Public Policy in India Unit 4 ভাৰতৰ নীতি সিদ্ধান্তৰ আৰ্হিসমূহ, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Public Policy in India Unit 4 ভাৰতৰ নীতি সিদ্ধান্তৰ আৰ্হিসমূহ Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Public Policy in India Unit 4 ভাৰতৰ নীতি সিদ্ধান্তৰ আৰ্হিসমূহ Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Public Policy in India Unit 4 ভাৰতৰ নীতি সিদ্ধান্তৰ আৰ্হিসমূহ
Public Policy in India Unit 4 ভাৰতৰ নীতি সিদ্ধান্তৰ আৰ্হিসমূহ Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Public Policy in India Unit 4 ভাৰতৰ নীতি সিদ্ধান্তৰ আৰ্হিসমূহ provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Policy Decision – Making in India
PUBLIC POLICY IN INDIA
ভাৰতৰ লোক নীতি
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
১। “Advance Introduction to Public Policy” কিতাপখনৰ ৰচক কোন?
উত্তৰঃ বি.গাই পিটার্চ (B. Guy. Peters)।
২। “Understanding Policy Decisions” গ্ৰন্থখন কোনে লিখিছিল?
উত্তৰঃ বি.ডেন্টি (B.Dente)।
৩। “An Introduction to the Study of Public Policy” কিতাপখন কোনে লিখিছিল?
উত্তৰঃ চাৰ্লচ ও জনছ।
৪। “The Policy Making Process” কিতাপখন কোনে লিখিছিল?
উত্তৰঃ চাৰ্লচ্ লিগুব্ল’ম (Charles Lindblom)।
৫। “The Public and its Problem” কিতাপখনৰ ৰচক কোন?
উত্তৰঃ জন ডিউৱে (John Deway)।
৬। “Social Science and Public Policy” কিতাপখন কোনে লিখিছিল?
উত্তৰঃ মার্টিন ৰেইন (Martin Rein)।
৭। “Understanding Public Policy” কিতাপখন কোনে লিখিছিল?
উত্তৰঃ থমাছ আৰ.দাই (Thomas R. Dye)।
৮। “Public Policy Making” কিতাপখন কোনে লিখিছিল?
উত্তৰঃ জেমছ এণ্ডাৰছন ( James Anderson)।
৯। “An Introduction to Public Policy” কিতাপখনৰ ৰচক কোন?
উত্তৰঃ লোয়িচ কোয়িং (Louis Koeing)।
১০। “The Governmental Process” কিতাপখনৰ ৰচক কোন?
উত্তৰঃ ডেভিদ ট্রামেন (David Truman)।
১১। “Policy Making Under Adversity” নামৰ কিতাপখনৰ ৰচক কোন?
উত্তৰঃ য়েহেজকেল ড্রৰ (Yehezkel Dror)।
১২। “Policy and Administration” কিতাপখন কোনে লিখিছিল?
উত্তৰঃ পি. এইচ. এপ্লেবি (P. H. Appleby)।
১৩। “Management in Public Service” কিতাপখনৰ ৰচক কোন?
উত্তৰঃ জে. ডি. মিলেট (J. D. Millet)।
১৪। সিদ্ধান্ত লোৱাৰ তিনিটা আৰ্হি কি?
উত্তৰঃ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আৰ্হি হ’ল, যুক্তিসঙ্গত, প্ৰশাসনিক আৰু পূর্বৱর্তী সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আৰ্হি।
১৫। উদাহৰণৰ সৈতে যুক্তিসঙ্গত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আৰ্হি কি?
উত্তৰঃ ব্যক্তিসকলে সদায় যুক্তিসঙ্গত, সতর্ক আৰু যৌক্তিক সিদ্ধান্ত ল’ব বুলি ধাৰণাটোক যুক্তিসঙ্গত পছন্দ তত্ত্ব বুলি কোৱা হয়। যুক্তিসঙ্গত পছন্দৰ এটা উদাহৰণ হ’ব এজন বিনিয়োগকাৰীয়ে এটা ভাণ্ডাৰ আনটোৰ ওপৰত বাছনি কৰা। কিয়নো তেওঁলোকে বিশ্বাস কৰে যে ই অধিক প্রত্যার্পণ প্রদান কৰে।
১৬। সাংগঠনিক সিদ্ধান্ত লোৱা মানে কি?
উত্তৰঃ সাংগঠনিক সিদ্ধান্ত লোৱা হৈছে এনে এক প্ৰক্ৰিয়া যাৰ দ্বাৰা এক বা একাধিক সাংগঠনিক গোটে সংগঠনটোৰ সিদ্ধান্ত লয়। সিদ্ধান্ত লোৱা গোটটো এজন ব্যক্তিৰ দৰে সৰু হ’ব পাৰে, যেনে- পৰিচালক বা সমগ্র সাংগঠনিক সদস্যতাৰ দৰে ডাঙৰ।
১৭। নীতি নিৰ্ধাৰণৰ আৰ্হিবোৰ কি?
উত্তৰঃ নীতি অনুশীলনকাৰীসকলে নীতিৰ জৰিয়তে সমাধান কৰিব লগা বিষয়বোৰৰ বিষয়ে ভবিষ্যতবাণী কৰে যে নীতি নির্মাতাসকলে এক নীতি বাছনি কৰে, আঁচনিখন তাৰ পিছত কাৰ্যকৰী কৰা হয় আৰু ইয়াৰ ফলাফল থাকে। এই সকল পৰিকাঠামো প্ৰক্ৰিয়াটো পিছলৈ যোৱাৰ লগতে আগুৱাই যোৱাৰ কোনো সুযোগ নাই।
১৮। থিঅডৰ জে. লোবিৰ মতে চাৰি প্ৰকাৰৰ আঁচনি কি কি?
উত্তৰঃ আমেৰিকাৰ ৰাজনৈতিক বিজ্ঞানী থিঅ’ডৰ জে. লোৱে তেওঁৰ নীতি, ৰাজনীতি আৰু পছন্দৰ চাৰিটা প্ৰণালী আৰু আমেৰিকান ব্যৱসায়, ৰাজহুৱা নীতি, আৰু ৰাজনৈতিক তত্ত্ব প্ৰবন্ধত চাৰি প্ৰকাৰৰ নীতিৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল, যেনে-বিতৰণকাৰী, পুনৰ বিতৰণকাৰী, নিয়ামক আৰু উপাদান।
১৯। ৰাজহুৱা নীতিত মুক্তিসঙ্গত আৰ্হি কি?
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতিত যুক্তিসঙ্গত সকলো বিকল্প বুজিবলৈ চেষ্টা কৰে, তেওঁলোকৰ সকলো পৰিণাম বিবেচনা কৰে। তথ্যৰ আশ্বাস আৰু অবিকৃত প্রবাহ, প্ৰতিক্ৰিয়াৰ শুদ্ধতা আৰু মূল্যবোধৰ ওজন নিশ্চিত কৰাৰ বাবে চৰকাৰ সংগঠিত কৰাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপায়ৰ সৈতে ই সম্পর্কিত।
২০। ৰাজহুৱা নীতিৰ তিনিটা স্তৰ কি কি?
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতিৰ তিনিটা স্তৰ হ’ল- স্থানীয়, ৰাজ্যিক আৰু যুক্তৰাষ্ট্ৰীয়।
২১। নীতিৰ মাত্ৰা কি?
উত্তৰঃ নীতিৰ মাত্ৰাই সকলো নীতি সামৰি লয় আৰু প্ৰস্তাৱ দিয়ে যে সংগঠনটোৱে এটা নীতি পৰিকাঠামো স্থাপন কৰিব লাগে ।
২২। নীতি নিৰ্ধাৰণ প্ৰক্ৰিয়াত নীতি প্ৰস্তুতকৰণ কি?
উত্তৰঃ নীতি প্ৰস্তুতকৰণ হৈছে চৰকাৰৰ ভিতৰত নিৰ্দিষ্ট নীতি বিকল্পৰ বিকাশ। যেতিয়া অসম্ভৱবোৰ বাদ দি সম্ভাব্য বিকল্পৰ পৰিসৰ সংকুচিত কৰা হয় তেতিয়া তেওঁলোকৰ অনুকুল সমাধানক বাকী কেইজনমানৰ ভিতৰত উচ্চস্থান দিয়াৰ বাবে প্ৰচেষ্টা কৰা হয়।
২৩। নীতি বিশ্লেষণত মডেলবোৰ কিয় ব্যৱহাৰ কৰা হয়?
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতিৰ বিকাশ আৰু ৰূপায়ণ বিশ্লেষণ কৰিবলৈ বহুতো আৰ্হি বিদ্যমান। বিশ্লেষকসকলে নীতিৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশবোৰ চিনাক্ত কৰিবলৈ, লগতে নীতি আৰু ইয়াৰ পৰিণামবোৰ ব্যাখ্যা আৰু ভৱিষ্যতবাণী কৰিবলৈ এই আৰ্হিবোৰ ব্যৱহাৰ কৰে। এই প্ৰতিটো আৰ্হি নীতিৰ প্ৰকাৰৰ ওপৰত আধাৰিত।
২৪। নীতি প্রণয়নৰ নীতিবোৰ কি?
উত্তৰঃ নীতি এখন স্পষ্ট, সৰল ভাষাত লিখিব লাগিব। এইটো নিৰ্দেশনা, স্পষ্ট আৰু কাৰ্যকৰী হ’ব লাগিব। ই বাহ্যিক বা বিভ্ৰান্তিকৰ সামগ্ৰীৰ পৰা বঞ্চিত হ’ব লাগিব আৰু ইয়াক আন নীতিৰ সৈতে স্পষ্টভাৱে আৰু সামঞ্জস্যপূর্ণভাৱে গঠন কৰিব লাগিব, যাতে পঢ়ুৱৈসকলে বস্তুবোৰ। ক’ত বিচাৰি বজাই ৰাখিব লাগে তাৰ সৈতে অভ্যস্ত হ’ব পাৰে।
২৫। নীতি নির্ধাৰণ প্ৰণালী কি?
উত্তৰঃ নীতি নির্ধাৰণ প্ৰণালী হৈছে ৰাজনৈতিক বিষয়ত পদক্ষেপ লোৱাৰ বাবে অভিযুক্ত চৰকাৰৰ শাখা।
২৬। নীতি নিৰ্ধাৰণৰ পদক্ষেপবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ নীতি নিৰ্ধাৰণৰ পদক্ষপবোৰ হৈছে কাৰ্যসূচী নিৰ্মাণ, প্ৰস্তুতকৰণ, গ্ৰহণ, ৰূপায়ণ, মূল্যাঙ্কন আৰু সমাপ্তি।
২৭। ৰাজহুৱা নীতিত অভিজাত তত্ত্ব কি?
উত্তৰঃ অভিজাত তত্ত্ব হৈছে ৰাজ্যৰ এটা তত্ত্ব যি সমসাময়িক সমাজত শক্তিৰ সম্পৰ্ক বৰ্ণনা আৰু ব্যাখ্যা কৰিব বিচাৰে। তত্ত্বটোৱে দেখুৱাইছে যে অর্থনৈতিক অভিজাত আৰু নীতি কৰিকল্পনা নেটৱৰ্কৰ সদস্যৰে গঠিত এটা ক্ষুদ্র সংখ্যালখুৰ হাতত আটাইতকৈ বেছি ক্ষমতা আছে আৰু এই ক্ষমতা গণতান্ত্রিক নিৰ্বাচনৰ পৰা স্বতন্ত্র।
২৮। নীতি নিৰ্ধাৰণৰ বৰ্ধিত আৰ্হি কি?
উত্তৰঃ বৰ্ধিত আৰ্হি হৈছে ৰাজহুৱা নীতি নিৰ্ধাৰণৰ তত্ত্ব, যাৰ অনুসৰি নীতিবোৰ বিভিন্ন মূল্যবোধৰ ওকালতি কৰা বিভিন্ন স্বার্থক প্রতিনিধিত্ব কৰা আৰু বিভিন্ন তথ্য ৰখা অভিনেতাসকলৰ বহু গুণৰ মাজত বাৰ্তালাপ আৰু পাৰস্পৰিক অভিযোজনৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত হয়।
২৯। সিদ্ধান্ত লোৱাৰ কার্নেগী আৰ্হি কি?
উত্তৰঃ কার্নেগী আৰ্হিটোৱে সংগঠনৰ স্তৰত লোৱা সিদ্ধান্তক বুজায়, য’ত বহুতো পৰিচালক অন্তৰ্ভুক্ত থাকে আৰু সংগঠনটোৰ সমস্যা, লক্ষ্য সম্পর্কে সকলো পৰিচালকে সামুহিকভাৱে চূড়ান্ত সিদ্ধান্ত ল’ব পাৰে।
৩০। সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ধ্ৰুপদী আৰ্হি কি?
উত্তৰঃ ধ্ৰু আৰ্হিয়ে নির্দিষ্ট কৰে যে আকাংক্ষিত ফলাফল প্রাপ্ত কৰিবলৈ কেনেদৰে সিদ্ধান্ত লোৱা উচিত। ধ্রুপদী আৰ্হিৰ অধীনত সিদ্ধান্ত যুক্তিসংগতভাৱে লোৱা হয়, একক আৰু স্থিৰ লক্ষ্যৰ দিশত কৰা নিৰ্দেশিত কৰা হয়। ধ্রুপদী আৰ্হিটোৱে চাৰিটা অনুমানৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি সিদ্ধান্ত লোৱাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপায় নিৰ্ধাৰণ কৰে- এক স্পষ্টভাৱে নিৰ্ধাৰিত সমস্যা, অনিশ্চয়তা দূৰ কৰা, সম্পূৰ্ণ তথ্য প্রাপ্তি, আৰু সিদ্ধান্ত লওঁতাৰ যুক্তিসঙ্গত আচৰণ।
৩১। সিদ্ধান্ত লোৱাৰ প্ৰশাসনিক আৰ্হি কি ?
উত্তৰঃ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ প্ৰশাসনিক আৰ্হিটোৱে ধাৰণা কৰে যে সিদ্ধান্ত লওঁতাসকলৰ যৌক্তিকতা আৱদ্ধ আৰু তেওঁলোকে সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আগতে কেৱল সীমিত সংখ্যক চৰ্ত আৰু বিকল্প বিবেচনা কৰিবলৈ ইচ্ছুক। ইয়াৰ ফলস্বৰূপে, তেওঁলোকে বিচাৰি পোৱা প্রথম ‘যথেষ্ট ভাল’ সমাধানৰ বাবে নিষ্পত্তি কৰে।
৩২। নীতি নির্ধাৰণৰ আৰ্হিবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ নীতি নিৰ্ধাৰণৰ আৰ্হিবোৰ হৈছে— অভিজাত, গোট, বর্ণিত আৰু প্ৰক্ৰিয়া।
৩৩। নীতি নিৰ্ধাৰণৰ চাৰিটা মাত্ৰা কি কি?
