Class 11 Sociology Chapter 4 সংস্কৃতি আৰু সমাজিকৰণ Question answer to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapter AHSEC Class 11 Sociology Chapter 4 সংস্কৃতি আৰু সমাজিকৰণ and select needs one.
Class 11 Sociology Chapter 4 সংস্কৃতি আৰু সমাজিকৰণ
Also, you can read the AHSEC book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given AHSEC Class 11 Sociology Chapter 4 সংস্কৃতি আৰু সমাজিকৰণ Solutions for All Subject, You can practice these here.
সংস্কৃতি আৰু সমাজিকৰণ
পাঠ: 4
প্ৰথম খণ্ড
চমু প্ৰশ্নোত্তৰ
১। সংস্কৃতি বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ সংস্কৃতি হৈছে জীৱন ধাৰণৰ উপায়। সংস্কতিয়ে মানুহৰ আচাৰ-ব্যৱহাৰ, ৰীতি-নীতি, চাল-চলন, শিক্ষা-দীক্ষা, ধৰ্ম-বিশ্বাস, সাজ-পাৰ, মাত-কথা, নৃত্য-গীত আদি সকলো দিশকে সামৰি লয়।
২। সামাজিকৰণ বুলিলে কি বুজা ?
উত্তৰঃ সমাজিকৰণ হ’ল এটা বিশেষ প্ৰক্ৰিয়া । ব্যক্তিসকল সমাজৰ দ্বাৰা স্বীকৃত ৰীতি-নীতি আৰু মূল্যবোধ আচৰণ পদ্ধতি আৰু আৰু কৰ্তব্যবোধ আদিৰ শিক্ষা দি উপযুক্ত নাগৰিক হিচাপে গঢ়ি তোলা প্ৰক্ৰিয়াকে সমাজিকৰণ বুলি কোৱা হয়।
৩। সংস্কৃতি কেই প্ৰকাৰৰ আৰু কি কি ?
উত্তৰঃ সংস্কৃতিৰ দুই প্ৰকাৰৰ–
(ক) বস্তুবাদী সংস্কৃতি। আৰু
(খ) অবস্তুবাদী সংস্কৃতি।
৪। সমাজিক নিয়ন্ত্ৰণৰ প্ৰতিনিধিসমূহ কি কি ?
উত্তৰঃ সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণৰ প্ৰতিনিধিসমূহ হ’ল— পৰিয়াল, প্ৰথা, আইন, ধৰ্ম ।
৫। উপ-সংস্কৃতি মানে কি ?
উত্তৰঃ উপ-সংস্কৃতি মানে এক বৃহৎ সংস্কৃতিৰ ভিতৰতে গঢ় লৈ উঠা কিছুসংখ্যক লোকৰ সমূহ, যিসকলে বৃহৎ সংস্কৃতিৰ পৰা আহৰণ কৰা প্ৰতীক, মূল্যবোধ আৰু বিশ্বাসত নতুনত্বৰ সংযোজনেৰে কিছু সাল-সলনি ঘটাই তাক গ্ৰহণ কৰে আৰু জনমানসত এক সুকীয়া পৰিচয়েৰে আত্মপ্ৰকাশ কৰে। উপ-সংস্কৃতি ব্যক্তিসকলৰ ধৰণ-কৰণ, ৰুচিবোধ, কথাবার্তা আদিৰ দ্বাৰা প্ৰকাশ পায়।
৬। সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তন কি ?
উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তন হৈছে সমাজে সংস্কৃতিৰ আৰ্হি পৰিৱৰ্তন কৰা এক ধাৰা। এনে সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তন কেতিয়াও অতি ধীৰ গতিৰেও হ’ব পাৰে আৰু কেতিয়াবা ক্ষিপ্ৰ হ’বও পাৰে।
৭। গোষ্ঠীকেন্দ্ৰিক মানসিকতা কি ?
উত্তৰঃ গোষ্ঠীকেন্দ্ৰিক মানসিকতা হৈছে নিজৰ সংস্কৃতিৰ মূল্যবোধৰে অন্য সংস্কৃতিৰ লোকসকলৰ ব্যৱহাৰ আৰু বিশ্বাসক মূল্যায়ন কৰা। গোষ্ঠীকেন্দ্ৰিক মানসিকতা সাধাৰণতে তুলনাৰ পৰাই সৃষ্টি হয় আৰু অন্তৰালত নিজৰ সংস্কৃতিৰ শ্ৰেষ্ঠতাবোধ লুকাই থাকে।
৮। সংস্কৃতি আৰু সভ্যতাৰ মাজত সম্পৰ্ক কি ?
