Class 12 Finance Chapter 3 মূলধনী বজাৰ Question answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapters Class 12 Finance Chapter 3 মূলধনী বজাৰ and select needs one.
Class 12 Finance Chapter 3 মূলধনী বজাৰ
Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. HS 2nd Year Finance Question Answer in Assamese. Class 12 Finance Chapter 3 মূলধনী বজাৰ These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 12 Finance Chapter 3 মূলধনী বজাৰ Solutions for All Subject, You can practice these here.
মূলধনী বজাৰ
Chapter : 3
| (ক) অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ |
১। নতুন প্রতিভৃতি বজাৰ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ কোম্পানী, নিগম, চৰকাৰী বা অৰ্ধ-চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠানবোৰে নতুনকৈ অংশপত্র, ঋণপত্র বা বিত্তীয় দলিল পোনপ্ৰথমবাৰৰ কাৰণে যি বজাৰত বিক্ৰী কৰে তাকে প্রাথমিক পুঁজি বজাৰ বোলে। ইয়াক নতুন প্রতিভূতি বিলি বজাৰ বুলিও কোৱা হয়।
২। চৰকাৰী প্ৰতিভূতি বজাৰ কি?
উত্তৰঃ চৰকাৰী প্ৰতিভূতি বজাৰ হ’ল কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে বিলি কৰা কিছুমান বস্তুৰ বজাৰ য’ত এক নির্দিষ্ট সময়ত এক নিৰ্দিষ্ট পৰিমাণৰ সুত আদায় দিয়া হয়।
৩। মূলধন বজাৰত ব্যৱসায় কৰা আহিলাসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰত ব্যৱসায় কৰা মূল যন্ত্র বা আহিলাসমূহ হ’ল-
(i) ষ্টক।
(ii) শ্বেয়াৰ বা অংশপত্র।
(iii) জ ঋণপত্র।
(iv) চুক্তিপত্ৰ।
(v) চৰকাৰৰ নিৰাপত্তা।
(vi) গোলকীয় জমাৰ ৰচিদ (GDR)।
৪। ন্যায্য আবণ্টন কি?
উত্তৰঃ শ্বেয়াৰৰ আৱণ্টন নিৰপেক্ষ আৰু স্বচ্ছভাৱে কৰিব লাগে। অত্যাধিক সদস্যতাৰ ক্ষেত্ৰত শ্বেয়াৰবোৰ তালিকাভুক্ত কৰাৰ প্ৰস্তাৱ থকা মজুত বিনিময়ৰ সৈতে আলোচনা কৰি ন্যায়সঙ্গত ভাৱে আৱণ্টন কৰিব লাগে। যদি কোম্পানীটোৱে ইয়াৰ শ্বেয়াৰবোৰ একাধিক বিনিময়ত তালিকাভুক্ত কৰাৰ প্ৰস্তাৱ দিয়ে, তেন্তে কোম্পানীৰ পঞ্জীভুক্ত কার্যালয় থকা স্থানত অৱস্থিত মজুত বিনিময়ৰ সৈতে আলোচনা কৰি আৱণ্টনৰ আধাৰ নিৰ্ধাৰণ কৰিব লাগিব।
৫। শ্বেয়াৰ দালাল কোন?
উত্তৰঃ শ্বেয়াৰ দালাল হ’ব পাৰে এনে এজন ব্যক্তি বা সত্তা, যাৰ বিনিয়োগকাৰী আৰু ব্যৱসায়ীৰ হৈ স্বীকৃতিপ্রাপ্ত শ্বেয়াৰ বিনিময়ত নিৰাপত্তা ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰাৰ কৰ্তৃত্ব থাকে। ইয়াৰ বাবে ব্যক্তিজন বা সত্তাটোৱে যথাযথ প্রক্রিয়া অনুসৰণ কৰি প্ৰয়োজনীয় মাচুল পৰিশোধ কৰাৰ পিছত প্ৰথমে স্বীকৃতিপ্রাপ্ত মজুত বিনিময়ৰ সদস্য হ’ব লাগিব। এজন ব্যক্তিয়ে দালালী প্রতিষ্ঠানত কাম কৰি আৰু বাণিজ্য ব্যৱসায়ৰ সদস্য হৈ তেওঁলোকৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে বা অন্য কোনো ধৰণে কাম কৰিও দালাল হ’ব পাৰে।
৬। নিফটি বা নিফটি ৫০ কি?
উত্তৰঃ নিফটি ৫০ হৈছে এক মানদণ্ড ভাৰতীয় শ্বেয়াৰ বা অংশপত্ৰ বজাৰৰ সূচক যি ৰাষ্ট্ৰীয় প্রতিভূতি বিনিময়ত তালিকাভুক্ত ৫০ টা সৰ্ববৃহৎ ভাৰতীয় কোম্পানীৰ গড় ওজন প্রতিনিধিত্ব কৰে।
৭। বিটা কি?
উত্তৰঃ বিটাই বজাৰৰ সামগ্ৰিক গতিৰ তুলনাত।ষ্টকৰ মূল্যৰ অস্থিৰতা জুখিব পাৰে। যদি ষ্টকৰ বিটাৰ মূল্য ২ হয় তেন্তে ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল সমগ্ৰ বজাৰত প্ৰতি ১ পইণ্টৰ পৰিৱৰ্তনৰ বাবে প্ৰতিভূতিৰ মূল্য ২ পইণ্টেৰে পৰিৱৰ্তন কৰা। গতিকে যদি শ্বেয়াৰ বজাৰ ১ পইন্ট হ্রাস পায় তেন্তে প্রতিভূতিৰ মূল্য ২ পইন্ট হ্রাস পাব। প্রতিভৃতি এটা দপ্তৰত যোগ কৰা বিপদ জোখাৰ বাবে বিটা হৈছে এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ জোখ। উচ্চ বিটা প্রতিভূতি বিপজ্জনক কাৰণ ই বজাৰৰ দোলনৰ প্ৰতি অধিক অস্থিৰ; কিন্তু ইয়াৰ ঘূৰাই পোৱাৰ সম্ভাৱনা অধিক।
৮। আলফা কি?
উত্তৰঃ সামগ্রিক বজাৰ বা মানদণ্ড সূচকৰ তুলনাত আলফা হৈছে বিনিয়োগৰ আপেক্ষিক লাভ। আলফাই দেখুৱায় যে সামগ্ৰিক বজাৰৰ তুলনাত এটা শ্বেয়াৰে কিমান ভাল বা দুৰ্বল প্ৰদৰ্শন কৰিছে। কেতিয়াবা, শ্বেয়াৰ এটাই নামমাত্ৰ লাভৰ হাৰ প্ৰদান কৰিব পাৰে যেনে ৫% কিন্তু সেই ৫% বজাৰত সাধাৰণ চলাচলৰ ফলাফল হ’ব। সেয়েহে, আলফা হৈছে বজাৰৰ চলাচলৰ পৰা স্বতন্ত্র শ্বেয়াৰৰ প্ৰদৰ্শনৰ এক সঠিক জোখ। আলফাই এটা বিনিয়োগৰ ঐতিহাসিক সক্ৰিয় লাভ অনুসৰণ কৰে।
৯। বাণিজ্য নিষ্পত্তি কি?
উত্তৰঃ গৌণ বজাৰত ব্যৱসায় আৰু নিষ্পত্তি প্রক্রিয়া এজন দালাল বা উপ-দালাল বাছনি কৰাৰ সৈতে আৰম্ভ হয় আৰু শ্বেয়াৰৰ বা অংশপত্ৰৰ নিষ্পত্তিৰ সৈতে সমাপ্ত হয়। গৌণ বজাৰত ব্যৱসায় কৰিবলৈ প্ৰথমে দালাল বা বেংকৰ সৈতে ডেমেট হিচাপ খুলিব লাগিব। হিচাপ বা একাউণ্টো কাৰ্যকৰী হোৱাৰ পিছত আমি নিৰাপত্তা ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰিব পাৰো।
১০। তলবী বিকল্প (Call Option) কি?
উত্তৰঃ এটা তলবী বিকল্পই ক্ৰেতাক অধিকাৰ প্ৰদান কৰে কিন্তু ম্যাদ উকলি যোৱা তাৰিখত বা তাৰ আগতে ধৰ্মঘট মূল্যত অন্তর্নিহিত সম্পত্তি ক্ৰয় কৰাৰ বাধ্যবাধকতা নাথাকে। তলবী বিকল্প এটাৰ ক্ৰেতাই অনুমান কৰে যে বজাৰখনৰ তীব্ৰ আৰু অন্তর্নিহিত সম্পদ মূল্য বৃদ্ধি হ’ব। যদি ম্যাদ উকলি যোৱা তাৰিখত, অন্তর্নিহিত সম্পত্তিৰ মূল্য ধর্মঘট মূল্যৰ তলত থাকে, তেতিয়া ক্রেতাই তেওঁৰ অধিকাৰ প্ৰয়োগ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰে। তেওঁৰ লোকচান পৰিশোধ কৰা কিস্তিত সীমাবদ্ধ।
১১। বিকল্প চুক্তি কি?
উত্তৰঃ বিকল্প হৈছে এনে চুক্তি বিত্তীয় চুক্তি যিয়ে ক্রেতাক পৰিপক্ক তাৰিখ বা তাৰ আগতে পূৰ্বনিৰ্ধাৰিত মূল্যত অন্তর্নিহিত সম্পত্তি ক্রয় বা বিক্ৰী কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰে কিন্তু বাধ্যবাধকতা প্রদান নকৰে। নির্দিষ্ট মূল্যক ধর্মঘট মূল্য বুলি জনা যায়। অন্তর্নিহিত সম্পত্তি ক্ৰয় বা বিক্ৰীৰ অধিকাৰ লাভ কৰাৰ বিনিময়ত দিয়া ধনৰাশিক বিকল্প কিস্তি বুলি জনা যায়। যদিহে ক্রেতাই এই অধিকাৰ ব্যৱহাৰ নকৰে, তেন্তে তেওঁৰ লোকচান বিকল্প কিস্তিত সীমাবদ্ধ থাকে। বিক্ৰেতাৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁৰ দ্বাৰা হ’ব পৰা সম্ভাৱ্য্য লোকচান সীমাহীন; কিন্তু ক্রেতাই নিজৰ অধিকাৰ ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ অস্বীকাৰ কৰিলে ক্রেতাই দিয়া বিকল্প কিস্তিত লাভ সীমাবদ্ধ থাকে।
১২। মূলধন বজাৰ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ সাধাৰণ অৰ্থত দীৰ্ঘম্যাদী পুঁজি যোগানৰ আনুষ্ঠানিক ব্যৱস্থাকে মূলধন বজাৰ বুলি কোৱা হয়। মূলধন বজাৰ হ’ল এনে এক বজাৰ যিয়ে দেশৰ জনসাধাৰণৰ সঞ্চয়ক উদ্যোগীক আৰু বাণিজ্যিক প্রতিষ্ঠান আৰু চৰকাৰী বিনিয়োগ খণ্ডলৈ প্ৰবাহিত কৰাৰ ভিন্ন পদ্ধতিক অন্তর্ভুক্ত কৰি লয়। অর্থাৎ কোম্পানী ব্যৱসায় আৰু চৰকাৰৰ উৎপাদনমুখী বিনিয়োগ নীতি বাস্তৱ ৰূপায়ণৰ ক্ষেত্ৰত দীৰ্ঘম্যাদী পুঁজিৰ যোগান পদ্ধতি, ইয়াৰ লগত জড়িত বিভিন্ন কার্যকলাপ আৰু ব্যৱস্থাপনা তথা পৰিচালনাৰ সমষ্টিয়ে হ’ল মূলধন বজাৰ। এখন দেশৰ জনসাধাৰণৰ সঞ্চয়কে মূলধন বজাৰত মুখ্য আৰু অন্যতম উপাদান হিচাপে বিবেচিত কৰা হয়।
১৩। নিম্নতম ৰাজহুৱা প্ৰস্তাৱ কি?
উত্তৰঃ যিটো কোম্পানীয়ে নিজৰ নিৰাপত্তাসমূহ শ্বেয়াৰ বা অংশপত্র বিনিময়ত তালিকাভুক্ত কৰিব বিচাৰে, তেওঁলোকে নিজৰ জাৰি কৰা মূলধনৰ কমেও ষাঠি শতাংশ ৰাজহুৱা স্বাক্ষৰৰ বাবে আগবঢ়াব লাগে। এই ষাঠি শতাংশৰ ভিতৰত সৰ্বাধিক এঘাৰ শতাংশ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰ, ৰাজ্য চৰকাৰ, তেওঁলোকৰ বিনিয়োগ সংস্থা আৰু ৰাজহুৱা বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ বাবে সংৰক্ষিত হ’ব পাৰে। এয়া ৰাজহুৱা প্ৰস্তাৱ সূচীপত্ৰৰ জৰিয়তে আৰু বাতৰি কাকতৰ বিজ্ঞাপনৰ জৰিয়তে দিব লাগে। প্রমোটাৰসকলে বাকী চল্লিশ শতাংশ নিজৰ বাবে ল’বলৈ বাছি ল’ব পাৰে বা ইয়াৰ এটা অংশ তেওঁলোকৰ সহযোগীসকলক আবণ্টন দিব পাৰে।
১৪। শ্বেয়াৰ বজাৰৰ সূচকবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ শ্বেয়াৰ বজাৰৰ সূচক হৈছে এনে এক সূচক যি ভাৰতৰ শ্বেয়াৰ বজাৰত সকলো গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তন দেখুৱায়। একেটা শ্বেয়াৰ ইতিমধ্যে গোট কৰা নিৰাপত্তাবোৰৰ মাজৰ পৰা বাছনি কৰা হয় আৰু এটা সূচক বিকশিত কৰিবলৈ শ্বেয়াৰ বিনিময়ত তালিকাভুক্ত কৰা হয়। অৱশ্যে, বাছনিৰ চৰ্তবোৰ উদ্যোগৰ প্ৰকাৰ, কোম্পানীৰ আকাৰ আৰু ইয়াৰ বজাৰ মূলধনৰ। ওপৰত আধাৰিত। অন্তর্নিহিত সম্পদ মূল্যৰ পৰিৱৰ্তনে সূচকৰ সামগ্রিক মূল্য প্রভাৱিত কৰে। যদি মূল্য ওপৰলৈ যায়, শ্বেয়াৰৰ সূচক বৃদ্ধি হ’ব আৰু যদি সেইবোৰ তললৈ যায়, শ্বেয়াৰ হ্ৰাস হ’ব।
১৫। প্রাথমিক বজাৰ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ প্ৰাথমিক বজাৰখনক নতুন বিলি বজাৰ বুলিও কোৱা হয় য’ত নতুন আৰু সতেজ নিৰাপত্তা অর্থাৎ পূৰ্বে কেতিয়াও জাৰি নোহোৱা শ্বেয়াৰ আৰু চুক্তি আগবঢ়োৱা হয়। নতুন কোম্পানী আৰু বৰ্তমানৰ কোম্পানী দুয়োটাই নতুন বিলি বজাৰত মূলধন সংগ্ৰহ কৰিব পাৰে। নতুন বিলি বজাৰৰ মূল কাম হৈছে বিলি বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা উদ্যোগীসকললৈ ধন হস্তান্তৰ কৰাত সুবিধা প্ৰদান কৰা, ইয়াৰ উপৰিও নিগম উদ্যোগসমূহক তেওঁলোকৰ ধন সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰে, নতুন বিলি বজাৰে ব্যক্তি আৰু আনৰ সঞ্চয়ক বিনিয়োগলৈ আনে।
১৬। নতুন বিলি বজাৰ কি?
উত্তৰঃ নতুন বিলি বজাৰক প্ৰাথমিক বজাৰ বুলিও কোৱা হয়, য’ত নতুন নিৰাপত্তা অৰ্থাৎ আগতে কেতিয়াও জাৰি নকৰা অংশপত্ৰ আৰু চুক্তি আগবঢ়োৱা হয়। এইটো নতুন মূলধনৰ বজাৰ। নতুন কোম্পানী আৰু বিদ্যমান কোম্পানী দুয়োটাই নতুন বিলি বজাৰত মূলধন সংগ্রহ কৰিব পাৰে। নতুন বিলি বজাৰৰ মুখ্য কাম হৈছে সমস্যাক বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা উদ্যোগীসকললৈ পুঁজি স্থানান্তৰ কৰাত সহায় কৰা। ই নিগম উদ্যোগসমূহক তেওঁলোকৰ পুঁজি সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰে। নতুন বিলি বজাৰে ব্যক্তি আৰু আনৰ সঞ্চয়ক বিনিয়োগত পৰিচালিত কৰে। নতুন বিলি বজাৰত কোম্পানীসমূহৰ নতুন নতুন নিৰাপত্তাপত্র বিলিকৰণ হৈছে এক বিশেষ ধৰণৰ কাৰ্যব্যৱস্থা য’ত কৃতকাৰ্য লাভৰ বাবে প্ৰৱৰ্তক আৰু বিত্তীয় পৰিচালকৰ যথেষ্ট অভিজ্ঞতা আৰু কৰ্ম নিপুণতাৰ প্ৰয়োজন হয়।
১৭। উপ-দালাল কোন?
উত্তৰঃ উপ-দালাল এজন দালালৰ প্ৰতিনিধি অৰ্থাৎ তেওঁ দালালৰ লগত নতুন গ্রাহকক চিনাকি কৰাই দিয়ে, গ্ৰাহকৰ সৈতে কাম কৰে। নতুন গ্ৰাহকৰ পৰিচয় দিয়াৰ বাবে এজন উপ-দালালে দালালৰ পৰা লাভৰ অংশীদাৰিত্বৰ এক নিৰ্দিষ্ট শতাংশ লাভ কৰে। ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) ৰ পৰা পঞ্জীয়নৰ প্ৰমাণপত্ৰ লাভ কৰি ব্যক্তিয়ে উপ-দালাল হ’ব পাৰে। এই ব’ৰ্ডে নিৰ্ধাৰণ কৰা অনুসৰি উপ-দালালে দালালৰ সৈতে চুক্তি কৰাটো বাধ্যতামূলক। শ্বেয়াৰ দালালে সাধাৰণতে উপ-দালালক বিভিন্ন কর্তব্য যেনে— সেৱা প্ৰদান আৰু গ্ৰামক ব্যৱস্থাপনা দিয়ে। তেওঁলোকে শ্বেয়াৰ দালালে আগবঢ়োৱা সেৱাৰ বাবে মাচুল লাভ কৰে। শ্বেয়াৰ দালালে দেশৰ বিশাল কার্যকলাপৰ সংযোগ বিচাৰিব পাৰে। শ্বেয়াৰ দালালে বিভিন্ন উপ-দালালৰ সৈতে সংযোগ স্থাপন কৰে আৰু দেশৰ অন্যান্য অংশৰ গ্ৰাহকসকলক অন্বেষণ কৰে। এইটোৱেই হৈছে উপ-দালালে কাম কৰাৰ সম্পূৰ্ণ তথ্য।
১৮। অনলাইন ব্যবসায় কি?
উত্তৰঃ অনলাইন ব্যৱসায় হ’ল যি ব্যৱসায় ঘৰৰ পৰাই ভার্চুৱেল বা ইন্টাৰনেটৰ জৰিয়তে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পৰা যায়। অর্থাৎ অনলাইন ব্যৱসায়ে গ্ৰাহকৰ সৈতে মত বিনিময় কৰিবলৈ সক্ষম হয়, কম্পিউটাৰ আৰু ইণ্টাৰনেট সংযোগৰ জৰিয়তে সকলো কাম-কাজ চলাব পাৰে। অনলাইন ব্যৱসায়ৰ আগতে ব্যৱসায়ীসকলে তেওঁলোকৰ বাবে ব্যৱসায় কৰিবলৈ তেওঁলোকৰ দালালী প্রতিষ্ঠানক ফোন কৰিব লগা হৈছিল আৰু ক্ৰয় আৰু বিক্ৰীৰ আদেশ দিছিল। আশ্চর্যজনকভাৱে, কেইজনমান বিনিয়োগকাৰী আছে যি আজিও অফলাইন ব্যৱসায় অনুশীলন কৰে। অৱশ্যে, এই ডিজিটেল যুগত ইণ্টাৰনেটৰ আগমনৰ লগে-লগে বেছিভাগ ব্যৱসায়ী অনলাইন ব্যৱসায়ী মঞ্চলৈ স্থানান্তৰিত হৈছে। সাধাৰণতে অনলাইনত সামগ্রী ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰাটো অনলাইন ব্যৱসায় বুলি গণ্য কৰা হয়। কিন্তু কেৱল ক্রয়-বিক্রয়ইনহয় অন্যান্য ব্যৱসায়িক কাম-কাজ যেনে— সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ বিপণনো অনলাইনত কৰিব পাৰি। অৰ্থাৎ ইণ্টাৰনেটক মাধ্যম হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰি অনলাইনত কৰা যিকোনো ধৰণৰ ব্যৱসায়ক অনলাইন ব্যৱসায় বুলিও কব পাৰি। অনলাইন ব্যৱসায়েও ব্যৱসায়ী আৰু বিনিয়োগকাৰী দুয়োৰে বাবে ব্যয় হ্রাস কৰিছে।
| (খ) চমু আৰু ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ |
১। মূলধন বজাৰৰ প্ৰতিষ্ঠান বা মধ্যস্থতাকাৰীসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰৰ প্ৰতিষ্ঠান বা মধ্যস্থতাকাৰীসমূহ হ’ল—
(ক) উন্নয়ন বেংক।
(খ) বিশেষ বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান।
(গ) বিনিয়োগ প্রতিষ্ঠান।
(ঘ) অনা-বেংকিং বিত্তীয় কোম্পানী, যেনে— মিউচুৱেল ফাণ্ড, সদাগৰী বেংকাৰ ইত্যাদি।
২। মূলধন বজাৰৰ তিনিটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰৰ তিনিটা বৈশিষ্ট্য হ’ল—
(ক) ইয়াৰ প্ৰতিটো লেন-দেন দালালৰ সহায়েৰে কৰা হয়।
(খ) ইয়াত দীঘলীয়া সময়ৰ বাবে ধন বিনিয়োগ কৰা যায়।
(গ) মূলধন বজাৰ দুই ধৰণৰ উপ-বজাৰৰ দ্বাৰা গঠিত হয়— প্রাথমিক মূলধনী বজাৰ আৰু গৌণ মূলধনী বজাৰ।
৩। মূলধন বজাৰৰ উপ-বজাৰ বা উপাদানসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰৰ উপ-বজাৰ উপাদানসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) নতুন বিলি বজাৰ বা প্ৰাথমিক বজাৰ।
(খ) প্ৰতিভৃতি বজাৰ বা গৌণ বজাৰ।
(গ) বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহ।
৪। নতুন বিলি বজাৰ (New Issue Market) ৰ মূল কাৰ্যবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ নতুন বিলি বজাৰৰ মূল কাৰ্যবোৰ হ’ল—
(ক) উৎপত্তি।
(খ) দায়গ্রহণ।
(গ) বিতৰণ।
৫। প্ৰাথমিক বজাৰত কাম কৰা মধ্যস্থতাকাৰীসকলৰ কোন?
