Class 10 Elective Commerce Chapter 6 বিত্তৰ উৎস সমূহ

Class 10 Elective Commerce Chapter 6 বিত্তৰ উৎস সমূহ Solutions, SEBA Class 10 Banijya Parichoy Question Answer, Class 10 Elective Commerce Chapter 6 বিত্তৰ উৎস সমূহ Notes to each chapter is provided in the list so that you can easily browse throughout different chapter Assam Board Banijya Parichoy Elective Notes Class 10 SEBA and select needs one.

Class 10 Elective Commerce Chapter 6 বিত্তৰ উৎস সমূহ

Join Telegram channel

Follow us:

Also, you can read the SCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per SCERT (CBSE) Book guidelines. SEBA Commerce Elective Class 10 Question Answer. These solutions are part of SCERT All Subject Solutions. Here we have given Class 10 Commerce Elective Solutions for All Chapter, You can practice these here.

বিত্তৰ উৎস সমূহ

Chapter – 6

প্রশ্নাৱলী

১। ব্যৱসায়ৰ বিত্তৰ উৎস সমূহ বুলিলে কি বুজা যায়? ব্যৱসায় এটাক পুঁজিৰ কিয় প্রয়োজন হয়?

উত্তৰঃ বিত্ত মানে হৈছে ব্যৱসায়ৰ বাবে ধনৰ বা মূলধনৰ উৎস বিচাৰ কৰা, উৎসবোৰৰ মাজৰ পৰা উৎকৃষ্ট উৎসবিধ যাৰ দ্বাৰা ন্যূনতম ব্যয়ত অধিকতম লাভ হয় বাছনি কৰা; উৎকৃষ্ট উৎস বিধৰ পৰা ধন বা মূলধন সংগ্ৰহ কৰা, সংগৃহিত ধন বা মূলধন উৎকৃষ্টভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা আৰু ৰাহি হোৱা মূলধন নিৰাপদ ভাৱে সংৰক্ষণ কৰা।

ব্যৱসায় এটাক পুঁজিৰ প্রয়োজন হোৱাৰ কাৰণ হল যেতিয়া আমি ব্যৱসায় আৰম্ভ কৰো তেতিয়া প্ৰাথমিক বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন হয়, যেনে যন্ত্ৰপাতি, স্থাপনা, যান্ত্ৰিক উপকৰণ আৰু অন্যান্য সম্পদ।

১। কাৰ্যকৰী পুঁজিৰ প্ৰয়োজন: দৈনিক কার্যক্রম চলাই যাবৰ বাবে পুঁজিৰ প্ৰয়োজন, যেনে মজুদ সামগ্ৰী, বেতন, দৈনিক খৰচ।

২। সম্প্ৰসাৰণ (Expansion): ব্যৱসায়ৰ বৃদ্ধি আৰু সম্প্রসাৰণৰ বাবে পুঁজিৰ প্ৰয়োজন।

৩। বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি উন্নয়ন (Research and Development): নতুন পণ্য বা সেৱা বিকাশ এবং উন্নয়নৰ কাৰণে।

৪। বাজাৰ প্ৰতিযোগিতা (Market Competition): বাজাৰে প্ৰতিযোগিতা ধৰি ৰাখিবলৈ বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন।

৫। বিনিয়োগকৰী সন্তুষ্টি (Investor Satisfaction): বিনিয়োগকাৰীক সন্তুষ্ট ৰাখাৰ বাবে এবং লগৱিভাগী ধৰি ৰখাৰ বাবে নিয়মিত বিনিয়োগ।

২। ব্যৱসায় এটাৰ বাবে উপলব্ধ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ মূলধনসমূহ কি কি? বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ মূলধনসমূহৰ মাজৰ পাৰ্থক্যসমূহ বণর্না কৰা।

উত্তৰঃ ব্যৱসায় এটাৰ বাবে উপলব্ধ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ মূলধনসমূহ হল –  

১। স্থায়ী মূলধন।

২। কাৰ্যকৰী মূলধন।

বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ মূলধনসমূহৰ মাজৰ পাৰ্থক্যসমূহ তলত বণর্না কৰা হল –

৩। ব্যৱসায় এটাৰ বিভিন্ন বিত্তীয় উৎসসমূহ কি কি? বিভিন্ন ধৰণৰ দীর্ঘকালীন বিত্তীয় উৎসসমূহ সম্পর্কে বর্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ ব্যৱসায় এটাৰ বিভিন্ন বিত্তীয় উৎসসমূহ দুটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছে।

১। দীর্ঘকালীন উৎসসমূহ (Long term sources).