উত্তৰঃ সভ্যতা হৈছে সংস্কৃতিৰ পিছত অৱস্থা। সংস্কৃতিয়ে যেতিয়া এটা লিখিত ভাষা, বিজ্ঞান, দৰ্শন, শ্ৰম বিভাজন, প্ৰযুক্তিবিদ্যা আৰু এক বিশেষ ৰাজনৈতিক শাসন প্ৰণালীৰে পৰিপুষ্ট হৈ পৰে তেতিয়া ই সভ্যতালৈ ৰূপান্তৰিত হয়।
৯। ব্যক্তিত্ব মানে কি ?
উত্তৰঃ ব্যক্তিত্ব হৈছে এজন ব্যক্তিৰ দৈহিক, সামাজিক, বৈশিষ্ট্য, আশা-আকাংক্ষা, আচৰণ, অভিজ্ঞতা, ৰুচি-অভিৰুচি, অভ্যাস আদি সকলোবোৰৰ এক জটিল সংমিশ্ৰণ।
১০। সংস্কৃতিৰ শব্দটো ক’ৰ পৰা আহিছে ? ইয়াৰ অৰ্থ কি ?
উত্তৰঃ সংস্কৃতি ইংৰাজী প্ৰতিশব্দ ‘Culture’। ই লেটিন ভাষাৰ ‘Colere’ শব্দৰ পৰা উৎপত্তি হৈছে। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল উৎকৰ্ষ সাধন কৰা।
১১। অবস্তুবাদী সংস্কৃতি কাক বোলে ?
উত্তৰঃ মানুহৰ চিন্তা-চৰ্চা, ধ্যান-ধাৰণা, ৰীতি-নীতি, ধৰ্মবিশ্বাস, জ্ঞান, বিচাৰ আদিৰ জৰিয়তে যি সংস্কৃতিৰ বিকাশ ঘটে, তাকেই অবস্তুবাদী সংস্কৃতি বুলি কোৱা হয়।
১২। সমাজিকৰণৰ দুটা প্ৰতিনিধি উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ সমাজিকৰণৰ দুটা প্ৰতিনিধি হ’ল—
(ক) পৰিয়াল।
(খ) শিক্ষানুষ্ঠান।
১৩। বিক্ষিপ্তকৰণ প্ৰক্ৰিয়াত ইন্ধন যোগোৱা দুটা কাৰণ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ (ক) এজন দেশৰ সংস্কৃতি অন্য এখন দেশ বা সমাজৰ সংস্কৃতিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হ’লে।
(খ) এখন সমাজৰ সংস্কৃতি আন এখন সমাজৰ সংস্কৃতিত কম-বেছি পৰিমাণে সংমিশ্ৰিত হ’লে।
১৪। সাংস্কৃতিক পৰিসৰক দিশ কেইটা আৰু কি কি ?
উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক পৰিসকৰ দিশ তিনিটা।
সেই দিশকেইটা হ’ল—
(ক) ভৌতিকতা বা Materialistic.
(খ) প্ৰতিমানমূলক বা Normative.
(গ) যোগাত্মক দিশ বা বোধগম্যতা বা Cognitive.
১৫। সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ মানে কি বুজা ?
