Library in ICT Environment Unit 2 গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক আৰু কনচটিয়া, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Library in ICT Environment Unit 2 গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক আৰু কনচটিয়া Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Library in ICT Environment Unit 2 গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক আৰু কনচটিয়া Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Library in ICT Environment Unit 2 গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক আৰু কনচটিয়া
Library in ICT Environment Unit 2 গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক আৰু কনচটিয়া Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Library in ICT Environment Unit 2 গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক আৰু কনচটিয়া provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Library Networks and Consortia
LIBRARY AND INFORMATION SCIENCE
(আইচিটি পৰিৱেশত গ্ৰন্থাগৰ)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। গ্রন্থাগাৰৰ পৰা হেৰুওৱা কিতাপবোৰ কি নামেৰে জনা যায়?
উত্তৰঃ ষ্টক প্ৰমাণীকৰণ।
২। গ্রন্থাগাৰত কম্পিউটাৰ ব্যৱহাৰ কৰা প্ৰথম কেন্দ্ৰ আৰু ভাৰতত তথ্য কাৰ্যকলাপৰ নাম কি?
উত্তৰঃ INSDOC.
৩। ‘ফেৱাৰ ইউজ’ৰ বৈধতা নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ নিয়মটো কি?
উত্তৰঃ এটা সম্পূৰ্ণ কিতাপ ফটোকপি কৰা।
৪। সাধাৰণতে পৰম্পৰাগত ৰূপত এটা গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰসংগ সেৱা কোনবোৰ পৰ্যায়ৰ মাজেৰে প্ৰক্ৰিয়া কৰা হয়?
উত্তৰঃ প্ৰক্ৰিয়া, সেৱা আৰু আত্মীকৰণ।
৫। কোন প্ৰযুক্তিৰ ওপৰত অৰ্থগত ৱেব আধাৰিত নহয়?
উত্তৰঃ ক্লাউড চিভিং।
৬। ৱেব ২.০ সঁজুলিৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ ফেচবুক।
৭। উমৈহতীয়া যোগাযোগ বিন্যাস (CCE) কাৰ দ্বাৰা বিকশিত কৰ্ম্ম হৈছিল?
উত্তৰঃ ইউনেস্কো।
৮। সংগঠিত কম্পিউটাৰকৃত সূচীকৰণ প্ৰথমে কোনে কৰিছিল?
উত্তৰঃ এইচ.পি.লুহান।
৯। বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC) ৰ দ্বাৰা বিকশিত তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱর্ক (INFLIBNET) কোন চনত প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৮৮ চনত আহমেদাবাদাত।
১০। কোনখন দেশত ইন্টাৰনেট বিকশিত কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ (প্ৰতিৰক্ষা বিভাগে)।
১১। কোন চনত ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় বৈজ্ঞানিক নথিপত্র কেন্দ্র (INSDOC) প্রতিষ্ঠা কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৫২ চনত।
১২। ইউনেস্কো কোন চনত স্থাপিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৬ চনত।
১৩৷ ভাৰতীয় বিজ্ঞানৰ বিমূৰ্ততা কোন পৰিষদে প্ৰকাশ কৰিছিল?
উত্তৰঃ বৈজ্ঞানিক আৰু ঔদ্যোগিক গৱেষণা পৰিষদ (CSIR)।
১৪। বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ বিজ্ঞান তথ্য কেন্দ্র ক’ত অবস্থিত?
উত্তৰঃ বাংগালোৰ।
১৫। ভাৰতৰ চিকিৎসা গ্ৰন্থাগাৰ ক’ত অবস্থিত?
উত্তৰঃ নতুন দিল্লী।
১৬৷ ILA ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপটো কি?
উত্তৰঃ ইণ্ডিয়ান লাইব্ৰেৰী এছ’ চিয়েচন (Indian Library Association)।
১৭। ‘গ্রন্থাগাৰ আৰু তথ্য বিজ্ঞানৰ বিশ্বকোষ’কাৰ দ্বাৰা প্ৰকশিত হৈছে?
উত্তৰঃ মাৰ্চেল ডেকাৰ।
১৮। কোনে তথ্যৰ উৎসবোৰক পৰম্পৰাগত, অপৰম্পৰাগত, নৱ-পৰম্পৰাগত আৰু সূক্ষ্ম নথিপত্ৰত শ্রেণীবদ্ধ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ৰংগনাথন।
১৯। পেটেন্ট কি?
উত্তৰঃ আবিষ্কাৰক আৰু চৰকাৰৰ মাজত এক চুক্তি।
২০। ‘লাইব্ৰেৰী হেৰাল্ড’ৰ সম্পাদক কোন?
উত্তৰঃ কৃষ্ণ কুমাৰ।
২১। কোনে মাহেকীয়া আলোচনী “দ্য লাইব্ৰেৰী বৰ্ল্ড ”প্ৰকাশ কৰিছে?
উত্তৰঃ জে. ডি. ব্রাউন।
২২। ‘মডার্ন লাইব্রেৰিয়ান’ৰ প্ৰথম সম্পাদক কোন?
উত্তৰঃ এফ. মনব্ৰেৰী ভল্টে।
২৩। ভাৰতীয় নাগৰিক গ্রন্থাবলী প্ৰথমবোৰৰ বাবে কিমান চনত উপস্থিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৫৭ চনত।
২৪। বাণিজ্য গ্রন্থপঞ্জী কি?
উত্তৰঃ প্রকাশকৰ দ্বাৰা সংকলিত প্রিন্ট বা বিক্ৰীৰ বাবে কিতাপসমূহৰ তালিকা।
২৫। ই-প্রমাণপত্র (E-Document) অর্থ কি?
উত্তৰঃ ই-প্ৰমাণপত্ৰ অৰ্থ হৈছে ই-ইলেকট্রনিক ৰূপ যেনে— চিডি, কেছেট ইত্যাদি।
২৬। এটা স্কোপাছ (SCOPUS) ত কি থাকে?
উত্তৰঃ স্কোপাছ হৈছে এক সৰ্ববৃহৎ ডাটাবেচ য’ত ৫০০০ প্ৰকাশকৰ পৰা ২৩,৯০০ টা শিৰোনাম আছে। এটা স্কোপাছত আছে বিভিন্ন শাখাৰ ওপৰত বৈজ্ঞানিক সাহিত্য, প্ৰৱন্ধসমূহ বিমূর্তসমূহ, কিতাপসমূহ, সন্মিলনৰ সংগ্ৰহ আৰু মনোগ্রাফ।
২৭। স্কোপাছ (SCOPUS) আৰু ৱেব (WEB) বিজ্ঞান কি?
উত্তৰঃ স্কোপাছ আৰু ৱেব বিজ্ঞান হৈছে বিশ্বব্যাপী ব্যৱহৃত সর্ববৃহৎ উদ্ধৃতি ডাটাবেচ। বর্তমান সময়ত, এইবোৰ হৈছে সহকর্মী পর্যালোচনা কৰা সাহিত্য বিশ্লেষণ কৰাৰ বাবে আটাইতকৈ সন্মানীয় মঞ্চ।
২৮। NMEICT ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ কি?
উত্তৰঃ তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান (National Mission on Education through Information and communication Technology).
২৯। বর্তমান গ্রন্থাগাৰসমূহক কি হিচাপে অভিহিত কৰা হয়?
উত্তৰঃ তথ্যকেন্দ্ৰ (Information Centre), জ্ঞানকেন্দ্র (Knowledge Centre)।
৩০। গ্রন্থাগাৰত উচ্চস্তৰত কোন অধিষ্ঠিত থাকে?
উত্তৰঃ মুখ্য গ্রন্থাগাৰিক।
৩১। গ্রন্থাগাৰত মধ্যস্তৰত কোন অধিষ্ঠিত থাকে?
উত্তৰঃ উপগ্রন্থাগাৰিক।
৩২। ভাৰতবৰ্ষত এটা প্ৰকল্প হিচাপে তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) কোন চনত আৰম্ভ হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯১ চনত।
৩৩। কোন চনত তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কে বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ কেন্দ্র হিচাপে স্বীকৃতি লাভ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯৬ চনত।
৩৪। ই-শিক্ষণ কি?
উত্তৰঃ ই-শিক্ষণৰ অৰ্থ হৈছে বৈদ্যুতিক উৎসসমূহৰ দ্বাৰা শিক্ষাদান কৰা। ব্যাপক অৰ্থত বৈদ্যুতিক মাধ্যমসমূহ যেনে- শ্ৰৱ্য সঁজুলি, দৃশ্য-শ্ৰৱ্য সঁজুলি আদিৰ ব্যৱহাৰৰ জৰিয়তে শিক্ষণ ব্যৱস্থাটোক সহজসাধ্য কৰি তোলাটোকে ই-শিক্ষণ বুলি কোৱা হয়।
চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। গ্ৰন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়া বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ গ্ৰন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়া হৈছে গ্ৰন্থাগাৰৰ এক গোট যি কার্যকলাপবোৰ সমন্বয় কৰে, সম্পদ ভাগ বতৰা কৰে আৰু বিশেষজ্ঞতা একত্ৰিত কৰাৰ বাবে অংশীদাৰত্ব হয়। আন্তর্জাতিক স্তৰত অৰ্থাৎ আন্তর্জাতিক গ্ৰন্থাগাৰ সংগঠক মিত্ৰজোঁট হৈছে এনে এক অনানুষ্ঠানিক আলোচনা গোট যি গ্রন্থাগাৰৰ সংগঠনক ক্ৰমান্বয়ে সংকটাপন্ন গ্রন্থাগাৰসমূহক গুৰুত্বপূৰ্ণ সুবিধা প্রদান কৰে।
২। গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক বুলিলে কিছুমান গ্রন্থাগাৰ গোটৰ এক আন্তঃসংযোগ মঞ্চক বুজায়। যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে তেওঁলোকৰ ব্যৱহাৰকাৰীৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা। প্ৰতিটো গ্ৰন্থাগাৰে চাহিদাৰ ভিত্তিত ইজনে সিজনক সম্পদ ভাগ-বতৰা কৰে৷
৩। গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ দুটা সুবিধা উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ (ক) সমবায় সংগ্রহ বিকাশঃ তথ্য বিস্ফোৰণৰ যুগত কোনো ব্যক্তিগত গ্রন্থাগাৰ যিমানেই সম্পদশালী নহওঁক কিয় সেয়া নথিপত্ৰৰ ক্ষেত্ৰত স্বাৱলম্বী হ’ব নোৱাৰে।
(খ) বিশেষ ব্যৱহাৰকাৰী চাহিদা পূৰণ কৰেঃ ব্যৱহাৰকাৰী প্ৰয়োজনীয়তা যিমানেই বিভিন্ন আৰু বৈচিত্র্যপূৰ্ণ নহওঁক কিয় তাৰ সেৱা প্ৰদান কৰা হয়।
৪। কনচৰ্টিয়া বা সংগঠকৰ অৰ্থ কি?
উত্তৰঃ কনচৰ্টিয়া হৈছে দুই বা ততোধিক ব্যক্তি, কোম্পানী বা চৰকাৰৰ দ্বাৰা গঠিত এক গোট যি এক উমৈহতীয়া উদ্দেশ্য প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে একেলগে কাম কৰে।
৫। গ্ৰন্থাগাৰ আইন কি?
উত্তৰঃ গ্ৰন্থাগাৰ আইনৰ অৰ্থ হৈছে যিকোনো ৰাজ্য বা ৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰৰ অধীনত গ্রন্থাগাৰ প্ৰণালী, ইয়াৰ তত্ত্বাৱধান, সেৱাকাৰ্য, অধিকাৰ আৰু ব্যৱস্থাপনা স্থাপনৰ বাবে আইনী ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰা। গ্রন্থাগাৰ আইনে ৰাজহুৱা গ্ৰন্থাগাৰ সেৱাৰ বিভিন্ন অংগ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ সক্ষম।
৬। ভাৰতত কোনটো গ্ৰন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়াম পৰিচালিত হয়?
উত্তৰঃ বৈদ্যুতিক আৰু তথ্য প্রযুক্তি গ্রন্থাগাৰ কনচর্টিয়াম মন্ত্রালয় (MCIT) হ’ল গ্ৰন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়াম। ভাৰতত কেইবাটাও গ্রন্থাগাৰ সংগঠনক সদস্য গ্ৰন্থাগাৰবোৰৰ মাজত তেওঁলোকৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলক সেৱা আগবঢ়োৱাৰ বাবে ই-সম্পদ ভাগ-বতৰা কৰিবলৈ কাম কৰে।
৭। গ্রন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়াম কি ? ভাৰতত কিমানখন চৰকাৰী অনুদানপ্রাপ্ত গ্রন্থাগাৰ কনচটিয়া আছে?
উত্তৰঃ গ্ৰন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়াম হৈছে গ্ৰন্থাগাৰৰ এক গোট যি কার্যকলাপবোৰ সমন্বয় কৰে। তথ্য সম্পদ ভাগ-বতৰা কৰাৰ উদ্দেশ্যে গ্রন্থাগাৰ মাজত সহযোগিতা, সমন্বয় আৰু সহযোগিতা কৰা হয়। এই কনচটিয়াৰ উদ্দেশ্য হৈছে উন্নয়নশীল দেশসমূহত সংগঠিত প্ৰচেষ্টাৰ পৰ্যালোচনা কৰা। ই সংগঠকৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰো বৰ্ণনা কৰে।
২০০৮ চনত আৰম্ভ কৰা, ইয়াত ৭০ খন ৰাজ্যিক আৰু কেন্দ্ৰীয় অনুদানপ্রাপ্ত চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠান (AIMAS) সহ বর্তমান সদস্য হিচাপে ২৪ খন ৰাজ্যৰ পৰা বাছনি কৰা হৈছে।
৮। গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ সংজ্ঞা দিয়া আৰু ইয়াৰ অৰ্থ লিখা।
উত্তৰঃ এটা গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কক গ্ৰন্থগাৰৰ গোট হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হৈছে যাৰ কিছুমান চুক্তিৰ সৈতে একত্ৰিত হৈছে তেওঁলোকৰ তথ্যৰ প্ৰয়োজনীয়তা। নেটৱৰ্ক শব্দটোৰ অৰ্থ হৈছে “অন্তঃসংযোগশৃংখল বা বস্তুৰ প্ৰণালী”, ই পুথিভঁৰাল আৰু তথ্য বিজ্ঞানৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আয়োগ, আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যসূচী নেটৱৰ্ক এটাক “দুই বা ততোধিক গ্রন্থাগাৰ বা সাধাৰণ কামত নিয়োজিত আন সংগঠন” হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰে।
৯। গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ উদ্দেশ্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ উদ্দেশ্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) সদস্য গ্রন্থাগাৰ আৰু তথ্য কেন্দ্ৰসমূহৰ মাজত সম্পদ ভাগ-বতৰা কৰা।
(খ) একে লক্ষ্য থকা গ্রন্থাগাৰবোৰৰ মাজত এটা সংযোগ বিকশিত কৰা।
(গ) তথ্য সংগ্রহ, সংৰক্ষণ, প্ৰচাৰ, কাৰিকৰী সেৱা আৰু গ্ৰন্থাৱলী নিয়ন্ত্ৰণ কৰা।
(ঘ) ব্যৱহাৰকাৰীসকলক তথ্য সেৱা প্ৰদান কৰা।
(ঙ) গৱেষণা তথ্যত নথিপত্ৰত নকল হ্ৰাস কৰাৰ বাবে, সংগ্ৰহ বিকাশৰ বাবে এক পৰিকল্পনা বিকশিত কৰা৷
১০। কোন সংগঠনে তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱক (INFLIBNET) স্থাপন কৰিছিল?
উত্তৰঃ তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) কেন্দ্ৰটো ১৯৯১ চনত IEUCA ৰ এটা প্রকল্প হিচাপে প্রতিষ্ঠা কৰা হৈছিল আৰু ১৯৮৫ চনৰ মে মাহত বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ (UGC) এক স্বতন্ত্র, স্বায়ত্তশাসিত আন্তঃবিশ্ববিদ্যালয় কেন্দ্র (IUCA) হিচাপে স্বীকৃতি হৈছিল।
১১। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) ৰ উদ্দেশ্যসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ উদ্দেশ্যসমূহহ’ল— তথ্য স্থানান্তৰ আৰু প্ৰৱেশধিকাৰৰ সামর্থ্য উন্নত কৰাৰ বাবে যোগাযোগ সুবিধাৰ প্ৰচাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠা কৰা, যি সংশ্লিষ্ট সংস্থাসমূহৰ সহযোগিতা আৰু অন্তৰ্ভুক্তিৰ জৰিয়তে বৃত্তি, শিক্ষা, গবেষণা আৰু শৈক্ষিক অনুসৰণত সমৰ্থন প্ৰদান কৰে।
১২। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) ৰ অধীনত কোনটো সামগ্রী প্রদান কৰা হয়?
উত্তৰঃ শিক্ষা মন্ত্রণালয়ৰ অধীনত তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক কেন্দ্ৰই বিশ্ববিদ্যালয় আৰু প্রতিষ্ঠানসমূহক চৌর্যবৃত্তি চিনাক্তকৰণ ছফটৱেৰ প্ৰদান কৰিছে।
১৩। তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান (NMEICT) ৰ লক্ষ্য কি?
উত্তৰঃ মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয়ৰ এক মুখ্য পদক্ষেপ তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান (NMEICT) ৰ লক্ষ্য হৈছে উচ্চ মানদণ্ডৰ ব্যক্তিগতকৃত আৰু শিক্ষা প্ৰক্ৰিয়াত তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ সম্ভাৱনা কঢ়িয়াই অনা।
১৪। তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান (NMEICT) ৰ উপাদানবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযানৰ মূখ্য দুটা উপাদান হ’ল—
(ক) সংযোগ প্রদান কৰা, লগতে প্ৰতিষ্ঠান আৰু শিক্ষাৰ্থীসকলক প্রবেশাধিকাৰ সঁজুলিৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(খ) সমল প্রস্তুতকৰণ।
১৫। তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান (NMEICT) শিক্ষার্থী আৰু শিক্ষাকসকলৰ বাবে কেনেকৈ লাভজনক?