উত্তৰঃ নীতি নিৰ্ধাৰণৰ চাৰিটা মাত্ৰা হৈছে নিয়মীয়া, উপাদানমূলক, গাঁথনিগত আৰু কাৰিকৰী মাত্ৰা।
৩৪। নীতি বিশ্লেষণৰ আৰ্হিবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ আনুষ্ঠানিক ব্যয়-লাভালাভ বিশ্লেষণ, গুণগত ব্যয়-লাভালাভ বিশ্লেষণ, পৰিৱৰ্তিত ব্যয় লাভালাভ বিশ্লেষণ, ব্যয় কার্যকাৰিতা বিশ্লেষণ আৰু আটাইতকৈ সচৰাচৰ প্ৰকাৰৰ নীতি বিশ্লেষণ, বহু-লক্ষ্য নীতি বিশ্লেষণ।
চমু আৰু ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰ
১। নীতি নিৰ্ধাৰণৰ পাঁচটা অংশ কি কি?
উত্তৰঃ নীতি নির্ধাণৰ পাঁচটা অংশ হৈছে—
(ক) কাৰ্যসূচী নিৰ্ধাৰণ।
(খ) প্রস্তুতকৰণ।
(গ) গ্রহণ।
(ঘ) ৰূপায়ণ আৰু প্ৰশাসন।
(ঙ) মূল্যায়ন।
২। সিদ্ধান্ত লোৱাৰ চাৰিটা আৰ্হি কি কি?
উত্তৰঃ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ চাৰিটা আৰ্হি হ’ল—
(ক) যুক্তিসঙ্গত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আৰ্হি।
(খ) যৌক্তিকতাৰ সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আৰ্হিৰ সৈতে সীমাবদ্ধ আৰু এইটোৱে আমাক সীমা যৌক্তিকতাৰ আৰ্হিৰ বিষয়ে কথা পাতিবলৈ নির্ধাৰণ কৰে।
(গ) ভ্ৰূম-ইয়েটন সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আৰ্হি। সিদ্ধান্ত লোৱাৰ বাবে কোনো আদৰ্শ প্ৰক্ৰিয়া নাই।
(ঘ) জ্ঞাত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ আৰ্হি।
৩। নীতি নিৰ্ধাৰণৰ যুক্তিসঙ্গত আৰ্হি কি?
উত্তৰঃ নীতি নিৰ্ধাৰণৰ যুক্তিসঙ্গত আৰ্হিয়ে সকলো বিকল্প বুজিবলৈ চেষ্টা কৰে, তেওঁলোকৰ সকলো পৰিণাম বিবেচনা কৰে আৰু সৰ্বশ্ৰেষ্ঠটো বাছনি কৰে। তথাৰ আশ্বাস আৰু অবিকৃত প্রবাহ, প্ৰতিক্ৰিয়াৰ শুদ্ধতা আৰু মূল্যবোধৰ ওজন নিশ্চিত কৰাৰ বাবে চৰকাৰ সংগঠিত কৰাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপায়ৰ সৈতে ই সম্পর্কিত।
৪। যুক্তিসঙ্গত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ প্ৰক্ৰিয়া অন্তৰ্ভুক্ত আৰ্হিবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ (ক) তথ্য সংগ্ৰহ কৰা।
(খ) পৰিস্থিতি বিশ্লেষণ কৰা।
(গ) বিকল্প বিকশিত কৰা। অর্থাৎ বিকল্পবোৰ মূল্যাঙ্কন কৰা।
(ঘ) এটা পছন্দৰ বিকল্প বাছনি কৰা হৈছে।
(ঙ) সিদ্ধান্তটোৰ ওপৰত কাম কৰা।
৫। বিভিন্ন ধৰণৰ ৰাজহুৱা নীতি কি কি?
উত্তৰঃ বিভিন্ন ধৰণৰ ৰাজহুৱা নীতি হ’ল—
(ক) নিয়ন্ত্রক।
(খ) উপাদান।
(গ) বিতৰণকাৰী।
(ঘ) পুনৰ বিতৰণ।
৬। ৰাজহুৱা অংশগ্ৰহণৰ ধাৰণা ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ বিকেন্দ্ৰীকৰণ আৰু গণতন্ত্র আধুনিক সময়ৰ আটাইতকৈ জনপ্রিয় ব্যৱস্থা। গণতান্ত্রিক ব্যৱস্থাই জনসাধাৰণৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰি এক সুস্থ সমাজ পৰিচালনাত সহায় কৰে বুলি গণ্য কৰা হয়। কিয়নো গণতান্ত্রিক শাসন ব্যৱস্থাত জনসাধাৰণে নিজৰ মতামত প্ৰকাশৰ অধিকাৰ লাভ কৰাৰ উপৰিও চৰকাৰৰ বিভিন্ন কাৰ্যত প্ৰত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে অংশগ্ৰহণৰ সুবিধা লাভ কৰে। সেয়েহে অংশগ্রহণ (Participation)ক গণতান্ত্রিক ব্যৱস্থাৰ অন্যতম অংশ বুলি বিবেচনা কৰা হয়।
অংশগ্রহণ হৈছে এক স্বেচ্ছাই আগবঢ়োৱা ব্যৱস্থা যাৰ দ্বাৰা জাতি, ধর্ম, বর্ণ, আয়, শিক্ষা আদিৰ পৰিৱৰ্তনত জনসাধাৰণৰ সিদ্ধান্তই প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে।
বিভিন্ন ৰাজনৈতিক চিন্তাবিদ যেনে, মিল (Mill), ৰুচো (Rousseau), বেন্থাম (Bentham) আদিয়ে ৰাজনৈতিক জীৱনৰ বহু ক্ষেত্ৰত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ কথা উল্লেখ কৰিছে। যদিও অংশগ্ৰহণৰ প্ৰকৃতি আৰু পৰিসৰ সকলো সমাজ আৰু সকলো চৰকাৰভেদে বেলেগ বেলেগ হ’ব পাৰে। গণতান্ত্ৰিক ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাই জনসাধাৰণক ৰাজহুৱা কার্যত অংশগ্ৰহণৰ বেছি সুবিধা প্ৰদান কৰে। সেয়েহে অংশগ্রহণক গণতন্ত্ৰৰ অবিচ্ছেদ্য অংশ বুলি গণ্য কৰা হয়।
অংশগ্রহণক বিভিন্ন ভাগত ভাগ কৰা হ’ল–
(ক) প্রশাসনিক অংশগ্রহণ (Administrative Participation) : এই ব্যৱস্থাত সিদ্ধান্ত গ্রহণ প্রক্রিয়াত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা হয়। ইয়াত আঁচনি প্ৰস্তুতকৰণ, আঁচনি ৰূপায়ণ, মূল্যায়ণ আদিত জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণক বুজায়। সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে জনসাধাৰণ আৰু তেওঁলোকৰ নিৰ্বাচনত প্রতিনিধি বিকাশৰ কার্যত অংশগ্রহণ প্রয়োজন। সেয়ে জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণে তেওঁলোকৰ আত্মবিশ্বাস আৰু স্বনিৰ্ভৰশীলতাৰ বিকাশত সহায় কৰে।
(খ) ৰাজনৈতিক অংশগ্রহণ (Political Participation) : এই অংশগ্রহণে নাগৰিকৰ ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা আৰু ৰাষ্ট্ৰৰ অনুষ্ঠান আদিৰ জৰিয়তে ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাত অংশগ্রহণক সূচায়। ৰাজনৈতিক অংশগ্রহণ মূলতঃ নিৰ্বাচনৰ ৰাজনীতিত নাগৰিকৰ কাৰ্যবিলাক সূচায়। ইয়াত ৰাজনৈতিক দল গঠন আৰু ৰাজনৈতিক দলত অংশগ্ৰহণ, নাগৰিকৰ ভোট দিয়াৰ অধিকাৰ, নিৰ্বাচনত প্ৰতিদ্বন্দ্বিতা কৰা, প্রয়োজনীয় সুবিধাৰ বাবে চৰকাৰৰ ওচৰত দাবী জনোৱা ইত্যাদিক সামৰি লয়।
(গ) সামাজিক অংশগ্রহণ (Social Participation) : অংশগ্ৰহণৰ তৃতীয় ভাগটো হৈছে সামাজিক অংশগ্রহণ, যিটোৰ দ্বাৰা সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰ্তাৰ ওপৰত হেঁচা দিব পৰা যায়। সামাজিক অংশগ্রহণ বিভিন্ন সামাজিক অনুষ্ঠানৰ আলোচনাৰ জৰিয়তে সামাজিক অংশগ্রহণ সম্ভৱ। জনসাধাৰণ আৰু স্থানীয় নেতাবিলাকে চৰকাৰৰ দৃষ্টি আকৰ্ষণ কৰিবলৈ বিভিন্ন কাৰ্য কৰিব পাৰে। তদুপৰি তেওঁলোকে স্থানীয় সমস্যাৰ প্ৰতি চৰকাৰৰ গুৰুত্ব লাভৰ বাবে বিভিন্ন ধর্ণা আৰু গণসমাৱেশ অনুষ্ঠিত কৰিব পাৰে। বৰ্তমান সময়তো জনসাধাৰণে নিজৰ মতামত প্ৰকাশৰ বাবে বিভিন্ন সামাজিক মাধ্যম যেনে- টুইটাৰ, ফেচবুক, হোৱটচাপ আৰু ইমেইল আদিৰ ব্যৱহাৰ কৰা দেখা যায়। তদুপৰি সামাজিক অংশগ্রহণক অধিক শক্তিশালী কৰাত গ্রহণ কৰা আইনসমূহ হ’ল– The Right to Education, Right to Food, Right to Information, Mahatma Gandhi National Rural Employment Guarantee Act (MGNREGA) আদি।
গতিকে বহল অৰ্থত জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণ শব্দটোৱে সাধাৰণ জনসাধাৰণৰ চৰকাৰৰ কাম- কাজত পেলোৱা প্ৰভাৱক সূচায়। এই প্রভাব গাঁও অঞ্চলৰ পৰা আৰম্ভ কৰি সম্পূৰ্ণ দেশতে হ’ব পাৰে।
৭। জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ প্ৰয়োজনীয়তা উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) অংশগ্রহণে মানুহক অধিক দায়বদ্ধ হোৱাৰ শিক্ষা দিয়ে।
(খ) জনসাধাৰণৰ নিজৰ সমস্যাসমূহ সমাধানৰ প্ৰতি সজাগ কৰি তোলে।
(গ) জনসাধাৰণে অংশগ্ৰহণৰ দ্বাৰা নিজৰ লগতে সমাজৰ সমস্যাসমূহ চৰকাৰৰ আগত দাঙি ধৰিব পাৰে।
(ঘ) প্ৰশাসনত অংশগ্ৰহণৰ জৰিয়তে জনসাধাৰণে একগোট হৈ স্থানীয় সমস্যা সমাধান কৰি ল’ব পাৰে।
(ঙ) জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণে প্রশাসক তথা চৰকাৰক অধিক স্বচ্ছতা আৰু সজাগতাৰে কাৰ্য কৰিবলৈ বাধ্য কৰে।
(চ) জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণে প্রশাসনিক কার্য ওচৰৰ পৰা বুজিবলৈ আৰু লগতে নিজৰ অধিকাৰ, প্ৰাপ্য আদিৰ প্ৰতি জ্ঞাত কৰে।
৮। ৰাজহুৱা অংশগ্ৰহণৰ অসুবিধাসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ গণতান্ত্রিক ব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন সত্ত্বেও লোক প্ৰশাসনত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণত বিভিন্ন সমস্যা দেখা দিয়ে।
তলত সেই সমস্যাসমূহ আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) নিৰক্ষৰতা : নিৰক্ষৰতাৰ বাবে জনসাধাৰণে নিজৰ অধিকাৰ প্ৰয়োজন আৰু সক্ষমতাৰ বিষয়ে সচেতন নহয়।
(খ) দৰিদ্ৰতা : ভাৰতবৰ্ষৰ বেছি সংখ্যক মানুহ দৰিদ্ৰ সীমাৰেখাৰ তলত বাস কৰে। সেয়ে দৰিদ্ৰতাৰ বাবে খাদ্য, বস্ত্র, বাসস্থান অবিহনে অন্য সামাজিক সমস্যা সমাধানৰ প্ৰতি তেওঁলোক আগ্রহী নহয়।
(গ) লিংগ বৈষম্য : সমাজত পুৰুষৰ সমানে মহিলাই অংশগ্ৰহণৰ সুযোগ নাপায় । গতিকে সমাজৰ এক বৃহৎ আৰু গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ প্ৰশাসনত অংশগ্ৰহণৰ পৰা বঞ্চিত হয়।
(ঘ) শ্রেণী বৈষম্য : সমাজৰ অন্য এক সমস্যা হ’ল শ্ৰেণী বৈষম্য। সমাজৰ ধনী শ্ৰেণীহে সদায় প্ৰশাসনত গুৰুত্ব লাভ কৰে, কিন্তু দুখীয়া শ্ৰেণী নিজৰ অধিকাৰ আৰু ভূমিকা সম্পর্কে অজ্ঞান থাকে। সেয়ে সমাজৰ সকলোৰে অংশগ্রহণ সম্ভৱ নহয়।