২। হ্রস্বকালীন উৎসসমূহ (Short term sources).

বিভিন্ন ধৰণৰ দীর্ঘকালীন বিত্তীয় উৎসসমূহ সম্পর্কে তলত বর্ণনা কৰা হৈছে —

১। সাধাৰণ অংশপত্র (Equity shares).

২। ঋণপত্র অথবা খত / ঋণ-পত্র (Bonds / debentures).

৩। অগ্রাধিকাৰযুক্ত অংশ পত্র (Preference shares).

৪। সঞ্চিত উপার্জন (Retained earnings).

৫। দীর্ঘকালীন উৎসসমূহ (Long term sources).

১। সাধাৰণ অংশ পত্র (Equity shares): সাধাৰণ অংশপত্ৰ ধাৰণকাৰীসকলে কোম্পানী বা নিগমটোৱে  আহ্বান কৰা লাভ অথবা সম্মুখীন হোৱা লোকচান দুয়োটাৰে অংশ লাভ কৰে। সাধাৰণ অংশপত্ৰ ধাৰণকাৰীসকলক কোম্পানীটোৰ প্রকৃত গৰাকী (Real owner) হিচাবে অভিহিত কৰা হয় কাৰণ তেওঁলোকে ভোটাধিকাৰ লাভ কৰে আৰু কোম্পানীটোৰ লগত জড়িত গুৰুত্বপূর্ণ সিদ্ধান্তসমূহ গ্রহণ কৰাৰ কর্তৃত্ব লাভ কৰে। অংশপত্ৰ ধাৰণকাৰীসকলে তেওঁলোকৰ অংশপত্ৰৰ ওপৰত কৰা বিনিয়োগৰ প্রতিদান হিচাবে লভ্যাংশ (dividend) লাভ কৰে, এই লভ্যাংশ কোম্পানীটোৰ লাভ লোকচান আৰু কোম্পানীটোৰ বিক্ৰয়ৰ সময়ছোৱাত কোম্পানীটোৰ বিক্ৰৰ সময়ছোৱাত কোম্পানীটোৰ মূলধনজনিত লাভ লোকচানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।

২। অগ্ৰাধিকাৰযুক্ত অংশপত্র (Preference shares): অগ্রাধিকাৰযুক্ত অংশপত্র সমূহত বিশেষ বা অগ্রাধিকাৰ জনিত অধিকাৰ থাকে। এনেধৰণৰ অংশ পত্ৰসমূহত এক নির্ধাৰিত হাৰত লভ্যাংশ প্রদান কৰা হয় আৰু এই লভ্যাংশ সাধাৰণ অংশ পত্ৰ ধাৰণকাৰী সকলৰ লভ্যাংশ প্রদানৰ আগত অগ্রাধিকাৰ ভিত্তিত প্রদান কৰা হয়। দ্বিতীয়তে, কোম্পানীটোৰ অৱসান ঘটাৰ ক্ষেত্ৰত অগ্রাধিকাৰযুক্ত অংশপত্ৰ ধাৰণকাৰীসকলক সাধাৰণ ধাৰণকাৰীসকলৰ আগতে মূলধন ফিৰাই দিয়া হয়। অগ্রাধিকাৰযুক্ত অংশপত্র ধাৰণকাৰীসকলৰ ভোটাধিকাৰ নাথাকে।