উত্তৰঃ তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তি (ICT) ব্যৱহাৰৰ জৰিয়তে ন্যায় আৰু শিক্ষাৰ প্রৱেশাধিকাৰ নিশ্চিত কৰি শিক্ষাৰ্থীসকলক শক্তিশালী আৰু সক্ষম কৰি তোলা হয়। সমগ্ৰ ভাৰতত ৪০০ খনতকৈও অধিক বিশ্ববিদ্যালয় আৰু ২২০০০ মহাবিদ্যালয়ক উচ্চ গতিৰ তথ্য নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে সংযোগ কৰা এক অনন্য সমকালীন প্রশিক্ষণ পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰি অনুষদ (Faculty) ৰ মানদণ্ড উন্নত কৰা হয়।
১৬। স্কোপাছ (SCOPUS) সূচক কি?
উত্তৰঃ স্কোপাছ (SCOPUS) ডাটাবেচত অন্তর্ভুক্ত সকলো আলোচনী প্রতিটো শিৰোনামৰ বাবে চাৰি প্ৰকাৰৰ সাংখ্যিক মানদণ্ডৰ জোখ অমুসৰি প্ৰতি বছৰে পৰ্যাপ্ত উচ্চ মানদণ্ডৰ বাবে সমীক্ষা কৰা হয়। সেইবোৰ হৈছে-H-সূচক, SJR, আৰু SNIP।
১৭৷ স্কোপাছ (SCOPUS) সূচক জার্নেল কি?
উত্তৰঃ স্কোপাছ হৈছে শৈক্ষিক সাহিত্যৰ বাবে আটাইতকৈ ডাঙৰ সন্মানীয় বিমূৰ্ত আৰু উদ্ধৃতি ডাটাবেচ। স্কোপাছে বিজ্ঞান, প্রযুক্তি, ঔষধ, সামাজিক বিজ্ঞান, কলা আৰু মানৱবিজ্ঞানৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন বিন্যাস (কিতাপ আলোচনী, সন্মিলনৰ কাকত আদি) সামৰি লয়।
১৮। স্কোপাছ (SCOPUS) সূচক কিয় গুৰুত্বপূর্ণ?
উত্তৰঃ বহুতো বিশ্ববিদ্যালয়ে স্কোপাছৰ পক্ষলয় যেতিয়া তেওঁলোকৰ শিক্ষাবিদসকলে পদোন্নতি বিচাৰে আৰু তেওঁলোকৰ প্ৰকাশন অভিলেখ উপস্থাপন কৰে। সেয়েহে, লেখকসকলে এই সূচীৰ সৈতে আলোচনী বিচাৰে।
১৯। স্কোপাছ (SCOPUS) মুক্ত নে?
উত্তৰঃ হয়, স্কোপাছমুক্ত। স্কোপাছ অ-গ্রাহক নোহোৱা ব্যৱহাৰকাৰীসকলক বিনামূলীয়া সুবিধা প্ৰদান কৰে আৰু স্কোপাছ পূৰ্বলোকনৰ জৰিয়তে উপলব্ধ। গৱেষকসকলে তেওঁলোকৰ গৱেষণাত সহায় কৰিবলৈ স্কোপাছ পূৰ্বলোকন ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে। যেনে লেখক অনুসন্ধান কৰা আৰু স্কোপাছ সমল অন্তৰ্ভুক্ত আৰু উৎস ছন্দৱদ্ধৰ বিষয়ে অধিক শিকা।
২০। বিজ্ঞান উদ্ধৃতি সূচক (SCI) আৰু স্কোপাছ (SCOPUS) ৰ মাজত পার্থক্য কি?
উত্তৰঃ স্কোপাছ বিজ্ঞান, প্রযুক্তি আৰু সামাজিক বিজ্ঞানৰ গবেষণা ক্ষেত্ৰত স্বতন্ত্র আলোচনীবোৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, আনফালে বিজ্ঞান উদ্ধৃতি সূচীবোৰে মুখ্যতঃ প্রাকৃতিক আৰু সামাজিক বিজ্ঞানকে ধৰি কাৰিকৰী আৰু বৈজ্ঞানিক প্রকাশনবোৰ সূচীবদ্ধ কৰে।
২১। বিজ্ঞানৰ ৱেবত স্কোপাছ সূচীবদ্ধ কৰা হৈছে নে?
উত্তৰঃ বিজ্ঞান সম্পদ সূচীবদ্ধ ৱেবৰ আধাৰ প্ৰাকৃতিক, সঠিক আৰু সামাজিক বিষয়ৰ ক্ষেত্ৰত বৈজ্ঞানিক প্ৰকাশনৰ দ্বাৰা গঠিত। মানৱীয়তা প্রকাশনসমূহ এই ডাটাবেচত যথেষ্ট কম সঘনাই দেখা যায়। সেয়েহে মানৱবিজ্ঞনত বিশেষজ্ঞ গৱেষকসকলে তেওঁলোকৰ গবেষণা স্কোপাছৰ ওপৰত ৰাখিবলৈ অধিক সঘনাই সংস্কৰণ অনুসন্ধান কৰে।
২২। তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান (NMEICT) কি?
উত্তৰঃ তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান হৈছে ভাৰত চৰকাৰে আমাৰ মানৱ সম্পদক দক্ষতাৰে ব্যৱহাৰ কৰি জ্ঞানৰ অতি শক্তি হোৱাৰ বাবে লোৱা এক পদক্ষেপ। তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযানক যিকোনো সময়তে উচ্চ শিক্ষা-প্ৰতিষ্ঠানৰ সকলো শিক্ষাৰ্থীৰ সুবিধাৰ বাবে তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তি (ICT) ৰ সম্ভাৱনা ৰক্ষা কৰাৰ বাবে কেন্দ্রীয় পৃষ্ঠপোষকতা তৈয়াৰ কৰা আঁচনি হিচাপে পৰিকল্পনা কৰা হৈছে।
২৩। গ্রন্থাগাৰৰ সহযোগিতা কি?
উত্তৰঃ গ্রন্থাগাৰৰ সহযোগিতাত গ্রন্থাবলী তথ্য ভাগ-বতৰা কৰা আৰু গ্ৰন্থাগাৰৰ সামগ্ৰী ভাগ-বতৰা কৰা দুয়োটা অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। এইটো এটা উপায় যাৰ দ্বাৰা উন্নয়নশীল দেশবোৰৰ গ্রন্থাগাৰবোৰে ব্যৱহাৰকাৰীসকলক তথ্যৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰিব পাৰে যেতিয়া সম্পদৰ অভাব হয়।
২৪। কম্পিউটাৰ নেটৱৰ্ক মুখ্যতঃ কেইপ্ৰকাৰৰ আৰু কি কি?
উত্তৰঃ কম্পিউটাৰ নেটৱৰ্ক মুখ্যতঃ চাৰি প্ৰকাৰৰ—
(ক) LAN (স্থানীয় এলেকা নেটৱৰ্ক)।
(খ) PAN (ব্যক্তিগত এলেকা নেটৱৰ্ক)।
(গ) MAN (মহানগৰ এলেকা নেটৱৰ্ক)।
(ঘ) WAN (বিস্তীর্ণ এলেকা নেটৱৰ্ক)।
২৫। নেটৱৰ্কিঙৰ প্ৰকাৰবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ নেটৱৰ্কিঙৰ প্ৰকাৰবোৰ হ’ল—
(ক) ব্যক্তিগত এলেকা নেটৱৰ্ক (PAN)।
(খ) স্থানীয় এলেকা নেটৱৰ্ক (LAN)।
(গ) বেতাঁৰ স্থানীয় এলেকা নেটৱৰ্ক (WLAN)।
(ঘ) চৌহদ এলেকা নেটৱৰ্ক (CAN)।
(ঙ) মহানগৰ এলেকা নেটৱৰ্ক (MAN)।
(চ) বিস্তীর্ণ এলেকা নেটৱৰ্ক (WAN)।
(ছ) সংৰক্ষণ এলেকা নেটৱৰ্ক (SAN)।
(জ) প্ৰণালী এলেকা নেটৱৰ্ক (SAN বুলিও জনা যায়)।
২৬। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰত কি কি সম্পদ উপলব্ধ?
উত্তৰঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ এখনত বিভিন্ন সম্পদ উপলব্ধ যেনে—
(ক) ডাটাবেচ।
(খ) বৈদ্যুতিক কিতাপ।
(গ) বৈদ্যুতিক অভিধান আৰু বিশ্বকোষ।
(ঘ) জাৰ্নেল আৰুই-জার্নেল।
(ঙ) আধিকাৰিক প্ৰকাশন।
(চ) অনলাইন বাতৰি কাকত।
(ছ) সম্পদৰ প্ৰসংগ।
২৭। বৈদ্যুতিক সম্পদৰ উপযুক্ত ব্যৱহাৰবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বৈদ্যুতিক সম্পদৰ উপযুক্ত ব্যৱহাৰবোৰ হৈছে—
(ক) বাণিজ্যিক ব্যৱহাৰ।
(খ) সম্পদ এটাৰ অত্যাধিক অংশ ডাউনলোড কৰা (যেনে এটা সম্পূৰ্ণ জার্নেল সংখ্যা)।
(গ) অ-জি.ডব্লিউ.ইউ. সহযোগীলৈ বৈদ্যুতিকভাৱে অনলাইন সমল প্ৰেৰণ কৰা।
(ঘ) ব্লেকবোর্ড বা ৰাজহুৱা ৱেবছাইটত প্ৰবন্ধ পোষ্ট’কৰা।
(ঙ) সমল স্বয়ংক্রিয় বা প্রণালীবদ্ধভাৱে ডাউনলোড কৰাৰ বাবে কার্যক্ৰমৰ ব্যৱহাৰ।
২৮। বৈদ্যুতিক সম্পদৰ সুবিধাবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বৈদ্যুতিক সম্পদৰ সুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) মাল্টিমিডিয়াৰ সৈতে সামগ্ৰীৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ (ভিডিঅ’, এনিমেচন, গ্রাফিকেল ফর্ম ইত্যাদি)।
(খ) সময় সঞ্চয়।
(গ) প্রিণ্ট সামগ্রীতকৈ সস্তা।
(ঘ) নেটৱৰ্ক যুক্ত সামগ্রী এটা সময়ত একাধিক বিন্দুত আৰু ব্যৱহাৰকাৰীক একাধিক বিন্দুৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰিব পাৰে যাক মাল্টি-এক্সেছ (Multi Access) বুলি কোৱা হয়।
২৯। বিজ্ঞানৰ ৱেবত কি কি ডাটাবেচ অন্তর্ভূক্ত কৰা হৈছে?
উত্তৰঃ (ক) বিজ্ঞান উদ্ধৃতি সূচক।
(খ) সামাজিক বিজ্ঞান উদ্ধৃতি সূচক।
(গ) কলা আৰু মানৱীয়তা উদ্ধৃতি সূচক।
(ঘ) সন্মিলনৰ প্ৰক্ৰিয়া উদ্ধৃতি সূচক।
(ঙ) কিতাপ উদ্ধৃতি সূচক।
(চ) উদীয়মান উৎস উদ্ধৃতি সূচক।
(ছ) সাম্প্ৰতিক ৰাসায়নিক প্রতিক্রিয়া।
৩০। ছফটৱেৰ গবেষণা আৰু বিকাশত তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ ভূমিকা কি?
উত্তৰঃ ছফটৱেৰ গৱেষণা আৰু বিকাশ হৈছে গ্রন্থাগাৰ অটোমেচন ছফটৱেৰ আৰু ইয়াৰ বিকাশ কৰা গ্ৰন্থাগাৰত গ্ৰন্থাগাৰৰ কাৰ্যকলাপলৈ নতুন প্রযুক্তিৰ উদ্বেগৰ ভৱিষ্যত বিকাশ। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক প্ৰতিটো প্ৰকাৰৰ গ্ৰন্থাগাৰৰ বাবে মুক্ত শিকা বিদ্যালয় গ্রন্থাগাৰ (SOL) স্বয়ংক্রিয় ছফটৱেৰ বিকশিত কৰে। ২০১৩ চনৰ ৩১ মার্চ তাৰিখত ভাৰতৰ গ্ৰন্থাগাৰসমূহত মুক্ত শিকণ বিদ্যালয় (SOL) ছফটৱেৰ ব্যৱহাৰ কৰা হয় আৰু লগতে গ্রন্থাগাৰ স্বয়ংক্রিয়কৰণৰ বিকাশৰ বাবে গ্ৰন্থাগাৰসমূহক সমৰ্থিত কার্যকাৰিতা ছফটৱেৰ প্ৰক্ৰিয়া প্ৰদান কৰা হয়।
৩১। মানব বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ ভূমিকা কি?
উত্তৰঃ মানৱ সম্পদ বিকাশ প্রক্রিয়া যিকোনো দেশৰ বাবে প্ৰতিটো ক্ষেত্ৰৰ বিকাশৰ বাবে অতি গুৰুত্বপূর্ণ। সেয়েহে তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কে প্রতিষ্ঠান, মহাবিদ্যালয়ক সমর্থন কৰে। বিশ্ববিদ্যালয়সমূহে তেওঁলোকৰ গ্ৰন্থাগাৰৰ কৰ্মচাৰীসকলক চেমিনাৰ, কৰ্মশালা, পাঠ্যক্রম, তথ্য প্রযুক্তি পার্ক লিমিটেড এ ৰ অধীনত প্রশিক্ষণ দিব। যোগ্য আৰু পৰিকল্পনাকাৰীসকলে প্ৰতি বছৰে কাৰ্যসূচী দিবলৈ সহায় কৰে। বহু প্রশিক্ষণ কাৰ্যসূচী ভাৰতৰ অন্যান্য প্রতিষ্ঠানৰ সহযোগিতাত পৰিচালিত হয়। গ্রন্থাগাৰৰ উন্নয়ন কাৰ্যসূচীৰ বাবে এইটো খুবে গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু গ্রন্থাগাৰৰ কাৰ্যকাৰিতাৰ বাবে গণশক্তিও গুৰুত্বপূর্ণ। নতুন ডিজিটেল পৰিৱেশ গ্রন্থাগাৰৰ কাৰ্যক্ৰম পৰিচালনাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় সকলো জ্ঞান দক্ষতাৰ সৈতে গ্ৰন্থাগাৰৰ জনবলক সজ্জিত কৰা প্রয়োজন।
৩২। তথ্য একত্ৰীকৰণ কি? মুঠ তথ্যৰ এটা উদাহৰণ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ তথ্য একত্ৰীকৰণ হৈছে ডাটা সংগ্ৰহ কৰা আৰু ইয়াক এক সংক্ষিপ্ত বিন্যাসত উপস্থাপন কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়া। তথ্য বিশ্লেষণৰ বাবে এই উৎসবোৰ এক সাৰাংশত একত্ৰিত কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে একাধিক তথ্য উৎসৰ পৰা তথ্য সংগ্ৰহ কৰা হ’ব পাৰে। এইটো এক গুৰুত্বপূর্ণ পদক্ষেপ, কিয়নো তথ্য বিশ্লেষণৰ পৰা অন্তর্দৃষ্টিৰ শুদ্ধতা ব্যৱহাৰ কৰা তথ্যৰ পৰিমাণ মানদণ্ডৰ ওপৰত যথেষ্ট নিৰ্ভৰ কৰে। প্রাসঙ্গিক ফলাফল সৃষ্টি কৰিবলৈ উচ্চ-মানদণ্ডৰ সঠিক তথ্য আৰু যথেষ্ট পৰিমাণ সংগ্ৰহ কৰাটো গুৰুত্বপূর্ণ। বিত্ত বা ব্যৱসায়িক ৰণনীতিৰ সিদ্ধান্তৰ পৰা সামগ্ৰী, মূল্য নিৰ্ধাৰণ, কার্যকলাপ আৰু বিপণন ৰণনীতিলৈকে সকলোবোৰৰ বাবে একত্ৰীকৰণ উপযোগী। উদাহৰণস্বৰূপে, কোম্পানীবোৰে প্ৰায়ে তেওঁলোকৰ অনলাইন গ্রাহক আৰু ৱেবছাইট দর্শনার্থীৰ তথ্য সংগ্ৰহ কৰে। তথ্য একত্ৰীকৰণত গ্ৰাহকৰ জনগাঁথনি আৰু পৰিসংখ্যা অন্তর্ভূক্ত থাকিব। এই একত্রিত ডাটা বিপণন দলে ব্ৰেণ্ডটোৰ সৈতে ব্যৱহাৰকাৰীৰ ডিজিটেল অভিজ্ঞতাত মেচেজিং, অফাৰ আৰু অধিক ব্যক্তিগতকৰণ কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে। কোনবোৰ সামগ্ৰী সফল আৰু কোনবোৰ সফল নহয় সেয়া শিকিবলৈ সামগ্রী দলটোৱেও ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে আৰু লগতে, বিপণন বা সামগ্রী বিকাশ ৰণনীতিৰ বাবে কেনেদৰে বাজেট আৱণ্টন কৰিব লাগে সেয়া বাছনি কৰাত সহায় কৰিবলৈ কোম্পানীৰ কাৰ্যবাহী আৰু বিত্তীয় দলবোৰে তথ্যবোৰ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে।
ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
১। স্কোপাছ (SCOUP) আৰু বিজ্ঞান ৱেব (WOS) ৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?