(ঙ) সঠিক তথ্যৰ অভাৱ : প্ৰশাসনিক কার্যত অংশগ্ৰহণৰ বাবে প্ৰশাসন সম্পৰ্কে সঠিক ধাৰণা আৰু বিভিন্ন আঁচনিৰ জ্ঞান থকা আৱশ্যক। গতিকে এই তথ্যৰ অভাৱে জনসাধাৰণক প্রশাসন সম্পর্কে অজ্ঞ কৰি ৰাখে ।
(চ) জনসাধাৰণৰ আকাংক্ষাৰ অভাৱ : প্রশাসনিক কার্যত বা জনহিতৰ কাৰ্যত অংশগ্রহণৰ কাৰণে জনসাধাৰণৰ মাজত কাম কৰাৰ প্ৰতি আগ্ৰহ থাকিব লাগিব। কিন্তু প্রকৃত অৰ্থত গৰিষ্ঠ সংখ্যক লোকৰ জনস্বাৰ্থৰ পৰিবর্তে নিজস্ব স্বার্থৰ বাবেহে কাম কৰে।
৯। ৰাজহুৱা নীতিৰ ধাৰণাটো ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ চৰকাৰৰ যি প্ৰকাৰেই নহওঁক কিয় ৰাজতন্ত্র, গণতন্ত্র, এককেন্দ্রিক শাসন আদি প্ৰত্যেক শাসন ব্যৱস্থাতে ৰাজহুৱা নীতিৰ উপস্থিতি দেখা যায়। জনসাধাৰণৰ বিভিন্ন সমস্যা, দাই আদিৰ প্ৰতি সঁহাৰি জনায়, চৰকাৰে বিভিন্ন আঁচনি বা নীতি নিৰ্ধাৰণ কৰিব লগা হয়। এনে নীতিসমূহকে ৰাজহুৱা নীতি (Public Policy) বোলা হয়।
নীতি নির্ধাৰণ ৰাজনীতি আৰু ৰাজনৈতিক কাৰ্যৰ অংশ। বিভিন্ন চিন্তাবিদে বিভিন্ন সময়ত ৰাজহুৱা নীতিৰ ব্যাখ্যা আগবঢ়াইছে।
ৰবাৰ্ট আইষ্টোন (Robert Eyestone) মতে, “ৰাজহুৱা নীতিয়ে চৰকাৰী শাখাৰ ইয়াৰ পৰিৱেশৰ লগত সম্পৰ্কক সুচায়”।
থমাচ আৰ, দাই Thomas R. Dye যে কৈছে, “ৰাজহুৱা নীতি হ’ল চৰকাৰে যি কৰিবলৈ পচন্দ কৰে বা নকৰে”।
ৰিচাৰ্ড ৰোছ ৰ Richard Rose -এ কৈছে, “ৰাজহুৱা নীতি এটা সিদ্ধান্ত নহয়, এয়া কাৰ্যৰ সমষ্টি বা গঠন”।
উপৰোক্ত সংজ্ঞাৰ পৰা এইটো স্পষ্ট হয় যে, ৰাজহুৱা নীতিয়ে চৰকাৰৰ সিদ্ধান্ত আৰু চৰকাৰে কিছুমান লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য সাধনৰ বাবে গ্ৰহণ কৰা কাৰ্যবিলাক বুজায়। ৰাজহুৱা নীতিয়ে নিৰ্দ্ধাৰণ আৰু ৰূপায়ণে এটা সূক্ষ্ম পৰিকল্পিত গঠন বা কাৰ্যৰ সমষ্টিক সূচায়। ইয়াৰ বাবে চৰকাৰৰ বিভিন্ন বিভাগ আৰু সংস্থাৰ যেনে-ৰাজনৈতিক কার্যপালিকা, বিধানমণ্ডল, আমোলাত্র আৰু ন্যায়পালিকা আদিৰ মাজত ঘনিষ্ঠ সম্পৰ্ক আৰু ভাৱৰ আদান-প্রদান প্রয়োজন।
১০। ৰাজহুৱা নীতিৰ প্ৰকৃতিসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতিৰ প্ৰকৃতি সমূহ তলত দিয়া ধৰণৰ—
(ক) ৰাজহুৱা নীতিসমূহ লক্ষ্য প্রণোদিত। ৰাজহুৱা নীতিবোৰ কিছুমান নিৰ্দিষ্ট লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য সাধনৰ বাবে উৎপন্ন আৰু ৰূপায়ণ কৰা হয়। ইয়াত চৰকাৰৰ সৰ্বসাধাৰণৰ চূড়ান্ত লাভালাভৰ উদ্দেশ্য থাকে।
(খ) ৰাজহুৱা নীতিসমূহ চৰকাৰৰ সামূহিক কাৰ্যাৱলীৰ ফলাফল। ইয়াৰ অৰ্থ হ’ল- এইটো চৰকাৰী কৰ্মচাৰীৰ সামূহিক সিদ্ধান্তৰ ফল।
(গ) ৰাজহুৱা নীতিসমূহ হ’ল চৰকাৰে প্ৰকৃততে কি কৰিব বা নকৰিবলৈ সিদ্ধান্ত লয় বা পছন্দ কৰে এইটো এটা নিৰ্দিষ্ট প্রশাসনিক ব্যৱস্থাত চৰকাৰী শাখাসমূহৰ আৰু বিশেষ ৰাজনৈতিক পৰিবেশৰ ক্ষেত্ৰৰ সম্পর্ক। এইটোৱে বিভিন্ন ধৰণৰ ৰূপ ল’ব পাৰে যেনে- আইন-কানুন, ন্যায়পালিকাৰ সিদ্ধান্ত, কার্যপালিকাৰ নিৰ্দেশন, সিদ্ধান্ত ইত্যাদি।
(ঘ) ৰাজহুৱা নীতি সাকাৰাত্মক। কিয়নো ই চৰকাৰৰ গুৰুত্বসমূহ অংকিত কৰে আৰু নীতি নিৰ্দ্ধাৰণ কৰা সমস্যাটোৰ প্ৰতি ই সচেতন কৰে। ইয়াৰ পিছত আইন আৰু কৰ্তৃত্বও আছে।
(ঙ) নাকাৰাত্মক ভাবে ই চৰকাৰে কোনো সিদ্ধান্তক বুজায়, য’ত কোনো বিষয় সম্পর্কে কোনো কার্যপন্থা হাতত লোৱা নাযায়।
১১। ৰাজহুৱা নীতি নিৰ্দ্ধাৰণৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতি নিৰ্দ্ধাৰণৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত দিয়া ধৰণৰ–
(ক) ৰাজহুৱা নীতি নিৰ্দ্ধাৰণ এটা জটিল প্ৰক্ৰিয়া : নীতি নিৰ্দ্ধাৰণে বিভিন্ন উপাদান অন্তর্ভুক্ত কৰি লয়, যিবোৰৰ প্ৰত্যেকৰে মাজত সংযোগ থাকে।
(খ) এইটো এটা পৰিৱৰ্তনশীল প্ৰক্ৰিয়া : নীতি নিৰ্দ্ধাৰণ এটা পৰিৱৰ্তনশীল প্রক্রিয়া। বর্তি থাকিবলৈ এই প্ৰক্ৰিয়াত, সম্পদৰ প্ৰৱেশ ঘটিব লাগিব। সময়ৰ পৰিবৰ্তনৰ লগে লগে নীতি নির্ধাৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ পৰিৱৰ্তন হৈ থাকে।
(গ) মূলতঃ চৰকাৰী অনুষ্ঠানৰ দ্বাৰা সৃষ্টি কৰা : ৰাজহুৱা নীতিসমূহ মূলতঃ চৰকাৰী অনুষ্ঠানসমূহেই নিৰ্দ্ধাৰণ কৰে। জনসাধাৰণৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষাৰ উদ্দেশ্যে চৰকাৰে এই নীতি নিৰ্দ্ধাৰণ কৰে।
(ঘ) ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি দৃষ্টি : ৰাজহুৱা নীতিবোৰৰ সদায় ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি এটা নিৰ্দিষ্ট লক্ষ্য থাকে। ভৱিষ্যতৰ অনির্দিষ্ট পৰিস্থিতিৰ লগত খাপ খোৱাকৈ বা সলনি কৰিব পৰাকৈ ইয়াক নিৰ্দ্ধাৰণ কৰা হয়।
(ঙ) ৰাজহুৱা স্বার্থ সুনিশ্চিত কৰা নীতিসমূহ মূলত : জনসাধাৰণক সুৰক্ষিত আৰু সন্তুষ্ট কৰিবলৈ তৈয়াৰ কৰা হয়।
(চ) এইটো এটা সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্রক্রিয়া : ৰাজহুৱা নীতি এটা সিদ্ধান্ত গ্রহণ প্রক্রিয়া, কাৰণ ই আমাক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ আৰ্হিসমূহ নীতি নিৰ্দ্ধাৰণত ব্যৱহাৰৰ সুযোগ দিয়ে।
(ছ) বিভিন্ন সংগঠন জড়িত থাকে : ৰাজহুৱা নীতি নিৰ্দ্ধাৰণত বিভিন্ন উদ্যোগিক বনুৱা, ভোটাৰ, বুদ্ধিজীৱী, বিধায়ক, আমোলা, ৰাজনৈতিক দল, ৰাজনৈতিক কাৰ্যপালিকা, ন্যায়পালিকা আদি জড়িত থাকে। ইয়াৰ প্ৰত্যেক নীতি নিৰ্দ্ধাৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে।
১২। ৰাজহুৱা নীতিৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ স্তৰসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতি নিৰ্মাণ প্ৰক্ৰিয়াৰ বিভিন্ন প্রক্রিয়া থাকে।
এই প্রক্রিয়াসমূহ তলত দিয়া ধৰণৰ–
(ক) নীতি গঠন : নীতি গঠন ৰাজহুৱা নীতি প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰথম পৰ্যায়। এইটো প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা ব্যৱস্থাৰ দাবীসমূহ নীতিলৈ ৰূপান্তৰ কৰা হয়। কিন্তু ইয়াৰ পূৰ্বে এইটো নিশ্চিত হোৱাটো প্রয়োজন যে কোনটো দাবীক নীতি লৈ ৰূপান্তৰ কৰা হ’ব।
(খ) নীতি ব্যাখ্যাকৰণ : এইটো স্তৰত গঠন কৰা নীতিসমূহ বুজি পোৱাকৈ স্পষ্টীকৰণ কৰা হয়। চৰকাৰে জনসংযোগৰ বিভিন্ন মাধ্যমৰ দ্বাৰা গঠন কৰা নীতিসমূহৰ প্ৰতি জনসাধাৰণক সজাগ কৰি তোলাৰ চেষ্টা কৰে।
(গ) নীতি কার্যত ৰূপায়ণ : নীতিসমূহ ৰাজ্য আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত প্ৰণালীবদ্ধভাবে কার্যত ৰূপায়ণ কৰা হয়। প্ৰশাসনৰ বিভিন্ন সংগঠনে এই কার্য সম্পাদন কৰে।
(ঘ) নীতি মূল্যায়ণ : নীতিসমূহ কেৱল কার্যত ৰূপায়ণতে সীমাবদ্ধ নহয়। ইয়াক প্রণালীবদ্ধভাৱে ৰূপায়ণ কৰা হৈছে নে নাই আৰু এই নীতিৰ প্ৰভাৱ কেনে হ’ব তাক সূক্ষ্ম পর্যবেক্ষণ কৰাৰ প্ৰয়োজন, যাতে খৰছ উপলব্ধ সম্পদতকৈ বেছি নহয় সেয়া লক্ষ্য ৰখা উচিত। তদুপৰি যাৰ বাবে এইনীতি বনোৱা হৈছে তেওঁলোক ইয়াৰ দ্বাৰা লাভান্বিত হৈছে নে নাই তাক চোৱা উচিত। নীতি মূল্যায়ণ সেয়েহে ৰাজহুৱা নীতিৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ অন্তিম পর্যায়। সঠিক প্ৰশাসন আৰু সক্ৰিয় কাৰ্য ৰাজহুৱা নীতিক নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে অতি প্রয়োজন।
১৩। ৰাজহুৱা নীতিৰ প্ৰয়োজনীয়তা উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতিৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) নীতিসমূহ উদ্দেশ্য সম্মিলিত। নির্দিষ্ট লক্ষ্য অবিহনে কোনো নীতি হ’ব নোৱাৰে। যেতিয়া নিৰ্দিষ্ট লক্ষ্য এটা নিৰ্দ্ধাৰণ কৰা হয় তেতিয়া নীতিয়ে এ এই লক্ষ্যত উপনীত হোৱাত সহায় কৰে।
(খ) ৰাজহুৱা নীতিয়ে সদায় জনসাধাৰণৰ সমস্যা আৰু প্রয়োজনসমূহ আকাৰ দিয়ে।
(গ) সামাজিক অর্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে এটা সু-সংগঠিত নীতিৰ অতি আৱশ্যক।
(ঘ) ৰাজহুৱা নীতিয়ে সদায় চৰকাৰৰ দৃষ্টি জনসাধাৰণৰ প্ৰতি দৃষ্টিভংগী প্রতিফলিত কৰে।
(ঙ) ৰাজহুৱা নীতিয়ে কার্য সম্পাদনৰ বাবে এটা নির্দিষ্ট সময়সীমা বান্ধি দিয়ে, যাৰ বাবে নীতি ৰূপায়ণ সম্ভৱ হয়।
১৪। নীতি নিৰ্মাণৰ আৰ্হিসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ থমাচ আৰ দাই Thomas Dye যে নীতি নিৰ্মাণৰ সাতটা আৰ্হি উল্লেখ কৰিছে। যেনে–
(ক) দল তত্ত্বগত আৰ্হি (Group Theoretic Model)।
(খ) অভিজাত তত্ত্বগত আৰ্হি (Elite Theoretic Model)।
(গ) ক্রমবর্ধিত আৰ্হি (Incremental Model)।
(ঘ) সংস্থাপনৰ আৰ্হি (Institutional Model)।
(ঙ) যুক্তিসংগত আৰ্হি (Rational Model)।
(চ) খেল তত্ত্বগত আৰ্হি (Game Theoretic Model)।
(ছ) ব্যৱস্থা তত্ত্বগত আৰ্হি (System Theoretic Model)।
