Public Policy in India Unit 3 ৰাজনৈতিক অৰ্থনৈতিক আৰু নীতি, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Public Policy in India Unit 3 ৰাজনৈতিক অৰ্থনৈতিক আৰু নীতি Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Public Policy in India Unit 3 ৰাজনৈতিক অৰ্থনৈতিক আৰু নীতি Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Public Policy in India Unit 3 ৰাজনৈতিক অৰ্থনৈতিক আৰু নীতি
Public Policy in India Unit 3 ৰাজনৈতিক অৰ্থনৈতিক আৰু নীতি Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Public Policy in India Unit 3 ৰাজনৈতিক অৰ্থনৈতিক আৰু নীতি provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Political Economy and Policy
PUBLIC POLICY IN INDIA
ভাৰতৰ লোক নীতি
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰ
১। অৰ্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগে ভাৰতৰ কেন্দ্ৰীয় বাজেট প্রস্তুত কৰে। (শুদ্ধ/ অশুদ্ধ)
উত্তৰঃ শুদ্ধ।
২। গৃহ মন্ত্ৰালয়ক ভাৰত চৰকাৰী ব্যৱস্থাত মাডাৰ মিনিষ্টি আখ্যা দিব পৰা যায়। (শুদ্ধ/ অশুদ্ধ)
উত্তৰঃ শুদ্ধ।
৩। ভৌগোলিক নীতিৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বৈদেশিক পৰিক্ৰমা বিভাগটো।
৪। ভাৰতবৰ্ষৰ কেইটামান বৃহৎ বিভাগৰ নাম উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ প্ৰতিৰক্ষা বিভাগ, ৰেল, ডাক আৰু টেলিগ্রাফ বিভাগ।
৫। উপদেষ্টা পৰিষদ বুলিলে কি বুজা? উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ প্ৰতিটো বিভাগতে একোটাকৈ উপদেষ্টা পৰিষদ থাকে যি বিভাগটোৰ কাম কাজৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰয়োজনীয় পৰামৰ্শ আগবঢ়ায়। উদাহৰণস্বৰূপে— ভাৰতৰ শিক্ষা ক্ষেত্ৰৰ কেন্দ্ৰীয় উপদেষ্টা পৰিষদ ইয়াৰ এটা সুন্দৰ উদাহৰণ।
৬। প্রশাসনিক পৰিষদৰ দুটা উদাহৰণ লিখক।
উত্তৰঃ ৰে’লৱে পৰিষদ আৰু প্ৰত্যক্ষ কৰৰ কেন্দ্ৰীয় পৰিষদ।
৭। অধিক্রম ভিত্তিক পৰিষদ বুলিলে কি বুজা? উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ অধিক্রম ভিত্তিক পৰিষদ এনে এক বিভাগীয় পৰিষদ যি প্ৰশাসনীয় অধিক্ৰমৰ ঠিক পিছৰ বিভাগটোৰ লগত সম্পৰ্ক ৰক্ষা কৰি চলে।
উদাহৰণস্বৰূপে— বিদ্যুৎ পৰিষদ।
৮। ভাৰতবৰ্ষত বহু ব্যক্তি মুৰীৰ দ্বাৰা পৰিচালিত কিছুমান পৰিষদ বা আয়োগৰ উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত কিছুমান বিভাগ আকৌ বহুব্যক্তি মুৰব্বী ব্যৱস্থাৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়। এনে কিছুমান পৰিষদ বা আয়োগ হৈছে প্ৰত্যক্ষ কৰৰ কেন্দ্ৰীয় পৰিষদ, আবকাৰী আৰু সীমা শুক্লৰ কেন্দ্ৰীয় ব’ৰ্ড যিয়ে আয়কৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰাৰ লগতে আবকাৰী আৰু সীমা শুল্ক বিভাগটোও। নিয়ন্ত্রণ কৰে।
৯। ভাৰতবৰ্ষৰ কেইটামান গুৰুত্বপূৰ্ণ বিভাগৰ নাম উল্লেখ কৰক।
উত্তৰঃ কৃষি মন্ত্ৰালয়, গৃহ মন্ত্ৰালয়, প্ৰতিৰক্ষা মন্ত্ৰালয়, বৈদেশিক পৰিক্ৰমা মন্ত্রালয়, মান সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রালয়, সামাজিক ন্যায় আৰু সবলীকৰণ মন্ত্ৰালয় ইত্যাদি।
১০। গৃহ মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনস্থ কেইটামান কাৰ্যালয়ৰ নাম উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ৰাষ্ট্ৰীয় আৰক্ষী একাডেমী ভাৰত তিব্বত সীমান্ত আৰক্ষী ইত্যাদি।
১১। ভাৰতৰ ৰাজহ বিভাগে কেনেকৈ কাৰ্য সম্পাদন কৰে?
উত্তৰঃ ৰাজহ বিভাগে দেশৰ প্ৰত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষ কৰৰ ক্ষেত্ৰত কাৰ্য সম্পাদন কৰে। কেন্দ্রীয় প্রত্যক্ষ কৰ বৰ্ড আৰু কেন্দ্ৰীয় আবকাৰী সীমা শুল্ক ব’ৰ্ডৰ জৰিয়তে ৰাজহ বিভাগে কা সম্পাদন কৰে।
১২। অর্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগৰ পাঁচটা ভাগ কি কি?
উত্তৰঃ অৰ্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগক পাঁচটা ভাগক ভাগ কৰা হৈছে। সেইবোৰ হ’ল— বাজেট শাখা, আভ্যন্তৰীণ বিত্ত শাখা, বাহ্যিক বিত্ত আৰু বৈদেশিক সাহাৰ্য্য, অর্থনৈতিক শাখা আৰু প্ৰশাসনিক শাখা।
১৩। লোক প্রশাসনত বিভাগ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ লোক প্ৰশাসনত বিভাগ বুলিলে মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ ঠিক তলতে থকা বৃহৎ শাখা বা খণ্ডটোৰ বিষয়ে বুজা যায়।
১৪। অর্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগৰ কাম-কাজ কোনে পৰিচালনা কৰে?
উত্তৰঃ এজন বিশেষ সচিবে অর্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগৰ কাম-কাজ পৰিচালনা কৰে।
১৫। ব্যুৰ’ পদ্ধতিত সাংগঠনিক কাম-কাজ নিয়াৰিকৈ চলিবলৈ কি কি গুণৰ প্ৰয়োজন?
উত্তৰঃ ব্যুৰ’ পদ্ধতিত সাংগঠনিক কাম-কাজ নিয়াৰিকৈ চলাই নিবৰ বাবে আদেশৰ ঐক্য, খৰতকীয়া সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ আৰু কৰ্ম দক্ষতাৰ প্ৰয়োজন।
১৬। মন্ত্ৰালয় কাক বোলে?
উত্তৰঃ প্ৰতিজন মন্ত্রীকে একো একোটা প্রশাসনিক সংগঠনে সহায়-সহযোগিতা আগবঢ়ায়, যাক মন্ত্ৰালয় বুলি কোৱা হয়।
১৭। ৰাজনৈতিক অৰ্থনীতিৰ অৰ্থ কি?
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক অর্থনীতি শব্দটোৱে সামাজিক বিজ্ঞানৰ এটা শাখাক বুজায় যি ব্যক্তি, চৰকাৰ আৰু ৰাজহুৱা নীতিৰ মাজৰ সম্পৰ্কৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে। ইয়াক চৰকাৰৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত নীতিবোৰ বৰ্ণনা কৰিবলৈও ব্যৱহাৰ কৰা হয় যি তেওঁলোকৰ ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনীতিক প্ৰভাৱিত কৰে।
১৮। ৰাজনৈতিক অৰ্থনীতিৰ গুৰুত্ব কি?
উত্তৰঃ বুৰঞ্জীবিদসকলে অতীতত উমৈহতীয়া অর্থনৈতিক স্বার্থর্থকা ব্যক্তি আৰু গোটবোৰে তেওঁলোকৰ স্বাৰ্থৰ বাবে লাভজনক পৰিবৰ্তন প্ৰভাৱিত কৰিবলৈ ৰাজনীতি ব্যৱহাৰ কৰাৰ উপায়বোৰ অন্বেষণ কৰিবলৈ ৰাজনৈতিক অর্থনীতি ব্যৱহাৰ কৰিছে।
১৯। আগ্ৰহী গোটৰ দ্বাৰা আপুনি কি বুজি পায়?
উত্তৰঃ আগ্রহী গোট বা ওকালতি গোট হৈছে এক সংস্থা যি জনমতে বা নীতি প্রভাবিত কৰিবলৈ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ ওকালতি ব্যবহাৰ কৰে। আগ্ৰহী গোটে এইবোৰো উল্লেখ কৰিব পাৰে শিকাৰু সমাজ। বিশেষ আগ্রহ গোট হৈছে বিশেষজ্ঞ জ্ঞান ভাগ বতৰা কৰা ব্যক্তিৰ এটা গোট, বিশ্ববিদ্যালয় সমাজ।
২০। সামাজিক ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰকবোৰ কি?
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক কাৰকবোৰ চৰকাৰে অৰ্থনীতিত কেনেদৰে হস্তক্ষেপ কৰে তাৰ সৈতে, সম্পর্কিত। বিশেষকৈ, ৰাজনৈতিক কাৰকবোৰত কৰ নীতি, শ্রম আইন, পাৰিপাৰ্শ্বিক আইন, বাণিজ্যিক সীমাবদ্ধতা, শুষ্ক, আৰু ৰাজনৈতিক স্থিৰতা সহ ক্ষেত্ৰ আছে। অর্থনৈতিক কাৰকবোৰৰ ভিতৰত আছে অর্থনৈতিক বিকাশ, বিনিময় হাৰ, মুদ্রাস্ফীতিৰ হাৰ, আৰু সুতৰ হাৰ।
২১। ৰাজনীতি আৰু অৰ্থনীতিৰ সম্পৰ্ক কি?
উত্তৰঃ অর্থনীতি অধ্যয়ন ইয়াৰ অৰ্থনীতি সম্পর্কিত বিষয় ৰাজনীতি হৈছে ক্ষমতাৰ প্ৰয়োগৰ জৰিয়তে মানুহক প্ৰভাৱিত কৰাৰ তত্ত্ব আৰু প্ৰথা, যেনে– চৰকাৰ, নিৰ্বাচন আৰু ৰাজনৈতিক দল।
২২। চৰকাৰী নীতিয়ে অর্থনীতিক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে?
উত্তৰঃ চৰকাৰে এখন দেশৰ অৰ্থনৈতিক কার্যকলাপ প্ৰভাৱিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিব পৰা কিছুমান সচৰাচৰ উপায় হৈছে ধন ধাৰ লোৱাৰ ব্যয় সলনি কৰা সূতৰ হাৰ হ্ৰাস বা বৃদ্ধি। ধন যোগান পৰিচালনা কৰা, আৰু ঋণৰ ব্যৱহাৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা। সামুহিকভাবে, এই নীতিবোধ মুদ্রানীতি বুলি কোৱা হয়।
২৩। ৰাজনৈতিক অর্থনীতিৰ দুটা তত্ত্ব কি?
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক অর্থনীতি দুটা শাখাত বিভক্ত ধ্রুপদী ৰাজনৈতিক অর্থনীতি আৰু আধুনি ৰাজনৈতিক অর্থনীতি।
২৪। চৰকাৰৰ বিশেষ আগ্রহী গোট কি?
