মহাকবি কালিদাস (Kalidas[1]) সংস্কৃতৰ এজন বিখ্যাত ধ্ৰুপদী কবি আৰু নাট্যকাৰ আছিল। তেওঁ মহাকবি হিচাপে প্ৰসিদ্ধ আছিল আৰু সংস্কৃত সাহিত্যলৈ এক গৌৰৱময় অৱদান আগবঢ়াইছিল। কালিদাসৰ কবিতাই সাহিত্য কৰ্মসমূহলৈ এক অনন্য গুণ কঢ়িয়াই আনিছিল। তেওঁৰ লিখনিবোৰ হৃদয় স্পৰ্শকাৰী আৰু চিন্তাবিদ আৰু সাধাৰণ পঢ়ুৱৈসকলৰ বাবে এক বৌদ্ধিক আচৰণ।
কালিদাস জীৱনী | Kalidas Biography
Also Read: জীৱনী: পৰিণীতা বৰঠাকুৰ – অসমীয়া অভিনেত্ৰী | Parineeta Borthakur
কালিদাস প্ৰাৰম্ভিক জীৱন
মহাকবি কালিদাসৰ জন্ম ভাৰতত ষষ্ঠ শতিকাৰ আগতে হৈছিল। জন্মৰ সঠিক সময়সম্পৰ্কে কিছু সন্দেহ আছে। অৱশ্যে, তেওঁ উজ্জয়িনীৰ সম্ৰাট বিক্ৰমাদিত্য শাসকৰ ৰাজকীয় কবি আছিল। সেই দিনবোৰত সমগ্ৰ ভাৰত ভ্ৰমণ কৰি কালিদাসৰ সমগ্ৰ ভাৰতৰ বিষয়ে যথেষ্ট জ্ঞান আছিল। উদাহৰণ স্বৰূপে, “মেঘদূত” কবিতাত পৰ্বত, নদী, চহৰ আৰু গাওঁবোৰৰ বিষয়ে তেওঁৰ বৰ্ণনাসম্পূৰ্ণ ছবিৰে বৰ্ণনা কৰা হৈছে। হিমালয়ৰ সৌন্দৰ্যৰ বিষয়ে বৰ্ণনাই পাঠকক যথেষ্ট প্ৰভাৱিত কৰে। কালিদাসৰ আন এটা কবিতা ‘ৰঘুবংশ’ত তেওঁ ঠাইখন, মানুহ আৰু তেওঁলোকৰ জীৱনশৈলী, তেওঁলোকৰ অভ্যাস, বৃত্তি আৰু ব্যৱসায়ৰ বিষয়ে আলোচনা কৰিছিল।
সাহিত্যৰ পণ্ডিত আৰু মহান কবি কালিদাসৰ জন্ম কেতিয়া আৰু ক’ত হৈছিল সেই বিষয়ে এতিয়ালৈকে একো স্পষ্ট হোৱা নাই। কিন্তু পণ্ডিতসকলৰ তেওঁলোকৰ জন্মসম্পৰ্কে বিভিন্ন মতামত আছে।
এইটো বিশ্বাস কৰা হয় যে খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ১৫০ খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ৪৫০ খ্ৰীষ্টাব্দলৈকে কালিদাস আছিল। যদিও এটা গৱেষণা অনুসৰি, কালিদাসৰ জন্ম গুপ্ত যুগত হ’ব। যিহেতু কালিদাসে ধৈৰ্য্য শুঙ্গা শাসক অগ্নিমিত্ৰক নায়ক কৰি “মালবিকাগ্নিমিত্ৰম” নাটকখন লিখিছিল আৰু অগ্নিমিত্ৰই খ্ৰীষ্টপূৰ্ব ১৭০ চনত শাসন কৰিছিল যাৰ পৰা কালিদাসৰ জন্ম অনুমান কৰিব পাৰি।
ষষ্ঠ শতিকাত, বনভট্টই তেওঁৰ কৰ্ম হৰ্ষচাৰিতত কালিদাসৰ কথা উল্লেখ কৰে, আৰু এই সময়ৰ পুলাকেচিন দ্বিতীয়ৰ অভিলেখত, কালিদাসৰ উল্লেখ আছে। এনেদৰে কালিদাসৰ জন্ম খ্ৰীষ্টপূৰ্ব প্ৰথম শতিকাৰ পৰা খ্ৰীষ্টীয় তৃতীয় শতিকাৰ মাজত হোৱা বুলি ধাৰণা কৰা হয়।