উত্তৰঃ স্কোপাছ গৱেষণা সাহিত্য আৰু মানদণ্ডৰ ৱেব উৎসৰ সৰ্ববৃহৎ বিমুত আৰু উদ্ধৃতি ডাটাবেচ বুলি দাবী কৰে। এই দাবীক প্ৰত্যাহবান জনোৱা হৈছে (জেচো, ২০১১)। স্কোপাছত ৪৭ নিযুত ৰেকৰ্ড থাকে, এবষ্ট্ৰাটৰ সৈতে ৭০%। বিশ্বব্যাপী ৫০০০ প্ৰকাশকৰ পৰা ১৯,৫০০ ৰো অধিক শিৰোনাম ৪.৯ নিযুতৰো অধিক সন্মিলনৰ প্ৰক্ৰিয়া ১২০০ মুক্ত প্ৰৱেশাধিকাৰ আলোচনী অন্তর্ভুক্ত আছে। স্কোপাছে ১০০% ৰাষ্ট্ৰীয় ঔষধ গ্রন্থাগাৰ পৰিধি প্ৰদান কৰে। ২০+ নিযুত অভিলেখ ১৯৯৬ প্ৰসংগৰ সৈতে ১৯৯৬ চনৰ পূৰ্বৰ ২২+ নিযুত অভিলেখ ১৮৬৯ চনলৈ ঘূৰি যায় ৩৮৬ নিযুত বৈজ্ঞানিক ৱেব পৃষ্ঠাৰ ফলাফল। পাঁচটা পেটেন্টে কাৰ্যালয়ৰ পৰা ২২ নিযুত পেটেন্ট অভিলেখ সম্পূর্ণ পাঠ প্রবন্ধ আৰু অন্যান্য গ্রন্থাগাৰৰ সম্পদৰ সৈতে বিজোড় সংযোগ অভিনব সঁজুলিৰ ফলাফল সমীক্ষা কৰে।
সন্ধান প্ৰশ্নৰ সৈতে মিলা নতুন প্ৰৱন্ধ বা প্রিয় লেখকৰ দ্বাৰা আপ-টু-ডেট কৰি ৰাখিবলৈ সতর্কবাণী স্কোপাছে ২৫০ নিযুত মানদণ্ডৰ ৱেব উৎস সামৰি লয়, যাৰ ভিতৰত আছে ১১ নিযুত পেটেন্ট। স্কোপাছৰ অনুসন্ধানবোৰত স্কাইৰাছৰ জৰিয়তে বৈজ্ঞানিক ৱেব পৃষ্ঠাৰ অনুসন্ধান অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয় আৰু ইয়াত অন্তৰ্ভুক্ত থাকে লেখকৰ হোমপেজ, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ছাইট আৰু সম্পদ যেনে প্রিপ্রিন্ট চাৰ্ভাৰ আৰু OAI অনুসৰণকাৰী সম্পদ।
বিজ্ঞানৰ ৱেব প্রতি সপ্তাহত যোগ দিয়া প্রায় ২৫০০০ প্ৰৱন্ধ আৰু ৭০০০০০ উদ্ধৃত প্ৰসংগৰ সৈতে সংযোজন কৰা হয়। ২৫৬ টা শ্ৰেণীৰ ১২৩১১+ আলোচনী সম্মিলন, চিম্পোচিয়া, চেমিনাৰ, বিশ্বব্যাপী কথোপকথনৰ পৰা ১১০০০০ প্ৰক্ৰিয়া সামৰি লয়। জাৰ্নেল পূঠনথিবোৰ ১৯০০ লৈ, কভাৰ সৈতে কভাৰ ইনডেক্সিং উল্লেখ কৰা প্ৰসঙ্গ আৰু ৰাসায়নিক গাঁথনি অনুসন্ধান বিজ্ঞান, ৭১০০ আন্তর্জাতিক আলোচনী আৰু ১৯০০ চনলৈ, ১৭০ টা শ্ৰেণীত উচ্চ ভাৱে উল্লেখ কৰা কিতাপ শৃংখলা, সামাজিক বিজ্ঞান ১৭৫০ খন আন্তর্জাতিক আলোচনী আৰু ১৯৫৪ চনৰ পৰা ৫০ টা বিষয়ৰ শ্ৰেণীত উচ্চভাবে উল্লেখ কৰা কিতাপ শৃংখলা কলা আৰু মানৱীয়তা, ১২০০ আন্তর্জাতিক আলোচনী আৰু ১৯৭৫ চনলৈ ২৫ টা শ্রেণীত উচ্চভাৱে উল্লেখ কৰা কিতাপ শৃংখলা। ১৯৪৫ লৈ পূর্বনথি সম্পূৰ্ণ কৰা অৱশ্যে মুঠ ৩৭ নিযুত অভিলেখ ৰাখে। উল্লেখিত প্ৰসংগ আৰু ৰাসায়নিক গাঁথনি অনুসন্ধান লেখক চিনাক্তকৰণ সঁজুলি।
বিজ্ঞানৰ ৱেব (WOS) -এ অন্যান্য সন্ধান প্রদান কৰে আৰু অনুসন্ধানৰ উদ্ধৃতি দিয়ে।ব্যৱহাৰকাৰীসকলে সাহিত্যৰ জৰিয়তে আগলৈ আৰু পিছলৈ যাত্ৰা কৰিব পাৰে আৰু সকলো শাখা আৰু সময় কাল অনুসন্ধান কৰিব পাৰে। বিজ্ঞানৰ ৱেবত সম্পূর্ণ গ্রন্থাবলী তথ্য, উল্লেখ কৰা সহায়ক তথ্য, পথপ্ৰদৰ্শক আৰু সম্পূর্ণ পাঠৰ লিংকৰ সৈতে অনুসন্ধানযোগ্য।
২। ভাৰতীয় গ্রন্থাগাৰসমূহত তথ্যৰ আদান-প্রদান কেনেকৈ হয় আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পাঠ্যক্ৰমৰ অকল্পনীয় বৃদ্ধি, শিক্ষা আৰু বৈজ্ঞানিক গবেষণাৰ ক্ষেত্ৰত জ্ঞানৰ বহুমুখী অগ্রগতি, পাৰস্পৰিক সম্পর্কযুক্ত বিষয়ৰ জন্ম, পাঠকৰ দাবীৰ লক্ষনীয় পৰিৱৰ্তন, তথ্যৰ চাহিদা, শিল্প আৰু বাণিজ্যৰ বিকাশ, সর্বক্ষেত্ৰত নতুন নতুন কলাকৌশলৰ চাহিদা আৰু পাঠ্যবস্তুৰ ক্রমবর্ধমান ব্যয়ভাৰ ভাৰতীয় গ্রন্থাগাৰবোৰক নিজৰ অস্তিত্ব বজাই ৰাখিবৰ বাবে সম্পদ আদান প্ৰদানৰ কথা চিন্তা কৰিবলৈ বাধ্য কৰিছে। সম্পদ লেন-দেনৰ কাৰ্য গতিকে গ্রন্থাগাৰবোৰৰ পক্ষত অত্যন্ত গুরুত্ব পূর্ণ, সম্পদ আদান-প্রদানক অৰ্থপূৰ্ণ কৰি তোলাৰ উদ্দেশ্য এক সাধাৰণ লক্ষ্য পূৰণৰ বাবে সদস্য গ্রন্থাগাৰবোৰক আগুৱাই আহিব লাগিব। ভাৰতত যিবোৰ ক্ষেত্ৰত সম্পদ আদান-প্ৰদানৰ সুবিধাৰ সৈতে সবাতোকৈ বেছি সুফল পোৱা যাব, সেইবোৰক চিহ্নিত কৰিব লাগিব।
এনেকুৱা ক্ষেত্ৰকেইখন হ’ল—
(ক) সহযোগিতামূলক সংগ্রহঃ পৰিকল্পিত উপায় সহযোগিতামূলক সংগ্ৰহৰ ভাৱনাটোক কাৰ্যকৰী কৰি সহযোগী গ্রন্থাগাৰবোৰ সুফল পাব পাৰে। ইয়াৰ ফলে কোনো উপাদান একাধিক স্থানত সংগ্ৰহ কৰাৰ অপ্ৰয়োজনীয় ব্যয় কমাব পাৰিব, কোনো উপাদান যাতে বাদ পৰি নাযায় সেই দিশেও লক্ষ্য কৰা যাব, উপাদানসমূহত বৈচিত্র্য আনিব পাৰিব।
(খ) সহযোগিতামূলক সংৰক্ষণঃ দ্রুত বৃদ্ধি হৈ থকা গ্ৰন্থাগাৰসমূহ প্ৰায়ে স্থানাভাৱৰ সমস্যাৰ মুখামুখি হয়। স্থানাভাৱৰ সমস্যা দেখা দিলে এইবোৰ গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰায়ে পুৰণি উপাদানবোৰক আঁতৰাইৰাখে। এই কাৰ্যটো কৰাৰ সময়ত তেওঁলোক এই কথা নাভাবে যে ভৱিষ্যতত সেইবোৰ পাঠকসকলৰ প্ৰয়োজনত আহিব পাৰে। কিন্তু সহযোগিতামূলক সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত সহযোগী গ্রন্থাগাৰসমূহ পাৰস্পৰিক বুজাবুজিৰ মাধ্যমেৰ অবাঞ্ছিত উপাদানসমূহক কোনো কেন্দ্রীয় প্রতিষ্ঠানত ৰখাৰ ব্যৱস্থা কৰিব পাৰে, যিবোৰ তেওঁলোক সমতাৰ ভিত্তিত বিনিময় আৰু ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে।
(গ) প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ আদান-প্রদানঃ এই কাৰ্যটো সম্পন্ন কৰাৰ পথ তৈয়াৰ কৰিছে কম্পিউটাৰ। কিছুমান স্বনিৰ্ভৰ গ্ৰন্থাগাৰ স্বাধীনভাৱে কেটালগ, এনটি প্রস্তুতিৰ সহায়ত বা গ্ৰন্থৰ মুদ্রিত সূচী প্ৰকাশ কৰি সহযোগী, আনকি ইয়াৰ বহির্ভূক্ত গ্রন্থাগাৰবোৰৰ প্ৰাপ্ত সুবিধাবোৰ নিজে আয়ত্ত কৰাৰ চেষ্টা কৰে।
(ঘ) আন্তঃগ্ৰন্থাগাৰ লেন-দেনঃ এইটো হ’ল সম্পদ আদান-প্ৰদানৰ সবাতোকৈ প্ৰাচীন আৰু প্ৰচলিত ৰূপ ৷ পাঠকৰ চাহিদা মিটাবলৈ কোনো একক গ্রন্থাগাৰৰ নিজস্ব সংগ্ৰহৰ বাহিৰে যোৱাৰ প্ৰচেষ্টাৰ পৰাই ইয়াৰ বিকাশ।
৩। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) ৰ গুৰুত্ব সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ শিক্ষাবিষয়ক গ্রন্থাগাৰসমূহ শিক্ষাবিদ আৰু গৱেষক সম্প্ৰদায়ক সর্বোত্তম পৰিষেবা দিবলৈ দায়বদ্ধ। প্ৰযুক্তিৰ দিশৰ পৰা এই গ্রন্থাগাৰসমূহৰ মূল লক্ষ্য হ’ল তথ্য যি আকৃতিৰ (format) বা প্ৰয়োজনৰ নহওঁক কিয় তাক সকলো নাগৰিকৰ নিকট উপনীত কৰা হয়। ইয়াৰ দ্বিতীয় লক্ষ্যটো হ’ল প্ৰকৃত ব্যৱহাৰকাৰী য’তেই থাকক নহয়, তথ্য তাত উপনীত কৰা হয়। এই লক্ষ্যসমূহ পূৰ্ণ কৰিবলৈ নেটৱৰ্কৰ ভূমিকা গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰণ সেয়া এই বিশাল তথ্য পৰিষেবাৰ ওচৰলৈ যোৱাৰ পথ বহুতো সহজ কৰি তোলে। গ্ৰন্থগাৰ পৰিবেবাক বিভিন্ন দিশে উন্নততৰ কৰি গঢ়ি তোলাৰ সম্ভাবনা নেটৱৰ্কিঙত আছে। নেটৱৰ্কৰ প্ৰযুক্তি ক্রমাগত উন্নত গ্ৰন্থাগাৰবোৰৰ তথ্য সংস্থানৰ ব্যয় কম কৰে। ইয়াৰ ফলত চূড়ান্ত পৰ্যায়ৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ (end-user) বাবে তথ্য প্ৰদান কৰাৰ নতুন নতুন সুযোগৰ সৃষ্টি হয়।
বিভিন্ন ধৰণৰ ব্যৱহাৰকাৰীক আৰু প্ৰাসংগিক, সময়সাপেক্ষ তথ্য সৰবৰাহ কৰিবলৈ গ্ৰন্থাগাৰ আৰু তথ্যকেন্দ্ৰবোৰৰ ওপৰত হেঁচা বৃদ্ধি হৈছে। বিভিন্ন ধৰণৰ চাহিদা পূৰণ কৰিবলৈ প্ৰয়োজন সংযোগ, ক্ষমতা আৰু আধুনিক নেটৱৰ্কিং ব্যৱস্থা, যিবোৰৰ সহায়ত ডিজিটেল সম্পূর্ণ মূলপাঠ (Digital Full Text), শব্দ (Sound), চিত্রলেখ (Graphics), প্রতিমা (Image), মাল্টিমিডিয়া (Multimedia) আৰু হাইপাৰ টেক্সট (Hypertext) ইত্যাদি তথ্য (Data) আৰু ফর্মেট (Format) পোৱা যায়। আহমেদাবাদৰ তথ্য আৰু গ্ৰন্থগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) কেন্দ্ৰৰ মাধ্যমেদি বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC) য়ে বিশ্ববিদ্যালয়বোৰক অনুদান আগবঢ়াই আছে, যাৰ সহায়ত গ্ৰন্থাগাৰৰ কাম-কাজক স্বয়ংক্রিয়ভাৱে কৰিব পৰা যায় আৰু সম্পদবোৰক এটা নেটৱৰ্কৰ ভিতৰলৈ আনিব পৰা যায়।
১৯৯১ চনত বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC) ৰ এই প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ হয়। তথ্য আৰু গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) তথ্যকেন্দ্ৰবোৰৰ আধুনিকীকৰণ, তথ্য হস্তান্তৰ আৰু আয়ত্ত কৰিবলৈ এটা ব্যৱস্থা সৃষ্টি কৰিবলৈ দৃঢ়প্রতিজ্ঞ। ভাৰতত বিশ্ববিদ্যালয়বোৰৰ গ্ৰন্থাগাৰ আৰু তথ্যকেন্দ্ৰ, উচ্চশিক্ষাৰ প্ৰতিষ্ঠান আৰু গবেষণা প্রতিষ্ঠানবোৰৰ এক জাতীয় নেটৱৰ্ক প্রতিষ্ঠা কৰা ইয়াৰ আৰু এটা লক্ষ্য। সম্পদ বিকাশ, আদান-প্রদান আৰু ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত এইটো মূলত এটা জাতীয় সহযোগিতামূলক প্রচেষ্টা। ১৯৯৬ চনৰ মে মাহৰ পৰা বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC) ৰ অধীনত এক স্বাধীন, স্ব-শাসিত আন্তঃবিশ্ববিদ্যালয় কেন্দ্ৰত পৰিণত হৈছে। ইয়াৰ লক্ষ্য হ’ল আধুনিকতম প্ৰযুক্তিৰ ব্যৱহাৰ কৰি দেশব্যাপী এক দ্রুতগতিৰ নেটৱৰ্কৰ প্রতিষ্ঠা আৰু সমন্বয় কৰা, যি দেশৰ সকলো বিশ্ববিদ্যালয় গ্ৰন্থাগাৰবোৰৰ মাজত সংযোগ স্থাপন কৰিব।
৪। গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰশাসনৰ নীতিসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ অন্যান্য সংস্থাৰ দৰে গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰশাসনৰ ক্ষেত্ৰতো বিভিন্ন ধৰণৰ নীতি প্রণয়ন কৰা হয়।গ্রন্থাগাৰৰ কাৰ্যক গ্ৰন্থাগাৰিকক এনেদৰে পৰিচালিত কৰিব যাতে ই কৰ্মী আৰু জনসাধাৰণৰ পক্ষত সবাতোকৈ উপযোগী হয় আৰু কৰ্মীসকলে সিহঁতক সম্পূর্ণ সেৱা যোগান দিব পাৰে।
গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰশাসনৰ নীতি কিছুমান বিষয়ৰ ওপৰত নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়—
(ক) গ্ৰন্থাগাৰ যিহেতু এটা সামাজিক প্রতিষ্ঠান, সেয়েহে সমাজৰ নিয়ম আৰু আদৰ্শ মানি চলা ইযাৰ কৰ্তব্য।
(খ) সমাজ গ্রন্থাগাৰৰ কাৰ্যৰ পৰা অভীষ্ট সেৱা প্রত্যাশা কৰে। সেয়েহে গ্রন্থাগাৰৰ সমাজসেৱাত মনোনিৱেশ কৰা উচিত।
(গ) চৰকাৰে গ্ৰন্থাগাৰ সম্পৰ্কে আইন প্রণয়ন কৰে। সেয়েহে গ্ৰন্থাগাৰৰ উদ্দেশ্য চৰকাৰক সৰ্বত্ৰভাৱে সহায় আৰু সহযোগিতা কৰা।
(ঘ) কৰ্মীসকলৰ সহায়-সহযোগিতা গ্রন্থাগাৰৰ এটা মহান সম্পদ। সেয়েহে সিহঁতৰ প্ৰতি সুব্যৱহাৰ কৰা আৰু সিহঁতক পুৰষ্কৃত কৰা গ্ৰন্থাগাৰৰ এটা মহান কর্তব্য।
গ্ৰন্থাগাৰৰ প্ৰশাসন বুলিলে আমি বুজো বিজ্ঞানসন্মত উপায়েৰে তথ্য আৰু ইয়াৰ উৎস, কৰ্মী, আচবাব-পত্ৰ আৰু অৰ্থৰ সঠিক ব্যৱস্থাপনা গ্রন্থাগাৰত মূল নীতিৰ ৰূপায়ণ কৰা। যিহেতু গ্ৰন্থাগাৰ মূলতঃ এটা সেৱামূলক প্রতিষ্ঠান, সেয়েহে ইয়াতে বহু কাম-কাজ অন্যান্য লাভজনক প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা পৃথক হয়। সেইক্ষেত্ৰত যিকোনো সংস্থাৰ ব্যৱস্থাপনাৰ মূলনীতিসমূহ গ্রন্থাগাৰ প্ৰশাসনৰ কাৰণে কেতিয়াবা পৰিৱৰ্তনৰ বাবে ৰূপায়িত কৰা হয়। গ্রন্থাগাৰ প্ৰশাসকৰ মূলতঃ তিনিটা কাৰ্য কৰিব লাগে।
যেনে—
(ক) যোগাযোগ ৰক্ষা কৰা। তেওঁ সমাজৰ অন্যান্য অংশৰ লগত গ্রন্থাগাৰৰ যোগাযোগৰ সবাতোকৈ ডাঙৰ মাধ্যম অর্থাৎ তেওঁক লিয়াজো অফিচাৰো বোলা হয়।