উত্তৰঃ এক বিশেষ আগ্রহী গোট (এছ.আই.জি.) হৈছে এক বৃহত্তৰ সংগঠনৰ ভিতৰত সম্প্রদায় যাৰ জ্ঞান, শিক্ষণ বা প্ৰযুক্তিৰ এক নিৰ্দিষ্ট ক্ষেত্ৰ আগবঢ়োৱাত এক অংশীদাৰী আ আছে য’ত সদস্যসকলে তেওঁলোকৰ নিৰ্দিষ্ট ক্ষেত্ৰৰ ভিতৰত সমাধান প্ৰভাৱিত কৰিবলৈ বা প্ৰস্তুত কৰিবলৈ সহযোগিতা কৰে, আৰু সন্মিলনৰ যোগাযোগ, সাক্ষাৎ আৰু আয়োজন কৰিব পাৰে।
২৫। এটা ৰাজনৈতিক আন্দোলনৰ চাৰিটা স্তৰ কি কি?
উত্তৰঃ সামাজিক আন্দোলন বিকাশৰ চাৰিটা স্তৰ হৈছে উত্থান, একত্ৰিতহোৱা, আমোলাকৰণ আৰু অৱনতি। হ্রাস পর্যায়টো বিভিন্ন কাৰণৰ ফলত হ’ব পাৰে, যেনে দমন, সহ- বিকল্প সফলতা, বিফলতা, আৰু মূলসুঁতি।
২৬। ৰাজনৈতিক অৰ্থনীতিৰ মৌলিক ধাৰণাবোৰ কি?
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক অর্থনীতি হৈছে উৎপাদন, বাণিজ্যৰ অধ্যয়ন আৰু আইন, ৰীতি-নীধি আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় উপার্জন আৰু সম্পদৰ বিতৰণৰ সৈতে চৰকাৰৰ সম্পৰ্ক।
২৭। চৰকাৰী প্ৰশাসন কোনে নিয়ন্ত্ৰণ কৰে আৰু তেওঁক কোনে সহায় কৰে?
উত্তৰঃ মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া এজনে চৰকাৰী প্ৰশাসন নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। তেওঁক কাৰ্যবাহী আৰু সহায়ক গোট উভয়েই সহায় কৰে।
২৮। কার্যবাহী গোট কাক বোলে?
উত্তৰঃ মৌলিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ আৰু কাৰ্যনিৰ্বাহক কাৰ্যাৱলীৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সংগঠিত হোৱা প্ৰশাসনৰ মুখ্য সংস্থাটোকে কার্যবাহী গোট বোলা হয়।
২৯। সহায়ক গোটৰ মুখ্য কাৰ্যসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ সহায়ক গোট সমূহে বিভিন্ন ধৰণৰ কাৰ্য সম্পাদন কৰে, যেনে— সহায়ক কাৰ্য, সম্পৰ্কীয় কাৰ্য, পৰামৰ্শদানকাৰী কাৰ্য, তত্ত্বাৱধানমূলক কাৰ্য আৰু প্ৰতিনিধিমূলক কাৰ্য আদি ৷
৩০। ভাৰতীয় প্ৰশাসনিক ব্যৱস্থাৰ কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সহায়ক গোটৰ উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ কেবিনেট সচিবালয়, প্রধানমন্ত্রীৰ কাৰ্যালয়, প্ৰশাসনীয় সংস্কাৰ, সমিতিসমূহ ভাৰতীয় প্রশাসনিক ব্যৱস্থাৰ কিছুমান গুৰুত্বপূর্ণ সহায়ক গোটৰ উদাহৰণ।
৩১। সহায়ক গোট কাক বোলে?
উত্তৰঃ কাৰ্যপালিকাক সম্ভাব্য সকলো ধৰণেৰে সহায় আগবঢ়োৱা অধীনস্থ কৰ্মচাৰীবৃন্দক “সহায়ক গোট’ আখ্যা দিয়া হয়।
৩২। চাৰ্লছৱর্থে দিয়া সহায়ক গোটৰ সংজ্ঞাটো লিখা।
উত্তৰঃ চাৰ্লছৱৰ্থৰ মতে, সহায়ক বিষয়াজন হৈছে গৱেষণা, অনুসন্ধান আৰু অধ্যয়নেৰে পুষ্ট এজন বিশেষজ্ঞ, শীর্ষ কাৰ্যপালিকাৰ ওচৰত দায়বদ্ধ আৰু তেওঁ শীৰ্ষ কার্য পালিকাৰ অনুমোদনৰ বাবে পৰিকল্পনা আৰু প্ৰস্তাৱ যুগুত কৰে।
৩৩। মুনিৰ সহায়ক গোট’ৰ সংজ্ঞা আগবঢ়াৱো।
উত্তৰঃ মুনিৰে সহায়ক গোটৰ সংজ্ঞা এনেদৰে দিছে, ই হৈছে কাৰ্যপালিকাৰ ব্যক্তিত্বৰ সম্প্ৰসাৰণ। ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে পৰিকল্পনা প্রস্তুত আৰু ৰূপায়ণৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁক সহযোগ কৰা অধিক চকু, কাণ আৰু হাতৰ সমন্বয়।
৩৪। ভাৰতবৰ্ষৰ সাধাৰণ সহায়ক গোটৰ এটা উদাহৰণ দিয়ক।
উত্তৰঃ প্রধানমন্ত্ৰীৰ কাৰ্যালয় ভাৰতবৰ্ষৰ সাধাৰণ সহায়ক গোটৰ এক অন্যতম উদাহৰণ।
৩৫। মুনিৰ মতে সহায়ক কাৰ্যৰ উল্লেখযোগ্য দিশ তিনিটা কি কি?
উত্তৰঃ মুনিৰ মতে সহায়ক কাৰ্যৰ তিনিটা উল্লেখযোগ্য দিশ আছে। সেইকেইটা হ’ল– তথ্যগত, পৰামৰ্শদানকাৰী আৰু তত্ত্বাৱধানমূলক কার্য।
৩৬। জৱাহৰলাল নেহৰুৰ প্ৰধানমন্ত্ৰিত্বৰ কালত ‘প্রধানমন্ত্ৰীৰ সচিবালয় ‘ৰ সদস্য সংখ্যা কিমান আছিল?
উত্তৰঃ ১২৯ জন আছিল।
৩৭। ভাৰতবৰ্ষৰ কেবিনেট সচিবালয়ৰ অন্তৰ্গত কেইটামান অন্য সংগঠনৰ নাম উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ কেবিনেট সচিবালয়ৰ অন্তৰ্গত কেইটামান অন্য সংগঠন হ’ল— নিৰাপত্তা বিষয়ক সঞ্চালক প্ৰধানৰ কাৰ্যালয়, গৱেষণা আৰু বিশ্লেষণ শাখা, যুটীয়া গুপ্তবার্তা সমিতি আৰু বিশেষ সুৰক্ষা দল।
৩৮। মৌলিক সিদ্ধান্ত গ্রহণ আৰু কাৰ্য নিৰ্বাহক কাৰ্যাৱলীৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সংগঠিত হোৱা মুখ্য সংস্থাসমূহক কি বুলি আখ্যা দিয়া হয়?
উত্তৰঃ কাৰ্যবাহী গোট।
৩৯। সহায়ক গোটসমূহৰ তিনিটা ভাগ কি কি?
উত্তৰঃ সহায়ক গোটসমূহৰ ভাগ তিনিটা হ’ল— সাধাৰণ সহায়ক গোট, কাৰিকৰী সহায়ক গোট আৰু গৌণ সহায়ক গোট।
৪০। ভাৰতবৰ্ষৰ দুটা সহায়ক গোটৰ বিষয়ে আলোচনা মূলক টোকা যুগুত কৰা।
উত্তৰঃ (ক) প্রধানমন্ত্ৰীৰ কাৰ্যালয় আৰু (খ) কেবিনেট সচিবালয়।
৪১। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৰাষ্ট্ৰপতিৰ কাৰ্যনিৰ্বাহক কাৰ্যালয়ৰ মুখ্য সংগঠনটোৰ নাম উল্লেখ কৰক।
উত্তৰঃ পৰিচালনা আৰু বাজেট কার্যালয়, ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা পৰিষদ আৰু হোৱাইট হাউছ।
৪২। বিভাগীকৰণৰ ক্ষেত্ৰত সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ হোৱা যি কোনো দুটা নীতি উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ (ক) কার্যগত চৰ্ত বা উদ্দেশ্যমূলক নীতি আৰু (খ) পদ্ধতিগত চৰ্ত বা বৃত্তিমূলক নীতি।
৪৩। ‘ব্যুৰ’ পদ্ধতি মুৰব্বীৰ অৰ্থ লিখা।
উত্তৰঃ কোনো বিভাগৰ নিয়ন্ত্ৰণৰ কৰ্তৃত্ব এজন ব্যক্তিৰ হাতত নিহিত থাকিলে তাক ‘ব্যুৰ’ পদ্ধতি বুলি জনা যায়। বিভাগৰ দায়িত্ব এজন ব্যক্তিৰ হাতত থাকিলে তেওঁক একক মুৰব্বী বা সংগঠনটোক ব্যুৰ’ টাইপ সংগঠন বুলি কোৱা হয়। আনহাতে, বিভাগৰ দায়িত্ব যদি বহুকেইজন ব্যক্তিৰ ওপৰত ন্যস্ত থাকে, তেনেহ’লে তাক বহুব্যক্তি মুৰব্বী বা সংগঠনটোক ব’ৰ্ড টাইপ সংগঠন বুলি কোৱা হয়।
৪৪। কাৰ্যবাহী গোটবোৰৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ কোনো এক প্রশাসনিক ব্যৱস্থাৰ সবাতোকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশবোৰৰ এটা হ’ল কাৰ্যবাহী গোট। কোনো অনুষ্ঠান/প্রতিষ্ঠান নাইবা ব্যৱস্থাৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যবোৰ পূৰণ কৰাত কাৰ্যবাহী গোটবোৰ প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত হৈ থাকে। এই গোটবোৰে অনুষ্ঠান/প্রতিষ্ঠান এটাৰ স্থাপনৰ আঁৰত থকা আটাইবোৰ প্ৰকাৰ্য সম্পাদন কৰে। অনুষ্ঠান/প্রতিষ্ঠান নাইবা ব্যৱস্থাৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যবোৰৰ আধাৰত গোটবোৰ সংগঠিত কৰা হয়।
৪৫। সামাজিক ৰাজনৈতিক আৰু অৰ্থনৈতিক কাৰকবোৰ কি?
