসকলৰ ভিতৰত প্রথম হিচাপে বিবেচিত লক সামাজিক চুক্তি তত্ত্বৰ বাবে সমানে গুৰুত্বপূৰ্ণ। তেওঁৰ কামে বিশেষণবিজ্ঞান আৰু ৰাজনৈতিক দৰ্শনৰ বিকাশত যথেষ্ট প্রভাৱ পেলাইছিল। তেওঁৰ লিখনিবোৰে ভল্টেয়াৰ আৰু জিন-জাক কছো আৰু বহুতো স্কটিছ জ্ঞানচিন্তাবিদৰ লগতে আমেৰিকান বিপ্লৱীসকলক প্রভাবিত কৰিছিল। ধ্রুপদী গণতান্ত্রিকতাবাদ আৰু উদাৰ তত্ত্বব প্ৰতি তেওঁৰ অৱদান আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ স্বাধীনতা ঘোষণাপত্ৰত প্ৰতিফলিত হৈছে। আন্তর্জাতিকভাৱে লকৰ ৰাজনৈতিক আইনী নীতিবোবে সীমিত প্রতিনিধি চৰকাৰৰ তত্ত্ব আৰু অনুশীলন আৰু আইনৰ শাসনৰ অধীনত মৌলিক অধিকাৰ আৰু স্বাধীনতাৰ সুৰক্ষাৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাই আছে। লকৰ মনৰ তত্ত্বক প্ৰায়ে পৰিচয় আৰু আত্মাৰ আধুনিক ধাৰণাবোৰৰ উৎপত্তি বুলি উল্লেখ কৰা হয়, যি পৰৱৰ্তী দার্শনিক যেনে জিন-জাক রুচো, ডেভিদ হিউম আৰু ইমানুৱেল কাণ্টৰ কামত গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে স্থান পায়।
লকে প্রথমে চেতনাৰ ধাৰাবাহিকতাৰ জৰিয়তে আত্মক সংজ্ঞায়িত কৰিছিল। তেওঁ পোষ্ট কৰিছিল যে, জন্মৰ সময়ত, মনটো এখন খালী শ্লেট আছিল। পূৰ্ব বিদ্যমান ধাৰণাৰ ওপৰত আধাৰিত কাৰ্টেডিয়ান দৰ্শনৰ বিপৰীতে তেওঁ বজাই ৰাখিছিল যে আমি সহজাত ধাৰণা অবিহনে জন্মগ্ৰহণ আৰু সেই জ্ঞান কেৱল জ্ঞান ধাৰণাৰ পৰা আহৰণ কৰা অভিজ্ঞতাৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়, যিটো এতিয়া অভিজ্ঞতাবাদ বুলি জনা যায়। তেওঁৰ পৰ্যবেক্ষশত বিজ্ঞানৰ আদৰ্শ প্ৰদৰ্শন কৰি, যাৰ দ্বাৰা কিবা এটা বাৰে বাৰে পৰীক্ষা কৰিবলৈ সক্ষম হ’ব লাগিব আৰু একো অস্বীকাৰ কৰাৰ পৰা ৰেহাই পোৱা নাযায়।
(খ) বেৰন ডি মণ্ট্ৰেচকিউ (Baron De Montesquieu.)
উত্তৰঃ বেৰন ডি মণ্টেচকিউ, যাক সাধাৰণতে মণ্টেচকিউ বুলি কোৱা হয়, এজন ফৰাচী উকীল আৰু জ্ঞানৰ যুগৰ আটাইতকৈ প্ৰভাৱশালী ৰাজনৈতিক দার্শনিকসকলৰ মাজৰ এজন আছিল। তেওঁৰ জন্ম ১৬৮৯ চনত ফ্ৰান্সত হৈছিল। কম বয়সতে মাক-দেউতাক দুয়োকে হেৰুওৱাৰ পিছত, তেওঁ তেওঁৰ খুৰাকৰ তত্ত্বাবধানত আছিল। তেওঁ ১৭১৪ চনত বৰ্ডো সংসদৰ পৰামৰ্শদাতা হৈছিল। এবছৰৰ পিছত তেওঁ জিনে ডি লাগি নামৰ এগৰাকী প্ৰটেষ্টাণ্টক পিতৃ হোৱাৰ সৌভাগ্য লাভ কৰে। ছোৱালীক বিয়া কৰায় আৰু পিছত তিনিটা সন্তানৰ জন্ম দিয়ে। মণ্টেচকিউৰ প্ৰাৰম্ভিক জীৱনৰ আৰম্ভণি গুৰুত্বপূৰ্ণ চৰকাৰী পৰিবৰ্তনৰ সময়ত সংঘটিত হৈছিল। ইংলেণ্ডে ইয়াৰ গৌৰৱময় বিপ্লৱৰ (১৬৭৮-৮৯) পৰিপ্ৰেক্ষিতত নিজকে এক সাংবিধানিক ৰাজতন্ত্ৰ হিচাপে ঘোষণা কৰিছিল আৰু ১৭০৭ চনৰ ইউনিয়নত স্কটলেণ্ডৰ সৈতে যোগদান কৰি প্লেট ব্ৰিটেইন ৰাজ্য গঠন কৰিছিল।
ফ্ৰান্সত দীৰ্ঘদিন ধৰি ৰাজত্ব কৰা চতুর্দশ লুইৰ ১৭১৫ চনত মৃত্যু হয় আৰু ইয়াৰ পিছত পাঁচ বছৰীয়া লুই ষোড়শ ৰাজপাতত বহে। এই ৰাষ্ট্ৰীয় পৰিৱৰ্তনবোৰে মন্টেকিউৰ ওপৰত যথেষ্ট প্রভাৱ পেলাইছিল। মন্টেস্কিউরে অধ্যয়ন আৰু লিখনিত নিজকে নিয়োজিত কৰিবলৈ আইনৰ অনুশীলন প্ৰত্যাহাৰ কৰিছিল।
