Class 12 Finance Chapter 2 মুদ্ৰা বজাৰ আৰু বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ Question answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapters Class 12 Finance Chapter 2 মুদ্ৰা বজাৰ আৰু বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ and select needs one.
Class 12 Finance Chapter 2 মুদ্ৰা বজাৰ আৰু বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ
Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. HS 2nd Year Finance Question Answer in Assamese. Class 12 Finance Chapter 2 মুদ্ৰা বজাৰ আৰু বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Assam Board Class 12 Finance Chapter 2 মুদ্ৰা বজাৰ আৰু বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ Solutions for All Subject, You can practice these here.
মুদ্ৰা বজাৰ আৰু বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ
Chapter : 2
| (ক) অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ |
১। বিত্তীয় বজাৰ কি?
উত্তৰঃ মৌদ্ৰিক পৰিসম্পদ ক্রয়-বিক্রয় বা লেনদেনৰ নিষ্পত্তি হোৱা ঠাই বা কেন্দ্রকে বিত্তীয় বজাৰ বোলে। অর্থাৎ বিত্তীয় বজাৰ হ’ল এক প্ৰণালীবদ্ধ প্রতিষ্ঠানিক ব্যৱস্থা য’ত বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ বিত্তীয় সম্পদ আৰু ঋণ আহিলাবোৰ যেনে— বিহিত মুদ্রা বা কাগজী মুদ্রা, চেক, বেংক আমানত, বিল, চুক্তিপত্র ইত্যাদিৰ লেনদেন কৰা হয়।
২। OTCEI ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ লিখা।
উত্তৰঃ Over The Counter Exchange of India.
৩। OTCEI কেতিয়া স্থাপন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯০ চনত।
৪। কোন চনত NSE স্থাপন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯১ চনৰ জুন মাহত।
৫। কোন চনত BSE স্থাপন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৮৭৫ চনত।
৬। মুদ্ৰা বজাৰ কি?
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰক মূলতঃ হ্রস্বম্যাদী চৰিত্ৰৰ মুদ্ৰা সম্পত্তিৰ লেনদেনৰ কেন্দ্ৰ হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিব পাৰি। ই ঋণ লোৱাসকলৰ হ্রস্বম্যাদী প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰে আৰু ঋণদাতাসকলক তাবল্যতা প্ৰদান কৰে।
৭। ঔদ্যোগিক সুৰক্ষা বজাৰ কি?
উত্তৰঃ ঔদ্যোগিক সুৰক্ষাৰ বজাৰখনক ঔদ্যোগিক সুৰক্ষা বজাৰ বুলি জনা যায়। চুক্তিপত্র আৰু সমাংশৰ দৰে নিগমবদ্ধ সুৰক্ষাৰ বাবে ই এক আদৰ্শ বজাৰ।
৮। বাণিজ্যিক দলিল বা পত্র কি?
উত্তৰঃ বাণিজ্যিক দলিল ঋণযোগ্য কোম্পানীয়ে জাৰি কৰা অসুৰক্ষিত প্ৰতিশ্ৰুতি নোট, যাৰ নির্দিষ্ট সময়সীমা ১৫ দিনৰ পৰা ১২ মাহৰ ভিতৰত হ’ব পাৰে।
৯। আমানতৰ প্ৰমাণপত্ৰ কি?
উত্তৰঃ কোনো আমানতকাৰীৰ আমানতৰ ওপৰত বেংকে স্বীকৃতি প্ৰদান কৰা বিত্তীয় দলিলসমূহক আমানতৰ প্ৰমাণপত্ৰ বুলি কোৱা হয়।
| (খ) চমু প্রশ্নোত্তৰঃ |
১। ভাৰতীয় ধন বজাৰৰ দুটা খণ্ড কি কি?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ধন বজাৰৰ দুটা খণ্ড হ’ল–
(ক) সংগঠিত খণ্ড।
(খ) অসংগঠিত খণ্ড।
২। মুদ্ৰা বজাৰৰ উপ-বজাৰসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰৰ উপ-বজাৰসমূহ হ’ল—
(ক) তলবী মুদ্ৰা বজাৰ।
(খ) গৌণ ঋণৰ বজাৰ।
(গ) স্বীকৃতিপ্রাপ্ত বজাৰ।
(ঘ) বিল বজাৰ।
৩। মুদ্ৰা বজাৰত ব্যৱসায় কৰা আহিলাসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰত ব্যৱসায় কৰা আহিলাসমূহ হ’লঃ
(ক) তলবী মুদ্রা।
(খ) বাণিজ্যিক দলিল।
(গ) আমানত বা জমা ধনৰ প্ৰমাণপত্ৰ।
(ঘ) বিনিময় বিল।
৪। মুদ্ৰা বজাৰত পৰিচালনা কৰা প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰত পৰিচালনা কৰা গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰতিষ্ঠানসমূহ হ’লঃ
(ক) কেন্দ্রীয় বেংক।
(খ) বাণিজ্যিক বেংক।
(গ) স্বীকৃতিপ্রাপ্ত ভৱন।
(ঘ) অনা-বেংক বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহ।
৫। বিত্তীয় বজাৰৰ বিভিন্ন ৰূপৰ বিষয়ে চমুকৈ উল্লেখ কৰা।
অথবা
বিত্তীয় বজাৰৰ বিভিন্ন ধৰণবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বহুলভাৱে বিত্তীয় বজাৰখনক দুটা ভাগত ভাগ কৰিব পাৰি–
(ক) সংগঠিত বজাৰ।
(খ) অসংগঠিত বজাৰ।
সংগঠিত বজাৰখনক উপ-বিভক্ত কৰিব পাৰি—
(ক) মুদ্ৰা বজাৰ।
(খ) মূলধন বজাৰ।
অসংগঠিত বজাৰখনক উপ-বিভক্ত কৰিব পাৰি–
(ক) ধন ঋণদাতা।
(খ) খিলঞ্জীয়া বা দেশীয় বেংক ইত্যাদি।
৬। বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ ওপৰত এটা চমুটোকা লিখা।
অথবা
বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ এখন আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰ। এইধৰণৰ বজাৰে ৰপ্তানিকাৰক আৰু আমদানিকাৰকসকলক তেওঁলোকৰ মুদ্ৰাক বৈদেশিক মুদ্ৰালৈ ৰূপান্তৰিত কৰাত সহায় কৰে। এইদৰে বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ হ’ল এনে এখন বজাৰ য’ত বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ লেনদেন হয়। আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় লেনদেনত ব্যৱসায়িক দেশসমূহলৈ ঘৰুৱা মুদ্ৰাৰ বাহিৰে আন মুদ্ৰাত ধন পৰিশোধ কৰা হয়। যিখন বজাৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিনিময় ব্যৱসায় হয়, সেই বজাৰখনক বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ বোলা হয়।
বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ হৈছে সেই সাংগঠনিক কাঠামো যাৰ ভিতৰত বেংক, প্রতিষ্ঠান, ব্যক্তি আৰু চৰকাৰে বৈদেশিক মুদ্ৰা ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰে। বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য আৰু বিনিয়োগৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা।
কিণ্ডল বাৰ্গাৰৰ মতে, “বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ হৈছে এনে এখন ঠাই য’ত বৈদেশিক মুদ্রা বিনিময় কৰা হয়”।
৭। ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰ কি?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰক দুটা খণ্ডত ভাগ কৰিব পাৰি —
(ক) সংগঠিত খণ্ড।
(খ) অসংগঠিত খণ্ড।
(ক) সংগঠিত খণ্ডঃ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰৰ সংগঠিত খণ্ড সুপ্রতিষ্ঠিত আৰু উন্নত। ইয়াত ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংক, ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক, বাণিজ্যিক বেংক, বৈদেশিক মুদ্ৰা বেংক আৰু অন্যান্য বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।
(খ) অসংগঠিত খণ্ডঃ ভাৰতীয় মুদ্রা বজাৰৰ অসংগঠিত খণ্ড ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংক বা চৰকাৰৰ তত্ত্বাৱধানত নাই। ইয়াত এনে প্রতিনিধি থাকে যিবোৰৰ বৈচিত্র্যপূর্ণ নীতি আছে, ব্যৱসায়িক কার্যকলাপত একাকাৰিতা আৰু সামঞ্জস্যৰ অভাৱ আছে। এই খণ্ডত বৈজ্ঞানিক সংগঠনৰ অভাৱ আছে, দৃষ্টিভংগী গতানুগতিক, স্থবিৰ আৰু অসংগঠিত। এই খণ্ডত খিলঞ্জীয়া বেংকাৰ, ধনদাতা আদি থাকে।
৮। মুদ্ৰা বজাৰৰ উদ্দেশ্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ উদ্দেশ্যসমূহ তলত দিয়া হ’ল—
(ক) হ্রস্বম্যাদী উদ্বৃত্ত পুঁজি নিয়োগ কৰিবলৈ পাৰ্কিং স্থানৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(খ) হ্রস্বম্যাদী ঘাটি দূৰ কৰাৰ বাবে স্থান প্ৰদান কৰা।
(গ) কেন্দ্ৰীয় বেংকে এই বজাৰত হস্তক্ষেপৰ জৰিয়তে অৰ্থনীতিৰ তাৰল্যতাক প্রভাৱিত আৰু নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ সক্ষম কৰা।
(ঘ) হ্রস্বম্যাদী পুঁজিৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলক তেওঁলোকৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ দ্রুতভাৱে, পৰ্যাপ্তভাৱে আৰু যুক্তিসংগত খৰচত পূৰণ কৰিবলৈ যুক্তিসংগত প্ৰৱেশ প্ৰদান কৰা।
৯। বাস্তৱ কাৰ্যকৰী বিনিময় হাৰ (REER) কি?
উত্তৰঃ বাস্তৱ কাৰ্যকৰী বিনিময় হাৰ (REER) হৈছে মুদ্রাস্ফীতিৰ লগত সামঞ্জস্য কৰি অন্য মুদ্ৰাৰ তুলনাত এখন দেশৰ মুদ্ৰাৰ মূল্যৰ পৰিমাপ। ই দেশসমূহৰ মাজত সামগ্ৰী আৰু সেৱাৰ আপেক্ষিক মূল্যৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি নামমাত্র বিনিময় হাৰৰ তুলনাত এখন দেশৰ মুদ্ৰাৰ মূল্যৰ অধিক ব্যাপক দৃষ্টিভংগী প্রদান কৰে। দেশৰ মুদ্রাস্ফীতিৰ হাৰ আৰু ইয়াৰ বাণিজ্যিক অংশীদাৰসকলৰ মুদ্রাস্ফীতিৰ হাৰ ব্যৱহাৰ কৰি নামমাত্র বিনিময় হাৰ সালসলনি কৰি ইয়াক গণনা কৰা হয়। উচ্চ বাস্তৱ কাৰ্যকৰী বিনিময় হাৰে দেশৰ মুদ্ৰাৰ অতিৰিক্ত মূল্য হোৱাটো বুজায়, আনহাতে কম বাস্তৱ কাৰ্যকৰী বিনিময় হাৰে ইয়াৰ কম মূল্য হোৱা বুলি বুজায়।
১০। মুদ্ৰা ৰজাৰ মিউচুৱেল ফাণ্ড কি?
