চাকমা বা চাংমা (চাকমা: 𑄌𑄋𑄴𑄟𑄳𑄦) (Chakma Tribe) হৈছে ভাৰতীয় উপমহাদেশ আৰু পশ্চিম ম্যানমাৰৰ পূব বেছিভাগ অঞ্চলৰ এটা জাতিগত গোট। তেওঁলোক হৈছে বাংলাদেশৰ দক্ষিণ-পূব চিটাগং পাহাৰীয়া অঞ্চলৰ সৰ্ববৃহৎ জাতিগত গোট আৰু ভাৰতৰ মিজোৰামৰ চাকমা স্বায়ত্তশাসিত জিলা পৰিষদৰ সৰ্ববৃহৎ। উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ ৰাজ্য অৰুণাচল প্ৰদেশ, ত্ৰিপুৰা আৰু অসমত গুৰুত্বপূৰ্ণ চাকমা জনসংখ্যা পোৱা যায়।
Read also: Turung Tribe: A Comprehensive Overview | টুৰুঙ জনগোষ্ঠী: এক বিস্তৃত আভাস
চাকমাসকলে উত্তৰ-পূব ভাৰতৰ তিব্বত-বৰ্মন গোটৰ সৈতে শক্তিশালী জাতিগত সম্পৰ্ক বজাই ৰাখে। অতীতত, তেওঁলোকে ক্ষমতা একত্ৰিত কৰাৰ বাবে ভাষা পৰিৱৰ্তনৰ মাজেৰে গৈছিল আৰু চাকমা নামৰ এটা ইন্দো-আৰ্য ভাষা গ্ৰহণ কৰিছিল, যি টো তেওঁলোকে বাস কৰা অঞ্চলটোৰ মুখ্য ভাষা চিটাগঙৰ সৈতে ওতঃপ্ৰোতভাৱে সম্পৰ্কিত। উনবিংশ শতিকাৰ সংস্কাৰ আৰু ৰাণী কালিন্দীৰ প্ৰতিষ্ঠানিককৰণৰ ফলস্বৰূপে বেছিভাগ আধুনিক চাকমা লোকে থেৰাভাদা বৌদ্ধ ধৰ্ম পালন কৰে। ম্যানমাৰত, চাকমা লোকসকলক ডিংনেট বুলি জনা যায় আৰু ই ১৩৫ টা আনুষ্ঠানিকভাৱে স্বীকৃত জাতিগত গোটৰ ভিতৰত এটা।
চাকমাক ৩১ টা গোত্ৰ বা গোত্ৰত বিভক্ত কৰা হৈছে। সম্প্ৰদায়টোৰ মুৰব্বী হৈছে চাকমা ৰজা, যাৰ জনজাতীয় প্ৰধান হিচাপে মৰ্যাদা ঐতিহাসিকভাৱে ব্ৰিটিছ ভাৰতৰ চৰকাৰ আৰু বাংলাদেশ চৰকাৰৰ দ্বাৰা স্বীকৃত।
চাকমা আৰু তেওঁলোকৰ চুবুৰীয়াসকলৰ মাজৰ সম্পৰ্ক জটিল। এফালে, বহুতো চাকমা মূলসুঁতিৰ মধ্যবিত্ত বাংলাদেশী আৰু ভাৰতীয় সমাজৰ সৈতে ভালদৰে একত্ৰিত হৈছে, আৰু বিষয়া আৰু ৰাষ্ট্ৰদূত হিচাপে তেওঁলোকৰ সেৱা, বিশেষকৈ বাংলাদেশৰ সামৰিক আৰু কূটনৈতিক শক্তিত, গুৰুত্বপূৰ্ণ। চাকমা ৰাজনীতিবিদসকলে বাংলাদেশৰ ৰাষ্ট্ৰীয় মন্ত্ৰীসভা আৰু ত্ৰিপুৰাৰ ৰাজ্যিক মন্ত্ৰীসভাত মন্ত্ৰী হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিছে। অৱশ্যে, চিটাগং পাহাৰীয়া অঞ্চলৰ থলুৱা জনজাতিসকলৰ ওপৰত হোৱা অত্যাচাৰ, যাৰ ভিতৰত চাকমাসকল হৈছে মুখ্য জাতিগত গোট, ইয়াক গণহত্যা বুলি বৰ্ণনা কৰা হৈছে। অৱশ্যে, চিটাগং পাহাৰীয়া অঞ্চলশান্তি চুক্তিৰ পিছৰ পৰা, অঞ্চলটোত হিংসা যথেষ্ট হ্ৰাস পাইছে।