উত্তৰঃ ৰাজনৈতিক কাৰকবোৰ চৰকাৰে অৰ্থনীতিত কেনেদৰে হস্তক্ষেপ কৰে তাৰ সৈতে সম্পর্কিত। বিশেষকৈ, ৰাজনৈতিক কাৰকবোৰত কৰ নীতি, শ্রম আইন, পাৰিপাৰ্শ্বিক আইন, বাণিজ্যিক সীমাবদ্ধতা, শুষ্ক, আৰু ৰাজনৈতিক স্থিৰতা সহ ক্ষেত্র আছে। অর্থনৈতিক কাৰকবোৰৰ ভিতৰত আছে অর্থনৈতিক বিকাশ, বিনিময় হাৰ, মুদ্রাস্ফীতিৰ হাৰ, আৰু সূত্ৰৰ হাৰ।
চমু আৰু ৰচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰ
১। ভাৰত চৰকাৰৰ কেইটামান সহায়কাৰী গোটৰ নাম উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰত চৰকাৰৰ কেইটামান সহায়কাৰী গোট হ’ল—
(ক) তথ্য আৰু সম্প্ৰচাৰ মন্ত্ৰালয়।
(খ) সংসদীয় পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়।
(গ) বিধিগত কার্য বিভাগ।
(ঘ) বিষয়া প্রশাসন আৰু প্ৰশিক্ষণ বিভাগ।
২। বিত্ত মন্ত্রালয় সম্পর্কে এটি চমুটোকা লিখা।
উত্তৰঃ বিত্ত মন্ত্ৰালয় ভাৰত চৰকাৰৰ এটি অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ মন্ত্ৰালয়। কেবিনেট পৰ্যায়ৰ এগৰাকী জ্যেষ্ঠ মন্ত্ৰীয়ে এই মন্ত্ৰালয়ৰ নেতৃত্ব বহন কৰে। বৰ্তমান সময়ত বিত্ত মন্ত্ৰালয়ৰ কাম-কাজ তলত দিয়া বিভাগসমূহৰ মাজত ভগোৱা হৈছে— (ক) অর্থনৈতিক পৰিক্ৰমা, (খ) ব্যয় বিভাগ, (গ) ৰাজহ বিভাগ, (ঘ) বিত্ত সেবা বিভাগ, (ঙ) নির্বিনিয়োগ বিভাগ।
১৯৯৮ চনত কোম্পানীৰ পৰিক্ৰমা বিভাগক বিত্ত মন্ত্ৰালয়ৰ পৰা আইন মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনলৈ হস্তান্তৰিত কৰা হয়। বিত্ত মন্ত্ৰালয়ৰ অধীনত থকা বেংক সেৱা বিভাগৰ ১৯৭৭ চনত বিলুপ্তি ঘটোৱা হয়।
৩। ভাৰতৰ গৃহ মন্ত্ৰালয়ৰ যিকোনো চাৰিটা সংলগ্ন কাৰ্যালয়ৰ নাম লিখক।
উত্তৰঃ গৃহ মন্ত্ৰালয়ৰ লগত সংলগ্ন চাৰিটা কাৰ্যালয় হৈছে— (ক) কেন্দ্ৰীয় গুপ্তচৰ সংস্থা, (খ) কেন্দ্রীয় অনুসন্ধান আয়োগ, (গ) ৰাষ্ট্ৰীয় প্রশাসনিক একাডেমী, (ঘ) সচিবালয় প্রশিক্ষণ স্কুল।
৪। উপভোক্তা চর্ত বা পণ্য সেৱা নীতি বুলিলে কি বুজা? এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ কোনো গোটৰ বিশেষ প্রয়োজন পূৰণ কৰিবৰ বাবে যেতিয়া সংগঠন গঠন কৰা যায়, তেতিয়া উপভোক্তাসকল বা যিসকল ব্যক্তিক সেৱা আগবঢ়োৱা হয়, তেওঁলোককে বিভাগ গঠনৰ মূল ভিত্তিৰূপে চিনাক্ত কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে ভাৰতৰ সংখ্যালঘু পৰিক্রমা মন্ত্রালয় এনে ধৰণৰ সংগঠনৰ এটা অি সুন্দৰ উদাহৰণ।
৫। ব্যুৰ পদ্ধতিৰ যিকোনো চাৰিটা সুবিধা উল্লেখ কৰক।
উত্তৰঃ ব্যুৰ পদ্ধতিৰ সংগঠনৰ চাৰিটা সুবিধা হ’ল–
(ক) একক মুৰব্বীৰ নিয়ন্ত্রণ থকা বিভাগত বিশেষ বিতর্ক আৰু বিবাদলৈ নোযোৱাকৈয়ে ক্ষিপ্ৰ সিদ্ধান্ত ল’ব পৰা যায়।
(খ) উদ্দেশ্যন ঐক্য আৰু শৃংখলাবদ্ধতাৰ প্ৰয়োজন হোৱা কাৰ্যৰ ক্ষেত্ৰত ই অধিক উপযোগী।
(গ) এক মুৰব্বী ব্যবস্থাই দক্ষ, ক্ষিপ্ৰ আৰু ফলপ্ৰসু প্ৰশাসনৰ নিশ্চিতি দিয়ে।
(ঘ) যিবোৰ সংগঠনৰ পদ্ধতিসমূহ গ্ৰহণ কৰা হৈছে, কাৰ্য প্ৰক্ৰিয়াৰ স্বৰূপ দিয়া হৈছে আৰু মানদণ্ড সুনিশ্চিত কৰা হৈছে, তেনে সংগঠনত ‘ব্যুৰ’ পদ্ধতি অতিশয় উপযোগী।
৬। ভাৰতীয় চৰকাৰী ব্যৱস্থাত কাৰ্য সম্পাদন কৰা তিনিটা গৌণ সহায়ক গোটৰ নাম উল্লেখ কৰক।
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ তিনিটা গৌণ সহায়ক গোট হ’ল–
(ক) তথ্য আৰু সম্প্রচাৰ মন্ত্রালয়।
(খ) সংসদীয় পৰিক্ৰমা মন্ত্ৰালয়।
(গ) বিষয়া প্রশাসন আৰু প্ৰশিক্ষণ বিভাগ।
৭। সহায়ক গোটৰ মুখ্য কাৰ্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ দেশভেদে সহায়ক গোটৰ কাৰ্যাৱলী বেলেগ বেলেগ হ’লেও তেওঁলোকে বিভিন্ন ধৰণৰ কাম কৰিবলগীয়া হয়। কাৰ্যপালিকাৰ কাম-কাজসমূহ ৰূপায়ণৰ ক্ষেত্ৰত সহায়ক গোটে পার্য মানে সহায়-সহযোগিতা আৰু সমর্থন আগবঢ়াব লাগে। গৱেষণা, অধ্যয়ন আৰু অনুসন্ধানৰ জৰিয়তে সহায়ক গোটে কাৰ্যপালিকা আৰু চৰকাৰৰ অন্যান্য কাৰ্যনিৰ্বাহক সমহক প্রয়োজনীয় তথ্যপাতি দি সহায় কৰিব লাগে। কাৰ্যপালিকাই কেনে ধৰণৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিব, জটিল পৰিস্থিতি কেনেদৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব আদি বিষয়ক পৰামৰ্শ সহায়ক গোটে আগবঢ়াব লাগে। কাৰ্যপালিকাই গ্ৰহণ কৰা কাৰ্যসমূহ সঠিকভাৱে ৰূপায়িত হৈছে নে নাই তাৰ তত্ত্বাৱধানৰ দায়িত্ব সহায়ক গোটৰ সহায়ক গোটে এইটো নিশ্চিত কৰিব লাগে যাতে কাৰ্যপালিকাৰ সিদ্ধান্তসমূহ সঠিকভাৱে আৰু সেই ক্ষেত্ৰত জড়িত কার্যবাহী গোটে সঠিক সময়ত লাভ কৰে। কেতিয়াবা এক নিৰ্দিষ্ট সীমাৰ ভিতৰত সহায়ক গোটে মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ হৈ প্রতিনিযুক্ত কাৰ্যও সম্পাদন কৰে।
৮। কাৰ্যবাহী গোট আৰু সহায়ক গোটৰ মাজৰ যিকোনো পাঁচটা পার্থক্য উল্লেখ কৰক।
উত্তৰঃ কাৰ্যবাহী গোট আৰু সহায়ক গোটৰ পাঁচটা পার্থক্য তলত উল্লেখ কৰা–
(ক) কার্যবাহী গোটৰ আদেশ দিয়াৰ অধিকাৰ আছে আৰু সংগঠনৰ উদ্দেশ্যত উপনীত হ’বৰ বাবে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। আনহাতে, সহায়ক গোটৰ পৰামৰ্শ দিব পৰাৰ অধিকাৰ আছে আৰু লগতে ই কাৰ্যবাহী গোটক ইয়াৰ উদ্দেশ্যত উপনীত হ’বৰ বাবে সহায়-সহযোগিতা কৰিব পাৰে।
(খ) কাৰ্যবাহী গোটে সম্পাদন কৰা কাৰ্যসমূহ চূড়ান্ত আৰু সম্পূর্ণ। সহায়ক গোটে কাৰ্যৰ উপায়সমূহ নিৰ্ণয় কৰে।
(গ) কাৰ্যবাহী গোটৰ কামবোৰ মৌলিক, আনহাতে সহায়ক গোটৰ কামৰ প্ৰকৃতি সহযোগিতামূলক।
(ঘ) সংগঠন বা কার্যপালিকাই কৰা কামৰ চূড়ান্ত দায়িত্ব কাৰ্যবাহী গোটে বহন কৰে। আনহাতে কার্যপালিকাই হাতত লোৱা কোনো চূড়ান্ত কামৰ দায়িত্ব সহায়ক গোটে নলয়।
(ঙ) কার্যবাহী গোটে জনসাধাৰণৰ লগত পোনপটীয়া যোগাযোগ ৰক্ষা কৰি কাম কৰে। আনহাতে, সহায়ক গোট সদায় নেপথ্যৰ আঁৰত থাকে।
৯। সহায়ক গোটৰ মূল বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ যিসকল বিষয়াই কার্যবাহী বিষয়াসকলক দিহা পৰামৰ্শৰে সহায় কৰে তেওঁলোকক সহায়কাৰী বিষয়া বোলা হয়। সহায়ক গোট এবিধ বেলেগ ধৰণৰ সংগঠন। ইয়াৰ নিজস্ব কিছুমান বৈশিষ্ট্য আছে।
এই বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) সহায়ক গোটে প্ৰশাসনৰ গৌণ কাৰ্যসমূহ সম্পাদন কৰে।
(খ) সহায়ক গোট হৈছে মুখ্যতঃ এক গৱেষণা, পৰামৰ্শদানকাৰী আৰু আলোচনাকাৰী গোষ্ঠী।
(গ) যিবোৰ কাৰ্যৰ দায়িত্ব বাবে তেওঁলোকৰ পদবী সৃষ্টি তথা সেৱা নিয়মীয়া কৰণ কৰা হয় তাৰ প্ৰকৃত কাৰ্যাৱলীৰ বাবে তেওঁলোক দায়বদ্ধ নহয়।
(ঘ) সহায়ক গোটৰ কোনো আদেশ প্রদানৰ ক্ষমতা নাই।
(ঙ) সহায়ক সকল সদায় নেপথ্যত থাকে। প্রশাসনিক সেৱাত তেওঁলোকৰ নাম সদায় উহ্য ৰখা হয়।
(চ) সহায়ক গোটসমূহে পোনপটীয়াকৈ জনসাধাৰণৰ লগত মিলা মিছা নকৰে।