উত্তৰঃ ১৯৯১ চনৰ এপ্ৰিল মাহত ব্যক্তিগত বিনিয়োগকাৰীসকলৰ বিনিয়োগৰ সুবিধা প্রদান কৰাৰ উদ্দেশ্য আগত ৰাখি মুদ্ৰা বজাৰ মিউচুৱেল ফাণ্ড স্থাপন কৰা হৈছিল। এনেবোৰ মিউচুৱে্য ফাণ্ড দেশৰ বিত্তীয় সংস্থা আৰু বেংক প্রতিষ্ঠানসমূহৰ দ্বাৰা স্থাপন কৰা হয়। মিউচুৱেল ফাণ্ডৰ মূল উদ্দেশ্য হ’ল ব্যক্তিগত বিনিয়োগকাৰীলৈ মুদ্ৰা বজাৰৰ আহিলাৰ দ্বাৰা বিনিয়োগৰ সুবিধা প্ৰদান কৰা। মুদ্ৰা বজাৰ আহিলাত বিনিয়োগ কৰাৰ উদ্দেশ্যে মুদ্ৰা বজাৰ মিউচুৱেল ফাণ্ডে ক্ষুদ্র ক্ষুদ্র বিনিয়োগকাৰীৰ পৰা সঞ্চয় সংগ্রহ কৰে। এই ফাণ্ডৰ দ্বাৰা ব্যক্তিগত বিনিয়োগকাৰী আৰু মুদ্ৰা বজাৰৰ মাজত সমন্বয় ৰক্ষা কৰা হয়।
১১। বিত্তীয় বজাৰৰ কাৰ্যবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বিত্তীয় বজাৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ কাৰ্যবোৰ হ’ল—
(ক) বিত্তীয় বজাৰে সঞ্চয়ক উৎসাহিত কৰে আৰু বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰীৰ দ্বাৰা সঞ্চয়ৰ সংগঠনত সহায় কৰে।
(খ) ই প্ৰস্তুত বজাৰ প্ৰদান কৰি বিত্তীয় সম্পত্তিৰ তাৰল্যতা বৃদ্ধি কৰে।
(গ) ই উৎপাদনশীল বিনিয়োগলৈ ঋণ আবণ্টনত সহায় কৰে।
(ঘ) ই ধনৰ ঋণ লোৱা আৰু ঋণদাতাক আর্থিক সুবিধা প্ৰদান কৰে।
(ঙ) ই প্রতিষ্ঠান কোম্পানী, চৰকাৰৰ লগতে ব্যক্তিৰ আৰ্থিক প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰে।
(চ) ই সুষম আঞ্চলিক আৰু খণ্ডভিত্তিক ধন আবণ্টনৰ জৰিয়তে দেশৰ সুষম অর্থনৈতিক উন্নয়ন প্রক্রিয়াত সহায় কৰে।
(ছ) ই প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ লগতে ব্যক্তিসকলৰো বিচক্ষণ দপ্তৰ পৰিচালনাৰ পৰিসৰ প্ৰদান কৰে।
১২। মুদ্ৰা বজাৰ আৰু মূলধন বজাৰৰ মাজত থকা সাদৃশ্যবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বজাৰৰ মূল উপাদানসমূহ হ’ল মুদ্রা বজাৰ আৰু মূলধন বজাৰ। মুদ্ৰা আৰু মূলধন বজাৰ দুয়োটাই অংশগ্ৰহণকাৰীসকলক ঋণৰ নিৰাপত্তা ক্ৰয় কৰাত সুবিধা প্রদান কৰে। ঋণৰ নিৰাপত্তা হৈছে বিত্তীয় সামগ্ৰী য’ত ঋণ লোৱাজনে ঋণদাতাক ঋণৰ পৰিমাণ ঘূৰাই দিয়াৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিয়ে। আন প্ৰকাৰৰ মুদ্ৰা বজাৰ আৰু নিৰাপত্তাৰ বিনিময়ো মূলধনী বজাৰত হয়। দুয়োবিধ বজাৰতে দৈনিক অধিক পৰিমাণৰ টকাৰ বিনিময় হয়। চৰকাৰৰ সম্প্ৰসাৰিত কাম-কাজ বা যিকোনো ব্যবসায়িক কাম-কাজৰ বাবে দুয়োবিধ বজাৰৰ পৰা ঋণৰ জৰিয়তে ধন পৰিশোধ কৰা হয়। আনকি চৰকাৰ বা ব্যৱসায়ৰ কাম-কাজৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় মূলধনো কেতিয়াবা সময়ৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি দুয়োবিধ বজাৰৰ পৰা ঋণ লোৱা হয়। দুয়োখন বজাৰতে অফলাইন বা হাতৰ পৰা হাতলৈ অংশপত্ৰ আৰু চুক্তি বিনিময় কৰা নহয়। এইবোৰে সাধাৰণতে কিছুমান বিশেষ অনলাইন মঞ্চৰ জৰিয়তে ধন বিনিময় কৰে। তদুপৰি দুয়োখন বজাৰেই বহুলাংশে অস্পষ্ট।
১৩৷ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ প্ৰকাৰসমূহ চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ নিজস্ব প্ৰকাৰ আছে।
এই বজাৰসমূহৰ প্ৰকাৰবোৰ হ’ল—
(ক) তাৎক্ষণিক বজাৰঃ এই বজাৰত মুদ্ৰাৰ আটাইতকৈ দ্রুত লেনদেন হয়। এই বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখনে বৰ্তমানৰ বিনিময় হাৰ অনুসৰি ক্ৰেতা আৰু বিক্ৰেতাক তাৎক্ষণিকভাৱে ধন পৰিশোধ কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰে। তাৎক্ষণিক বজাৰত সকলো মুদ্রা বিনিময়ৰ প্ৰায় এক তৃতীয়াংশ ব্যৱসায়, যিবোৰ সাধাৰণতে লেনদেন নিষ্পত্তি কৰিবলৈ এদিন বা দুদিন সময় লাগে।
(খ) অগ্ৰৱৰ্তী বজাৰঃ অগ্ৰৱৰ্তী বজাৰত দুটা পক্ষ থাকে যিবোৰ হয় দুটা কোম্পানী, দুজন ব্যক্তি বা চৰকাৰী সংস্থাসমূহ হ’ব পাৰে। এইধৰণৰ বজাৰত ভৱিষ্যতৰ কোনোবা এটা তাৰিখত নিৰ্দিষ্ট মূল্য আৰু পৰিমাণত ব্যৱসায় কৰাৰ চুক্তি কৰা হয়।
(গ) ভবিষ্যত বজাৰঃ ভৱিষ্যত বজাৰসমূহে অগ্ৰৱৰ্তী বজাৰত সন্মুখীন হোৱা কেইবাটাও সমস্যাৰ সমাধান লৈ আহে। ভাৱষ্যত বজাৰসমূহেও আগন্তুক বজাৰৰ দৰেই একে ৰেখা আৰু মৌলিক দৰ্শনত কাম কৰে।
(ঘ) বিকল্প বজাৰঃ বিকল্প হৈছে এনে এটা চুক্তি যিয়ে বিনিয়োগকাৰীক এটা নিৰ্দিষ্ট সময়ৰ ভিতৰত নিৰাপত্তা, আনকি সূচাংকৰ দৰে অন্তর্নিহিত পত্ৰ এটা নির্দিষ্ট মূল্যত ক্রয় বা বিক্রী কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে। এই ধৰণৰ বজাৰত ‘বিকল্প’ ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰা হয়।
১৪। বৈদেশিক বিনিময় ৰজাৰখনক কি কি কাৰকে প্ৰভাৱিত কৰে?
উত্তৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখনক কেইবাটাও কাৰকে প্রভাবিত কৰে, য’ত আছে—
(ক) অর্থনৈতিক সূচকঃ অর্থনৈতিক সূচক যেনে— মুদ্রাস্ফীতি, মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন (GDP) আৰু নিয়োগৰ তথ্যই মুদ্ৰাৰ মূল্যক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে, কিয়নো ই এখন দেশৰ অর্থনৈতিক দৃষ্টিভংগীত প্রভাব পেলায়।
(খ) কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ নীতিঃ সুতৰ হাৰ আৰু পৰিমাণগত শিথিলতাৰ ব্যৱস্থাকে ধৰি কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ মুদ্ৰা নীতিয়ে মুদ্ৰাৰ মূল্যক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে।
(গ) ভূ-ৰাজনৈতিক পৰিঘটনাঃ নির্বাচন, যুদ্ধ, বাণিজ্যিক চুক্তি আদি ৰাজনৈতিক পৰিঘটনাই মুদ্ৰাৰ যথেষ্ট অস্থিৰতা সৃষ্টি কৰিব পাৰে।
(ঘ) প্রাকৃতিক দুর্যোগঃ প্রাকৃতিক দুর্যোগে অর্থনৈতিক কার্যকলাপত ব্যাঘাত জন্মাব পাৰে আৰু মুদ্ৰাৰ মূল্যৰ উঠা-নমা কৰিব পাৰে।
(ঙ) অনুমানঃ অনুমানৰ ব্যৱসায়িক কার্যকলাপেও মুদ্ৰাৰ মূল্যক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে, কিয়নো ব্যৱসায়ীসকলে ভৱিষ্যতৰ মূল্যৰ গতিবিধিৰ আশাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি মুদ্ৰা ক্রয় বা বিক্ৰী কৰে।
১৫। বিনিময় হাৰ হ্ৰাস পোৱাৰ কাৰণবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বিনিময় হাৰ হ্ৰাস পোৱাৰ কেইবাটাও কাৰণ আছেঃ
(ক) চাহিদা হ্রাসঃ যদি কোনো দেশৰ মুদ্ৰাৰ চাহিদা অন্য মুদ্ৰাৰ তুলনাত হ্রাস পায় তেন্তে ইয়াৰ বিনিময় হাৰ হ্ৰাস পাব পাৰে।
(খ) অর্থনৈতিক কাৰকঃ অর্থনৈতিক সূচক যেনে— কম মুদ্রাস্ফীতি বা অর্থনৈতিক বিকাশৰ গতি মন্থৰ হোৱাৰ ফলত এখন দেশৰ বিনিময় হাৰ হ্ৰাস পাব পাৰে।
(গ) ৰাজনৈতিক অস্থিৰতাঃ ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা, যেনে— ৰাজনৈতিক প্রতিবাদ বা নেতৃত্বৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত এখন দেশৰ বিনিময় হাৰ হ্রাস পাব পাৰে।
(ঘ) কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ নীতিঃ যদি কোনো দেশৰ কেন্দ্ৰীয় বেংকে সুতৰ হাৰ হ্ৰাস কৰে বা পৰিমাণগত শিথিলতাত লিপ্ত হয় তেন্তে ইয়াৰ মুদ্ৰা দুৰ্বল হ’ব পাৰে।
(ঙ) বাণিজ্যিক ভাৰসাম্যহীনতাঃ স্থায়ী বাণিজ্যিক ঘাটিৰ ফলত দেশ এখনৰ মুদ্ৰাৰ চাহিদা দুৰ্বল হোৱাৰ লগে লগে ইয়াৰ মূল্য হ্রাস পাব পাৰে।
১৬। বৈদেশিক বিনিময় বজাৰে অৰ্থনীতিত কেনে প্ৰভাৱ পেলায়?