উত্তৰঃ প্রাথমিক বজাৰত কাম কৰা মধ্যস্থতাকাৰীসকল হৈছে—
(ক) সদাগৰী বেংকাৰ।
(খ) দালাল।
(গ) ঋণপত্ৰৰ ন্যাসসৰক্ষী।
(ঘ) দপ্তৰ পৰিচালক।
৬। ভাৰতৰ ষ্টক বা প্রতিভৃতি বজাৰত সূচকাংকৰ প্ৰয়োজনীয়তা কি?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ষ্টক বা প্ৰতিভূতি বজাৰত সূচকাংকসমূহ তলত উল্লেখ কৰা কাৰণসমূহৰ বাবে অপৰিহার্য।
(ক) ষ্টকসমূহৰ গোট আৰু ভাগ-বতৰাঃ শ্বেয়াৰ বজাৰ সূচকাংকসমূহে ষ্টক বজাৰসমূহক সংগঠিতভাৱে গোট কৰি বিনিয়োগকাৰীসকলৰ বাবে বিনিয়োগ আৰু ব্যৱসায় সহজ কৰি তোলে। এটা সূচকাংকৰ সহায়ত বিনিয়োগকাৰীসকলে একেলগে শ্রেষ্ঠ ষ্টকসমূহ একে ঠাইতে বিশ্লেষণ কৰিব পাৰে।
(খ) ষ্টক আৰু বজাৰৰ প্ৰদৰ্শন বিশ্লেষণ কৰাঃ ষ্টকৰ বজাৰ সূচকাংকই বিনিয়োগকাৰীক সেই খণ্ডৰ ষ্টটকৰ বিপৰীতে ষ্টকৰ প্ৰদৰ্শন তুলনা কৰাত সহায় কৰে। একেটা সূচকাংকৰ আন ষ্টকৰ তুলনাত ষ্টকটো লাভজনক হৈছে নে বা সমনীয়াৰ তুলনাত অধিক বিপজ্জনক নে সেইটো বুজিবলৈ সূচকাংকই সহায় কৰে।
৭। ষ্টক বজাৰ সূচকাংকৰ প্ৰকাৰবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ ষ্টক বজাৰ সূচকাংকৰ প্ৰকাৰবোৰ হ’ল—
(ক) মাপকাঠী সূচকঃ নিফটি ৫০ – শীর্ষ ৫০টা সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ প্ৰদৰ্শন কৰা ষ্টক আৰু BSE বিনিময়ৰ সংগ্ৰহ – শীর্ষ ৩০টা সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ প্ৰদৰ্শন কৰা ষ্টকৰ সংগ্ৰহ হৈছে ক্ৰমান্বয়ে ৰাষ্ট্ৰীয় ষ্টক বিনিময় আৰু ব’ম্বে ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰৰ অভিযুক্ত। ষ্টকৰ এই সংগ্ৰহক ক্রমান্বয়ে মাপকাঠী সূচক বুলি কোৱা হয় কিয়নো তেওঁলোকে বাছনি কৰা কোম্পানীবোৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰে। সেয়েহে তেওঁলোকক সাধাৰণতে বজাৰৰ কাম-কাজৰ বাবে সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ প্রসংগ বিন্দু হিচাপে জনা যায়।
(খ) খণ্ডগত সূচকাংকঃ BSE আৰু NSE দুয়োটাৰে কিছুমান ভাল সূচক আছে যি কোম্পানীবোৰক এটা নিৰ্দিষ্ট খণ্ডৰ অধীনৰ পৰা জোখে। S আৰু P BSE স্বাস্থ্যসেৱা আৰু NSE ফাৰ্মাৰ দৰে সূচকবোৰক ঔষধ প্রস্তুতকৰণ খণ্ডত তেওঁলোকৰ নিজ নিজ পৰিৱৰ্তনৰ ভাল সূচক বুলি গণ্য কৰা হয়। আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ উদাহৰণ হ’ব পাৰে BSE, PSU উপাধি আৰু নিফটি PSU বেংক সূচকবোৰ হৈছে সকলো তালিকাকৰণ ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংকৰ সূচক। অৱশ্যে, দুয়োটা বিনিময়ত সকলো খণ্ডৰ বাবে সংশ্লিষ্ট সূচক থাকিব নালাগে, কিন্তু ই সাধাৰণতে এক গুৰুত্বপূর্ণ কাৰণ।
(গ) বজাৰ আধাৰিত সূচকঃ কিছুমান সূচকে তেওঁলোকৰ বজাৰ মূলধনৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি কোম্পানী বাছনি কৰে। বজাৰ মূলধনৰ অৰ্থ হৈছে ষ্টক বিনিম কেন্দ্ৰৰ যিকোনো ৰাজহুৱা ব্যৱসায়ী কোম্পানীৰ বজাৰ মূল্য।
৮। অনলাইন ব্যৱসায়ৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ অনলাইন ব্যৱসায়ৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) বাস্তৱ সময়ৰ শ্বেয়াৰৰ মূল্য আৰু তালিকা।
(খ) বাস্তৱ সময়ৰ ক্ৰম আৰু বাণিজ্যিক নিষ্পাদন।
(গ) পৰ্দাত বাস্তৱ সময়ৰ অধিসূচনা।
(ঘ) দ্রুত অৱস্থানৰ দৃশ্য।
(ঙ) প্রতি চেকেণ্ডত লাভ আৰু লোকচানৰ উন্নীতকৰণ।
(চ) কোনো লেপটপ বা কম্পিউটাৰৰ প্ৰয়োজন নাই। মোবাইল এপ্লিকেচনৰ পৰাও অনলাইন ব্যৱসায়ৰ কৰিব পাৰি।
(ছ) একাধিক বজাৰ চোৱাচিতা।
(জ) বাস্তৱ সময়ৰ উদ্ধৃতি আৰু অনুকূলন বজাৰৰ তথ্য।
(ঝ) ষ্টক ব প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰ আৰু ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) অনুমোদিত অনলাইন পৰ্টেল।
৯। ভাৰতৰ প্ৰধান ষ্টক বিনিময় কেন্দ্রসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ ভাৰতৰ প্ৰধান ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰসমূহ হ’ল—
(ক) ৰাষ্ট্ৰীয় ষ্টক বিনিময় (NSE): ১৯৯৪ চনত আৰম্ভ হোৱা ৰাষ্ট্ৰীয় ষ্টক বিনিময় (NSE) মুঠ আৰু গড় দৈনিক ব্যৱসায়ৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ ষ্টকৰ বিনিময় কেন্দ্র। প্ৰযুক্তিৰ অগ্ৰণী হোৱাৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় ষ্টক বিনিময়ৰ বজাৰত অংশগ্ৰহণকাৰী আৰু গ্ৰাহকসকলক উচ্চমানৰ তথ্য আৰু সেৱা প্ৰদান কৰিবলৈ সম্পূৰ্ণৰূপে সংহত ব্যৱসায়িক আৰ্হি আছে। ইয়াত ব্যৱসায়িক সেৱা, বিনিময় তালিকা, সূচকাংক, পৰিশোধ আৰু নিষ্পত্তি সেৱা, বিত্তীয় শিক্ষাৰ প্ৰস্তাৱ আৰু প্ৰযুক্তি সমাধান অন্তর্ভুক্ত কৰা হৈছে। এই বিনিময়ে নিশ্চিত কৰে যে ব্যৱসায়িক আৰু পৰিশোধ সদস্য আৰু তালিকাভুক্ত কোম্পানীসমূহে বিনিময়ৰ নিয়ম আৰু বিধি অনুসৰণ কৰে।
(খ) ব’ম্বে ষ্টক বিনিময় (BSE): ১৮৭৫ চনত প্ৰতিষ্ঠা হোৱা ব’ম্বে ষ্টক বিনিময় লিমিটেড (BSE) বিশ্বৰ আটাইতকৈ দ্রুততম ষ্টক বিনিময়, যাৰ গতি ৬ মাইক্ৰ’ছেকেণ্ড। ই সমাংশ, মুদ্ৰা, ঋণৰ আহিলা, মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ ব্যৱসায়ৰ বাবে এক দক্ষ, সংহত, স্বচ্ছ আৰু সুৰক্ষিত বজাৰ প্ৰদান কৰে। ই পৰিশোধ, নিষ্পত্তি বিপদাশংকা ব্যৱস্থাপনা, শিক্ষা আৰু বজাৰ তথ্য সেৱাৰ দৰে বিভিন্ন সেৱা প্ৰদান কৰে। বিদেশী গ্ৰাহকৰ সৈতে ইয়াৰ বিশ্বব্যাপী প্ৰসাৰ আছে আৰু দেশজুৰি উপস্থিতি আছে। ই ইয়াৰ কেন্দ্ৰীয় জমাসেৱা লিমিটেড (CDSL) শাখাৰ জৰিয়তে জমাসেৱা প্ৰদান কৰে।
১০। মূলধন বজাৰৰ প্ৰকৃতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰৰ প্ৰকৃতি তলত দিয়া ধৰণে ব্যাখ্যা কৰিব পাৰি।
(ক) মূলধন বজাৰে ৰাজহুৱা সঞ্চয়ৰ উৎপাদনশীল বিনিয়োগলৈ স্থানান্তৰিত কৰাত সহায় কৰে। এনে আন্দোলনৰ ফলত এখন দেশৰ পুঁজি গঠন হয় আৰু অর্থনৈতিক বিকাশ ঘটে।
(খ) মূলধন বজাৰে সঞ্চয়ৰ বাবে উপযুক্ত হাৰৰ সুত আৰু লভ্যাংশৰ ৰূপত প্ৰৰোচনা প্ৰদান কৰে।
(গ) মূলধন বজাৰ বিশেষজ্ঞ মধ্যস্থতাকাৰী আৰু প্রতিষ্ঠানেৰে গঠিত। এই বিশেষজ্ঞসকলে মূলধন পুঁজিক প্রতিনিধিত্ব কৰা নিৰাপত্তাৰ মূল্যত স্থিতিশীলতা বৃদ্ধি কৰিব পাৰে।
(ঘ) মূলধন বজাৰে বিনিয়োগৰ ওপৰত একক সুতৰ হাৰ বা লভ্যাংশ প্রদান নকৰে, বৰঞ্চ সুতৰ হাৰৰ এক জটিল আৰ্হি বা গঠন থাকে।
(ঙ) কেৱল দীৰ্ঘ আৰু মধ্যমকালীন পুঁজি যেনে— অংশপত্র, ঋণপত্ৰ আদিতহে মূলধন বজাৰৰ চুক্তি থাকে।
(চ) বিত্তৰ ক্ষেত্ৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় লেনদেন আছে, বিভিন্ন ৰাষ্ট্ৰৰ চৰকাৰৰ অৰ্থনৈতিক আৰু বৈদেশিক নীতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি এনে লেনদেনৰ প্ৰকৃতিৰ পৰিমাণ প্ৰায়ে যথেষ্ট সীমিত।
১১। মূলধন বজাৰৰ উপাদানসমূহ বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰৰ উপাদানসমূহ তলত বৰ্ণনা কৰা হ’ল—
(ক) নতুন বিলি বজাৰ।
(খ) ষ্টক বা প্ৰতিভৃতি বজাৰ।
(গ) বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহ।
(ক) নতুন বিলি বজাৰঃ প্রাথমিক বজাৰখনক নতুন বিলি বজাৰ বুলিও কোৱা হয় য’ত নতুন আৰু সতেজ নিৰাপত্তা অৰ্থাৎ পূৰ্বতে কেতিয়াও জাৰি নোহোৱা অংশপত্ৰ আৰু চুক্তিপত্র আগবঢ়োৱা হয়। নতুন কোম্পানী আৰু বৰ্তমানৰ কোম্পানী দুয়োটাই নতুন বিলি বজাৰত মূলধন সংগ্ৰহ কৰিব পাৰে। নতুন বিলি বজাৰৰ মূল কাম হৈছে ইচ্ছুক বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা উদ্যোগীসকললৈ ধন হস্তান্তৰ কৰাত সহায় কৰা, ইয়াৰ উপৰিও ই নিগমবদ্ধ উদ্যোগসমূহক তেওঁলোকৰ ধন সুৰক্ষিত কৰাত সহায় কৰে।
(খ) ষ্টক বা প্রতিভৃতি বজাৰঃ গৌণ বজাৰ বা ষ্টক বা প্ৰতিভূতি বজাৰ হৈছে এক অতি সংগঠিত বিত্তীয় বজাৰ, য’ত অংশপত্ৰ আৰু ঋণপত্ৰ কিনিব আৰু বিক্ৰী কৰিব পাৰি। ইয়াৰ মূল কাম হৈছে নিৰাপত্তাপত্ৰৰ ক্ৰেতা আৰু বিক্ৰেতাৰ মাজত এক সংযোগ সৃষ্টি কৰা যাতে বিনিয়োগে দ্রুততম, সস্তা আৰু ন্যায্যভাৱে হাত সলনি কৰিব পাৰে।
(গ) বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানঃ বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান হৈছে মূলধন বজাৰৰ আটাইতকৈ সক্রিয় গঠন। উদ্যোগ আৰু অন্যান্য মূল খণ্ডৰ প্ৰসাৰ, বিকাশৰ কামত নিয়োজিত প্রতিষ্ঠানসমূহ হৈছে বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান। বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহে বৃহৎ ব্যৱসায়িক ভৱনবোৰক সহজ কিস্তিত মধ্যম আৰু দীৰ্ঘম্যাদী ঋণ প্রদান কৰে। বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহক উন্নয়ন বেংক বুলিও কোৱা হয় কাৰণ ইয়াৰ দ্বাৰা কেৱল বিত্তীয় সাহায্যই নহয়, নতুন উদ্যোগৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰতো সহায় হয়।
১২। মূলধন বজাৰৰ কাৰ্যসমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰৰ কাৰ্যসমূহ তলত ব্যাখ্যা কৰা হ’ল—
(ক) পুঁজিৰ উপলব্ধতাঃ মূলধন বজাৰে ঘৰুৱা আৰু বিদেশী বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা দীৰ্ঘম্যাদী ধন সংগ্ৰহ কৰাত সহায় কৰে।
(খ) সঞ্চয়ৰ সংগঠনঃ মূলধন বজাৰে ব্যক্তি আৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ অচল সঞ্চয়ক উৎপাদনশীল মাধ্যমলৈ সংগঠিত কৰে।
(গ) মূলধন গঠনঃ মূলধন বজাৰে অৰ্থনীতিত সঞ্চয় আৰু বিনিয়োগক উদ্দীপিত কৰে আৰু বিত্তীয় সম্পদৰ ব্যৱহাৰ উন্নত কৰে। এইদৰে ইয়াৰ ফলত পুঁজি গঠন হয়।
(ঘ) ঔদ্যোগিক বৃদ্ধিঃ মূলধন বজাৰে বিনিয়োগৰ বাবে মূলধন উপলব্ধ কৰি অৰ্থনীতিৰ ঔদ্যোগিক বৃদ্ধিৰ সুবিধা প্রদান কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা দীৰ্ঘম্যাদী পুঁজিৰ সৃষ্টি হয়, যিবোৰ উদ্যোগ স্থাপন আৰু পৰিচালনাৰ বাবে অতি প্রয়োজনীয়।
(ঙ) চাহিদা আৰু যোগানৰ মাজত ভাৰসাম্যঃ মূলধন বজাৰে মূলধনৰ চাহিদা আৰু যোগানৰ মাজত ভাৰসাম্যতা সৃষ্টি কৰে। ই পুঁজিৰ দাবী কৰা আৰু পুঁজি যোগান ধৰাসকলৰ মাজত সংযোগৰ কাম কৰে।
(চ) তাৰল্যতাঃ মূলধন বজাৰে বিনিয়োগকাৰীক অংশপত্র বিনিময়ৰ জৰিয়তে নিৰাপত্তা পত্ৰ বিক্ৰী কৰিবলৈ সক্ষম কৰে। অৰ্থাৎ মূলধন বজাৰে নিৰাপত্তাপত্র নিশ্চিত কৰে।
(ছ) বিদেশী পুঁজি আকর্ষণঃ মূলধন বজাৰে বিদেশী বিনিয়োগ আকৰ্ষণ কৰাত সহায় কৰে। ভাৰতীয় মূলধন বজাৰে এনে মাধ্যম প্রদান কৰে যাৰ জৰিয়তে বিদেশী বিনিয়োগকাৰী আৰু অনাবাসী ভাৰতীয়সকলে ভাৰতীয় কোম্পানীসমূহৰ নিৰাপত্তাত নিজৰ ধন বিনিয়োগ কৰিব পাৰে।
১৩। মূলধন বজাৰৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰে সঞ্চয়ক স্থবিৰ কৰি তোলাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে আৰু বাণিজ্য আৰু উদ্যোগৰ বিকাশৰ বাবে ইয়াৰ মাজত উৎপাদনশীল বিনিয়োগলৈ পৰিচালিত কৰে। সেই হিচাপে মূলধন বজাৰে দেশৰ মূলধন গঠন আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশত সহায় কৰে।
তলত মূলধন বজাৰৰ গুৰুত্বৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হ’ল—
মূলধন বজাৰে সঞ্চয়কাৰী আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ মাজত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ যোগসূত্র হিচাপে কাম কৰে। সঞ্চয়কাৰীসকল ধনৰ ঋণদাতা হোৱাৰ বিপৰীতে বিনিয়োগকাৰীসকল ধনৰ ঋণ লোৱা। যিসকল সঞ্চয়কাৰীয়ে নিজৰ সকলো উপাৰ্জন খৰচ নকৰে তেওঁলোকক মাতি অনা হয়। উদ্বৃত্ত একক আৰু ঋণ লোৱাসকলক “ঘাটি একক” বুলি জনা যায়। মূলধন বজাৰ হৈছে উদ্বৃত্ত একক আৰু ঘাটি এককৰ মাজত সংবহন ব্যৱস্থা। ই এক নলী যাৰ জৰিয়তে উদ্বৃত্ত এককসমূহে নিজৰ উদ্বৃত্ত ধন ঘাটি এককসমূহক ধাৰলৈ দিয়ে।
ব্যক্তি আৰু বিত্তীয় মধ্যস্থতাৰ পৰা মূলধন বজাৰলৈ ধন প্রবাহিত হয় যিবোৰ বাণিজ্য, উদ্যোগ আৰু চৰকাৰে শোষণ কৰে। এইদৰে ই অধিক উৎপাদনশীলভাৱে ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ পুঁজিৰ প্ৰবাহৰ গতিবিধি আৰু লাভজনকতাই ৰাষ্ট্ৰীয় আয় বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰে।
উদ্বৃত্ত এককে তেওঁলোকৰ উদ্বৃত্ত ধনেৰে নিৰাপত্তা ক্ৰয় কৰে আৰু ঘাটি এককে তেওঁলোকৰ প্ৰয়োজনীয় ধন সংগ্ৰহৰ বাবে নিৰাপত্তাপত্ৰ বিক্ৰী কৰে। ঋণদাতাৰ পৰা ঋণগ্ৰহণকাৰীলৈ প্রত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে বেংক, ইউনিট ট্রাষ্ট, মিউচুৱেল ফাণ্ড আদি বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানৰ জৰিয়তে ধন প্রবাহিত হয়। ঋণ লোৱাসকলে প্ৰাথমিক নিৰাপত্তা জাৰি কৰে, যিবোৰ ঋণদাতাই প্রত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ জৰিয়তে ক্রয় কৰে।
মূলধন বজাৰে সঞ্চয়কাৰীসকলক সুত বা লভ্যাংশৰ ৰূপত প্ৰৰোচনাৰ গৌৰৱ কৰে আৰু বিনিয়োগকাৰীলৈ ধন হস্তান্তৰ কৰে। এইদৰে ইয়াৰ ফলত পুঁজি গঠন হয়। আচলতে মূলধন বজাৰে সঞ্চয় থকাসকলৰ বাবে আৰু উৎপাদনশীল বিনিয়োগৰ বাবে ধনৰ প্ৰয়োজন হোৱাসকলৰ বাবে বজাৰৰ ব্যৱস্থা কৰে। ই সোণ, গহনা, বিয়েল এষ্টেট, লক্ষণীয় ব্যৱহাৰ আদিৰ দৰে অপচয়কাৰী আৰু অনুৎপাদনশীল মাধ্যমৰ পৰা উৎপাদনশীল বিনিয়োগলৈ সম্পদক হস্তান্তৰিত কৰে।
বেংকিং আৰু অনা-বেংকিং মধ্যস্থতাকাৰীক লৈ গঠিত সুবিকশিত মূলধন বজাৰে অংশপত্র (Share) আৰু নিৰাপত্তাৰ মূল্যত স্থিতিশীলতা আনে। ই আতৰ্জনক যুক্তিসংগত সুতৰ হাৰত মূলধন প্ৰদান কৰি তেনে কৰে আৰু জল্পনা-কল্পনাৰ কাৰ্যকলাপ কম কৰাত সহায় কৰে।