১০। সাধাৰণ সহায়ক গোটৰ বিষয়াসকলৰ কিছুমান বিশেষ গুণ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ সাধাৰণ সহায়কাৰী গোটে কাৰ্যপালিকাৰ কাম-কাজ সুচাৰু ৰূপে সম্পন্ন কৰিবৰ বাবে সহায় সহযোগিতা আগবঢ়ায়। তেওঁলোকে পৰিকল্পনা আৰু উচ্চ পৰ্যায়ৰ আঁচনি সংক্রান্তীয় বিষয়ৰ আলোচনা-বিলোচনাতে বেছি সময় অতিবাহিত কৰে। সাধাৰণ সহায়ক গোটৰ বিষয়াসকলৰ কিছুমান বিশেষ গুণ থকাটো নিতান্তই বাঞ্ছনীয়।
সেইবোৰ হৈছে—
(ক) তেওঁলোকৰ সকলো বিষয়তে জ্ঞান থকাটো আৰু কাৰ্যদক্ষতা থকাটো বাঞ্ছনীয়।
(খ) তেওঁলোকৰ বিভিন্ন ধৰণৰ জটিল বিষয়ৰ ওপৰত জ্ঞান থকাটো বাঞ্ছনীয়।
(গ) তেওঁলোকে কোনো বিষয়ৰ ওপৰত দক্ষতাৰে সহযোগিতা কৰা আৰু আলোচনাৰ মাধ্যমেৰে নিশ্চিত সিদ্ধান্তলৈ আহিব পৰা গুণৰ অধিকাৰী হ’ব লাগিব।
(ঘ) তেওঁলোকৰ ধৈৰ্য্য আৰু সহনশীলতা থকাটো বাঞ্ছনীয়, কিয়নো তথ্য সংগ্ৰহৰ দৰে শুৰু দায়িত্ব তেওঁলোকে পালন কৰিব লাগে।
(ঙ) তেওঁলোকৰ চৰ্চাৰ কেন্দ্ৰবিন্দুলৈ অহাৰ উচ্চাকাংক্ষা থকাটো উচিত নহয়।
১১। সহায়ক গোট আৰু গৌণ সহায়ক গোটৰ মাজৰ পাৰ্থক্যসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সহায়ক গোট আৰু গৌণ সহায়ক গোটৰ মাজত কিছুমান পার্থক্য আছে।
সেইবোৰ হ’ল—
(ক) গৌণ সহায়ক গোটে আঁচনি সংক্রান্তীয় কামত কোনো ধৰণৰ সহায় সহযোগিতা নকৰে। কিন্তু সহায়ক গোট বহু পৰিমাণে আঁচনি প্ৰস্তুতৰ লগত জড়িত। ই চৰকাৰক পৰামৰ্শ দিব পাৰে।
(খ) সহায়ক গোটে সহায়, সাহাৰ্য আৰু পৰামৰ্শ আগবঢ়ায়। গৌণ সহায়ক গোটে অত্যাবশ্যকীয় বিভাগীয় কাম কাজসমূহ চোৱা চিতা কৰে।
(গ) সহায়ক গোটৰ কোনো ধৰণৰ কাৰ্যবাহী দায়িত্ব নাই, কিন্তু গৌণ সহায়ক গোটৰ কাৰ্যকৰী দায়িত্ব আছে।
(ঘ) অধিক্ৰমৰ বিভিন্ন পৰ্যায়ৰ সহায়ক গোট কাৰ্য গোটৰ লগত জড়িত হৈ থাকিব লাগে, আনহাতে গৌণ সহায়ক গোট সাধাৰণতে মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ অধীনতহে ৰখা হয়।
(ঙ) সহায়ক গোটে কোনো ধৰণৰ কৰ্তৃত্ব ভোগ নকৰে, কিন্তু গৌণ সহায়ক গোটে সীমিত কর্তৃত্ব ভোগ কৰে।
সহায়ক গোট আৰু গৌণ সহায়ক গোটৰ মিল এইখিনিতেই যে দুয়োটা গোটেই কাৰ্য গোটৰ কাম-কাজ নিয়াৰিকৈ পৰিচালনাৰ ক্ষেত্ৰত সৰ্বতো প্ৰকাৰে সহায় সহযোগিতা আগবঢ়ায়।
১২। মুখ্য সহায়ক গোট হিচাপে ভাৰতবৰ্ষৰ প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ কাৰ্যালয়ৰ কাৰ্যাৱলী আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ চৰকাৰী ব্যৱস্থাটো প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ নেতৃত্বত পৰিচালিত হয়। প্রধানমন্ত্রীজন হৈছে চৰকাৰৰ মুখ্য কাৰ্যপালিকা। তেওঁৰ হাতত অপৰিসীম ক্ষমতা আৰু দায়িত্ব ন্যস্ত থাকে। সেয়েহে তেওঁক নিজৰ দায়িত্ব সুচাৰুৰূপে সম্পাদন কৰিবৰ বাবে বিভিন্ন দিশৰ পৰা সহায় সহযোগিতা আৰু পৰামৰ্শৰ প্ৰয়োজন হয়। প্রধানমন্ত্ৰীৰ কাৰ্যালয়ে তেওঁক এনে সহায় সহযোগিতা প্রদান। কৰে। ভাৰতবৰ্ষ স্বাধীন হোৱাৰ লগে লগে প্রধানমন্ত্ৰীক মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰূপে প্ৰক্ষেপ কৰা হয় আৰু এটা ব্যক্তিগত সচিবালয় প্রতিষ্ঠা কৰা হয়। ইয়াৰ নাম ৰখা হয় ‘প্রধানমন্ত্ৰীৰ সচিবালয়। পাছত এই সচিবালয়ক ব্ৰিটিছ আৰ্হিত বিকশিত আৰু সংগঠিত কৰা হয় আৰু ইয়াৰ নাম ৰখা হয়। প্রধানমন্ত্ৰীৰ কাৰ্যালয়। জৱাহৰলাল নেহৰুৰ প্রধানমন্ত্ৰিত্বৰ কালত ইয়াৰ সদস্য সংখ্যা আছিল মাত্র ১২৯ জন, কিন্তু ক্রমান্বয়ে ইয়াৰ সংখ্যা বৃদ্ধি হ’বলৈ ধৰে আৰু বৰ্তমান সময়ত ই এক ক্ষুদ্র চৰকাৰৰ দৰে কাৰ্য সম্পাদন কৰে। এই কার্যালয়ে প্রধানমন্ত্ৰীৰ সকলো ধৰণৰ কাম-কাজ সুচাৰুৰূপে চলাই নিয়াত আৰু দায়িত্ব পালন কৰাত সহায় সহযোগিতা আগবঢ়ায়।
১৩। সহায়ক গোটে কোনবোৰ বিশেষ কাম সম্পাদন কৰে?
উত্তৰঃ সহায়ক গোটে কার্যপালিকাক বিভিন্ন ধৰণে সহায় সহযোগিতা আগবঢ়ায়। সহায়ক গোটৰ সহযোগিতা অবিহনে নিয়াৰিকৈ প্রশাসন চলোৱাটো প্রায় অসম্ভৱ।
তলত সহায়কাৰী গোটৰ কাৰ্যাৱলী আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) মুখ্য কাৰ্যপালিকা আৰু উচ্চপদস্থ বিষয়াসকলক সাহায্যকাৰী গোটে সময়ত সকলো ধৰণৰ তথ্যপাতিৰ যোগান ধৰিব লাগিব। লগতে মুখ্য কাৰ্যপালিকাক যিকোনো বিষয়ত স্পষ্ট আৰু শুদ্ধ ভাৱে পৰামৰ্শ দান কৰি তেওঁক সঠিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰাত সহায় কৰিব লাগে।
(খ) সহায়ক গোটে সঠিক আৰু সুপৰামৰ্শ আগবঢ়াই কাৰ্যপালিকাৰ সময় বচাব লাগে।
(গ) সহায়কাৰী গোটে কার্যপালিকাক আগত্মক সমস্যাবিলাকৰ বিষয়ে জাননী দিব লাগে। এই গোটে কার্য পালিকাক ভবিষ্যতৰ পৰিকল্পনা ৰচনা কৰাতো সহায় কৰিব লাগে।
(ঘ) বিষয়ত মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ বিবেচনাৰ প্ৰয়োজন নহয়, সেইবিলাক বিষয়ক সহায়ক গোটে যথাস্থানত পঠিওৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
(ঙ) কাৰ্যপালিকাৰ সিদ্ধান্ত আৰু নিৰ্দেশাৱলী যাতে তলতীয়া বিষয়াসকলে মানি চলে আৰু সেইবিলাক কার্যকৰী কৰে তাৰ বাবেও এই গোটে প্ৰয়োজনীয় উপায় গ্ৰহণ কৰিব লাগে।
(চ) অতীতৰ কাৰ্যবাহী গোটৰ বহুতো কাৰ্য বৰ্তমানে কাৰ্যবাহী গোট আৰু সহায়কাৰী গোটে একেলগ হৈ সম্পাদন কৰে। সোন বাজেট প্রস্তুত কৰাৰ লগত কাৰ্যবাহী গোট জড়িত থাকিলেও সাহায্যকাৰী গোটৰ সক্ৰিয় সহযোগিতা অবিহনে এই কাৰ্য সম্পাদন কৰা সম্ভৱ নহয়।
(ছ) মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ হৈ সহায়ক গোটে কিছুমান কাৰ্য সম্পাদন কৰিব পাৰে। এনে কাৰ্যৰ বাবে মুখ্য কাৰ্যপালিকাই সহায়ক গোটক নির্দিষ্ট সীমাৰ ভিতৰত কিছু ক্ষমতা অর্পণ কৰে। এনে কাৰ্যক প্ৰতি নিযুক্ত কার্য বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে, প্রধানমন্ত্ৰীৰ প্ৰেছ সচিবে প্ৰধানমন্ত্ৰীৰ হৈ প্ৰেছ বিজ্ঞপ্তি প্রকাশ কৰিব পাৰে।
(জ) কার্যপালিকাই সিদ্ধান্ত সঠিকভাবে কার্যত ৰূপায়িত হৈছে নে নাই তাক চোৱাৰ দায়িত্ব সহায়ক গোটৰ। তেওঁলোকে এইটো নিশ্চিত কৰিব লাগে যাতে কাৰ্যপালিকাই গ্ৰহণ কৰা সিদ্ধান্ত সমূহৰ বিষয়ে এই ক্ষেত্ৰত জড়িত কার্য গোটে সঠিকভাবে জ্ঞাত হয়। কেবিনেট সচিবালয়ে ভাৰতত এনে তত্ত্বাৱধানমূলক কার্য সম্পাদন কৰে।
১৪। সহায়ক গোট আৰু কাৰ্যবাহী গোটৰ মাজত চাৰিটা পাৰ্থক্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ মুখ্য কাৰ্যবাহী বিষয়া এগৰাকীয়ে চৰকাৰী প্ৰশাসন নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। তেওঁক কাৰ্যবাহী আৰু সহায়ক গোট উভয়েই সহায় কৰে। কাৰ্যবাহী গোটক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ আৰুনীতি প্ৰস্তুতকৰণৰ দৰে কাৰ্যবাহী কাম-কাজবোৰ, আগবঢ়াই নিওঁতে প্রয়োজন হোৱা সমর্থন, সাহাৰ্য্য, পৰামৰ্শ আৰু সহায় আগবঢ়োৱা কাম সহায়ক গোটবোৰে কৰি আহিছে। সহায়ক গোটবোৰ প্ৰকৃততে একোটা গৱেষণা, পৰামৰ্শদান আৰু উপদেষ্টা গোট।