৩। ঋণপত্র (Debentures): ঋণপত্র হৈছে কোম্পানীৰ সাধাৰণ মোহৰৰ (Common Seal) দ্বাৰা স্বাক্ষৰিত এখন দলিল, যি দলিলত কোম্পানীৰ দ্বাৰা গ্ৰহণ কৰা ঋণৰ স্বীকৃতি দিয়া হয় তথা ঋণ গ্রহণ আৰু আৰু ঋণ ফিবৎ প্ৰক্ৰিয়াৰ বিভিন্ন নীতি নিয়মসমূহ লিপিবদ্ধ কৰা হয়। গতিকে ঋণপত্র হৈছে কোম্পানীৰ দ্বাৰা গ্ৰহণ কৰা ঋণৰ এক প্রমাণপত্র। ভাৰতবৰ্ষত এটা ৰাজহুৱা নিগম বা কোম্পানীয়ে সম্মিলনৰ স্মাৰকলিপিৰ সন্মতি সাপেক্ষে তথা ব্যৱসায় আৰম্ভণিৰ প্ৰমাণপত্ৰ লাভ কৰা পিছত ঋণকৃত মূলধন সংগ্ৰহ কৰিব পাৰে।

৪। সঞ্চিত উপার্জন (Retained earnings): এটা কোম্পানীয়ে আয় কৰা সমগ্র লাভ অংশ পত্ৰ ধাৰকসকলৰমাজত বিতৰণ নকৰিবও পাৰে। কোম্পানীটোৱে অর্জন কৰা লাভৰ এটা অংশ বেলেগকৈ সঞ্চয় কৰিব পাৰে আৰু ভৱিষ্যতৰ দীর্ঘকালীন কাম কাজসমূহৰ বাবে মূলধন হিচাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে। এনেদৰে সঞ্চয় কৰা লাভৰ অংশক কোম্পানীটোৰ বাবে মূলধনৰ আভ্যন্তৰীন উৎস হিচাবে অভিহিত কৰা হয় আৰু এই মূলধন কোম্পানীটোৰ সম্প্ৰসাৰণ, আধুনিকীকৰণ, পৰিবৰ্তন আদিৰ বাবে ব্যৱহৃত হয়।

৫। বেংকৰ পৰা গ্ৰহণ কৰা ম্যাদী ঋণ (Term Loan from banks): কোম্পানী এটাৰ দীর্ঘকালীন মূলধনৰ প্রয়োজনীয়তাসমূহ পূৰণ কৰিবলৈ বিভিন্ন ধৰণৰ কো-অপৰেটিভ বেংক, বাণিজ্যিক বেংক, উন্নয়ন বেংক আদিয়ে মধ্যমকালীন আৰু দীর্ঘকালীন ঋণৰ যোগান ধৰে, যিসমূহ মূলধনৰ দ্বাৰা কোম্পানীৰ স্থায়ী সম্পত্তি ক্রয় কৰা হয় আৰু কোম্পীটোৰ বিস্তাৰ সাধন কৰা হয়।

৬। বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহৰ পৰা ঋণ (Loan from Financial Institutions): বিভিন্ন ধৰণৰ বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান যেনে বাণিজ্যিক বেংকসমূহ, জীৱন বীমা নিগমসমূহ, ঔদ্যোগিক বিত্তীয় প্রতিষ্ঠানসমূহ, ভাৰতীয় ঔদ্যোগিক বিকাশ বেংক আদি সমূহেও দীর্ঘকালীন ঋণৰ যোগান ধৰে। এনেসমূহ ঋণৰ বিপৰীতে নির্দিষ্ট সুদৰ হাৰ নিৰ্ণয় কৰা হয় আৰু কোম্পানীয়ে বার্ষিক কিস্তি অনুযায়ী সুদ সহিতে ঋণসমূহ দীর্ঘকালীন সময়ৰ বাবে আদায় কৰাৰ সুবিধা পায়।

8। বিভিন্ন ধৰণৰ হ্রস্বকালীন বিত্তীয় উৎসসমূহৰ সম্পৰ্কে বর্ণনা কৰা।

উত্তৰঃ বিভিন্ন ধৰণৰ হ্রস্বকালীন বিত্তীয় উৎসসমূহৰ সম্পৰ্কে তলত বর্ণনা কৰা হল –

১। কিস্তি ঋণ (Instalment credit)

২। অগ্রিম ধন বা বায়না (Advances)

৩। বেংক অভাৰড্রাফ্ট (Bank overdraft)

৪। বাণিজ্যিক ঋণ (commercial Paper)

৫। বাণিজ্যিক দলিল (Trade credit)

৬। হ্রস্বকালীন ঋণ (Short term loan)