উত্তৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰে বিশ্ব অর্থনীতিত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে, ই দেশসমূহক কেইবাটাও দিশত প্রভাবিত কৰে—
(ক) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যঃ মুদ্ৰাৰ মূল্যৰ পৰিৱৰ্তনে এখন দেশৰ বাণিজ্যৰ ভাৰসাম্যত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে, কিয়নো এখন দেশৰ মুদ্ৰাৰ মূল্য বৃদ্ধি হ’লে ৰপ্তানি ব্যয়বহুল হৈ পৰে।
(খ) মূলধনৰ প্ৰবাহঃ বৈদেশিক বজাৰে দেশসমূহৰ মাজত মূলধন প্ৰবাহৰ সুবিধা প্রদান কৰে, যাৰ ফলত ব্যৱসায়ী আৰু বিনিয়োগকাৰীয়ে বিদেশী বজাৰত বিনিয়োগ কৰিব পাৰে।
(গ) মুদ্রানীতিঃ বৈদেশিক মুদ্রা বজাৰে এখন দেশৰ মুদ্ৰানীতিক প্ৰভাৱিত কৰিব পাৰে, কিয়নো কেন্দ্রীয় বেংকে সুতৰ হাৰ সালসলনি কৰিব পাৰে বা মুদ্ৰাৰ স্থিতিশীলতা বজাই ৰাখিবলৈ বজাৰত হস্তক্ষেপ কৰিব পাৰে।
(ঘ) অর্থনৈতিক বৃদ্ধিঃ সুস্থিৰ মুদ্ৰা আৰু বিনিময় হাৰে অৰ্থনৈতিক বৃদ্ধিত সহায় কৰিব পাৰে, আনহাতে মুদ্ৰাৰ অস্থিৰতাই ব্যৱসায় আৰু গ্ৰাহকৰ আস্থাৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে, যাৰ ফলত অর্থনৈতিক মন্দাৱস্থাৰ সম্ভাৱনা থাকে।
| (গ) ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ |
১। মুদ্ৰা বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) হ্রস্বম্যাদী পুঁজিৰ প্ৰবাহঃ মুদ্ৰা বজাৰত হ্রস্বম্যাদী উদ্বৃত্ত পুঁজি থকা ঋণদাতা আৰু হ্রস্বম্যাদী পুঁজিৰ প্ৰয়োজন হোৱা ঋণ লোৱাসকলক একত্ৰিত কৰা হয়।
(খ) উপ-বজাৰঃ মুদ্ৰা বজাৰত মুদ্রা উপ-বজাৰ যেনে— আন্তঃবেংক তলবী মুদ্ৰা বজাৰ, কোষাগাৰ বিল বজাৰ, বিল বাট্টাকৰণ বজাৰ ইত্যাদিৰে গঠিত।
(গ) মুদ্রা বজাৰৰ ব্যৱসায়ীঃ বিভিন্ন বাণিজ্যিক বেংক, কেন্দ্রীয় বেংক, অনা-বেংক বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান আদিয়ে বিভিন্ন ব্যৱসায়ী, উৎপাদক, চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠান ইত্যাদিক হ্রস্বম্যাদী ঋণ প্রদান কৰে।
(ঘ) ডাঙৰ চহৰৰ লগত সম্পৰ্কঃ মুদ্ৰাৰ বজাৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ ঠাইৰ লগত জড়িত। প্রায় প্ৰতিখন ডাঙৰ চহৰতে মুদ্ৰা বজাৰ আছে, যেনে— লণ্ডন মুদ্ৰা বজাৰ, নিউয়ৰ্ক মুদ্ৰা বজাৰ ইত্যাদি।
(ঙ) যুক্তিসংগত প্রৱেশঃ মুদ্ৰা বজাৰে হ্ৰস্বম্যাদী পুঁজিৰ ব্যৱহাৰকাৰীসকলক যুক্তিসংগত চৰ্ত বা সুতৰ হাৰত তেওঁলোকৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰ্ণ কৰিবলৈ যুক্তিসংগত প্ৰৱেশ প্রদান কৰে।
(চ) অৰ্থ প্ৰেৰণৰ সুবিধাঃ সুবিধাজনক আৰু ব্যয়বহুল অর্থ প্ৰেৰণৰ সুবিধাৰ অস্তিত্ব উন্নত মুদ্রা বজাৰৰ এক চিহ্ন। এনে আন্তঃগাঁথনিৰ অভাৱত উন্নত মুদ্রা বজাৰৰ মসৃণ কাম-কাজ সম্ভৱ নহয়।
(ছ) উপ-বজাৰসমূহৰ মাজত সঠিক সমন্বয়ঃ সমগ্ৰ মুদ্ৰা বজাৰখন যাতে সংহত আৰু সমন্বিতভাৱে চলি থাকে, তাৰ বাবে উন্নত মুদ্ৰা বজাৰৰ বিভিন্ন উপ-বজাৰে আজ্ঞনির্ভৰশীলভাৱে কাম কৰাটো প্ৰয়োজনীয়।
২। মুদ্ৰা বজাৰৰ বিভিন্ন উপ-বজাৰ বা উপাদানসমূহৰ বিষয়ে চমুকৈ আলোচনা কৰা।
অথবা
মুদ্ৰা বজাৰৰ গঠনৰ বিষয়ে এটা চমুটোকা লিখা।
অথবা
মুদ্ৰা বজাৰৰ বিভিন্ন আহিলাৰ বিষয়ে বুজাই দিয়া।
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰ এখন সমজাতীয় বজাৰ নহয় যদিও ই কেইবাটাও বিশেষ উপ-বজাৰেৰে গঠিত। ইয়াৰে প্ৰত্যেকেই বিভিন্ন ধৰণৰ হ্রস্বম্যাদী ঋণৰ সৈতে জড়িত।
মুদ্ৰা বজাৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদানসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল–
(ক) তলবী মুদ্ৰা বজাৰঃ তলবী মুদ্ৰা বজাৰ বুলিলে অতি কম সময়ৰ ঋণৰ বজাৰক বুজায়। এই ঋণসমূহ ঋণদাতা বা ঋণ লোৱা ব্যক্তিৰ বিকল্প আৰু চাহিদা অনুসৰি পৰিশোধ কৰিব পাৰি। অংশপত্ৰ বিনিময়ৰ বিলৰ দালাল আৰু বিক্রেতাসকলে সাধাৰণতে বাণিজ্যিক বেংকৰ পৰা কম সময়ৰ বাবে ধন ধাৰে লয়। তলবী মুদ্ৰাৰ বিপৰীতে কোনোধৰণৰ জামিন সুৰক্ষাৰ চাহিদা নাই। ঋণ লোৱাসকলে অতি কম সময়ৰ ভিতৰতে ঋণ পৰিশোধ কৰিব লাগিব।
(খ) গৌণ ঋণৰ বজাৰঃ ই মুদ্ৰা বজাৰৰ আন এক গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান। যিখন বজাৰে গৌণ ঋণৰ সৈতে কাম কৰে, তেনে ঋণক গৌণ বা উপৰুৱা ঋণৰ বজাৰ বোলা হয়। গৌণ ঋণ সাধাৰণতে কেইমাহমানৰ বাবে, কম সময়ৰ বাবে দিয়া হয়। এই বজাৰত ঋণ লোৱা সকল সাধাৰণতে অংশপত্ৰৰ দালাল, ব্যৱসায়ী। ঋণ পৰিশোধ কৰাৰ সময়ত ঋণ লোৱাজনক গৌণ
(ঘ) মূলধন বজাৰৰ উন্নয়নঃ হ্রস্বম্যাদী সুতৰ হাৰ আৰু মুদ্রা বজাৰত প্ৰচলিত অৱস্থাই দীৰ্ঘম্যাদী সুৰ লগতে মূলধন বজাৰত সম্পদ সংগ্ৰহত প্ৰভাৱ পেলায়। সেয়েহে মূলধন বজাৰৰ বিকাশ নিৰ্ভৰ কৰে উন্নত মুদ্রা বজাৰৰ অস্তিত্বৰ ওপৰত।
(ঙ) ফলপ্রসূ কেন্দ্রীয় বেংক নিয়ন্ত্ৰণঃ উন্নত মুদ্ৰা বজাৰে কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ ফলপ্ৰসূ কার্যকলাপত সহায় কৰে। ই কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ মুদ্ৰানীতিৰ ফলপ্ৰসূ ৰূপায়ণৰ সুবিধা প্রদান কৰে। কেন্দ্ৰীয় বেংকে মুদ্ৰা বজাৰৰ জৰিয়তে মন্দাৱস্থাত (হঠাতে মূল্য হ্রাস) অর্থনীতিলৈ নতুন ধন পৰিবহণ কৰে। এইদৰে কেন্দ্ৰীয় বেংকে মুদ্ৰাৰ প্ৰবাহ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে যাতে স্থিতিশীলতাৰে অর্থনৈতিক বৃদ্ধিৰ প্ৰসাৰ ঘটে।
(চ) চৰকাৰলৈ বিত্তৰ অ-মুদ্রাস্ফীতিৰ উৎসঃ উন্নত মুদ্ৰা বজাৰে বজাৰত ওপঙি থকা কোষাগাৰ বিলৰ জৰিয়তে চৰকাৰক হ্রস্বম্যাদী পুঁজি সংগ্ৰহ কৰাত সহায় কৰে। উন্নত মুদ্রা বজাৰৰ অভাৱত চৰকাৰে ছপা কৰি অধিক ধন জাৰি কৰিবলৈ বা কেন্দ্ৰীয় বেংকৰ পৰা ঋণ ল’বলৈ বাধ্য হ’ব। দুয়োটা দিশতে মূল্য বৃদ্ধি আৰু তাৰ ফলত অৰ্থনীতিত মুদ্রাস্ফীতিৰ ধাৰা আহিব।
(ছ) উপযুক্ত মুদ্রানীতি প্রণয়নঃ মুদ্ৰা বজাৰত প্ৰচলিত পৰিস্থিতিয়ে অৰ্থনীতিৰ মুদ্ৰা অৱস্থাৰ প্রকৃত সূচক হিচাপে কাম কৰে। সেয়েহে বজাৰত প্ৰচলিত মুদ্ৰা পৰিস্থিতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে আৰু তাত মুদ্ৰানীতি প্রণয়ন আৰু সংশোধন কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ই চৰকাৰৰ বাবে পথ প্ৰদৰ্শক হিচাপে কাম কৰে।
৪। ভাৰতীয় মুদ্রা বজাৰৰ দোষসমূহ আলোচনা কৰা।
অথবা
ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ ব্যাখ্যা কৰা৷
উত্তৰঃ ভাৰতীয় মুদ্রা বজাৰৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য বা দোষসমূহ তলত দিয়া ধৰণে আলোচনা কৰা হৈছে—
(ক) অসংগঠিত মুদ্ৰা বজাৰৰ অস্তিত্বঃ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰক সংগঠিত আৰু অসংগঠিত এই দুটা খণ্ডত ভাগ কৰা হয়। মুদ্রা বজাৰৰ অসংগঠিত খণ্ড হিচাপে খিলঞ্জীয়া বেংকাৰসকলৰ অস্তিত্ব ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ অসুবিধা। ই অসংগঠিত কাৰণ তেওঁলোকৰ কার্যকলাপ ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত আৰু সমন্বয় কৰা নহয়।
(খ) সমন্বয়ৰ অভাৱঃ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰখনক অস্পষ্ট আৰু ভাৰসাম্যহীন বুলি কোৱা হ’ব পাৰে কাৰণ সংগঠিত আৰু অসংগঠিতৰ মাজত কোনো সমন্বয় নাই।
(গ) অস্থিৰতা আৰু অস্থিতিস্থাপকতাঃ অস্থিৰ আৰু অস্থিতিস্থাপক ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰখনে দেশৰ দ্ৰুত অর্থনৈতিক বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত এক বৃহৎ বাধা হিচাপে কাম কৰে।
(ঘ) বিচ্ছিন্ন ঋণৰ হাৰ আৰু নীতিঃ কেৱল সুতৰ হাৰৰ গাঁথনিতে নহয়, বিভিন্ন বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ ঋণৰ নীতিতো ব্যাপক পার্থক্য আছে। এইদৰে একাকাৰীতাৰ অভাৱ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰৰ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য।
(ঙ) পুঁজিৰ নাটনিঃ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰত পুঁজিৰ নাটনি দেখা যায়। বজাৰত ঋণযোগ্য পুঁজিৰ চাহিদাই ইয়াৰ যোগান অতিক্ৰম কৰে। এই পুঁজিৰ অপর্যাপ্ততাৰ মূল কাৰণ হৈছে জনসাধাৰণৰ সঞ্চয়ৰ ক্ষমতা কম, বেংকিঙৰ অপর্যাপ্ত সুবিধা, জনসাধাৰণৰ মাজত বেংকিং অভ্যাসৰ অভাৱ আৰু বৈচিত্র্যপূর্ণ বিনিয়োগৰ সুযোগৰ অভাৱ।
(চ) অনগ্ৰসৰ বিল বজাৰঃ ভাৰততো বিল বজাৰ অনগ্ৰসৰ। ভাৰতীয় ব্যৱসায়ীসকলে বিনিময়ৰ বিল উলিয়াব নোৱাৰি হুণ্ডিৰ আশ্ৰয় লয়। তদুপৰি ভাৰতত বিল আৰু ছণ্ডি অংকন কৰাত মানকতাৰ অভাৱ আছে।
(ছ) পত্ৰৰ অপর্যাপ্ত যোগানঃ ভাৰতীয় মুদ্রা বজাৰত ব্যৱসায় বিল, কোষাগাৰ বিল আদি সম্পত্তিৰ হ্রস্বম্যাদী বিত্তীয় পত্ৰৰ পৰ্যাপ্ত আৰু নিয়মীয়া যোগানৰ অভাৱ আছে। তদুপৰি ইয়াৰ মাজত মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে কাম কৰিব পৰা ক্ৰেতাৰ অভাৱো দেখা যায়।
৫। চৰকাৰী নিৰাপত্তা বা স্বৰ্ণতুল্য নিৰাপত্তা বজাৰ কি?