কাৰ্যবাহী গোট আৰু সহায়ক গোটৰ মাজত থকা বিশেষ পার্থক্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) কার্যবাহী গোটে কাৰ্য সম্পাদনৰ সম্পূৰ্ণ দায়িত্ব পালন কৰে। এই গোটটোৱে যিকোনো প্রশাসনিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। আনহাতে সহায়ক গোটে নিজৰ দায়িত্ব পালনৰ ক্ষমতা নাপায়। এই গোটে নিজে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ নকৰে। মাত্র সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত সাহাৰ্য্য আগবঢ়ায়।
(খ) কাৰ্যবাহী গোটৰ সৈতে জড়িত থকা ব্যক্তিসকল মূলতঃ মুখ্য প্রশাসক বা দায়িত্বশীল পদত অধিষ্ঠিত। হোৱাইটৰ মতে প্ৰশাসনৰ মুখ্য বিভাগবোৰ কাৰ্যবাহী গোটৰ অন্তৰ্ভুক্ত। ফলত সিদ্ধান্ত গ্রহণ প্ৰক্ৰিয়া ইয়াৰ ওপৰত ন্যস্ত হয়। গৃহীত সিদ্ধান্ত ৰূপায়নৰ দায়িত্ব সহায়কাৰী বিষয়াসকলৰ।
(গ) কৰ্তৃত্বৰ দিশৰ পৰাওঁ দুয়োটাৰ মাজত পাৰ্থক্য আছে। সহায়কাৰী গোটৰ কাৰ্যসমূহ উপদেশমূলক হোৱাৰ বাবে স্পষ্টভাৱে সহায়কাৰী গোটৰ কৰ্তৃত্ব নাই যেন লাগে। আনহাতে কাৰ্যবাহী গোট বিলাকৰ কাৰ্য সম্পাদনৰ কৰ্তৃত্ব থাকেই। অৱশ্যে সহায়কাৰী গোটবিলাকৰো অ ওঁপকীয়া যথেষ্ট কর্তৃত্ব থাকে। অধ্যয়ন, গবেষণা আদি বৌদ্ধিক প্ৰক্ৰিয়াৰে সৃষ্টি কৰা দিহা- পৰামৰ্শবোৰৰ যথেষ্ট গুৰুত্ব থাকে।
(ঘ) দায়িত্বৰ ফালৰ পৰাও কাৰ্যবাহী গোট আৰু সহায়কাৰী গোটৰ মাজত পাৰ্থক্য আছে। প্ৰশাসনীয় কাৰ্য পৰিচালনাৰ বাবে কাৰ্যবাহী গোটহে মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ ওচৰত দায়িত্বশীল। সহায়কাৰী গোটৰ বিষয়া সকলৰ প্ৰশাসনৰ বাবে দায়ী নহয়।
১৫। বিভাগৰ অৰ্থ লিখক। প্ৰশাসনত বিভাগৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পৰ্কে জানিব পাৰিব। বহুব্যক্তি মুৰব্বীৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ কাৰ্য গোটৰ আটাইতকৈ পুৰণি গোটটোৱেই বিভাগ বা দপ্তৰ। প্ৰশাসনিক দিশৰ পৰাও বিভাগ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ। মুখ্য কাৰ্যপালকৰ পোনপটীয়া নিয়ন্ত্ৰণত বিভাগসমূহৰ গঠন কৰা হয়।
সাধাৰণ অৰ্থত বিভাগে কোনো এটা সম্পূৰ্ণ বস্তুৰ এটা অংশক বুজায়। লোক প্রশাসনত প্রায়বিলাক ৰাষ্ট্ৰতে বিভাগ বুলিলে কাৰ্যপালিকাৰ কোনো এক বিশেষ অংশ বা খণ্ডক বুজায়।
তাত্ত্বিক আৰু সাংবিধানিকভাৱে মুখ্য কাৰ্যপালকৰ হাতত ৰাষ্ট্ৰীয় নীতিৰ কাৰ্যকৰণৰ ক্ষমতা অৰ্পণ কৰা হয়। কিন্তু প্ৰয়োগ সুবিধাৰ কাৰণতে মুখ্য কার্যপালকে শ্রম বিভাজনৰ নীতিৰে একো একোটা বিভাগৰ সৃষ্টি কৰি বৃহৎ বৃহৎ দায়িত্ববোৰ বিতৰণ কৰি দিয়ে আৰু তাতেই বিভাগৰ জন্ম হয়। এনে কাৰ্যক বিভাগীকৰণ কোৱা হয়। এই কাৰ্যৰ যোগেদি কার্যপালকে দায়িত্বৰ পৰা এহাতে ৰেহাই পায় আনহাতে কার্য সম্পাদন কৰাই লয়।
কোনো এখন দেশৰ শাসনকাৰ্য পৰিচালনাৰ বাবে মুখ্য কার্যপালিকা মূলতঃ দায়বদ্ধ। কিন্তু তেওঁ এই কাম অকলে কৰিব নোৱাৰে। গতিকে তেওঁ কাম অনুসৰি কিছুমান বিভাগ গঠন কৰে আৰু এই বিভাগবিলাকৰ ওপৰত কিছুমান দায়িত্ব অর্পণ কৰে। কিন্তু এই বিভাগবিলাকৰ সৈতে মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ প্ৰত্যক্ষ সম্পৰ্ক থাকে। তেওঁৰ নিয়ন্ত্ৰণত থাকি এই বিভাগবিলাকে কাৰ্য সম্পাদন কৰে। বিভাগীয় কৰ্মচাৰীসকলে আধুনিক শাসন ব্যৱস্থাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে। বিভাগবিলাক জনসাধাৰণৰ সেৱা কৰিবৰ বাবে গঠন কৰা হয়। প্ৰশাসনত শ্রমবিভাজনৰ বাবেই বিভাগ গঠন কৰা হয়। বিভাগবিলাক হৈছে কোনো চৰকাৰৰ অধীনত গঠন কৰা আটাইতকৈ পুৰণি আৰু প্ৰধান সংগঠন। চৰকাৰৰ সকলো ধৰণৰ সংগঠনৰ ভিতৰত বিভাগ বিলাকক গুৰুত্বৰ ফালৰ পৰা প্ৰথম স্থান দিব পাৰি। এই বিভাগবিলাক পোনপটীয়াকৈ চৰকাৰৰ ওচৰত দায়িত্বশীল হৈ থাকে। বিভাগ বিলাক হ’ল চৰকাৰৰ কাৰ্যকৰী গোট। চৰকাৰ মৌলিক কামবিলাক সম্পাদন কৰিবৰ বাবে বিভাগ গঠন কৰা হয়। সেয়েহে বিভাগক লোকা প্ৰশাসনৰ মৌলিক সংগঠন বুলি কোৱা হয়।
বিভাগীয় পদ্ধতিৰ মাধ্যমেৰে চৰকাৰী সংগঠনে ভালদৰে কাৰ্য সম্পাদন কৰিব পাৰে । বিভাগীকৰণৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে প্ৰশাসনৰ পৰিচালনাৰ দিশটো সুচল কৰা আৰু বিশেষ সেৱাস যাতে সুকলমে আগবঢ়াব পৰা যায় তাক নিশ্চিত কৰা।
প্ৰশাসনত বিভাগীয় সংগঠনৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পৰ্কে তলত যুক্তি প্ৰদৰ্শন কৰা হ’ল—
(ক) বিশেষীকৰণ : সংগঠনৰ ক্ষেত্ৰত বিশেষীকৃত সেৱাৰ সুবিধা ল’বলৈ বিভাগীয়কৰণে প্ৰেৰণা যোগায়। প্ৰতিটো বিভাগক কিছুমান নিৰ্দিষ্ট কামৰ দায়িত্ব দিয়া হয় আৰু তেওঁলোকে সেই নিৰ্দিষ্ট কাৰ্যৰ ক্ষেত্ৰত দক্ষতা বৃদ্ধিৰ হকে কাম কৰিব পাৰে। ই সংগঠনৰ কাম-কাজ সুচাৰুৰূপে সম্পন্ন কৰিবলৈ সুবিধা প্ৰদান কৰে ।
(খ) স্বতন্ত্রতা : বিভাগীয়কৰণৰ ফলশ্ৰুতিত বিভাগসমূহে কিছু পৰিমাণৰ স্বতন্ত্রতা ভো কৰে। মন্ত্ৰী বা সচিবে নীতি নিৰ্দেশনাৰ মাজেদি নিজে ইচ্ছা কৰা ধৰণে বিভাগটোৰ কাম-কাজ চলাই নিব পাৰে। ই তেওঁলোকক বিভাগীয় পকিল্পনা আৰু কাৰ্য আচনি গ্ৰহণ কৰিবলৈ প্ৰেৰা যোগায়।
(গ) দায়িত্ব নিৰ্ধাৰণ : বিভাগীয়কৰণে বিভাগসমূহৰ ওপৰত কিছুমান নির্দিষ্ট দায়িত্বভাৰ ঠিক কৰি দিয়ে। প্ৰতিটো বিভাগত দায়িত্ব আৰু কাম-কাজৰ এলেকা বিভাগীয়কৰণৰ জৰিয়াতে। নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়। এনে কার্যই বিভাগ বা কোনো ব্যক্তিক ইয়াৰ কামৰ বাবে দায়বদ্ধ কৰি ৰাখে।
(ঘ) মূল্যাংকন : বিভাগীকৰণৰ ফলত মন্ত্ৰী বা বিভাগসমূহৰ ওপৰত নিৰ্দিষ্ট কামৰ ভাৰ অৰ্পণ কৰাৰ বাবে তেওঁলোকৰ কামৰ মূল্যাংকন অতি সহজ হৈ পৰে।
(ঙ) প্রশাসনীয় নিয়ন্ত্রণ : বিভাগীয় প্ৰক্ৰিয়া প্ৰশাসনৰ বৃহৎ পৰিসৰৰ কামৰ সঠিক পৰিচালনা আৰু নিয়ন্ত্ৰণৰ ক্ষেত্ৰত সহায়ক হয়। জটিল সংগঠনক ক্ষুদ্ৰ আৰু শিথিল প্ৰশাসনিক গোট কিছুমানত ভাগ কৰি ল’ব পৰা যায়, যিয়ে সংগঠনৰ গোটেই প্ৰণালীটো সুচল আৰু সহজ কৰি তোলে।
আধুনিক ৰাষ্ট্ৰ সমূহৰ জটিল প্রশাসনিক সংগঠনৰ কাম-কাজ সুচাৰু ৰূপে পৰিচালনা কৰিবা। বাবে বিভাগীয় সংগঠনৰ অতিশয় আৱশ্যক। গুৰুত্বপূর্ণ কার্যনির্বাহক সমস্যাসমূহ বিবেচনা কৰিবৰ বাবে কাৰ্যপালিকাক ই অধিক সময় আৰু সুযোগ প্ৰদান কৰে।
প্ৰতিটো বিভাগীয় সংগঠনতে এনে এজন ব্যক্তি থাকে, যিয়ে সংগঠনৰ পৰিচালনাৰ দায়িত্ব পালন কৰে। তেওঁ প্ৰতিটো বিভাগৰে কাম কাজৰ ক্ষেত্ৰত নিৰ্দেশনা, নিয়ন্ত্ৰণ আৰু তত্ত্বাৱধানৰ দায়িত্ব বহন কৰে। এনেদৰে বিভাগীয় মুৰব্বীজনে বিভাগটোৰ সংগঠনৰ এক গুৰুত্বপূর্ণ পদবী ধাৰণ কৰি থাকে। কেতিয়াবা এজন ব্যক্তিয়ে বিভাগৰ সমস্ত কামৰ দায়িত্ব মূৰপাতি লয় আৰু কেতিয়াবা আকৌ বিভাগীয় কাম কাজৰ সমস্ত দায়িত্ব যুটীয়াভাবে বহুকেইজন ব্যক্তিৰ ওপৰত ন্যস্ত থাকে। বিভাগৰ দায়িত্ব এজন ব্যক্তিৰ হাতত থাকিলে তেওঁক একক মুৰব্বী বা সংগঠনটোক বাৰ’ টাইপ সংগঠন বুলি কোৱা হয়। আনহাতে, বিভাগৰ দায়িত্ব যদি বহুকেইজন ব্যক্তিৰ ওপৰত ন্যস্ত থাকে, তেনেহ’লে তাক বহুব্যক্তি মুৰব্বী বা সংগঠনটোক ব্যুৰ’ টাইপ সংগঠন বুলি কোৱা হয়। আনহাতে, বিভাগৰ দায়িত্ব যদি বহুকেইজন ব্যক্তিৰ ওপৰত ন্যস্ত থাকে, তেনেহ’লে তাক বহুব্যক্তি মুৰব্বী বা সংগঠনটোক বর্ড টাইপ সংগঠন বুলি কোৱা হয়।