মহাকবি কালিদাসৰ জন্মৰ দৰে, তেওঁৰ জন্মস্থানৰ বিষয়ে একো স্পষ্টকৈ ক’ব নোৱাৰি। তেওঁ তেওঁৰ খাণ্ডকাব্য মেঘদূতত মধ্য প্ৰদেশৰ উজ্জয়িনী চহৰৰ বিষয়ে বহুত বৰ্ণনা কৰিছে, সেয়েহে বহুতো বুৰঞ্জীবিদে বিশ্বাস কৰে যে মহাকবি কালিদাস উজ্জয়িনীৰ বাসিন্দা আছিল।
কালিদাসৰ জন্মস্থান সম্পৰ্কে সাহিত্যিকসকলৰ ভিন্ন মতামতও আছে। কিছুমান মতে, কালিদাসৰ জন্ম উত্তৰাখণ্ডৰ ৰুদ্ৰপ্ৰয়াগ জিলাৰ কাভিলথা গাঁৱত হৈছিল, আনহাতে ভাৰত চৰকাৰে কাভিলথা গাঁৱত এটা প্ৰেক্ষাগৃহ নিৰ্মাণৰ লগতে কালিদাসৰ এটা প্ৰতিমূৰ্তিও স্থাপন কৰিছে।
একে সময়তে, আমি আপোনাক এইটোও কওঁ যে এই প্ৰেক্ষাগৃহত, প্ৰতি বছৰে জুন মাহত, তিনিদিনীয়া সাহিত্য আলোচনাচক্ৰ এখন আয়োজন কৰা হয় য’ত দেশৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ পণ্ডিতসকলে অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ আহে।
কালিদাসৰ প্ৰতিচ্ছবি অতি সুন্দৰ আৰু আকৰ্ষণীয় আছিল, তেওঁ সকলোকে তেওঁৰ প্ৰতি আকৰ্ষিত কৰিছিল আৰু একে সময়তে তেওঁ ৰজা বিক্ৰমাদিত্যৰ ৰাজকীয় নৱৰত্নসকলৰ মাজৰ এজন আছিল।
মহান কবি কালিদাসৰ বিষয়েও কোৱা হয় যে তেওঁ শৈশৱতে নিৰক্ষৰ আছিল, তেওঁ কথাবোৰ বুজি পোৱা নাছিল। কিন্তু পিছলৈ তেওঁ সাহিত্যৰ পণ্ডিত হৈ পৰে আৰু হিন্দী সাহিত্যৰ এজন মহান কবিৰ মৰ্যাদা লাভ কৰে।
মহান কবি কালিদাসৰ পিতৃ-মাতৃ কোন আছিল আৰু তেওঁৰ নাম কি আছিল সেই বিষয়েও তথ্য উপলব্ধ নহয়। তেওঁৰ পত্নীৰ নাম বিদ্যোত্তমা বুলি কোৱা হয় আৰু কোৱা হয় যে কালিদাসৰ পত্নী এগৰাকী ৰাজকুমাৰী আছিল। যেতিয়া কালিদাসবিদ্যোত্তমাৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হৈছিল, বিদ্যোত্তমাই নাজানিছিল যে কালিদাস নিৰক্ষৰ আছিল। কিন্তু এদিন যেতিয়া বিদ্যোত্তমাই কালিদাস নিৰক্ষৰ বুলি গম পাইছিল, তেতিয়া তেওঁ কালিদাসক ঘৰৰ পৰা বহিষ্কাৰ কৰিছিল আৰু কালিদাসক কেৱল পণ্ডিত হ’লেহে ঘৰলৈ ঘূৰি আহিবলৈ কৈছিল। যাৰ পিছত কালিদাসে জ্ঞান লাভ কৰে আৰু এজন মহান কবি আৰু নাট্যকাৰ হয়।
বৈবাহিক জীৱন