চাকমা শব্দৰ ধ্বনিগত উৎপত্তি
চাকমা শব্দটো সংস্কৃত শব্দ শক্তিমানৰ পৰা আহিছে। বাৰ্মিজ শাসনৰ প্ৰথম ভাগত বাৰ্মিজ ৰজাসকলে চাকমা নামটো প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল। সেই সময়ত বাৰ্মাৰ ৰজাসকলে পালিত বৌদ্ধ গ্ৰন্থৰ পৰামৰ্শদাতা, মন্ত্ৰী আৰু অনুবাদক হিচাপে চাকমাসকলক নিযুক্ত কৰিছিল। ৰজাৰ দ্বাৰা পোনপটীয়াকৈ নিযুক্ত হোৱাৰ বাবে, চাকমাসকল বাৰ্মাৰ আদালতত যথেষ্ট প্ৰভাৱশালী আছিল। বাৰ্মাত সচৰাচৰ হোৱা চাকমাসকলৰ নাম “সাক” সংক্ষিপ্তৰূপটোক সংস্কৃত শব্দ শক্তিমানৰ এক দুৰ্নীতিগ্ৰস্ত ৰূপ বুলি গণ্য কৰা হয়। এটা পৰ্যায়ত, সম্প্ৰদায়টোৰ নাম “চকমা” আৰু পিছলৈ বৰ্তমানৰ নাম “চাকমা” গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
চাকমা জনগোষ্ঠীৰ ভাষা | Language of Chakma Tribe
চাকমা আৰ্য ভাষা গোটৰ অন্তৰ্ভুক্ত, মুখ্য কথিত ভাষা। কিছুমান চাকমা শব্দ চুবুৰীয়া চট্টগ্ৰাম উপভাষাৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ, যি পূৱ ইন্দো-আৰ্য ভাষাবংশৰ এটা উপভাষা আৰু ই অসম ভাষাৰ সৈতে সম্পৰ্কিত। বহুতো ভাষাবিদে আধুনিক চাকমা ভাষাক (চাংমা ভজ বা চাংমা হোধা বুলি জনা যায়) পূৱ ইন্দো-আৰ্য ভাষাৰ অংশ বুলি গণ্য কৰে। চাকমা ভাষা ইয়াৰ নিজা লিপি, চাকমা লিপিত লিখা হৈছে।
চাকমা জনগোষ্ঠী ধৰ্ম | Religion of Chakma Tribe
বেছিভাগ চাকমা সকল শতিকা পুৰণি থেৰাভাদা বৌদ্ধ ধৰ্ম অনুসৰণ কৰে। তেওঁলোকৰ বৌদ্ধ প্ৰথা হিন্দু ধৰ্ম আৰু অন্যান্য প্ৰাচীন ধৰ্মৰ দৰে একে।
প্ৰায় প্ৰতিখন চাকমা গাঁৱতে এটা বৌদ্ধ মন্দিৰ বা হিয়ং আছে। বৌদ্ধ ভিক্ষুসকলক বৌদ্ধ ভিক্ষু বা ভাণ্টে বুলি কোৱা হয়। তেওঁলোকে ধৰ্মীয় উৎসৱ আৰু অনুষ্ঠানৰ তত্বাৱধান কৰে। গাওঁবাসী/অনুগামীসকলে সন্ন্যাসীসকলক খাদ্য (চিয়ং), কাপোৰ (চিভাৰ), বাসস্থান (হিয়ং/হুটিৰ), ঔষধ আৰু অন্যান্য প্ৰয়োজনীয় সামগ্ৰী প্ৰদান কৰি জীয়াই থকাত সহায় কৰে। বৌদ্ধ ভিক্ষুসকলৰ জীৱন সম্পূৰ্ণৰূপে সাধাৰণ মানুহৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল। তেওঁলোকৰ কোনো চাকৰি বা ব্যৱসায় বা বুদ্ধৰ প্ৰকৃত নিয়ম অনুসৰি খেতি কৰাৰ সুযোগ নাই। তেওঁলোকৰ মুখ্য কাম হৈছে বুদ্ধৰ নিয়ম অনুসৰণ কৰা আৰু তেওঁলোকৰ আধ্যাত্মিক প্ৰগতি বা দুখ-কষ্টৰ মুক্তিৰ বাবে কাম কৰা।
ইয়াৰ আগতে, চাকমাসকলে হিন্দু দেৱ-দেৱীকো উপাসনা কৰিছিল। উদাহৰণ স্বৰূপে, খেতিৰ পৰা অধিক উৎপাদন পোৱাৰ বাবে লক্ষ্মী দেৱীক পূজা কৰা হৈছিল। চাকমাসকলে ভূত বিশ্বাস কৰে আৰু তেওঁলোকক সন্তুষ্ট কৰি ৰাখিবলৈ ছাগলী, কুকুৰা, হাঁহ আদি বলি দিয়াৰ প্ৰথা আছিল। অৱশ্যে, বৌদ্ধ বিশ্বাস অনুসৰি, পশু বলি সম্পূৰ্ণৰূপে নিষিদ্ধ। পাহাৰীয়া অঞ্চলত বৌদ্ধ ধৰ্মপুনৰুজ্জীৱিত কৰা বৌদ্ধ সন্ন্যাসী পৰম পূজ্য সাধনাানন্দ মহাস্থবীৰ বনৱন্তৰ অক্লান্ত পৰিশ্ৰমৰ বাবে বৰ্তমান এই অন্ধবিশ্বাসবোৰ প্ৰায় অস্তিত্বহীন হৈ পৰিছে। চাকমাসকলে নিজকে গৌতম বুদ্ধৰ জন্মস্থান সাক্য ৰাজবংশৰ লোক বুলি গণ্য কৰে।
চাকমা জনগোষ্ঠীৰ সাজপাৰ | Traditional Attire of Chakma Tribe
চাকমা ছোৱালীবোৰে গোৰোহালৈকে কাপোৰ পিন্ধে যাক পিনন বুলি কোৱা হয়। কঁকালৰ ওপৰৰ অংশটোক হাদী বুলি কোৱা হয়। হাদি আৰু পিনন সাধাৰণতে বিভিন্ন ৰঙৰ হয়। পুৰুষসকলে “চিলাম” আৰু “টেন হানি” নামৰ চাৰ্ট পিন্ধে। এই ডিজাইনটো প্ৰথমে এলুম বুলি জনা জাত কাপোৰৰ টুকুৰা এটাত চিলাই কৰা হয়।
উৎসৱ | Festival
বিজু হৈছে চাকমাসকলৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ জাতিগত উৎসৱ। বঙালী বৰ্ষৰ শেষৰ দুদিন আৰু নতুন বছৰৰ প্ৰথম দিনটোত এই উৎসৱ পালন কৰা হয়। বঙালী বৰ্ষৰ অন্তিম দিনটোৰ আগদিনা ফুল বিজু বুলি কোৱা হয় আৰু শেষৰ দিনটোক চৈত্ৰ সংক্ৰান্তি বা মুল বিজু বুলি কোৱা হয়। মুখ্য বিজুৰ ৰাতিপুৱা চাকমাসকলে ঘৰটো পৰিষ্কাৰ কৰে আৰু ফুলেৰে সজায়, বৃদ্ধ লোকসকলক গা ধুৱায় আৰু তেওঁলোকক নতুন কাপোৰ দিয়ে। ৰাতি, পিছদিনা হজম হোৱা তৰকাৰী ৰন্ধাৰ বাবে পাচলি কাটিবলৈ বহে, যাক কমেও ৫ ৰ পৰা ৩২ প্ৰকাৰতকৈ অধিক পাচলি মিহলি