উত্তৰঃ চৰকাৰী নিৰাপত্তা হ’ল চুক্তি বা অন্য ধৰণৰ ঋণৰ বাধ্যবাধকতা যিটো চৰকাৰে নিৰাপত্তাৰ ম্যাদ উকলি যোৱাৰ তাৰিখত পৰিশোধ কৰাৰ প্ৰতিশ্ৰুতিৰে জাৰি কৰে। চৰকাৰী নিৰাপত্তাসমূহক সাধাৰণতে কম বিপজ্জনক বিনিয়োগ বুলি গণ্য কৰা হয় কাৰণ ইয়াক চৰকাৰৰ কৰ আৰোপ ক্ষমতাৰ দ্বাৰা সমৰ্থিত কৰা হয়। আচলতে আমেৰিকাৰ কোষাগাৰ নিৰাপত্তাত বিনিয়োগ সম্ভৱতঃ আটাইতকৈ নিৰাপদ বিনিয়োগ।
স্বৰ্ণতুল্য নিৰাপত্তা হৈছে কিছুমান ৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰে জাৰি কৰা চুক্তিপত্ৰ। এই শব্দটো ব্ৰিটিছ মূলৰ আৰু তাৰ পিছত বেংক অৱ ইংলেণ্ডে জাৰি কৰা ঋণৰ নিৰাপত্তাসমূহক বুজায়, যাৰ কাগজৰ প্রমাণপত্ৰত সোণালী প্রান্ত আছিল। সেয়েহে ইহঁতক স্বৰ্ণতুল্য নিৰাপত্তা বুলি জনা যায়।
৬। ভাৰতত মুদ্ৰা বজাৰৰ ভূমিকা ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতত মুদ্ৰা বজাৰৰ ভূমিকা তলত দিয়া ধৰণে ব্যাখ্যা কৰিব পাৰিঃ
(ক) ঋণ লোৱাসকলৰ হ্রস্বম্যাদী প্রয়োজনীয়তাঃ মুদ্ৰা বজাৰে ঋণগ্ৰহণকাৰীসকলক তেওঁলোকৰ হ্ৰস্বম্যাদী প্রয়োজনীয়তাসমূহ যুক্তিসংগত সুতৰ হাৰত পূৰণ কৰিবলৈ পুঁজিৰ উৎসৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে।
(খ) তাৰল্যতা ব্যৱস্থাপনাঃ মুদ্ৰা বজাৰ হৈছে এক গতিশীল বজাৰ। ই মুদ্ৰা কৰ্তৃপক্ষই অৰ্থনীতিত তাৰল্যতা আৰু ধনৰ উন্নত ব্যৱস্থাপনাৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে। ইয়াৰ ফলত দেশৰ অর্থনৈতিক স্থিতিশীলতা আৰু উন্নয়ন হয়।
(গ) দপ্তৰ ব্যৱস্থাপনাঃ মুদ্রা বজাৰে বিভিন্ন ধৰণৰ বিত্তীয় পত্ৰৰ সৈতে লেনদেন কৰে যিবোৰ বিনিয়োগকাৰীৰ বিপদ আৰু লাভৰ পছন্দ অনুসৰি নক্সা কৰা হয়। ইয়াৰ ফলত বিনিয়োগকাৰীসকলে বিভিন্ন বিত্তীয় সম্পত্তিৰ দপ্তৰ ৰাখিব পাৰে যিয়ে পাছলৈ বিপদ কম কৰাত আৰু সৰ্বাধিক লাভ কৰাত সহায় কৰে।
(ঘ) সমতা স্থাপন ব্যৱস্থাঃ সম্পদৰ যুক্তিসংগত আবণ্টন আৰু সঞ্চয়ক বিনিয়োগৰ মাধ্যমত সংগঠিত কৰাৰ জৰিয়তে মুদ্ৰা বজাৰে হ্রস্বম্যাদী পুঁজিৰ চাহিদা আৰু যোগানৰ মাজত ভাৰসাম্য স্থাপন কৰাত সহায় কৰে।
(ঙ) নগদ ধনৰ ব্যৱহাৰক অর্থনৈতিক কৰি তোলেঃ মুদ্ৰা বজাৰে বিভিন্ন বিত্তীয় পত্ৰৰ সৈতে লেনদেন কৰে যিবোৰ মুদ্ৰাৰ ঘনিষ্ঠ বিকল্প আৰু প্ৰকৃত মুদ্ৰা নহয়। এইদৰে ই নগদ ধনৰ ব্যৱহাৰক অর্থনৈতিকভাবে লাভজনক কৰি তোলে।
(চ) মুদ্রানীতি ৰূপায়ণঃ মুদ্রানীতি কেন্দ্রীয় বেংকে ৰূপায়ণ কৰে। ইয়াৰ লক্ষ্য হৈছে বিভিন্ন খণ্ডৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ বাবে ধনৰ পৰিমাণ পৰিচালনা কৰা আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ গতি বৃদ্ধি কৰা। সুবিকশিত মুদ্ৰা বজাৰে মুদ্ৰানীতিৰ সফল ৰূপায়ণ নিশ্চিত কৰে। ইয়াৰ উপৰিও ই কেন্দ্ৰীয় বেংকক উপযুক্ত সুত নীতি প্রস্তুত কৰাত পথ প্ৰদৰ্শন কৰে।
(ছ) চৰকাৰৰ আৰ্থিক প্ৰয়োজনীয়তাঃ মুদ্ৰা বজাৰে কোষাগাৰ বিলৰ ভিত্তিত চৰকাৰক হ্রস্বম্যাদী বিত্তীয় প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাত সহায় কৰে।
৭। উন্নত মুদ্ৰা বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ উন্নত মুদ্ৰা বজাৰ এখন সুসংগঠিত বজাৰ, যাৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হৈছে—
(ক) কেন্দ্ৰীয় বেংকঃ উন্নত মুদ্ৰা বজাৰৰ শীৰ্ষত কেন্দ্রীয় বেংক থাকে যিটো মুদ্ৰা আৰু বেংকিং বিষয়ত আটাইতকৈ শক্তিশালী কর্তৃপক্ষ। ই মুদ্ৰা বজাৰক তাৰল্যতা প্ৰদান কৰে, কিয়নো ই মুদ্ৰা বজাৰৰ বিভিন্ন উপাদানৰ শেষ মুহুৰ্তৰ ঋণদাতা।
(খ) সংগঠিত বেংকিং ব্যৱস্থাঃ সংগঠিত আৰু সংহত বেংকিং ব্যৱস্থা হৈছে উন্নত মুদ্রা বজাৰৰ দ্বিতীয় বৈশিষ্ট্য। বাণিজ্যিক বেংকসমূহে হ্রস্বম্যাদী ঋণ যোগান ধৰে আৰু বিনিময়ৰ বিল বাট্টা দিয়ে।
(গ) সংহত সুতৰ হাৰৰ গাঁথনিঃ উন্নত মুদ্ৰা বজাৰৰ আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য হ’ল ইয়াৰ সংহত সুতৰ হাৰৰ গাঁথনি থাকে। বিভিন্ন উপ-বজাৰত প্ৰচলিত সুতৰ হাৰ ইটোৱে সিটোৰ লগত সংযুক্ত। বেংকৰ হাৰৰ পৰিৱৰ্তনে উপ-বজাৰত প্ৰচলিত সুতৰ হাৰৰ আনুপাতিক পৰিৱৰ্তন ঘটায়।
(ঘ) পর্যাপ্ত আর্থিক সম্পদঃ উন্নত মুদ্ৰা বজাৰত দেশৰ ভিতৰৰ পৰা আৰু বাহিৰৰ পৰা বিত্তীয় উৎসৰ সুবিধা সহজে পোৱা যায়। আচলতে এনে বজাৰে দুয়োটা উৎসৰ পৰাই পর্যাপ্ত ধন আকর্ষণ কৰে।
(ঙ) অৰ্থপ্ৰেৰণৰ সুবিধাঃ উন্নত মুদ্রা বজাৰে এখন বজাৰৰ পৰা আনখন বজাৰলৈ ধন স্থানান্তৰ কৰাৰ বাবে নগদ ধন আৰু সস্তা নির্গমনৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে। লণ্ডন মুদ্ৰা বজাৰে সমগ্র বিশ্বতে এনে অৰ্থপ্ৰেৰণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে।
(চ) ধনৰ চাহিদা আৰু যোগানঃ হ্রস্বম্যাদী পুঁজিৰ চাহিদা আৰু যোগান বৃহৎ হ’ব লাগে। ইয়াত বৃহৎ ঘৰুৱা আৰু বৈদেশিক বাণিজ্যৰ অস্তিত্বৰ পূৰ্বধাৰণা কৰা হৈছে। ইয়াৰ উপৰিও ইয়াৰ কম সময়ৰ ভিতৰতে ম্যাদ হোৱা বৃহৎ পৰিমাণৰ ৰূপত পর্যাপ্ত পৰিমাণৰ তাৰল্যতা থাকিব লাগে।
৮। ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰৰ গাঁথনি ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰত এখন বিশাল দেশ আৰু কৃষিজাত সামগ্ৰীৰে চহকী বহু বছৰ ধৰি ইংৰাজে ভাৰতত শাসন কৰি নিজৰ গৃহ দেশ অর্থাৎ ইংলেণ্ডক সুবিধা দিছিল। স্বাধীনতাৰ কেইবা দশক পাৰ হৈ গ’ল কিন্তু তথাপিও, ভাৰত চৰকাৰে বেংকিং সুবিধা প্ৰদান কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাই। সেইবাবেই আঞ্চলিক ভাৰসাম্যৰ স্থান লাভ কৰা হোৱা নাই আৰু ভাৰতৰ এলেকা এতিয়াও তিনিটা বিভাগ যেনে— গ্ৰাম্য, নগৰীয়া আৰু অৰ্ধনগৰীয়া। ওপৰৰ মতামতসমূহৰ বিষয়ে মনত ৰাখি ভাৰতীয় মুদ্রা বজাৰখনকো দুটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছেঃ
(ক) অসংগঠিত খণ্ডঃ অসংগঠিত মুদ্ৰা বজাৰ মানে সেই বজাৰখন যিখন কোনো শাসকীয় সংস্থাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত নহয়। ই ব্যক্তিগত আৰু স্বতন্ত্রভাৱে কাম কৰে। অসংগঠিত মুদ্ৰা বজাৰৰ প্ৰধান খেলুৱৈসকলৰ ভিতৰত আছে ধনদাতা, খিলঞ্জীয়া বেংকাৰ, ব্যৱসায়ী, মালিক ইত্যাদি।