মূলধন বজাৰে অৰ্থনৈতিক বিকাশক উৎসাহিত কৰে। মূলধন বজাৰত কাম কৰা বিভিন্ন প্রতিষ্ঠানে ধনৰ প্ৰবাহক পৰিমাণ আৰু গুণগত দিশ প্ৰদান কৰে আৰু সম্পদ যুক্তিসংগত আবণ্টন আনে। তেওঁলোকে বিত্তীয় সম্পত্তিক উৎপাদনশীল ভৌতিক সম্পত্তিলৈ ৰূপান্তৰিত কৰি তেনে কৰে। ইয়াৰ ফলত ব্যক্তিগত আৰু ৰাজহুৱা খণ্ডৰ জৰিয়তে বাণিজ্য আৰু উদ্যোগৰ বিকাশ ঘটে, যাৰ ফলত অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ সূচনা হয়।
যিখন অনুন্নত দেশত পুঁজিৰ অভাৱ আছে, তাত উন্নত পুঁজিৰ বজাৰৰ অনুপস্থিতি পুঁজি গঠন আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত অধিক বাধাৰ সৃষ্টি কৰে।
এনে দেশসমূহে উন্নত মূলধন বজাৰৰ অস্তিত্বৰ বাবে বেংকিং আৰু অনা-বেংকিং বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান স্থাপন কৰি মানুহক অধিক সঞ্চয়ৰ বাবে প্ৰৰোচিত কৰিব পাৰে। এনে বজাৰে সঞ্চয়কাৰী আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ মাজত সংযোগ স্থাপনৰ ক্ষেত্ৰত বহুখিনি আগবাঢ়িব পাৰে, যাৰ ফলত মূলধন গঠন আৰু অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ দিশতো আগবাঢ়িব পাৰে।
১৪। মূলধন বজাৰৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ মূলধন বজাৰৰ সুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) মূলধন বজাৰে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় দক্ষতা বৃদ্ধি কৰে।
(খ) মূলধন বজাৰে ইমানবোৰ বিনিয়োগকাৰীৰ মাজত ধন প্রবাহিত কৰাত সহায় কৰে যাৰ অৰ্থ হৈছে মূলধন যোগান ধৰা, মূলধন ঋণ লোৱা লোক।
(গ) গৌণ মূলধন বজাৰেও তাৰল্যতা বিকাশত সহায় কৰে।
(ঘ) মূলধন বজাৰত ব্যৱসায় কৰা চুক্তিপত্ৰৰ দৰে নিৰাপত্তাই বেংক আৰু অংশপত্ৰৰ লভ্যাংশতকৈ বিনিয়োগকাৰীক অধিক সুতৰ হাৰ প্ৰদান কৰে।
(ঙ) মূলধন বজাৰে বিনিয়োগৰ মূল্য বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰে।
(চ) মূলধন বজাৰৰ সঁজুলিবোৰ তাৰল্যতাৰ সৈতে আহে অৰ্থাৎ ইয়াক সহজে নগদলৈ ৰূপান্তৰ কৰিব পৰা যায়।
(ছ) যেতিয়া কোনো বিনিয়োগকাৰীয়ে মূলধন বজাৰৰ অধীনত শ্বেয়াৰত বা অংশপত্ৰত বিনিয়োগ কৰে তেতিয়া বিনিয়োগকাৰীয়ে সেই বিশেষ শ্বেয়াৰৰ মালিকীস্বত্ব লাভ কৰিব।
(জ) মূলধন বজাৰেও বহু ধৰণৰ বিনিয়োগৰ প্ৰকাৰৰ ব্যৱস্থা কৰে।
(ঝ) মূলধন বজাৰৰ নিৰাপত্তা অধিগ্ৰহণ কৰি বেংক বা বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা ঋণ লোৱাৰ সময়ত জামিন প্রদান কৰে।
(ঞ) মূলধন বজাৰত বিনিয়োগ কৰাৰ সময়ত বিনিয়োগকাৰীয়ে কিবা এটা কৰ সুবিধা লাভ কৰে।
(ট) যেতিয়া কোনো বিনিয়োগকাৰীয়ে মূলধন বজাৰৰ পৰা কিছুমান নিৰাপত্তা ৰাখে, তেতিয়া তেওঁলোকক দীর্ঘম্যাদী প্ৰদৰ্শন আৰু সুবিধা প্ৰদান কৰে।
মূলধন বজাৰৰ অসুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) মূলধন বজাৰত বিনিয়োগ অতি বিপজ্জনক কাৰণ মূল্যৰ তাৰতম্যৰ সময়ত ই অতি অস্থিৰ থাকে।
(খ) যিহেতু মূলধন বজাৰখন মূল্যৰ ক্ষেত্ৰত অতি উঠা-নমা কৰে, সেইবাবে বিনিয়োগে আমাক নির্দিষ্ট আয় নিদিয়ে।
(গ) মূলধন বজাৰে বিনিয়োগৰ বিস্তৃত পৰিসৰ প্ৰদান কৰে যিয়ে বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে বিভ্ৰান্তিৰ সৃষ্টি কৰে আৰু পেছাদাৰী পৰামৰ্শ অবিহনে বিনিয়োগ কৰাটো কঠিন কৰি তোলে।
(ঘ) মূলধন বজাৰৰ নিৰাপত্তাপত্ৰ ক্ৰয়-বিক্ৰয়ত কিছুমান দালালৰ মাচুল বা কমিচন আদি অন্তর্ভুক্ত কৰা হয় যাৰ ফলত অৱশেষত লেনদেনৰ খৰচ বৃদ্ধি পায়।
১৫। অর্থনীতিত মূলধন বজাৰৰ ভূমিকা বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ ড৹ মিৰ্জা আজিজুল ইছলামৰ মতে (২০০৬) মূলধন বজাৰে উৎপাদনশীল বিনিয়োগত সঞ্চয়ৰ দক্ষ মধ্যস্তাকাৰীৰ জৰিয়তে অর্থনৈতিক উন্নয়ন বৃদ্ধি কৰাত আৰু ব্যক্তিগত উদ্যোগীকৰণৰ সম্প্ৰসাৰণক উৎসাহিত কৰাত অপৰিহাৰ্য ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে। প্ৰাথমিক বজাৰে উদ্যোগীসকলক উদ্বৃত্ত সঞ্চয়কাৰীৰ পৰা ধন সংগ্ৰহ কৰাত সহায় কৰি ব্যক্তিগত উদ্যোগীকৰণৰ বৃদ্ধিত অৰিহণা যোগাব পাৰে আৰু ফলস্বৰূপে ব্যয়বহুলভাৱে বিনিয়োগৰ বিত্তীয় সাহায্য প্রদান কৰিব পাৰে।
উদাহৰণস্বৰূপে, যদি কোনো কাৰ্যকৰী নতুন বিনিয়োগ বা সম্প্ৰসাৰণৰ প্ৰস্তাৱ থকা এজন উদ্যোগপতি আর্থিক সংকটৰ বাবে নিজৰ পৰিকল্পনা কার্যকৰী কৰিব নোৱাৰে তেন্তে তেওঁ প্রয়োজনীয় ঘাটি পূৰণ কৰিবলৈ নিৰাপত্তাপত্ৰ জাৰি কৰিব পাৰে। তদুপৰি শ্বেয়াৰ প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ অতিৰিক্ত সুবিধাটো হ’ল ই প্ৰৱৰ্তন কৰা কোম্পানীসমূহৰ বাবে নিৰ্দিষ্ট শুল্কৰ সৃষ্টি নকৰে আৰু সেয়েহে ই ধাৰক, বেংক ঋণৰ জৰিয়তে বিত্তীয় সাহায্য প্ৰদান কৰাতকৈ উন্নত বিকল্প প্ৰদান কৰে। দক্ষ আৰু সজীৱ গৌণ বজাৰেও অর্থনৈতিক বিকাশত প্ৰচুৰ অৰিহণা যোগাব পাৰে।
উদাহৰণস্বৰূপে, যদি কোনো কোম্পানী ভালদৰে পৰিচালিত হয় আৰু গৌণ বজাৰৰ মূল্য মুদ্ৰা মূল্যতকৈ বেছি হয়, তেন্তে পৰৱৰ্তী অধিকাৰ প্ৰৱৰ্তনে কিস্তি লাভ কৰিব পাৰে। সেয়েহে কোম্পানীয়ে নিজৰ উন্নয়ন পৰিকল্পনাৰ বাবে লাভজনক আৰু খৰচ-বহনক্ষম পদ্ধতিৰে বিত্তীয় সাহায্য আগবঢ়াব পাৰে। গতিকে মূলধন বজাৰে কোম্পানীসমূহক দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগৰ উদ্দেশ্যে প্রয়োজনীয় ধন ঋণ লোৱাৰ সুযোগ প্ৰদান কৰাই নহয়, কার্যকলাপ সম্প্ৰসাৰণৰ বাবে সতেজ ধন সংগ্ৰহৰ বাবে শ্বেয়াৰ বা অংশপত্ৰ আৰু অন্যান্য নিৰাপত্তাৰপত্ৰ বিপণনৰ বাবেও পথ প্ৰদান কৰে, যাৰ ফলত উৎপাদন বা উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি পায়।
সমাংশ (Equity) বজাৰে চৰকাৰক আৰ্থ-সামাজিক উন্নয়নৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয় সুবিধা প্ৰদানৰ লক্ষ্যৰে প্ৰকল্পৰ বিত্তীয় সাহায্য প্ৰদানৰ সুযোগ প্রদান কৰে। এনে বজাৰে বিদেশী কোম্পানী বা বিনিয়োগকাৰীয়ে ঘৰুৱা নিৰাপত্তাত বিনিয়োগ কৰিলে বিদেশী মূলধনৰ প্ৰবাহক উৎসাহিত কৰে। নিৰাপত্তা বজাৰে কোম্পানীটোৰ মালিকীস্বত্ব আৰু পৰিচালনাৰ পুনর্গঠন কৰি উচ্চ উৎপাদনশীলতা লাভ কৰাত সহায় কৰিব পাৰে কাৰণ গৌণ বজাৰে মূল প্ৰতিষ্ঠাপকসকলৰ বাবে এটা প্রস্থান বিকল্প প্রদান কৰে আৰু ই জনসাধাৰণক অৰ্থনীতিৰ নিগমবদ্ধ খণ্ডত অংশগ্রহণ আৰু ইয়াৰ অংশীদাৰিত্বৰ পথো সৃষ্টি কৰে নিৰাপত্তাৰ মালিকীস্বত্বৰ জৰিয়তে।
গতিকে ই দীৰ্ঘম্যাদী প্ৰকল্পৰ বাবে হ্রস্বম্যাদী বিত্তীয় সাহায্যৰ ওপৰত নিগম খণ্ডৰ অতিৰিক্ত নিৰ্ভৰশীলতা হ্রাস কৰাই নহয়, সঁচাকৈয়ে উদ্যোগ মূলধন উন্নয়নৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ধন উপলব্ধ কৰে যিয়ে ঔদ্যোগিক উন্নয়নৰ বাহন হিচাপে কাম কৰিব পাৰে। গতিকে ইয়াৰ আবণ্টন ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে মূলধন বজাৰে অৰ্থনীতিৰ অনুকূল সুবিধাৰ বাবে দুর্লভ বিত্তীয় সম্পদৰ এক কার্যক্ষম আৰু ফলপ্ৰস বিতৰণ নিশ্চিত কৰে।
১৬। নতুন বিলি বজাৰ বা প্রাথমিক বজাৰত মধ্যস্থতাকাৰীসকল কোন?
অথবা
নতুন বিলি বজাৰ বা প্ৰাথমিক বজাৰত জড়িত পক্ষ কোন?
উত্তৰঃ নতুন বিলি বজাৰ বা প্রাথমিক বজাৰত মধ্যস্থতাকাৰীসকল হৈছে—
(ক) সদাগৰী বেংকাৰঃ আধুনিক সময়ত ব্যৱসায়ী বেংকাৰৰ গুৰুত্ব যথেষ্ট, কিয়নো ই কোম্পানী আৰু মূলধন জাৰি কৰাৰ মাজত মুখ্য মধ্যস্থতাকাৰী। ব্যৱসায়ী বেংকাৰসকলৰ মুখ্য কাৰ্যকলাপবোৰ হৈছে – মূলধন গাঁথনিৰ গঠন নিৰ্ধাৰণ কৰা, আবেদন প্ৰপত্ৰৰ খচৰা প্ৰস্তুত কৰা, প্ৰক্ৰিয়াগত আনুষ্ঠানিকতা অনুসৰণ কৰা, অংশপত্ৰ আবেদন আৰু স্থানান্তৰৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ পঞ্জীয়কৰ নিযুক্তি, নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তালিকা, দালাল বাছনি কৰা, প্ৰচাৰ আৰু বিজ্ঞাপন প্রতিনিধি ইত্যাদি। সদাগৰী বেংকাৰৰ অত্যাধিক গুৰুত্বৰ বাবে এতিয়া মুখ্য পৰিচালক হিচাপে কাম কৰা ব্যৱসায়ী বেংকাৰে সকলো ৰাজহুৱা সমস্যা পৰিচালনা কৰাটো বাধ্যতামূলক।
(খ) অৱলেখনকাৰীঃ নতুন বিলি বা প্রাথমিক বজাৰত আন এক গুৰুত্বপূৰ্ণ মধ্যস্থতাকাৰী হৈছে মূলধন জাৰি কৰা অৱলেখনকাৰী (Underwriter) যি সম্পূৰ্ণৰূপে গ্রাহক নোহোৱা নিৰাপত্তা গ্ৰহণ কৰিবলৈ সন্মত হয়। তেওঁলোকে বিষয়টো আনৰ দ্বাৰা বা নিজে গ্ৰাহক হোৱাৰ প্রতিশ্রুতি দিয়ে। যদিও ১৯৯৫ চনৰ এপ্ৰিলৰ পিছত লেখকৰ অধীনতা বাধ্যতামূলক নহয়, ইয়াৰ সংগঠন হৈছে প্ৰাথমিক বজাৰৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান। বিষয়বোৰৰ মুখ্য পৰিচালক, সদাগৰী বেংকাৰৰ সৈতে আলোচনা কৰি জাৰীকাৰী কোম্পানীবোৰে অৱলেখনকাৰীৰ দ্বাৰা নিযুক্ত কৰে।
(গ) এটা বিলিলৈ বেংকাৰঃ কোনো বিলি (Issue) ৰ বেংকাৰসকলে মূলধনৰ ক্ষেত্ৰত বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা আবেদনৰ ধনৰ সৈতে আবেদন গ্ৰহণ কৰা আৰু আবেদনৰ ধন ঘূৰাই দিয়াৰ দৰে কামত নিয়োজিত হয়।
(ঘ) কোনো বিলিৰ পঞ্জীয়ক আৰু অংশপত্ৰ হস্তান্তৰ প্রতিনিধিঃ কোনো বিলিৰ পঞ্জীয়কসকলে প্ৰাথমিক বজাৰত মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা আবেদন সংগ্রহ কৰা, বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা লাভ কৰা আবেদন আৰু ধনৰ সঠিক নথি ৰখা বা শ্বেয়াৰ বা অংশপত্র বিনিময়ৰ সৈতে আলোচনা কৰি নিৰাপত্তা আবণ্টনৰ ভিত্তি নিৰ্ধাৰণ কৰাত কোম্পানীসমূহক সহায় কৰা, নিৰাপত্তা পত্ৰৰ আবণ্টন চূড়ান্ত কৰা আৰু আবণ্টন পত্ৰ, প্রমাণপত্র আৰু অন্যান্য আনুষংগিক নথিপত্ৰ প্ৰক্ৰিয়াকৰণ, ব্যৱসায় চলাবলৈ হ’লে পঞ্জীয়কসকল ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’র্ড (SEBI) ত পঞ্জীয়নভুক্ত হ’ব লাগিব।
(ঙ) ঋণপত্র ন্যাসৰক্ষীঃ ঋণপত্ৰ ন্যাসৰক্ষী হৈছে কোম্পানী এটাৰ দ্বাৰা ঋণপত্ৰৰ যিকোনো বিলি সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ন্যাসৰক্ষী দলিলৰ ট্ৰাষ্টী। ঋণপত্ৰ ৰক্ষক হিচাপে কাম কৰিবলৈ, SEBI ৰ পৰা প্ৰমাণপত্র প্রয়োজন। কেৱল অনুসূচীত বাণিজ্যিক বেংক, ব্যক্তিগ বিত্তীয় পদক্ষেপ, বীমা কোম্পানী আৰু কোম্পানীবোৰে ঋণপত্ৰ ন্যাসৰক্ষী হিচাপে কাম কৰাৰ অধিকাৰ আছে। পঞ্জীয়নৰ প্ৰমাণপত্র পর্যাপ্ত আন্তঃগাঁথনি, যোগ্য জনশক্তি আৰু প্ৰয়োজনীয় পুঁজিৰ সৈতে উপযুক্ত আবেদনকাৰীসকলক প্ৰদান কৰা হয়। পঞ্জীয়ন মাচুল হৈছে ৫ লাখ টকা আৰু নৱীকৰণ মাচুল হৈছে প্রতি তিনি বছৰত ২.৫ লাখ টকা।
(চ) বিজ্ঞাপন সংস্থাঃ ৰাজহুৱা সমস্যাটোৰ প্ৰচাৰত বিজ্ঞাপনে এক গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে। বিজ্ঞাপন সংস্থাসমূহে উপযুক্ত মাধ্যমত বিষয়টো প্ৰচাৰ কৰাৰ দায়িত্ব লয়।
(ছ) বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানঃ বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহে সাধাৰণতে সমস্যাটোৰ দায়গ্ৰহণ কৰে আৰু কোম্পানীসমূহক ঋণ দিয়ে। সেয়েহে সাধাৰণতে তেওঁলোকে ৰাজহুৱা বিষয়টোৰ বাবে প্ৰস্তাৱিত কাৰ্যসূচীসমূহ অধ্যয়ন কৰে আৰু সেইবোৰ অনুমোদন কৰে। ভাৰতীয় ঔদ্যোগিক উন্নয়ন বেংক (IDBI), ভাৰতীয় ঔদ্যোগিক বিত্ত নিগম (IFCI) আৰু ভাৰতীয় ঔদ্যোগিক ঋণ আৰু বিনিয়োগ নিগম (ICICI), ভাৰতীয় জীৱন বীমা নিগম (LICI), ভাৰতীয় সাধাৰণ বীম নিগম (GICI), ভাৰতীয় ইউনিট ট্রাষ্ট (UTI) হৈছে অধীনতা আৰু আর্থিক সাহায্য দিয়া কিছুমান প্রতিষ্ঠান।
১৭। প্রাথমিক বজাৰ বা নতুন বিলি বজাৰৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ প্রাথমিক বজাৰ বা নতুন বিলি বজাৰৰ সুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) মূলধন সংগ্ৰহৰ এক ব্যয়বহুল উপায়ঃ কোম্পানীসমূহে প্রাথমিক বজাৰত ব্যয়বহুল আৰু নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে নিজৰ ব্যৱসায়ৰ বাবে মূলধন সংগ্ৰহ কৰিব পাৰে। লগতে প্রাথমিক বজাৰত আগবঢ়োৱা নিৰাপত্তাসমূহ গৌণ বজাৰত প্ৰায় তৎক্ষণাত বিক্ৰী কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত উচ্চতাৰল্যতা পোৱা যায়।
(খ) মূল্যৰ হেতালি খেলাৰ সম্ভাৱনা কমঃ গৌণ বজাৰৰ তুলনাত প্ৰাথমিক বজাৰত মূল্যৰ হেতালি খেলাৰ সম্ভাৱনা কম। ইয়াৰ ফলত স্বচ্ছতা আৰু কাৰ্যকলাপ উন্নত হয়।
(গ) প্ৰস্তাৱসমূহৰ বৈচিত্র্যতাঃ প্রাথমিক বজাৰে বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে বৈচিত্ৰ্যৰ বাবে সম্ভাৱ্য্য পথ হিচাপে কাম কৰে, যাৰ ফলত বিপদৰ পৰিমাণ হ্রাস পায়। বিনিয়োগকাৰীয়ে তেওঁলোকৰ বিনিয়োগসমূহ একাধিক বিত্তীয় আহিলাত সম্পত্তি শ্রেণীসমূহৰ মাজেৰে আবণ্টন কৰিব পাৰে।
(ঘ) ই নতুন বিনিয়োগকাৰীসকলক নতুন উদ্যোগ আৰম্ভ কৰাৰ সুযোগ প্রদান কৰেঃ কাৰিকৰী ব্যক্তিসকলে লাভমুখী নতুন উদ্যোগৰ প্ৰচাৰৰ আশ্ৰয় ল’ব পাৰে। নতুন বিলি বজাৰে তেওঁলোকক তেওঁলোকৰ ধাৰণাক বাস্তবায়িত কৰাৰ সুযোগ দিয়ে।
(ঙ) বৰ্তমানৰ কোম্পানীসমূহে নিজৰ কাৰ্যকলাপ সম্প্ৰসাৰণ কৰিব পৰা অৱস্থাত থাকিবঃ যেতিয়া বৰ্তমানৰ কোম্পানীসমূহৰ নিজৰ সামগ্ৰীসমূহ অচল হৈ পৰিছে, তেতিয়া তেওঁলোকে উৎপাদনৰ নতুন ক্ষেত্ৰসমূহত খোজ দিব বিচাৰিব, যাৰ বাবে তেওঁলোকক অতিৰিক্ত মূলধনৰ প্রয়োজন। নতুন বিলি বজাৰে তেওঁলোকক প্রয়োজনীয় ধন সংগ্ৰহ কৰাত সহায় কৰে।
প্রাথমিক বজাৰ বা নতুন বিলি বজাৰৰ অসুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে উপলব্ধ সীমিত তথ্যঃ প্ৰায়ে বিনিয়োগকাৰীয়ে IPO ত বিনিয়োগ কৰাৰ আগতে সীমিত তথ্য উপলব্ধ হ’ব পাৰে। কাৰণ তালিকাভুক্ত নোহোৱা কোম্পানীসমূহ ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) ৰ নিয়মৰ বাহিৰত।
(খ) কোনো ঐতিহাসিক ব্যৱসায়িক তথ্য নাইঃ যিহেতু শ্বেয়াৰ প্ৰথমবাৰৰ বাবে জাৰি কৰা হয়, গতিকে IPO ৰ শ্বেয়াৰ বিশ্লেষণ কৰিবলৈ কোনো ঐতিহাসিক তথ্য উপলব্ধ নহয়। ইয়াৰ ফলত বিনিয়োগ অলপ কঠিন হ’ব পাৰে। লগতে, যদি কোনো শ্বেয়াৰ বেছি স্বাক্ষৰ কৰা হয়, তেন্তে ক্ষুদ্র বিনিয়োগকাৰীয়ে তেওঁলোকৰ আবণ্টন লাভ কৰিব নোৱাৰিবও পাৰে।