(খ) বিভিন্ন ৰকমে, তথ্য সৰবৰাহ কৰা, সমাজৰ বিভিন্ন শ্রেণীৰ, ব্যক্তিৰ ওচৰত বিভিন্ন ধৰণৰ তথ্য তেওঁ পৰিৱেশন কৰে।
(গ) সিদ্ধান্তকাৰী ভূমিকা যেনে নতুন নতুন ভাৱধাৰা আয়ত্ত কৰা আৰু গ্ৰন্থাগাৰ তথা সমাজৰ উন্নয়নৰ বাবে সেইবোৰ প্ৰণয়ন কৰাৰ সিদ্ধান্ত লয় গ্রন্থাগাৰ প্ৰশাসকে আৰু ইয়াৰ লগে লগে নানাবিধ সমস্যাৰ মোকাবিলাও কৰে।
এই তিনিধৰণৰ ভূমিকাত যথাৰ্থ পাৰদৰ্শী হ’বলৈ হ’লে গ্ৰন্থাগাৰত প্ৰশাসন অত্যন্ত আধুনিক মনোভাৱাপন্ন, সুচিন্তিত বৈজ্ঞানিকভাৱে হোৱা উচিত। বর্তমান তথ্য নিৰ্ভৰ সমাজত ইয়াৰ যৌক্তিকতা আৰু বেছি প্ৰকট হৈছে কাৰণ আজিৰ গ্ৰন্থাগাৰ আগৰ দৰে অকল তথ্যকেন্দ্ৰ নহয়। গতিকে ইয়াৰ পৰা বুজা যায় যে গ্রন্থাগাৰৰ কাৰ্যকাৰিতা দিনে দিনে আৰু বৃদ্ধি পাইছে, প্রশাসনিক দায়বদ্ধতাও লাহে লাহে আৰু বেছি প্ৰকট হৈছে। সেয়েহে গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰশাসন আদি এটা অত্যন্ত গুৰুত্বপূৰ্ণ অধ্যায়। তলত গ্রন্থাগাৰৰ কাৰ্যাৱলীৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰশাসনিক কাৰ্য আৰু উদ্দেশ্যটো দাঙি ধৰা হ’ল—
| গ্ৰন্থাগাৰৰ কাৰ্য | প্রশাসনিক কার্যসমূহ | উদ্দেশ্য |
| তথ্য সৰবৰাহ আৰু অভিলেখ প্ৰস্তুতকৰণৰ কাম, যেনে— কেচ (CAS) সূচী কৰা আদি। | কর্মসূচী মূল্যায়ন পর্যালোচনা কৌশল বা PERT | প্ৰকাশনাৰ বাবে আৰু সম্বন্ধীয় অন্যান্য কাৰ্যৰ বাবে প্রয়োজনীয়। |
| তথ্য সংক্রান্ত সেৱা আৰু তথ্যভিত্তিক উপাদান | ব্যৱসায় কৰাৰ কৌশল | ব্যাপক ব্যৱহাৰৰ বাবে প্রয়োজনীয়। |
| পৰিকল্পনা আৰু পৰি-কল্পনা প্রণয়ন | নেটৱৰ্ক পর্যালোচনা। | আদৰ্শ পৰিকল্পনাৰ ভিত্তি আৰু আৰ্হি ৰূপায়ণ। |
| সাধাৰণ প্ৰশাসন | এম. আই. এচ (MIS) বা প্রশাসনিক তথ্য ব্যৱস্থা (Management In-formation System) | সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰা। |
| বাজেট প্রণয়ন | পি.পি. বি. এচ (PPBS) বা পৰিকল্পনা কার্যক্রম বাজেট প্রণালী (Planning Programme) Budgeting System or Performance Budget) | বিভিন্ন ধৰণৰ বাজেট প্রণয়ন |
| দৈনন্দিন কাম-কাজ | কম্পিউটাৰৰ বিভিন্ন কাম-কাজ | বিভিন্ন ধৰণৰ গ্ৰন্থাগাৰৰ কাম-কাজৰ সহজ আৰু সঠিক ব্যৱস্থা কৰা। |
৫। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) কি? ইয়াৰ প্ৰধান পাঁচটা কার্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ বা পুথিভঁৰাল নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) এটা প্রকল্প হিচাপে ১৯৯১ চনত আৰম্ভ হৈছিল। ১৯৯৬ চনত ই এক বিশ্ববিদ্যালয় মঞ্জুৰী আয়োগৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে স্বীকৃতি লাভ কৰে। ইয়াৰ মূল লক্ষ্য হৈছে জনসাধাৰণ আৰু উৎসসমূহৰ এটি বাস্তৱিক নেটৱৰ্ক সৃষ্টি কৰা। তথ্য আৰু পুথিভঁৰাল নেটৱৰ্ক (INFLIBNET) হৈছে ভাৰত চৰকাৰৰ মানৱ সম্পদ মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনস্থ বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ এটি স্বতন্ত্র আন্তঃবিশ্ববিদ্যালয় কেন্দ্র। ই গুজৰাটৰ গান্ধী নগৰত অৱস্থিত। এই কেন্দ্ৰটো IUCAA ৰ অধীনত এটা ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰকল্প হিচাপে ১৯৯১ চনৰ মাৰ্চ মাহত আৰম্ভ হৈছিল। ই-স্বতন্ত্র আন্তঃবিশ্ববিদ্যালয় কেন্দ্র হিচাপে ১৯৯৬ চনৰ জুন মাহত স্বীকৃতি লাভ কৰিছিল।
তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কে ভাৰতবৰ্ষৰ পুথিভঁৰালসমূহক আধুনিকীকৰণক অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছিল। ভাৰতবৰ্ষত ছাত্ৰ আৰু গৱেষকসকলৰ সৈতে পণ্ডিতসকলৰ যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ উন্নতি সাধনত ই মুখ্য ভূমিকা পালন কৰে।
তলত ইয়াৰ প্ৰধান কাৰ্যসমূহ চমুকৈ উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পুথিভঁৰালবোৰক স্বতন্ত্রভাৱে চলিবলৈ আর্থিক সমর্থন আগবঢ়োৱা।
(খ) ভাৰতবৰ্ষত বিভিন্ন পুথিভঁৰালসমূহক উৎসৰ ব্যাপক তথ্যভিত্তিকতাৰ বিকাশ সাধন কৰা।
(গ) সংহত পুথিভঁৰাল ব্যৱস্থাপনা ছফটৱেৰৰ বিকাশ সাধন কৰা যাক কোৱা হয় বিশ্ববিদ্যালয় পুথিভঁৰালসমূহৰ বাবে ছফটৱেৱৰ (SOUL-Software for university libraries)।
(ঘ) বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ ইণ্টাৰনেট সংযোগী কাৰ্যসূচীৰ ব্যৱস্থা কৰা ৷
(ঙ) তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিবিজ্ঞান (ICT) আৰু পুথিভঁৰালৰ বিভিন্ন দিশৰ ওপৰত সঘনে প্রশিক্ষণ অনুষ্ঠিত কৰা।
৬। গ্রন্থাগাৰ বা পুথিভঁৰাল নেটৱৰ্কৰ অৰ্থ কি আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ শেহতীয়া সময়ত সম্পদ আদান-প্ৰদানৰ বাবে গ্ৰন্থাগাৰ আৰু তথ্য কেন্দ্ৰৰ বাবে আধুনিক যোগাযোগ প্রযুক্তি অত্যাবশ্যকীয় হৈ পৰিছে। এই সকলোবোৰৰ কাৰণ হৈছে যে গ্ৰন্থাগাৰবোৰে তেওঁলোকক তথ্য কেন্দ্ৰৰ লগতে জ্ঞান কেন্দ্ৰলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিছে। ব্যৱহাৰকাৰীসকলক তথ্য প্রাপ্ত আৰু প্ৰচাৰৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তি গ্রন্থাগাৰৰ দ্বাৰা স্বয়ংক্রিয়কৰণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। গ্রন্থাগাৰৰ নেটৱৰ্কে সম্পদ ভাগ-বতৰা, গ্রন্থাগাৰ সংগ্ৰহৰ ব্যৱহাৰ, সমস্যা সমাধান আৰু তথ্য প্রদানত প্ৰচাৰ কৰে। গ্রন্থাগাৰৰ যৌথ প্রচেষ্টাই সংগ্ৰহৰ নকলৰ সমস্যা হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
গৱেষণা গ্রন্থাগাৰ গোট (RLG) ১৯৭৪ চনত কলম্বিয়া বিশ্ববিদ্যালয়, হার্ভার্ড বিশ্ববিদ্যালয়, য়েল বিশ্ববিদ্যালয় আৰু নিউয়ৰ্ক পাব্লিক গ্রন্থাগাৰৰ দ্বাৰা যুটীয়াভাৱে প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল। এইটো এটা গ্ৰন্থাগাৰ নিগম য’ত কিছুমান বিশ্ববিদ্যালয় আৰু গৱেষণা প্রতিষ্ঠানে ইয়াৰ তথ্য সম্পদ ব্যৱস্থাপনা কাৰ্যসূচীত অংশগ্ৰহণ কৰে। গোটটোৱে ষ্টেনফৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয়ৰ সময় ভাগ-বতৰা প্ৰণালী ব্যৱহাৰ কৰি ডাঙৰ গ্ৰন্থাগাৰ কাৰ্যকলাপৰ গ্ৰন্থপঞ্জী স্বয়ংক্রিয়কৰণ (BAL-LOTS) ভাৱে গ্ৰহণ কৰিছিল। গৱেষণা গ্রন্থাগাৰ তথ্য নেটৱৰ্ক (RLIN) প্রণালীটো গবেষণা পুথিভঁৰাল গোটৰ চাৰিটা মুখ্য কাৰ্যসূচীৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল— সংগ্ৰহ ব্যৱস্থাপনা আৰু বিকাশ, অংশীদাৰী সম্পদ, সংৰক্ষণ আৰু কাৰিকৰী সেৱা আৰু গ্ৰন্থপঞ্জী নিয়ন্ত্রণ। গবেষণা পুথিভঁৰাল গোটৰ প্ৰতিষ্ঠানবোৰৰ প্ৰাথমিক লক্ষ্য আছিল ইয়াৰ সদস্যসকলক এই গোটৰ কাৰ্যসূচী আৰু সেৱাবোৰ অৱগত কৰা, তেওঁলোকৰ গ্ৰন্থাগাৰ সংগ্ৰহৰ এক ভাগ বতৰা কৰা, অন-লাইন ডাটাবেচ নিৰ্মাণ কৰা, তথ্য অধিগ্ৰহণ, বিতৰণ আৰু সংৰক্ষণত সহযোগিতা কৰা। জুন ২০০৬–ত, গৱেষণা পুথিভঁৰাল গোট অনলাইন কম্পিউটাৰ গ্ৰন্থাগাৰ কেন্দ্ৰৰ সৈতে একত্ৰিত হয়।
গ্রন্থাগাৰ আৰু তথ্য কেন্দ্ৰৰ নেটৱৰ্কিঙৰ দ্বাৰা, আধুনিক যোগাযোগ প্রযুক্তিয়ে সম্পদ ভাগ-বতৰা প্ৰণালী আৰু সংগঠকৰ কামত এক প্ৰভাৱশালী ভূমিকা পালন কৰে। ইয়াৰ জৰিয়তে হব পাৰে-সম্পদ ভাগ-বতৰাৰ বাবে কম্পিউটাৰ আৰু যোগাযোগ নেটৱৰ্কৰ ব্যৱহাৰ, যোগাযোগ নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে ৰাষ্ট্ৰীয়, আন্তর্জাতিক ডাটাবেচৰ ব্যৱহাৰ আৰু সম্পূর্ণ পাঠ চিডি (CD) আধাৰিত প্ৰণালীৰ পৰিচয় নেটৱৰ্কযুক্ত তথ্য প্ৰণালীৰ ওপৰত প্ৰৱন্ধ বিতৰণ।
গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ সংজ্ঞা আৰু অৰ্থঃ গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক পুথিভঁৰালৰ এটা গোট হিচাপে বর্ণনা কৰা হয় যি তেওঁলোকৰ গ্ৰাহকৰ তথ্যৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ লক্ষ্যৰে ইজনে সিজনক সহায় কৰিবলৈ বুজাবুজিৰ কিছু সন্মতিৰ সৈতে একত্রিত হয়। অক্সফ’ৰ্ড’ ইংৰাজী অভিধানত কোৱা হৈছে যে নেটৱৰ্ক হৈছে ‘এক আন্তঃসংযোগ শৃংখল বা বস্তুৰ প্ৰণালী’, গ্রন্থাগাৰ আৰু তথ্য বিজ্ঞানৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আয়োগ (NCLIS), আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যসূচীয়ে (১৯৭৫) নেটৱৰ্কৰ্ক ‘দুই বা ততোধিক গ্রন্থাগাৰ বা আন সংগঠন যি কোনো কার্যকৰী উদ্দেশ্যৰ বাবে যোগাযোগৰ জৰিয়তে তথ্য বিনিময়ৰ এক উমৈহতীয়া আৰ্হিত নিয়োজিত’ বুলি সংজ্ঞায়িত কৰে। কাৰ্যকৰী দস্তাবেজে তথ্য নেটৱৰ্কৰ্ক ‘যোগাযোগ সুবিধাৰ সৈতে সম্পর্কিত আন্তঃ-সম্পর্কিত তথ্য প্ৰণালীৰ এক সংহতি হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিছে, যি ব্যৱহাৰকাৰীসকলক উন্নত সেৱা আগবঢ়োৱাৰ বাবে তথ্য সঞ্চালন কাৰ্যকৰী কৰাৰ বাবে কম বেছি আনুষ্ঠানিক চুক্তিৰ জৰিয়তে সহযোগিতা কৰিছে।
নেটৱৰ্ক এটাত সাধাৰণতে বিভিন্ন গ্রন্থাগাৰৰ দ্বাৰা প্ৰদান কৰা সম্পদ, তথ্য আৰু সেৱাৰ আনুষ্ঠানিক ব্যৱস্থা থাকে আৰু অন্যান্য সংগঠনসকলো সম্ভাব্য ব্যৱহাৰকাৰীৰ বাবে উপযোগী হয়। বিভিন্ন পুথিভঁৰালে তেওঁলোকৰ মাজত সম্পদ আৰু তথ্য যোগাযোগ সেৱাৰ প্ৰয়োজনীয়তা তৈয়াৰ কৰাৰ বাবে উমৈহতীয়া উদ্দেশ্যৰ আধাৰত ইজনে সিজনক সেৱা আগবঢ়াবলৈ সম্মত হ’ব পাৰে।
৭। ভাৰতত গ্রন্থাগাৰ আৰু তথ্য নেটৱৰ্কৰ বিকাশ সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সপ্তম পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনা, ১৯৮৫-৯০-ৰ বাবে গ্ৰন্থাগাৰ সেৱা আৰু তথ্য বিজ্ঞানৰ আধুনিকীকৰণৰ ওপৰত পৰিকল্পনা আয়োগৰ কাৰ্যকৰী গোটৰ প্ৰতিবেদন, ভাৰত চৰকাৰৰ মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয়ে গ্ৰহণ কৰা গ্ৰন্থাগাৰ আৰু তথ্য প্ৰণালীৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নীতি দস্তাবেজ (১৯৮৬)। ভাৰতীয় বিশ্ববিদ্যালয় সংস্থাৰ দ্বাৰা প্ৰস্তুত কৰা বিশ্ববিদ্যালয় গ্রন্থাগাৰৰ ওপৰত ৰাষ্ট্ৰীয় নীতিৰ প্ৰতিবেদন (১৯৮৭) বিজ্ঞান আৰু ঔদ্যোগিক গৱেষণা বিভাগৰ (DSIR) অধীনত বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ বাবে তথ্য প্ৰণালীৰ ওপৰত বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC) ৰ প্রতিবেদনে গ্রন্থাগাৰ স্বয়ংক্রিয়কৰণ আৰু নেটৱৰ্কিংৰ বাবে এক একত্রিত দৃষ্টিভংগীৰ প্ৰচাৰ কৰি আহিছে।