(খ) সংগঠিত খণ্ডঃ আনহাতে সংগঠিত বজাৰ হ’ল ভাৰতৰ ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ চৰকাৰ। এই বজাৰখনে অসংগঠিত মুদ্ৰা বজাৰৰ সকলো দোষ অতিক্ৰম কৰিছে আৰু ই বিজ্ঞানসন্মতভাৱে পৰিচালিত সুপ্রতিষ্ঠিত বজাৰ।
ইয়াৰ ভিতৰত আছে—
(i) ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংক।
(ii) বাণিজ্যিক বেংক অর্থাৎ ৰাজহুৱা, ব্যক্তিগত আৰু বিদেশী বেংক।
(iii) বিনিময় অর্থাৎ ৰপ্তানি, আমদানি বেংক।
(iv) সমবায় বেংকসমূহ।
(v) কৃষি বেংক অর্থাৎ নাবার্ড।
(vi) বেংকবিহীন বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান যেনে— ভাৰতীয় উদ্যোগিক বিকাশ বেংক (IDBI)।
ভাৰতীয় উদ্যোগিক ঋণ আৰু বিনিয়োগ নিগম (ICICI), ভাৰতীয় ইউনিট ট্ৰাষ্ট (UTI), ভাৰতীয় জীৱন বীমা নিগম (LICI) আদি।
৯। ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰ উন্নত কৰাৰ ব্যৱস্থাসমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰত থকা বিভিন্ন দোষৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি ইয়াৰ সঠিক বিকাশৰ বাবে তলত দিয়া পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱা হৈছে।
(ক) খিলঞ্জীয়া বেংকৰ কাম-কাজ ভাৰতৰ ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ কাৰ্যকৰী নিয়ন্ত্ৰণৰ অধীনলৈ অনা উচিত।
(খ) সৰ্বভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰৰ বিকাশৰ বাবে মুদ্ৰা বজাৰত ব্যৱহৃত হুণ্ডিসমূহ মানক আৰু একে ধৰণে লিখা হ’ব লাগে।
(গ) বিশেষকৈ বজাৰৰ বেংকবিহীন আৰু অৱহেলিত অঞ্চলত বেংকিং সুবিধা সম্প্ৰসাৰণ কৰিব লাগে।
(ঘ) দেশৰ বিল বজাৰখন উন্নত কৰাৰ বাবে ৰেহাই আৰু পুনৰ ৰেহাইৰ সুবিধাসমূহ বৃহৎ ৰূপত সম্প্ৰসাৰণ কৰিব লাগে।
(ঙ) মুদ্ৰা বজাৰৰ কাৰ্যক্ষমতা বৃদ্ধিৰ বাবে দেশত পৰিশোধ ভৱনৰ সংখ্যা বৃদ্ধি কৰি তেওঁলোকৰ কামৰ উন্নতি সাধন কৰিব লাগে।
(চ) মূলধনৰ গতিশীলতা বৃদ্ধিৰ বাবে ব্যৱসায়ীজনক পর্যাপ্ত আৰু কম খৰচী অৰ্থপ্ৰেৰণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰিব লাগে।
(ছ) সুতৰ হাৰৰ তাৰতম্য হ্ৰাস কৰিব লাগে।
১০। ভাৰতীয় মুদ্রা বজাৰৰ ঋণদাতা আৰু ঋণ লোৱাসকল কোন কোন?
অথবা
ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰত খেলুৱৈ আৰু অংশগ্ৰহণকাৰী কোন?
উত্তৰঃ সংগঠিত খণ্ডত বিভিন্ন খেলুৱৈ আৰু অংশগ্ৰহণকাৰীৰ ভূমিকা—
(ক) ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকঃ ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকে ধনৰ বজাৰত অতি গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে। মুদ্ৰা বজাৰত ইয়াৰ কাৰ্যকলাপৰ উদ্দেশ্য হৈছে মুদ্রানীতিৰ লক্ষ্যত উপনীত হোৱাৰ বাবে তাৰল্যতা আৰু হ্রস্বম্যাদী সুতৰ হাৰ নিশ্চিত কৰা। ই মুদ্ৰা বজাৰত মধ্যভোগী আৰু নিয়ন্ত্ৰকৰ ভূমিকা পালন কৰে।
(খ) চৰকাৰঃ চৰকাৰ মুদ্ৰা বজাৰত সক্রিয় খেলুৱৈ আৰু মুদ্ৰা বজাৰত আটাইতকৈ বেছি ঋণ লয়। ঘাটি বাজেটৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰে ধন ঋণ লোৱাৰ প্ৰয়োজন, যেতিয়া ৰাজহতকৈ ব্যয় বেছি হয় চৰকাৰে মুদ্ৰা বজাৰত নিৰাপত্তা জাৰি কৰি ধন সংগ্ৰহ কৰে।
(গ) বেংকঃ বেংকসমূহ মুদ্রা বজাৰত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ খেলুৱৈ কাৰণ বেংকে হ্রস্বম্যাদী ঋণ আৰু ধন ঋণ লোৱাৰ কাম হাতত লয়। বেংকসমূহৰ সামূহিক কার্যকলাপে দৈনন্দিন ভিত্তিত সুৰ হাৰ আৰু তাৰল্যতাৰ অৱস্থাৰ গাঁথনিত বৃহৎ প্ৰভাৱ পেলায়।
(ঘ) বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানঃ বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানে হ্রস্বম্যাদী পুঁজিৰ ঋণ লোৱাৰ কাম হাতত লয়। ইহঁতে বৃহৎ পৰিমাণে কাম কৰে আৰু সেয়েহে মুদ্ৰা বজাৰত ইয়াৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰভাৱ পৰে।
(ঙ) ভাৰতৰ বাট্টা আৰু বিত্তীয় গৃহ (DFHI): ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকে ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংক আৰু সকলো ভাৰতীয় বিত্তীয় প্ৰতিষ্ঠানৰ সৈতে যৌথভাৱে ভাৰতৰ বাট্টা (Discount) আৰু বিত্তীয় গৃহ স্থাপন কৰি হ্রস্বম্যাদীভাৱে তাৰল্যতা প্ৰদান কৰে। ভাৰতৰ বাট্টা আৰু বিত্তীয় গৃহই কোষাগাৰ বিল, বাণিজ্যিক বিল, তলবী মুদ্ৰা বজাৰ আৰু চৰকাৰী নিৰাপত্তাৰ লেনদেন কৰে।
(চ) ব্যৱসায়িক নিগমঃ তেওঁলোকে বেছিভাগেই মুদ্রা বজাৰত লেনদেন কৰে নিজৰ কাৰ্যকৰী মূলধনৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ বাবে, হ্রস্বম্যাদী ধন সংগ্ৰহৰ বাবে। তেওঁলোকে মুদ্রা বজাৰৰ সংগঠিত আৰু অসংগঠিত দুয়োটা খণ্ডকে ব্যৱহাৰ কৰে।
(ছ) অনা-বেংকিং বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰীঃ অনা-বেংকিং বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰী মিউচুৱেল ফাণ্ড, বিদেশী প্রতিষ্ঠানিক বিনিয়োগকাৰী (FIIS) আদিৰে গঠিত, যিয়ে বিভিন্ন ৰূপত জমা ধন গ্ৰহণ কৰে আৰু বিভিন্ন অর্থনৈতিক কার্যকলাপত ঋণ দিয়ে বা বিনিয়োগ কৰে। তেওঁলোকৰ অংশগ্ৰহণৰ স্তৰ নিয়মৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
(জ) প্রাথমিক বিক্রেতা (PDs): চৰকাৰী নিৰাপত্তাৰ সক্ৰিয় গৌণ বজাৰ গঢ়ি তুলিবলৈ ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকে ১৯৯৫ চনত ইয়াক প্ৰৱৰ্তন কৰে।
১১। ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰৰ অসংগঠিত খণ্ডৰ মূল উপাদানসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰৰ অসংগঠিত খণ্ডৰ মূল উপাদানসমূহ হ’লঃ
(ক) খিলঞ্জীয়া বেংকাৰঃ তেওঁলোকে বেংক হিচাপে কাম কৰে, জমা ধন লাভ কৰে, আৰু হুণ্ডিত ঋণ আৰু চুক্তি দিয়ে। হুণ্ডি হৈছে হ্রস্বম্যাদী ঋণৰ আহিলা। এখন বজাৰৰ পৰা আন এখন বজাৰলৈ আৰু এটা বেংকৰ পৰা আন এটা বেংকলৈ সুতৰ হাৰ বেলেগ বেলেগ। তেওঁলোক হৈছে বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰী যিয়ে ধনদাতা আৰু ব্যৱসায়ীয়ে ব্যৱসায় আৰু উদ্যোগ আৰু কৃষিলৈ পোনপটীয়াকৈ ঋণ প্ৰদান কৰে।
(খ) ধন ঋণদাতাঃ ধন ঋণদাতাৰ প্ৰধান ব্যৱসায় হৈছে ধন ঋঋণ দিয়া। ইহঁতে মূলতঃ গাঁৱত কাম কৰে যদিও চহৰ অঞ্চলতো কাম কৰে। বৃহৎ পৰিমাণৰ ঋণ অনুৎপাদনশীল কামত দিয়া হয়। ঋণ লোৱাজন হ’ল কৃষি শ্রমিক, ক্ষুদ্র কৃষক, কাৰখানাৰ শ্রমিক, ক্ষুদ্র ব্যৱসায়ী ইত্যাদি।