বহুব্যক্তি মুৰব্বী / বৰ্ড টাইপ মুৰব্বী ব্যৱস্থাৰ সুবিধা :
(ক) যিবিলাক সংগঠনত পৰিচালনাৰ সুনিৰ্দিষ্ট নীতি-নিয়ম বা আদেশ-নিৰ্দেশনাৰ বিধিসমূহ বিকশিত হোৱা নাই, তেনে ক্ষেত্ৰত ই অত্যন্ত উপযোগী। এনে ক্ষেত্ৰত সঠিক আৰু শুদ্ধ কার্য পদ্ধতি গ্ৰহণৰ বাবে আলোচনা বিলোচনাৰ নিতান্তই আৱশ্যক, যিটো বহুব্যক্তি মুৰব্বী ব্যৱস্থাত সম্ভৱ হৈ উঠে।
(খ) বাহিৰা প্ৰভাৱৰ লগত খাপ খাই চলিব পৰাকৈ বহু ব্যক্তি কাৰ্যপালিকা সক্ষম।
(গ) ই কোনো ব্যক্তিৰ স্ববিচাৰ আৰু স্বেচ্ছাচাৰী ক্ষমতাক বাধা দিব পাৰে।
(ঘ) সিদ্ধান্ত গ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত ই এক অব্যক্তিক চৰিত্ৰ প্ৰদান কৰে, কিয়নো যিকোনো সিদ্ধান্ত সদস্যসকলৰ মাজত হোৱা আলোচনাৰ সহমতৰ ভিত্তিত লোৱা হয়।
১৬। সংগঠনৰ বিভাগীয়কৰণৰ ক্ষেত্ৰত কেনে ধৰণৰ নীতি মানি চলা হয়? বিভাগীয়কৰণৰ আটাইতকৈ শ্রেষ্ঠ নীতিটো কি? ব্যাখ্যা আগবঢ়োৱা।
উত্তৰঃ সংগঠনৰ বিভাগীয়কৰণৰ চৰ্তসমূহ নিৰ্ধাৰণ কৰা এটা অত্যন্ত জটিল কাম। বিভিন্ন সময় আৰু বিভিন্ন স্থানত বিভাগ সৃষ্টিৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন ধৰণৰ কাৰক আহিব পাৰে। বিভাগীয়কৰণৰ ক্ষেত্ৰত সাধাৰণতে ব্যৱহাৰ কৰা কিছুমান চৰ্ত বা নীতি হল এনে ধৰণৰ– (ক) কার্যগত চর্ত বা উদ্দেশ্যমূলক নীতি, (খ) পদ্ধতিগত চৰ্ত বা বৃত্তিমূলক নীতি, (গ) উপভোক্তা চৰ্ত বা পণ্য সেৱা নীতি, (ঘ) ভৌগোলিক নীতি।
(ক) পদ্ধতিগত চৰ্ত বা বৃত্তিমূলক নীতি : বিভাগীয় সংগঠনৰ অন্য এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ আধাৰ হৈছে পদ্ধতি বা কৌশল। পদ্ধতিৰ অৰ্থ হৈছে কৌশল বা প্রাথমিক কলা-কুশলতা, যাৰ প্রকৃতি কিছুপৰিমাণে বিশেষীকৃত, যেনে— আভিযান্ত্রিক, স্বাস্থ্য আৰু হিচাপ নিৰীক্ষণ আদি । কাৰ্য সম্পাদক ক্ষেত্ৰত প্ৰযোজ্য পদ্ধতি বা কৌশলৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বিভাগসমূহ সৃষ্টি কৰিব পাৰি। পদ্ধতি নীতিৰ ভিত্তিত বিভাগসমূহ এনে কিছুমান ব্যক্তিৰ দ্বাৰা সংগঠিত কৰা হয়, যিসকলে একে ধৰণৰ বৃক্তিগত প্ৰশিক্ষণ লাভ কৰাৰ লগতে একে ধৰণৰ যন্ত্ৰ বা সঁজুলি ব্যৱহাৰ কৰে।
পদ্ধতিগত চৰ্ত বা বৃত্তিমূলক নীতিৰ সুবিধাসমূহ :
(১) ই কার্যক্ষেত্ৰত উন্নত আৰু নতুন প্রযুক্তিবিদ্যা ব্যৱহাৰৰ নিশ্চিতি দিয়ে।
(২) ই একতা আৰু সমন্বয়ৰ ব্যৱস্থা কৰে।
(৩) এই নীতিটো চৰকাৰী চাকৰিয়ালৰ কেৰিয়াৰৰ বাবে অতি গুৰুত্ব।
(৪) পদ্ধতিৰ নীতিৰ পৰা সংগঠিত বিভাগত বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত পূর্ণ ব্যয় বিশ্লেষণ প্রক্রিয়া। হাতত ল’ব পাৰি। বাজেট প্রস্তুত আৰু হিচাপ পৰীক্ষাৰ বাবে ইয়াৰ ফলত সহজেই তুলনামূলক তথ্য আহৰণ কৰিব পৰা যায়।
পদ্ধতিগত চৰ্তৰ অসুবিধাসমূহ :
(১) পদ্ধতিগত নীতিৰ ফলত সাংগঠনিক ক্ষেত্ৰত সমন্বয় সাধন কৰাটো দুৰূহ হৈ পৰিব পাৰে। লুথাৰ গুলিকে উল্লেখ কৰিছে যে এটা বিভাগৰ বিফলতাই গোটেই সংগঠন ধ্বংস কৰি দিব পাৰে।
(২) ই লক্ষ্যত উপনীত হোৱা উপায়ৰ ওপৰত বেছি গুৰুত্ব দিয়ে।
(৩) পদ্ধতিগত নীতিৰ ফলত কম জ্ঞানসম্পন্ন ব্যক্তিও বিভাগীয় মুৰব্বী হ’ব পাৰে, যিয়ে আন্তঃবিভাগীয় তথা আন্তঃবিভাগীয় সংঘাতৰ সূচনা কৰে।
(৪) বিভিন্ন কৌশলগত ক্ষেত্ৰত কৌশলী হোৱা মানেই উন্নত মানৰ প্ৰশাসন ব্যৱস্থাৰ নুবুজায় চৰকাৰে জনসাধাৰণৰ সাধাৰণ কল্যাণৰ বাবে কাম কৰে। এনে জনকল্যাণমূলক কার্য, সমাজ কল্যাণ বিভাগ, শিক্ষা বিভাগ আৰু গৃহ বিভাগৰ জৰিয়তে ল’ব পৰা যায়। অভিযান্ত্রিক আৰু বিধি বিভাগে কেতিয়াওঁ এনে ধৰণৰ কল্যাণকৰ কাৰ্য হাতত ল’ব নোৱাৰে।
১৭। বিভাগীয়কৰণৰ এটা নীতি হিচাপে কাৰ্যগত চৰ্ত বা উদ্দেশ্যমূলক নীতিটো আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ বহু ঠাইত বিভাগসমূহৰ কাৰ্য বা উদ্দেশ্য নীতিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বিভাগীয়কৰণ কৰা হয়। এই নীতিৰ অধীনত প্ৰতিটো গুৰুত্বপূৰ্ণ আৰু মূল কাৰ্যৰ বাবে একোটাকৈ বিভাগ সৃষ্টি কৰা হয়।
কার্যগত চর্ত বা উদ্দেশ্যমূলক নীতিৰ সুবিধাসমূহ :
(ক) বিভাগীয়কৰণৰ ই এক যুক্তিপূৰ্ণ আৰু প্ৰাকৃতিক প্রক্রিয়া।
(খ) কোনো নিৰ্দিষ্ট কাৰ্যৰ ওপৰত বিচক্ষণতা বৃদ্ধিৰ ই সুযোগ দিয়ে, যিয়ে সাংগঠনিক কাম কাজত দক্ষতা আনে।
(গ) ই এক অতি মিতব্যয়ী নীতি, কিয়নো ই এক কামৰ অনাৱশ্যকীয় পুনৰাবৃত্তি নাইকিয়া কৰে। সংগঠনৰ শাখাসমূহ যদি বিভিন্ন ক্ষেত্ৰত বিস্তৃত হৈ থাকে, তেনেহ’লে ই সময় আৰু শক্তিৰ অপচয় হ্ৰাস কৰে।
(ঘ) ই নির্দিষ্ট বিভাগ কিছুমানৰ ওপৰত দায়িত্ব অৰ্পণৰ ব্যৱস্থা কৰে। নিৰ্দিষ্ট কার্যৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বিভাগসমূহ গঠন কৰা হয় আৰু এনে কাৰ্যৰ বাবে বিভাগসমূহক দায়বন্ধ কৰিব পৰা যায়।
(ঙ) যিসকল লোকে চৰকাৰী কাম-কাজ আৰু ইয়াৰ বিস্তৃত উদ্দেশ্যৰ বিষয়ে অৱগত তেওঁলোকে অতি সহজে প্ৰশাসনীয় সংগঠনৰ বিষয়ে জানিব পাৰে।
(চ) নিজৰ নিজৰ বিশেষীকৃত ক্ষেত্ৰত অভিজ্ঞ আৰু যোগ্য বিষয়াসকলৰ নিযুক্তি, পদোন্নতি আৰু প্ৰশিক্ষণৰ ব্যৱস্থা এই নীতিৰ দ্বাৰা সম্ভৱ।
(ছ) এই নীতিয়ে শীর্ষ পৰিচালকসকলে সীমিত কাৰ্যৰ ওপৰত কাৰ্যকৰী নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব কৰাৰ পোষকতা কৰে।
কাৰ্যগত নীতিৰ উপৰোক্ত সুবিধাসমূহৰ বাবে হুভাৰ কমিটীয়ে ইয়াক সংগঠনৰ ভোট বা ভিত্তিৰূপে চিহ্নিত কৰিবলৈ পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল। হুভাৰ কমিটীয়ে মতামত দিছিল যে কাৰ্যপালিকাৰ অসংখ্য গোটসমূহক যিমান দূৰ সম্ভৱ ইয়াৰ মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহৰ দ্বাৰা কিছুমান বিভাগত বিভক্ত কৰিব লাগে, যাতে প্ৰতিটো বিভাগতে এক সুনির্দিষ্ট আৰু সমন্বিত লক্ষ্য প্রদান কৰিব পৰা যায়।
কার্যগত চৰ্ত বা উদ্দেশ্য নীতিৰ অসুবিধা : কাৰ্যগত চৰ্তৰ দ্বাৰা বিভাগসমূহ সৃষ্টি হ’লৈ যে কোনো ভুল নাথাকিব, সেইটো সদায় সত্য নহয়।
কার্যগত নীতিৰ বিপক্ষে থকা মূল সমালোচনাসমূহ হ’ল—
(ক) বৃহৎ আৰু বিস্তৃত পৰিসৰৰ সংগঠনত ইয়াৰ কাৰ্যসমূহ কার্যগত বা উদ্দেশ্যমূলক নীতিৰ দ্বাৰা বিভাজন কৰাটো এটা অতি জটিল কাম। সংগঠনৰ কাম-কাজ প্ৰতিদিনে নিত্য নতুন কামৰ সূচনা হ’ব পাৰে আৰু বিভাগসমূহৰ আকাৰো বৃদ্ধি হ’ব পাৰে। যদিও এই বৃহৎ পৰিমাণৰ কাম-কাজৰ বাবে উপ-শাখা কিছুমান গঠন করা হয়, তথাপি বিভাগৰ ভিতৰতে এই উপ শাখাসমূহৰ সমন্বয় সাধনৰ ক্ষেত্ৰত গম্ভীৰ সমস্যাৰ উদ্ভৱ হ’ব পাৰে।
(খ) যদিহে বিভাগসমূহ কাৰ্যগত দিশৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি গঢ় লয়, তেনেহ’লে সংগঠনৰ কাম-কাজৰ কিছু দিশে সমুচিত গুৰুত্ব নাপাবও পাৰে।
(গ) কার্যগত বিভাগৰ মুৰব্বী বা অন্য সদস্যই পক্ষপাতিত্বমূলক আচৰণ কৰিব পাৰে, যিয়ে সাংগঠনিক একতা আৰু সম্প্ৰীতি বিনষ্ট কৰে।