ভাৰতীয় গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ বিকাশ যোৱা চাৰি দশকত কৰা প্ৰচেষ্টাৰ পৰা পোৱা যাব পাৰে। ১৯৫৮ চনৰ বৈজ্ঞানিক নীতি প্ৰস্তাৱটোৱে নিৰ্দিষ্ট বিষয়বোৰ চোৱা আৰু সিনহা সমিতিৰ প্রতিবেদন (১৯৫৯), বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগলৈ ৰঙ্গনাথন প্রতিবেদন (১৯৬৫), পিটাৰ লাজাৰ প্ৰতিবেদন আৰু কামাথ প্রতিবেদন (১৯৭২) ত পৰামৰ্শ প্ৰস্তুত কৰা কেইবাখনো সমিতি আৰু আয়োগ নিযুক্তিত সক্ষম কৰিছিল। ১৯৮৪ চনত পৰিকল্পনা আয়োগৰ কাৰ্যগোটে সপ্তম পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনা (১৯৮৫-১৯৯০) (চেছাগিৰি, ১৯৮৪) ৰ সময়ত গ্ৰন্থাগাৰ সেৱা আৰু তথ্যবিজ্ঞানৰ আধুনিকীকৰণৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ বাবে চৰকাৰক পৰামৰ্শ দিছিল। নৱম পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনা (১৯৯৭-২০০২) গ্ৰন্থাগাৰ আৰু তথ্য বিজ্ঞানৰ ওপৰত কাৰ্যগোটে তথ্য প্রযুক্তি, নেটৱৰ্কিং আৰু ইণ্টাৰনেটৰ অভূতপূৰ্ব বিকাশৰ বাবে একবিংশ শতিকাৰ ভাৰতীয় গ্ৰন্থাগাৰসমূহে সন্মুখীন হ’বলগীয়া প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছিল। বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC), বৈদ্যুতিক বিভাগ, দূৰসংযোগ বিভাগ, পৰিকল্পনা আয়োগ আৰু ভাৰত চৰকাৰৰ অন্যান্য বিভিন্ন বিভাগেও বিভিন্ন নেটৱৰ্ক স্থাপনত নিয়োজিত হৈ আছে। বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় তথ্য প্ৰণালী (NISSAT) দেশত গ্রন্থাগাৰ স্বয়ংক্ৰিয়কৰণৰ ক্ষেত্ৰত একত্ৰিত দৃষ্টিভংগীৰ প্ৰচাৰ কৰি আহিছে; প্রতিষ্ঠানগত পৰ্যায়ত মুঠতে প্রচেষ্টা চলি আহিছে।
বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় তথ্য প্ৰণালী (NISSAT) বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC), পৰিকল্পনা আয়োগ আৰু ভাৰত চৰকাৰৰ অন্যান্য বিভাগৰ পদক্ষেপৰ ফলত দেশত গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক আৰু গ্ৰন্থাগাৰ স্বয়ংক্রিয়কৰণ স্থাপনৰ প্ৰচেষ্টা বৃদ্ধি পাইছে। ভাৰতত গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্কিঙৰ বৰ্তমান স্থিতি হৈছে যে কিছুমান নেটৱৰ্কৰ দ্বাৰা আৱৰি থকা বেছিভাগ পুথিভঁৰালে ডাটাবেচ সৃষ্টি কৰিছে আৰু গ্ৰন্থাগাৰৰ কাৰ্যকলাপ স্বয়ংক্রিয়ভাৱে কৰি আছে। সাধাৰণতে, ডাটাবেচ নির্মাণত সাময়িক হোল্ডিংবোৰ প্ৰথমে চেষ্টা কৰা হয় কিয়নো ইআন প্ৰকাৰৰ গ্ৰন্থাগাৰৰ নথিপত্রতকৈ কম সময় লয়। ইয়াৰ পিছত কিতাপ, প্রতিবেদন, প্ৰৱন্ধ, মানদণ্ড আদিৰ ডাটাবেচ থাকে। গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক কেন্দ্ৰ অৰ্থাৎ, নেটৱৰ্কৰ সমন্বয়কাৰী সংস্থাবোৰেও ব্যৱহাৰকাৰীক মুঠ অভিলেখৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰিবলৈ সেইবোৰ অধিগ্ৰহণ কৰাত মনোনিৱেশ কৰিছে।তেওঁলোকে টেলিফোন নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে ইমেইল বা অনলাইনযোগে এনে প্রবেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ উপৰিও, এই কেন্দ্ৰবোৰে গ্ৰন্থাগাৰৰ কাৰ্যকলাপ আৰু সেৱাসমূহৰ ডাটাবেচ বিকাশ আৰু স্বয়ংক্ৰিয়কৰণৰ বাবে উমৈহতীয়া ছফটৱেৰ প্ৰদান কৰাৰ চেষ্টা কৰে।
উপলব্ধ সম্পদৰ সৰ্বোত্তম ব্যৱহাৰৰ গুৰুত্ব আৰু প্ৰয়োজনীয়তা স্বীকাৰ কৰি গ্ৰন্থাগাৰ আৰু তথ্য নেটৱৰ্ক ১৯৮৮ চনৰ পৰা ভাৰতৰ বিভিন্ন প্ৰান্তত কেইবাটাও গ্রন্থাগাৰ আৰু তথ্য নেটৱৰ্ক (LIN) বিকশিত কৰা হৈছে।
তাৰ ভিতৰত আছে—
(ক) তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ বা গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET)
(খ) দিল্লী গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (DELET)
(গ) জৈৱ প্ৰযুক্তি তথ্য প্রণালী (BTIS)
(ঘ) বৈজ্ঞানিক আৰু ঔদ্যোগিক গৱেষণা নেটৱৰ্ক (SIRNET)
(ঙ) প্রযুক্তি তথ্য প্রণালী (TIFACLINE)
(চ) কলিকতা গ্রন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (CALIBNET)
(ছ) মাদ্ৰাজ গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (MALIBNET)
(জ) বম্বে গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (BONET)
(ঝ) মহীশূৰ গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (MYLIBNET)
(ঞ) পুণে গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (PUNENET)।
৮। ভাৰতত একাডেমিক গ্ৰন্থাগাৰ কনচটিয়া বা সংগঠক সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সম্পদ ভাগ-বতৰাৰ ধাৰণাটোৱে গ্ৰন্থাগাৰবোৰৰ মাজত এক কনচৰ্টিয়াম গঠন কৰি তেওঁলোকৰ বাবে উমৈহতীয়া মঞ্চ প্ৰদান কৰিছে। সদস্য গ্রন্থাগাৰসমূহৰ মাজত ইজনে সিজনৰ সম্পদ ভাগ বতৰা কৰিবলৈ চুক্তি কৰা হৈছিল। সহযোগিতাৰ সৈতে স্থানীয়, ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আঞ্চলিক পর্যায়ত ইউনিয়ন কেটালগ, নথিপত্র বিতৰণ সেৱা, সংৰক্ষণ সুবিধা, সংগ্রহ বিকাশ আৰু মানৱ সম্পদ ভাগ-বতৰা কৰা সম্ভৱ হৈছিল। গ্রন্থাগাৰৰ সহযোগিতা আন্তঃগ্ৰন্থাগাৰ ঋণ সেৱাৰ ওপৰত আধাৰিত আছিল। ব্যৱহাৰকাৰীসকলে কিতাপ, সাময়িকী আৰু অন্যান্য নথিপত্র ধাৰ ল’ব পাৰে যিবোৰ স্থানীয়ভাৱে উপলব্ধ নাছিল। ব্যৱহাৰকাৰীৰ অনুৰোধবোৰ কেৱল ডাক, ফেক্স আৰু কুৰিয়াৰ সেৱাৰ জৰিয়তে প্ৰেৰণ আৰু সামগ্রী বিতৰণ কৰা হৈছিল। নতুন প্রযুক্তি আৰু ইণ্টাৰনেটৰ বাবে অধিকসংখ্যক গ্ৰন্থাগাৰ তেওঁলোকৰ গৃহস্থালি কাৰ্যসূচীৰ বাবে স্বয়ংক্রিয়ক কম্পিউটাৰাইজ কৰা আৰম্ভ হৈছিল। ১৯৬০ ৰ দশকৰ আগতে গ্রন্থাগাৰ সহযোগিতাৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হৈছে। এলন কেণ্টৰ মতে গ্ৰন্থাগাৰসমূহৰ সফলতা আৰু অস্তিত্ব ভৱিষ্যতে গ্রন্থাগাৰবোৰে পৰস্পৰৰ সৈতে কিমান পৰিমাণে সহযোগিতা কৰে তাৰ ওপৰত যথেষ্ট নিৰ্ভৰ কৰিব। বিভিন্ন স্তৰত গ্ৰন্থাগাৰৰ গোটবোৰৰ মাজত সমন্বয় আৰু সহযোগিতাৰ বাবে সম্পদ ভাগ-বতৰা হৈছে গ্ৰন্থাগাৰৰ বিশেষত্ব। গ্রন্থাগাৰ কনচটিয়া বা বিকাশৰ বাবে ক্লাব ক্ৰয় কৰাটো গ্ৰন্থাগাৰ দলবদ্ধ কামৰ ইতিহাসত দেখা যায়। এক কনচর্টিয়ামক সংগঠনৰ এটা গোট হিচাপে বর্ণনা কৰা হয় যি সহযোগিতা আৰু সম্পদৰ ভাগ-বতৰাত উপযোগী একত্রিত উদ্দেশ্যবোৰ পূৰণ কৰিবলৈ একত্রিত হয়।
কনচৰ্টিয়াৰ সংজ্ঞা আৰু অৰ্থঃ কনচৰ্টিয়াম হৈছে এক লেটিন শব্দ, যাৰ অৰ্থ হৈছে ‘অংশীদাৰীত্ব, সম্পর্ক বা সমাজ’। সংগঠক হৈছে ‘বনচৰ্টিয়াম’ৰ বহুবচন ৰূপ কিন্তু প্ৰায়ে একক ৰূপৰ ঠাইত ব্যৱহাৰ কৰা হয়। এইটো ফেলোশ্বিপ’ৰ বাবে লেটিন শব্দৰ পৰা আহৰণ কৰা হৈছে— অৰ্থটোৱে এটা উদ্দেশ্যৰ বাবে পৃথক গোটৰ একত্ৰিত হোৱাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। ‘সংগঠক’ শব্দটো মিত্রতা, মিত্ৰজোঁট, সহযোগিতা, অংশীদাৰীত্ব আদি হিচাপে সমাৰ্থকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।কনচর্টিয়াম হৈছে এক জটিল সংগঠন। এইটো সেই অৰ্থত এক সংগঠন যাক সাধাৰণতে বুজি পোৱা নাযায় অর্থাৎ কনচৰ্টিয়াম এটা গ্ৰন্থাগাৰ সংস্থা নহয়, অৱশ্যে গ্রন্থাগাৰৰ কিছুমান সংগঠনে সহধর্মিনী কার্যকলাপত লিপ্ত হ’ব পাৰে।
কনচৰ্টিয়ামৰ ওপৰত বিভিন্ন অভিধানত বিভিন্ন সংজ্ঞা দিয়া হৈছে কিন্তু গ্ৰন্থাগাৰৰ সন্দৰ্ভত অৰ্থ একে। অক্স ‘ফৰ্ড’ ইংৰাজী অভিধান অনুসৰি, কনচৰ্টিয়ামৰ অৰ্থ হৈছে এক উমৈহতীয়া উদ্দেশ্যৰ বাবে কেইবাটাও ক্ষমতা, কোম্পানী আদিৰ অস্থায়ী সহযোগিতা। ই হৈছে একে ধৰণৰ প্ৰতিষ্ঠানৰ এক সংগঠন, যি ইয়াৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ এক নিৰ্দিষ্ট উদ্দেশ্যৰ বাবে, সেৱা প্ৰদান কৰাৰ বাবে সাধাৰণ বস্তুবোৰ নিয়োজিত হৈ আছে।
আমেৰিকান ঐতিহ্য অভিধান অনুসৰি এই শব্দটো বিবেচনা কৰা হৈছে— গোট বা প্রতিষ্ঠানবোৰৰ মাজত এক সহযোগিতামূলক ব্যৱস্থা আছে। গ্রন্থাগাৰ কনচটিয়াৰ অধিক পোনপটীয়াভাৱে বৰ্ণনা হ’ব সহযোগিতামূলক কার্যকলাপৰ লাভালাভ আৰু সুযোগবোৰ উপলব্ধি কৰিবলৈ গঠন কৰা গ্ৰন্থাগাৰৰ সংগঠনৰ ওপৰত। আর্নল্ড হির্মোনিনে (১৯৯৯) তেওঁৰ সংজ্ঞাত গ্রন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়ামক অধিক বিস্তৃতভাৱে সংজ্ঞায়িত কৰিছে – যিকোনো গ্রন্থা পাৰৰ গোটক এক উমৈহতীয়া লক্ষ্যৰ দিশত একেলগে কাম কৰি থকা, পৰম্পৰাগত গ্রন্থাগাৰ সেৱা বা বৈদ্যুতিক তথ্য সেৱাৰ ওপৰত সহযোগিতা সম্প্ৰসাৰিত কৰা হয়। বিশ্বাস আৰু দাসগুপ্তৰ (২০০১) মতে, ‘কনচর্টিয়াম’ শব্দটো নিম্নলিখিত ধৰণে সংজ্ঞায়িত কৰিব পাৰি—
“কনচর্টিয়ামে এক উমৈহতীয়া উদ্দেশ্যৰ বাবে কেইবাটাও ক্ষমতা, কোম্পানী আদিৰ অস্থায়ী সহযোগিতাক বুজায়। ই হৈছে একে ধৰণৰ প্ৰতিষ্ঠানৰ এক সংগঠন যি সাধাৰণ বস্তু প্ৰস্তুত আৰু সেৱা প্ৰদান কৰা বা ইয়াৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ এক নিৰ্দিষ্ট উদ্দেশ্যৰ বাবে সেৱা প্ৰদান কৰাৰ বাবে নিয়োজিত হৈ আছে”।
গ্রন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়াম হৈছে দুটা বা ততোধিক তথ্য সংস্থাৰ এক সম্প্রদায় বা এক সমবায় যি পাৰস্পৰিক উদ্দেশ্য আৰু লাভালাভ প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে কিছুমান কাৰ্যৰ সমন্বয়, সহযোগিতা বা একত্ৰিত কৰিবলৈ আনুষ্ঠানিকভাৱে সন্মত হৈছে। স্থানীয়, আঞ্চলিক, ৰাষ্ট্ৰীয় বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ভিত্তিত কনচটিয়া গঠন হ’ব পাৰে; কাৰ্যকৰী বা বিন্যাস আধাৰত বা বিষয়ৰ ভিত্তিত। কনচটিয়াৰ অৰ্থ হৈছে কেৱল উমৈহতীয়া আগ্ৰহ আৰু প্ৰয়োজনীয়তা থকা গ্ৰন্থাগাৰবোৰৰ একত্ৰিত হোৱা, এক উমৈহতীয়া লক্ষ্য প্রাপ্ত কৰা যিটো এটা ব্যক্তিগত পুথিভঁৰালে নিজে প্রাপ্ত কৰিব পৰাতকৈ অধিক। এক ই-জার্নেল কনচৰ্টিয়ামৰ অৰ্থ হৈছে বৈদ্যুতিক ডাটাবেচ আৰু জার্নেলৰ প্ৰৱেশাধিকাৰৰ সহযোগিতামূলক অধিগ্রহণ। কনচটিয়ামৰ লক্ষ্য হৈছে গোটটোৰ সদস্যসকলে ব্যক্তিগতভাৱে যি প্রাপ্ত কৰিব নোৱাৰে সেয়া প্ৰাপ্ত কৰা। ওপৰোক্ত সংজ্ঞাবোৰৰ পৰা, এয়া স্পষ্ট যে কনচর্টিয়াম হৈছে দুই বা ততোধিক ব্যক্তি, কোম্পানী, সংগঠন বা চৰকাৰৰ এক সংগঠন যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে এক উমৈহতীয়া কার্যকলাপত অংশগ্ৰহণ কৰা বা এক উমৈহতীয়া লক্ষ্য প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে তেওঁলোকৰ সম্পদ একত্ৰিত কৰা।
৯। বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ কনচটিয়া আৰ্হিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ শেহতীয়াকৈ ভাৰতত বহুপ্ৰকাৰৰ কনচৰ্টিয় উদ্ভৱ হৈছে, ইসাধাৰণতে অংশগ্রহণকাৰী, সংযুক্তি আৰু পুঁজিৰ উৎসৰ দৰে কাৰকৰ ওপৰত আধাৰিত। বিভিন্ন বৈশিষ্ট্য থকা নিম্নলিখিত গোটবোৰে ভাৰতৰ একাডেমিক গ্ৰন্থাগাৰ সম্প্ৰদায়ৰ ভিতৰত গ্ৰন্থাগাৰৰ পৰিসৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
(ক) মুক্ত কনচটিয়া (Open Consortia): মুক্ত কনচৰ্টিয়াত পুথিভঁৰালবোৰে যেতিয়াই বিচাৰে তেতিয়াই যোগদান কৰিব পাৰে। সদস্য গ্রন্থাগাৰবোৰ সাধাৰণতে সমগোত্রীয় প্ৰকৃতিৰ হয় আৰু এক নিৰ্দিষ্ট বিষয়ৰ ক্ষেত্ৰত সম্পদবোৰৰ ক্ৰছ শ্বেয়াৰিং (Cross-sharing) ৰ প্ৰয়োজন হয়। যেনে— FORSA, SNDT’s MHRD’s, INDEST কনচটিয়াম।
(খ) বন্ধ গোট কনচর্টিয়া (Closed Group Consortia): এই প্ৰকাৰৰ কনচর্টিয়াম একচেটিয়া সদস্য গ্রন্থাগাৰৰ মাজত মিত্ৰজোঁট, সংযুক্তি আৰু সহযোগিতাৰ দ্বাৰা গঠন কৰা হয়। ইয়াৰ উদাহৰণবোৰ হৈছে CSIR, DAE।
(গ) কেন্দ্রীয়ভাৱে অনুদানপ্রাপ্ত কনচটিয়া (Centrally Funded Consortia): কেন্দ্রীয়ভাৱে অনুদানপ্রাপ্ত কনচটিয়া চলোৱাৰ বাবে মূল সংস্থা বা সমন্বয়কাৰী সংস্থাৰ বিত্তীয় দায়িত্ব থাকিব লাগিব। ইয়াৰ উদাহৰণবোৰ হৈছে – বৈজ্ঞানিক আৰু ঔদ্যোগিক গৱেষণা পৰিষদ (CSIR), অভিযান্ত্রিক বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাত ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ (INDIST), ভাৰতীয় চিকিৎসা গৱেষণা পৰিষদ (ICMR) কনচটিয়া ইত্যাদি।
(ঘ) ভাগ বতৰা কৰা বাজেট আৰ্হি (Shared Buget Models): ভাগ বতৰা কৰা বাজেট আৰ্হিত সদস্য গ্রন্থাগাৰৰ দ্বাৰা পুঁজি আৰু অন্যান্য দিশৰ ব্যৱস্থাপনা ব্যক্তিগতভাৱে পৰিচালনা কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, FORSA, IIMs, আৰু HELINET।
(ঙ) ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ৰ সন্মিলন (National Level Consortia): এইটো ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত অনুভৱ কৰা এক আৰ্হি য’ত এখন দেশৰ সদস্য গ্ৰন্থাগাৰ অন্তৰ্ভুক্ত থাকে আৰু উদাহৰণস্বৰূপে ভাৰতত ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ৰ কনচটিয়া অভিযান্ত্ৰিক বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাত ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ বিকশিত কৰা হৈছে।
(চ) প্রকাশকৰ প্ৰৱৰ্তন (Publisher’s Initiative): কিছুমান প্রকাশকে সদস্য গ্রন্থাগাৰবোৰক মূল্যত গভীৰ ৰেহাই দি কনচৰ্টিয়াম গঠনক উৎসাহিত কৰিছে।
(ছ) প্রতিষ্ঠানগত মুখ্য কাৰ্যালয়ৰ অনুদানপ্রাপ্ত কনচৰ্টিয়া (Institutional Head-quarters Funded Consortia): মৌলিক গৱেষণা টাটা প্রতিষ্ঠান (TIFR) আৰু ইয়াৰ শাখা গ্রন্থাগাৰ।
(জ) আন্তর্জাতিক কনচর্টিয়াম (International Consortium): আন্তর্জাতিক কনচৰ্টিয়ামৰ সমাপ্তি হৈছে আন্তর্জাতিক পর্যায়।
১০। গ্রন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়াৰ বিশেষত্ব আৰু উদ্দেশ্যবোৰ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ গ্রন্থাগাৰ কনচৰ্টিয়াৰ বিশেষত্বসমূহ হ’ল—
(ক) প্ৰতিটো সংগঠন আৰু প্ৰতিষ্ঠানে তেওঁলোকৰ সম্পদবোৰ প্ৰতিটো কনচৰ্টিয়াম সদস্য গ্ৰন্থাগাৰৰ সৈতে ভাগ বতৰা কৰিব পাৰে আৰু প্ৰতিজন সদস্য গ্রন্থাগাৰৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলক তেওঁলোকৰ পাণ্ডিত্যপূৰ্ণ গৱেষণাৰ বাবে সংগ্ৰহবোৰ ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ সক্ষম কৰিব পাৰে।
(খ) সমবায় গৱেষণা আৰু বিকাশে সেৱা বৃদ্ধি কৰে আৰু ব্যয় কাৰ্যকৰীতা উপলব্ধি কৰে।
(গ) কৰ্মচাৰীৰ বিকাশ আৰু সেৱাৰ মানদণ্ডৰ সৈতে বাৰ্তালাপ।
(ঘ) ক্রয় সংগঠকৰ ব্যয় হ্রাস কৰাটো সহযোগিতামূলক কাম। ফলস্বৰূপে, অন্তিম ব্যৱহাৰকাৰীসকলে গ্রন্থাগাৰৰ জৰিয়তে উপলব্ধ হোৱাতকৈ অধিক সম্পদৰ লাভালাভ ল’ব পাৰে।
(ঙ) লাইব্ৰেৰী সেৱাসমূহ আগবঢ়োৱাৰ বাবে ইণ্টাৰনেট আৰু WWW.-ৰ জৰিয়তে আগবঢ়োৱা ডাটাবেচ আৰু সেৱাসহ নতুন ই-সম্পদৰ প্ৰৱেশাধিকাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হয়।
গ্ৰন্থাগাৰ কনচটিয়াৰ উদ্দেশ্যসমূহ হ’ল—
(ক) সদস্য গ্রন্থাগাৰবোৰে সন্মুখীন হোৱা প্ৰত্যাহ্বানসমূহৰ বাবে এক সমবায় আৰু সংগঠক সমাধান বিকশিত কৰা, তেওঁলোকৰ প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ সুবিধাৰ বাবে তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰৰ সামগ্ৰী অধিগ্রহণ, প্ৰক্ৰিয়াকৰণ, সংৰক্ষণ, শোষণ, প্ৰচাৰ আৰু বিতৰণ কৰা।
(খ) কনচৰ্টিয়ামৰ গ্ৰন্থাগাৰবোৰক তেওঁলোকৰ নিজা প্রতিষ্ঠানগত উদ্দেশ্য অনুসৰণ আৰু প্ৰাপ্ত কৰাত সহায় কৰা।
(গ) গৱেষণা সম্প্ৰদায়সমূহৰ বাবে শক্তিশালী নেতৃত্ব আৰু উদ্ভাৱনৰ সুযোগ প্রদান কৰা।
(ঘ) সকলো গ্রন্থাগাৰৰ অংশীদাৰী সম্পদৰ বাবে সমাজক ভৌতিক আৰু ভার্চুৱেল প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা।
(ঙ) পাৰস্পৰিক সমর্থনৰ এক পৰিকাঠামো প্ৰদান কৰা, ইয়াৰ সদস্যসকলক ব্যক্তিগত আৰু সামূহিক শক্তি বিকাশ কৰিবলৈ সক্ষম কৰা।
(চ) গ্রন্থাগাৰৰ ভিতৰত পুঁজিৰ বাবে অগ্ৰাধিকাৰ চিনাক্ত কৰা আৰু গৱেষণা সমৰ্থনৰ বাবে, পুঁজিৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যসূচী বা অগ্ৰাধিকাৰ প্ৰভাৱিত কৰাত সক্ৰিয় হোৱা।
(ছ) গৱেষণা আৰু বৃত্তিৰ প্ৰয়োজনীয়তা প্রাথমিকতা হৈ থকাটো নিশ্চিত কৰাৰ বাবে, সংগঠক ক্রয় কার্যকলাপত নিয়োজিত ৰাষ্ট্ৰীয় সংস্থাবোৰক প্ৰভাৱিত কৰা।
(জ) উপযুক্ত প্ৰসংগত গ্ৰন্থাগাৰ আৰু ইয়াৰ কাৰ্যকলাপৰ বিষয়ে তথ্য প্ৰচাৰ কৰা।
(ঝ) পৰামৰ্শ প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰতি উপযুক্ত সঁহাৰি দিয়া।
(ঞ) ধাৰাবাহিকসমূহৰ বাবে অভিলেখ সূচী উন্নত প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু ব্যৱস্থাৰ বাবে এক নীতি ৰূপায়ণ কৰা।
(ট) সদস্য গ্রন্থাগাৰত থকা মুদ্ৰিত আৰু অমুদ্ৰিত সম্পদৰ বাবে গ্ৰন্থাৱলী ৰেকৰ্ডৰ ব্যৱস্থা সমৃদ্ধ কৰা।
(ঠ) কনচর্টিয়ামত অভিলেখ কৰা কনচৰ্টিয়াম হোল্ডিংৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা।
(ড) কনচৰ্টিৰ্যাম গ্ৰন্থাগাৰৰ পৰা উপলব্ধ বৈদ্যুতিক সম্পদৰ বাবে মেটাডাটা (Metadata) প্ৰদান কৰা।
১১৷ গ্ৰন্থাগাৰ কনচটিয়াৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ গ্ৰন্থাগাৰ কনচটিয়ামৰ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সুবিধা নিম্নলিখিত ধৰণৰ –
বৈদ্যুতিক সম্পদ কনচটিয়া-আধাৰিত সদস্যতাই যথেষ্ট কম ব্যয়ত অধিক সংখ্যক বৈদ্যুতিক সম্পদ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰে। ই প্ৰতিটো প্ৰতিষ্ঠানক প্ৰতিটো সদস্য গ্ৰন্থাগাৰৰ স্বকীয়তা ত্যাগ নকৰাকৈ সম্পদ ভাগ-বতৰা কৰাৰ সামৰ্থ্য প্ৰদান কৰে।
(খ) কনচটিয়াম গ্রন্থাগাৰৰ সংগ্ৰহে প্ৰতিজন সদস্য গ্রন্থাগাৰক ইয়াৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ বাবে পাণ্ডিত্যপূর্ণ গবেষণা সমর্থন কৰিবলৈ সক্ষম কৰে।
(গ) পুঁজিৰ সৰ্বোত্তম ব্যৱহাৰ।
(ঘ) ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ নিৰ্মাণৰ সুবিধাসমূহ।
(ঙ) চি.এ.এছ আৰু এছ.ডি.আই.ৰ দৰে উন্নত গ্রন্থাগাৰ সেৱা প্ৰদান কৰাত সহায়ক।
(চ) কাৰিকৰী আৰু প্ৰশিক্ষণৰ বাবে ব্যয় ভাগ-বতৰা সমৰ্থন তথ্য প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগত সমবায় গৱেষণা আৰু বিকাশে সেৱা বৃদ্ধি কৰে আৰু ব্যয় দক্ষতা উপলব্ধি কৰে।
(ছ) বৈদ্যুতিক জার্নেলবোৰে গ্ৰন্থাগাৰৰ স্থান বা গোলাবর্ষণৰ ব্যয় দাবী নকৰে বা সেইবোৰ গ্রন্থাগাৰৰ পৰা চুৰি কৰিব নোৱাৰে।
(জ) কম অর্থনীতি সম্প্ৰসাৰণৰ সৈতে, কৰ্মচাৰীৰ বিকাশ আৰু বাৰ্তালাপে সেৱাৰ মানদণ্ড বৃদ্ধি কৰে। ব্যয় হ্রাস এটা কনচটিয়াম গঠন কৰি প্ৰাপ্ত কৰা হয়।
(ঝ) অন্তিম ব্যৱহাৰকাৰীসকলে এটা গ্ৰন্থাগাৰৰ জৰিয়তে উপলব্ধ হোৱাতকৈ অধিক সম্পদৰ লাভালাভ লাভ কৰিব পাৰে কিয়নো কনচর্টিয়ামে সকলো সদস্য গ্রন্থাগাৰৰ বাবে এক উপায় হিচাপে কাম কৰে আৰু ব্যক্তিগত প্ৰতিষ্ঠানৰ বাবে উপলব্ধ মূল্যতকৈ কম ক্রয় মূল্যৰ আলোচনা কৰা।
(ঞ) নতুন বৈদ্যুতিকৰ প্ৰৱেশাধিকাৰৰ সৈতে উন্নত গ্রন্থাগাৰ সেৱা প্ৰদান কৰে।
(ট) ইণ্টাৰনেট আৰু বৰ্ল্ড বাইড ৱেবৰ জৰিয়তে আগবঢ়োৱা অনলাইন ডাটাবেচ আৰু সেৱাসহ নতুন বৈদ্যুতিক সম্পদৰ প্ৰৱেশাধিকাৰৰ সৈতে উন্নত গ্রন্থাগাৰ সেৱা প্ৰদান কৰে।
কনচটিয়াৰ অসুবিধাসমূহ হ’ল—
গ্রন্থাগাৰ কনচটিয়ামৰ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ অসুবিধা তলত দিয়া ধৰণৰ—
(ক) জাৰ্নেলৰ মুদ্ৰিত প্ৰতিলিপিৰ অস্তিত্বহীনতা।
(খ) বৈদ্যুতিক নথিপত্ৰ আদি চম্ভালিবলৈ কৰ্মচাৰীৰ প্ৰশিক্ষণৰ প্ৰয়োজন।
(গ) কনচটিয়াৰ বাবে অনুজ্ঞাপত্ৰধাৰী, তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিত বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন।
(ঘ) স্বত্বাধিকাৰ (Copyright) ৰ সমস্যা।
(ঙ) অনিৰ্ভৰযোগ্য টেলিকমিউনিকেচন লিংক, ইন্টাৰনেট প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু অপর্যাপ্ত বেণ্ডউইথ।
(চ) আৰ্চিডিং আৰু নথিপত্ৰৰ উপলব্ধতাৰ অভাৱ।
(ছ) ব্যৱহাৰকাৰীসকলে বৈদ্যুতিক পদ্ধতি, ই-জার্নেল গ্ৰহণ বা গ্ৰহণ নকৰাৰ বাবে আগ্রহণীয়।
১২। একাডেমিক গ্রন্থাগাৰৰ বাবে কনচৰ্টিয়াম গঠন কৰাৰ আঁৰৰ কাৰণবোৰ কি কি আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ইণ্টাৰনেটৰ বিকাশৰ বাবে, ৱৰ্ল্ড বাইড ৱেব আৰু তথ্য বিপ্লৱৰ বাবে ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ ডেস্কটপত তথ্য প্ৰদান কৰা হয়। পাণ্ডিত্যপূর্ণ আলোচনীসমূহৰ বৈদ্যুতিক প্ৰকাশন, কনচটিয়াৰ বাবে প্ৰকাশকসকলৰ ইচ্ছাই গ্ৰন্থাগাৰসমূহক তথ্যৰ দ্ৰুত প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰাৰ নতুন সুযোগ প্ৰদান কৰিছে। নিম্নলিখিত কাৰণবোৰৰ বাবে শৈক্ষিক গ্ৰন্থাগাৰবোৰে কনচৰ্টিয়াম গঠন কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ—
(ক) অভাৰলোডেড বাজেটঃ বৈজ্ঞানিক তথ্যৰ মূল্য নিৰন্তৰ বৃদ্ধি হয় আৰু বৈজ্ঞানিক আলোচনীসমূহৰ বাবে শৈক্ষিক গ্ৰন্থাগাৰৰ বাবে সদায় পুঁজিৰ অভাৱ থাকে। গ্রন্থাগাৰবোৰে তেওঁলোকৰ বাজেট আৱণ্টনৰ বৃহৎ অংশ বৈদ্যুতিক সম্পদ সংগ্রহ বা মূল্যাঙ্কনৰ বাবে ব্যয় কৰি আছে। এটা কনচৰ্টিয়ামে সদস্য গ্ৰন্থাগাৰবোৰক সুলভ ব্যয়ত আৰু সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ অনুজ্ঞাপত্ৰৰ চৰ্তাৱলীত বৈদ্যুতিক সম্পদ ব্যাপক প্ৰৱেশাধিকাৰৰ সুবিধা প্ৰদান কৰিছিল।
(খ) তথ্য বিস্ফোৰণঃ তথ্যজ্ঞান উৎপাদনৰ দ্ৰুত বিকাশে ব্যক্তিগত গ্রন্থাগাৰৰ বাবে সকলো প্রাসঙ্গিক তথ্য প্রাপ্ত কৰাটো অসম্ভৱ কৰি তুলিছে। গ্রন্থাগাৰবোৰ পাৰস্পৰিক ঋণৰ ওপৰত অধিক নিৰ্ভৰশীল হৈ পৰিছে যাতে তেওঁলোকৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰিব পাৰি। এক কনচৰ্টিয়ামে বৈদ্যুতিক সম্পদৰ পৰিচালনা, সংগঠিত আৰু সংৰক্ষণৰ সমস্যাবোৰ সমাধান কৰিব পাৰে।
(গ) আত্মনির্ভশীলতাঃ দ্রুত প্রযুক্তিগত বিকাশে গ্রন্থাগাৰসমূহক নতুন হাৰ্ডৱেৰ, ছফটৱেৰ, শিক্ষা আৰু গ্ৰন্থাগাৰৰ কৰ্মচাৰীৰ প্ৰশিক্ষণ ৰখাৰ বাবে হেঁচা প্ৰদান কৰিছে। বিভিন্ন ৰূপত তথ্যৰ বিস্ফোৰণৰ সৈতে, প্ৰতিটো গ্ৰন্থাগাৰৰ বাবে ইয়াৰ ব্যৱহাৰকাৰীৰ তথ্যৰ প্ৰয়োজনীয়তা প্রদান
কৰিবলৈ সম্পূৰ্ণৰূপে পর্যাপ্ত হোৱাটো কঠিন। বিত্তীয় সীমাবদ্ধতা, স্থান, মানব সম্পদৰ অপ্রয়োজনীয়তা হৈছে গ্ৰন্থাগাৰবোৰে কনচর্টিয়া পদ্ধতি বাছনি কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা।
(ঘ) প্রকাশকৰ আগ্ৰহঃ এই পদ্ধতিটোৱে আকর্ষণীয় ৰেহাইহাৰ প্ৰাপ্ত কৰাত সহায় কৰিছে আৰু বেছিভাগ প্রকাশে সংগঠকৰ আহ্বানৰ প্ৰতি ইতিবাচক সঁহাৰি জনাইছে। প্রকাশকসকলে ভাৰতীয় বজাৰত প্ৰৱেশ কৰিবলৈ আগ্ৰহী হোৱাৰ আন এটা কাৰণ, যি ভৱিষ্যতৰ সম্ভাৱনা অতি উচ্চ।