মহান কবি আৰু দাৰ্শনিক কালিদাসে ৰাজকুমাৰী বিদ্যোত্তমাৰ সৈতে বিবাহপাশত আৱদ্ধ হৈছিল। কোৱা হয় যে ৰাজকুমাৰী বিদ্যোত্তমাই প্ৰতিশ্ৰুতি দিছিল যে যিয়ে তেওঁক শাস্ত্ৰত পৰাজিত কৰিছিল, তেওঁ তেওঁক বিয়া কৰাব যেতিয়া বিদ্যোত্তমাই শাস্ত্ৰৰ সকলো পণ্ডিতক পৰাজিত কৰিছিল, তাৰ পিছত অপমানিত হৈ দুখিত হৈছিল আৰু ইয়াৰ প্ৰতিশোধ ল’বলৈ, কিছুমান পণ্ডিতে প্ৰৱঞ্চনাৰে কালিদাসক ৰাজকুমাৰী বিদ্যোত্তমৰ শাস্ত্ৰাৰ্থ কৰিবলৈ দিছিল আৰু বিদ্যোত্তমাৰ হৈয়ে বিবাহ পাশত আৱদ্ধ হৈছিল।
আমি আপোনাক কওঁ যে শাস্ত্ৰবোৰ পৰীক্ষা কৰিবলৈ, ৰাজকুমাৰী বিদ্যোত্তমাই নীৰৱ পৰিভাষাত প্ৰশ্ন সুধিছিল, যিবোৰৰ উত্তৰ কালিদাসে তেওঁৰ বুদ্ধিৰে নীৰৱ চিহ্নৰে দিছিল।
বিদ্যোত্তমাই অনুভৱ কৰিছিল যে কালিদাসে প্ৰশ্নটোৰ গভীৰ উত্তৰ দি আছে। উদাহৰণ স্বৰূপে, যেতিয়া বিদ্যোৎমাই প্ৰশ্ন হিচাপে মুকলি হাত দেখুৱাইছিল, কালিদাসে অনুভৱ কৰিছিল যে তাই তাইক চৰ মাৰিবলৈ ভাবুকি দিছিল।
গতিকে তাৰ উত্তৰত, তেওঁ পাঞ্চটো দেখুৱাইছিল, তেতিয়া বিদ্যোত্তমাই অনুভৱ কৰিছিল যে কালিদাসে কৈছিল যে পাঁচটা ইন্দ্ৰিয় পৃথক হ’লেও, সকলোবোৰ একে মনেৰে পৰিচালিত হয়।
ইয়াৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ ৰাজকুমাৰী বিদ্যোত্তমাৰ কালিদাসক বিয়া কৰাবলৈ সন্মত হয় আৰু তেওঁক তেওঁৰ স্বামী হিচাপে গ্ৰহণ কৰে।
মহান কবি হোৱাৰ যাত্ৰা
কেইদিনমানৰ পিছত যেতিয়া ৰাজকুমাৰী বিদ্যোত্তমাই কালিদাসৰ ক্ষীণ বুদ্ধিমত্তাৰ বিষয়ে জানিব পাৰিছিল, তেতিয়া তেওঁ অতি দুখী হৈছিল আৰু কালিদাসক অপমান কৰিছিল আৰু তেওঁক ঘৰৰ পৰা উলিয়াই দিছিল যে তেওঁ প্ৰকৃত পণ্ডিত নোহোৱাকৈ ঘৰলৈ ঘূৰি আহিব নালাগে।
তেতিয়া কি আছিল যে পত্নীৰ দ্বাৰা অপমানিত কালিদাসে শিক্ষা লাভ কৰাৰ সংকল্প লৈছিল আৰু প্ৰকৃত পণ্ডিত হোৱাৰ সিদ্ধান্ত লৈছিল আৰু এই সংকল্পৰ দ্বাৰা তেওঁ ঘৰএৰি গৈছিল। আৰু তেওঁ সঁচা হৃদয়েৰে মা কালীক উপাসনা কৰিছিল।
যাৰ পিছত মাকালীৰ আশীৰ্বাদত তেওঁ সাহিত্যৰ চূড়ান্ত জ্ঞানী আৰু পণ্ডিত হৈ পৰিছিল। ইয়াৰ পিছত, তেওঁ নিজৰ ঘৰলৈ ঘূৰি আহিল, আৰু তেওঁৰ পত্নীক মাত দিলে, যাৰ পিছত বিদ্যোত্তমাই দুৱাৰত শুনিবুজিলে যে এজন বিদ্বান মানুহ আহিছে।