সমাজ আৰু ৰাজনীতিৰ ওপৰত ৰচনা লিখাৰ উপৰিও, মণ্টেচকিউৱে অষ্ট্ৰিয়া আৰু হাংগেৰীকে ধৰি ইউৰোপৰ মাজেৰে কেইবা বছৰো ভ্ৰমণ কৰিছিল। ইটালীত এবছৰ আৰু ইংলেণ্ডত ১৮ মাহ অতিবাহিত কৰিছিল, য’ত তেওঁ ফ্ৰান্সত পুনৰ বসতি স্থাপন কৰাৰ আগতে মুক্ত মিষ্ট্ৰী আছিল। তেওঁ দুৰ্বল দৃষ্টিশক্তিৰ বাবে অসুবিধাত কৰিছিল আৰু ১৭৫৫ চনত তীব্র জ্বৰত মৃত্যু হোৱাৰ সময়ত সম্পূৰ্ণৰূপে অন্ধ হৈ পৰিছিল। মণ্টেচকিউ ক্ষমতা পৃথকীকৰণৰ তত্ত্বৰ উচ্চাৰণৰ বাবে বিখ্যাত আছিল। যিটো সমগ্ৰ বিশ্বৰ বহুতো সংবিধানত ৰূপায়ণ কৰা হয়। তেওঁ ৰাজনৈতিক শব্দকোষত “স্বৈৰাচাৰী” শব্দটোৰ স্থান সুৰক্ষিত কৰিবলৈ আন যিকোনো লেখকতকৈ অধিক কাম কৰাৰ বাবেও জনাজাত।
(গ) আইনৰ আত্মা (The Spirit of the Laws)
উত্তৰঃ ১৭৪৮ চনত মণ্টেচকিউৰ দ্বাৰা বেনামীভাৱে প্ৰকাশিত ৰাজনৈতিক তত্ত্বৰ ওপৰত আধাৰিত “দ্য স্পিৰিট অফ দ্য ল’জ” হৈছে এখন গ্রন্থ। কিতাপখন মূলতঃ বেনামীভাৱে প্রকাশিত হৈছিল কিয়নো মণ্টেচকিউৰ ৰচনাসমূহ চেঞ্চৰশ্বিপৰ অধীন আছিল। কিন্তু ফ্ৰান্সৰ বাহিৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ আন ভাষালৈ দ্রুত অনুবাদৰ সৈতে বৃদ্ধি পাইছিল। ১৭৫০ চনত থমাছ গেণ্টে প্ৰথম ইংৰাজী অনুবাদ প্ৰকাশ কৰে। ১৭৫১ চনত কেথলিক গীৰ্জাই ইয়াক ইয়াৰ সূচী নিষিদ্ধ কিতাপসমূহৰ তালিকাত যোগ কৰে। তথাপিও মণ্টেচকিউৰ ৰাজনৈতিক গ্ৰন্থখনে আন বহুতৰ কামত যথেষ্ট প্রভাৱ পেলাইছিল। বিশেষকৈ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ সংবিধানৰ প্ৰতিষ্ঠাপক পিতৃ, আৰু এলেক্সিছ টকভিল, যিয়ে আমেৰিকাৰ গণতন্ত্ৰত আমেৰিকান সমাজৰ অধ্যয়নত মণ্টেচকিউ পদ্ধতি প্ৰয়োগ কৰিছিল।
মন্টেচকিউৱে প্ৰায় ২১ বছৰ ধৰি আইনৰ আত্মা গৱেষণা আৰু লিখনি তৈয়াৰ কৰিছিল। এই লিখনীয়ে আইন, সামাজিক জীৱন আৰু নৃতত্ত্বৰ অধ্যয়নকে ধৰি বহুতো বিষয় সামৰি লৈছিল। এই ৰাজনৈতিক গ্ৰন্থত মণ্টেচকিউৱে চৰকাৰ আৰু ক্ষমতা পৃথকীকৰণ, দাসত্বৰ সমাপ্তি, নাগৰিক স্বাধীনতা আৰু আইন ৰক্ষা আৰু ৰাজনৈতিক প্রতিষ্ঠানসমূহে প্ৰতিটো সম্প্ৰদায়ৰ সামাজিক আৰু ভৌগোলিক দিশ প্ৰতিফলিত কৰিব লাগে বুলি ধাৰণাটোৰ সপক্ষে অনুৰোধ জনাইছিল।
মণ্টেচকিউৱে তিনিটা মুখ্য ৰাজনৈতিক প্ৰণালীৰ সংজ্ঞা দিছে। সেই কেইটা হ’ল গণতান্ত্রিক, ৰাজতান্ত্ৰিক আৰু স্বৈৰাচাৰী। তেওঁ সেইবোৰৰ সংজ্ঞা দিয়াৰ দৰে, গণতান্ত্ৰিক ৰাজনৈতিক প্ৰণালীবোৰে কিমান বিস্তৃতভাৱে নাগৰিকত্বৰ অধিকাৰ সম্প্ৰসাৰিত কৰে তাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি পৃথক হয়। তুলনামূলকভাৱে যিবোৰে নাগৰিকত্ব কঢ়িয়াই আনে তেওঁলোকক বহল অৰ্থত গণতান্ত্রিক গণৰাজ্য বুলি কোৱা হয়। আনহাতে যিবোৰ নাগৰিকত্বক অধিক সংকীর্ণভাৱে সীমিত কৰে, তেওঁলোকক অভিজাত গণৰাজ্য বুলি কোৱা হয়। ৰাজতন্ত্ৰ আৰু স্বৈৰাচাৰৰ মাজৰ পাৰ্থক্য নিৰ্ভৰ কৰে শাসকৰ কৰ্তৃত্ব কমাব পৰা এক নির্দিষ্ট আইন আছে নে নাই তাৰ ওপৰত। যদি হয়, তেন্তে শাসন ব্যৱস্থাক ৰাজতন্ত্ৰ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। যদি নহয়, ইয়াক