(ঙ) ব্যৱহাৰকাৰীৰ দাবীঃ প্রযুক্তিয়ে গৱেষকসকলৰ প্ৰত্যাশা, তেওঁলোকৰ ধৈৰ্য আৰু চাহিদাত উপলব্ধ সেৱাগ্ৰহণ কৰিবলৈ তেওঁলোকৰ ইচ্ছা সলনি কৰিছে। ৱেব-আধাৰিত বৈদ্যুতিক সম্পদবোৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ প্ৰত্যাশাৰ এক উপযুক্ত উত্তৰ।
(চ) দ্রুত প্ৰৱেশাধিকাৰঃ প্রযুক্তিয়ে তথ্য প্রদানত অধিক গতি, অর্থনীতি প্ৰদান কৰে। নতুন প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগ অর্থাৎ www-য়ে ব্যৱহাৰকাৰীসকলক তেওঁলোকৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ দ্ৰুত তথ্য প্ৰদান কৰাত সহায় কৰিছে।
(ছ) গৱেষণাৰ মানদণ্ডঃ আন্তর্জাতিক ই-ডাটাবেচ আৰু সম্পূৰ্ণ পাঠ সম্পদৰ বৰ্ধিত প্ৰৱেশাধিকাৰৰ সৈতে সকলো প্ৰতিষ্ঠানৰ গৱেষণা উৎপাদনশীলতা উন্নত হোৱাৰ সম্ভাৱনা আছে, সেয়েহে গ্ৰন্থাগাৰবোৰে তেওঁলোকৰ সংগ্ৰহত বৈদ্যুতিক সম্পদ যোগ দিবলৈ আৰু সংগঠক পদ্ধতি বাছনি কৰিবলৈ ইচ্ছুক।
(জ) গ্রন্থাগাৰিকসকলৰ ভূমিকা সলনি কৰাঃ এই ধাৰণাটোৱে কনচৰ্টিয়া পদক্ষেপবোৰৰ ওপৰত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলায়। তথ্যৰ প্ৰচাৰকলৈ সংৰক্ষক হিচাপে গ্ৰন্থাগাৰিকৰ পৰিৱৰ্তনশীল ভূমিকাই গ্রন্থাগাৰৰ সংগঠকৰ মূল্য বৃদ্ধি কৰিছে।
(ঝ) আপ-ডেট বিকাশৰ বাবেঃ প্ৰকাশন উদ্যোগ আৰু সংশ্লিষ্ট আইনত শেহতীয়া প্ৰযুক্তিগত পৰিৱৰ্তন অহাৰ ওপৰত সতর্ক দৃষ্টি ৰখাত কনচৰ্টিয়াই সহায় কৰে, যি গ্রন্থাগাৰবোৰক প্ৰত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে।
১৩। তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযানৰ ওপৰত এটা টোকা লিখা।
উত্তৰঃ তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান (NMEICT) ৰ দ্বাৰা তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ শক্তিশালীকৰণ, সকলো শিক্ষার্থী উচ্চ শিক্ষা প্রতিষ্ঠানৰ সুবিধাৰ বাবে শিক্ষণ প্ৰক্ৰিয়াত সুবিধা ৰখাৰ পৰিকল্পনা কৰা হৈছে। একাদশ পঞ্চবার্ষিকী পৰিকল্পনাৰ সময়ছোৱাত উচ্চ শিক্ষাত মুঠ নামভৰ্তিৰ অনুপাত (GER) ৫ শতাংশ বৃদ্ধি কৰাত ই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ হস্তক্ষেপ হ’ব বুলি আশা কৰা হৈছিল। ২০০৯ চনত আৰম্ভ কৰা এই অভিযান হৈছে ভাৰতৰ সকলো যোগ্য আৰু ইচ্ছুক শিক্ষাৰ্থীক নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে মানদণ্ডৰ শৈক্ষিক সমল প্ৰদান কৰাৰ উদ্দেশ্যৰে ভাৰত চৰকাৰৰ মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্ৰালয়ৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে শিক্ষার্থী, শিক্ষক আৰু আজীৱন শিক্ষাৰ্থীসকলৰ সকলো শিক্ষা আৰু শিক্ষণ সম্পৰ্কীয় প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা আৰু তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়াটো স্পষ্ট কিয়নো ই গুণগত মানদণ্ডৰ সৈতে আপোচ নকৰাকৈ শিক্ষানুষ্ঠানসমূহৰ ক্ষমতা নিৰ্মাণৰ প্ৰচেষ্টাৰ বাবে গুণক হিচাপে কাম কৰে।
প্রযুক্তিগত প্ৰগতিক সম্প্ৰসাৰণৰ লগতে শিক্ষাৰ মানদণ্ড বৃদ্ধিৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। ক্ষমতা নিৰ্মাণ আৰু জনসাধাৰণৰ জ্ঞান সৱলীকৰণৰ জৰিয়তে আমাৰ অৰ্থনীতিৰ উচ্চ বিকাশৰ হাৰ বজাই ৰখা আৰু জ্ঞানৰ নতুন, আগন্তুক বহুমুখী ক্ষেত্ৰৰ প্ৰচাৰৰ বাবেও এই অভিযান প্ৰয়োজনীয়। শিক্ষাৰ তিনিটা মুখ্য নীতি যেনে সকলো উচ্চপ্রতিষ্ঠানক সংযোগ প্রদান কৰি, শিক্ষার্থী আৰু শিক্ষকসকলক কম ব্যয়ৰ আৰু সুলভ প্ৰৱেশাধিকাৰ তথা-কম্পিউটিং সঁজুলি প্ৰদান কৰি আৰু দেশৰ সকলো শিক্ষার্থীক বিনামূলীয়াকৈ উচ্চমানদণ্ডৰ ই-সমল প্ৰদান কৰি প্ৰৱেশাধিকাৰ, সমতা আৰু মানদণ্ড ভালদৰে পৰিৱেশন কৰিব পাৰি। তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযানে (NMEICT) তিনিওটা উপাদান সামৰি লয়।
অভিযানটোৰ তিনিটা মুখ্য উপাদান আছে—
(ক) সমল প্রজন্ম।
(খ) উচ্চশিক্ষা প্রতিষ্ঠানসমূহক সংযোগ প্রদান কৰা।
(গ) কম ব্যয়ৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ সঁজুলিৰ গৱেষণা আৰু বিকাশ। তথ্য আৰু যোগাযোগ প্ৰযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযানৰ অধীনত, ৪১৯ খন বিশ্ববিদ্যালয় পৰ্যায়ৰ প্ৰতিষ্ঠান আৰু পলিটেকনিকসহ সকলো মহাবিদ্যালয়লৈ সংযোগ প্ৰদান কৰাৰ লগতে বিদ্যায়তন সংযোগ (Campus Connect) নামৰ এক নতুন কাৰ্যসূচী চলি আছে, যাৰ লক্ষ্য হৈছে বিদ্যায়তন ৱাই-ফাই সক্ষম কৰা।
ই ডিজিটেল বিভাজন দূৰ কৰিব বিচাৰে অৰ্থাৎ উচ্চ শিক্ষা ক্ষেত্ৰত নগৰ আৰু গ্ৰাম্য শিক্ষক শিক্ষাৰ্থীসকলৰ মাজত শিক্ষা দান আৰু শিকাৰ বাবে কম্পিউটিং সঁজুলি ব্যৱহাৰ কৰাৰ দক্ষতাৰ ব্যৱধান আৰু এতিয়ালৈকে ডিজিটেল বিপ্লৱৰ দ্বাৰা অস্পৃশ্য হৈ থকা আৰু জ্ঞান অৰ্থনীতিৰ মূলসুঁতিত যোগদান কৰিবলৈ সক্ষম নোহোৱা লোকসকলক শক্তিশালী কৰিব বিচাৰে। মিছন বা অভিযানৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ক্ষেত্ৰবোৰৰ ভিতৰত আছে ই-শিক্ষণৰ বাবে উপযুক্ত শিক্ষাবিজ্ঞান, ভার্চুৱেল পৰীক্ষাগাৰৰ জৰিয়তে পৰীক্ষা-নিৰীক্ষা কৰাৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা, অন-লাইন পৰীক্ষা আৰু প্ৰমাণপত্র, শিক্ষার্থীসকলক নির্দেশনা দিবলৈ শিক্ষকৰ অন-লাইন উপলব্ধতা, নতুন পদ্ধতিবোৰ কাৰ্যকৰীভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ শিক্ষকসকলৰ প্ৰশিক্ষণ, ইত্যাদি। ৰাষ্ট্ৰীয় ডিজিটেল পুথিভঁৰালে (NDL) দেশৰ শিক্ষানুষ্ঠানসমূহত উপলব্ধ সকলো ডিজিটাইজড আৰু ডিজিটেল সমল একত্ৰিত আৰু সংগ্ৰহ কৰাৰ বিশাল কাম হাতত লৈছে আৰু এককভাৱে অনুসন্ধান আৰু মুকলি সমলৰ প্ৰৱেশাধিকাৰৰ বাবে সেইবোৰ সূচীবদ্ধ আৰু আয়োজন কৰিছে। এই অভিযানৰ অধীনত বিকশিত সকলো সমল একত্ৰিত কৰা আৰু অভিযানৰ দ্বাৰা হাতত লোৱা প্ৰকল্পসমূহৰ বাবে ৰাজহুৱা পৰীক্ষা, মতামত আৰু স্বচ্ছতা প্ৰদান কৰিছে।
১৪। বৈদ্যুতিক সম্পদ (E-Resource) বুলিলে কি বুজা? ইয়াৰ গুৰুত্ব বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ বৈদ্যুতিক সম্পদক এক উৎস হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হয় যাক কম্পিউটাৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ বা তথ্যৰ সংকলন বিতৰণ কৰা যিকোনো বৈদ্যুতিক সামগ্ৰীৰ প্ৰয়োজন হয়, সেয়া সম্পূৰ্ণ কিতাপ আধাৰ, বৈদ্যুতিক সাময়িকী, চিত্ৰণ, অন্যান্য মাল্টিমিডিয়া সামগ্ৰী আৰু গাণিতিক, চিত্রলেখ বা সময় আধাৰিত, এক বাণিজ্যিকভাবে প্রাপ্ত কৰিব পূৰা লেবেল হিচাপে উল্লেখ কৰা পাণ্ডুলিপি যাক বিপণন কৰাৰ লক্ষ্যৰে প্ৰকাশ কৰা হৈছে। আধুনিক গ্রন্থাগাৰৰ প্ৰৱেশৰ ক্ষেত্ৰত সমগ্ৰ গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰণালী সলনি কৰা হৈছিল, ই তথ্য সংৰক্ষণৰ বাবে বহুতো নতুন কৌশল উদ্ভাৱন কৰিছিল যিয়ে নথিপত্ৰবোৰ বৈদ্যুতিক ৰূপত সৃষ্টি কৰিছিল। চুম্বকীয় আৰু অপ্টিকেল মাধ্যমৰ ই-গৱেষণায়ে বিশ্ববিদ্যালয়ৰ গ্ৰন্থাগাৰৰ সংগ্ৰহৰ ওপৰত বিশাল প্রভাৱ পেলায়। এইবোৰ অনুসন্ধানৰ বাবে অন্তর্নিহিত সামঞ্জস্যৰ বাবে অধিক উপযোগী, তথ্য প্রাপ্তি, তথ্য সম্পদ প্রাপ্ত কৰা, সঞ্চয় আৰু তত্ত্বাৱধান সঞ্চয় আদিৰ বাবে বৈদ্যুতিক প্ৰপত্ৰ হৈছে একমাত্র বিকল্প।
ই-সম্পদৰ গুৰুত্বঃ ই-সম্পদে সমগ্র বিশ্বতে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে, প্ৰতিজন ব্যৱহাৰকাৰীয়ে ইসম্পদৰ গুৰুত্ব জানিব লাগিব, ইয়াৰ উপলব্ধতা, সামঞ্জস্য, ব্যৱহাৰযোগ্যতা আৰু পঢ়াৰ বাবে ইয়াক সকলো ধৰণৰ লোকে গ্রহণ কৰে।
(ক) তথ্যবোৰ মানক ব্যৱধানত সংৰক্ষণ কৰা হয় আৰু বৈদ্যুতিক মাধ্যমেৰে সদায়ে আপ-টু-ডেট সংৰক্ষণ কৰিব পাৰি।
(খ) নতুন মাধ্যমেৰে সহজ প্রতিলিপিৰ প্ৰগতি মসৃণ কৰা আৰু তথ্য ভাগ বতৰা কৰা।
(গ) বিশেষ মাধ্যমৰ অন্তৰ্ভুক্তি ছবি, ধ্বনি, ভিডিঅ’ ইত্যাদি।
(ঘ) সম্পর্কিত অতিৰিক্ত সম্পদৰ সৈতে হাইপাৰ লিংক বহন কৰা।
(ঙ) পৰিবেশৰ সংস্পৰ্শৰ প্ৰতি সঁহাৰি নিদিয়া বৈদ্যুতিক সম্পদ আৰু যদি সাবধানে পৰিচালনা কৰে, ই বৃহৎ স্থিৰতা প্ৰমাণ কৰিব যি কাগজ আধাৰিত প্ৰিণ্ট মিডিয়াত প্রাপ্ত কৰিব নোৱাৰি।
(চ) প্ৰক্ৰিয়াকৰণ, মুদ্ৰন, বাইণ্ডিং আৰু ডেলিভাৰীৰ বাবে সময় অবিহনে সহজ আৰু তাৎক্ষণিক প্রৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰি বৃহৎ সময় ৰাহি কৰে।
(ছ) ই গ্রন্থাগাৰৰ স্থানো সংৰক্ষণ কৰে।
(জ) ইব্যৱহাৰকাৰী সম্প্রদায় যেনে স্বতোকোত্তৰ শিক্ষার্থী, গৱেষণা পণ্ডিত, শিক্ষক, কৰ্মচাৰী আদিক সজাগতা প্রদান কৰে।
(ঝ) ব্যৱহাৰকাৰীয়ে সকলো তথ্য ডিজিটেল ফর্মেটত প্রাপ্ত কৰিব পাৰে, সেয়েহে মুদ্রন আৰু বাইণ্ডিংৰ কোনো প্রয়োজন নাই।
(ঞ) ই-সম্পদ ব্যয় মুদ্ৰন সংস্কৰণতকৈ কম।
(ট) ই-মিথষ্ক্রিয়া সুবিধা আৱণ্টন কৰে।
(ঠ) সূক্ষ্ম বা মূল্যৱান অনন্য সামগ্ৰী সংৰক্ষণ কৰা সম্ভৱ।
(ড) ই বৃহৎ সংখ্যক ব্যৱহাৰকাৰীৰ সমকালীন প্ৰৱেশাধিকাৰ ৰক্ষা কৰে।
(ঢ) অসংখ্য প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু সীমিত নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে সহজ হৈ পৰে।
(ণ) শাৰীৰিকভাৱে অক্ষম ব্যক্তিসকলৰ প্ৰৱেশাধিকাৰৰ অগ্ৰগতি মসৃণ কৰে।
(ত) ই যিকোনো সময়তে যিকোনো স্থানৰ পৰা দূৰৱৰ্তী প্রবেশাধিকাৰৰ বাবে সন্মতি দিয়ে।
১৫। বৈদ্যুতিক সম্পদৰ প্ৰকাৰসমূহ উদাহৰণসহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ বৈদ্যুতিক সম্পদ আছে। এইবোৰ তলত আলোচনা কৰা হৈছেঃ
(ক) ই-গ্রন্থ (E-Books): এটা ই-গ্ৰন্থ হৈছে এক পৰম্পৰাগত মুদ্ৰন কিতাপৰ বৈদ্যুতিক বর্ণনা যাক ব্যক্তিগত কম্পিউটাৰৰ জৰিয়তে বা ই-গ্রন্থ ৰিডাৰ ব্যৱহাৰ কৰি পঢ়িব পাৰি। ব্যৱহাৰকাৰীসকলে ইয়াক হার্ড ডিস্ক বা চিডিত ক্ৰয় কৰিব পাৰে। ই-গ্ৰন্থ এটা প্ৰাপ্ত কৰাৰ উপায় হৈছে ব্যৱহাৰকাৰীৰ কম্পিউটাৰ বা ডিভাইচৰ পৰা অধ্যয়ন কৰিবলৈ ৱেব ছাইট এটাৰ পৰা ই-গ্ৰন্থৰ এটা ডাউনলোড কৰিব পৰা নথিপত্র প্রাপ্ত কৰা। ব্যৱহাৰকাৰীয়ে প্ৰয়োজনীয় কিতাপখন দ্রুততাৰে ডাউনলোড কৰিব পাৰে আৰু মন্তব্য সৃষ্টি কৰিব পাৰে, পাঠৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব পাৰে আৰু বাছনি কৰা পাঠসংৰক্ষণ কৰিব পাৰে লগতে পাঠকসকলে শব্দকোষ, আৰু পৰিৱৰ্তনযোগ্য টাইপস্ক্রিপ্ট আকাৰ আৰু ৰীতি অন্তৰ্ভুক্ত কৰিব পাৰে। কিছুমান ই-গ্রন্থ বা কিতাপ বিনামূলীয়াকৈ বা কম খৰচত উপলব্ধ হ’ব পাৰে।
উদাহৰণঃ w.w.wdigitalbookindex.com
www.bookbunker.biz
www.blackmask.com