১। কিস্তি ঋণ (Instalment credit):

কিস্তি ঋণৰ জৰিয়তে বিভিন্ন সা-সম্পত্তি ক্রয় কৰা হয় আৰু সা-সম্পত্তি সমূহ লগে লগেই অধিকৃত কৰা হয়, কিন্তু সা-সম্পত্তিৰ মূল্য কিস্তি হিচাবত এক নির্ধাৰিত সময়সীমাৰ ভিতৰত প্ৰদান কৰা হয়। ইয়াৰদ্বাৰা কিছু সময়ৰ বাবে পুঁজি গঠন কৰিব পাৰি যি পুঁজি ব্যৱসায়টোৰ হ্রস্বকালীন কাৰ্যকৰী মূলধন হিচাবে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।

২। অগ্রিম ধন বা বায়না (Advances): কিছুমান ব্যৱসায়িক প্রতিষ্ঠান তেওঁলোকৰ গ্রাহকসকল আৰু এজেন্টসকলৰ পৰা ফৰমাছ অনুযায়ী কিছু ধন অগ্রিম ধন বা বায়না হিচাবে গ্রহণ কৰে; যি অগ্রিম ধন ব্যবসায়টোৰ বাবে এক হ্রস্বকালীন বিত্তীয় উৎস হিচাবে বিবেচিত হয়। এনেধৰণৰ উৎসসমূহ যথেষ্ট মিতব্যয়ী হয়।

৩। বেংক অভাৰড্রাফ্ট (Bank overdraft): যেতিয়া বেংক এটাই ইয়াৰ একাউন্ট ধাৰণকাৰী বা ধন জমাকাৰীসকলক বেংক একাউন্টত জমা থকা ধনৰ পৰিমানতকৈ ওপূৰঞ্চি ধন এক নির্দিষ্ট পৰিমানত মুকলি কৰিবলৈ বা উঠাবলৈ সুযোগ প্রদান কৰে; তেনেক্ষেত্রত এই সুবিধাক অভাৰড্রাফ্ট সুবিধা বোলা হয়।

৪। বাণিজ্যিক ঋণ (Trade Credit): বাণিজ্যিক ঋণ হৈছে বিভিন্ন সা-সামগ্ৰীৰ যোগানধাৰী সকলে বাণিজ্যিক লেনদেনসমূহত সামগ্ৰীৰ ক্ৰয়ৰ বাবদ প্ৰদান কৰা ধাৰ বা ঋণ। সাময়িক কালছোৱাত, যোগানধাৰীসকল প্রদান কৰা এনেধৰণৰ বাণিজ্যিক ঋণ এক উল্লেখযোগ্য হ্রস্বকালীন বিত্তীয় উৎস।

বাণিজ্যিক দলিল (Commercial Paper): বাণিজ্যিক দলিল হৈছে সেইসমূহ সুৰক্ষিত প্রতিশ্রুতি পত্ৰ যিবোৰ কিছু প্রতিষ্ঠিত কোম্পানী বা নিগমে মুকলি কৰে। এনেধৰণৰ প্রতিশ্রুতি পত্ৰসমূহ বেংক, বীমা কোম্পানী, পাৰস্পাৰিক নিধি, আৰু অন্যান্য ব্যৱসায়িক প্রতিষ্ঠানে ক্রয় কৰে। কোম্পানীটোৱে বাণিজ্যিক দলিলসমূহ ক্রেতাক বিক্ৰীৰ যোগেদি ধন বা পুঁজি সাংগ্ৰহ কৰে। বাণিজ্যিক দলিলসমূহে কোম্পানীটোক কোম্পানীৰ অনুকুল বিত্তীয় বজাৰত বাণিজ্যিক দলিলসমূহ বিক্ৰীৰ যোগেদি পুঁজি গঠন কৰাত নমনীয়তা প্রদান কৰে।

হ্রস্বকালীন ঋণ (Short term Loan): বেংকে ব্যৱসায়িক প্রতিষ্ঠানসমূহক হ্রস্বকালীন ঋণৰ যোগান ধৰি প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ কাৰ্যকৰী মূলধনৰ প্রয়োজনীয়তা সমূহ পূৰণ কৰে।