১৫। ৰাজহুৱা নীতিৰ বিভিন্ন দৃষ্টিভংগীসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতিৰ বিভিন্ন দৃষ্টিভংগী আছে। তলত এই দৃষ্টিভংগীসমূহ ব্যাখ্যা কৰা হৈছে—
(ক) ঐতিহাসিক দৃষ্টিভংগী : ৰাজহুৱা নীতিসমূহ গঠন আৰু ৰূপায়ণ কৰাত ইয়াৰ নিজস্ব পৰিৱেশ আৰু সংস্কৃতি থাকে। নীতি নিৰ্ধাৰকসকলে নীতি নিৰ্মাণ কৰোতে সদায় জনসাধাৰণৰ দাবীসমূহ পূৰণৰ চেষ্টা কৰে। ঐতিহাসিক দৃষ্টিভংগী অনুসৰি কোনো নীতিৰ পৰীক্ষণ এই নীতিসমূহে লাভ কৰা ফলাফলৰ পৰা নিৰ্ধাৰণ কৰিব পাৰি। উদাহৰণস্বৰূপে ২০ বছৰ আগতে নিৰ্দ্ধাৰণ কৰা নীতি এটাৰ ওপৰত সঘনে জনসাধাৰণে প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰিছে। গতিকে সেই একে নীতিকে পুনৰ নিৰ্দ্ধাৰণ কৰিলে একে প্ৰতিক্ৰিয়াই পুনৰ উদ্ভৱ হ’ব।
কোনো নীতিয়ে অকলে সফল হ’ব নোৱাৰে। প্রত্যেক নীতি নিৰ্দ্ধাৰণ কৰোতে সমাজ ৰীতি- নীতি, আদৰ্শ আৰু সম্ভাব্য ফলাফল সম্পর্কে পুংখানুপুঙ্খ অধ্যয়নৰ প্ৰয়োজন।
(খ) কাৰ্যকৰী দৃষ্টিভংগী : নীতি নিৰ্দ্ধাৰণৰ পিছত দৈনন্দিন প্রয়োগৰ ক্ষেত্ৰত এই নীতিসমূহ ভালদৰে বিশ্লেষণ কৰি চোৱা প্ৰয়োজন। নীতিসমূহৰ সফলতা বিচাৰ কৰিবলৈ এই নীতিসমূহ প্রয়োগৰ পিছত সূক্ষ্ম পর্যবেক্ষণৰ প্ৰয়োজন।
(গ) অভিনৱ দৃষ্টিভংগী : নীতিৰ বিকাশত ৰাজনৈতিক, প্রশাসনিক আৰু অর্থনৈতিক বাধা আদিৰ উপৰিও উদ্দেশ্যৰ লগতে পৰিবর্তিত পৰিবেশৰ বিবাদে বাধাৰ সৃষ্টি কৰে। বিভিন্ন লাভালাভ, উদ্দেশ্য আদিৰ মাজৰ পৰা বাছনি কৰিহে নীতিসমূহ গ্ৰহণ কৰা হয়। নীতিসমূহ প্রচলিত গাঁথনি আৰু নিয়ম মতেহে ৰূপায়ণ কৰা হয়। তদুপৰি এই নীতিসমূহ বিশ্লেষণো কৰা হয়। ৰাজহুৱা নীতিৰ মূল্যায়ণ নিৰ্ভৰ কৰে বিভিন্ন চলক যেনে- অৱস্থান, খণ্ড আৰু অনুষ্ঠান আদি।
১৬। প্ৰশাসনত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ সুবিধাসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ প্ৰশাসনত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ সুবিধাসমূহ তলত দিয়া ধৰণৰ—
(ক) অংশগ্রহণে প্রশাসনৰ প্রতিনিধিত্ব আৰু দায়বদ্ধতাৰ মাত্ৰা দুগুণে বৃদ্ধি কৰিব।
(খ) অংশগ্রহণে প্ৰশাসন আৰু জনসাধাৰণৰ মাজত বুজাবুজিৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰাৰ উপৰিও সমাজৰ ওপৰত এক সংঘবন্ধ প্রভাব পেলায়।
(গ) প্ৰশাসনৰ বিধিগত দায়িত্বৰ সৈতে নৈতিক দায়িত্ব সংযোজিত হয়।
(ঘ) প্ৰশাসকৰ কৰ্তব্যপৰায়ণতাৰ প্ৰবণতা বৃদ্ধি পায় আৰু জনসাধাৰণৰ আইনৰ প্ৰতি আনুগত্যশীল কৰি তোলে।
(ঙ) অংশগ্রহণে জনসাধাৰণৰ প্ৰশাসনিক কাম-কাজ সম্পর্কে জনাত সহায় কৰে।
(চ) অংশগ্ৰহণৰ ফলত জনসাধাৰণৰ তথ্য জনাৰ প্ৰৱণতা বৃদ্ধি পায় আৰু সেয়ে প্রশাসনেও স্বচ্ছতা জানিবলৈ বাধ্য হয়।
১৭। প্রশাসনত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ গুৰুত্ব আৰু ইয়াৰ সমস্যাসমূহ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ জনসাধাৰণ আৰু লোক প্ৰশাসনৰ মাজত এক নিবিড় সম্পর্ক আছে। ৰাষ্ট্ৰৰ ৰাজনৈতিক আৰু প্ৰশাসনীয় প্ৰক্ৰিয়াত জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণ যে এক গুৰুত্বপূর্ণ বিষয় সেইটো নুই কৰিব নোৱাৰি। কিয়নো জনসাধাৰণৰ অভাৱ-অভিযোগ দূৰ কৰি তেওঁলোকৰ আশা-আকাংক্ষা পূৰণ কৰি সমাজখনক উন্নতিৰ পথত আগুৱাই নিয়াই লোক প্রশাসনৰ মুখ্য উদ্দেশ্য বুলি ক’ব পাৰি। এই উদ্দেশ্য সাধনত কৃতকার্যতা লাভ কৰাৰ বাবে জনসাধাৰণৰ সহযোগ আৰু সক্ৰিয় অংশগ্ৰহণৰ ওপৰত প্ৰশাসন সম্পূর্ণৰূপে নির্ভৰশীল হয়।
আধুনিক গণতন্ত্র প্রাপ্তবয়স্ক ভোটদানৰ দ্বাৰা সময়ে সময়ে নির্বাচিত জন প্রতিনিধিৰ দ্বাৰা জনসাধাৰণে প্ৰশাসনিক কার্যসমূহ জনস্বার্থ বা সংবিধানৰ আধাৰত মূল্যয়ন কৰিব পাৰে। বিধানমণ্ডলত আলোচনা, সমিতি গঠন, প্রশ্নোওৰ আদি বিভিন্ন ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা জনসাধাৰণে প্ৰতিনিধিৰ জৰিয়তে প্রশাসন নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰে। সংসদীয় গণতন্ত্ৰত মন্ত্ৰী পৰিষদৰ সদস্যসকলে প্ৰশাসনৰ নেতৃত্ব বহন কৰাৰ উপৰিও বিধানমণ্ডলৰ ওচৰত উত্তৰদায়ী হয়। এইদৰে জনসাধাৰণে পৰোক্ষভাৱে লোক প্রশাসনত অংশগ্রহণ কৰে।
বর্তমান ‘গণতান্ত্রিক প্রশাসন’, ‘উৎকৃষ্ট পৰিচালনা’ আদি ধাৰণাসমূহ প্ৰশাসনত জনসাধাৰণৰ অংশগ্ৰহণৰ বিষয়টোৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰা পৰিলক্ষিত হয়। এই ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰকৃতিৰ পৰিবৰ্তনৰ বিষয়েও উল্লেখ কৰিব পাৰি। ঊনৈশ শতিকাৰ পুলিচ ৰাষ্ট্ৰৰ কাৰ্য আৰু দায়িত্বৰ পৰিধি প্ৰধানকৈ আইন-শৃংখলা ৰক্ষা কৰা, জনসাধাৰণৰ জীৱন আৰু সম্পত্তিৰ ৰক্ষণাবেক্ষণ দিয়া, কৰ আৰোপ আৰু সংগ্ৰহ আদিৰ ভিতৰতে সীমাবদ্ধ আছিল। ফলস্বৰূপে প্রশাসন জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণ বিষয়টোৱে বিশেষ গুৰুত্বপূর্ণ স্থান লাভ কৰা নাছিল। কিন্তু বর্তমান একৈশ শতিকাত দেখা যায় বিশ্বৰ বহু ৰাষ্ট্ৰই বৰ্ধিত জনসংখ্যা, দ্রুতগতিৰ নগৰীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া, বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ গভীৰ প্ৰভাৱ, ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক প্রতিযোগিতা, আশা-আকাংক্ষা, অধিকাৰ আদিৰ ওপৰত গঢ়ি উঠা জনসাধাৰণৰ স্পষ্ট ধাৰণাই কঢ়িয়াই অনা পাৰিবেশিক পৰিবৰ্তনত দক্ষতাৰে কাৰ্যক্ষম হৈ থকাটো লোক প্ৰশাসনৰ বাবে যথেষ্ট কঠিন হৈ পৰিছে। বহু সময়ত এনে পৰিবশে সংকটৰ সৃষ্টি কৰাও পৰিলক্ষিত হয়। গতিকে এই পৰিৱৰ্তনৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত নিজৰ দক্ষতা বৃদ্ধি কৰি কৰি সকলো ধৰণৰ সংকট মোচন কৰি সামাজিক উন্নয়ন অব্যাহত ৰাখিবলৈ প্রশাসকসকলেও উপযুক্ত জ্ঞান আহৰণ কৰাৰ লগতে নতুন কৌশল অৱলম্বন কৰিব লাগিব।
জনসাধাৰণৰ প্ৰশাসনত অংশগ্ৰহণৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ হ’ল—
(ক) ৰাষ্ট্ৰীয় পুঁজিৰ অধিকাংশই নাগৰিকৰ পৰা সংগ্ৰহ কৰা কৰৰ দ্বাৰা গঠিত হয়। গতিকে নাগৰিকৰ ধন যাতে জনস্বাৰ্থৰ কামত ব্যয় কৰা হয় তাৰ বাবে ঢোকা দৃষ্টি ৰখাৰ উপৰিও সকলো প্রয়োজনীয় সহযোগিতা আগবঢ়োৱাটো জনসাধাৰণৰ এক গধুৰ দায়িত্ব বুলি ক’ব পাৰি।
(খ) জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণে সমাজৰ সমস্যাসমূহ চিনাক্তকৰণ আৰু সেইবোৰৰ শুদ্ধ আৰু সুক্ষ্মভাৱে বিশ্লেষণ দাঙি ধৰি সমাধানৰ ব্যৱস্থা কৰাত সুবিধা হয়।
(গ) জনসাধাৰণৰ আৰু প্ৰশাসনৰ মাজৰ ব্যৱধান হ্রাস কৰাৰো ই এক উপায় বুলি ক’ব পাৰি।
(ঘ) অংশগ্ৰহণৰ দ্বাৰা জনসাধাৰণে প্ৰশাসনৰ তথ্যসমূহ জনাৰ উপৰিও প্ৰতিটো সিদ্ধান্তৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্যৰ বিষয়েও জ্ঞান আহৰণ কৰিব পাৰিছে।
(ঙ) প্ৰশাসনৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত অংশগ্ৰহণ কৰাত দুয়োপক্ষৰ মাজত পাৰস্পৰিক বুজাবুজি গঢ়ি উঠে আৰু সন্দেহ বা শত্রুতা ভাৱ নাইকিয়া হৈ পৰে।
(চ) তদুপৰি সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ প্ৰক্ৰিয়াত অংশীদাৰ হোৱাৰ ফলত তেওঁলোক ইয়াৰ প্ৰতি দায়বদ্ধ হৈ পৰে আৰু প্ৰশাসনেও কৃতকাৰ্যতাৰে সিদ্ধান্তসমূহ কাৰ্যকৰী কৰিব পাৰিব।
সমস্যা : প্রশাসনত জনসাধাৰণৰ অংশগ্রহণ কার্য সমস্যামুক্ত নহয়।
এই সমস্যাসমূহ হ’ল–
(১) শিক্ষাৰ অনগ্ৰসৰতা।
(২) ভাষাৰ বিভিন্নতা।
(৩) পৰিৱৰ্তনশীল আঁচনি।
(৪) দুর্নীতি।
(৫) জনগোষ্ঠীয় বিভিন্নতা।
(৬) বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ প্ৰভাৱ।
(৭) বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱ।
(৮) উৎকৃষ্ট পৰিচালনাৰ অভাৱ।
১৮। ৰাজহুৱা নীতিৰ প্ৰকাৰবোৰ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা নীতিৰ প্ৰকাৰবোৰ তলত আলোচনা কৰা হ’ল–
(ক) মূল ৰাজহুৱা নীতি : এইবোৰ হৈছে সমাজৰ সাধাৰণ কল্যাণ আৰু বিকাশৰ সৈতে সম্পর্কিত নীতি যেনে-শিক্ষা আৰু নিযুক্তিৰ সুযোগৰ ব্যৱস্থা, অর্থনৈতিক স্থিতিশীলতা, আইন- শৃংখলা প্ৰৱৰ্তন, প্ৰদূষণ বিৰোধী আইন ইত্যাদি ইয়াৰ উদাহৰণ। ই সমাজৰ কোনো নির্দিষ্ট বা সুবিধাপ্রাপ্ত শ্ৰেণীক পূৰণ নকৰে আৰু সংবিধানৰ লক্ষ্য আৰু বৈশিষ্ট্য আৰু ৰাজ্যিক নীতিৰ নিৰ্দেশনামূলক নীতিৰ লগতে সমাজৰ বৰ্তমান আৰু নৈতিক দাবীৰ কথা মনত ৰাখি গতিশীলভাৱে প্ৰস্তুত কৰিব লাগিব।
(খ) নিয়ামক ৰাজহুৱা নীতি : এই নীতিবোৰ এল.আই.চি, আৰ.বি.আই, ৰাজ্যিক বিদ্যুৎ বোর্ড আদিৰ দৰে চৰকাৰৰ হৈ কাম কৰা স্বতন্ত্র সংগঠনবোৰে সম্পাদন কৰা বাণিজ্য, ব্যৱসায়, সুৰক্ষা ব্যৱস্থা, ৰাজহুৱা উপযোগিতা আদিৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ সৈতে সম্পর্কিত। এই সেৱাসমূহ প্রদান কৰা সেৱা আৰু সংগঠনবোৰৰ সৈতে সম্পর্কিত নীতিবোৰক নিয়ামক নীতি বুলি কোৱা হয়।