(খ) ই-জার্নেল (E-Journal): বৈদ্যুতিক নেটৱৰ্কৰ দ্বাৰা সমগ্ৰ বিশ্বতে এটা ই-জার্নেল প্ৰকাশ আৰু বিতৰণ কৰা হয়। ১৯৮০-ৰ দশকত প্রাপ্ত কৰিব পৰা সম্পূর্ণ পাঠ ডাটাবেচৰ সৈতেই-জার্নেল সম্পর্কিত। বৈদ্যুতিক আলোচনী এখন সাময়িক প্রকাশন যি বৈদ্যুতিক ফর্মেটত প্ৰিণ্ট কৰা হয়। ব্যৱহাৰকাৰীয়ে এটা নিৰ্দিষ্ট বিষয়ৰ ওপৰত প্ৰবন্ধ বিচাৰিবলৈ সম্পূর্ণ পাঠ বা আলোচনীসমূহৰ সমল পৃষ্ঠা অনুসন্ধান কৰিব পাৰে, ব্যৱহাৰকাৰীয়ে জাৰ্নেলখন পঢ়িবলৈ গ্রন্থাগাৰলৈ যোৱাৰ প্ৰয়োজন নাই, তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ ডেস্কটপত পঢ়িব পাৰে, ব্যৱহাৰকাৰীয়ে তেওঁলোকৰ কম্পিউটাৰত প্ৰৱন্ধটো ডাউনলোড কৰিব পাৰে আৰু যেতিয়াই প্রয়োজন হয় মুদ্রন বহি পাব পাৰে। ব্যৱহাৰকাৰীয়ে গ্রন্থাগাৰৰ সমাপ্তিৰ সময়ৰ বিষয়ে চিন্তা কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই, সেইবোৰ জার্নেল সদায় উপলব্ধ, আলোচনীখনত কেৱল দৃশ্য-শ্ৰাৱ্য সামগ্রীও অন্তর্ভুক্ত নহয়, পাঠকসকলে প্ৰবন্ধটোৰ বিষয়ে লেখক বা প্ৰকাশকলৈ মন্তব্য প্ৰেৰণ কৰিব পাৰে।
(গ) ই-জিনে (E-Zine): ৱৰ্ল্ড ৱাইড ৱেবৰ জৰিয়তে প্ৰচাৰিত অনলাইন আলোচনীবোৰক ই-জিনে বুলি কোৱা হয়, যাৰ অৰ্থ হৈছে বৈদ্যুতিক আলোচনী আৰু ইয়াক ৱেব-জিনেও বর্ণনা কৰা হৈছে। এই ধৰণৰ প্ৰৱন্ধবোৰ চাৰ্ভাৰত সংৰক্ষণ কৰা হয় আৰু ইয়াক কম্পিউটাৰ নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে প্ৰৱেশ কৰা হ’ব। বুলেটিন বোর্ড প্রণালী বা অন্যান্য ৰাজহুৱা নেটৱৰ্কৰ জৰিয়তে এই অনলাইন আলোচনীখন ইণ্টাৰনেটৰ জৰিয়তে প্ৰকাশ কৰিব পাৰে। ব্যৱহাৰকাৰীয়ে যিকোনো সময়তে অনলাইন যোগে আলোচনীবোৰ প্ৰাপ্ত কৰিব পাৰে, যিকোনো সময়তে, তেওঁলোকে ডাউনলোডো কৰিব পাৰে আৰু ইয়াৰ মুখ্য সুবিধাটো হ’ল ব্যৱহাৰকাৰীয়ে নিৰ্দিষ্ট প্ৰৱন্ধটোৰ বাবে লেখকসকলক মন্তব্য দিব পাৰে।
উদাহৰণঃ www.indiatoday.com
www.musicindia.com ইত্যাদি।
(ঘ) ই-থিচিছ আৰু প্ৰৱন্ধ (E-Thesis and dissertation ETD): ই-থিচিছ আৰু প্ৰৱন্ধ (ETD) হৈছে এক বৈদ্যুতিক দস্তাবেজ যি পণ্ডিতসকলে রুৰা থিচিছ যাতে প্ৰৱন্ধবোৰৰ বিষয়ে বিৱৰণ দিয়ে, ইয়াক ডিজিটেল বিন্যাসত সংৰক্ষণ কৰা হৈছিল আৰু গৱেষকসকলে যেতিয়াই প্ৰয়োজন হয় থিচিছ আৰু প্ৰৱন্ধটো বিচাৰি পাব পাৰে, ইয়াক গৱেষকৰ সুসংগত কাম বা গৱেষণাত গঠন কৰা হৈছিল। ই-থিচিছ আৰু প্ৰৱন্ধ (ETD)-য়ে কম পৰিমাণৰ ব্যয়বহুল, ক্ষুদ্র স্থান, সৰল সঞ্চালন, উন্নত স্থিৰতাৰ সৈতে স্পষ্ট চিন্তাৰ বাবে এক বৈজ্ঞানিকভাৱে অত্যাধুনিক মানদণ্ড বহন কৰে।
উদাহৰণঃ www.unesco.orb/webworldtd/contribution.html
http://scholar.lib.v..edu/theses
www.geocites.com
www.more.edu.sg
(ঙ) ই-বাতৰি কাকত (E-News Papers): বৈদ্যুতিক বাতৰি কাকত হৈছে এক পৰম্পৰাগত বাতৰি কাকতৰ এক স্ব-নিৰ্ভৰশীল, পুনৰ ব্যৱহাৰযোগ্য আৰু সতেজ কৰিব পৰা সংস্কৰণ যি বৈদ্যুতিকভাৱে তথ্য প্রাপ্ত আৰু ধাৰণ কৰে। ই-বাতৰি কাকতবোৰ প্ৰতিদিনে উদ্বেগ সম্পাদকীয় বোৰ্ডৰ দ্বাৰা সতেজ কৰা হয়, ই ভিডিঅ’, অডিঅ’ আৰু পাঠ বাতৰি হ’ব পাৰে। আগৰ দিনবোৰত আজিৰ বাতৰি পৰৱৰ্তী দিনটোত কাগজেৰে আহিব পাৰে কিন্তু বর্তমান প্রযুক্তিয়ে সমগ্র পৃথিৱীখন সলনি কৰি দিছে। ই-বাতৰি ইণ্টাৰনেট সুবিধা থকা, কম্পিউটাৰ থকা সকলোৰে বাবে অতি সুবিধাজনক। সম্পাদকৰ দ্বাৰা ই-কাকতত আপলোড কৰা প্ৰতিটো গুৰুত্বপূৰ্ণ বাতৰি, ব্যৱহাৰকাৰীয়ে যিকোনো সময়তে বাতৰিটো পঢ়িব আৰু ডাউনলোড কৰিব পাৰে। ই-বাতৰি কাকতখন সাধাৰণ মুদ্রিত কাকতৰ বিকল্প, এইই বাতৰি কাকত ব্যৱহাৰকাৰীয়ে যিকোনো সময়তে তাৎক্ষণিক বাতৰি প্ৰাপ্ত কৰিব পাৰে, ই সকলো ভাষাত উপলব্ধ, ব্যৱহাৰকাৰীয়ে তাৰিখ অনুসৰি ইণ্টাৰনেটৰ পৰা আগৰ বাতৰি কাকতো প্রাপ্ত কৰিব পাৰে, সেয়েহে পঢ়ুৱৈসকলে বাতৰি কাকতৰ বাবে অপেক্ষা কৰাৰ প্ৰয়োজন নাই, ই যিকোনো সময়তে ইণ্টাৰনেটত উপলব্ধ।
উদাহৰণঃ India Today.com
USA today.com
Loss Angeles Time
Mid day
(চ) ই-সহায়ক গ্রন্থ (E-Reference Book): ইণ্টাৰনেটত সহায়ক গ্রন্থ কিতাপৰ সংখ্যা উদাৰভাৱে উপলব্ধ, প্রয়োজন হ’লে তথ্যবোৰ সোনকালে উৎপন্ন কৰাৰ পৰিকল্পনা কৰা হয়। সহায়ক কাৰ্যবোৰ সাধাৰণতে তথ্যৰ নিষ্ঠুৰ অংশৰ বাবে উল্লেখ কৰা হয়। এই কাৰ্যবোৰত ব্যৱহৃত শিলালিপি পদ্ধতিশিক্ষণীয়। বহুতো প্ৰসংগ ৰচনা দাতাৰ এটা নামসূচিৰ দ্বাৰা জমা হৈ আছে যাৰ কাম এজন সত্তা লেখকৰ সলনি এজন বা একাধিক সম্পাদকৰ দ্বাৰা সংমিহলি কৰা হয়।
উদাহৰণঃ এটলাস, অভিধান, হেণ্ডবুক থিচাৰাছ, বিশ্বকোষ
http://www.britannica.com/
http://dictionary.cambridge.org/
১৬। ডাটাবেচ কি? বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ডাটাবেচৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ডাটাবেচ হৈছে ডাটাৰ এক প্ৰণালীবদ্ধ সংগ্রহ। সেইবোবে বৈদ্যুতিক সঞ্চয় আৰু তথ্যৰ কথ্যৰ কাৰ্যসাধনক সমৰ্থন কৰে। ডাটাবেচে তথ্য ব্যৱস্থাপনা সহজ কৰি তোলে।
এটা অনলাইন টেলিফোন ডাইৰেকৰীয়ে মানুহৰ ডাটা বা তথ্য, ফোন নম্বৰ আৰু অন্যান্য যোগাযোগৰ বিৱৰণ সংৰক্ষণ কৰিবলৈ ডাটাবেচ ব্যৱহাৰ কৰে। বিদ্যুৎ সেৱা প্ৰদানকাৰীয়ে বিলিং, গ্রাহক-সম্পৰ্কীয় সমস্যা, ত্রুটি তথ্য পৰিচালনা কৰিবলৈ ডাটাবেচ ব্যৱহাৰ কৰে।
আমি ফেচবুকৰ বিষয়েও বিবেচনা কৰোঁ। এয়া সদস্য, বন্ধুবর্গ, সদস্য কার্যকলাপ, বার্তা, বিজ্ঞাপন আৰু বহুতো সম্পৰ্কীয় তথ্য সংৰক্ষণ, নিয়ন্ত্ৰণ আৰু উপস্থাপন কৰে। আমি ডাটাবেছৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে অগণন সংখ্যক উদাহৰণ প্ৰদান কৰিব পাৰোঁ।
ডাটাবেচৰ প্ৰকাৰসমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’লঃ
(ক) বিতৰণ কৰা ডাটাবেচঃ বিতৰণ কৰা ডাটাচে হৈছে এক প্ৰকাৰৰ ডাটাবেচ য’ত সাধাৰণ ডাটাবেচ আৰু স্থানীয় তথ্য কম্পিউটাৰৰ দ্বাৰা সংগ্ৰহ কৰা হয়। এই প্ৰকাৰৰ ডাটাবেচ প্ৰণালীত, তথ্য এটা স্থানত নাথাকে, ইয়াক বিভিন্ন সংগঠনত বিতৰণ কৰা হয়।
(খ) সম্পৰ্কীয় ডাটাবেচঃ এই ধৰণৰ ডাটাবেচে ডাটাবেচ সম্পৰ্কবোৰ তালিকাৰ ৰূপত নিৰ্ধাৰণ কৰে। ইয়াক সম্পৰ্কীয় ডাটাবেচ ব্যৱস্থাপনা প্রণালী (DBMS) বুলিও কোৱা হয়। সম্পৰ্কীয় ডাটাবেচ ব্যবস্থাপনা প্রণালী (RDBMS) ৰ উদাহৰণৰ ভিতৰত আছে-MySQL, Oracle আৰু মাইক্ৰছফট SQL চাৰ্ভাৰ ডাটা।
(গ) উদ্দেশ্য-ভিত্তিক ডাটাবেচঃ এই প্ৰকাৰৰ কম্পিউটাৰ ডাটাবেচে সকলো প্ৰকাৰৰ তথ্য সঞ্চয় কৰে। তথ্যবোৰ উদ্দেশ্যৰ ৰূপত সঞ্চিত কৰা হয়। ডাটাবেচত ৰাখিব লগা উদ্দেশ্যবোৰত গুণাগুণ আৰু পদ্ধতি থাকে যি তথ্যৰ সৈতে কি কৰিব লাগে সেয়া নিৰ্ধাৰণ কৰে।
(ঘ) কেন্দ্রীভূত ডাটাবেচঃ ই এক কেন্দ্রীভূত অবস্থান আৰু বিভিন্ন পৃষ্ঠভূমিৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলে এই তথ্য প্রাপ্ত কৰিব পাৰে। এই প্ৰকাৰৰ কম্পিউটাৰ ডাটাবেচে এপ্লিকেচন প্ৰক্ৰিয়াবোৰ সংৰক্ষণ কৰে যি ব্যৱহাৰকাৰীসকলক দূৰৱৰ্তী স্থানৰ পৰাও তথ্য প্রাপ্ত কৰাত সহায় কৰে।
(ঙ) মুক্ত-উৎস ডাটাবেচঃ এই ধৰণৰ ডাটাবেচে কার্যকলাপ সম্পৰ্কীয় তথ্য সঞ্চিত কৰে। ইয়াক মুখ্যতঃ বিপণন, কৰ্মচাৰী সম্পৰ্ক, গ্ৰাহক সেৱা, ডাটাবেচৰ ক্ষেত্ৰত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
(চ) ক্লাউড ডাটাবেচঃ ক্লাউড ডাটাবেচ হৈছে এক ডাটাবেচ যাক এনে এক ভার্চুৱেলাইজড পৰিৱেশৰ বাবে নিৰ্মাণ কৰা হয়। ক্লাউড ডাটাবেছৰ বহুতো সুবিধা আছে, যাৰ কিছুমানে সংৰক্ষণ ক্ষমতা আৰু বেগুৱিথৰ বাবে পৰিশোধ কৰিব পাৰে। ই উচ্চ উপলব্ধতাৰ লগতে চাহিদা অনুযায়ী মাপযোগ্যতাও প্ৰদান কৰে।
(ছ) ডাটা ৱেৰহাউচঃ ডাটা ৱেৰহাউচ হৈছে সিদ্ধান্ত লোৱা আৰু পূৰ্বানুমান কৰাৰ বাবে কোম্পানী এটাৰ বাবে সত্যৰ এটা সংস্কৰণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা। ডাটা ৱেৰহাউচ হৈছে এক তথ্য প্রণালী য’ত একক বা একাধিক উৎসৰ পৰা ঐতিহাসিক আৰু পৰিৱৰ্তনশীল তথ্য থাকে। ডাটা ৱেৰহাউচ ধাৰণাটোৱে সংগঠনটোৰ প্ৰতিবেদন আৰু বিশ্লেষণ প্ৰক্ৰিয়াসমূহ সৰল কৰে।
(জ) NoSQL ডাটাবেচঃ বিতৰণ কৰা তথ্যৰ বাবে NoSQL ডাটাবেচ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াত কেইটামান বৃহৎ তথ্য প্ৰদৰ্শনৰ সমস্যা আছে যিবোৰ সম্পৰ্কীয় ডাটাবেচৰ দ্বাৰা কাৰ্যকৰীভাৱে পৰিচালনা কৰা হয়। এই প্ৰকাৰৰ কম্পিউটাৰ ডাটাবেচ বৃহৎ আকাৰৰ অসংগঠিত তথ্য বিশ্লেষণ কৰাত অতি দক্ষ।
(ঝ) ৰেখযুক্ত ডাটাবেচঃ ৰেখযুক্ত-ভিত্তিক ডাটাবেচে সম্পর্কবোৰ সংৰক্ষণ, মেপ আৰু প্রশ্ন কৰিবলৈ ৰেখযুক্ত তত্ত্ব ব্যৱহাৰ কৰে। এই ধৰণৰ কম্পিউটাৰ ডাটাবেচবোৰ বেছিভাগ আন্তঃসংযোগ বিশ্লেষণৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, এটা সংগঠনে সামাজিক মাধ্যমৰ পৰা গ্ৰাহকৰ বিষয়ে তথ্য খনন কৰিবলৈ ৰেখযুক্ত ডাটাবেচ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে।
(ঞ) ব্যক্তিগত ডাটাবেচঃ সৰু আৰু সহজে নিয়ন্ত্রণযোগ্য ব্যক্তিগত কম্পিউটাৰত সঞ্চিত তথ্য সংৰক্ষণ কৰিবলৈ ব্যক্তিগত ডাটাবেচ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। তথ্যবোৰ বেছিভাগ কোম্পানীৰ একেটা বিভাগৰ দ্বাৰা ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
(ট) মাল্টিমোডেল ডাটাচেঃ মাল্টিমোডেল ডাটাবেেচ হৈছে এক প্ৰকাৰৰ ডাটা প্ৰচেছিং প্লেটফর্ম যি একাধিক তথ্য মডেল সমৰ্থন কৰে, যি ডাটাবেছত থকা কিছুমান জ্ঞান আৰু তথ্য কেনেদৰে সংগঠিত আৰু সজ্জিত কৰিব লাগে সেয়া নিৰ্ধাৰণ কৰে।
১৭। ডাটাবেচৰ পাঁচটা মুখ্য উপাদান-চিত্রসহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ডাটাৰেচৰ পাঁচটা মুখ্য উপাদান হৈছে—
(খ) হাৰ্ডৱেৰঃ হাৰ্ডৱেৰত ভৌতিক, বৈদ্যুতিক সঁজুলি যেনে কম্পিউটাৰ, I/O ডিভাইচ, ষ্টোৰেজ ডিভাইচ আদি থাকে। ই কম্পিউটাৰ আৰু বাস্তৱ-জগত প্ৰণালীৰ মাজৰ আস্তঃপৃষ্ঠ প্ৰদান কৰে।
(খ) ছফটৱেৰঃ এইটো সামগ্রিক ডাটাবেচ পৰিচালনা আৰু নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ ব্যৱহৃত প্ৰ’গ্ৰামৰ এটা পদ্ধতি। ইয়াত অন্তর্ভুক্ত থাকে ডাটাবেচ ছফটৱেৰ, অপাৰেটিং চিষ্টেম, ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ মাজত তথ্য ভাগ বতৰা কৰিবলৈ ব্যৱহৃত নেটৱৰ্ক ছফটৱেৰ, আৰু ডাটাবেচত তথ্য প্রাপ্ত কৰাৰ বাবে আবেদন কার্যক্রম।
(গ) তথ্যঃ ডাটা বা তথ্য হৈছে অসংগঠিত সত্য যাক অৰ্থপূৰ্ণ কৰিবলৈ প্ৰক্ৰিয়া কৰা প্রয়োজন। সাধাৰণতে, তথ্যত তথ্য, পর্যবেক্ষণ, ধাৰণা, সংখ্যা, বৰ্ণ, চিহ্ন, ছবি আদি থাকে।
(ঘ) প্ৰক্ৰিয়াঃ প্ৰক্ৰিয়া হৈছে নিৰ্দেশনা আৰু নিয়মৰ এক সংহতি যি ডাটাবেচ ব্যৱস্থাপনা প্ৰণালী ব্যৱহাৰ কৰাত সহায় কৰে। ই নথিভুক্ত পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰি পৰিচালনা কৰা ব্যৱহাৰকাৰীসকলক নির্দেশনা দিবলৈ অনুমতি দিয়ে।
(ঙ) ডাটাচে প্ৰৱেশভাষাঃ ডাটাবেচলৈ আৰু তাৰ পৰা তথ্য প্রাপ্ত কৰিবলৈ, নতুন তথ্য প্রবিষ্ট কৰিবলৈ, ইতিমধ্যে মজুত থকা তথ্য আপডেট কৰিবলৈ বা ডাটাবেচ ব্যৱস্থাপনা প্ৰণালীৰ পৰা প্ৰয়োজনীয় তথ্য পুনৰুদ্ধাৰ কৰিবলৈ ডাটাবেচ প্ৰৱেশ ভাষা ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ব্যৱহাৰকাৰীয়ে ডাটাবেচ প্রৱেশ ভাষাত কিছুমান নির্দিষ্ট আদেশৰ কথা লিখিছে আৰু ইয়াক ডাটাবেচত দাখিল কৰিছে।