স্বৈৰাচাৰী বুলি গণ্য কৰা হয়। আইনৰ আত্মাৰ এটা দ্বিতীয় মুখ্য বিষয় হৈছে ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা আৰু ইয়াক সংৰক্ষণ কৰাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপায়। মণ্টেচকিউৰ ৰাজনৈতিক স্বাধীনতাক আমি আজি ব্যক্তিগত নিরাপত্তা বুলি ক’ব পাৰোঁ, বিশেষকৈ যিহেতু ইয়াক নিৰ্ভৰযোগ্য আৰু মধ্যমীয়া আইনৰ প্ৰণালীৰ জৰিয়তে প্ৰদান কৰা হৈছে।
তেওঁ স্বাধীনতাৰ এই দৃষ্টিভংগীক আন দুটা ৰাজনৈতিক স্বাধীনতাৰ বিভ্ৰান্তিকৰ দৃষ্টিভংগীৰ পৰা পৃথক কৰে। প্ৰথমটো হ’ল স্বাধীনতা সামূহিক স্ব-চৰকাৰত গঠিত (অর্থাৎ স্বাধীনতা আৰু গণতন্ত্র একে)। দ্বিতীয়টো হ’ল এই দৃষ্টিভংগী যে স্বাধীনতাত কোনো বাধা অবিহনে যি বিচাৰে সেয়া কৰিবলৈ সক্ষম হোৱাটো অন্তর্ভুক্ত থাকে। এক স্বৈৰাচাৰী ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা সম্ভৱ নহয়। কিন্তু গণৰাজ্য আৰু ৰাজতন্ত্ৰত এয়া নিশ্চিত নহ’লেও সম্ভৱ। সাধাৰণতে, ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা প্রতিষ্ঠা কৰাৰ বাবে দুটা বিষয়ৰ প্ৰয়োজন। যেনে চৰকাৰৰ ক্ষমতা পৃথকীকৰণ আৰু ব্যক্তিগত সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰাৰ বাবে অসামৰিক আৰু অপৰাধী আইনৰ উপযুক্ত প্রস্তুতি। ।
(ঘ) ক্ষমতা পৃথকীকৰণ আৰু উপযুক্ত আইন (Separation of Powers and Appropriate Law)
উত্তৰঃ জন লকৰ চৰকাৰৰ দ্বিতীয় চুক্তি আলোচনা গঢ়ি তোলা আৰু সংশোধন কৰি মন্টেচকিউৱে যুক্তি দিয়ে যে চৰকাৰৰ কাৰ্যবাহী আইনী আৰু ন্যায়িক কার্যকলাপ বিভিন্ন সংস্থাক আৱণ্টন কৰা উচিত, যাতে চৰকাৰৰ এটা শাখাই ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা উলংঘন কৰাৰ প্ৰচেষ্টা আন শাখাবোৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰে। মণ্টেচকিউৱে এই আৰ্হিটো ৰোমান গণৰাজ্যৰ সংবিধান আৰু ব্ৰিটিছ সাংবিধানিক ব্যৱস্থাৰ ওপৰত আধাৰিত কৰিছিল। তেওঁ মত পোষণ কৰিছিল যে ৰোমান সাম্ৰাজ্যৰ ক্ষমতা পৃথক কৰা হৈছে যাতে কোনেও সম্পূর্ণ ক্ষমতা দখল কৰিব নোৱাৰে। বৃটিছ সাংবিধানিক ব্যৱস্থাত মণ্টেচকিউৱে ৰাজতন্ত্র, সংসদ আৰু আইনৰ আদালতসমূহৰ মাজত ক্ষমতাৰ পৃথকীকৰণৰ বিষয়ে বুজি পাইছিল। তেওঁ লগতে উল্লেখ কৰে যে স্বাধীনতা সুৰক্ষিত হ’ব নোৱাৰে য’ত ক্ষমতাৰ পৃথকীকৰণ নহয়, আনকি এখন গণৰাজ্যতো একে ব্যবস্থা প্রযোজ্য।
মডেকিউৱে এইটোও কৈছিল যে আধুনিক আইনী পণ্ডিতসকলে ‘শক্তিশালী প্রক্রিয়াগত যথাযথ প্রক্রিয়া’ৰ অধিকাৰ বুলি ক’ব পাৰে, যাৰ ভিতৰত এক নিৰপেক্ষ বিচাৰৰ অধিকাৰ, নির্দোষতাৰ ধাৰণা আৰু শাক্তিৰ তীব্ৰতাৰ সমানুপাতিকতা আছে। ৰাজনৈতিক স্বাধীনতা নিশ্চিত কৰাৰ বাবে অসামৰিক আৰু অপৰাধী আইন সঠিকভাৱে প্রস্তুত কৰাৰ এই প্ৰয়োজনীয়তা অনুসৰি মণ্টেচকিউৱে দাসত্বৰ বিৰুদ্ধে চিন্তা, বাক আৰু সমাবেশৰ স্বাধীনতাৰ বাবেও যুক্তি দিয়ে।
5. জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীতন্ত্ৰৰ চমুকৈ সংজ্ঞা দিয়া। (Briefly define the Enlightened Despotism.)