(গ) বিতৰণমূলক ৰাজহুৱা নীতি : এইবোৰ হৈছে সমাজৰ নিৰ্দিষ্ট অংশৰ বাবে নিৰ্ধাৰিত নীতি, বিশেষকৈ দৰিদ্ৰ লোকসকলৰ বাবে ৰাজহুৱা সহায় আৰু কল্যাণমূলক কার্যসূচী, প্রাপ্তবয়স্ক শিক্ষা কার্যসূচী, খাদ্য সাহায্য, সামাজিক বীমা, টিকাকৰণ শিবিৰ, ৰাজহুৱা বিতৰণ প্ৰণালী আদি এই সকলোবোৰ এনে আঁচনিৰ উদাহৰণ।
(ঘ) পুনৰ বিতৰণমূলক ৰাজহুৱা নীতি : এই নীতিবোৰ মৌলিক সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক পৰিবৰ্তন অনাৰ সৈতে সম্পর্কিত নীতিবোৰৰ পুনৰ বিন্যাসৰ সৈতে সম্পর্কিত। কিছুমান সম্পদ আৰু লাভালাভ সমাজৰ কিছুমান অংশৰ মাজত অসামঞ্জস্যপূর্ণভাবে বিভক্ত কৰা হয়। আৰু সেয়েহে সেইবোৰ পুনৰ বিতৰণ কৰাৰ প্ৰয়োজন। যাতে ই প্ৰয়োজনীয় স্থানত উপনীত হয়।
(ঙ) পুঁজিকৰণ ৰাজহুৱা নীতি : এই নীতিবোৰ কেন্দ্ৰই ৰাজ্য আৰু স্থানীয় চৰকাৰ, কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্যিক ব্যৱসায়িক প্ৰতিষ্ঠানসমূহক প্ৰদান কৰা বিত্তীয় ৰাজসাহায্যৰ সৈতে সম্পর্কিত আৰু তালিকাভুক্ত আনবোৰৰ দৰে ৰাজহুৱা কল্যাণৰ সৈতে পোনপটীয়াকৈ সম্পর্কিত নহয়। ই অৰিহণা যোগায় কিন্তু পৰোক্ষভাৱে চৰকাৰী ব্যৱসায়িক সংগঠনবোৰে সঠিকভাৱে কাম কৰি থকাটো মূলতঃ আন্তঃগাঁথনিমূলক আৰু উন্নয়নমূলক নীতি।
(চ) উপাদান ৰাজহুৱা নীতি : এয়া হৈছে জনকল্যাণৰ বাবে নতুন প্রতিষ্ঠান প্ৰণালী গঠন সম্পর্কীয় নীতি।
(ছ) কাৰিকৰী ৰাজহুৱা নীতি : ই প্রক্রিয়া, নিয়ম আৰু পৰিকাঠামোৰ ব্যৱস্থাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা নীতিৰ সৈতে সম্পর্কিত যাক এক প্রণালীয়ে ক্ষেত্ৰখনৰ বিভিন্ন সংস্থাৰ দ্বাৰা কাৰ্য সম্পাদনৰ ব্যৱস্থা কৰিব।
১৯। ৰাজহুৱা নীতিৰ আৰ্হিবোৰৰ সমালোচনা আগবঢ়োৱা।
উত্তৰঃ (ক) প্রতিষ্ঠানগত আৰ্হি : এয়া সম্ভব যেতিয়া সকলো প্ৰতিষ্ঠানৰ পুংখানুপুংখ অধ্যয়ন কৰা হয় আৰু ই আন সংগঠনৰ সৈতে ভাগ-বতৰা কৰা সম্পৰ্ক আৰু লগতে এক উন্নয়নশীল সমাজত য’ত এটা সংগঠনে আন এটা সংগঠনৰ সৈতে অধিক্ৰমণ সেৱা প্ৰদান কৰে তেতিয়া পৃথক কৰা কঠিন হৈ পৰে আৰু দেশৰ লোকসকলৰ ধন আৰু সম্পদ অপচয় হয়।
(খ) পদ্ধতি আৰ্হি : ইয়াক যদিও উপযোগী বুলি বিবেচনা কৰা হয় তথাপিও ইয়াৰ বিভিন্ন সীমাবদ্ধতা আছে। থমাছ ডাইয়ে দেখুৱাইছে যে পদ্ধতি আৰ্হিত ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য, যি সিদ্ধান্তবোৰক নীতিলৈ ৰূপান্তৰ কৰাৰ নীতি প্ৰক্ৰিয়াত অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। তদুপৰি, ৰাজনৈতিক প্ৰণালীক প্ৰভাৱিত কৰা পাৰিপাৰ্শ্বিক নিৱেশবোৰো স্পষ্টভাৱে সংজ্ঞায়িত আৰু বৰ্ণনা কৰা হোৱা নাই। নীতিৰ জটিল চক্ৰটো ব্যাখ্যা কৰাৰ বাবে ইয়াক অতি সৰল পদ্ধতি হিচাপেও দেখা যায়। ই কল্যাণমূলক অর্থনীতিৰ মূল্যপূৰ্ণ কৌশল ব্যৱহাৰ কৰে আৰু অন্যান্য কাৰক যেনে- যৌক্তিকতা, শক্তি, কৰ্মচাৰী আৰু প্ৰতিষ্ঠান আদি অৱহেলিত কৰা হৈছে আৰু নীতি চক্ৰত অবিচ্ছেদ্য উপাদান হিচাপে প্ৰদৰ্শন কৰা হোৱা নাই।
(গ) যুক্তিসঙ্গত আৰ্হি : সমস্যাবোৰ কাৰ্যকৰী হ’লে উদ্ভৱ হয় কিয়নো সামাজিক আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক মূল্যবোধৰ পৰিমাণ নিৰ্ধাৰণ কৰা আৰু ইয়াৰ ওপৰত এক সন্মতি সংগ্ৰহক কঠিন হ’ব পাৰে। সম্পূৰ্ণৰূপে ব্যৱহাৰিক নহয় কিয়নো এইটো এই সিদ্ধান্তৰ ওপৰত আধাৰিত যে সিদ্ধান্ত লওঁতাসকলো তথ্য আৰু পৰিসংখ্যাৰ বিষয়ে অৱগত যিবোৰ সাম্প্রতিক পৰিস্থিতিত বিবেচনা কৰিব লাগিব আৰু মোকাবিলা কৰাৰ আৰু সম্পূৰ্ণ যুক্তিসঙ্গত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ সৰ্বশ্রেষ্ঠ উপায়টো জানিব লাগিব।
(ঘ) সীমাবদ্ধ যৌক্তিকতা আৰ্হি : ই কেৱল লক্ষ্য অনুসৰণ কৰা আৰু ইয়াক প্ৰাপ্ত কৰাৰ উপায়বোৰৰ অতি বিতং বিৱৰণ গ্ৰহণ নকৰে।
(ঙ) বর্ধিতবাদ আৰ্হি : ই কেৱল এবাৰত এটা পদক্ষেপ লৈ তাৎক্ষণিক সমস্যা আৰু হ্রস্বমাদী সমাধানবোৰ চায় আৰু সামগ্রিক সমস্যাটো এৰি যায়, যাৰ বাবে মূলটো উলিয়াব লাগিব অন্যথা যিকোনো সৰু কাম অতি সোনকালে বাতিল কৰা হ’ব আৰু লগতে ই শান্তভাৱে প্ৰৱেশ কৰা পদক্ষেপবোৰৰ পথ প্ৰদান কৰে আৰু প্ৰথমতে কেতিয়াও ভবা হোৱা নাছিল যিবোৰ উপযোগী হ’ব পাৰে বা নহ’বও পাৰে।
(চ) ধেলা তত্ত আৰ্হি : ই স্বাৰ্থৰ নামত স্বাৰ্থপৰতাক ন্যায়সঙ্গত কৰে আৰু মূল্যবোধবোৰ অত্যন্ত পৰিৱৰ্তনশীল সেয়েহে আপুনি ক’ব নোৱাৰে যে সকলোৱে একে ধৰণে আচৰণ বা সঁহাৰি দিব যিদৰে সকলোৱে খেলা তত্ত্ব আৰ্হিৰ ধাৰণাৰ দ্বাৰা দাবী কৰা অনুসৰি সম্পূৰ্ণ যুক্তিসঙ্গত নহয়।
(ছ) অনুকূল-আদর্শ আৰ্হি : ই যুক্তিসঙ্গত আৰু অযুক্তিকৰ কাৰকৰ সংমিশ্ৰণৰ ওপৰত আধাৰিত কিন্তু সেই কাৰকবোৰ স্পষ্টভাৱে নিৰ্ধাৰণ কৰা হোৱা নাই। এইটো এই ধাৰণাটোৰ ওপৰতো নিৰ্ভৰ কৰে যে প্ৰকৃত অনুকূলতা কেৱল এনে ক্ষেত্ৰতহে সম্ভৱ হ’ব পাৰে য’ত জ্ঞানৰ বিভিন্ন দিশৰ মাজত আন্তসম্পর্ক স্থাপন আৰু বিশ্লেষণ কৰা হৈছে। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে সিদ্ধান্ত লওঁতাই এটা ভাল সিদ্ধান্ত ল’বলৈ পৰিস্থিতি সম্পর্কে দুটা বা ততোধিক উদ্বেগৰ ক্ষেত্ৰৰ জ্ঞান থাকিব লাগিব আৰু সেয়া সম্ভৱ নহয় বেছিভাগ পৰিস্থিতিত ব্যৱহাৰিকও নহয়।
(জ) অভিজাত আৰ্হি : ইয়াত কোৱা হৈছে যে কেৱল কেইজনমান লোক যাক অভিজাত বুলি কোৱা হয়, যিসকল ৰাজহুৱা প্ৰশাসক আৰু ৰাজনীতিবিদ হয়, তেওঁলোকেই একমাত্র নীতি প্ৰস্তুত কৰাৰ জ্ঞান ৰাখে আৰু সেয়েহে এই বিষয়ত সজ্জিত নোহোৱা আনৰ সৈতে বাৰ্তালাপ কৰাৰ কোনো প্রয়োজন নাই। ই নাগৰিক সমাজ সংগঠন আৰু অন্যান্য অলাভজনক আৰু স্বেচ্ছাসেৱী সংগঠনবোৰৰ গুৰুত্ব বিবেচনা নকৰে য’ত সমস্যা আৰু ইয়াৰ সমাধান তৃণমূল জ্ঞান আছে।
(ঝ) গোট আৰ্হি : ইয়াত কোৱা হৈছে যে সংগঠিত আন্দোলন আৰু আমোলাতন্ত্ৰ আৰু আইনসভাক প্ৰভাৱিত কৰাৰ উপায়ৰ ওপৰত দুর্গ থকা কেইটামান গোট আৰু উপশালা আন সংগঠিত বিৰোধীতাৰ অভাৱৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি তেওঁলোকৰ পথ লাভ কৰে।
(ঞ) বজাৰ বিনিময় আৰ্হি : ই এক অতি পুঁজিবাদী দৃষ্টিভংগী আৰু ইয়াৰ ফলত সম্পদৰ ঘনত্ব হয় আৰু জনসাধাৰণৰ বিশেষকৈ নিম্ন স্তৰ আৰু সুবিধাবঞ্জিত লোকসকলৰ অতি কম অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক বিকাশ হয়। ই কল্যাণমূলক নীতি নির্ধাৰণত সংকটৰ সৃষ্টি কৰে কিয়নো বজাৰখন কেৱল লাভৰ বিষয়ে চিহ্নিত আৰু আইনসভাক এনে নীতি পাছ কৰিবলৈ প্রভাৱিত কৰিব যি তেওঁলোকক মুদ্রাগতভাৱে লাভান্বিত কৰে আৰু এয়া সামাজিকভাৱে উত্থান নহয়।
২০। নীতি চক্ৰৰ বিষয়ে বিতংভাৱে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ নীতি চক্ৰৰ বিষয়ে তলত বিতংভাবে আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) নীতি প্ৰস্তুতকৰণ : সমাজৰ বিভিন্ন অংশ যেনে– আগ্রহ আৰু চাপ গোট, নাগৰিক সমাজ, গণ মাধ্যম, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠন আদিৰ লগতে চৰকাৰৰ সম্মুখত থকা ৰাজনৈতিক দলবোৰে পদক্ষেপ লোৱাৰ বাবে আগবঢ়োৱা সকলো বিকল্পৰ ভিতৰত, নীতি প্রণয়নৰ বাবে কার্যসূচী সম্ভাব্য বিষয়বোৰৰ তালিকা নীতি প্রণয়নৰ বাবে নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। তেতিয়া ইয়াৰ বাবে লক্ষ্য আৰু বস্তুনিষ্ঠ নির্ধাৰণ বাস্তবিকভাবে প্ৰস্তুত কৰা হয়। ইয়াৰ পিছত আইনসভাৰ দ্বাৰা এখন আইন প্রণয়ন কৰিবলৈ আৰু ইয়াৰ কৰ্তব্য পালন কৰিবলৈ আইনী মর্যাদা আৰু কর্তৃত্ব প্ৰদান কৰিবলৈ ইয়াক গৃহীত কৰা হয় আৰু তাৰ পিছত ৰূপায়ণৰ বৰ্ণনীতি প্ৰস্তুত কৰা হয় আৰু লগতে একেটা কৰাৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় যন্ত্রপাতিও প্রস্তুত কৰা হয়।
(খ) নীতি ৰূপায়ণ আৰু নিৰীক্ষণ : নির্বাচিত নীতি ৰূপায়ণৰ বাবে যন্ত্রপাতি বিকশিত কৰা হয় আৰু বাছনি কৰা নীতি ৰূপায়ণৰ বাবে আমোলাতন্ত্র শক্তিশালী কৰা হয় আৰু ইয়াৰ প্ৰতিটো দিশ জ্ঞানী আৰু দক্ষ কৰ্মচাৰী, সঠিক সাংগঠনিক আৰু আন্তঃগাঁথনিমূলক বিন্যাস প্রযুক্তি, কাৰিকৰী আৰু বিত্তীয় সাহায্য প্রাপ্ত কৰাৰ দৰে যত্ন লোৱা হয়। প্রত্যেককে আৱণ্টন কৰা কামবোৰ সম্পাদন কৰোঁতে প্ৰশাসকসকলৰ দ্বাৰা উপলব্ধ বিষয়বোৰৰ ভিতৰত সর্বশ্রেষ্ঠ বিকল্প বাছনি কৰাৰ বাবে প্ৰতিটো পর্যায়তে সিদ্ধান্ত লোৱা হয়। নীতি বিকাশৰ মধ্যবর্তী মূল্যাঙ্কন অনুষ্ঠিত হয় আৰু জ্যেষ্ঠ বিষয়াসকলে নীতি ৰূপায়ণৰ প্ৰতিটো পৰ্যায়ত কনিষ্ঠসকলক নিৰীক্ষণ আৰু নিৰ্দেশ নাৰাখে যাতে ইয়াক ত্রুটিমুক্ত কৰা যায়।