(গ) বিত্তীয় দালালঃ বিত্তীয় দালাল হৈছে ঋণদাতা আৰু ঋণ লোৱাৰ মাজৰ মধ্যভোগী। বিশেষকৈ কাপোৰৰ বজাৰ, শস্যৰ বজাৰ, সামগ্ৰীৰ বজাৰ আদি সকলো প্ৰধান বজাৰতে এইবোৰ পোৱা যায়।
(ঘ) অনিয়ন্ত্রিত অনা-বেংক বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰীঃ অনিয়ন্ত্রিত অনা-বেংক বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰীসকল নিধি, ঋণ কোম্পানী আৰু অন্যান্যৰে গঠিত।
(ঙ) উন্নয়ন আৰু উদ্ভাৱনসমূহৰ ব্যৱহাৰৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় পদক্ষেপ (WIDHI): সদস্যৰ পৰা জমা ধনৰ মূল উৎস আৰু ঘৰ নিৰ্মাণ বা মেৰামতিৰ বাবে যুক্তিসংগত সুতৰ হাৰত সদস্যক ঋণ দিয়ে।
(চ) কোম্পানীঃ ইয়াক বিত্তীয় কোম্পানী বুলিও কোৱা হয়। ঋণ কোম্পানীসমূহৰ মুঠ মূলধন হ’ল ঋণ, জমা ধন আৰু নিজৰ ধন। তেওঁলোকে অধিক সুতৰ হাৰ আগবঢ়ায়।
১২। বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) উচ্চতাৰল্যতাঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখনেই হৈছে সমগ্ৰ বিশ্বৰ ভিতৰতে আটাইতকৈ সহজে তৰলীকৰণযোগ্য বিত্তীয় বজাৰ। ইয়াৰ লগত বিশ্বজুৰি বিভিন্ন মুদ্ৰাৰ ব্যৱসায় জড়িত হৈ আছে। এই বজাৰৰ ব্যৱসায়ীসকলে নিজৰ পছন্দ অনুসৰি যিকোনো সময়তে মুদ্রা ক্রয় বা বিক্ৰী কৰিবলৈ স্বাধীন।
(খ) বজাৰৰ স্বচ্ছতাঃ এই বজাৰত বহুত স্পষ্টতা আছে। বৈদেশিক বিনিময় বজাৰত ব্যৱসায়ীসকলে বজাৰৰ সকলো তথ্যৰ সম্পূৰ্ণ সুবিধা লাভ কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা বাস্তব সময় দপ্তৰৰ জৰিয়তে বিভিন্ন দেশৰ মুদ্ৰাৰ মূল্যৰ উঠা-নমা নিৰীক্ষণ কৰাত সহায়ক হ’ব।
(গ) গতিশীল বজাৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ হৈছে এক গতিশীল বজাৰৰ গাঁথনি। এই বজাৰবোৰত প্ৰতি ছেকেণ্ড আৰু ঘণ্টাৰ মূৰে মূৰে মুদ্ৰাৰ মূল্য সলনি হয়।
(ঘ) ২৪ ঘণ্টা কাম কৰেঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰসমূহে ২৪ ঘণ্টাই কাম কৰে। ইয়াৰ ফলত ব্যৱসায়ীসকলে যিকোনো সময়তে ব্যৱসায় কৰাৰ সম্ভাৱনা লাভ কৰে।
(ঙ) কম ব্যৱসায়িক খৰচঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰত কম ব্যৱসায়িক খৰচৰ বৈশিষ্ট্য থাকে কাৰণ ইয়াত প্ৰৱেশৰ ক্ষেত্ৰত বাধাপ্রাপ্ত বা দালালৰ লেনদেনৰ ওপৰত উচ্চ মাচুল নাথাকে। লেনদেনৰ বাবে অতি কম শতাংশ লোৱাৰ লগে-লগে অংশগ্রহণকাৰীসকলে তেওঁলোকৰ ধনৰ অধিক পৰিমাণে ব্যৱসায়ত ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে আৰু এই বৈদেশিক বিনিময়ৰ বজাৰৰ বৈশিষ্ট্যই ইয়াক সৰু অংশগ্ৰহণকাৰীসকলৰ বাবে অনুকূল কাৰ তোলে যিয়ে বজাৰখন আৰু অধিক বহল কৰে।
(চ) ডলাৰৰ সৰ্বাধিক ব্যৱসায় কৰাঃ আমেৰিকান ডলাৰ বিশ্বৰ ভিতৰতে আটাইতকৈ বেছি ব্যৱসায় কৰা মুদ্ৰা আৰু বহু মুদ্ৰাই অন্য মুদ্ৰাৰ বাবে সংশ্লিষ্ট আমেৰিকান ডলাৰৰ মূল্যৰ জৰিয়তে হাৰ গণনা কৰে যাক ক্ৰছ হাৰ বুলিও কোৱা হয়।
১৩। বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ সুবিধাঃ
(ক) উচ্চ তাৰল্যতাঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ বিশ্বৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ আৰু তৰল বজাৰ, যাৰ ফলত মুদ্ৰা দ্ৰুতভাৱে ক্ৰয় আৰু বিক্ৰী কৰাটো সহজ হৈ পৰে।
(খ) প্রৱেশযোগ্যতাঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখন সপ্তাহৰ ৫ দিন ২৪ ঘণ্টাই খোলা থাকে আৰু ইণ্টাৰনেট সংযোগ থকা যিকোনো ব্যক্তিয়ে ইয়াত প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে।
(গ) বৈচিত্র্যময় ব্যৱসায়িক বিকল্পঃ ব্যৱসায়ীসকলে মুদ্ৰা আৰু ব্যৱসায়িক কৌশল বিস্তৃত পৰিসৰৰ পৰা বাছি ল’ব পাৰে, যাৰ ফলত লাভৰ যথেষ্ট সুযোগ পোৱা যায়।
(ঘ) লেনদেনৰ খৰচ কমঃ আন বিত্তীয় বজাৰৰ তুলনাত বৈদেশিক বিনিময় বজাৰত ব্যৱসায়ৰ খৰচ তুলনামূলকভাৱে কম।
(ঙ) বিশ্বব্যাপী বজাৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখন হৈছে বিশ্বব্যাপী বজাৰ, যাৰ বাবে ই আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱসায়ীসকলৰ বাবে নিজৰ মুদ্ৰাৰ বিপদ পৰিচালনাৰ এক মূল্যৱান আহিলা।
(চ) স্বচ্ছতাঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখন অতি স্বচ্ছ, সকলো বজাৰ অংশগ্ৰহণকাৰীৰ বাবে বাস্তৱ সময়ব মূলাৰ তথ্য উপলব্ধ।
বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ অসুবিধাঃ
(ক) অস্থিৰতাঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখন অতি অস্থিৰ আৰু ই হঠাতে আৰু উল্লেখযোগ্য মূল্যৰ গতিবিধিৰ সন্মুখীন হ’ব পাৰে, যাৰ ফলত ব্যৱসায়ীসকলৰ বাবে বৃহৎ লোকচান হ’ব পাৰে।
(খ) উচ্চ প্রতিযোগিতাঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখন অতি প্রতিযোগিতামূলক আৰু ব্যৱসায়ীসকলে বৃহৎ বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানকে ধৰি অন্যান্য বজাৰ অংশগ্ৰহণকাৰীৰ সৈতে প্রতিযোগিতাত অৱতীৰ্ণ হ’ব লাগিব।
(গ) সীমিত নিয়ন্ত্রণঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰখন আন বিত্তীয় বজাৰৰ দৰে নিয়ন্ত্রিত নহয়, যাৰ ফলত প্ৰৱঞ্চনামূলক কার্যকলাপ আৰু কেলেংকাৰীৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে।
(ঘ) জটিল বজাৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ জটিল হ’ব পাৰে আৰু ব্যৱসায়ীসকলে বজাৰ আৰু ইয়াৰ বিভিন্ন কাৰকসমূহৰ বিষয়ে ভালদৰে বুজিব লাগিব যিয়ে মুদ্ৰাৰ মূল্যত প্রভাৱ পেলায়।
(ঙ) অর্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক পৰিঘটনাঃ বৈদেশিক বিনিময়ৰ বজাৰখন অর্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক পৰিঘটনাৰ দ্বাৰা অত্যন্ত প্ৰভাৱিত হয়, যাৰ ফলত যথেষ্ট অস্থিৰতা আৰু অভাৱনীয়তা হ’ব পাৰে।
(চ) প্ৰৱেশৰ ক্ষেত্ৰত উচ্চ বাধাঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰত ব্যৱসায় কৰিবলৈ যথেষ্ট পৰিমাণৰ জ্ঞান, অভিজ্ঞতা আৰু মূলধনৰ প্ৰয়োজন হয়, যাৰ ফলত অনভিজ্ঞ ব্যৱসায়ীসকলে অংশগ্ৰহণ কৰাটো কঠিন হৈ পৰে।
১৪। বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ অংশগ্ৰহণকাৰীসকল কোন?