উত্তৰঃ জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীয়ে অষ্টাদশ আৰু ঊনবিংশ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে ইউৰোপীয় পৰম ৰাজতন্ত্ৰৰ আচৰণ আৰু নীতিক বুজায়। যিসকলে জ্ঞানৰ ধাৰণাবোৰৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছিল, তেওঁলোকক তেওঁলোকৰ শক্তি বৃদ্ধি কৰিবলৈ সমৰ্থন কৰিছিল। ধাৰণাটো ১৮ শতিকাৰ পৰা ১৯ শতিকাৰ আৰম্ভণিতে জ্ঞানৰ সময়ত উদ্ভৱ হৈছিল।
এজন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী হৈছে এজন অগণতান্ত্ৰিক বা আধিপত্যবাদী নেতা যি জ্ঞানৰ নীতিৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক ক্ষমতা প্রয়োগ কৰে।
জ্ঞানী ৰাজতন্ত্ৰসমূহে তেওঁলোকৰ সমাজৰ কল্যাণৰ বাবে শাসন কৰাৰ দাবী কৰি সাধাৰণ শাসকসকলৰ পৰা নিজকে পৃথক কৰিছিল। জন ষ্টুৱাৰ্ট মিলে কৈছিল যে বৰ্বৰসকলৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ ক্ষেত্ৰত স্বৈৰাচাৰীতা হৈছে চৰকাৰৰ এক বৈধ পদ্ধতি, যদিহে শেষটো তেওঁলোকৰ উন্নতি হয়।
ৰাজকীয় শক্তি শম্পর্কে জ্ঞানৰ বিশ্বাসবোৰ সাধাৰণতে নিয়মীয়া অপবাদৰ দৰে আছিল। দুয়োজনে বিশ্বাস কৰিছিল যে তেওঁলোকে শাসন কৰিব। জ্ঞানী শাসকসকলে হয়তো ইউৰোপত দাসত্ব প্রথা বিলুপ্তিত এক ভূমিকা পালন কৰিছিল ।
পবিত্ৰ ৰোমান সাম্ৰাজ্যৰ সম্ৰাট দ্বিতীয় যোচেফৰ জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰক “মানুহৰ বাবে সকলো, মানুহৰ দ্বাৰা একো নহয়” বুলি সংক্ষিপ্ত ৰূপত কোৱা হৈছে।
আধুনিক নাগৰিক-সমাজ চালিত ৰাজ্যৰ সৃষ্টি আৰু বিৱৰ্তনৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ চৰকাৰী তত্ত্বৰ বিকাশৰ বাবে জ্ঞানৰ যুগৰ মুখ্য চিন্তাবিদসকলক কৃতিত্ব দিয়া হয়। জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী, যাক জ্ঞানযুক্ত এবছলুটিজম কোৱা হয়, যি জ্ঞানৰ ৰাজনৈতিক আদৰ্শৰ ফলত হোৱা প্ৰথম ধাৰণাবোৰৰ ভিতৰত আছিল। এই ধাৰণাটো ১৮৪৭ চনত জার্মান বুৰঞ্জীবিদ উইলহেল্ম ৰোচাৰে আনুষ্ঠানিকভাৱে বৰ্ণনা কৰিছিল আৰু পণ্ডিতসকলৰ মাজত বিতৰ্কিত হৈ আছে।
জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীসকলে কৈছিল যে ৰাজকীয় শক্তি ঐশ্বৰিক অধিকাৰৰ পৰা নহয় কিন্তু এক সামাজিক চুক্তিৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছিল। যাৰ দ্বাৰা আন যিকোনো চৰকাৰৰ সলনি শাসন কৰাৰ ক্ষমতা এজন স্বৈৰাচাৰীক অৰ্পণ কৰা হৈছিল। প্ৰকৃততে, জ্ঞানী এবছলুটিজমৰ ৰাজতন্ত্ৰসকলে তেওঁলোকৰ প্ৰজাসকলৰ জীৱন উন্নত কৰি তেওঁলোকৰ কৰ্তৃত্ব শক্তিশালী কৰিছিল। এই দর্শনে বুজাইছিল যে সার্বভৌমজনে তেওঁৰ প্ৰজাসকলৰ স্বাৰ্থ তেওঁলোকৰ তুলনাত ভালদৰে জানে। ৰাজতন্ত্রই বিষয়বোৰৰ দায়িত্ব লোৱাৰ ফলত তেওঁলোকৰ ৰাজনৈতিক অংশগ্ৰহণ প্রতিহত হৈছিল। এজন স্বৈৰাচাৰী আৰু এজন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীৰ মাজৰ পাৰ্থক্য তেওঁলোকে জ্ঞানৰ যুগক কিমান পৰিমাণে গ্ৰহণ কৰিছিল তাৰ এক বিস্তৃত বিশ্লেষণৰ ওপৰত আধাৰিত। অৱশ্যে, বুৰঞ্জীবিদসকলৰ মাজত জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰৰ প্ৰকৃত ৰূপায়ণৰ বিষয়ে বিতর্ক আছে।
6. ইউৰোপৰ কিছুমান জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীৰ ওপৰত এটা টোকা লিখা। (Write a note on some Enlightened Despot of Europe.)
উত্তৰঃ জ্ঞানৰ যুগৰ আদৰ্শৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত হৈ জ্ঞানী লোকসকলে কৈছিল যে ৰাজকীয় শক্তি ঐশ্বৰিক অধিকাৰৰ পৰা নহয়। কিন্তু এক সামাজিক চুক্তিৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছিল যাৰ দ্বাৰা এজন স্বৈৰাচাৰীক আন যিকোনো চৰকাৰৰ সলনি শাসন কৰাৰ ক্ষমতা অৰ্পণ কৰা হৈছিল। ইউৰোপৰ কিছুমান জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীৰ বিষয়ে তলত আলোচনা কৰা হ’ল –