(গ) এই বজাৰৰ প্ৰধান অসুবিধাটো হ’ল বজাৰত নতুন ষ্টক বা প্রতিভূতি জাৰি কৰিবলৈ মালিকসকলে নিজৰ শ্বেয়াৰৰ শতাংশ হ্রাস কৰে।
(ঘ) নতুন শ্বেয়াৰ জাৰি কৰিলে ভাসমান খৰচৰ ৰূপত অতিৰিক্ত খৰচৰ জন্ম হয় যিটো সাধাৰণতে ঋণ অধিগ্ৰহণৰ খৰচতকৈ বেছি।
১৮। প্রাথমিক বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ প্রাথমিক বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) নতুন বিষয়ঃ প্রাথমিক বজাৰৰ মৌলিক বৈশিষ্ট্য হ’ল ই নতুন বিষয়ৰ সৈতে জড়িত। সেইবাবেই প্রাথমিক বজাৰখনক নতুন বিলি বজাৰ (NIM) বুলি কোৱা হয়।
(খ) স্থানঃ প্ৰাথমিক বজাৰ কোনো বিশেষ স্থান নহয় বৰঞ্চ প্ৰৱৰ্তন, ক্রয়, বিক্ৰীৰ কাৰ্যকলাপ।
(গ) ভাসমান মূলধনঃ প্রাথমিক বজাৰে ৰাজহুৱা প্ৰৱৰ্তন, বিক্ৰীৰ বাবে প্রস্তাব, ব্যক্তিগত উপস্থাপন আৰু সঠিক প্ৰৱৰ্তনৰ জৰিয়তে মূলধন প্ৰদান কৰে। এইদৰেই কোম্পানী আৰু চৰকাৰৰ পুঁজিৰ বাবে মূলধন সংগ্ৰহ কৰা হয়।
(ঘ) ই গৌণ বজাৰৰ আগত আহেঃ সকলো লেনদেন মূলতঃ প্রাথমিক বজাৰত কৰা হয়। বজাৰৰ স্থান বহু পিছত।
১৯। গৌণ বজাৰৰ প্ৰকাৰবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ গৌণ বজাৰ মূলতঃ দুবিধ, এইবোৰ তলত উল্লেখ কৰা হৈছেঃ
(ক) OTC বজাৰঃ এই বজাৰসমূহ হৈছে এক বিকেন্দ্রীকৃত স্থান য’ত বিনিয়োগকাৰীয়ে নিজৰ মাজতে ব্যৱসায় কৰে। এনে বজাৰত তীব্র প্রতিযোগিতা চলি থাকে, যাৰ ফলত এজন বিক্ৰেতাৰ পৰা আন এজন বিক্ৰেতালৈ দামৰ পাৰ্থক্য দেখা যায়। বিনিময়ৰ তুলনাত বিক্রেতা আৰু ক্রেতাই এজন আনজনৰ ভিত্তিত চুক্তি কৰাৰ বাবে সংশয় অধিক। বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখন OTC বজাৰৰ উদাহৰণ।
(খ) শ্বেয়াৰ বা অংশপত্র বিনিময়ঃ এই ধৰণৰ গৌণ বজাৰত নিৰাপত্তাপত্ৰৰ বিক্রেতা আৰু ক্ৰেতাৰ মাজত প্ৰত্যক্ষ যোগাযোগ বিচাৰি পোৱা নাযায়। ব্যৱসায়ক নিৰাপদ আৰু সুৰক্ষিত কৰিবলৈ গধুৰ নিয়ম প্রযোজ্য কৰা হৈছে। এই ক্ষেত্ৰত প্রতিপক্ষ বিপদাশংকা প্রায় শূন্য কাৰণ বিনিময়টো নিশ্চয়তাদাতাৰ। বিনিময়ত বিনিময় মাচুলৰ বাবে তুলনামূলকভাৱে বেছি লেনদেন হয়।
২০। গৌণ বজাৰৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ গৌণ বজাৰৰ সুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) ই বিনিয়োগকাৰীক কম সময়ৰ ভিতৰতে ভাল লাভৰ সুবিধা প্রদান কৰে।
(খ) এই বজাৰসমূহত ষ্টকৰ মূল্যই কোম্পানী এটাক ফলপ্রসূভাৱে মূল্যায়ন কৰাত সহায় কৰে।
(গ) এজন বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে এই বজাৰসমূহত বিক্ৰী আৰু ক্ৰয়ৰ সহজতাই তাৰল্যতা নিশ্চিত কৰে।
(ঘ) গৌণ বজাৰত ব্যৱসায়ৰ বাবে বৃহৎ পৰিমাণৰ ধনৰ প্ৰয়োজন নহয়, যাৰ ফলত ক্ষুদ্র বিনিয়োগকাৰীৰ বিনিয়োগত সুবিধা হয়।
(ঙ) গৌণ বজাৰে কোম্পানী এটাৰ অৰ্থনৈতিক স্বাস্থ্য বিশ্লেষণত সহায় কৰে।
গৌণ বজাৰৰ অসুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) গৌণ বজাৰত মূল্যৰ উঠা-নমা অতি বেছি, যাৰ ফলত হঠাৎ লোকচান হ’ব পাৰে।
(খ) গৌণ বজাৰৰ জৰিয়তে ব্যৱসায় কৰাটো অতি সময়সাপেক্ষ হ’ব পাৰে কাৰণ বিনিয়োগকাৰীয়ে কিছুমান আনুষ্ঠানিকতা সম্পূর্ণ কৰিব লাগিব।
(গ) কেতিয়াবা গৌণ বজাৰতো চৰকাৰী নীতিয়ে বাধাগ্রস্ত কাম কৰিব পাৰে।
(ঘ) দালালৰ মাচুল বেছি কাৰণ প্ৰতিবাৰ বিনিয়োগকাৰীয়ে শ্বেয়াৰ বিক্ৰী বা ক্ৰয় কৰাৰ সময়ত তেওঁ দালালক দস্তুৰি (Commission) দিব লাগে।
২১। নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তালিকাকৰণ (Listing of Securities) বুলিলে কি বুজা? ইয়াৰ উদ্দেশ্যবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ তালিকাকৰণ কৰা মানে কোম্পানী এটাৰ নিৰাপত্তা শ্বেয়াৰ বিনিময়ত ব্যৱসায় কৰিবলৈ ভৰ্তি কৰা। কোম্পানী আইন ২০১৩/১৯৫৬ ৰ অধীনত তালিকাকৰণ কৰাটো বাধ্যতামূলক নহয়। যেতিয়া কোনো পাব্লিক লিমিটেড কোম্পানীয়ে জনসাধাৰণক অংশপত্র বা ঋণপত্র জাৰি কৰিব বিচাৰে তেতিয়া ই প্ৰয়োজনীয় হৈ পৰে। অংশপত্ৰ বা শ্বেয়াৰ বিনিময়ত নিৰাপত্তা তালিকাকৰণ হ’লে কোম্পানীয়ে বিনিময়ৰ প্ৰয়োজনীয়তা মানি চলিব লাগে। এই তালিকাকৰণে ষ্টকক প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্রত থকা নিৰাপত্তাসমূহক একচেটিয়া বিশেষাধিকাৰ প্ৰদান কৰে। এই বিনিময়ত কেৱল তালিকাভুক্ত শ্বেয়াৰৰ উদ্ধৃতি দিয়া হয়। ষ্টক বিনিময় কেন্দ্রই তালিকাভুক্ত নিৰাপত্তাৰ লেনদেনত স্বচ্ছতা আৰু সমতা আৰু প্ৰতিযোগিতামূলক অৱস্থা প্ৰদান কৰে। তালিকাকৰণ কৰাটো কোম্পানীটোৰ বাবে, বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে আৰু সামগ্রিকভাৱে জনসাধাৰণৰ বাবে উপকাৰী।
তালিকাকৰণ কৰাৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যসমূহ হ’ল—
(ক) কোম্পানী এটাৰ নিৰাপত্তাপত্ৰৰ প্ৰস্তুত বজাৰযোগ্যতা আৰু তাৰল্যতা প্ৰদান কৰা।
(খ) শ্বেয়াৰ বা অংশপত্ৰসমূহক বিনামূলীয়া আলোচনাৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা।
(গ) অংশপত্ৰধাৰক আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰা।
(ঘ) ব্যৱসায়ৰ ফলপ্ৰসু নিয়ন্ত্ৰণ আৰু তত্ত্বাৱধানৰ ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰা।
২২। ষ্টক বা প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰত নিৰাপত্ৰপত্ৰ তালিকাকৰণ কৰাৰ পদ্ধতি ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ষ্টক বা প্ৰতিভৃতি বিনিময় বজাৰত নিৰাপত্তাপত্ৰ তালিকাকৰণৰ বাবে নিম্নলিখিত পদ্ধতিবোৰ মানি চলিব লাগে—
(ক) প্রথমতে কোম্পানীয়ে স্বীকৃতিপ্রাপ্ত প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰত আবেদন দাখিল কৰিব লাগিব। এই পদ্ধতি কোম্পানী আইন, ১৯৫৬ ৰ ধাৰা ৭৩ অনুসৰি প্ৰদান কৰা হৈছে য’ত কোৱা হৈছে যে যদি কোনো ৰাজহ্বা সীমিত কোম্পানীয়ে নিজৰ নিৰাপত্তাপত্ৰসমূহ ৰাষ্ট্ৰীয় ষ্টক বা প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰত তালিকাকৰণ কৰিব বিচাৰে তেন্তে সেই বিনিময় কেন্দ্ৰত প্ৰয়োজনীয় নথিপত্ৰৰ সৈতে একে সম্পর্কে আবেদন দাখিল কৰিব লাগিব। ষ্টক বা প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্রই যিকোনো হেৰাই যোৱা নথিপত্ৰ বিচাৰিব পাৰে আৰু কোম্পানীয়ে দহ দিনৰ ভিতৰত সেয়া জমা দিব লাগে।
(খ) প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰই কোম্পানীটোৰ বিত্তীয় অৱস্থা পৰিদৰ্শন কৰিব আৰু সকলো লাইনত থকাটো নিশ্চিত কৰিব। যদি এই বিনিময় কেন্দ্ৰই তালিকাকৰণ কোম্পানীটোৰ আবেদন গ্ৰহণ কৰে তেন্তে প্ৰতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰ আৰু তালিকাকৰণ কোম্পানীয়ে চুক্তিত লিপ্ত হ’ব।
(গ) তালিকাকৰণ কোম্পানীয়ে সকলো চৰ্ত আৰু নিয়ম গ্ৰহণ কৰিব লাগিব আৰু যিটো প্ৰতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰৰ অধীনত পঞ্জীয়ন কৰি আছে তাৰ নিয়ম আৰু বিধি মানি চলিব লাগিব আৰু লগতে ভাৰতীয় নিরাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) ৰ নিয়ম মানি চলিব লাগিব।
(ঘ) এটা কোম্পানীয়ে বছৰি তালিকাকৰণ কৰাৰ বাবে মাচুল দিব লাগিব, যিটো কোম্পানীটোৰ পৰিশোধ কৰা মূলধনৰ ওপৰত গণনা কৰা হয়।
(ঙ) ষ্টক বা প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰত নামভৰ্তি কৰিব বিচৰা কোম্পানীয়ে এটা নিৰাপত্তা জমা দিব লাগে যিটো কোম্পানীয়ে লভ্যাংশ দিব নোৱাৰিলে বা নিৰাপত্তা হস্তান্তৰ কৰাত পলম হ’লৈ প্ৰতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰই জব্দ কৰিব পাৰে।
(চ) শেষত, এটা কোম্পানীয়ে ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) নিয়মাৱলী, ২০০৯ৰ অধীনত নিৰ্ধাৰিত সময়ৰ ভিতৰত সকলো আনুষ্ঠানিকতা পূৰণ কৰাৰ পিছত ষ্টক বা প্ৰতিভৃতি বজাৰত ব্যৱসায়ৰ সুবিধা লাভ কৰে।
২৩। নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তালিকাকৰণ কৰাৰ চৰ্তসমূহ কি কি? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তালিকাকৰণ কৰাৰ সাধাৰণ চৰ্তসমূহ তলত দিয়া হৈছে—
(ক) আবেদনকাৰী কোম্পানীটোৰ স্মাৰকপত্ৰ আৰু নিয়মাৱলীত নির্দিষ্ট বিধান থাকিব লাগিব, যেনে হস্তান্তৰৰ সাধাৰণ ৰূপ নিৰ্ধাৰণ কৰা, কোনো বাধা নোহোৱাকৈ সম্পূর্ণ পৰিশোধ কৰা অংশপত্ৰৰ বা শাৰৰ হস্তান্তৰযোগ্যতা ইত্যাদি।
(খ) কোম্পানীয়ে ইয়াৰ জাৰি কৰা মূলধনৰ কমেও ৬০% ৰাজহুৱা স্বাক্ষৰৰ বাবে প্রধান বিষয়ৰ জৰিয়তে আগবঢ়াব লাগিব। (এই বিধানৰ লক্ষ্য হৈছে মুখ্য অংশপত্ৰধাৰকৰ জৰিয়তে কেইজনমানৰ হাতত অর্থনৈতিক ক্ষমতা কেন্দ্ৰীভূত হোৱাটো এৰাই চলা)।
(গ) আবণ্টনৰ বাবে পালন কৰা পদ্ধতি ন্যায্য আৰু নিঃচত হ’ব লাগে। যদিহে প্ৰৱৰ্তনটো অধিক স্বাক্ষৰ কৰা হয়, তেন্তে কোম্পানীয়ে তালিকাকৰণ হোৱাৰ বাবে আবেদন কৰা শ্বেয়াৰ বিনিময়ৰ সৈতে আলোচনা কৰি আবণ্টনৰ ভিত্তি নিৰ্ধাৰণ কৰিব লাগে।
(ঘ) কোম্পানীয়ে তালিকাকৰণ চুক্তি কার্যকৰী কৰিব লাগিব। তালিকাকৰণ চুক্তিয়ে কোম্পানী আৰু শ্বেয়াৰ বা অংশপত্র বিনিময়ৰ মাজত অব্যাহত থকা সম্পৰ্কৰ প্ৰকৃতি নিৰ্ধাৰণ কৰে। কোম্পানীয়ে কিছুমান তথ্য প্রকাশ কৰিব লাগে, সময়ে সময়ে কিছুমান নথি দাখিল কৰিব লাগে আৰু কিছুমান কাম কৰিব লাগে। এই বিষয়সমূহ তালিকাকৰণ চুক্তিসমূহত উল্লেখ কৰিব লাগে।
(ঙ) কোম্পানীয়ে আইনৰ দ্বাৰা নিষিদ্ধ কিছুমান কামত লিপ্ত নহ’ব বুলি নিৰ্দিষ্ট কৰি এটা প্ৰতিশ্ৰুতি দিব লাগে। ইয়াৰ উপৰিও কোম্পানীয়ে শ্বেয়াৰ বিনিময়ৰ নিয়ম-নীতি মানি চলিব বুলিও ঘোষণা কৰিব লাগে।
যদিহে প্ৰতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্রই তালিকাকৰণৰ বাবে আবেদন নাকচ কৰে বা বিনিময়ে নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ ভিতৰত আবেদন নিষ্পত্তি কৰিব নোৱাৰে, তেন্তে কোম্পানীয়ে কেন্দ্রীয় চৰকাৰৰ ওচৰত আবেদন কৰিব পাৰে। কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে কোম্পানীটোৰ শুনানি গ্ৰহণ কৰাৰ পিছত শ্বেয়াৰ বিনিময় কেন্দ্ৰৰ সিদ্ধান্ত একাষৰীয়া কৰি নামভৰ্তিৰ নিৰ্দেশ দিব পাৰে বা ই বিনিময়ৰ সিদ্ধান্ত নিশ্চিত কৰিব পাৰে। এতিয়া কিছুমান বিশেষ কোম্পানীৰ ক্ষেত্ৰত তালিকাকৰণ কৰাটো বাধ্যতামূলক কৰা হৈছে।
২৪। নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তালিকাকৰণৰ প্ৰকাৰবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তালিকাকৰণৰ প্ৰকাৰবোৰ হ’ল—
(ক) প্ৰাৰম্ভিক তালিকাকৰণঃ ইয়াত কোম্পানীটোৰ শ্বেয়াৰ বা অংশপত্ৰসমূহ প্ৰথমবাৰৰ বাবে ষ্টক বা প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্রত তালিকাভুক্ত কৰা হয়।
(খ) ৰাজহুৱা প্ৰৱৰ্তনৰ বাবে তালিকাকৰণ কৰাঃ প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰত নিজৰ শ্বেয়াৰ তালিকাকৰণ কৰা কোম্পানী এটাই ৰাজহুৱা বিলি (Issue) প্রবর্তন কৰে।
(গ) অধিকাৰ জাৰি কৰাৰ বাবে তালিকাকৰণ কৰাঃ ইতিমধ্যে প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰত নিজৰ শ্বেয়াৰ তালিকাকৰণ কৰা কোম্পানীয়ে বৰ্তমানৰ অংশপত্ৰধাৰকসকলক অধিকাৰৰ ভিত্তিত নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰে।
(ঘ) বোনাছ শ্বেয়াৰৰ তালিকাকৰণঃ প্ৰতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰত তালিকাকৰণ কোম্পানীয়ে বৰ্তমানৰ অংশপত্ৰধাৰকসকলক বোনাছ শ্বেয়াৰ জাৰি কৰি নিজৰ লাভৰ মূলধন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰে।
(ঙ) একত্ৰীকৰণৰ বাবে তালিকাকৰণ কৰাঃ যেতিয়া একত্রিত কোম্পানীয়ে একত্রিত কোম্পানীটোৰ অংশপত্ৰধাৰকসকলক নতুন শ্বেয়াৰ বা অংশপত্ৰ জাৰি কৰে, তেতিয়া এনে শ্বেয়াৰ তালিকাকৰণ কৰা হয়।
২৫। নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তালিকাকৰণৰ সুবিধাসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তালিকাকৰণৰ সুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) প্ৰথম আৰু প্ৰধান কথাটো হ’ল যেতিয়া কোনো কোম্পানীয়ে প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰত পঞ্জীয়ন কৰে তেতিয়া ইয়াৰ নিৰাপত্তাসমূহ ব্যৱসায়যোগ্য হৈ পৰে।
(খ) কোম্পানীটোৱে নিজৰ নিৰাপত্তাৰ পৰা সৰ্বোত্তম মূল্য পোৱাৰ সম্ভাৱনা থাকে কাৰণ প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰত বজাৰ মূল্য ক্ৰেতা আৰু বিক্ৰেতাৰ উপলব্ধতাৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রিত হয় আৰু তাত ক্ৰেতা আৰু বিক্ৰেতাৰ সংখ্যা বিশাল।
(গ) প্ৰতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰত পঞ্জীয়ন কৰিলে কোম্পানীটোৱে বৃহৎ প্ৰচাৰ লাভ কৰে কাৰণ সকলো তথ্য যেনে— মুকলি মূল্য, বন্ধৰ মূল্য আৰু অন্যান্য তথ্য প্রায় প্রতিটো যোগাযোগৰ মাধ্যম যেনে—হণ্টাৰনেট আৰু বাতৰি কাকতৰ জৰিয়তে প্ৰদান কৰা হয়, মূলতঃ ই ৰাজহুৱা হৈ পৰে আৰু অধিক প্ৰসাৰতা প্ৰদান কৰে।
(ঘ) এটা কোম্পানী ষ্টক বা প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰত থাকিবলৈ হ’লে এটা সঠিক সময়মতে প্রতিবেদন বজাই ৰাখিব লাগিব। ইয়াৰ ফলত প্ৰৱঞ্চনা নির্মূল আৰু কোম্পানীটোৰ কাম-কাজত স্বচ্ছতা বজাই ৰখাত সহায় হয়।