১৮। সহায়ক গোটৰ কাৰ্যাৱলীৰ বিষয়ে লিখা। সহায়ক গোটৰ বৈশিষ্ট্যসমূহৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সহায়ক গোটে কাৰ্যপালিকাক বিভিন্ন ধৰণে সহায় সহযোগিতা আগবঢ়ায়। সহায়ক গোটৰ সহযোগিতা অবিহনে নিয়াৰিকৈ প্ৰশাসন চলোৱাটো প্রায় অসম্ভৱ।
তলত সহায়কাৰী গোটৰ কাৰ্যাৱলী আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) মুখ্য কার্য পালিকা আৰু উচ্চপদস্থ বিষয়াসকলক সাহায্যকাৰী গোটে সময়ত সকলো ধৰণৰ তথ্যপাতিৰ যোগান ধৰিব লাগিব। লগতে মুখ্য কার্যপালিকাক যিকোনো বিষয়ত স্পষ্ট আৰু শুদ্ধভাৱে পৰামর্শ দান কৰি তেওঁক সঠিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰাত সহায় কৰিব লাগে।
(খ) সহায়ক গোটে সঠিক আৰু সুপৰামৰ্শ আগবঢ়াই কাৰ্যপালিকাৰ সময় বঢ়াব লাগে।
(গ) সহায়কাৰী গোটে কাৰ্যপালিকাক আগন্তুক সমস্যাবিলাকৰ বিষয়ে জাননী দিব লাগে। এই গোটে কার্যপালিকাক ভৱিষ্যতৰ পৰিকল্পনা ৰচনা কৰাতো সহায় কৰিব লাগে।
(ঘ) যিবোৰ বিষয়ত মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ বিবেচনাৰ প্ৰয়োজন নহয়, সেইবোৰ বিষয়ক সহায়ক গোটে যথাস্থানত পঠিওৱাৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে।
(ঙ) কাৰ্যপালিকাৰ সিদ্ধান্ত আৰু নিৰ্দেশাৱলী যাতে তলতীয়া বিষয়াসকলে মানি চলে আৰু সেইবোৰ কার্যকৰী কৰে তাৰ বাবেও এই গোটে প্রয়োজনীয় উপায় গ্ৰহণ কৰিব লাগে।
(চ) অতীতৰ কাৰ্যবাহী গোটৰ বহুতো কাৰ্য বৰ্তমানে কাৰ্যবাহী গোট আৰু সহায়কাৰী গোটে একেলগ হৈ সম্পাদন কৰে। সোন বাজেট প্রস্তুত কৰাৰ লগত কাৰ্যবাহী গোট জড়িত থাকিলেও সাহায্যকাৰী গোটৰ সক্ৰিয় সহযোগিতা অবিহনে এই কাৰ্য সম্পাদন কৰা সম্ভৱ নহয়।
(ছ) মুখ্য কাৰ্যপালিকাৰ হৈ সহায়ক গোটে কিছুমান কাৰ্য সম্পাদন কৰিব পাৰে। এনে কাৰ্যৰ বাবে মুখ্য কাৰ্যপালিকাই সহায়ক গোটক নির্দিষ্ট সীমাৰ ভিতৰত কিছু ক্ষমতা অর্পণ কৰে। এনে কাৰ্যক প্ৰতি নিযুক্ত কার্য বোলে। উদাহৰণস্বৰূপে, প্রধানমন্ত্ৰীৰ প্ৰেছ সচিবে প্রধানমন্ত্ৰীৰ হৈ প্ৰেছ বিজ্ঞপ্তি প্রকাশ কৰিব পাৰে।
(জ) কার্যপালিকাই সিদ্ধান্ত সঠিকভাবে কার্যত ৰূপায়িত হৈছে নে নাই তাক চোৱাৰ দায়িত্ব সহায়ক গোটৰ। তেওঁলোকে এইটো নিশ্চিত কৰিব লাগে যাতে কাৰ্যপালিকাই গ্ৰহণ কৰা সিদ্ধান্ত সমূহৰ বিষয়ে এই ক্ষেত্ৰত জড়িত কার্য সঠিকভাবে জ্ঞাত হয়। কেবিনেট সচিবালয়ে ভাৰতত এনে তত্ত্বাৱধানমূলক কার্য সম্পাদন কৰে।
যিসকল বিষয়াই কার্যবাহী বিষয়াসকলক দিহা পৰামৰ্শৰে সহায় কৰে তেওঁলোকক সহায়কাৰী বিষয়া বোলা হয়। সহায়ক গোট এবিধ বেলেগ ধৰণৰ সংগঠন। ইয়াৰ নিজস্ব কিছুমান বৈশিষ্ট্য আছে। এই বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল–
(ক) সহায়ক গোটে প্ৰশাসনৰ গৌণ কাৰ্যসমূহ সম্পাদন কৰে।
(খ) সহায়ক গোট হৈছে মুখ্যতঃ এক গৱেষণা, পৰামৰ্শদানকাৰী আৰু আলোচনাকাৰী গোষ্ঠী।
(গ) যিবোৰ কাৰ্যৰ দায়িত্ব সম্পাদনৰ বাবে তেওঁলোকৰ পদৰী সৃষ্টি তথা সেবা নিয়মীয়া কৰণ কৰা হয় তাৰ প্ৰকৃত কাৰ্যাৱলীৰ বাবে তেওঁলোক দায়বদ্ধ নহয়।
(ঘ) সহায়ক গোটৰ কোনো আদেশ প্রদানৰ ক্ষমতা নাই।
(ঙ) সহায়ক সকল সদায় নেপথ্যত থাকে। প্রশাসনিক সেৱাত তেওঁলোকৰ নাম সদায় উহ্য ৰখা হয়।
(চ) সহায়ক গোটসমূহে পোনপটীয়াকৈ জনসাধাৰণৰ লগত মিলা মিছা নকৰে।
১৯। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ সহায়ক গোট সম্পর্কে ব্যাখ্যা আগবঢ়াওক।
উত্তৰঃ আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰত ৰাষ্ট্ৰপতীয় পদ্ধতিৰ চৰকাৰৰ প্ৰচলন আছে। চৰকাৰৰ সকলো কাম-কাজ ৰাষ্ট্ৰপতিক কেন্দ্ৰ কৰি সম্পাদিত হয়। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৰাষ্ট্ৰপতিজন ৰাষ্ট্ৰৰ মুৰব্বী হোৱাৰ লগতে চৰকাৰৰো মুৰব্বী। তেওঁ বিভিন্ন ধৰণৰ দায়িত্ব সম্পাদন কৰিব লাগে। সেইবাবে তেওঁক বিভিন্ন ক্ষেত্ৰৰ পৰা সহায়ৰ প্রয়োজন হয়। এনে ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰপতিজনক সহায়ক গোঁটে সকলো ধৰণৰ সহযোগিতা আগবঢ়ায়। তলত এই সহায়ক গোটসমূহৰ বিষয়ে সংক্ষেপে উল্লেখ কৰা হ’ল–
(ক) ৰাষ্ট্ৰপতিৰ কাৰ্যনির্বাহক কার্যালয় : হোৱাইট হাউছ কাৰ্যালয় আৰু ইয়াৰ সংস্থাসমূহৰ জৰিয়তে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ কাৰ্যনিৰ্বাহক কাৰ্যালয় গঠিত হয়। ইয়াৰ শীৰ্ষ বিষয়াসকলক ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে নিযুক্তি দিয়ে আৰু তেওঁলোকে পোনপটীয়াকৈ ৰাষ্ট্ৰপতিৰ লগত যোগাযোগ ৰক্ষা কৰি চলে।
ৰাষ্ট্ৰপতিৰ কাৰ্যনিৰ্বাহক কাৰ্যালয়ৰ কিছু সংখ্যক শাখাৰ মুৰব্বীসকলৰ নাম ছিনেটত অনুমোদন হোৱাৰ লগতে অর্থনৈতিক উপদেষ্টা পৰিষদৰ তিনিজন সদস্য, পৰিচালনা, বাজেট আৰু বাণিজ্য বার্তা বিষয়ক বিশেষ দূতৰ কাৰ্যালয়ৰ সঞ্চালকসকলতো অনুমোদনৰ প্ৰয়োজন। এই কার্যকাল ৰাষ্ট্ৰপতিৰ আঁচনিসমূহৰ বিকাশ তথা কাৰ্য ৰূপায়নৰ ক্ষেত্ৰত সহযোগিতা আগবঢ়ায়। ফ্রোংকলিন ডি ৰুজভেল্টে ১৯৩৯ চনত এই কাৰ্যালয়টো প্ৰতিষ্ঠা কৰিছিল।
(খ) হোৱাইট হাউছ কাৰ্যালয় : আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৰাষ্ট্ৰপতিৰ ব্যক্তিগত সহায় সহযোগিতা বাবে ১৭৮৯ চনত এক ক্ষুদ্র কার্যালয়ৰূপে হোৱাইট হাউছৰ কাম-কাজ আৰম্ভ কৰা হয়। হোৱাইট হাউছৰ নিৰ্দিষ্ট কোনো সদস্য সংখ্যা নাই। ৰাষ্ট্ৰপতি ভেদে ইয়াৰ গঠন বেলেগ বেলেগ হয়। কিয়নো নিজা ৰুছি আৰু বাছনি মতে তেওঁলোকে ইয়াক গঠন কৰি লয়। কিছুমান ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে ‘ঘূর্ণীয়মান’ পদ্ধতিৰ সমৰ্থন কৰে, য’ত কিছু সংখ্যক জ্যেষ্ঠ সহায়কে পোনপটীয়াকৈ ৰাষ্ট্ৰপতিৰ লগত যোগাযোগ কৰিব পাৰে। আনহাতে, কিছুমানে আকৌ অধিক্রমিক পদ্ধতি অৱলম্বনৰ পোষকতা কৰে, য’ত এজন মুখ্য সহায়কৰ ওপৰত অধিক সমন্বয় আৰু ঐক্য নিশ্চিতিৰ দায়িত্ব ন্যস্ত থাকে।
(গ) ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা পৰিষদ : চাৰিজন সদস্যৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা পৰিষদ গঠিত। তেওঁলোক হৈছে— ৰাষ্ট্ৰপতি, উপৰাষ্ট্ৰপতি, বিদেশ সচিব আৰু প্ৰতিৰক্ষা সচিব। ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্ত পৰিষদৰ সহায়কসকলে ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তাৰ বিষয়ক ৰাষ্ট্ৰপতিৰ সহকাৰী জনৰ নিৰ্দেশনা অনুযায়ী | কাৰ্য সম্পাদন কৰে। এই পৰিষদৰ পৰামৰ্শদানকাৰী ভূমিকাওঁ আছে। দেশৰ বৈদেশিক নীতি ৰচনাৰ ক্ষেত্ৰত এই পৰিষদৰ পৰামৰ্শ ৰাষ্ট্ৰপতিয়ে গ্ৰহণ কৰে।
(ঘ) পৰিচালনা আৰু বাজেট কার্যালয় : ই হৈছে ৰাষ্ট্ৰপতিৰ কাৰ্যনিৰ্বাহক কাৰ্যালয়ৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সংস্থা। বাজেট প্রস্তুত আৰু ৰূপায়ণ, কাৰ্যব্যৱস্থাৰ উদ্দেশ্য নিৰূপণ আনি। বিভিন্ন দায়িত্ব এই বিভাগে সম্পন্ন কৰে।