(ক) ফ্ৰেডৰিক দ্য গ্রেট (Frederick The Great): ১৭৪০ চনৰ পৰা ১৭৮৬ চনলৈ ফ্ৰেডৰিক দ্য গ্রেট নামৰ এজন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰীক শাসকে প্রুছিয়াত শাসন কৰিছিল। তেওঁ ফৰাচী ধাৰণাসমূহৰ প্ৰতি উৎসাহী আছিল আৰু বিশিষ্ট ফৰাচী জ্ঞানী দার্শনিক ভল্টেয়াৰক তেওঁৰ প্রাসাদত বাস কৰিবলৈ আমন্ত্ৰণ জনাইছিল। ফৰাচী বিশেষজ্ঞসকলৰ সহায়ত ফ্ৰেডৰিক পৰোক্ষ কৰ ব্যৱস্থাৰ আয়োজন কৰে, যি ৰাজ্যক প্ৰত্যক্ষ কৰতকৈ অধিক ৰাজহ প্ৰদান কৰে। ফ্ৰেডৰিকৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সাফল্যবোৰৰ ভিতৰত আছিল শস্যৰ মূল্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰা, যাৰ দ্বাৰা চৰকাৰী ভঁৰালবোৰে অসামৰিক লোকসকলক দৰিদ্ৰ অঞ্চলত জীয়াই থাকিবলৈ সক্ষম কৰিব, য’ত শস্য চপোৱাটো দুৰ্বল আছিল। ফ্ৰেডবিকে প্রুছিয়ান আমোলতন্ত্ৰ আৰু অসামৰিক — সেৱাৰ আধুনিকীকৰণ কৰিছিল আৰু তেওঁ সমগ্ৰ ক্ষেত্ৰত ধৰ্মীয় নীতি অনুসৰণ কৰিছিল যি সহনশীলতাৰ পৰা পৃথকীকৰণলৈকে আছিল।
তেওঁ তেওঁৰ ৰাজ্যৰ সকলো ধৰ্ম সহ্য কৰিছিল, যদিও প্রটেষ্টান্ট ধর্ম পক্ষপাতী ধৰ্মলৈ পৰিণত হৈছিল আৰু কেথলিকসকলক উচ্চ ৰাজ্যৰ পদৰ বাবে বাছনি কৰা হোৱা নাছিল। যদিও তেওঁ সাম্ৰাজ্যৰ ইহুদী নাগৰিকসকলৰ দ্বাৰা বাণিজ্যক সুৰক্ষিত আৰু উৎসাহিত কৰিছিল কিন্তু তেওঁ বাৰে বাৰে ইহুদী বিৰোধী ভাৱনা প্ৰকাশ কৰিছিল। তেওঁ বিভিন্ন জাতীয়তা আৰু ধৰ্মৰ অনুপ্ৰৱেশকাৰীসকলক প্ৰছিয়ালৈ আহিবলৈ উৎসাহিত কৰিছিল। কিন্তু কিছুমান সমালোচকে পোলেণ্ডৰ কিছুমান ভূমি প্রুছিয়ান সাম্ৰাজ্যৰ নিয়ন্ত্ৰণত পৰাৰ পিছত বিজয়ী পোলেণ্ডৰ প্ৰজাসকলৰ বিৰুদ্ধে তেওঁৰ অত্যাচাৰী পদক্ষেপৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰে। জ্ঞানী লোকসকলৰ মাজত থকা উমৈহতীয়া আগ্ৰহ অনুসৰণ কৰি ফ্ৰেডৰিকে কলা তথা দার্শনিকসকলক সমর্থন কৰিছিল। যিবোৰ তেওঁ পছন্দ কৰিছিল আৰু সংবাদ মাধ্যম আৰু সাহিত্যই সম্পূর্ণ স্বাধীনতা লাভ কৰিছিল।
(খ) কেথেৰিন দ্য গ্রেট (Catherine the Great): বাছিয়াৰ দ্বিতীয় কেথেৰিন ৰাছিয়াৰ আটাইতকৈ প্ৰসিদ্ধ আৰু দীৰ্ঘম্যাদী শাসনাধিষ্ঠ মহিলা নেত্রী আছিল, যি ১৭৬২ চনৰ পৰা ১৭৯৬ চনত তেওঁৰ মৃত্যুলৈকে ৰাজত্ব কৰিছিল। পিটাৰ দ্য গ্ৰেটৰ এগৰাকী প্ৰশংসক, তেওঁ পশ্চিম ইউৰোপীয় ৰেখাৰে ৰাছিয়াৰ আধুনিকীকৰণ অব্যাহত ৰাখিছিল। কিন্তু তেওঁৰ জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰ বেছিভাগ কলা, বিজ্ঞান আৰু ৰাছিয়ান শিক্ষাৰ আধুনিকীকৰণৰ প্ৰতি তেওঁৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰ দ্বাৰা প্ৰকাশ পাইছিল। হার্মিটেজ সংগ্রহালয়, যি এতিয়া সমগ্র শীতকালীন প্রাসাদ দখল কৰি আছে, কেথেৰিনৰ ব্যক্তিগত সংগ্ৰহ হিচাপে আৰম্ভ হৈছিল।
তেওঁ ভল্টেয়াৰ, ডিডেৰোট আৰু ডি এলেম্বার্ট আদি সকলো ফৰাচী বিশ্বকোষৰ ৰচনা কৰাৰ সময়ত কমেডি, কল্পকাহিনী আৰু স্মৃতিগ্ৰন্থ লিখিছিল যিয়ে পিছত তেওঁলোকৰ লিখনিত তেওঁৰ খ্যাতি দৃঢ় কৰিছিল। তেওঁৰ দিনৰ আগশাৰীৰ ইউৰোপীয় অর্থনীতিবিদসকল ফ্রী ইকনমিক চছাইটিৰ বিদেশী সদস্য হৈছিল, যি ১৭৬৫ চনত ছেইণ্ট পিটাৰ্ছবাৰ্গত তেওঁৰ পৰামৰ্শ অনুসৰি প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। তেওঁ পশ্চিম ইউৰোপীয় বিজ্ঞানীসকলকো নিয়োগ কৰিছিল। ১৭৬২ চনত তেওঁৰ অধিগ্ৰহণৰ কেইমাহমানৰ ভিতৰতে ফৰাচী চৰকাৰে বিখ্যাত ফৰাচী বিশ্বকোষৰ প্ৰকাশন বন্ধ কৰাৰ ভাবুকি দিয়া শুনি বিশ্বকোষৰ কেথেৰিনে ডিডেৰোটক প্ৰস্তাৱ দিছিল যে তেওঁ তেওঁৰ সুৰক্ষাত ৰাছিয়াত তেওঁৰ মহান কাম সম্পূৰ্ণ কৰিব লাগে। তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে ৰাছিয়াৰ শিশুসকলক পশ্চিম ইউৰোপীয় শিক্ষা প্ৰদান কৰি এক ‘নতুন ধৰণৰ ব্যক্তি’ সৃষ্টি কৰিব পাৰিব।