২৬। মূলধন বজাৰ কি? মূলধন বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ দীৰ্ঘম্যাদী পুঁজিৰ বজাৰখনক মূলধন বজাৰ বুলি জনা যায়। ইয়াত মধ্যম আৰু দীর্ঘম্যাদী পুঁজি ঋণ আৰু ঋণ লোৱাৰ সকলো সুবিধা আৰু প্ৰতিষ্ঠানিক ব্যৱস্থা সামৰি লোৱা হৈছে। এখন দেশৰ জনসাধাৰণৰ সঞ্চয়কে মূলধন বজাৰত মুখ্য আৰু অন্যতম উপাদান হিচাপে বিবেচিত কৰা হয়।
মূলধন বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) বিনিয়োগকাৰী আৰু ঋণগ্ৰহণকাৰীৰ মাজৰ সংযোগঃ মূলধন বজাৰে বিনিয়োগকাৰীক ধনৰ ঋণ লোৱাসকলৰ সৈতে সংযোগ কৰে। ই সঞ্চয়কাৰীৰ পৰা উদ্যোগী ঋণগ্ৰহণকাৰীলৈ ধন চালিত কৰে।
(খ) মধ্যম আৰু দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগৰ চুক্তিঃ মূলধন বজাৰত মধ্যম আৰু দীৰ্ঘম্যাদী বিত্তীয় আহিলাৰ ব্যৱসায় কৰা হয়। এই বজাৰৰ জৰিয়তে নিগম, উদ্যোগিক সংস্থা, বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানে ঘৰুৱা বজাৰৰ লগতে বিদেশী বজাৰ দুয়োটাৰে পৰা দীৰ্ঘম্যাদী ধন লাভ কৰে।
(গ) মধ্যস্থতাকাৰীৰ উপস্থিতিঃ মূলধন বজাৰ মধ্যস্থতাকাৰীৰ সহায়ত চলি থাকে। দালাল, সদাগৰী বেংকাৰ, সংগ্ৰহ বেংকাৰ আদি মধ্যস্থতাকাৰীয়ে মূলধন বজাৰত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
(ঘ) মূলধন গঠনক প্ৰসাৰিত কৰেঃ মূলধন বজাৰে বিনিয়োগকাৰী আৰু দীৰ্ঘম্যাদী পুঁজিৰ ঋণ লোৱাসকলৰ বাবে বাণিজ্যত লিপ্ত হ’বলৈ এক মঞ্চ প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ ফলত অৰ্থনীতিত পুঁজি গঠন হয় কাৰণ ই ধন সংগ্ৰহ কৰে।
(ঙ) চৰকাৰী নিয়ম, বিধি, নীতিৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রিতঃ মূলধন বজাৰ মুক্তভাৱে চলি থাকে। কিন্তু ই চৰকাৰী নীতি-নিয়মৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রিত হয়। যেনে— ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) হৈছে মূলধন বজাবৰ নিয়ন্ত্রক।
(চ) বজাৰযোগ্য আৰু অ-বজাৰযোগ্য নিৰাপত্তাৰ চুক্তিঃ ইবজাৰযোগ্য আৰু অ-বজাৰযোগ্য নিৰাপত্তা দুয়োটাৰে ব্যৱসায় কৰে। বজাৰযোগ্য নিৰাপত্তা হৈছে হস্তান্তৰ কৰিব পৰা নিৰাপত্তা। যেনে— অংশপত্র, ঋণপত্ৰ আদি। অ-বজাৰযোগ্য নিৰাপত্তা হ’ল সেইবোৰ নিৰাপত্তা যিবোৰ হস্তান্তৰ কৰিব নোৱাৰি। যেনে— ঋণ, অগ্রিম ধন।
(ছ) বিনিয়োগকাৰীৰ বিভিন্নতাঃ ইয়াত ব্যক্তি (অর্থাৎ সাধাৰণ জনতা) আৰু মিউচুৱেল ফাণ্ড, বীমা কোম্পানী, বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান আদিৰ দৰে প্ৰতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰী দুয়োটাকে ধৰি বহু ধৰণৰ বিনিয়োগকাৰী আছে।
(জ) বিপদ বা সংশয়ঃ আহিলাবোৰৰ পৰিপক্কতাৰ সময় দীঘলীয়া হোৱাৰ বাবে বিপদ অতি বেছি থাকে। কিন্তু তাৰ লগতে বিনিয়োগৰ ৰিটাৰ্ণও অতি বেছি।
২৭। শ্বেয়াৰ দালালৰ প্ৰকাৰসমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ শ্বেয়াৰ দালালৰ প্ৰকাৰসমূহৰ তলত ব্যাখ্যা কৰা হ’ল—
(ক) সম্পূর্ণ সেৱাৰ শ্বেয়াৰ দালালঃ সম্পূৰ্ণ সেৱাৰ শ্বেয়াৰ দালাল ইয়াৰ গ্ৰাহকসকলক সম্পূৰ্ণ সেৱাৰ শ্বেয়াৰ প্ৰদান কৰে। তেওঁলোক পৰম্পৰাগত দালাল যিয়ে পৰামৰ্শদাতা সেৱাৰ সৈতে সংযুক্ত ব্যৱসায়িক সুবিধা প্রদান কৰে। এই কাৰণে সম্পূর্ণ সেৱাযুক্ত দালালসকলে লোৱা মাচুল অধিক হয় আৰু তেওঁলোকে লোৱা দালালী গ্ৰাহকে সম্পাদন কৰা মুঠ ব্যৱসায়ৰ পৰিমাণৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি লোৱা হয়। সম্পূর্ণ সেৱাৰ দালাল হৈছে এনে প্রতিষ্ঠিত খেলুৱৈ যাৰ শাখা সমগ্ৰ দেশতে অৱস্থিত। গ্রাহকসকলে সেৱা আৰু পৰামৰ্শৰ বাবে এই শাখাসমূহলৈ যাব পাৰে।
(খ) বাট্টা শ্বেয়াৰ দালালঃ বাট্টা শ্বেয়াৰ দালালে বিত্তীয় সামগ্রী, মিউচুৱেল ফাণ্ড, বেংকিং সামগ্ৰী আৰু অন্যান্য সেৱাৰ সুবিধা প্রদান কৰে। বাট্টা শ্বেয়াৰ দালালে বহুতো সামগ্ৰী আৰু সেৱা আগবঢ়ায় যিবোৰ সম্পূৰ্ণ সেৱাযুক্ত শ্বেয়াৰ দালালৰ দৰেই তদুপৰি, মঞ্চসমূহে সক্রিয় দিনৰ ব্যৱসায়ী আৰু বিনিয়োগকাৰীসকলক সেৱা আগবঢ়ায়; সেয়েহে, তেওঁলোকে সম্পূর্ণ সেৱাযুক্ত মঞ্চতকৈ অধিক গৱেষণা সঁজুলি আৰু ব্যৱসায় বিকল্প প্রদান কৰে।
(গ) অনলাইন শ্বেয়াৰ দালালঃ অনলাইন শ্বেয়াৰ দালালে সক্ৰিয় দিনৰ ব্যৱসায়ীসকলক আটাইতকৈ কম দস্তুৰি (Commission) ৰ সৈতে সেৱা আগবঢ়ায়— সাধাৰণতে প্ৰতিটো শ্বেয়াৰৰ ভিত্তিত মূল্য দিয়া হয়। অনলাইন শ্বেয়াৰ দালালসকলে ক্ষমতাৰ সৈতে প্রত্যক্ষ অভিগম মঞ্চ প্ৰদান কৰে আৰু একাধিক বিনিময়, বজাৰ নিৰ্মাতা আৰু বৈদ্যুতিক যোগাযোগ সংযোগ (ECN) লৈ অভিগম প্রদান কৰে। লগতে, অনলাইন শ্বেয়াৰ দালালসকলে প্ৰৱেশ আৰু গতিৰ সুবিধাসমূহ প্ৰদান কৰে। মঞ্চসমূহে জটিল বিকল্প আৰু শ্বেয়াৰ আদেশ প্রদান কৰাটোও সক্ষম কৰে। গধুৰ-কর্তব্য মঞ্চসমূহৰ প্ৰৱেশৰ বাবে সাধাৰণতে চফটৱেৰ আৰু বিনিময় মাচুলৰ দ্বাৰা গঠিত মাহিলী মাচুল দিয়া হয়; কিন্তু গ্রাহকে মাহেকীয়াকৈ ব্যৱসায় কৰা শ্বেয়াৰৰ প্ৰকৃত সংখ্যাৰ ওপৰত নিৰ্ভব কৰি চফটৱেৰৰ মাচুল দিব পাৰে।
২৮। শ্বেয়াৰ দালালৰ অৰ্হতাৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ এজন শ্বেয়াৰ দালালৰ অৰ্হতা হ’ল—
(ক) শিক্ষাঃ যদি কোনো শ্বেয়াৰ দালালে কোনো প্রতিষ্ঠানিক গ্ৰাহকৰ সৈতে কাম কৰিব বিচাৰে তেন্তে বিত্ত বা ব্যৱসায় প্রশাসনত স্নাতক ডিগ্রী লোৱাৰ প্ৰয়োজন হয়। ইয়াৰ উপৰিও হিচাপ-নিকাচৰ পদ্ধতি, বিত্তীয় পূর্বাভাস আৰু পৰিকল্পনা আনুষংগিক আইন আৰু নিয়মৰ বিষয়ে বুজাটো পছন্দ কৰা হয়।
(খ) অভিজ্ঞতঃ এজন শ্বেয়াৰ দালালে কলেজৰ ইণ্টাৰ্ণ হিচাপেও যিকোনো ভূমিকাত দালালী প্ৰতিষ্ঠানৰ সৈতে কাম আৰম্ভ কৰিব পাৰে আৰু চাকৰিৰ অভিজ্ঞতা লাভ কৰিব পাৰে। কিন্তু শ্বেয়াৰ দালাল হ’বলৈ হলে তেওঁ বিত্তীয় বজাৰৰ হিচাপ মানদণ্ড আৰু নিয়মৰ বিষয়ে শক্তিশালী বোধগম্যতা দেখুৱাব লাগিব।
(গ) পৰীক্ষাঃ এজন শ্বেয়াৰ দালালে বিত্তীয় উদ্যোগ নিয়ন্ত্রণ কর্তৃপক্ষ (FINRA) ৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত সাধাৰণ নিৰাপত্তা প্রতিনিধি পৰীক্ষাত উত্তীৰ্ণ হ’ব লাগিব। এজন ব্যক্তিক এই কর্তৃপক্ষৰ সদস্য প্রতিষ্ঠান বা স্ব-নিয়ন্ত্রণ সংস্থা (SRO) ৰ দ্বাৰা বিত্তীয় সাহায্য প্ৰদান কৰাটো প্রয়োজন।
২৯। শ্বেয়াৰ দালালৰ কাৰ্যবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ শ্বেয়াৰ দালালৰ কাৰ্যবোৰ হ’ল—
(ক) বিক্ৰী কৰা শ্বেয়াৰ দালালে তেওঁৰ গ্ৰাহকৰ পৰা নিৰ্দেশনা লাভ কৰাৰ পিছত প্ৰথম ব্যৱসায়িক দিনটোত তালিকাকৰণ নিৰাপত্তাসমূহ বিক্ৰী কৰিবলৈ নিজৰ সৰ্বোচ্চ প্রচেষ্টা ব্যৱহাৰ কৰিব।
(খ) বিক্ৰী কৰা শ্বেয়াৰ দালালে নিশ্চিত কৰাৰ বাবে দায়বদ্ধ হ’ব যে তেওঁৰ গ্ৰাহকজন নিৰাপত্তাৰ পঞ্জীয়নভুক্ত ধাৰক। তেওঁ নিশ্চিত কৰিব লাগিব যে বিক্ৰী কৰিবলৈ যথেষ্ট উপলব্ধ ধাৰক আছে আৰু এই ধাৰকসমূহৰ বিৰুদ্ধে “কেন্দ্ৰীয় নিৰাপত্তা জমাতত্ত্ব” বা “শ্বেয়াৰ পঞ্জীয়ন”ত কোনো শুল্ক পঞ্জীয়ন কৰা হোৱা নাই। যদিহে দেখা যায় যে ধাৰকসমূহ আদেশ পূৰণ কৰিবলৈ পর্যাপ্ত নহয় বা ধাৰকৰ বিৰুদ্ধে শুল্ক আছে, তেন্তে আদেশটো BATS য়ে নাকচ কৰিব।
(গ) ক্ৰয় কৰা শ্বেয়াৰ দালালে তেওঁৰ গ্ৰাহকৰ পৰা নিৰ্দেশনা লাভ কৰাৰ পিছত প্রথম ব্যবসায়িক দিনটোত তালিকাকৰণ নিৰাপত্তাসমূহ ক্ৰয় কৰিবলৈ নিজৰ সৰ্বোচ্চপ্ৰচেষ্টা চলাব লাগিব।
(ঘ) বিক্ৰী আৰু ক্ৰয় কৰা শ্বেয়াৰ দালাল দুয়োটাই তেওঁলোকৰ গ্ৰহকৰ পৰ্যাপ্ত বিৱৰণ বিনিময়ক যোগান ধৰাৰ বাবে দায়বদ্ধ হ’ব, যাতে বিনিময়ে শ্বেয়াৰ দালালী প্ৰতিষ্ঠানৰ হৈ “গ্রাহক চুক্তিৰ নোট” প্ৰস্তুত কৰিব পাৰে। এই তথ্য বাণিজ্যিক নিষ্পাদনৰ পূৰ্বে যোগান ধৰিব লাগিব। যদি গ্ৰাহকৰ পৰ্যাপ্ত বিৱৰণ বিনিময়ত উপলব্ধ নহয়, তেন্তে আদেশটো BATS ৰ দ্বাৰ বৈধ কৰা নহ’ব।
৩০। শ্বেয়াৰ দালালে আগবঢ়োৱা সেৱাসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ শ্বেয়াৰ দালালসকলে বিভিন্ন ধৰণৰ সেৱা আগবঢ়ায় যেনে—
(ক) নিৰাপত্তা ক্ৰয় আৰু বিক্ৰীঃ শ্বেয়াৰ দালালৰ এটা প্রধান কাম হ’ল গ্রাহকে দিয়া আদেশৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তেওঁলোকৰ হৈ নিৰাপত্তা ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰা।
(খ) পৰামৰ্শদাতা সেৱাঃ শ্বেয়াৰ দালালসকল শ্বেয়াৰ বজাৰৰ কাম-কাজৰ বিষয়ে ভালদৰে জানে আৰু শ্বেয়াৰৰ প্ৰদৰ্শন, বজাৰৰ ধাৰা ইত্যাদিৰ সৈতে জড়িত বিশেষজ্ঞতা লাভ কৰে। তদুপৰি তেওঁলোকৰ হাতত মূল্যৱান তথ্যকোষ আৰু গৱেষণাৰ তথ্যৰ সুবিধা আছে। ইয়াৰ ফলত তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ গ্ৰাহকসকলক অসাধাৰণ বিনিয়োগৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱাত সহায় কৰে।
(গ) সীমিত বেংকিং সেৱাঃ শ্বেয়াৰ দালালসকলেও সীমিত বেংকিং সেৱা যেনে— সুতযুক্ত হিচাপ, বৈদ্যুতিক টকা জমা আৰু উলিওৱা ইত্যাদিও প্রদান কৰে।
(ঘ) অন্যান্য বিনিয়োগঃ নিৰাপত্তা পত্ৰৰ উপৰিও শ্বেয়াৰ দালালে বিভিন্ন বিনিয়োগ সামগ্রী যেনে— মিউচুৱেল ফাণ্ড, বিনিময় ব্যৱসায় পুঁজি, ঋণপত্র, ভৱিষ্যত চুক্তি, বিকল্প আদিও আগবঢ়ায়।
৩১। এজন ব্যক্তি কেনেকৈ শ্বেয়াৰ দালাল হ’ব পাৰে?
উত্তৰঃ পঞ্জীয়নৰ বাবে আবেদন কৰিবলৈ হ’লে এজন ব্যক্তিয়ে ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) নিৰ্ধাৰণ কৰা যোগ্যতাৰ মাপকাঠী পূৰণ কৰিব লাগিব।
(ক) পঞ্জীয়নঃ ভাৰতৰ নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) বিভিন্ন বজাৰ খণ্ডৰ বাবে এক উমৈহতীয়া পঞ্জীয়ন প্ৰমাণপত্ৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছে। ষ্টক বা প্ৰতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰ আৰু পৰিশোধ নিগমৰ পৰা অনুমোদন ল’ব লাগিব। পঞ্জীয়ন কৰিবলৈ হ’লে নির্দিষ্ট ধৰণে নিজ নিজ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰৰ জৰিয়তে, নিয়ন্ত্ৰকৰ জৰিয়তে আবেদন কৰিব লাগিব। সত্তাটোক একক পঞ্জীয়ন নম্বৰ থকা প্ৰমাণ পত্ৰ প্ৰদান কৰা হ’ব। আবেদনকাৰীয়ে (SEBI) য়ে নিৰ্ধাৰণ কৰা “ফিট এণ্ড প্ৰপাৰ” মাপকাঠী পূৰণ কৰিব লাগিব।
(খ) মাচুলঃ ভাৰতৰ নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ডে (SEBI) আবেদনত অনুমোদন জনোৱাৰ পিছত দালালে যিটো বিনিময়ত ব্যৱসায় কৰিবলৈ মন কৰিছে সেই বিনিময়টোক সদস্যপদৰ মাচুল দিব লাগিব। উপ দালালসকলেও একেধৰণৰ ধন দিব লাগিব।
(গ) ভিত্তি ন্যূনতম মূলধন জমাঃ সদস্যপদ লাভ কৰাৰ পিছত নিৰ্ধাৰিত ভিত্তি অনুসৰি ভিত্তিন্যূনতম মূলধন জমা ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰৰ সৈতে নিৰাপত্তা হিচাপে দিব লাগিব। এলগৰিদম অবিহনে মালিকানাধীন ব্যৱসায় কৰা শ্বেয়াৰ দালালৰ বাবে জমা ধন ১০ লাখ টকা। এলগৰিদম অবিহনে ব্যৱসায় কৰা শ্বেয়াৰ দালালৰ বাবে, গ্ৰাহকৰ হৈ ই ১৫ লাখ। দুয়োটা কাম কৰাসকলৰ বাবে জমা ধন ২৫ লাখ টকা। শেষত এলগৰিদমিক ব্যৱসায় কৰা শ্বেয়াৰ দালালৰ বাবে জমা ধন ৫০ লাখ টকা। সেই দালালসকলৰ দেশজোৰা উপস্থিতি নথকাৰ বাবে জমা ধনৰ প্রয়োজনীয়তা হ’ব ৪০%।
(ঘ) পৰীক্ষা আৰু প্ৰশিক্ষণঃ আবেদন দাখিল কৰাৰ লগে লগে ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰ সৃষ্টি কৰা ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা বজাৰ প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা প্ৰমাণপত্ৰ লাভ কৰিব লাগিব।
(ঙ) অতিৰিক্ত প্রমাণপত্ৰৰ অনুসৰণ কৰাঃ ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) ৰ পৰা CoR লাভ কৰাৰ লগে লগে শ্বেয়াৰৰ ব্যৱসায় আৰম্ভ কৰিব পাৰো যদিও ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা বজাৰ প্ৰতিষ্ঠান (NISM) ৰ জৰিয়তে অতিৰিক্ত প্রমাণপত্ৰ সম্পূৰ্ণ কৰিব লাগিব। এই কাৰ্যসূচীয়ে বিনিয়োগকাৰী, উপ-দালাল, শ্বেয়াৰ দালাল আৰু অন্যান্য বিত্তীয় পেছাদাৰীসকলক শ্বেয়াৰ বজাৰৰ বিষয়ে জ্ঞান দিয়ে। আমি এই পৰীক্ষাটো অনলাইনত দিবলৈ পঞ্জীয়ন কৰিব পাৰো আৰু প্ৰস্তুতিত সহায়ক হোৱাকৈ ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা বজাৰ প্ৰতিষ্ঠানৰ ৱেবছাইটত অনুশীলন পৰীক্ষাসমূহ পৰ্যালোচনা কৰিব পাৰে।
৩২। উপ-দালালৰ কাৰ্যবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ উপ-দালালৰ কিছুমান মূল কার্য তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) শ্বেয়াৰ দালালক সহায় কৰাঃ উপ-দালালৰ প্ৰধান ভূমিকা হ’ল শ্বেয়াৰ দালালক সৰ্বাধিক চুক্তি কৰাত সহায় আগবঢ়োৱা। তেওঁ তেওঁক বৃহৎ সংখ্যক গ্ৰাহক লাভ কৰাত সহায় কৰে যিয়ে তেওঁলোকে আগবঢ়োৱা শ্বেয়াৰ আৰু নিৰাপত্তা পত্ৰত বিনিয়োগ কৰিবলৈ ইচ্ছুক।
(খ) বেয়া নথিপত্র বিতৰণ কৰাত বাধা দিয়েঃ ভুল বা বেয়া নথি-পত্ৰ বিতৰণ কৰাত উপ-দালাল জড়িত হ’ব নালাগে।
(গ) গ্ৰাহকৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ শ্বেয়াৰ দালালৰ সৈতে সহযোগিতা কৰাঃ এজন উপ-দালালে তেওঁৰ দালালৰ সৈতে সহযোগিতা কৰে আৰু লেনদেনৰ ৰেকৰ্ড ৰাখে। তেওঁলোকে লভ্যাংশ, বোনাছ অধিকাৰ, শ্বেয়াৰ আৰু নিৰাপত্তাপত্ৰৰ সৈতে জড়িত অন্যান্য বিষয়সমূহ সম্পর্কে গ্ৰাহকৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ কাম কৰে। লগতে, বেয়া বিতৰণ বুলি চিহ্নিত কৰা নথিপত্ৰসমূহ সলনি কৰিবলৈ তেওঁলোকে অন্য চুক্তিবদ্ধ পক্ষৰ সৈতে সহযোগিতা কৰিব লাগে।
(ঘ) প্রধান দালালৰ প্রতিনিধি হিচাপে কাম কৰাঃ গ্ৰাহকৰ ক্রয় বা বিক্ৰীৰ নোট জাৰি কৰিবলৈ এজন উপ-দালালে প্রধান দালালৰ হৈ কাম কৰিব লাগিব। ইয়াৰ ফলত দালালে তেওঁলোকৰ গ্ৰাহকৰ হৈ প্ৰৱেশ কৰা সকলো লেনদেনৰ বিৱৰণ লাভ কৰাত সহায় কৰে।
৩৩। শ্বেয়াৰ বজাৰত দালাল আৰু উপ-দালালৰ মাজত কি পার্থক্য আছে?