(গ) নীতি শিক্ষা : জনগণ লক্ষ্য গোটবোৰক নীতিবোৰৰ উদ্দেশ্য সম্পর্কে সচেতন কৰা হয়, এতিয়া আৰু ভৱিষ্যতে তেওঁলোকৰ বাবে কেনেদৰে সহায়ক হ’ব আৰু তেওঁলোকৰ সমৰ্থন প্রাপ্ত কৰা হ’ব যাতে কোনো বাধা অবিহনে কাৰ্যকৰীকৰণ মসৃণ হয়। ই প্রকৃত প্রতিক্রিয়া প্ৰদান কৰিবলৈ আৰু স্বজনপোষণ আৰু দুর্নীতি নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ লগতে তেওঁলোকৰ নিজা দক্ষতা প্ৰদান কৰাৰ বাবে নীতি প্ৰক্ৰিয়াত লোকসকলৰ অংশগ্রহণ বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰিব। ই প্রশাসকৰ সিদ্ধান্ত লোৱাতো সহায় কৰে আৰু একে সময়তে আঁচনি ৰূপায়ণ উন্নত কৰাতো সহায় কৰে যাতে পিছৰ পৰ্যায়ত কোনো বিবাদ নহয়।
(ঘ) নীতি মূল্যাঙ্কন আৰু পৰ্যালোচনা : যিকোনো নীতিৰ সফলতা আৰু বিফলতা নিৰ্ধাৰণ কৰিবলৈ এই পদক্ষেপটো প্রয়োজনীয়। নীতি মূল্যাঙ্কন বিভিন্ন ধৰণে ওজন কৰা হয়। যেনে- ব্যয় লাভালাভ, জনসাধাৰণৰ কল্যাণ, নিৰ্ধাৰিত লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য প্রাপ্ত কৰা ইত্যাদি। নীতি মূল্যাঙ্কনত আইনসভা, আমোলাতন্ত্র, ন্যায়পালিকা আৰু স্বেচ্ছামূলক আৰু অলাভজনক সংগঠন আৰু সংগঠনবোৰে এক বৃহৎ ভূমিকা পালন কৰে। নীতি অধ্যয়নবোৰে আঁচনিবোৰ পুনৰীক্ষণ কৰাত আৰু সেইবোৰ উন্নত কৰাত সহায় কৰে।
২১। ভাৰতীয় প্ৰেক্ষাপটত আমোলাসকলৰ ভূমিকাৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ নীতিগত বিষয়ত আমোলাসকলৰ দ্বাৰা গুৰুত্বপূৰ্ণ তথ্য আধাৰ, জ্ঞান আৰু অভিজ্ঞতা, স্থায়ী সেৱা আৰু পৰামৰ্শদাতা বিশেষজ্ঞতাৰ পৰিসৰৰ বাবে, ই তেওঁলোকক ৰাজহুৱা নীতি প্রস্তুত কৰাত সহায়ক কৰি তোলে। ভাৰতীয় আমোলাসকলৰ নীতি চক্ৰৰ নীতি প্রণয়ন অংশত মুখ্য ভূমিকা হৈছে মধ্যম পৰ্যায়ৰ লোকসকলৰ ওপৰোক্ত কার্যকলাপত সক্রিয়ভাবে নিয়োজিত শীৰ্ষৰ পৰা তিনি আৰু চাৰি স্থানত আছে। তেওঁলোকেই বিলৰ খচৰা কংকালবিদ্যমান আইন আদিত প্ৰস্তাৱিত সংশোধন আদিৰ বিৱৰণ পূৰণ কৰে। তাৰ পিছত তেওঁলোকৰ প্ৰস্তাৱবোৰ শীৰ্ষ পৰ্যায়ৰ আমোলাসকলৰ দ্বাৰা পৰীক্ষা কৰা হয়। যি মন্ত্ৰীসকলৰ ওচৰত থাকে যিয়ে তেওঁলোকক পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে বা অবিহনে গ্ৰহণ কৰিব পাৰে বা নীতিগত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ সময়ত পৰিৱৰ্তন, সালসলনি আদিৰ বাবে তেওঁলোকলৈ পুনৰ প্ৰেৰণ কৰিব পাৰে। অৱশ্যে কেতিয়াবা, এই শীৰ্ষ পৰ্যায়ৰ আমোলাসকলে সম্পাদকৰ দায়িত্বও পালন কৰে য’ত তেওঁলোকে নিজে তেওঁলোকৰ অধীনস্থসকলৰ দ্বাৰা তেওঁলোকলৈ প্ৰেৰণ কৰা খচৰা প্ৰস্তাৱবোৰ সংশোধন কৰে আৰু তাৰ পিছত অনুমোদনৰ বাবে মন্ত্ৰীক প্ৰদান কৰে।
২২। চাৰিখন ৰাজ্যত ৰাজ্য আৰু ৰাজহুৱা নীতি প্রণয়নৰ তত্ত্ববোৰ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ৰাজ্য আৰু ৰাজহুৱা নীতি প্ৰণয়নৰ তত্ত্বই আমাক বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ৰাজ্য আৰু সেইবোৰৰ অধীনত কেনেদৰে নীতি প্ৰস্তুত কৰা হয় সেয়া বুজাত সহায় কৰে।
ৰাজ্যৰ চাৰিটা মুখ্য তত্ত্ব হৈছে–
(ক) ৰাজ্যৰ বহুত্ববাদী তত্ত্ব : ই ৰাজ্যৰ এক উদাৰ তত্ত্ব আৰু কোৱা হৈছে যে ৰাজ্যই বিচাৰক আৰু মধ্যস্থ হিচাপে কাম কৰে যিয়ে প্রয়োজন অনুসৰি ঘটনাবোৰৰ মাজত মধ্যস্থতা কৰাৰ বাবে পদক্ষেপ লয়। ই বিশ্বাস কৰে যে সমাজৰ প্ৰতিজন ব্যক্তিয়ে জানে তেওঁৰ বাবে কি সর্বশ্রেষ্ঠ আৰু তেওঁলোকৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে আন ব্যক্তিৰ সৈতে সামাজিক চুক্তিত পাৰস্পৰিকভাৱে সম্মত হৈছে আৰু বিচাৰক কৰাৰ কৰ্তব্য যে সামাজিক চুক্তি ৰাজ্যৰ হাতত আছে, সেয়েহে যেতিয়াই সেই সামাজিক চুক্তি যিকোনো ব্যক্তিয়ে উলংঘা কৰে তেতিয়াই ৰাজ্যই তেওঁলোকক নিৰপেক্ষভাৱে শাস্তি দিব।
এই তত্ত্বত কোৱা হৈছে যে ৰাজ্যখন পক্ষপাতহীন, ই কেৱল পৰোপকাৰী, সার্বজনীন আৰু পৰোপকাৰী ৰাজহুৱা নীতি উলিয়াই আনে।
(১) নৱ-বহুত্ববাদী ৰাজ্য তত্ত্ব : নতুন বা নৱ-বহুত্ববাদী ৰাজ্য তত্ত্বত কোৱা হৈছে যে ৰাজ্যখন প্রভাৱৰ পৰা সম্পূৰ্ণৰূপে সুৰক্ষিত নহয় আৰু বাৰে বাৰে সেই গোটবোৰৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয় যাৰ আপেক্ষিক শক্তি নিগমবন্ধ আদিৰ দৰে বৃহৎ বিনিয়োগৰ ফলত হয় আৰু সেয়েহে ৰাজ্যখনেও বহুবাৰ নমস্কাৰ কৰে আৰু ইয়াৰ ক্ষমতাৰ অপব্যৱহাৰ কৰে। সেয়েহে এনে ৰাজ্যত প্ৰস্তুত কৰা ৰাজহুৱা নীতি এই গোটবোৰৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয় আৰু বহুসময়ত সংখ্যাগৰিষ্ঠৰ ইচ্ছাৰ বিপৰীতে যায়।
(খ) ৰাষ্ট্ৰৰ মার্ক্সবাদী তত্ত্ব : মার্ক্সে তেওঁৰ ৰাজ্যৰ তত্ত্বত দাবী কৰিছিল যে ৰাজ্য হৈছে বুর্জোয়া (ধনী বা উচ্চ মধ্যবিও) সকলৰ স্বাৰ্থ পূৰণ কৰিবলৈ আৰু তেওঁলোকৰ নিহিত স্বাৰ্থক চিৰস্থায়ী কৰাৰ বাবে সৃষ্টি কৰা এক প্রতিষ্ঠান। ৰাজ্যই সৰ্বহাৰা বা কৃষকদ বা বিদ্ৰৰ ৰক্ষকৰ মুখা পিন্ধে কিন্তু প্রকৃততে ইয়াৰ মুখা বেলেগ, কেৱল বুর্জোয়াসকলক সেৱা প্ৰদান কৰা হয়। এনে এখন ৰাজ্যত গঠন কৰা ৰাজহুৱা নীতি সৰলতাবাদীসকলৰ প্ৰতি বলপূর্বক হ’ব আৰু বুর্জোয়া বা প্রভাৱশালী গোটৰ বাবে আনন্দদায়ক হ’ব।
(১) নৱ-মার্ক্সবাদী বা ৰাজ্যৰ নতুন-মার্ক্সবাদী তত্ত্ব : গ্রামচিয়ে তেওঁৰ বাক্যাংশ আদর্শগত আধিপত্যৰ জৰিয়তে কয় যে বুর্জোয়াই কেৱল ৰাজ্যখনক ইয়াৰ নিহিত স্বাৰ্থৰ বাবে ব্যৱহাৰ নকৰে। কিন্তু লগতে একেটা কৰিবলৈ শিক্ষা, ধৰ্ম আদিৰ দৰে অন্যান্য সঁজুলি ব্যৱহাৰ কৰে। এনে এখন ৰাজ্যত ৰাজহুৱা নীতি প্রণয়নে বুর্জোয়া স্বাৰ্থক চিৰস্থায়ী কৰিবলৈ ৰাজহুৱা নীতিৰ জৰিয়তে ধৰ্ম, সংস্কৃতি, শিক্ষা আদিৰ যত্ন ল’বলৈ চেষ্টা কৰে।
(২) আৰ্হিৰ সমসাময়িক মার্ক্সবাদী তত্ত্ব : মিলিবেণ্ড আৰু পৌলান্টজাছে মার্ক্সৰ দুটা শ্ৰেণীৰ আৰ্হিক প্ৰত্যাহ্বান জনাইছিল আৰু কৈছিল যে বুর্জোয়া শ্ৰেণীটোও বিভিন্ন স্তৰৰ দ্বাৰা গঠিত।
মিলিবেগু যুক্তি দিছিল যে ৰাজ্যখনে এনে নীতি প্ৰস্তুত কৰিব যি ব্যৱসায়িক শ্রেণীৰ স্বার্থ পূৰণ কৰাৰ বাবে এক সজুলিৰ দৰে কাম কৰে। দৰিদ্ৰ আৰু দুৰ্বল লোকসকলকো সেৱা আগবঢ়ায়, ব্যবসায়িক শ্ৰেণীৰ অধীনত। সেইকাৰণে মিলিবেগুক এজন বাদ্যযন্ত্রবাদক হিচাপেও জনা যায়। পৌলাণ্টজাছে কয় যে ৰাজ্যৰ ভূমিকা হৈছে সমাজৰ শক্তিৰ ভাৰসাম্যৰ ফলাফল। সেয়েহে এনে ৰাজ্যিক ব্যৱস্থাত প্ৰস্তুত কৰা ৰাজহুৱা নীতি সমাজত ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্যৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়। এনেদৰে ই হৈছে এক গাঁথনি যি দুয়োটা বিৰোধী কাৰকৰ লাভালাভৰ আধাৰত গঠন কৰা হয়। সেয়েহে তেওঁক গাঁথনিবাদী বুলিও কোৱা হয়।
(গ) লেভিয়াথান ৰাজ্য : ৰাজ্য সকলো শক্তিশালী আৰু সৰ্বাত্মক। লেভিয়াথানৰ অৰ্থ হৈছে বিশাল, শক্তিশালী আৰু এয়া থমাছ হবছৰ দ্বাৰা প্ৰস্তুত আৰু তত্ত্ববদ্ধ কৰা হৈছিল। এই ৰাজ্যৰ দুটা দিশ আছে- চাহিদা আৰু যোগান। চাহিদাৰ দিশটোৱে ডাঙৰ ৰাজ্যৰ দ্বাৰা অন্য সমাজৰ দাবীক বুজায় আৰু যোগান পক্ষই ৰাজ্যখনক এখন ডাঙৰ ৰাজ্য হোৱাৰ বাবে আৰম্ভ কৰা বুজায়।
এই ধৰণৰ ৰাজ্যত ৰাজহুৱা নীতি প্রণয়ন উন্নয়নমূলক আৰু অউন্নয়নকে ধৰি সকলো ক্ষেত্ৰৰ সৈতে সম্পর্কিত। মানুহে তেওঁলোকৰ দৃষ্টিভংগী (চাহিদাৰ দিশ) কোৱাৰ সুযোগ পায় আৰু ৰাজ্যই নিজে ৰাজহুৱা নীতি আনি দিয়ে যিটো মানুহৰ বাবে লাভজনক বুলি অনুভৱ কৰে। (ৰাজ্যৰ যোগানৰ দিশ)।
(ঘ) পুৰুষতান্ত্ৰিক ৰাজ্য : ই ৰাজ্যৰ এক নাৰীবাদী দৃষ্টিভংগী কিয়নো তেওঁলোকে বিশ্বাস কৰে যে ৰাজ্যখন মহিলাৰ প্ৰতি শোষণকাৰী আৰু পুৰুষৰ প্ৰতি পুৰুষৰ মূল্যবোধ আৰু অভিমুখিতাক ন্যায়সঙ্গত কৰে।
ইয়াৰ দুটা দৃষ্টিভংগী আছে– ৰেডিকেল আৰু লিবাৰেল ফেমিনিজম
(১) মৌলবাদী নাৰীবাদ : এইবোৰ মৌলবাদী আৰু বৈপ্লৱিক ধাৰণা আৰু সংস্কাৰ বা ক্ৰমান্বয়ে পৰিৱৰ্তনত বিশ্বাস নকৰে। তেওঁলোকে ৰাজ্যখনৰ মুখামুখি হোৱাত বিশ্বাস কৰে আৰু মুহূৰ্তত তেওঁলোকৰ অধিকাৰ দাবী কৰে।
(২) উদাৰ নাৰীবাদ : এই দৃষ্টিভংগীয়ে ক্রমান্বয়ে সংস্কাৰত বিশ্বাস কৰে আৰু করা যে পৰম্পৰাগত ক্ষেত্ৰটো মহিলাৰ বাবে বুলি বিশ্বাস কৰা হয় আৰু ৰাজহুৱা ক্ষেত্ৰটো পুৰুষৰ বাবে বুলি বিশ্বাস কৰা হয় আৰু ৰাজ্যই এই ভাৰসাম্যহীনতাক সমর্থন কৰে। অৱশ্যে তেওঁলোকে দুয়োটা খণ্ডতে লিংগ ভাৰসাম্যহীনতা সংশোধন কৰিবলৈ এবাৰত এটা পদক্ষেপ লোৱাত বিশ্বাস কৰে।