উত্তৰঃ সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ মানে সমাজ ব্যৱস্থাৰ প্ৰধান দিশ। নিয়ন্ত্ৰণ অবিহনে সুস্থিৰ সমাজ কল্পনা কৰিব নোৱাৰি। আদিম কালত যেতিয়া মানুহে দলবদ্ধভাৱে বন্য জীৱন-যাপন কৰিছিল, তেতিয়াও সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ বা দল নিয়ন্ত্ৰণৰ ব্যবস্থা আছিল। সমাজ দাৰ্শনিক হবছ লক, আৰু ৰুচোৰ মতে ‘সামাজিক চুক্তি মতবাদেই’ কোনো ব্যক্তিবিশেষক দলটোৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ দায়িত্ব দিছিল। তদুপৰি পৰিয়ালে, আত্মীয়-স্বজন, ওচৰ-চুবুৰীয়া, শিক্ষানুষ্ঠান, আইন, সামাজিক সংস্থা আদিৰ সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণত প্ৰভাৱ আছে। সমাজ আৰু সমাজৰ ব্যক্তিসকলৰ স্বাৰ্থৰক্ষাৰ বাবে নিয়ন্ত্ৰণ ব্যৱস্থা অপৰিহাৰ্য। যি পদ্ধতিৰে পথভ্রষ্টমূলক কাৰ্যৰ বাধাদান কৰি সামাজিক সমানুৰূপতা ৰক্ষা কৰাকে সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ বোলে।
১৬। সাংস্কৃতিক দীর্ঘসূত্রিতা বা পশ্চাৎৱৰ্তীতা মানে কি ?
উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক পশ্চাৎৱৰ্তীতা অৱধৰণাটোৰ জন্ম দিছিল সমাজতত্ত্ববিদ উইলিয়াম এফ. অগবাৰ্ণে । বস্তুবাদী সংস্কৃতি আৰু অবস্তুবাদী সংস্কৃতি একে সময়তে সমানে সমানে আগবাঢ়ি নাযায়। বস্তুবাদী সংস্কৃতি অবস্তুবাদী সংস্কৃতিতকৈ অতি সোনকালে আগবাঢ়ি যায়। ফলত অবস্তুবাদী সংস্কৃতি দিশটো পিছপৰি ৰয়। এইদৰে পিছপৰি থকা দিশটোকে সাংস্কৃতিক দীর্ঘসূত্রিতা বা পশ্চাৎৱৰ্তীতা বুলি কোৱা হয়।
১৭। হেৰি. এম. জনচনৰ মতে সমাজিকৰণৰ স্তৰ কেইটা আৰু কি কি ?
উত্তৰঃ হেৰি. এম.জনচনৰ মতে সমাজিকৰণৰ স্তৰ চাৰিটা।
সেইকেইটা হ’ল—
(ক) প্ৰথম বা মৌখিক স্তৰ।
(খ) দ্বিতীয় বা পায়ুস্তৰ।
(গ) তৃতীয় স্তৰ বা সুপ্ত অৱস্থা।
(ঘ) চতুৰ্থ স্তৰ বা কৌশল কাল।
অনুশীলনী (Exercise)
১। সমাজ বিজ্ঞানত সংস্কৃতিৰ অৰ্থ দৈনন্দিন জীৱনত ব্যৱহৃত ‘সংস্কৃতি’ শব্দটোতকৈ কিদৰে পৃথক ?
উত্তৰঃ We will update the answer very soon.
২। সংস্কৃতিত বিভিন্ন পৰিধি সোমাই থকা কথাটো আমি কিদৰে প্ৰমাণ কৰিব পাৰোঁ ?
উত্তৰঃ সাধাৰণতে সাংস্কৃতিক তিনিটা পৰিধিত ভাগ কৰিব পাৰি। যেনে–
(ক) বোধত্মক: বোধত্মক চিহ্নটোৱে আমি কেনেদৰে দেখা বা শুনা কথাৰ অৰ্থ বুজিবলৈ শিকো সেই প্ৰক্ৰিয়াক বুজায়। এখন সু-সভ্য সমাজত ধাৰণাবোৰ গ্ৰন্থ বা তথ্য আকাৰত পুথিভঁৰাল, প্ৰতিষ্ঠান তথা নথি ভঁৰালৰ সংৰক্ষণ কৰি ৰখা হয় । কিন্তু অশিক্ষিত আৰু নিৰক্ষণ সমাজত সেইবিলাক মানুহৰ মুখে মুখে প্ৰচলিত হৈ থাকে।
(খ) প্ৰতিমান সূচক: সংস্কৃতিৰ প্ৰতিমান সূচক দিশটোৱে কিছুমান নীতি-নিয়ম মানি চলাটোক বুজায়। যেনে– অন্য ব্যক্তিৰ নামত অহা চিটিপত্ৰ খুলিব নালাগে, ধৰ্মীয় নীতি-নিয়মবোৰ পালন কৰিব লাগে ইত্যাদি।
(গ) বস্তুগত বা ভৌতিক: সংস্কৃতিৰ ভৌতিক বা বস্তুগত দিশটোত বস্তুৰ মাধ্যমত সম্পাদিত সকলো কাৰ্যৰ সামৰি লয়, বস্তুগত বা ভৌতিক দিশটোৰ ভিতৰত সকলো আহিলা-যন্ত্ৰপাতি সামৰি লোৱা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, ইন্টাৰনেটৰ জৰিয়তে কাৰোবাৰ লগত কথা-বাৰ্তা বিনিময় কৰা, কোনো মাংগলিক অনুষ্ঠানত মজিয়াৰ আল্পনা আঁকিবৰ বাবে চাউল গুড়িৰ প্ৰলেপ ইত্যাদি।
৩। তোমাৰ পৰিচিত দুটা সংস্কৃতি তুলনা কৰা। গোষ্ঠীকেন্দ্ৰিক মানসিকতা নোহোৱা কৰাটো জটিল নেকি ?