উত্তৰঃ শ্বেয়াৰ বজাৰত দালাল আৰু উপ-দালালৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ হ’ল—
(ক) কাৰ্যঃ শ্বেয়াৰ দালালে স্বতন্ত্রভাৱে কাম কৰে, আনহাতে উপ-দালালে মূল শ্বেয়াৰ দালাল আৰু ইয়াৰ গ্ৰাহকৰ মাজত মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে কাম কৰে। এজন উপ-দালালক মূলতঃ মূল শ্বেয়াৰ দালালৰ ব্যৱসায়িক সংযোগ সম্প্ৰসাৰণৰ দায়িত্ব অর্পণ কৰা হয়। শ্বেয়াৰ দালালসকলে সাধাৰণতে ৰাষ্ট্ৰীয় ষ্টক বা প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰৰ (NSEs) প্ৰচাৰিত ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা জমাতত্ত্ব লিমিটেড (NSDL) বা ব’ম্বে প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰৰ (BSEs) প্ৰচাৰিত কেন্দ্ৰীয় জমাতত্ত্ব নিৰাপত্তা লিমিটেড (CDSL)ৰ জমাতত্ত্ব প্রতিনিধি (DPs) হিচাপেও কাম কৰে। ইয়াত মনত ৰাখিব লাগিব যে দুয়োটা জমাতত্ত্বই যাতে ইলেক্ট্রনিক ফর্মেটত শ্বেয়াৰ আৰু নিৰাপত্তা ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰে। আনহাতে উপ-দালালে জমাতত্ত্ব প্রতিনিধি হ’ব নোৱাৰে।
(খ) পঞ্জীয়নঃ এজন শ্বেয়াৰ দালাল (SEBI) ত পঞ্জীয়ন কৰিব লাগিব। প্রথম অৱস্থাত উপ-দালালসকলকো SEBI ত পঞ্জীয়ন কৰা হ’ব লাগিছিল যদিও বজাৰ নিয়ন্ত্রকটোৱে ২০১৮ চনৰ আগষ্ট মাহৰ পৰা পঞ্জীয়নৰ বাবে এটা শ্ৰেণী হিচাপে উপ-দালাল বন্ধ কৰি দিছে। ২০১৮ চনব ৩ আগষ্ট তাৰিখে প্ৰকাশ কৰা চক্ৰান্তমূলক বিজ্ঞপ্তিত বৰ্তমানৰ সকলো উপ-দালালে ‘বাধ্যতামূলকভাৱে অনুমোদিত ব্যক্তি’ শ্ৰেণীলৈ প্ৰব্ৰজন কৰিবলগীয়া হৈছিল।
(গ) ৰাজহ ভাগ-বতৰাঃ উপ-দালালসকলৰ দায়িত্বৰ বিস্তৃত পৰিসৰ থাকে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে গ্ৰাহকৰ জৰিয়তে উৎপন্ন হোৱা ৰাজহৰ অধিক অংশৰ অধিকাৰী হয়। যদিও মূল শ্বেয়াৰ দালালে ৰাজহৰ সৰু অংশ পায়, তথাপিও কেইবাজনো উপ-দালালৰ দ্বাৰা সৃষ্টি হোৱা সামগ্রিকভাৱে বৃহৎ ৰাজহৰ সুবিধা আছে।
(ঘ) দালালীঃ শ্বেয়াৰ দালালে গ্ৰাহকৰ পৰা প্ৰত্যক্ষ দালালী মাচুল লয়, আনহাতে উপ-দালালে গ্রাহকৰ পৰা পোনপটীয়াকৈ দালালী মাচুল ল’ব নোৱাৰে। উপ-দালালসকলে ৰাজহৰ নির্দিষ্ট অংশ শ্বেয়াৰ দালালৰ পৰা লাভ কৰে।
(ঙ) গুৰুত্বঃ শ্বেয়াৰ দালালসকলে তাৰল্যতাৰ পৰ্যাপ্ত উপলব্ধতা নিশ্চিত কৰি শ্বেয়াৰ বজাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। মূলধন বজাৰৰ পৰিৱেশ তন্ত্ৰত তেওঁলোকৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ স্থান আছে। আনহাতে, সমগ্ৰ অঞ্চলত তেওঁলোকৰ ব্যৱসায় সম্প্ৰসাৰণৰ বাবে শ্বেয়াৰ দালালসকলৰ বাবে উপ-দালালসকল অতি প্রয়োজনীয়। শ্বেয়াৰ দালালে শ্বেয়াব দালালী প্ৰতিষ্ঠানৰ অত্যাধুনিক ব্যৱসায়িক সঁজুলি আৰু অন্যান্য সেৱাসমূহৰ সুবিধা প্ৰদান কৰি নতুন লোকসকলক প্রতিনিধি হিচাপে বিত্তীয় বজাৰত প্ৰৱেশ কৰাৰ সুযোগ প্রদান কৰে। উপ-দালালসকলে সাধাৰণতে শ্বেয়াৰ দালালৰ ওচৰত জমা মাচুল দিব লাগে।
৩৪। ব্যৱসায়িক পদ্ধতিৰ পদক্ষেপসমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ব্যৱসায়ৰ পদ্ধতিসমূহৰ লগত জড়িত পদক্ষেপসমূহ তলত দিয়া হৈছে—
(ক) দালাল বাছনি কৰাঃ প্রতিভূতি ষ্টক বা বজাৰত কেৱল অনুমোদিত দালালৰ জৰিয়তেহে ব্যৱসায় কৰা হয়। এই দালালসকল ব্যক্তি, কোম্পানী, আনকি অংশীদাৰিত্বও হ’ব পাৰে। ব্যৱসায়িক প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ কৰিবলৈ এজন পঞ্জীয়নভুক্ত দালাল বাছনি কৰিব লাগে।
(খ) ডেমেট হিচাপ খোলাঃ ডেমেট হৈছে অভৌতিকীকৰণৰ সংক্ষিপ্ত ৰূপ। ডিপ’জিটৰ সহায়ত ডেমেট হিচাপ খোলা হয়, য’ত দালাল আৰু বেংক অন্তৰ্ভুক্ত। এই হিচাপৰ জৰিয়তেহে ব্যৱসায়িক কার্যকলাপ সংঘটিত হয়। এইটো এটা বৈদ্যুতিক ব্যৱস্থা। ডিপ’জিটৰীয়ে বিনিয়োগকাৰী বা হিচাপ ধাৰকক তেওঁলোকৰ লেনদেন আৰু তেওঁলোকৰ বিনিয়োগৰ অৱস্থাৰ বিষয়ে অৱগত কৰি ৰখাত সহায় কৰে।
(গ) আদেশ দিয়াঃ এবাৰ ডেমেট হিচাপ খুলিলে বিনিয়োগকাৰীয়ে বিভিন্ন ধৰণে আদেশ দিব পাৰে, যেনে— দালালৰ জৰিয়তে বা নিজৰ জৰিয়তে। এই আদেশত শ্বেয়াৰ বজাৰত শ্বেয়াৰ ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰা হয়।
(ঘ) আদেশ নিষ্পাদনঃ এবাৰ আদেশ দিলে দালালে ইয়াক কাৰ্যকৰী কৰে। এবাৰ সম্পাদন হোৱাৰ পিছত এটা চুক্তিৰ নোট জাৰি কৰা হয়, যিয়ে বিনিয়োগকাৰীক লেনদেনৰ সকলো বিৱৰণ বা আদেশ, যেনে— তাৰিখ, সময় আৰু পৰিমাণৰ বিষয়ে অৱগত কৰে।
(ঙ) নিষ্পত্তিঃ এইটোৱেই হৈছে ব্যৱসায়িক পদ্ধতিৰ চূড়ান্ত পদক্ষেপ। ইয়াৰ লগত ক্রেতা আৰু বিক্ৰেতাৰ মাজত নিৰাপত্তাৰ প্ৰকৃত হস্তান্তৰ জড়িত হৈ থাকে। এই কামো দালালে কৰিব লাগিব।
৩৫। শ্বেয়াৰ বজাৰত ব্যৱসায়ৰ প্ৰকাৰবোৰ কি কি? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ মূলতঃ শ্বেয়াৰ ব্যৱসায় পাঁচ প্ৰকাৰৰ।
এইবোৰ হ’ল—
(ক) দিনৰ ব্যৱসায়ঃ এই ধৰণৰ ব্যৱসায়ত এটা দিনতে শ্বেয়াৰ ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰা হয়। শ্বেয়াৰ বজাৰৰ ক্ষেত্ৰত একক দিনৰ অৰ্থ হ’ল সপ্তাহৰ এটা দিনত পুৱা ৯.১৫ বজাৰ পৰা বিয়লি ৩.৩০ বজালৈ (বজাৰৰ বন্ধৰ দিন বাদ দিলে)। দিনৰ ব্যৱসায়ৰ ক্ষেত্ৰত ব্যক্তিসকলে কেইমিনিটমান বা কেইঘণ্টামানৰ বাবে শ্বেয়াৰ ৰাখে। এনে ব্যৱসায়ৰ সৈতে জড়িত ব্যৱসায়ীয়ে দিনটোত বজাৰ বন্ধ হোৱাৰ আগতে নিজৰ লেনদেন বন্ধ কৰিব লাগিব। শ্বেয়াৰৰ NAV ৰ ক্ষুদ্ৰ উঠা-নমাৰ মূলধন হিচাপে লোৱাৰ বাবে ই জনপ্রিয়।
(খ) কলাবজাৰীঃ ইয়াক ক্ষুদ্র ব্যৱসায় কলাবজাৰী বুলিও কোৱা হয়। কলাবজাৰী আৰু ব্যৱসায় দুয়োটা হৈছে দিনৰ ব্যৱসায়ৰ উপসংহতি। কলাবজাৰীত দিনত সৰু লাভ অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। অৱশ্যে, প্ৰতিটো লেনদেনে লাভ নকৰে আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত এজন ব্যৱসায়ীৰ মুঠ লোকচান লাভতকৈ অধিক হ’ব পাৰে।
(গ) পৰিৱৰ্তনমূলক ব্যৱসায়ঃ এই শৈলীৰ ষ্টক বা প্রতিভৃতি বজাৰ ব্যৱসায়িক হ্রস্বম্যাদী শ্বেয়াৰ প্ৰৱণতা আৰু আৰ্হিৰ মূলধন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। শ্বেয়াৰ ক্ৰয় কৰাৰ কেইদিনমানৰ ভিতৰতে শ্বেয়াৰৰ পৰা লাভ কৰিবলৈ পৰিৱৰ্তনমূলক ব্যৱসায় কৰা হয়; আদৰ্শগতভাৱে এদিনৰ পৰা সাত দিন। ব্যৱসায়ীসকলে তেওঁলোকৰ বিনিয়োগৰ লক্ষ্য সঠিকভাৱে নিষ্পাদনৰ বাবে অনুসৰণ কৰা গতিবিধিৰ জোখ-মাখ কৰিবলৈ শ্বেয়াৰসমূহ কাৰিকৰীভাৱে বিশ্লেষণ কৰে।
(ঘ) অৱস্থানগত ব্যৱসায়ঃ অৱস্থানগত ব্যৱসায় হ্রস্বম্যাদী মূল্যৰ গতিবিধিৰ পৰিৱৰ্তে শ্বেয়াৰৰ দীৰ্ঘম্যাদী সম্ভাৱনাৰ মূলধন হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰাৰ লক্ষ্যৰে মাহৰ পিছত মাহ ধৰি নিৰাপত্তাপত্ৰ ৰাখে। এই ব্যৱসায় শৈলী এনে ব্যক্তিৰ বাবে আদৰ্শ যিসকল বজাৰৰ পেছাদাৰী বা বজাৰৰ নিয়মীয়া অংশগ্রহণকাৰী নহয়।
(ঙ) অনলাইনব্যৱসায়ঃ সহজ ভাষাত ক’বলৈ গ’লেব্যৱসায়িক প্ৰক্ৰিয়াসমূহ হৈছে কাৰ্যকৰী কৰাৰ মাধ্যম। ইয়াত অৱস্থানগত পৰিৱৰ্তনমূলক আৰু বিনিয়োগ ব্যৱসায়িকৰ দৰে কেইবাটাও ব্যৱসায়িক পদ্ধতি অন্তর্ভুক্ত কৰা হৈছে।
(চ) হ্রস্বম্যাদী ব্যৱসায়ঃ এই ধৰণৰ ব্যৱসায় এদিনৰ পৰা কেইসপ্তাহমানলৈকে বৈধ আৰু ইয়াৰ ফলত উল্লেখযোগ্য ফলাফল পোৱা যায়।
৩৬। অনলাইন ব্যৱসায়ৰ সুবিধাসমূহ কি কি? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ অনলাইন ব্যৱসায়ৰ সুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) সস্তা আৰু দ্ৰুতঃ যেতিয়া কোনো দালালে ব্যৱসায়সমূহ কাৰ্যকৰী কৰে, তেতিয়া ইয়াৰ বাবে আমাৰ অধিক ধন খৰচ হয়। আনহাতে, যেতিয়া আমি অনলাইনত ব্যৱসায় কৰো, তেতিয়া দালালী মাচুল আৰোপ কৰা হয় যদিও ই সদায় কম হয়।
(খ) ই বিনিয়োগকাৰীক অধিক নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰদান কৰেঃ অনলাইন ব্যৱসায়ৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ সুবিধা হ’ল ই বিনিয়োগৰ ওপৰত অধিক নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰদান কৰে। ব্যৱসায়ৰ সময়ত অনলাইন ব্যৱসায়ৰ জৰিয়তে ব্যৱসায় কৰিব পাৰে আৰু দালালৰ কোনো হস্তক্ষেপ নোহোৱাকৈও নিজৰ সিদ্ধান্ত ল’ব পাৰে।
(গ) বিনিয়োগসমূহ বাস্তৱ সময়ত নিৰীক্ষণ কৰিব পাৰেঃ অনলাইন ব্যৱসায়ৰ মঞ্চত বিনিয়োগৰ প্ৰদৰ্শন নিৰীক্ষণ কৰিবলৈ আৰু গৱেষণা কৰিবলৈ বহুতো উন্নত সঁজুলি আৰু আন্তঃপৃষ্ঠ আছে।
(ঘ) খৰচ-বহনক্ষমঃ অনলাইন ব্যৱসায় যথেষ্ট কম খৰচী, দালালী আৰু অন্যান্য শুল্কত কম ধন দিয়ে, যিটো পৰম্পৰাগত বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰত নহয়। আমি ষ্টকৰ দৰে এজন দালালো এটাও বাছি ল’ব পাৰো, যিয়ে শূন্য দালালী পৰিকল্পনা প্ৰদান কৰে, যিয়ে আমাৰ দালালী খৰচ আজীৱন শূন্যলৈ হ্ৰাস কৰিব।
(ঙ) নমনীয়তাঃ ব্যৱসায়ীসকলে নিজৰ মোবাইল ফোন, লেপটপ আৰু অন্যান্য ডিভাইচৰ পৰা নিজৰ একাউণ্টত প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে। ইয়াৰ ফলত তেওঁলোকে যিকোনো সময়তে যিকোনো স্থানৰ পৰা নিজৰ বিনিয়োগৰ তথ্য লাভ কৰিব পাৰে।
৩৭। অনলাইন ব্যৱসায়ৰ অসুবিধাসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ অনলাইন ব্যৱসায়ৰ অসুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) কাৰিকৰী জ্ঞানঃ যিহেতু ব্যৱসায়ৰ টার্মিনেলটো কম্পিউটাৰ ব্যৱস্থাত চলি থাকে, গতিকে কম্পিউটাৰ ইণ্টাৰনেটৰ জ্ঞান নথকাসকলে ইয়াক শিকিবলৈ বহু সময় খৰচ কৰিবলগীয়া হয়।
(খ) পদ্ধতিত ব্যাঘাতঃ কেতিয়াবা ৱেবছাইটটো লেহেমীয়াকৈ চলিব পাৰে, ইণ্টাৰনেট গতিশীল নহ’বও পাৰে, কম্পিউটাৰে কোনো সঁহাৰি নিদিব পাৰে। ইণ্টাৰনেট সংযোগৰ গতি কম হোৱাৰ বাবে ব্যৱস্থাটো বিকল হৈ পৰে, ইয়াৰ ফলত ব্যৱসায়ত বৃহৎ লোকচান হয়।
(গ) সিদ্ধান্তৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ নথকাঃ লোভ, ভয় আৰু ৰোগীয়েই হৈছে ষ্টক বা প্রতিভৃতি বজাৰত সফলতাৰ মূল কাৰক। বজাৰৰ গধুৰ উঠা-নমাৰ সময়ত নিজৰ আৱেগ নিয়ন্ত্ৰণ কৰাটো অতি কঠিন।
(ঘ) সীমিত জ্ঞানঃ এজন দালালক নির্মূল কৰাটো সমস্যাজনক হ’ব পাৰে। বিনিয়োগৰ সঠিক পৰামৰ্শ অবিহনে ডাঙৰ লোকচানৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।
৩৮। অনলাইন ব্যৱসায়ৰ লগত কি কি পদক্ষেপ জড়িত হৈ থাকে? ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ অনলাইনব্যৱসায়ে গ্ৰাহকক যিকোনো ঠাইৰ পৰা ব্যৱসায় কৰিবলৈ সক্ষম কৰে।
অনলাইন ব্যৱসায়ৰ লগত জড়িত বিভিন্ন পদক্ষেপসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) পঞ্জীয়নঃ আৰম্ভণিতে এজন ক্রেতাই আকাংক্ষিত সামগ্রী ক্ৰয় কৰিবলৈ এটা উপযুক্ত আৰু নিৰ্ভৰযোগ্য শ্বপিং ৱেবছাইট বিচাৰিব লাগিব। ক্রেতাই ৱেবছাইটটো বিচাৰি পোৱাৰ পিছত ৱেবছাইটটোৰ সৈতে শ্বপিং একাউণ্ট খুলি নিজৰ নাম পঞ্জীয়ন কৰিব লাগিব। তেনে কৰাৰ বাবে ক্রেতাই তেওঁৰ নাম, ঠিকনা, একক ব্যৱহাৰকাৰী নাম আৰু গোপন পাছৱৰ্ডৰ দৰে সবিশেষ তথ্য দিব লাগিব।
(খ) আদেশ দিয়াঃ একাউন্ট খোলাৰ পিছত ক্রেতাই তালিকাকৰণ সামগ্ৰীসমূহৰ মাজেৰে ব্রাউজিং আৰম্ভ কৰিব পাৰে, আন গহকৰ পৰ্যালোচনাৰ মাজেৰে যাব পাৰে। ক্রেতাই নিজৰ পছন্দ অনুসৰি বিভিন্ন সামগ্ৰী নিৰ্বাচন পাৰে।
(গ) পৰিশোধ ব্যৱস্থাঃ এই পদক্ষেপত ক্রেতাই পছন্দৰ পৰিশোধ পদ্ধতি বাছি লয়। তলত বিভিন্ন পৰিশোধ পদ্ধতিসমূহ উল্লেখ কৰা হৈছে যিবোৰ সাধাৰণতে এজন ব্যৱসায়ী ৱেবছাইট ব্যৱহাৰকাৰীৰ বাবে উপলব্ধ।
(i) বিতৰণৰ সময়ত নগদ ধন (CoD): ইয়াত কোনো সামগ্রী বিতৰণৰ সময়ত নগদ ধনেৰে ধন পৰিশোধ কৰা হয়।
(ii) চেকঃ ব্যৱহাৰকাৰীয়ে চেকৰ জৰিয়তে ধন পৰিশোধ কৰে আৰু যেতিয়া চেক বাস্তৱায়িত হয়, তেতিয়া নির্বাচিত সামগ্রী বিক্রেতাই বিতৰণ কৰে।
(iii) নেট বেঙ্কিংঃ ব্যৱহাৰকাৰীয়ে ইণ্টাৰনেটৰ জৰিয়তে অনলাইন বিক্ৰেতাৰ বেংক হিচাপত ধন পৰিশোধ কৰে।
(iv) ক্রেডিট বা ডেবিট কার্ডঃ ব্যৱহাৰকাৰীয়ে অনলাইন ধন পৰিশোধ কৰিবলৈ ক্রেডিট বা ডেবিট কার্ড (প্লাষ্টিক ধন বুলিও কোৱা হয়) ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে। এনেদৰে কৰা পৰিশোধ ব্যৱহাৰকাৰীৰ বেংক হিচাপৰ সৈতে সংযুক্ত হৈ থাকে।
(v) ডিজিটেল নগদ বা ই-নগদ ধনঃ এই ধৰণৰ মুদ্ৰাৰ কোনো ভৌতিক অস্তিত্ব নাথাকে। তুলনামূলকভাৱে কম পৰিমাণে নগদ ধন ক্ৰয় কৰি কম্পিউটাৰ ব্যৱস্থাত সংৰক্ষণ কৰাৰ ব্যৱস্থা থাকে। গ্রাহকে ইণ্টাৰনেটৰ জৰিয়তে বৈদ্যুতিক বস্তু ক্ৰয় কৰাৰ সময়ত নগদ ধন খৰচ কৰিব পাৰে।
(ঘ) ভিজিটেল নগদ ধনঃ ডিজিটেল নগদ ধন হৈছে এক প্ৰকাৰৰ বৈদ্যুতিক মুদ্ৰা যিটো কেৱল চাইবাৰস্পেচতহে পোৱা যায়। ইয়াৰ কোনো ভৌতিক বাস্তৱ ধর্ম নাই তথাপিও বৈদ্যুতিক বিন্যাসত বাস্তৱ মুদ্রা হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। ক্রেতাই তেওঁৰ পক্ষত জাৰি কৰিব বিচৰা ডিজিটেল নগদ ধনৰ সমান ধন তেওঁ চেক, ড্রাফট আদিৰ জৰিয়তে ডিজিটেল নগদ ধনৰ ব্যৱসায় কৰি বেংকত জমা কৰে। বেংকে ক্ৰেতালৈ এটা বিশেষ চফটৱেৰ প্ৰেৰণ কৰে। সেয়েহে অনলাইন ক্ৰয় কৰাৰ সময়ত ক্রেতাই বেংক হিচাপৰ পৰা ডিজিটেল নগদ ধন উলিয়াই ধন পৰিশোধ কৰিব পাৰে।
৩৯। ষ্টক বা প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰৰ ব্যৱসায় আৰু নিষ্পত্তি পদ্ধতিসমূ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ষ্টক বা প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰৰ ব্যৱসায় আৰু নিষ্পত্তি পদ্ধতিসমূহ তলত ব্যাখ্যা কৰা হ’ল—
(ক) দালাল বা উপ-দালাল বাছনি কৰাঃ যেতিয়া কোনো ব্যক্তিয়ে ষ্টক বজাৰত ব্যৱসায় কৰিব বিচাৰে তেতিয়া তেওঁ নিজৰ ব্যক্তিগত ক্ষমতাত ব্যৱসায় কৰিব নোৱাৰে। লেনদেন কেৱল দালাল বা উপ-দালালৰ জৰিয়তেহে হ’ব পাৰে। গতিকে এজনৰ প্ৰয়োজন অনুসৰি আন এজন দালাল নিযুক্তি দিব লাগিব। এতিয়া এনে দালাল ব্যক্তি বা অংশীদাৰিত্ব বা কোম্পানী বা বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান (বেংকৰ দৰে) হ’ব পাৰে। এয়া SEBI ৰ অধীনত পঞ্জীয়ন হ’ব লাগিব। এনে এজন দালাল নিযুক্তি হ’লে আমি ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰত শ্বেয়াৰ কিনি বিক্ৰী কৰিব পাৰো।
(খ) ডেমেট হিচাপ (Account) খোলাঃ এজন বিনিয়োগকাৰীয়ে এনে বৈদ্যুতিক নিৰাপত্তা ৰখা আৰু ব্যৱসায় কৰিবলৈ ডেমেট হিচাপ খুলিব লাগিব। গতিকে দালালে ডিপজিটৰী অংশগ্রহণকাৰীৰ সৈতে এটা ডেমেট হিচাপ খুলিব। বর্তমান ভাৰতত দুটা ডিপজিটৰী অংশগ্রহণকাৰী আছে, যথা চেণ্ট্ৰেল ডিপজিটৰী চার্ভিচেছ লিমিটেড (CDSL) আৰু নেচনেল ডিপজিট্ৰৰী চাৰ্ভিচেছ লিমিটেড (NDSL)।
(গ) আদেশ নিষ্পাদনঃ বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা আদেশটো দালালে লাভ কৰাৰ পিছত তেওঁ সেইটো সম্পাদন কৰে। ইয়াৰ ২৪ ঘণ্টাৰ ভিতৰত দালালে চুক্তিৰ টোকা জাৰি কৰিব লাগিব। এই নথিখনত লেনদেনৰ বিষয়ে সকলো তথ্য থাকে, যেনে লেনদেন কৰা শ্বেয়াৰৰ সংখ্যা, মূল্য, লেনদেনৰ তাৰিখ আৰু সময়, দালালৰ পৰিমাণ আদি। আইনী বিবাদৰ ক্ষেত্ৰত ই লেনদেনৰ প্ৰমাণ। ইয়াত প্ৰতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰৰ দ্বাৰা আৱণ্টন কৰা অনন্য আদেশ টোকা আছে।
(ঘ) নিষ্পত্তিঃ ইয়াত প্ৰকৃত নিৰাপত্তাসমূহ ক্রেতাৰ পৰা বিক্ৰেতালৈ হস্তান্তৰ কৰা হয় আৰু পুঁজিও হস্তান্তৰ কৰা হ’ব। নিষ্পত্তি দুবিধ—
(i) তৎক্ষণাৎ নিষ্পত্তিঃ ইয়াত আমি তৎক্ষণাৎ পুঁজি বিনিময় কৰো আৰু নিষ্পত্তিটোৱে T + 2 আৰ্হি অনুসৰণ কৰে। গতিকে সোমবাৰে হোৱা লেনদেন এটা বুধবাৰৰ ভিতৰত নিষ্পত্তি কৰা হ’ব (দ্বিতীয় কৰ্মদিনৰ ভিতৰত)।
(ii) অগ্ৰৱৰ্তী নিষ্পত্তিঃ ইয়াৰ সৰল অৰ্থ হ’ল দুয়োপক্ষই সিদ্ধান্ত লৈছে যে নিষ্পত্তি ভৱিষ্যতৰ কোনো তাৰিখত হ’ব। ই T + % অথবা T + 9 ইত্যাদি হ’ব পাৰে।
৪০। সূচী বা সূচকাংকবোৰ কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ?