তেওঁ আন দেশৰ শৈক্ষিক তত্ত্ব আৰু অনুশীলনৰ অনুসন্ধান অব্যাহত ৰাখিছিল আৰু যেতিয়া তেওঁ কিছুমান শৈক্ষিক সংস্কাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল, তেওঁ এখন ৰাষ্ট্ৰীয় বিদ্যালয় স্থাপন কৰাত ব্যৰ্থ হৈছিল। কেথেৰিনে, মহিলাসকলক শিক্ষিত কৰিবলৈ “স্মোলনি ইনষ্টিটিউট ফৰ নবেল গাৰ্লছ” (Smolny Insititute for Noble Girls) স্থাপন কৰিছিল। প্ৰথমে, প্রতিষ্ঠানটোৱে কেৱল অভিজাতসকলৰ যুৱতীসকলক ভৰ্তি কৰিছিল, কিন্তু অৱশেষত ই পেটিট-বুৰ্জোৱাসকলৰ (নিম্ন মধ্যবিত্ত শ্রেণী) ছোৱালীকো ভৰ্তি কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। স্মোলিয়াঙ্কিৰ স্মোলনি ইনষ্টিটিউটত উপস্থিত থকা ছোৱালীবোৰক প্ৰায়ে স্মোলনি অট্টালিকাৰ দেৱালৰ বাহিৰত পৃথিৱীত চলি থকা যিকোনো বস্তুৰ বিষয়ে অজ্ঞ বুলি অভিযোগ কৰা হৈছিল।
যদিও কেথেৰিনে বেছিভাগ গণতান্ত্রিক নীতিক কাৰ্যকৰী কৰাৰ পৰা বিৰত আছিল তথাপি তেওঁ কিছুমান আধুনিকীকৰণৰ প্ৰৱণতা সম্বোধন কৰি কোড জাৰী কৰিছিল। যাৰ ভিতৰত আছে দেশখনক প্ৰদেশ আৰু জিলাত বিভক্ত কৰা, অভিজাতসকলৰ শক্তি সীমিত কৰা, মধ্য সম্পত্তি সৃষ্টি কৰা আৰু কেইবাটাও অর্থনৈতিক সংস্কাৰ ইত্যাদি। অৱশ্যে, সামৰিক নিয়োগ আৰু অৰ্থনীতি দায়ত্ব প্ৰথাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি আছিল আৰু ৰাজ্য আৰু ব্যক্তিগত ভূমি মালিকসকলৰ বৰ্ধিত চাহিদাৰ ফলত দাসৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতাৰ স্তৰ বৃদ্ধি পাইছিল।
(গ) মাৰিয়া থেৰেছা (Maria Theresa): মাৰিয়া থেৰেছা হেববাৰ্গ অধিৰাজ্যৰ একমাত্ৰ মহিলা আৰু হাউচ অফ হেবচাৰ্গৰ অন্তিমগৰাকী শাসক আছিল। তেওঁ অষ্ট্ৰিয়াৰ সামৰিক আৰু আমোলাতান্ত্রিক দক্ষতা শক্তিশালী কৰিবলৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ সংস্কাৰ কাৰ্যকৰী কৰিছিল। তেওঁ ১৭৫৪ চনৰ পৰা ১৭৬৪ চনৰ ভিতৰত ৰাজ্যৰ ৰাজহ দুগুণ কৰিছিল, যদিও পাদ্ৰী আৰু আভিজাত্যৰ ওপৰত কৰ আৰোপ কৰাৰ তেওঁৰ প্ৰয়াস কেৱল আংশিক সফল হৈছিল। তথাপিও তেওঁৰ বিত্তীয় সংস্কাৰে অর্থনীতিক যথেষ্ট উন্নত কৰিছিল। ১৭৬০ চনত মাৰিয়া থেৰেছাই ৰাজ্যিক পৰিষদ গঠন কৰে, যি বিশেষজ্ঞ উপদেষ্টাৰ সমিতি হিচাপে কাম কৰে। ইয়াত কাৰ্যবাহী বা আইনী কর্তৃত্বৰ অভাৱ আছিল। কিন্তু তথাপিও চৰকাৰৰ স্বৈৰাচাৰী ৰূপৰ মাজৰ পাৰ্থক্য দেখুৱাইছিল। ঔষধৰ ক্ষেত্ৰত, ১৭৬৭ চনৰ স্মলপক্স (সৰু আই) মহামাৰীৰ পিছত তাইৰ সন্তানক টিকাকৰণ কৰাৰ সিদ্ধান্তৰ প্ৰতি অষ্ট্ৰিয়ান চিকিৎসকসকলৰ নেতিবাচক দৃষ্টিভংগী সলনি কৰাৰ বাবে দায়বদ্ধ আছিল। অষ্ট্ৰিয়াই ১৭৭৬ চনত ডাইনী জ্বলোৱা আৰু অত্যাচাৰ অবৈধ বুলি ঘোষণা কৰিছিল। পিছত ইয়াক পুনৰ প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল, কিন্তু এই সংস্কাৰৰ প্ৰগতিশীল প্রকৃতি এতিয়াও উল্লেখ কৰা হৈছে। শিক্ষা মাৰিয়া থেৰেছাৰ শাসনৰ অন্যতম উল্লেখযোগ্য সংস্কাৰ আছিল। প্রুছিয়াৰ ওপৰত আধাৰিত এক নতুন বিদ্যালয় প্রণালীত বয়সৰ পৰা দুয়োটা লিংগৰ সকলো শিশুৱে ৬ৰ পৰা ১২ বছৰ বয়সলৈ বিদ্যালয়ত পঢ়িব লাগিছিল যদিও আইনখন কার্যকৰী কৰাটো অতি কঠিন হৈ পৰিছিল ।
অৱশ্যে, মাৰিয়া থেৰেছাই জ্ঞানৰ বৌদ্ধিক ক্ষেত্ৰত খাপ খোৱাটো কঠিন হৈ পৰিছিল। উদাহৰণস্বৰূপে, তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে শান্তিপূৰ্ণ ৰাজহুৱা জীৱনৰ বাবে ধর্মীয় একতা প্রয়োজনীয় আৰু ধৰ্মীয় সহিষ্ণুতাৰ ধাৰণাটো স্পষ্টভাৱে প্ৰত্যাখ্যান কৰিছিল। তেওঁ ইহুদী আৰু প্ৰটেষ্টান্ট দুয়োকে ৰাজ্যৰ বাবে বিপদজনক বুলি গণ্য কৰিছিল আৰু সক্ৰিয়ভাৱে তেওঁলোকক দমন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। দুটা ৰাজবংশীয় যুদ্ধ তৈয়াৰ কৰা এগৰাকী যুৱ ৰাজকীয় ব্যক্তি হিচাপে তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে তেওঁৰ সমস্যা তেওঁৰ প্ৰজাসকলৰ কাৰণ হ’ব লাগে। কিন্তু তেওঁৰ পিছৰ বছৰবোৰত তেওঁ বিশ্বাস কৰিব যে তেওঁলোকৰ সমস্যা তেওঁৰ হ’ব লাগিব।
(ঘ) অষ্ট্ৰিয়াৰ যোচেফ দ্বিতীয় (Joseph II of Austria): মাৰিয়া থেৰেছাৰ জ্যেষ্ঠ পুত্র যোচেফ দ্বিতীয় ১৭৬৫ চনৰ পৰা ১৭৯০ চনলৈ ৰোমান সম্রাট আৰু ১৭৮০ চনৰ পৰা ১৭৯০ চনলৈ হেবচবার্গ ভূমিৰ শাসক আছিল। যোচেফ জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰৰ প্ৰবক্তা আছিল। কিন্তু সংস্কাৰৰ আধুনিকীকৰণৰ প্ৰতি তেওঁৰ প্ৰতিশ্ৰুতিয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ বিৰোধিতাৰ সৃষ্টি কৰিছিল। যাৰ ফলত অৱশেষত তেওঁৰ কাৰ্যসূচীসমূহ সম্পূৰ্ণৰূপে ৰূপায়ণ কৰাত ব্যৰ্থ হৈছিল।