এনেদৰে, তেওঁ পত্নীৰ অভিশাপৰ পিছত চূড়ান্ত জ্ঞান লাভ কৰিছিল আৰু এজন মহান কবি হৈছিল। আজি তেওঁক বিশ্বৰ শ্ৰেষ্ঠ কবিসকলৰ ভিতৰত গণ্য কৰা হৈছিল, কেৱল এয়াই নহয়, কালিদাসৰ দৰে আন কোনো কবিৰ জন্ম এতিয়ালৈকে সংস্কৃতি সাহিত্যত হোৱা নাই।
কালিদাসৰ সাহিত্যকৰ্ম
কালিদাসে বহুতো ৰচনা লিখিছে। যাৰ কিছুমানক অতি শ্ৰেষ্ঠ ৰচনা বুলি গণ্য কৰা হয়। তলত কালিদাস দ্বাৰা লিখা কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ ৰচনাৰ তালিকা দিয়া হৈছে।
মহাকাব্য
- ৰঘুবংশ
- কুমাৰসম্ভৱ
খণ্ডকাব্য
- মেঘদূত
- ঋতু সংসাৰ
নাটক
- অভিজ্ঞান শকুন্তলম
- মালবিকাগ্নিমিত্ৰম
- বিক্ৰমোৰ্বৈশ্যম
অন্যান্য ৰচনাসমূহ
- শ্যামল-দণ্ডকম
- জ্যোতিবিদ্যাভৰণম
- শৃংগাৰ ৰসত্তম
- সেঁতু কাব্যম
- শ্ৰুতবোধম
- শৃংগাৰতিলক
- কাৰ্পোৰামাঞ্জাৰী
- পুষ্পবান বিলাসম
কালিদাসৰ ভাষাশৈলী
কালিদাসৰ ভাষা সৰল আৰু সহজ আছিল, তেওঁৰ ভাষাত তেওঁ ৰচনাবোৰত অলংকাৰ আৰু সৰল ভাষা আৰু মিঠা শব্দ ইমান চতুৰতাৰে ব্যৱহাৰ কৰিছিল যে মানুহে ইয়াক পঢ়িছিল।
মহাকবি কালিদাসজীয়ে তেওঁৰ কবিতাত সকলো শৈলী সহজে ব্যৱহাৰ কৰিছে৷ তেওঁৰ ৰচনাসমূহত তেওঁ ঋতুৰবৰ্ণনা কৰিছে যিটো এক প্ৰশংসনীয় কাম আৰু একে সময়তে তেওঁ সেইবোৰক আদৰ্শবাদী পৰম্পৰা আৰু নৈতিক মূল্যবোধৰ কথা মনত ৰাখি কাব্যিক ৰচনা আৰু নাটকত ব্যৱহাৰ কৰিছে, যাৰ বাবে মহাকাবি কালিদাসক আন কবিতকৈ অধিক জনপ্ৰিয় আৰু মহান বুলি কোৱা হয়।
সাহিত্যত মহাকাবি কালিদাসৰ স্থান
সাহিত্যত মহাকবি কালিদাসজীৰ স্থান সৰ্বাধিক, সাহিত্যত তেওঁৰ মহাকবি উপাধি আছে আৰু কালিদাসজীক সংস্কৃত ভাষাৰ সৰ্বাধিক জ্ঞান বুলি জনা যায়| মহাকবি কালিদাসৰ ৰচনাত প্ৰেমৰ অভিব্যক্তি অধিক উল্লেখ কৰা হৈছে, তেওঁৰ ৰচনাসমূহ দেশ-বিদেশৰ ভাষালৈও অনুবাদ কৰা হৈছে আৰু তেওঁৰ নাটকসমূহ অতি জনপ্ৰিয়|
এই সকলোবোৰ কাৰণৰ বাবে, কালিদাসক মহাকাবি বুলি জনা যায় যিয়ে তেওঁক সাহিত্যৰ আন কবিসকলৰ পৰা পৃথক আৰু অধিক শিকাকৰি তোলে|
কালিদাসৰ ৰচনাৰ বিশেষত্ব