উত্তৰঃ বিশ্বব্যাপী বজাৰত সূচকাংকসমূহ বিত্তীয় পেছাদাৰী, প্রতিষ্ঠান আৰু ব্যক্তিসকলে তলত উল্লেখ কৰা উদ্দেশ্যসমূহৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰে—
(ক) ষ্টক বা প্ৰতিভূতি বজাৰ সূচকাংকসমূহ হৈছে বিত্তীয় বজাৰত আটাইতকৈ উল্লেখযোগ্য আৰু বহুলভাৱে অধ্যয়ন কৰা পৰিমাপ।
(খ) বিনিয়োগকাৰী আৰু ব্যৱসায়ীসকলে বজাৰ বিশ্লেষণ আৰু নিজৰ বিনিয়োগ দপ্তৰ পৰিচালনা কৰিবলৈ ষ্টক বজাৰ সূচকাংক ব্যৱহাৰ কৰে।
(গ) বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহে গ্ৰাহকৰ বিনিয়োগ দপ্তৰ পৰিচালনা কৰিবলৈ আৰু সূচকাংকৰ ভিত্তিত কর্মক্ষমতাৰ তুলনা কৰিবলৈ ষ্টক বজাৰ সূচকাংক ব্যৱহাৰ কৰে।
(ঘ) ষ্টক বা প্রতিভূতি সূচকাংকই এটা নির্দিষ্ট সময়ত বজাৰৰ আৱেগক সূচায়। বিনিয়োগকাৰীয়ে সূচকাংকসমূহ চাই আৰু লাভজনক ক্রয়-বিক্ৰয়ৰ বজাৰৰ আৰ্হি বুজিব পাৰে।
(ঙ) ষ্টক বা প্রতিভূতি সূচকাংকই লাভজনক ষ্টক চিনাক্ত কৰাত সহায় কৰে আৰু এই ষ্টকসমূহে সমনীয়াৰ তুলনাত কেনেদৰে কাম কৰিছে তাক সূচায়।
(চ) ষ্টকৰ লগতে ষ্টক বজাৰৰ সূচকাংকই বিভিন্ন খণ্ডত প্ৰচলিত ধাৰাটো দেখুৱাইছে।
(ছ) বিনিয়োগকাৰীয়ে কেৱল সূচকাংকৰ কাম-কাজৰ অনুকৰণ কৰা সূচকাংক পুঁজি বাছি লৈ ষ্টক সূচকাংক বিশ্লেষণ কৰি নিষ্ক্রিয় বিনিয়োগ কৰিব পাৰে।
৪১। নতুন বিলি বা প্রাথমিক বজাৰত নিৰাপত্তাপত্ৰ জাৰি কৰাৰ বিভিন্ন পদ্ধতিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ প্ৰাথমিক বজাৰত নিৰাপত্তাপত্ৰ জাৰি কৰাৰ সাধাৰণতে ব্যৱহৃত পদ্ধতিসমূহ হ’ল—
(ক) ৰাজহুৱা বিলি পদ্ধতি।
(খ) বিক্ৰীৰ বাবে প্ৰস্তাৱ।
(গ) স্থান নিৰ্ধাৰণ পদ্ধতি।
(ঘ) অধিকাৰৰ বিষয়।
(ক) ৰাজহুৱা বিলি পদ্ধতিঃ ৰাজহুৱা বিলি বুলিলে জনসাধাৰণৰ আগত নতুন নিৰাপত্তাপত্ৰৰ বিলিক বুজোৱা হয়। নিগমবদ্ধ সংস্থাসমূহে নিৰাপত্তাপত্ৰ জাৰি কৰাৰ এইটোৱেই আটাইতকৈ সাধাৰণ পদ্ধতি। এই পদ্ধতিৰ অধীনত কোম্পানীয়ে সাধাৰণ জনতাক পোনপটীয়াকৈ সমতা বা কিস্তিত নির্দিষ্ট মূল্যত নির্দিষ্ট সংখ্যক নিৰাপত্তা আগবঢ়ায়।
(খ) বিক্ৰীৰ বাবে প্ৰস্তাৱঃ মধ্যস্থতাকাৰীসকলক নিৰ্দিষ্ট মূল্যত নিৰাপত্তাপত্ৰ প্ৰদান কৰাৰ পদ্ধতিক বিক্ৰীৰ বাবে প্ৰস্তাৱ বুলি জনা যায়। এই পদ্ধতি দুটা পৰ্যায়ৰে গঠিত। প্রথম পর্যায়ত কোম্পানীয়ে প্ৰৱৰ্তনসমূহ মধ্যস্থতাকাৰীসকলক চুক্তিবদ্ধ মূল্যত বিক্ৰী কৰে। দ্বিতীয় পর্যায়ত মধ্যস্থতাকাৰীসকলে অধিক মূল্যত চূড়ান্ত বিনিয়োগকাৰীক নিৰাপত্তা পত্ৰসমূহ পুনৰ বিক্ৰী কৰে। মধ্যস্থতাকাৰীসকল হ’ব পাৰে সদাগৰী বেংকাৰ, বিনিয়োগ বেংক বা শ্বেয়াৰ দালালী প্ৰতিষ্ঠানৰ প্ৰমোটাৰ বা পৃষ্ঠপোষক।
প্ৰৱৰ্তন কৰা কোম্পানীয়ে মধ্যস্থতাকাৰীৰ সৈতে প্ৰৱৰ্তনৰ চৰ্ত আৰু নিয়মসমূহ নিৰ্দিষ্ট কৰি চুক্তি কৰিব লাগিব। চুক্তিখন সংশ্লিষ্ট ষ্টক বিনিময় কেন্দ্রত পঞ্জীয়ন কৰিব লাগিব।
(গ) স্থান নিৰ্ধাৰণ পদ্ধতিঃ এই পদ্ধতিৰ অধীনত এটা কোম্পানীয়ে নিজৰ নিৰাপত্তাপত্রসমূহ প্ৰৱৰ্তন কৰা ভৱনক বিক্ৰী কৰে। প্ৰৱৰ্তন কৰা ভৱনে পৰৱৰ্তী সময়ত নিজৰ গ্ৰাহকসকলক ব্যক্তিগত আৰু প্ৰতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰী উভয়কে নিৰাপত্তাসমূহ প্ৰদান কৰে।
(ঘ) অধিকাৰ জাৰি কৰাঃ বৰ্তমানৰ কোম্পানী এটাই অংশপত্ৰধাৰকসকলক শ্বেয়াৰ প্ৰদান কৰে। এই পদ্ধতিৰ অধীনত বৰ্তমানৰ অংশপত্ৰধাৰকসকলক কোম্পানীয়ে ইতিমধ্যে থকা শ্বেয়াৰৰ সদস্যজনৰ অনুপাতে শ্বেয়াৰৰ নতুন বিলিত স্বাক্ষৰ কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰে।
অংশ পত্ৰধাৰকসকলে প্ৰস্তাৱ কৰা অংশপত্ৰসমূহৰ গোটেইখিনি গ্ৰহণ কৰিব পাৰে আৰু বাকীখিনি নাকচ কৰিব পাৰে বা সমগ্ৰ প্ৰস্তাৱটো নাকচ কৰিব পাৰে। যদিহে অংশপত্ৰধাৰকসকলে শ্বেয়াৰসমূহ গ্ৰহণ নকৰে তেন্তে কোম্পানীয়ে বজাৰত শ্বেয়াৰসমূহ আটাইতকৈ লাভজনকভাৱে নিষ্কাশন কৰিব পাৰে।
৪২। ভাৰতৰ প্ৰাথমিক বজাৰৰ শেহতীয়া উন্নয়নৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ ১৯৯১ চনৰ জুলাই মাহৰ পৰা বিত্তীয় সংস্কাৰ আৰম্ভ হোৱাৰ লগে লগে ভাৰতীয় মূলধন বজাৰত কেইবাটাও উন্নয়ন ঘটিছে। এই প্রক্রিয়াত মূলধন বজাৰখন পুনৰ নিৰ্মাণ কৰা হৈছে। বিগত দহ বছৰৰ ভিতৰত ভাৰতীয় মূলধন বজাৰত কেইটামান গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘটনা ঘটিছে।
জুলাই ১৯৯১ঃ
(i) চৰকাৰে ঘোষণা কৰা নতুন ঔদ্যোগিক নীতি।
১৯৯২ চনঃ
(i) মূলধন বজাৰৰ বিভিন্ন উপাদানৰ ওপৰত নিয়ন্ত্রণ কর্তৃপক্ষ হিচাপে ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) ক বিধিগত ক্ষমতা অনুসৰি জাৰি কৰা অধ্যাদেশ।
(ii) CCI বিলুপ্ত কৰি বিনামূলীয়া মূল্য নিৰ্ধাৰণ প্ৰৱৰ্তন কৰা হ’ল।
(iii) ভাৰতৰ OTCE য়ে দ্বিতীয় স্তৰৰ কাম আৰম্ভ কৰে যিয়ে সৰু কোম্পানীসমূহক ধন সংগ্ৰহৰ অনুমতি দিয়ে।
১৯৯৩ চনঃ
(i) ব্যক্তিগত খণ্ডৰ কেইবাটাও মিউচুৱেল ফাণ্ডে বিনিয়োগৰ বাবে ধন সংগ্ৰহৰ বাবে আঁচনি আৰম্ভ কৰে।
(ii) শ্বেয়াৰ আবেদনৰ ন্যূনতম সংখ্যা বৃদ্ধি আৰু প্ৰৱৰ্তন কৰা আবণ্টনৰ সমানুপাতিক ভিত্তি।
(iii) ঘোষণা কৰা দালালৰ বাবে মূলধন পর্যাপ্ততাৰ নীতি।
(iv) ১৯৯৩ চনৰ ৮ জানুৱাৰীত জাৰি কৰা FERA সংশোধনৰ অধ্যাদেশ।
(v) ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ডে (SEBI) পঞ্জীয়ন কৰা বৈদেশিক প্রতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰী (Flls)।
১৯৯৪ চনঃ
(i) ভাৰতত ৰাষ্ট্ৰীয় ষ্টক বিনিময়ে (NSE) সময়মতে ব্যৱসায় আৰম্ভ কৰে।
(ii) বৈদেশিক প্রতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰীৰ সৈতে ব্যক্তিগত স্থান নির্ণয় প্রৱর্তন হয়।
এই উন্নয়নসমূহে ভাৰতীয় মূলধন বজাৰত নতুন বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰীৰ জন্ম দিছে।
গুৰুত্বপূৰ্ণ কেইটাৰ ভিতৰত আছে—
(i) সদাগৰী বেংকিং।
(ii) মিউচুৱেল ফাণ্ড।
(iii) লিজিং আৰু ভাৰা ক্ৰয় কোম্পানী।
(iv) ঔদ্যোগিক মূলধন কোম্পানী।
১৯৯০ চনৰ আগষ্ট মাহৰ পৰা প্ৰৱৰ্তন কৰা ব্যৱস্থাপনা নিগমবদ্ধ পৰামৰ্শ সেৱাত নিয়োজিত সদাগৰী বেংকাৰসকলে মূলধন পর্যাপ্ততা নীতিৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ পিছত ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ডৰ পৰা অনুমোদন ল’বলগীয়া হয়। ১৯৯৩ চনত বিদেশত ৫৬৮ জন সদাগৰী বেংকাৰ আছিল যাৰ ভিতৰত ৩১২ জন ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ডৰ অনুমোদিত আছিল। ১৯৯৪ চনৰ আগষ্ট মাহৰ শেষৰ ফালে এই ব’ৰ্ডৰ্ত পঞ্জীয়নভুক্ত সদাগৰী বেংকাৰৰ সংখ্যা ৪২২ লৈ বৃদ্ধি পায়।
১৯৯৩ চনৰ ১ মাৰ্চত ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ডে সদাগৰী বেংকাৰসকলৰ বাবে নতুন নীতি নিৰ্দেশনা জাৰি কৰিছে যাতে সেই কাৰ্যকলাপত অধিক স্বচ্ছতা নিশ্চিত হয় আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত হয় যাতে সেইবোৰ নিশ্চিত কৰিব পৰা যায়।
৪৩। মূলধন বজাৰ কি? মূলধন বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ দীৰ্ঘম্যাদী পুঁজিৰ বজাৰখনক মূলধন বজাৰ বুলি জনা যায়। ইয়াত মধ্যম আৰু দীৰ্ঘম্যাদী পুঁজি ঋণ আৰু ঋণ লোৱাৰ সকলো সুবিধা আৰু প্ৰতিষ্ঠানিক ব্যৱস্থা সামৰি লোৱা হৈছে। এখন দেশৰ জনসাধাৰণৰ সঞ্চয়কে মূলধন বজাৰত মুখ্য আৰু অন্যতম উপাদান হিচাপে বিবেচিত কৰা হয়।
মূলধন বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) বিনিয়োগকাৰী আৰু ঋণগ্ৰহণকাৰীৰ মাজৰ সংযোগঃ মূলধন বজাৰে বিনিয়োগকাৰীক ধনৰ ঋণ লোৱাসকলৰ সৈতে সংযোগ কৰে। ই সঞ্চয়কাৰীৰ পৰা উদ্যোগী ঋণগ্ৰহণকাৰীলৈ ধন চালিত কৰে।
(খ) মধ্যম আৰু দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগৰ চুক্তিঃ মূলধন বজাৰত মধ্যম আৰু দীৰ্ঘম্যাদী বিত্তীয় আহিলাৰ ব্যৱসায় কৰা হয়। এই বজাৰৰ জৰিয়তে নিগম, উদ্যোগিক সংস্থা, বিত্তী। প্রতিষ্ঠানে ঘৰুৱা বজাৰৰ লগতে বিদেশী বজাৰ দুয়োটাৰে পৰা দীৰ্ঘম্যাদী ধন লাভ কৰে।
(গ) মধ্যস্থতাকাৰীৰ উপস্থিতিঃ মূলধন বজাৰ মধ্যস্থতাকাৰীৰ সহায়ত চলি থাকে। দালাল, সদাগৰী বেংকাৰ, সংগ্ৰহ বেংকাৰ আদি মধ্যস্থতাকাৰীয়ে মূলধন বজাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
(ঘ) মূলধন গঠনক প্ৰসাৰিত কৰেঃ মূলধন বজাৰে বিনিয়োগকাৰী আৰু দীৰ্ঘম্যাদী পুঁজিৰ ঋণ লোৱাসকলৰ বাবে বাণিজ্যত লিপ্ত হ’বলৈ এক মঞ্চ প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ ফলত অৰ্থনীতিত পুঁজি গঠন হয় কাৰণ ই ধন সংগ্ৰহ কৰে।
(ঙ) চৰকাৰী নিয়ম, বিধি, নীতিৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রিতঃ মূলধন বজাৰ মুক্তভাৱে চলি থাকে। কিন্তু ই চৰকাৰী নীতি-নিয়মৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রিত হয়। যেনে— ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) হৈছে মূলধন বজাৰৰ নিয়ন্ত্রক।
(চ) বজাৰযোগ্য আৰু অ-বজাৰযোগ্য নিৰাপত্তাৰ চুক্তিঃ ইবজাৰযোগ্য আৰু অ-বজাৰযোগ্য নিৰাপত্তা দুয়োটাৰে ব্যৱসায় কৰে। বজাৰযোগ্য নিৰাপত্তা হৈছে হস্তান্তৰ কৰিব পৰা নিৰাপত্তা। যেনে— অংশপত্র, ঋণপত্ৰ আদি। অ-বজাৰযোগ্য নিৰাপত্তা হ’ল সেইবোৰ নিৰাপত্তা যিবোৰ হস্তান্তৰ কৰিব নোৱাৰি। যেনে— ঋণ, অগ্রিম ধন।
(ছ) বিনিয়োগকাৰীৰ বিভিন্নতাঃ ইয়াত ব্যক্তি (অৰ্থাৎ সাধাৰণ জনতা) আৰু মিউচুৱেল ফাণ্ড, বীমা কোম্পানী, বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান আদিৰ দৰে প্ৰতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰী দুয়োটাকে ধৰি বহু ধৰণৰ বিনিয়োগকাৰী আছে।
(জ) বিপদ বা সংশয়ঃ আহিলাবোৰৰ পৰিপক্কতাৰ সময় দীঘলীয়া হোৱাৰ বাবে বিপদ অতি বেছি থাকে। কিন্তু তাৰ লগতে বিনিয়োগৰ ৰিটাৰ্ণও অতি বেছি।
৪৪। নতুন বিলি বজাৰ আৰু ষ্টক বা প্ৰতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰৰ মাজত কি কি সাদৃশ্য আছে?