যোচেফে আইনী ব্যৱস্থাৰ সম্পূৰ্ণ সংস্কাৰৰ বাবে অনুপ্রাণিত কৰিছিল। বেছিভাগ ক্ষেত্ৰত তেওঁ নিৰ্মম শাস্তি আৰু মৃত্যুদণ্ড ৰদ কৰিছিল আৰু সকলো অপৰাধীৰ বাবে চিকিৎসাৰ সম্পূৰ্ণ সমতাৰ নীতি নিৰ্ধাৰণ দিছিল। তেওঁ প্ৰেছ আৰু থিয়েটাৰৰ চেঞ্চৰশ্বিপ সমাপ্ত কৰিছিল । ১৭৮১-৮২ চনত তেওঁ দাসসকলক সম্পূর্ণ আইনী স্বাধীনতা প্ৰদান কৰে। অৱশ্যে জমিদাৰসকলে তেওঁলোকৰ অৰ্থনৈতিক স্থিতি বিপদাপন্ন হোৱা দেখিছিল আৰু অৱশেষত আঁচনিখন সলনি কৰিছিল। কৰৰ ব্যৱস্থা সমান কৰিবলৈ যোচেফে সাম্ৰাজ্যৰ সকলো দেশৰ মূল্যাংকন কৰাৰ বাবে নিৰ্দেশ দিছিল যাতে ভূমিৰ ওপৰত একক সমতাবাদী কৰ আৰোপ কৰা হয়। অৱশ্যে, ১৭৯০ চনত যোচেফৰ মৃত্যুৰ অলপ আগতে বা পিছত তেওঁৰ বেছিভাগ বিত্তীয় সংস্কাৰ বাতিল কৰা হৈছিল। এক সাক্ষৰ নাগৰিক প্ৰস্তুত কৰিবলৈ সকলো ল’ৰা আৰু ছোৱালীৰ বাবে প্ৰাথমিক শিক্ষা বাধ্যতামূলক কৰা হৈছিল আৰু কিছুমান নিৰ্বাচিত লোকৰ বাবে ব্যৱহাৰিক ভিত্তিত উচ্চ শিক্ষা আগবঢ়োৱা হৈছিল। যোচেফে প্রতিভাশালী দৰিদ্ৰ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে বৃত্তি সৃষ্টি কৰিছিল আৰু ইহুদী আৰু অন্যান্য ধর্মীয় সংখ্যালঘুসকলৰ বাবে বিদ্যালয় স্থাপনৰ অনুমতি দিছিল।
১৭৮৪ চনত তেওঁ দেশখনক ইয়াৰ শিক্ষাৰ ভাষা লেটিনৰ পৰা জাৰ্মানলৈ সলনি কৰিবলৈ আদেশ দিছিল, যি বহুভাষিক সাম্ৰাজ্যৰ এক অতি বিতর্কিত পদক্ষেপ আছিল। যোচেফে ১৭৮৪ চনত মুকলি হোৱা বিখ্যাত এলগেমেইনছ্ ক্রাংকেনহছ (Allgemeins Krankenhaus) নামৰ এখন একক তথা ডাঙৰ চিকিৎসালয় নিৰ্মাণৰ জৰিয়তে ভিয়েনাত চিকিৎসা সেৱা কেন্দ্ৰীভূত কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল। অৱশ্যে কেন্দ্ৰীকৰণে অনাময় সমস্যাৰ অৱনতি ঘটায়, যাৰ ফলত নতুন চিকিৎসালয়ত মহামাৰী আৰু মৃত্যুৰ হাৰ ২০% হয় কিন্তু পৰৱৰ্তী শতিকাত চহৰখন চিকিৎসা ক্ষেত্ৰত প্ৰসিদ্ধ হৈ পৰে। যোচেফ দ্বিতীয় মধ্য ইউৰোপৰ প্ৰথম শাসকসকলৰ মাজৰ এজন আছিল। তেওঁ দাসত্ব প্ৰথা বিলুপ্ত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল কিন্তু তেওঁৰ পৰিকল্পনাবোৰ ভূমিৰ মালিকসকলৰ প্ৰতিৰোধৰ সন্মুখীন হৈছিল। তেওঁৰ ১৭৮৫ চনৰ ইম্পেৰিয়েল পেটেন্টে সাম্ৰাজ্যৰ কিছুমান অঞ্চলত দাসত্ব প্রথা বিলুপ্ত কৰিছিল। কিন্তু জমিদাৰসকলৰ হেঁচাত কৃষকসকলক ভূমিৰ মালিকীস্বত্ত্ব — বা ভূমিমালিক অভিজাতসকলৰ ওচৰত পরিশোধ কৰা প্ৰাপ্য পৰিমাণৰ পৰা মুক্তি দিয়া নাছিল৷ই তেওঁলোকক ব্যক্তিগত স্বাধীনতা দিছিল। ১৮৪৮ চনত হেবাৰ্গ সাম্ৰাজ্যত চূড়ান্ত মুক্তি সংস্কাৰ আৰম্ভ কৰা হৈছিল।
সম্ভাৱতঃ তেওঁৰ সকলো সংস্কাৰৰ ভিতৰত আটাইতকৈ অপ্রিয় আছিল তেওঁৰ অতি পৰম্পৰাগত কেথলিক গীৰ্জাৰ আধুনিকীকৰণৰ চেষ্টা। নিজকে কেথলিক ধৰ্মৰ অভিভাৱক বুলি অভিহিত কৰি যোচেফ দ্বিতীয়ই তেওঁৰ সাম্ৰাজ্যৰ কেথলিক গীর্জাক ৰোমৰ পৰা স্বাধীন ৰাজ্যৰ সঁজুলি হিচাপে গঢ়ি তুলিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। যোচেফ ফ্রীমেছনৰৰ (এজন • ডাঙৰ গোপন সমাজৰ সদস্য) সৈতে অতি বন্ধুত্বপূর্ণ আছিল। কিয়নো তেওঁ ইয়াক তেওঁৰ নিজৰ জ্ঞানদৰ্শনৰ সৈতে যথেষ্ট সামঞ্জস্য আছিল বুলি ভাবিছিল। ১৭৮৯ চনত তেওঁ গালিচিয়াৰ ইহুদীসকলৰ বাবে ধর্মীয় সহনশীলতাৰ এখন চাৰ্টাৰ জাৰী কৰে, যি হৈছে এক বৃহৎ ইন্দিছ ভাষী পৰম্পৰাগত ইহুদী জনগোষ্ঠী থকা অঞ্চল। চাৰ্টাৰে সাম্প্রদায়িক স্বায়ত্তশাসন বিলপ্ত কৰিছিল যাৰ দ্বাৰা ইহুদীসকলে তেওঁলোকৰ আভ্যন্তৰীণ বিষয়বোৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল। ই জাৰ্মানীকৰণ আৰু অ-ইহুদী পোছাক পিন্ধাত উদগনি দিছিল।
7. ৰাছিয়াৰ জ্ঞানৰ মুখৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা। (Briefly discuss about the Russian age of Enlightenment.)