উত্তৰঃ We will update the answer very soon.
৪। সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তন অধ্যয়ন কৰাৰ দুটা পৃথক দৃষ্টিভংগী আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তনে সমাজ এখনৰ সংস্কৃতিৰ ধাৰণাটোৰ পৰিৱৰ্তন কৰে। পৰিৱৰ্তনৰ চালিকা শক্তি আভ্যন্তৰীণ কাৰকৰ উদাহৰণ স্বৰূপে কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধিৰ বাবে কৃষি ক্ষেত্রত নতুন পদ্ধতিৰ প্ৰয়োগৰ কথা উল্লেখ কৰিব পাৰি। সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তন প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশৰ মাজেদিও ঘটিব পাৰে। এই ক্ষেত্ৰত অন্যান্য সংস্কৃতিৰ লগত সম্পৰ্ক আৰু অনুকূল প্ৰক্ৰিয়াৰ মাজেদিও হ’ব পাৰে। প্ৰাকৃতিক পৰিৱেশ বা পাৰিপাশ্বিৰ্ক অৱস্থাৰ পৰিবৰ্তনেও মানুহৰ জীৱন-ধাৰণাৰ প্ৰণালীৰ আমূল্য পৰিৱৰ্তন আনিব পাৰে।আনগত বাধা বা নিষেধাজ্ঞাৰ বাবে বনাঞ্চলত বসবাস কৰা জনসাধাৰণক হাবিত ফল-মূল, গছ-গছনিৰ পৰা বঞ্চিত কৰাৰ দৰে কাৰ্যৰ তেওঁলোকৰ জীৱন-প্ৰণালীত ক্ষতিগ্ৰস্ত কৰিছে। বিৱৰ্তনমূলক পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে বৈপ্লৱিক পৰিবৰ্তনো হ’ব পাৰে। যেতিয়া সংস্কৃতি দ্ৰুত গতিত ৰূপান্তৰকৰণ হয় আৰু ইয়াৰ লগে লগে মূল্যবোধৰ পৰিৱৰ্তন হৈ বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন ঘটিব পাৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, ১৭৮৯ চনৰ ফৰাচী বিপ্লৱৰ ফলত সামন্ত প্ৰথাৰ বিলুপ্তিকৰণ কৰি নাগৰিকৰ মাজত স্বাধীনতা, সম অধিকাৰ, আৰু ভ্ৰাতৃত্ববোধৰ শিক্ষণে বৈপ্লৱিক পৰিবৰ্তনৰ সূচনা কৰে। তদুপৰি পৃথক মূল্যবোধৰ স্থিতিয়েও সাংস্কৃতিক পৰিৱৰ্তন ঘটায়।
৫। সাৰ্বজনীনতাক তুমি আধুনিকতাৰ সৈতে মিলাব পাৰিবনে ? পৰ্যবেক্ষণ কৰি গোষ্ঠীকেন্দ্ৰিক মানসিকতাৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ We will update the answer very soon.
৬। তোমাৰ মতে তোমালোকৰ প্ৰজন্মৰ সমাজিকীকৰণৰ বাবে কোনটো প্ৰতিনিধি বেছি কাৰ্যকৰী হৈছে ? আগতে বেলেগ আছিল বুলি তুমি কেনেদৰে ভাৱা?
উত্তৰঃ We will update the answer very soon.