উত্তৰঃ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰৰ অংশগ্ৰহণ কাৰীসকল হ’ল—
(ক) বাণিজ্যিক বেংকঃ বেংকসমূহ হৈছে বৈদেশিক বিনিময় বজাৰত আটাইতকৈ সক্ৰিয় অংশগ্রহণকাৰী, তেওঁলোকে নিজৰ গ্ৰাহকৰ হৈ আৰু নিজৰ হিচাপৰ বাবে ব্যৱসায় কৰে।
(খ) কেন্দ্রীয় বেংকঃ কেন্দ্রীয় বেংকে নিজৰ দেশৰ মুদ্ৰানীতি পৰিচালনা আৰু মুদ্ৰাৰ মূল্য সুস্থিৰ কৰিবলৈ বজাৰত অংশগ্ৰহণ কৰে।
(গ) প্ৰতিৰক্ষা পুঁজি আৰু বিনিয়োগ সংস্থাঃ এই প্রতিষ্ঠানসমূহে নিজৰ গ্ৰাহকৰ বাবে লাভৰ সৃষ্টি কৰিবলৈ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰত ব্যৱসায় কৰে।
(ঘ) নিগমঃ বহুজাতিক নিগমসমূহে বিশেষকৈ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য চলোৱাৰ সময়ত নিজৰ মুদ্ৰাৰ বিপদ পৰিচালনাৰ বাবে বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ ব্যৱহাৰ কৰে।
(ঙ) খুচুৰা ব্যৱসায়ীঃ ব্যক্তিগত ব্যৱসায়ীয়ে অনলাইন দালালৰ জৰিয়তে বৈদেশিক বিনিময় বজাৰত অংশগ্ৰহণ কৰিব পাৰে, মুদ্ৰাৰ মূল্যৰ গতিবিধিৰ পৰা লাভৱান হ’ব পাৰে।
(চ) চৰকাৰঃ চৰকাৰে নিজৰ মুদ্ৰাৰ মূল্য পৰিচালনা আৰু নিজৰ দেশৰ অৰ্থনৈতিক স্থিতিশীলতা বজাই ৰাখিবলৈ বৈদেশিক বিনিময় বজাৰত অংশগ্ৰহণ কৰে।
(ছ) পৰম্পৰাগত ব্যৱহাৰকাৰীঃ পৰম্পৰাগত ব্যৱহাৰকাৰীসকল বিদেশী পর্যটক, সমগ্র বিশ্বতে ব্যৱসায়িক কার্যকলাপ চলোৱা কোম্পানীৰে গঠিত।
(জ) দালালঃ দালালক এনে বিত্তীয় বিশেষজ্ঞ বুলি গণ্য কৰা হয় যিয়ে ব্যৱসায়ী আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ মাজত সৰ্বোত্তম উদ্ধৃতি প্রদান কৰি নিশ্চিত মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে কাম কৰে।
১৫। ভাৰতত তলবী মুদ্ৰা বজাৰৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতত তলবী মুদ্ৰা বজাৰৰ সুবিধাঃ
(ক) উচ্চতাৰল্যতাঃ যিহেতু ঋণ লোৱা ধনৰ লগতে ঋণ দিয়া ধন যিকোনো সময়তে উদ্ধাৰ কৰিব পৰা যায় যাতে বাণিজ্যিক বেংকে উচ্চ পৰিশোধ চাপ সহজেই পূৰণ কৰিব পাৰে। মূলধন বজাৰত আন প্ৰতিষ্ঠানৰ ক্ষেত্ৰতো তেনেকুৱাই।
(খ) উচ্চ লাভজনকতাঃ বেংক আৰু অন্যান্য বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহে তেওঁলোকৰ অচল উদ্বৃত্ত পুঁজিৰ পৰা তলবী বজাৰৰ জৰিয়তে ধন উপাৰ্জন কৰিব পাৰিছিল।
(গ) নিৰাপদ আৰু সস্তাঃ যদিও তলবী ঋণ অসুৰক্ষিত ঋণ তথাপিও এইবোৰ নিৰাপদ কাৰণ পক্ষসমূহৰ মূলধন বজাৰত উচ্চপৰ্যায়ৰ আৰ্থিক বিশ্বাসযোগ্যতা আছে।
(ঘ) কেন্দ্রীয় বেংকিং কার্যকলাপত সহায়কঃ যিকোনো বিত্তীয় ব্যৱস্থাৰ ই আটাইতকৈ স্পর্শকাতৰ অংশ। পুঁজিৰ যোগান আৰু চাহিদাৰ পৰিৱৰ্তন তলবী বজাৰ হাৰত তৎক্ষণাত প্রতিফলিত হয় আৰু ই কেন্দ্ৰীয় বেংকক উপযুক্ত মুদ্রানীতি গ্ৰহণ কৰাৰ ইংগিত দিয়ে। তদুপৰি দক্ষ তলবী বজাৰৰ অস্তিত্বই কেন্দ্ৰীয় বেংকক মুক্ত বজাৰৰ কাৰ্যকলাপ ফলপ্ৰসূভাৱে সম্পন্ন কৰাত সহায় কৰে।
ভাৰতত তলবী মুদ্রা বজাৰৰ অসুবিধাঃ
(ক) সংহতিৰ অভাৱঃ বিভিন্ন তলবী বজাৰৰ মাজত সমন্বয়ৰ অভাৱ আছে।
(খ) অসমান উন্নয়নঃ তলবী মুদ্ৰা বজাৰৰ অধিকাংশই মহানগৰ আৰু ঔদ্যোগিক চহৰ যেনে— মুম্বাই, দিল্লী, চেন্নাই, পুনে, হায়দৰাবাদ, বাংগালুৰু আৰু কলকাতাৰ আশে-পাশে আছে, য’ত ষ্টক বা প্রতিভৃতি বিনিময়ৰ অস্তিত্ব আছে।
(গ) অস্থিৰঃ তলবীৰ হাৰ অস্থিৰ, ই ৪% ৰ পৰা ৮% লৈকে ভিন্ন হয়। ই সময়ে সময়ে, ঋতুৰ পৰা ঋতুলৈ আৰু উদ্দেশ্যৰ পৰা উদ্দেশ্যলৈ সলনি হয়।
১৬৷ ভাৰতীয় মুদ্ৰা বজাৰত অংশগ্ৰহণ কৰা প্রতিষ্ঠানসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰৰ প্ৰধান প্রতিষ্ঠানসমূহৰ বিষয়ে তলত চমুকৈ আলোচনা কৰা হৈছে—
(ক) বাণিজ্যিক বেংকঃ বাণিজ্যিক বেংকসমূহ হৈছে আটাইতকৈ সক্ৰিয় মুদ্ৰা বজাৰ প্ৰতিষ্ঠান। এই বেংকসমূহে নিজৰ হ্রস্বম্যাদী পুঁজি ব্যৱহাৰ কৰি মুদ্ৰা বজাৰলৈ হ্রস্বম্যাদী ঋণ প্ৰদান কৰে। বাণিজ্যিক বেংকে নিজৰ ধন বাণিজ্যিক পত্ৰৰ বাট্টাকৰণ দিয়াত বিনিয়োগ কৰে, যেনে— বিনিময় বিল আৰু কোষাগাৰ বিল। বাণিজ্যিক বেংকসমূহে সদায় তাৰল্যতা আৰু লাভজনকতাৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
(খ) কেন্দ্রীয় বেংকঃ কেন্দ্রীয় বেংক হৈছে মুদ্ৰা বজাৰৰ নেতা। ই হৈছে শীৰ্ষ মুদ্ৰা বজাৰ প্রতিষ্ঠান আৰু ই মুদ্ৰা বজাৰৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু বিকাশত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। ই শেষ মুহুৰ্তৰ নেতা হিচাপে কাম কৰে আৰু ধন যোগান ধৰি বজাৰৰ তাৰল্যতাৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰে। কেন্দ্ৰীয় বেংকে অৱশ্যে প্রত্যক্ষ মুদ্রা বজাৰৰ লেনদেন নকৰে। ই বেংকিং আৰু অন্যান্য বিত্তীয় মধ্যস্থতাকাৰীৰ জৰিয়তে বজাৰৰ কাম-কাজৰ ওপৰত নিজৰ নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰয়োগ কৰে।
(গ) স্বীকৃতিপ্রাপ্ত ভৱনঃ স্বীকৃতিপ্রাপ্ত ভৱন হৈছে উন্নত মুদ্ৰা বজাৰৰ গুৰুত্বপূর্ণ প্রতিষ্ঠান। স্বীকৃতিপ্রাপ্ত ভৱনসমূহ বিশেষ প্রতিষ্ঠান আৰু বাণিজ্যিক বিল গ্ৰহণ আৰু নিশ্চয়তা প্ৰদানৰ উদ্দেশ্যে স্থাপন কৰা হৈছে। এই ভৱনসমূহে বিলৰ মূল্য বৃদ্ধি কৰি নগদ ধনৰ ব্যৱহাৰ নকৰাকৈ সহায় আগবঢ়ায় যিবোৰ যিকোনো মুদ্ৰা বজাৰত সহজে বাট্টা (Discount) দিব পৰা যায়।
(ঘ) অনা-বেংকিং বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানঃ অনা-বেংকিং বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহেও মুদ্ৰা বজাৰত অংশগ্ৰহণ কৰে। এই মধ্যস্থতাকাৰীসকলে নিজৰ হ্ৰস্বম্যাদী উদ্বৃত্ত পুঁজি নিয়োগ কৰাৰ লগতে তেওঁলোকৰ হ্রস্বম্যাদী প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণৰ বাবে মুদ্রা বজাৰৰ আশ্ৰয় লয়।
১৭। মুদ্ৰা বজাৰ আৰু মূলধনৰ বজাৰৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ মুদ্ৰা বজাৰ আৰু মূলধনৰ বজাৰৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ হ’ল—
| মুদ্ৰা বজাৰ | মূলধন ৰজাৰ |
| ১। মুদ্ৰা বজাৰত হ্রস্বকালীন পুঁজিৰ যোগান ধৰা হয়। | ১। মূলধন বজাৰত দীৰ্ঘকালীন পুঁজিৰ যোগান ধৰা হয়। |
| ২। মুদ্ৰা বজাৰ এখনে সাধাৰণতে কাৰ্যকৰী মূলধন যোগান ধৰে। | ২। মূলধন বজাৰে বিত্তীয় সম্পদ সংগ্ৰহ কৰে আৰু সেইবোৰক আর্থিক গোট সমূহক ঋণ হিচাপে আগবঢ়ায় বা ধাৰলৈ দিয়ে। |
| ৩। মুদ্রা বজাৰৰ মুখ্য কার্য হ’ল ঋণ প্ৰদান আৰু ঋণ গ্রহণ। ইয়াৰ জৰিয়তে বজাৰত তাবল্যতাৰ (Liquidity) সুবিধা প্রদান কৰা হয়। | ৩। মূলধনৰ বজাৰে দীৰ্ঘকালীন বিত্তৰ যোগান ধৰি সেইবোৰ স্থায়ী সম্পত্তি বা কাৰ্যকৰী মূলধনত ব্যৱহাৰ কৰে। |
| ৪। মুদ্ৰা বজাৰে আমানতকাৰী আৰু বিনিয়োগকাৰীৰ মাজত বা ঋণ গ্ৰহণকাৰীৰ মাজত সু-সম্পর্ক স্থাপন কৰে। | ৪। মূলধনৰ বজাৰে দেশৰ বিনিয়োগকাৰী আৰু উদ্যোগী প্ৰৱতৰ্কৰ মাজত মধ্যস্থতাকাৰী হিচাপে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লয়। |
| ৫। মুদ্ৰা বজাৰে গৌণ কার্য হিচাপে অৱলেখন কার্য সম্পাদন কৰে। | ৫। মূলধনৰ বজাৰে প্ৰাথমিক কার্য হিচাপে অৱলেখন কার্য সম্পাদন কৰে। |