উত্তৰঃ ৰাছিয়াৰ অংনর যুগ (ৰাছিয়ান এজ অফ এনলাইটেনমেন্ট) ১৮ শতিকাৰ এটা সময় আছিল য’ত চৰকাৰে কলা আৰু বিজ্ঞানৰ প্ৰসাৰক সক্রিয়ভাৱে উৎসাহিত কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল, যিয়ে ৰাছিয়াৰ সংস্কৃতিৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল। এই সময়ছোৱাত প্রথম বাহিয়ান বিশ্ববিদ্যালয় প্রতিষ্ঠা কৰাৰ লগতে, এটা পুথিভঁৰাল, এখন থিয়েটাৰ, ৰাজহুৱা সংগ্ৰহালয়ৰ লগতে তুলনামূলকভাৱে স্বতন্ত্র প্রেছও প্রতিষ্ঠা কৰিছিল। আন জ্ঞানী স্বৈৰাচাৰী সকলৰ দৰে কেথেৰিন দ্য গ্রেটেও কলা, বিজ্ঞান আৰু শিক্ষাৰ বিকাশত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। ৰাছিয়ান সাম্ৰাজ্যৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অন ইয়াৰ পশ্চিম ইউৰোপীয় সমকক্ষৰ পৰা পৃথক আছিল। ই ৰাছিয়াৰ জীৱনৰ সকলো দিশৰ অধিক আধুনিকীকৰণক প্ৰচাৰ কৰিছিল আৰু বাছিয়াত দাসত্ব প্রথা প্রতিষ্ঠা বিলুপ্ত কৰাৰ বাবে প্ৰচেষ্টা অব্যাহত ৰাখিছিল। পুগাচেভ বিদ্ৰোহ আৰু ফৰাচী বিপ্লৱে হয়তো দ্রুত ৰাজনৈতিক পৰিৱৰ্তনৰ ভ্ৰমবোৰ ভাঙি পেলাইছিল। কিন্তু ৰাছিয়াৰ বৌদ্ধিক পৰিৱেশ অপৰিবর্তনীয়ভাৱে সলনি হৈছিল। বিশ্বত ৰাছিয়াৰ স্থানৰ বাবে ডেনিছ ফনভিজিন, মিথাইল শ্যাৰবাৰ্টভ, আন্দ্রে বোলোটভ, আলেকজেণ্ডাৰ ৰেডিচেত আৰু ইভান বোলটিনে বিভিন্ন সময়ত আলোচনাত বহিছিল।
এই আলোচনাবোৰে ৰাছিয়ান চিন্তাধাৰাৰ মৌলবাদী, পশ্চিমীয়, ৰক্ষণশীল আৰু স্নাডোফিল পৰম্পৰাৰ মাজৰ বিভাজন কঢ়িয়াই আনিছিল। কেথেৰিণ না গ্রেটে ব্যক্তিগতভাৱে তেওঁৰ ৰাষ্ট্রদূত আৰু বনচালসকলৰ বাবে শব্দবোৰ লিখিছিল যাতে তুলনামূলক অভিধানৰ এটা সংকলন কৰা যায়।
পিটাৰ জীয়ৰী এলিজাটো পেট্রাওনাৰ শাসনকালত আলী দ্বৈৰতন্ত্ৰৰ ধাৰণাবোৰে বাছিয়াত প্ৰৱেশ কৰিছিল। এলিজাভেটাৰ প্ৰিয় ইভান শুভালভ, এজন আদর্শ জ্ঞানী সভাসদ আছিল। তেওঁ মস্কো বিশ্ববিদ্যালয় আৰু ইম্পেৰিয়েল একাডেমী অফ আৰ্টছ স্থাপনত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল, যি ১৮ শতিকাৰ শেষ চতুৰ্থাংশত সক্ৰিয় বেছিভাগ বুদ্ধিজীৱীয়ে নিজৰ কৰ্মজীৱন আৰম্ভ কৰিব পাৰিছিল।
ইভন শুভালভ সর্বশ্রেষ্ঠ ৰাছিয়ান পলিমেধ মিথাইল লোমোনোচভৰ পৃষ্ঠপোষক আছিল, যিয়ে বিজ্ঞান, ধর্মীয় দর্শন, কবিতা আৰু সূক্ষ্ম কলাৰ বিভিন্ন শাখাত নিজৰ অৱদান দি গৈছিল যদিও তেওঁৰ গৱেষণাই অৱশ্যেই ধৰ্মীয় মতবাদৰ কৰ্তৃত্ব হ্ৰাস কৰিছিল। তথাপিও লোমোনোচভ নিজে এজন ধৰ্মনিষ্ঠ খ্ৰীষ্টান আছিল।