উত্তৰঃ নতুন বিলি বজাৰ আৰু ষ্টক বা প্ৰতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্র অবিচ্ছেদ্যভাৱে সংযুক্ত।
দুয়োৰে মাজত সাদৃশ্য তলত দিয়া ধৰণৰ—
(ক) ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰ তালিকাকৰণঃ ইয়াৰ মাজত অবিচ্ছেদ্য এটা দিশ হ’ল যে NIM ত জাৰি কৰা নিৰাপত্তাসমূহ নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে ইয়াৰ সৈতে লেনদেনৰ বাবে স্বীকৃতিপ্রাপ্ত ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰত তালিকাকৰণ কৰা হয়। ষ্টক বজাৰত নতুন নিৰাপত্তাপত্ৰ তালিকাকৰণ কৰাৰ প্ৰথাটো সম্ভাৱ্য বিনিয়োগকাৰীৰ বাবে অপৰিসীম উপযোগী আৰু তেওঁলোকে নিশ্চিত হ’ব পাৰে যে যদি তেওঁলোকে নতুন বিলিব আবণ্টন লাভ কৰে, তেন্তে তেওঁলোকে পৰৱৰ্তী সময়ত যিকোনো সময়তে সেইবোৰ নিষ্কাশন কৰিব পাৰিব।
(খ) নিয়ন্ত্রণঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰসমূহে নতুন বিলি সংগঠনৰ ওপৰত যথেষ্ট নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখে। নিৰাপত্তাপত্ৰৰ লেনদেনৰ সৈতে জড়িত নিয়ন্ত্রণ কাঠামোৰ ক্ষেত্ৰত, ষ্টক তালিকা বিচৰা নিৰাপত্তাপত্ৰৰ নতুন বিলিসমূহে বিধিগত নিয়মৰ লগতে ষ্টক বিনিময় কেন্দ্রসমূহে গঠন কৰা নিয়মসমূহ মানি চলিব লাগিব, যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে ইয়াত ন্যায্য লেনদেন নিশ্চিত কৰা। যদিহে নতুন বিলিসমূহৰ নিৰ্ধাৰিত নিয়মৰ সৈতে মিল নাথাকে, তেন্তে ষ্টক বিনিময় কেন্দ্রসমূহে স্পষ্টভাৱে ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰক নতুন বিলি বজাৰখনৰ ওপৰত যথেষ্ট নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখিবলৈ সক্ষম কৰিব আৰু ই দুয়োটাৰ মাজত ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্কৰ ইংগিত দিয়ে।
(গ) অর্থনৈতিক আন্তঃনির্ভৰশীলতাঃ নতুন আৰু পুৰণি নিৰাপত্তাপত্ৰৰ বজাৰসমূহ অর্থনৈতিকভাৱে একক বজাৰৰ অবিচ্ছেদ্য অংশ-ঔদ্যোগিক নিৰাপত্তাপত্ৰ বজাৰ। অৰ্থনৈতিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা তেওঁলোকৰ পাৰস্পৰিক আঃনিৰ্ভৰশীলতাৰ দুটা মাত্রা আছে। প্রথম মাত্রাটো হ’ল ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰ আচৰণে নতুন বিলি বজাৰত কাৰ্যকলাপৰ মাত্ৰাত যথেষ্ট প্রভাৱ পেলায় আৰু সেয়েহে, মূলধন বিলিৰ প্ৰতি ইয়াৰ সঁহাৰি নতুন বিলি বজাৰত কাৰ্যকলাপ আৰু ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰ নিৰাপত্তাপত্র মূল্যৰ গতিবিধি ব্যাপকভাৱে সম্পর্কিত শ্বেয়াৰৰ মূল্য বৃদ্ধি হ’লে নতুন বিলি বাঢ়ি যায়।
বজাৰৰ দুয়োটা অংশৰ পাৰস্পৰিক আন্তঃনিৰ্ভৰশীলতাৰ দ্বিতীয় মাত্ৰাটো হ’ল বজাৰে এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ ক্ষেত্ৰক প্রতিনিধিত্ব কৰে য’ত প্ৰবাহ-চাহিদা আৰু যোগান বক্ৰৰ পৰা পৃথক কৰা ষ্টক-চাহিদা আৰু যোগান বক্ৰই মূল্য নির্ণয়ৰ ওপৰত প্ৰধান প্ৰভাৱ পেলায়। এইদৰে নতুন নিৰাপত্তাপত্তলৈ নতুন সঞ্চয়ৰ প্ৰবাহ পুৰণি নিৰাপত্তাপত্ৰ বজাৰত ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰত প্ৰচলিত পৰিস্থিতিৰ দ্বাৰা গভীৰভাৱে প্ৰভাৱিত হয়।
৪৫। নতুন বিলি বা প্রাথমিক বজাৰৰ কাৰ্যসমূহৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ নতুন বিলি বজাৰৰ মূল কাম হ’ল সঞ্চয়কাৰীৰ পৰা নতুন উদ্যোগ স্থাপন কৰিব বিচৰা উদ্যোগীসকললৈ বা বৰ্তমানৰ উদ্যোগসমূহ সম্প্ৰসাৰণ/বৈচিত্র্যতা সৃষ্টি কৰিব বিচৰা উদ্যোগীসকললৈ সম্পদ হস্তান্তৰ কৰাত সুবিধা প্ৰদান কৰা। যিসকলৰ হাতত ই জমা হয় আৰু যিসকলৰ দ্বাৰা ইয়াক উৎপাদনশীল ব্যৱহাৰত প্ৰয়োগ কৰা হয়, তেওঁলোকৰ পৰা মূলধন ব্যৱহাৰৰ বাবে উপলব্ধ ধনৰ দ্বৈততাৰ প্ৰেক্ষাপটত এনে সুবিধাসমূহ অতি গুৰুত্বপূর্ণ।
নতুন বিলি বজাৰৰ কিছুমান কামৰ বিষয়ে তলত চমুকৈ আলোচনা কৰা হৈছে—
(ক) উৎপত্তিঃ উৎপত্তি শব্দটোৱে নতুন প্ৰস্তাৱৰ তদন্ত আৰু বিশ্লেষণ আৰু প্ৰক্ৰিয়াকৰণৰ কামক বুজায়, এই দুটা কাম বিশেষজ্ঞ সংস্থাসমূহে সম্পন্ন কৰে যিয়ে পৃষ্ঠপোষক প্রতিষ্ঠানসমূহে প্ৰদান কৰা উৎপত্তি প্ৰক্ৰিয়াত বিষয়সমূহৰ পৃষ্ঠপোষক হিচাপে কাম কৰে, যেনে— গৌণ কাৰ্য, পৰামৰ্শদাতা প্ৰকৃতিৰ কিছুমান সেৱা যিবোৰে মূলধন বিষয়ৰ মান উন্নত কৰাৰ দিশত আগবাঢ়ি যায়।
এনে সেৱাসমূহৰ ভিতৰত পৰামৰ্শ বা মূলধন বিষয়সমূহৰ দিশসমূহ অন্তর্ভুক্ত—
(i) বজাৰৰ পৰিস্থিতিৰ পোহৰত জাৰি কৰিবলগীয়া নিৰাপত্তাপত্ৰ শ্ৰেণী আৰু বিলিসমূহৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰা।
(ii) প্ৰৱৰ্তনৰ সময় আৰু পৰিমাণ।
(iii) ভাসমান পদ্ধতি। আৰু
(iv) বিক্ৰীৰ কৌশল।
(খ) বিতৰণঃ কোনো এটা বিষয়ৰ সফলতা, চূড়ান্ত বিশ্লেষণত বিনিয়োগকাৰী জনসাধাৰণে অধিগ্ৰহণ কৰা বিষয়সমূহৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। চূড়ান্ত বিনিয়োগকাৰীক নিৰাপত্তাপত্ৰ বিক্ৰী কৰাটোক বিতৰণ বুলি কোৱা হয়। ই এটা বিশেষজ্ঞ কাম যিটো বিনিময় কেন্দ্ৰৰ দালালসকলে সৰ্বোত্তমভাৱে কৰিব পাৰে, যিয়ে চূড়ান্ত বিনিয়োগকাৰীৰ সৈতে নিয়মীয়া আৰু প্ৰত্যক্ষ যোগাযোগ বজাই ৰাখে।
এইদৰে নতুন বিলি বজাৰখন হৈছে এনে এক জটিল প্রতিষ্ঠান যাৰ জৰিয়তে সঞ্চয় থকা বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা প্ৰয়োজন হোৱাসকলে ধন লাভ কৰিব পাৰে। সম্প্ৰসাৰিত নিগমবদ্ধ খণ্ডৰ ক্রমবর্ধমান প্ৰয়োজনীয়তাৰ সৈতে মোকাবিলা কৰিবলৈ নতুন বিলি বজাৰৰ ক্ষমতা নিৰ্ভৰ কৰিব উৎপত্তি আৰু বিতৰণৰ ত্ৰিগুণ সেৱা কাৰ্য সম্পাদন কৰিবলৈ বিশেষজ্ঞ সংস্থাৰ উপস্থিতিৰ ওপৰত।
৪৬। প্রাথমিক বজাৰত ষ্টক জাৰি কৰাৰ পদ্ধতিবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ কোনো এটা বিষয়ৰ সফলতা আংশিকভাৱে বিষয়টোৰ ব্যৱস্থাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
নতুন বিলি তৈয়াৰ কৰাৰ পদ্ধতিসমূহ হ’লঃ
(ক) বিৱৰণ সূচীৰ জৰিয়তে ৰাজহুৱা প্ৰৱৰ্তন।
(খ) বিক্ৰীৰ বাবে প্ৰভাৱ।
(গ) নিযুক্তি। আৰু
(ঘ) সঠিক বিষয়।
(ক) বিৱৰণ সূচীৰ জৰিয়তে ৰাজহুৱা বিলি ব্যৱস্থাঃ নিৰাপত্তাপত্ৰ প্ৰৱৰ্তনৰ জৰিয়তে মূলধন সংগ্ৰহৰ বাবে নিগমবদ্ধ উদ্যোগসমূহে অনুসৰণ কৰা এটা সাধাৰণ পদ্ধতি হ’ল বিনিয়োগকাৰী জনসাধাৰণৰ পৰা বিৱৰণ সূচীৰ জৰিয়তে স্বাক্ষৰক আমন্ত্ৰণ কৰা। এই পদ্ধতিৰ অধীনত প্ৰৱৰ্তন কৰা কোম্পানীসমূহে নিজেই সাধাৰণ জনতাক পোনপটীয়াকৈ নির্দিষ্ট মূল্যত নির্দিষ্ট সংখ্যক অংশপত্র আগবঢ়ায়, যিটো নতুন কোম্পানীসমূহৰ ক্ষেত্ৰত নিৰৱচ্ছিন্নভাৱে নিৰাপত্তাপত্ৰসমূহৰ মুদ্ৰা মূল্য।
(খ) বিক্ৰীৰ বাবে প্ৰস্তাৱঃ বিনিময় কেন্দ্ৰ জাৰি বা প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ আন এটা পদ্ধতি হ’ল বিক্ৰীৰ বাবে প্ৰস্তাৱ দিয়া। এই পদ্ধতিৰ অধীনত প্ৰৱৰ্তন কৰা কোম্পানীয়ে নিজেই নিজৰ শ্বেয়াসমূহ পোনপটীয়াকৈ জনসাধাৰণক আগবঢ়োৱাৰ পৰিৱৰ্তে প্ৰৱৰ্তন কৰা ভৱন / সদাগৰী বেংকাৰ/বিনিয়োগ বেংক বা শ্বেয়াৰ দালালৰ প্ৰতিষ্ঠানৰ মধ্যস্থতাকাৰীৰ জৰিয়তে আগবঢ়ায়।
(গ) স্থান নির্ণয় পদ্ধতিঃ এই পদ্ধতিৰ অধীনত নিৰাপত্তাপত্ৰসমূহ প্ৰৱৰ্তন কৰা ভৱনে অধিগ্ৰহণ কৰে বিক্ৰীৰ বাবে প্ৰস্তাৱ পদ্ধতিৰ দৰে, কিন্তু পৰৱৰ্তী সময়ত জনসাধাৰণক প্ৰস্তাৱ কৰাৰ পৰিৱৰ্তে প্ৰৱৰ্তন কৰা ভৱনৰ গ্ৰাহকসকলৰ সৈতে এই ধৰণে জাৰি কৰা যিকোনো নিৰাপত্তাপত্ৰৰ স্বাক্ষৰ কৰিবলৈ সদায় সাজু থাকে।
৪৭। গৌণ বজাৰ বা ষ্টক বিনিময় কেন্দ্র কি?
উত্তৰঃ ষ্টক বজাৰে গৌণ বজাৰক প্ৰতিনিধিত্ব কৰে য’ত বৰ্তমানৰ নিৰাপত্তাপত্রসমূহ অর্থাৎ অংশপত্ৰ, ঋণপত্ৰৰ ব্যৱসায় কৰা হয়। ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰসমূহে বৰ্তমানৰ নিৰাপত্তাপত্ৰসমূহ ক্ৰয় আৰু বিক্ৰীৰ বাবে এক সংগঠিত ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ মূল কাম হৈছে নিৰাপত্তাপত্ৰৰ ক্ৰেতা আৰু বিক্ৰেতাৰ মাজত এক সংযোগ সৃষ্টি কৰা যাতে বিনিয়োগে দ্রুততম, সস্তা আৰু ন্যায্যভাৱে হাত সলনি কৰিব পাৰে।
দেশ এখনৰ বিখ্যাত বা প্রতিস্থিত (Well-established) কোম্পানীৰ লগত জড়িত বজাৰখনকে গৌণ বজাৰ বুলি কোৱা হয়। ইতিমধ্যে প্রৱর্তিত পুৰণি কোম্পানী তথা ব্যৱসায় প্রতিষ্ঠানৰ দ্বাৰা জাৰি কৰা নিৰাপত্তাপত্র অথবা প্রতিভৃতি পত্ৰৰ ক্ৰয় বিক্রয় বা লেন-দেন কৰা হয়। প্রতিস্থিত কোম্পানীৰ বাবে প্ৰয়োজন হোৱা বিভিন্ন কার্য-কাৰণ পদ্ধতি যেনে সম্প্ৰসাৰণ, সংযোজন, নতুন প্রযুক্তি অধিগ্রহণ, মূলধনৰ পুনৰ গঠন ইত্যাদি বিভিন্ন কাৰণৰ প্ৰয়োজনীয় বিত্ত গৌণ বজাৰৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰা হয়। এইখন বজাবৰ গুৰুত্ব তাৎপর্যপূর্ণ। এই বজাৰৰ সফলতাৰ ওপৰত দেশ এখনৰ নিগম খণ্ডৰ পাৰদৰ্শিতা ভালেখিনি নিৰ্ভৰ কৰে।
৪৮। ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰৰ কাৰ্যসমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰই কৰা গুৰুত্বপূৰ্ণ কামবোৰ তলত দিয়া ধৰণে ব্যাখ্যা কৰা হৈছে—
(ক) চলিত বজাৰ আৰু তাৰল্যতাঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্রই এখন চলিত আৰু অবিৰত বজাৰ প্ৰদান কৰে য’ত বিনিয়োগকাৰীয়ে নিজৰ ধনক নিৰাপত্তাপত্ৰলৈ সহজে আৰু দ্ৰুতভাৱে ধনলৈ ৰূপান্তৰিত কৰিব পাৰে। ই নিৰাপত্তাপত্ৰৰ ক্ৰেতা আৰু বিক্রেতাসকলৰ বাবে এক সুবিধাজনক মিলন স্থান প্রদান কৰে। নিৰাপত্তাপত্ৰৰ নিয়মীয়া লেনদেনে নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তাবল্যতা বৃদ্ধি কৰাটো নিশ্চিত কৰে।
(খ) নিৰাপত্তাপত্ৰৰ মূল্যায়নঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰই বিভিন্ন নিৰাপত্তাপত্ৰৰ মূল্য নির্ণয় কৰাত সহায় কৰে যিয়ে ইয়াৰ প্ৰকৃত মূল্য প্রতিফলিত কৰে। ই নিৰাপত্তাপত্ৰৰ সঠিক মূল্যায়ন সক্ষম কৰে। চাহিদা আৰু যোগানৰ শক্তিসমূহে ষ্টক বিনিময় কেন্দ্রত মুক্তভাৱে কাম কৰে আৰু নিৰাপত্তাপত্ৰৰ মূল্য নিৰ্ধাৰণত সহায় কৰে। লেনদেন হোৱা মূল্যসমূহ লিপিবদ্ধ কৰা হয় আৰু বজাৰ উদ্ধৃতিৰ আকাৰত ৰাজহুৱা কৰা হয় যাতে বিনিয়োগকাৰীয়ে বিভিন্ন নিৰাপত্তাপত্ৰৰ বৰ্তমানৰ বজাৰ মূল্য জানিব পাৰে।
(গ) সঞ্চয় সংগঠিতঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰই ব্যক্তি আৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ উদ্বৃত্ত ধন নিৰাপত্তাপত্ৰত বিনিয়োগৰ বাবে সংগ্ৰহ কৰাত সহায় কৰে। নিৰাপত্তাপত্ৰৰ দ্ৰুত আৰু লাভজনক নিষ্পত্তিৰ সুবিধাৰ অভাৱত এনে ধন অচল হৈ থাকিব পাৰে।
(ঘ) মূলধন গঠনঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰই কেৱল বৰ্তমানৰ সঞ্চয়ক সংগঠিত কৰাই নহয়, জনসাধাৰণক ধন সঞ্চয়ৰ বাবেও প্ৰৰোচিত কৰে। ই বিভিন্ন নিৰাপত্তাপত্ৰত বিনিয়োগৰ পথ প্ৰদান কৰে যিয়ে অধিক লাভ দিয়ে। ই উপলব্ধ ধনৰ যুক্তিসংগত আবণ্টনত সহায় কৰে আৰু সঞ্চয়ৰ প্ৰবাহক অতি উৎপাদনশীল মাধ্যমলৈ নিৰ্দেশিত কৰে। এইদৰে ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰ দেশত মূলধন গঠনত সহায় কৰে।
(ঙ) বিনিয়োগকাৰীৰ সুৰক্ষাঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰই ন্যায্য লেনদেন আৰু ধনৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰে। ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰৰ সদস্যসকলে কিছুমান নিয়ম-নীতিৰ অধীনত কাম কৰিবলগীয়া হয় যিয়ে অজ্ঞান বিনিয়োগকাৰীৰ শোষণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব বিচাৰে।
(চ) উদ্যোগীকৰণক উৎসাহিত কৰেঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্রই উদ্যোগ আৰু বাণিজ্যক মূলধন প্রদান কৰে। তেওঁলোকে চৰকাৰক বিত্তীয় সাহায্য প্ৰদান কৰে। কিন্তু সামগ্ৰীৰ উৎপাদন আৰু সেৱা প্ৰদানৰ বিত্তীয় সাহায্যৰ বাবে উপলব্ধ বিনিয়োগৰ সুযোগ বৃদ্ধি কৰে আৰু বিভিন্ন উদ্যোগৰ মাজত ধনৰ বাঞ্ছনীয় আবণ্টনক প্ৰসাৰ কৰে।
(ছ) নীতি প্রণয়নত চৰকাৰক সহায় কৰেঃ সকলো চৰকাৰী নীতিৰই ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰৰ জৰিয়তে ৰাষ্ট্ৰীয় বিজ্ঞানৰ ওপৰত স্পষ্ট প্রতিফলন থাকে সেয়া অর্থনৈতিক নীতি হওক বা মুদ্রা বা বিত্তীয় নীতি হওক। গতিকে ঔদ্যোগীকৰণ আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ গতি ত্বৰান্বিত কৰিবলৈ চৰকাৰে নিজৰ নীতিসমূহৰ সঠিক বিশ্লেষণ আৰু ব্যাখ্যাৰ জৰিয়তে স্থিতিশীলতা সৃষ্টি কৰিব পাৰে।
৪৯। ষ্টক বিনিময় কেন্দ্র বা গৌণ বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) নিৰাপত্তাপত্ৰৰ বজাৰঃ ই এক স্বাস্থ্যকৰ বজাৰ য’ত চৰকাৰী, নিগমবদ্ধ কোম্পানী, অৰ্ধ-চৰকাৰী কোম্পানীসমূহৰ নিৰাপত্তাপত্র ক্রয়-বিক্রয় কৰা হয়।
(খ) নিৰাপত্তাপত্ৰৰ ব্যৱসায় নিয়ন্ত্রণ কৰাঃ বিনিময় কেন্দ্ৰই নিজৰ হিচাপত চুক্তিপত্ৰ আৰু শ্বেয়াৰ বিক্ৰী আৰু ক্ৰয় নকৰে। দালাল বা বিনিময় সদস্যসকলে কোম্পানীটোৰ হৈ ব্যৱসায় কৰে।
(গ) কেৱল পঞ্জীয়নভুক্ত নিৰাপত্তাপত্ৰৰ লেনদেনঃ কেৱল বিনিময় কাৰ্যালয়ত লিপিবদ্ধ তালিকাকৰণ নিৰাপত্তাপত্ৰৰহে ব্যৱসায় কৰিব পাৰি।
(ঘ) লেনদেনঃ অনুমোদিত দালাল আৰু সদস্যৰ জৰিয়তেহে নিৰাপত্তাপত্ৰৰ বাবে লেনদেন কৰিব পৰা যাব।
(ঙ) স্বীকৃতিঃ ইয়াৰ বাবে কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ স্বীকৃতি পোৱাটো প্রয়োজন।
(চ) নিয়ম অনুসৰি কাম কৰেঃ ষ্টক বিনিময় কেন্দ্ৰত সকলো নিৰাপত্তাপত্র লেনদেন বিনিময় কেন্দ্ৰৰ নিয়ম আৰু বিধি আৰু ভাৰতীয় নিৰাপত্তা আৰু বিনিময় ব’ৰ্ড (SEBI) ৰ নিৰ্দেশনাৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্রিত হয়।
৫০। প্ৰাথমিক বজাৰ আৰু গৌণ বজাৰৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰাথমিক আৰু গৌণ বজাৰৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ হ’ল—
| ভিত্তি | প্রাথমিক বজাৰ | গৌণ বজাৰ |
| (ক) প্রকৃতি | প্রাথমিক বজাৰখন কোম্পানীসমূহে বিনিয়োগকাৰীসকলক নতুন নিৰাপত্তাপত্ৰ প্ৰদানৰ সৈতে জড়িত। | কিন্তু গৌণ বজাৰ পুৰণি নিৰাপত্তাপত্ৰৰ চুক্তি। |
| (খ) উদ্দেশ্য | প্রাথমিক বজাৰৰ উদ্দেশ্য হৈছে নতুন ব্যৱসায় স্থাপনৰ বাবে আৰু বৰ্তমানৰ ব্যৱসায় সম্প্ৰসাৰণ বা আধুনিকীকৰণৰ বাবে বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা ধনৰ প্ৰবাহ নিশ্চিত কৰা। | আনহাতে, গৌণ বজাৰৰ উদ্দেশ্য হৈছে নিৰাপত্তাপত্ৰৰ তাবল্যতা প্রদান কৰা। যিকোনো নিৰাপত্তাপত্র ধাৰীয়ে ষ্টক-বিনিময় কেন্দ্ৰৰ জৰিয়তে নিজৰ নিৰাপত্তাপত্ৰৰ বিক্ৰী কৰিব পাৰে। |
| (গ) মূলধন গঠন | প্রাথমিক বজাৰে প্ৰত্যক্ষভাৱে মূলধন গঠনক প্ৰসাৰিত কৰে। | গৌণ বজাৰে পৰোক্ষভাৱে মূলধন গঠনক প্ৰসাৰিত কৰে। |
| (ঘ) মূল্য নিৰ্ধাৰণ কৰা | প্রাথমিক বজাৰত নিৰাপত্তাপত্ৰৰ মূল্য প্ৰৱৰ্তনকাৰী কোম্পানীটোৰ পৰিচালনাৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। | কিন্তু গৌণ বজাৰত নিৰাপত্তাপত্ৰৰ মূল্য চাহিদা আৰু যোগানৰ শক্তিৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত হয়। |
| (ঙ) লেনদেনৰ সংখ্যা | নতুন নিৰাপত্তাপত্র প্রাথমিক বজাৰত এবাৰহে (প্ৰথমবাৰৰ বাবে) বিক্ৰীৰ বাবে আগবঢ়োৱা হয়। | বৰ্তমানৰ নিৰাপত্তাপত্ৰসমূহ প্রাথমিক বজাৰত প্ৰথম বিলিৰ পিছত গৌণ বা ষ্টক বিনিময় কেন্দ্র বজাৰত বাৰে বাৰে বিক্ৰী আৰু ক্ৰয় কৰিব পাৰি। |
We Hope the given Class 12 Finance Class 12 Finance Chapter 3 মূলধনী বজাৰ Notes will help you. If you have any Regarding, the Class 12 Finance Class 12 Finance Chapter 3 মূলধনী বজাৰ Question and Answer, drop a comment below and We will get back to you at the earliest.