- কালিদাসে তেওঁৰ ৰচনাসমূহত আলংকাৰিক, সৰল আৰু মিঠা ভাষা ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
- শৃংগাৰ ৰসকো তেওঁৰ লিখনিত ভালদৰে বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
- কালিদাসে তেওঁৰ ৰচনাবোৰত ঋতুবোৰো বৰ্ণনা কৰিছে যিবোৰ প্ৰশংসনীয় যোগ্য।
- সংগীত কালিদাসৰ সাহিত্যৰ এটা মুখ্য অংশ আছিল। সংগীতৰ জৰিয়তে, কবি কালিদাসে তেওঁৰ ৰচনাসমূহত আলোকপাত কৰিছিল।
- কালিদাসে তেওঁৰ ৰচনাত আদৰ্শবাদী পৰম্পৰা আৰু নৈতিক মূল্যবোধ বৰ্ণনা কৰিছিল।
এনেদৰে কালিদাসে তেওঁৰ ৰচনাসমূহৰ জৰিয়তে পাঠকসকলৰ হৃদয়ত নিজৰ স্থান গঢ়ি তুলিছিল আৰু তেওঁক বিশ্বৰ পাণ্ডিত্যপূৰ্ণ কবি বুলি অভিহিত কৰা হৈছিল। কালিদাসৰ এজন পণ্ডিত হোৱাৰ সংকল্পই তেওঁৰ সফলতাৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছিল আৰু আজি তেওঁৰ খ্যাতি দেশৰ প্ৰতিটো কোণত আছে।
Also Read: জীৱনী: চৈয়দ আব্দুল মালিক – অসমীয়া সাহিত্যিক | Syed Abdul Malik
সামৰণি
জীৱনত চেষ্টা কৰা সকলে কেতিয়াও হাৰ মানি বনাব নোৱাৰে, আনকি কবি কালিদাসেও বিশ্বাস নকৰাৰ দৰে, পত্নীৰ অভিশাপৰ আৰু অপমানৰ পিছত তেওঁ প্ৰকৃত পথত পকী হৈ পৰিছিল আৰু সাহিত্যৰ মহান কবি হৈ পৰিছিল আৰু জনসাধাৰণৰ বাবে অনুপ্ৰেৰণা হৈ পৰিছিল।
Also Read: জীৱনী: ৰজনী বসুমতাৰী – অসমীয়া অভিনেত্ৰী | Rajni Basumatary
FAQ
১) অভিজ্ঞান শকুন্তলম কাৰ ৰচনা?
উত্তৰ: অভিজ্ঞান শকুন্তলম মহাকবি কালিদাসৰ ৰচনা।
২) কালিদাস কোন ৰজাৰ ৰাজকীয় কবি আছিল?
উত্তৰ: কালিদাস বিক্ৰমাদিত্য ৰজাৰ ৰাজকীয় কবি আছিল।
৩) মেঘদূতৰ ৰচক কোন?
উত্তৰ: মেঘদূতৰ ৰচক হ’ল মহাকবি কালিদাস।
৪) মহাকবি কালিদাসজীৰ জন্ম কেতিয়া হৈছিল?
উত্তৰ: মহাকবি কালিদাসজীৰ জন্ম বিষয়টোৰ সৈতে সম্পৰ্কিত কোনো তাৰিখ নিশ্চিত কৰা হোৱা নাই।
৫) কোন মহান ভাৰতীয় কবিক সংস্কৃত সাহিত্যৰ মহাকাব্য আৰু নাট্যকাৰ বুলি নামাকৰণ কৰা হৈছে?
উত্তৰ: কবি গুৰু কালিদাসক মহান ভাৰতীয় কবিক সংস্কৃত সাহিত্যৰ মহাকাব্য আৰু নাট্যকাৰ বুলি নামাকৰণ কৰা হৈছে।
Hi, I’m Dev Kirtonia, Founder & CEO of Dev Library. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