কৰি ৰন্ধা হয়। পিছদিনা, মুখ্য বিজু, আজিৰ দিনটোত, চাকমা যুৱকসকলে ৰাতিপুৱা সোনকালে উঠি গঙ্গাৰ বাবে নদীৰ পাৰত কলপাতৰ ওপৰত কিছু ফুল দিয়ে। তাৰ পিছত সকলোৱে, বিশেষকৈ শিশুৱে, নতুন কাপোৰ পিন্ধে আৰু ঘৰে ঘৰে যায়। অৱশ্যে, গাওঁবোৰত, “ঘিলে হাৰা” (খেল) প্ৰাচীন কালৰ দৰে কৰা হয়। পিছদিনা, নৱবৰ্ষৰ দিনা, সকলোৱে বৌদ্ধ মন্দিৰলৈ যায়, খাদ্য দান কৰে, ভাল কাম কৰে, বৃদ্ধসকলৰ পৰা আশীৰ্বাদ লয়। বুদ্ধ পূৰ্ণিমা মন কৰিব যে চাকমা লোক সাহিত্য যথেষ্ট সমৃদ্ধ। তেওঁলোকৰ লোককাহিনীক উবগিদ বুলি কোৱা হয়। চাকমাসকলৰ শাস্ত্ৰ বা চিকিৎসা বিজ্ঞান অতি সমৃদ্ধ। আৰু বয়ন উদ্যোগত চাকমা মহিলাৰ খ্যাতি সমগ্ৰ বিশ্বতে আছে।
চাকমা সকলৰ খাদ্য | Food Habits of Chakma People
বাঁহৰ গাজ হৈছে চাকমাসকলৰ পৰম্পৰাগত খাদ্য। তেওঁলোকে ইয়াক “বচুৰী” বুলি কয় আৰু মিছমাছ তেওঁলোকৰ ৰন্ধনত এটা পৰম্পৰাগত উপাদান। তেওঁলোকে ইয়াক “চিডল” বুলি কয়। চাকমাসকলৰ মুখ্য খাদ্য হৈছে চাউল, মাকৈ, পাচলি আৰু সৰিয়হৰ পৰা তৈয়াৰ কৰা খাদ্য। পাচলিবোৰৰ ভিতৰত আছে ৰঙা আলু, ৰঙালাও, তৰমুজ, মামাৰা (তিয়ঁহ)। চাকমাসকলে গাহৰিৰ মাংস খাবলৈ ভাল পায়।
উপসংহাৰ | Conclusion
চাকমা জনজাতি হৈছে এক সুকীয়া ঐতিহ্যৰ সৈতে এক অনন্য আৰু সাংস্কৃতিকভাৱে সমৃদ্ধ থলুৱা গোট। তেওঁলোকৰ পৰম্পৰাগত অনুশীলন, ভাষা আৰু ৰীতি-নীতিয়ে তেওঁলোকৰ শক্তিশালী পৰিচয়বোধত অৰিহণা যোগায়। স্থানচ্যুতি, ৰাজনৈতিক সংগ্ৰাম আৰু সামাজিক অন্তৰ্ভুক্তিৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ দৰে প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হোৱা স্বত্বেও, চাকমা লোকসকলে আধুনিক পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে খাপ খাই তেওঁলোকৰ পৰম্পৰা বোৰ সংৰক্ষণ কৰি আছে। বহল সাংস্কৃতিক দৃশ্যপটলৈ চাকমা জনজাতিৰ অৱদানক অধিক ব্যাপকভাৱে স্বীকৃতি আৰু প্ৰশংসা কৰিব পাৰি।
Read also: Nyishi Tribe: A Comprehensive Overview | নিচি জনগোষ্ঠী: এক বিস্তৃত আভাস
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