২৩। নীতি সিদ্ধান্তৰ আৰ্হিবোৰৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ (ক) প্রাতিষ্ঠানিক আৰ্হি: এয়া চৰকাৰৰ পৰম্পৰাগত সংগঠনৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। কাৰ্যালয় আৰু বিভাগবোৰৰ কৰ্তব্য আৰু ব্যৱস্থাবোৰ বৰ্ণনা কৰে। সাংবিধানিক ব্যবস্থা, প্রশাসনিক আৰু উমৈহতীয়া আইন আৰু ন্যায়িক সিদ্ধান্ত বিবেচনা কৰে। ই আনুষ্ঠানিক ব্যবস্থা যেনে- মৈত্রীতন্ত্র কার্যবাহী পুনর্গঠন, ৰাষ্ট্ৰপতি আয়োগ আদিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। পৰম্পৰাগতভাৱে ৰাজনীতি বিজ্ঞানে চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠানসমূহ অধ্যয়ন কৰিছে কংগ্ৰেছ, সভাপতিত্ব, আদালত, ৰাজনৈতিক দল ইত্যাদি যি কৰ্তৃত্বশীলভাৱে ৰাজহুৱা নীতি নিৰ্ধাৰণ, ৰূপায়ণ আৰু বলবৎ কৰে।
কঠোৰভাৱে ক’বলৈ গ’লে, কোনো চৰকাৰী প্ৰতিষ্ঠানৰ দ্বাৰা ইয়াক গ্রহণ, ৰূপায়ণ আৰু বলবৎ নকৰালৈকে নীতি এটা ৰাজহুৱা নীতি নহয়। চৰকাৰে নীতিবোৰক বৈধতা প্ৰদান কৰে, সেইবোৰ তেতিয়া আইনী: চৰকাৰে সমাজৰ সকলো লোকক সামৰি ল’বলৈ সাৰ্বজনীনভাৱে নীতি প্ৰসাৰিত কৰে; চৰকাৰে নীতিৰ আজ্ঞাকাৰীতা বাধ্য কৰা, বা উলংঘনকাৰীসকলক অনুমোদন দিয়াৰ ক্ষমতা একচেটিয়া কৰে। প্রাতিষ্ঠানিক দৃষ্টিভংগী ব্যৱহাৰ কৰি পৰম্পৰাগত অধ্যয়নবোৰে ৰাজহুৱা নীতিৰ ওপৰত সেইবোৰৰ প্রভাৱ অনুসন্ধান নকৰাকৈ প্ৰতিষ্ঠানগত গাঁথনি, সংগঠন, কর্তব্য আৰু কাৰ্যৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
(খ) অভিজাত-গণ আৰ্হি : এক নীতি নিৰ্ধাৰণকাৰী অভিজাত লোকে উদাসীনতা আৰু তথ্য বিকৃতিৰ দ্বাৰা চিহ্নিত পৰিবেশত কাম কৰে, আৰু এক মুখ্যতঃ নিষ্ক্রিয় ভৰ নিয়ন্ত্রণ কৰে। সমাজক ক্ষমতা থকা আৰু নথকা লোকসকলৰ মাজত বিভক্ত কৰা হৈছে। অভিজাতসকলে মূল্যবোধ ভাগ বতৰা কৰে যি তেওঁলোকক ভৰ পৰা পৃথক কৰে। প্ৰচলিত ৰাজহুৱা নীতিবোৰে অভিজাত মূল্যবোধ প্রতিফলিত কৰে, যি সাধাৰণতে স্থিতি বজাই ৰাখে। অভিজাতসকলৰ এতিয়ালৈকে উপার্জন, অধিক শিক্ষা আৰু ভৰৰ তুলনাত উচ্চ স্থিতি আছে। ৰাজহুৱা নীতিক এজন শাসনকাৰী অভিজাত লোকৰ মূল্যবোধ আৰু পছন্দ হিচাপে গণ্য কৰা হ’ব পাৰে। অভিজাতসকলে জনমতক ইয়াৰ বিপৰীতে অধিক আকাৰ দিয়ে। ৰাজহুৱা বিষয়া আৰু প্রশাসকসকলে কেৱল অভিজাত লোকসকলৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা নীতিবোৰ পালন কৰে, যি জনসাধাৰণলৈ তললৈ প্ৰবাহিত হয়। ই ধৰি লয় যে
(১) সমাজ শক্তিশালী কেইজনমান আৰু শক্তিহীন বহুতত বিভক্ত; কেৱল কেইজনমানে মূল্য আৱণ্টন কৰে।
(২) কেইটামান ভৰৰ বিশেষত্ব নহয়; অভিজাতসকল ওপৰৰ স্তৰৰ পৰা অসামঞ্জস্যপূর্ণভাৱে আকৰ্ষিত হয়।
(৩) স্থিৰতা বজাই ৰাখিবলৈ আৰু বিপ্লৱ পৰিহাৰ কৰিবলৈ অ-অভিজাত লোকসকলৰ অভিজ্ঞাত স্থানলৈ ধীৰ আৰু নিৰন্তৰ চলাচল হ’ব লাগিব, কিন্তু তেওঁলোকে অভিজাত মূল্যবোধ গ্ৰহণ কৰাৰ পিছতহে।
(৪) সকলো অভিজাত লোকে মৌলিক সামাজিক ব্যবস্থা আৰু সংৰক্ষণ মূল্যবোধ অর্থাৎ ব্যক্তিগত সম্পত্তি, সীমিত চৰকাৰ আৰু ব্যক্তি স্বাধীনতাৰ ওপৰত একমত।
(৫) ৰাজহুৱা নীতিৰ পৰিবৰ্তন বিপ্লৱী হোৱাৰ সলনি বর্ধিত হ’ব, যি অভিজাত মূল্যবোধৰ পৰিৱৰ্তন প্রতিফলিত কৰে, গণ দাবী নহয়।
(৬) সক্রিয় অভিজাতসকল উদাসীন জনতাৰ সামান্য প্রভাৱৰ অধীন।
ইয়াৰ প্ৰভাৱ হৈছে যে বস্তুবোৰৰ অৱস্থাৰ দায়িত্ব অভিজাতসকলৰ ওপৰত নস্পৰ্শ কৰে, যাৰ ভিতৰত আছে জনতাৰ কল্যাণ। ভৰটো উদাসীন আৰু অজ্ঞাত; অভিজাতসকলৰ দ্বাৰা গণ অনুভূতিৰ পৰিচালিত হয়; সিদ্ধান্ত আৰু নীতিৰ ওপৰত জন সমাগমৰ কেৱল পৰোক্ষ প্রভাৱ আছে। যিহেতু যোগাযোগ কেৱল তললৈ প্ৰবাহিত হয়, গণতান্ত্রিক পপুলা নির্বাচন প্রতীকমূলক যে তেওঁলোকে এটা ৰাজনৈতিক দল আৰু মাজে মাজে ভোটদানৰ জৰিয়তে প্ৰণালীটোৰ সৈতে জনসাধাৰণক বান্ধি ৰাখে। নীতিবোৰ ক্ৰমান্বয়ে সলনি হ’ব পাৰে কিন্তু অভিজাতসকলে ৰক্ষণশীল আৰু মৌলিক প্ৰণালী সলনি নকৰে। কেৱল অভিজাত মূল্য সহমতৰ পৰিসৰৰ ভিতৰত পৰা নীতিগত বিকল্পবোৰক গুৰুত্ব সহকাৰে বিবেচনা কৰা হ’ব।
প্রতিযোগিতা এক সংকীৰ্ণ পৰিসৰৰ বিষয়ৰ চাৰিওফালে কেন্দ্ৰীভূত হয় আৰু অভিজাতসকলে তেওঁলোকৰ অসম্মত হোৱাতকৈ অধিক সম্মত হয়; সাংবিধানিক চৰকাৰৰ ওপৰত সদায় সন্মতি থাকে, গণতান্ত্রিক প্রক্রিয়া, সংখ্যাগৰিষ্ঠ শাসন, বাক্ স্বাধীনতা আৰু সংবাদ মাধ্যম, ৰাজনৈতিক দল গঠন আৰু কাৰ্যালয়ৰ বাবে নিৰ্বাচনতৈয়াৰ কৰাৰ স্বাধীনতা, সুযোগৰ সমতা, ব্যক্তিগত সম্পত্তি, ব্যক্তিগত উদ্যোগ আৰু পুৰস্কাৰ, আৰু মুক্ত উদ্যোগ আৰু পুঁজিবাদৰ বৈধতা। এই মূল্যবোধবোৰক ধাৰাবাহিকভাৱে সমৰ্থন কৰিবলৈ জনসাধাৰণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰিব নোৱাৰি, সেয়েহে অভিজাতসকলে তেওঁলোকক সমৰ্থন কৰিব লাগিব।
(গ) গোট আৰ্হি : ৰাজহুৱা নীতিৰ ফলাফল হৈছে শক্তি আৰু চাপৰ প্ৰণালীৰ ফলত ইজনে সিজনৰ ওপৰত কাম কৰা আৰু প্ৰতিক্ৰিয়া কৰা। সাধাৰণতে আইনসভাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে, কিন্তু কার্যবাহীক আগ্রহী গোটবোৰেও হেঁচা দিয়ে। প্রতিনিধিত্ববোৰ তেওঁলোকে নিয়ন্ত্রণ কৰিব বিচৰা গোটবোৰৰ দ্বাৰা দখল কৰা হ’ব পাৰে আৰু প্ৰশাসকসকলে সাধাৰণ ৰাইজক লাভান্বিত কৰিব পৰা নীতি আৰু নিয়ন্ত্রিত গোটবোৰক লাভান্বিত কৰিব পৰা নীতিবোধৰ মাজত পাৰ্থক্য কৰিবলৈ ক্ৰমান্বয়ে অক্ষম হৈ পৰে। গোটবোৰৰ মাজত বাৰ্তালাপ হৈছে ৰাজনীতিৰ কেন্দ্ৰীয় সত্য। উমৈহতীয়া স্বার্থ থকা ব্যক্তিসকলে তেওঁলোকৰ দাৰীবোৰ হেঁচা দিবলৈ একেলগে দলগঠন কৰে। ব্যক্তিসকল ৰাজনীতিত কেবল তেতিয়াহে গুৰুত্বপূৰ্ণ যেতিয়া তেওঁলোকে গোটৰ স্বাৰ্থৰ অংশ হিচাপে কাম কৰে। দলটো হৈছে ব্যক্তি আৰু চৰকাৰৰ মাজৰ সেঁতু।
ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ কাম হৈছে—
(ক) খেলৰ নিয়মবোৰ প্ৰতিষ্ঠা কৰা।
(খ) আপোচ আৰু সন্তুলনৰ আগ্ৰহৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(গ) ৰাজহুৱা নীতিত আপোচ প্ৰণয়ন কৰা।
(ঘ) এই আপোচবোৰ বলবৎ কৰা।
ইয়াক পদাৰ্থ বিজ্ঞানৰ দৰে সাম্যাৱস্থা তত্ত্ব বুলিও কোৱা হয়। প্রভাৱ সংখ্যা, সম্পদ আৰু সাংগঠনিক শক্তি, নেতৃত্ব, সিদ্ধান্ত লওঁতাসকলৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু আভ্যন্তৰীণ সংহতিৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। নীতি নির্মাতাসকলে প্রতিযোগিতামূলক দাবীবোৰৰ মাজত দৰ-দাম, মীমাংসা আৰু আপোচ কৰি গোটৰ চাপৰ প্ৰতি সঁহাৰি দিয়ে। কার্যবাহী, বিধায়ক আৰু সংস্থাৰ মুৰব্বীসকলে কাৰ্যসূচীবোৰ আগবঢ়াবলৈ তেওঁলোকৰ গঠিত সকলৰ পৰা একত্ৰিত কৰে। ৰাজনৈতিক দলবোৰ গোটৰ মিত্ৰজোট। গণতান্ত্ৰিক পৰম্পৰাগতভাবে কেন্দ্ৰীয় চহৰ, শ্রমিক, জাতি অনুপ্ৰৱেশকাৰী, দৰিদ্ৰ, কেথলিক, উদাৰবাদী, বুদ্ধিজীৱী, কৃষ্ণাঙ্গ আৰু দক্ষিণৰ নীলা কলাৰ শ্রমিক। প্রজাতান্ত্রিকসকল ধনী, গ্রামা, সৰু চহৰ, শ্বেতাংগ, উপনগৰীয়া, বগা কলাৰ শ্রমিক, ৰক্ষণশীল আৰু মধ্যবিত্ত শ্ৰেণীৰ।
(ক) এটা সুপ্ত গোটে খেলৰ নিয়মবোৰ সমৰ্থন কৰে।
(খ) অধিক্রমণ গোট সদস্যতা আছে যি গোটবোৰক ৰাজনৈতিক মূলসুঁতিৰ পৰা বহু দূৰলৈ যোৱাৰ পৰা ৰক্ষা কৰে।
(গ) গোট প্রতিযোগিতাত নিৰীক্ষণ আৰু ভাৰসাম্য আছে।
(ঘ) প্ৰণালীৰ আৰ্হি।
তথ্য তত্ত্ব ধাৰণা যেনে- নিৱেশ, উৎপাদন আৰু প্ৰতিক্ৰিয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। আঁচনি প্ৰক্ৰিয়াটো চক্রীয় হিচাপে চায়। প্রশ্ন কৰে, ৰাজহুৱা নীতি নিৰ্ধাৰণ প্ৰণালীত গুৰুত্বপূৰ্ণ চলক আৰু আৰ্হিবোৰ কি? দাবীসমূহক ৰাজহুৱা নীতিলৈ ৰূপান্তৰ কৰাৰ ব্ৰেক বক্স’ৰ ভিতৰত কি চলি আছে? নিৱেশ আৰু উৎপাদন কি? ৰাজহুৱা নীতিক বাহিৰৰ পৰিৱেশৰ পৰা বহন কৰিবলৈ অনা শক্তিবোৰৰ প্ৰতি ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাৰ সঁহাৰি হিচাপে গণ্য কৰা হয়। পৰিৱেশে ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাক আগুৰি ধৰিছে। এই আৰ্হিত, ‘পৰিৱেশ’ৰ অৰ্থ হৈছে শাৰীৰিক, প্ৰাকৃতিক সম্পদ, জলবায়ু, ভৌগোলিক অবস্থা; জনগাঁথনি, জনসংখ্যাৰ আকাৰ, বয়স আৰু বিতৰণ আৰু অৱস্থান; ৰাজনৈতিক; আদৰ্শ, সংস্কৃতি, সামাজিক গাঁথনি, অৰ্থনীতি, আৰু প্ৰযুক্তি। শক্তিয়ে দাবী হিচাপে বা সমর্থন হিচাপে পৰিৱেশৰ পৰা ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থাত প্রৱেশ কৰে। প্ৰকৃত বা অনুভৱ কৰা পাৰিপাৰ্শ্বিক পৰিস্থিতিৰ সঁহাৰি স্বৰূপে ব্যক্তি বা গোটৰ দ্বাৰা ইয়ালৈ দাবী অনা হয়, চৰকাৰী পদক্ষেপৰ বাবে। নাগৰিকসকলে আইন মানি চলে, ভোট দিব, কৰ পৰিশোধ কৰিব আৰু ৰাজহুৱা নীতি অনুসৰণ কৰিব তাত সমৰ্থন দিয়া হয়।
ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা হৈছে আন্তঃসম্পর্কিত গাঁথনি আৰু প্ৰক্ৰিয়াৰ এটা গোট যি এখন সমাজ বাবে সম্পদ আৱণ্টন কৰিব পাৰে। অভিনেতাসকল হৈছে আইনসভা, কার্যবাহী, প্রশাসনিক সংস্থা, আদালত, আগ্রহী গোট, ৰাজনৈতিক দল আৰু নাগৰিক।