| ৬। মুদ্ৰা বজাৰে কোষাগাৰ বিল ক্রয় কৰি ব্যৱসায়িক প্ৰতিষ্ঠানৰ বিল বাট্টাৰ ক্ৰয় কৰে। আৰু চৰকাৰ তথা ব্যৱসায়িক প্রতিষ্ঠানলৈ হ্রস্বম্যাদী পুঁজিৰ যোগান ধৰে। | ৬। মূলধনৰ বজাৰে জনসাধাৰণৰ পৰা পুঁজি সংগ্ৰহ কৰে। কম বিপদযুক্ত প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰৰ নিৰ্বাচিত প্রতিভূতিৰ বিপৰীতে পুঁজি বিনিয়োগ কৰি উচ্চহাৰত প্রতিদান প্রদান কৰে। |
| ৭। মুদ্ৰা বজাৰে দেশ এখনৰ বাণিজ্যিক বেংক, ব্যৱসায় প্রতিষ্ঠান অনা-বেংকিং বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান, আদিক হ্রস্বম্যাদী উদ্বৃত্ত পুঁজিৰ বাবে বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰ হিচাপে বাছি লয়। | ৭। মূলধনৰ বজাৰে, বিভিন্ন কোম্পানী কেন্দ্রীয় চৰকাৰ, ৰাজ্যিক চৰকাৰ আৰু স্থানীয় নিগম-নিকায় সমূহলৈ দীৰ্ঘম্যাদী ঋণৰ প্রৱর্তন ঘটোৱায়। |
১৮। বিভিন্ন ধৰণৰ বিত্তীয় বজাৰসমূহ চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ (ক) মুদ্ৰা বজাৰঃ যি কেন্দ্ৰত মুদ্ৰাৰ সলনি হ্রস্বকালীন ঋণপত্র বা হ্রস্বকালীন মৌদ্রিক পৰিসম্পদ লেনদেন হয় তাকে মুদ্ৰা বজাৰ বোলে। মুদ্রা বজাৰত এবছৰ বা দুবছৰ পৰ্যন্ত সময়ৰ হ্রস্বম্যাদী লেখ্যৰ সলনি বিনিয়োগকাৰী বা ধৰুৱাই মুদ্ৰা ধাৰলৈ লয়। আনহাতে, সঞ্চয়কাৰী বা ঋণদাতাসকলে মুদ্রা ধাৰলৈ দি তৰলতা থকা পৰিসম্পদ লয়। প্ৰকৃততে মুদ্ৰা বজাৰত ঋণদাতা আৰু ঋণগ্রহীতাৰ মাজত মুদ্ৰাৰ পৰিৱৰ্তে ঋণৰ আদান-প্রদান হয়। ইয়াত যিবোৰ ব্যক্তি আৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ সঞ্চিত ধন বা ৰাহি পুঁজি থাকে তেওঁলোকে সেই পুঁজি হ্রস্বকালৰ বাবে ধাৰলৈ দিয়ে। অর্থাৎ তেওঁলোকে হ্রস্বম্যাদী পুঁজিৰ যোগান দিয়ে।
মুদ্ৰা বজাৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট ভৱন বা ক্ষুদ্র স্থানত সীমিত হৈ নাথাকে। কিন্তু মুদ্ৰা বজাৰ এখনৰ নাম কোনো এখন ঠাই বা কোনো এটা অঞ্চলৰ লগত জড়িত হৈ থাকে। যেনে— লণ্ডন মুদ্রা বজাৰ, মুম্বাই মুদ্ৰা বজাৰ ইত্যাদি। এনে মুদ্ৰা বজাৰৰ পৰিসৰ বিশাল।
(খ) পুঁজি বজাৰঃ যি কেন্দ্ৰত দীর্ঘম্যাদী পুঁজি সম্পৰ্কীয় প্রতিভৃতিৰ ক্রয়-বিক্রয় হয় তাকে পুঁজি বজাৰ বা মূলধন বজাৰ বোলে। ইয়াত দীৰ্ঘম্যাদী আৰু মধ্যকালীন সময়ৰ প্ৰতিভূতি আৰু ঋণপুঁজি ধাৰলৈ দিয়া আৰু লোৱাৰ সকলো প্ৰকাৰ সা-সুবিধা আৰু ব্যৱস্থা থাকে।
বিভিন্ন উদ্যোগ আৰু কৃষিকাৰ্যৰ কাৰণে প্রতিষ্ঠিত কোম্পানী, চৰকাৰী আৰু অৰ্ধ-চৰকাৰী অনুষ্ঠানৰ উন্নয়নমূলক কাৰ্য আদিৰ কাৰণে বহুতো মূলধনৰ প্ৰয়োজন হয়।
এই মূলধন সংগ্ৰহৰ কাৰণে প্ৰতিভূতি বা বিত্তীয় পত্র আদি বিক্ৰী কৰে। বিভিন্ন ব্যক্তি, অনুষ্ঠান, প্রতিষ্ঠানে এই বিত্তীয় পত্র ক্রয় কৰি সঞ্চয়ৰ নিয়োগ কৰি সুদ বা লভ্যাংশ উপাৰ্জন কৰে। ইয়াৰ বিক্রেতাসকলে যি নিধি সংগ্ৰহ কৰে, তাক আর্থিক কামত বিনিয়োগ কৰি লাভ অৰ্জন কৰে। সংগঠিত পুঁজি বজাৰ বা প্ৰতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰত পুৰণি প্ৰতিভূতি নিয়মিতভাবে সদায়ে বেচা-কিনা হয়। গতিকে প্রতিভূতিৰ ধাৰকে প্রয়োজন হ’লে নিজ প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰত বিক্ৰী কৰি নগদ টকা ল’ব পাৰে।
পুঁজি বজাৰৰ প্ৰকাৰসমূহ হৈছে—
(i) প্রাথমিক বা ন-প্রতিভূতি বজাৰ আৰু গৌণ বা পুৰণি প্ৰতিভূতি বজাৰ নতুবা প্ৰতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্র।
(ii) সমাংশ আৰু ঋণ বজাৰ।
(iii) ঔদ্যোগিক প্রতিভূতি বজাৰ আৰু চৰকাৰী প্ৰতিভুতি বজাৰ।
(iv) গৃহ নিৰ্মাণৰ পুঁজি বজাৰ।
(গ) বৈদেশিক মুদ্রা বজাৰ বা বিনিময় মুদ্রা বজাৰঃ যি কেন্দ্ৰত বা বজাৰত দেশীয় মুদ্ৰা আন দেশৰ মুদ্ৰালৈ সলনি বা বিনিময় কৰা হয় তাক বৈদেশিক মুদ্রা বজাৰ বোলে। বিদেশৰ লগত লেনদেন নিষ্পত্তি কৰিবলৈ বিদেশৰ মুদ্ৰা বা বিনিময় মুদ্রা ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
ধৰা হ’ল মার্কিন যুক্তৰাষ্ট্ৰত এক কিলো আঙুৰৰ দাম এক ডলাব। যদি ১ ডলাৰৰ বিনিময় হাৰ ৪৫ টকা হয়, তেতিয়া ১ কিলো আঙুৰ ৪৫ টকা হ’ব। কিন্তু বিনিময় হাৰ ১ = ডলাৰ ৫০ টকা হ’লে এতিয়া আগৰ ৪৫ টকাত এতিয়া প্ৰায় ৯৫০ গ্রাম আঙুৰ পোৱা যাব। অর্থাৎ প্রায় ৫০ গ্রাম আঙুৰ কম পোৱা যাব। অর্থাৎ বিনিময় হাৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত সকলো পণ্য সেৱাৰ মূল্যৰ পৰিৱৰ্তন হ’ব। বিনিময় হাৰে এখন দেশৰ অৰ্থ ব্যৱস্থাৰ লগত সম্পর্ক স্থাপন কৰে। বিনিময় হাৰৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত দুখন দেশৰ আৰ্থিক সম্পৰ্ক আৰু লাভ লোকচানৰ সলনি হয়।
এখন দেশৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ ফলত বিনিময় হাৰৰ সলনি হয়। ইয়াৰ ফলতে বৈদেশিক বা বিনিময় মুদ্ৰাৰ চাহিদা আৰু যোগান তাৰতম্যৰ কাৰণে বিনিময় হাৰৰ উঠা-নমা হয়।
বিনিময় বজাৰৰ কোনো বিশেষ স্থান নাথাকিবও পাৰে। ই প্ৰকৃততে বৈদ্যুতিকভাৱে সংযুক্ত কৰা বৃহৎ বাণিজ্যিক বেংক, বৈদেশিক মুদ্রা বিনিময়ৰ দালাল, লেনদেনকাৰী সকলৰ এক প্ৰকাৰ ব্যৱস্থা। এই প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা বিনিময় মুদ্ৰাৰ ক্রেতা-বিক্রেতাসকলে লেনদেন নিষ্পত্তি কৰে। এওঁলোকে টেলিফোন, কম্পিউটাৰৰ মনিটৰ, টেলেক্স, ফেক্স, উপগ্ৰহৰ সংযোগ আদিৰ সহায়ত বিনিময় মুদ্ৰাৰ লেনদেন নিষ্পত্তি কৰে।
(ঘ) প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰ বা প্ৰতিভৃতি বজাৰঃ প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্র অথবা প্রতিভূতি বজাৰ মানে হৈছে মূলধন বজাৰৰ এক উপাদান, এখন সংগঠিত আৰু কেন্দ্ৰীভূত বজাৰ য’ত অংশপত্ৰ, ঋণপত্ৰ, চৰকাৰী জামিন পত্ৰ আদি সকলো প্ৰকাৰৰ পুৰণি আৰু প্ৰচলিত নিৰাপত্তাপত্ৰ ক্ৰয় আৰু বিক্ৰয় কৰা হয়। পাইল ৰ মতে “প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰবোৰ হৈছে কিছুমান বজাৰ স্থান, য’ত নিৰাপত্তা পত্ৰ বা প্ৰতিভূতিসমূহ তালিকাভুক্ত কৰি বিনিয়োগৰ উদ্দেশ্যে অথবা ফটকা লেনদেন সংঘটিত কৰাৰ অৰ্থে ক্ৰয় আৰু বিক্ৰয় কৰা হয়।
প্রতিভূতি বিনিময় কেন্দ্ৰত পঞ্চীয়নভুক্ত সদস্য কিছুমানেহে লেনদেন কৰিব পাৰে। তেওঁলোকক দালাল, উপদালাল, ব্যৱসায়ী বোলে। অর্থাৎ সৰ্বসাধাৰণ লোকে ইয়াত পোনে পোনে লেনদেন কৰিব নোৱাৰে। প্ৰতিভূতিৰ ধাৰক বা গৰাকীয়ে এইবোৰৰ ক্রয়-বিক্রয় কৰিবলৈ হলে, তেওঁ কোনো দালাল বা উপদালালৰ যোগেদি কৰিব লাগে। বেচা-কিনা কৰোতে দালালী আদায় দিব লাগে। পুৰণি প্ৰতিভূতিৰ ক্রয়-বিক্ৰয়ৰ নিয়মীয়া সুবিধা দি প্ৰতিভূতিৰ ধাৰকক টকা পোৱাৰ সুবিধা দিয়ে। অর্থাৎ এই বজাৰে প্ৰতিভূতিবোৰৰ তৰলতা আনি দিয়ে। ষ্টক বা প্রতিভৃতি বিনিময় কেন্দ্ৰবোৰ এক ধৰণৰ পঞ্জীয়নভুক্ত সংস্থা। এইবোৰ পৰিচালনা কৰিবলৈ ব্যৱস্থাপক মণ্ডলী থাকে।
We Hope the given Class 12 Finance Class 12 Finance Chapter 2 মুদ্ৰা বজাৰ আৰু বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ Notes will help you. If you have any Regarding, the Class 12 Finance Class 12 Finance Chapter 2 মুদ্ৰা বজাৰ আৰু বৈদেশিক বিনিময় বজাৰ Question and Answer, drop a comment below and We will get back to you at the earliest.
I need Class 12 Finance Assamese Medium Chapter number 2 and 3 notes….