উৎপাদন হৈছে সিদ্ধান্ত, কাৰ্য আৰু ৰাজহুৱা নীতি। ৰাজনৈতিক ব্যৱস্থা হৈছে প্ৰতিষ্ঠান আক প্ৰক্ৰিয়াৰ এক চিনাক্তযোগ্য প্ৰণালী যি সমগ্ৰ সমাজৰ বাবে নিৱেশক উৎপাদনলৈ ৰূপান্তৰ কৰে। প্ৰণালীটোৰ সৈতে উপাদানবোৰ আন্তঃসম্পর্কিত আৰু ই পৰিবেশৰ শক্তিবোৰৰ প্রতি সঁহাৰি দিব পাৰে আৰু ই পৰিৱেশৰ সৈতে ভাৰসাম্য ৰাখি নিজকে সংৰক্ষণ কৰিব বিচাৰে। প্ৰণালীটোৱে যুক্তিসঙ্গতভাৱে সন্তোষজনক উৎপাদন প্ৰস্তুত কৰি নিজকে সংৰক্ষণ কৰে। ই প্ৰণালীটোৰ বাবে গভীৰ মূল সমৰ্থন আৰু ইয়াৰ ব্যৱহাৰৰ ভাবুকিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
দীর্ঘ স্তৰৰ নীতিবোৰ হৈছে সেইবোৰ যি সমগ্ৰ প্ৰণালীটোৰ সৈতে সম্পর্কিত, চৰকাৰী অ অনানুষ্ঠানিক গোটৰ ইত্যাদিৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়। ই কংগ্ৰেছ বা ৰাষ্ট্ৰপতির সঠিক ভূমিকা বা চৰকাৰ আৰু ব্যৱসায় বা নাগৰিক আৰু ব্যৱসায়ৰ সম্পৰ্কৰ ওপৰত কেন্দ্ৰীকৃত হ’ব পাৰে। উপপ্রণালী নীতিত বিধায়ক, প্রশাসক আৰু গৱেষক অন্তর্ভুক্ত থাকে যিয়ে নির্দিষ্ট সমস্যাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্ব দিয়ে, ইয়াক উপ-চৰকাৰ, নীতি গোট, মিত্রজোট, বা লো ত্রিভুজ বুলিও কোৱা হয়। ই.জি. অসামৰিক বিমান পৰিবহণ, বন্দৰ, কৃষি ৰাজসাহায্য, চৰণীয়া ভূমি ইত্যাদি। দীর্ঘস্তৰৰ নীতিবোৰ হৈছে ব্যক্তি, কোম্পানী বা সম্প্ৰদায়ৰ দ্বাৰা নিজৰ বাবে কিছুমান অনুকূল আইন। সুৰক্ষিত কৰাৰ প্ৰচেষ্টা । সাধাৰণতে এজন বিধায়কক গৃহ জিলাৰ পৰা পুনৰ অনুসন্ধান হিসাবে উপস্থাপন কৰা হয়। চৰকাৰী লাভালাভ, কাৰ্যসূচী আৰু নিয়মাৱলীৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি হোৱ লগে লগে ক্ষুদ্র ৰাজনীতিত জড়িত হোৱাৰ প্ৰেৰণা বৃদ্ধি হয়।
(ঙ) প্ৰবাহৰ আৰ্হিয়ে তিনিটা প্রবাহ অৱস্থান কৰে যিবোৰ সদায় একেলগে চলি থাকে। যেতিয়া তিনিটা প্রবাহ একত্রিত হয়, নীতি এখন খোলে আৰু এক নতুন নীতি ওলাব পাৰে। সমস্যাৰ প্ৰবাহটোৱে এক নির্দিষ্ট সমস্যাৰ ওপৰত ৰাইজ আৰু নীতি-নিৰ্ধাৰকসকলৰ মনোযোগ কেন্দ্ৰীভূক্ত কৰে, সমস্যাটো নিৰ্ধাৰণ কৰে, আৰু এক নতুন নীতি পদ্ধতিৰ বাবে অহ্বান জনায়। মনোযোগ নিৰীক্ষণ তথ্য, কেন্দ্ৰীভূত ঘটনাৰ ঘটনা, আৰু বিদ্যমান আৰক্ষীৰ ওপৰত প্ৰতিক্ৰিয়াৰ জৰিয়তে আহে, যদিও পর্যবেক্ষণ অধ্যয়ন অ’এছ কাৰ্যসূচী মূল্যাঙ্কন। সমস্যাটো কোনোদাৰে আগবঢ়োৱা হয় বা সমাধান কৰা হয় নিৰ্ধাৰণ কৰাত সমস্যাটোৰ শ্ৰেণীবিভাজন গুৰুত্বপূর্ণ মূল্য, তুলনা, আৰু শ ৰাজনৈতিক ধাৰাটো হৈছে য’ত চৰকাৰী কাৰ্যসূচী গঠন কৰা হয় চৰকাৰে সমাধান কৰিব লগা সমস্যা বা সমস্যাৰ তালিকা এইটো ৰাষ্ট্ৰীয় মনোভাব, সংগঠিত স্বার্থ, আৰু ৰাজহুৱা প্ৰশাসনৰ গতিশীলতাৰ দৰে মুখ্য শক্তিবোৰৰ আদান-প্ৰদানৰ ফলস্বৰূপে হয়। খেলুৱৈসকল প্রায়ে যথেষ্ট দৃশ্যমান হয়, প্রশাসন সদস্য, নিযুক্তি প্রাপ্ত আৰু কৰ্মচাৰী, কংগ্ৰেছ আগ্রহী গোট, নির্বাচন, দল আৰু প্ৰচাৰৰ সৈতে সম্পর্কিত আৰু জনমত। সেই গোটবোৰৰ মাজত এক সহমত প্রাপ্ত কৰা হয় আৰু এক শীর্ষক প্রভাব হয় কিয়নো সকলোৱে নীতি বলত থাকিব বিচাৰে আৰু বান দিয়া নহয়।
আঁচনিৰ প্রবাহ হৈছে য’ত বিকল্পবোধ বিবেচনা কৰা হয় আৰু সিদ্ধান্ত লোৱা হয়। ইয়াত বৌদ্ধিক আক ব্যক্তিগত ক্ষেত্ৰত মুখ্য গুৰুত্ব, বিকল্পৰ এখন তালিকা প্রস্তুত কৰা হয় যাৰ পৰা নীতি নির্মাতাসকলে এটা বাছনি কৰিব পাৰে। নীতি উদ্যোগী আৰু অন্যান্যসকলে এক ভূমিকা পালন কৰে, যেনে শিক্ষাবিদ, গবেষক, পৰামর্শদাতা, কেৰিয়াৰ ৰাজহুৱা প্ৰশাসক, কংগ্ৰেছৰ কৰ্মচাৰী, আৰু আগ্রহী গোট। ৰাজহুৱা বা ব্যক্তিগতভাবে বিভিন্ন বিকল্পৰ ৰাজনৈতিক সম্ভাৱনীয়তা নিৰ্ণয় কৰিবলৈ পৰীক্ষণ প্ৰেৰণ কৰা হয়। মূল্যৰ সীমাবদ্ধতা, কাৰিকৰী সীমাবদ্ধতা আৰু বাজেটৰ সীমাবদ্ধতাৰ ক্ষেত্ৰত সেইবোৰ গ্ৰহণযোগ্য হ’ব লাগিব। যুক্তিসঙ্গত তৰ্ক আৰু অনুৰোধ দৰ-দাম নকৰা হ’লেও সহমত বিকশিত হয়। যেতিয়া এটা প্রশংসনীয় সমাধান গুলাবলৈ আৰম্ভ কৰে তেতিয়া হেলনীয়া হয়।
যেতিয়া এই তিনিটা শাখা একত্রিত হয়, জনমতৰ পৰিৱৰ্তন, কংগ্ৰেছৰ পৰিৱর্তন বা প্ৰশাসনৰ পৰিৱর্তন বা যেতিয়া এক গুৰুত্বপূর্ণ সমস্যা উদ্ভব হয়, তেতিয়া এক নীতি প্রবাহৰ স্বচনা হয়। যিকোনো এটা প্রবাহ নিজে সলনি হ’ব পাৰে, কিন্তু তিনিওটা নীতিগত সিদ্ধান্ত উদ্ভৱ হোৱাৰ বাবে একত্রিত হ’ব লাগিব।
২৪। কেনে ধৰণৰ নীতি উদ্ভৱ হ’ব পাৰে?
উত্তৰঃ (ক) বর্ধিত নীতি নিৱেশ : এই আৰ্হিটো বর্ধিত সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ধাৰণা যেনে-সন্তুষ্টকৰণ, সাংগঠনিক প্রবাহ, আৱদ্ধ যৌক্তিকতা, আৰু সীমিত জ্ঞানৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। মূলতঃ ইয়াক খেলিমেলি বুলি ক’ব পাৰি। ই এক ৰক্ষণশীল প্ৰৱণতাক প্রতিনিধিত্ব কৰে। নতুন নীতিবোৰ পুৰণি নীতিতকৈ অলপ বেলেগ। নীতি-নির্ধাৰকসকল সম্পূর্ণ নতুন নীতি প্রস্তুত কৰিবলৈ সময়, সম্পদ আৰু মগজুত যথেষ্ট কম, অতীতৰ নীতিবোৰ কিছু বৈধতা থকা বুলি স্বীকাৰ কৰা হয়। বিদ্যমান নীতিবোৰে উদ্ভাৱনক নিৰুৎসাহিত কৰা ব্যয় হ্ৰাস কৰিছে, বৰ্ধিততা যুক্তিবাদতকৈ এক সহজ পদ্ধতি আৰু নীতিবোৰ ৰাজনৈতিকভাৱে অধিক সমীচীন কিয়নো সেইবোৰ মূল্যবোধৰ কোনো আমূল পুনৰ বিতৰণৰ প্ৰয়োজন নাই। এই আৰ্হিটোৱে ৰাজহুৱা নীতিৰ গ্রহণযোগ্যতা উন্নত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
বৰ্ধিতবাদৰ অভাৱ-সীমিত সম্পদৰ সৈতে দৰ-দাম সফল নহয়। উপযোগী পৰিমাণগত ডাউনপ্লে কৰিব পাৰে। প্ৰকৃত সম্পৰ্কক ৰাজনৈতিক শিল বুলি অস্পষ্ট কৰে। সমস্যাৰ প্ৰতি বৌদ্ধিক বিৰোধী দৃষ্টিভংগী; কোনো কল্পনা নাই। ৰক্ষণশীল; সুদূৰপ্ৰসাৰী সমাধানৰ বিৰুদ্ধে। পক্ষপাতদুষ্ট।
(খ) যুক্তিসঙ্গত আৰ্হি : এই আৰ্হিটোৱে সকলো বিকল্প বুজিবলৈ চেষ্টা কৰে, তেওঁলোকৰ সকলো পৰিণাম বিবেচনা কৰে আৰু সৰ্বশ্ৰেষ্ঠটো বাছনি কৰে। তথ্যৰ আশ্বাস আৰু অবিকৃত প্রবাহ, প্ৰতিক্ৰিয়াৰ শুদ্ধতা আৰু মূল্যবোধৰ ওজন নিশ্চিত কৰাৰ বাবে চৰকাৰ সংগঠ কৰাৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপায়ৰ সৈতে ই সম্পর্কিত। পি.ই.আৰ.টি. চি.পি.এম., অ’আৰ আৰু ৰৈখিক কাৰ্যক্ৰম আদিৰ দৰে কৌশলৰ সৈতে সম্পর্কিত। এই আৰ্হিটোৱে ৰাজহুৱা নীতিৰ সমল উন্নত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
যুক্তিবাদৰ অভাৱ – পৰিকল্পনা আৰু ৰূপায়ণৰ মাজৰ ব্যৱধান। মানুহ, উদ্যোগী, নেতৃত্ব আমি ভূমিকা উপেক্ষা কৰে। কাৰিকৰী দক্ষতা ও পর্যাপ্ত নহয়। অত্যাধিক যান্ত্রিক পদ্ধতি, সংগঠনকে অধিক জৈৱিক। আৰ্হিবোৰ বহুমাত্ৰিক আৰু জটিল হ’ব লাগিব। ভবিষ্যতবাণী প্রায়ে ভুল হয়। সৰল সমাধানবোৰ উপেক্ষা কৰা হ’ব পাৰে। যুক্তিসঙ্গত সামগ্রিক পৰিকল্পনাৰ ব্যয় আঁচনিখনৰ ব্যয় সঞ্চয়তকৈ অধিক হ’ব পাৰে।
(গ) ৰাজহুৱা খণ্ডৰ কৌশলগত পৰিকল্পনা : ৰাজহুৱা নীতি নির্ধাৰণৰ ক্ষেত্ৰত বৰ্ধিত আৰু যুক্তিসঙ্গত দৃষ্টিভংগী একত্ৰিত কৰাৰ এক প্ৰয়াস। ই হৈছে ভৱিষ্যতৰ বাবে দীঘলীয়া পৰিমানৰ ৰণনীতিৰ সৈতে দৈনন্দিন দাবীবোৰ মিলাই লোৱাৰ এক প্ৰয়াস। ই সংগঠনটোক ৰাজনৈতিক পৰিৱেশৰ দ্বাৰা সম্পূৰ্ণৰূপে নিৰ্ধাৰিত বুলি নাচায়, লগতে ই বিপদাশংকাবোৰো উপেক্ষা নকৰে। ই ভৱিষ্যতৰ প্ৰতি এক সক্ৰিয় স্থিতি বনাম নিষ্ক্রিয় লয় আৰু ৰাজনৈতিক পৰিৱেশৰ প্ৰতি সংবেদনশীল বাহ্যিক দৃষ্টিভংগী, আক্রমণাত্মক মনোযোগ দিয়ে। ই সংগঠনটোক ৰাজনৈতিক পৰিবেশৰ তুলনাত এক স্বকীয় স্থিতিত ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰে। ই সিদ্ধান্ত লোৱাত মনোনিবেশ কৰে কিন্তু অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক বিশ্লেষণৰ সৈতে যুক্তিসঙ্গত বিশ্লেষণ মিশ্ৰণ কৰে। ই অত্যন্ত অংশগ্ৰহণকাৰী আৰু বিতৰ্কৰ প্ৰতি সহনশীল, ই গোটেই সংগঠনটোৰ ভাগ্যত মনোনিৱেশ কৰে, উপ-এককৰ ভাগ্য গৌণ।
(ঘ) নৱ-প্ৰতিষ্ঠানবাদী আৰ্হি : চৰকাৰী বলপূর্বক – তাৎক্ষণিক বা দূৰৱৰ্তী আৰু চ বল প্রয়োগৰ উদ্দেশ্য ব্যক্তিগত বা প্রণালীবদ্ধৰ সম্ভাৱনাৰ দ্বাৰা ৰাজহুৱা নীতিবোৰক চাৰিটা ক্ষেত্ৰত শ্ৰেণীবদ্ধ কৰাৰ প্ৰয়াস কৰিছে।
২৫। চেকলাৰ হাউচন Seckler-Hudson ৰ মতে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত অৰিহণা যোগোৱা উপাদানকেইটা কি কি?
উত্তৰঃ চেকলাৰ হাডচন Seckler Hudson ৰ মতে সিদ্ধান্ত গ্রহণত প্রভাৱ পেলোৱা উপাদানকেইটা হৈছে–
(ক) আইনী সীমাবদ্ধতা (Legal Limitation)।
(খ) বাজেট (Budget)।
(গ) ম’ৰেছ (Mores)।
(ঘ) তথ্য (Fact)।
(ঙ) ইতিহাস (History)।
(চ) আভ্যন্তৰীণ প্ৰমূল্য (Internal Moral)।
(ছ) প্রত্যাশিত ভবিষ্যত (Future of Anticipated)।
(জ) ওপৰৱালা (Superiors)।
(ঝ) প্রভাৱগোষ্ঠী (Pressure Group)।
(ঞ) কর্মী (Staff)।
(ট) কাৰ্যসূচীৰ প্ৰকৃতি (Nature of Programme)।
(ঠ) তলতীয়া কৰ্মী (Subordinates)।