পৰিচালনা আৰু বাজেট কার্যালয়, ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা পৰিষদ আৰু হোৱাইট হাউছৰ কাৰ্যালয়ে। একেলগে আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৰাষ্ট্ৰপতিৰ কাৰ্যনিৰ্বাহৰ কাৰ্যালয় গঠন কৰে।
২০। কাৰ্যাৰাহী গোটৰ অৰ্থৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰশাসনীয় ব্যৱস্থা এটা সুচাৰুৰূপে আগবঢ়াই নিৰবাবে কৰিবলগীয়া সবাতোকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ কামটো হ’ল উপযুক্ত নীতি প্ৰস্তুত কৰা। সেয়েহে সকলোবোৰ অনুষ্ঠান / প্রতিষ্ঠানকেই সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ আৰু নীতি প্ৰস্তুতকৰণৰ দায়িত্ব পালন কৰিবলৈ বিভিন্ন অভিকৰণ থাকে। এনে অভিকৰণবোৰক কাৰ্যবাহী গোট বোলা হয়। এনে গোটৰ হাতত কোনো কাৰ্য সম্পাদন কৰাৰ বাবে কার্যবাহী ক্ষমতা থাকে। এনে গোটে সাধাৰণ ৰাষ্ট্ৰ নাইবা ৰাষ্ট্ৰৰ ভিতৰত থকা কোনে প্ৰতিষ্ঠানৰ সমগ্ৰ প্ৰশাসনিক ব্যৱস্থাটোক নেতৃত্ব প্ৰদান কৰে ।
প্ৰতিখন চৰকাৰৰ কাম-কাজ নিয়াৰিকৈ পৰিচালনা কৰিবৰ বাবে এক বিস্তৃত সাংগঠনিক পদ্ধতি অৱলম্বন কৰা হয়। সংগঠনৰ এই কাৰ্য প্ৰণালীটো আদেশৰ শৃংখলৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়। অধিক্ৰমৰ একেবাৰে শীৰ্ষত কাৰ্যবাহী গোট আৰু সহায়কাৰী গোট গঠন কৰা হয় ।
কোনো এক প্রশাসনিক ব্যৱস্থাৰ সবাতোকৈ গুৰুত্বপূর্ণ অংশবোৰৰ এটা হ’ল কাৰ্যবাহী গোট। কোনো অনুষ্ঠান / প্রতিষ্ঠান নাইবা ব্যৱস্থাৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যবোৰ পূৰণ কৰাত কাৰ্যবাহী গোটবোৰ প্রত্যক্ষভাৱে জড়িত হৈ থাকে। এই গোটবোৰে অনুষ্ঠান / প্রতিষ্ঠান এটাৰ স্থাপনৰ আঁৰত থকা আটাইবোৰ প্ৰকাৰ্য সম্পাদন কৰে। অনুষ্ঠান / প্রতিষ্ঠান নাইবা ব্যৱস্থাৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যবোৰৰ আধাৰত গোটবোৰ সংগঠিত কৰা হয়।
মৌলিক সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ আৰু কাৰ্যনিৰ্বাহক কাৰ্যাৱলীৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি সংগঠিত হোৱা প্ৰশাসনৰ মুখ্য সংস্থাটোকে কাৰ্যবাহী গোট আখ্যা দিয়া হয়। অসামৰিক প্ৰশাসনৰ ক্ষেত্ৰত এই কাৰ্যবাহী গোট সমূহ সংগঠনৰ লগত জড়িত হৈ থাকে। তেওঁলোক জনসাধাৰণৰ ওপৰত পোনপটীয়াকৈ জড়িত হৈ থাকে। তেওঁলোকে বিভিন্ন ধৰণৰ সেৱা আগবঢ়ায়, আচৰণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে, আইনী সংগঠন সমূহে কর্তৃত্ব দিয়া বিষয়সমূহৰ ওপৰত কাৰ্য ৰূপায়ণৰ ব্যৱস্থা কৰে। কাৰ্যবাহী গোট হৈছে সংগঠনৰ মুখ্য উপাদান।
কাৰ্যবাহী শব্দটি সামৰিক শব্দকোষৰ পৰা অহা। সামৰিক বাহিনীত জেনেৰেল, কর্ণেল, মেজৰ, কেপ্তেইন আদি হৈছে মুখ্য সেনাধক্ষ্যৰ অধীনৰ কিছুমান কাৰ্যবাহী গোট। তেওঁলোকে সংগঠনৰ মুখ্য উদ্দেশ্য, অর্থাৎ যুদ্ধত বিজয় অর্জন কৰিবৰ বাবে সৈন্যসকলক আদেশ জাৰি কৰিব পাৰে। ঠিক একেদৰে সামৰিক বাহিনীত এনে কিছুমান বিষয়া আৰু ব্যক্তি আছে, যিয়ে কিছুমান বিশেষ বিষয় যেনে যোগান, যাতায়াত আৰু স্বাস্থ্য সেৱা আদি ক্ষেত্ৰৰ লগত জড়িত হৈ পৰে, যিবোৰ যুদ্ধত বিজয় অৰ্জনৰ বাবে অতিশয় প্রয়োজনীয়। এইবোৰ সামৰিক বাহিনীৰ সহায়ক গোট।
২১। চমু টোকা লিখা :
(ক) অর্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগ।
(খ) অর্থনৈকি সেৱা বিভাগ।
উত্তৰঃ (ক) ভাৰতীয় অর্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগ : এজন বিশেষ সচিবৰ অধীনত অর্থনৈতিক পৰিক্ৰমা বিভাগৰ কাম-কাজ পৰিচালিত হয়। তেওঁক সহযোগ কৰিবৰ বাবে কিছু সংখ্যক অতিৰিক্ত সচিব, যুটীয়া সচিব আৰু অৰ্থনৈতিক উপদেষ্টা থাকে। এই বিভাগৰ এটা সংলগ্ন কার্যালয়, আঠটা অধীনস্থ কাৰ্যালয় আৰু এটা ৰাজহুৱা অধীন শাখা আছে। এই বিভাগক পাঁচটা ভাগত ভগোৱা হৈছে। সেইবোৰ হৈছে— বাজেট শাখা, আভ্যন্তৰীণ বিও শাখা, বাহ্যিক কিন্তু আৰু বৈদেশিক সাহায্য, অর্থনৈতিক শাখা আৰু প্ৰশাসনিক শাখা। ইয়াৰ মুখ্য কাম-কাজসমূহ তলত উল্লেখ কৰা ধৰণৰ– (১) কেন্দ্ৰীয় বাজেট প্রস্তুত আৰু সংসদত অনুমোদনৰ বাবে উপস্থাপন, (২) বজাৰ ঋণৰ স্ৰোত আৰু ধাৰ সম্পৰ্কীয় বিষয়, (৩) বৈদেশিক বিনিময় সম্বন্ধীয় বিষয়, (৪) মুদ্রা আৰু বেংক সেৱা সম্পৰ্কৰ বিষয়, (৫) যুটীয়া ষ্টক কোম্পানীসমূহে ঘটোৱাৰ ওপৰত নিয়ন্ত্রণ, (৬) চিন (1) মোগ আৰু বাপর আমদানি (৮) অর্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে প্ৰযুক্তিগত আৰু বিত্তীয় সাহায্য প্রদান, (৯) বিশ্ব (১০) স্টক এক্সচেঞ্জসমূহ, (১১) ৰাজহুৱা বিভাগ আইন, কেন্দ্ৰীয় ৰোজগাৰ বিধি, আকস্মিক নীতি-নিয়ম, ঔদ্যোগিক বিত্ত নিগম আইন, ৰাজ্যিক বৃত্তিয় নিয়ম আইন, ১৯৫১ ইত্যাদিৰ প্ৰশাসনীয় দিশৰ চোৱা-চিতা।
ওপৰৰ আলোচনাৰ পৰা দেখা গ’ল যে দেশৰ সৰ্বতো প্ৰকাৰৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ বাবে সুস্থ অর্থনৈতিক আঁচনি প্ৰস্তুতিৰ গধুৰ দায়িত্ব কিন্তু বিভাগৰ ওপৰত ন্যস্ত আছে।
(খ) ভাৰতীয় অর্থনৈতিক সেৱা বিভাগ : সমাজৰ সকলো শ্ৰেণীৰ লোককে সেৱা আগবঢ়াবৰ বাবে এক সুনিয়ন্ত্রিত আৰু সু-শৃংখলিত বেংক আৰু বীমা ব্যৱস্থাৰ বিকাশ সাধন উদ্দেশ্যে এই বিভাগটোৰ সৃষ্টি কৰা হৈছে৷ ই ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংক ব’ৰ্ড সমূহ তথা খণ্ডৰ বীমা কোম্পানীসমূহত মুখ্য কাৰ্যনিৰ্বাহক আৰু চৰকাৰী মনোনীত সঞ্চালক বা অন্যান সদস্যৰ নিযুক্তি দিয়ে। ইয়াৰ লগতে এই বিভাগে ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংক বৰ্ড আৰু বীমা কোম্পানীসমূহত মুখ্য তদাৰকী বিষয়াৰো নিযুক্তি দিয়ে।
ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বীমা কোম্পানীৰ কৰ্মচাৰীসকল আৰু বীমা নিণ আৰু বিকাশ প্ৰাধিকৰণ অধ্যক্ষ তথা ইয়াৰ সদস্যসকলৰ বাবে এই বিভাগে সেৱা চৰ্ভৰ নীতি-নির্দেশনাসমূহ কৰাৰ লগতে থেকে আৰু বীমা উদ্যোগৰ মজুৰি নিৰ্ধাৰণ কৰে। এই বিভাগে উদ্যোগ, বেংক আৰু দ্বিতীয় প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ মাজত সুসমন্বয় থকাটো বিচাৰে।
২২। বিভাগীকৰণৰ এটা নীতি হিচাপে উপভোক্তা চৰ্ত বা পণ্য সেৱা নীতিটো আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ কোনো গোটৰ বিশেষ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰিবৰ বাবে যেতিয়া সংগঠন গঠন কৰা তেতিয়া উপভোক্তা সকল বা মিসকল ব্যক্তিক সেৱা আগবঢ়োৱা হয়, তেওঁলোককে বিভাগ গঠনৰ মূল ভিত্তিৰূপে চিনাক্ত কৰা হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, ভাৰতৰ সংখ্যালঘু পৰিক্ৰম এনে ধৰণৰ সংগঠনৰ এটা অতি সুন্দৰ উদাহৰণ। এই বিভাগসমূহে নির্দিষ্ট লক্ষ্য গোটৰ হকেহে কাম কৰে। সংখ্যালঘু পৰিক্ৰমা মন্ত্রালয়ে দেশৰ সংখ্যালঘুসকলৰ স্বাস্থ্য, শিক্ষা, চাকৰিৰ নিৰাপত্তা আদি সকলোবোৰ বিষয়ৰ ওপৰত চকু দিয়ে।
উপভোক্তা নীতিৰ সুবিধাসমূহ :
(ক) সাধাৰণ মানুহ আৰু প্ৰশাসনৰ মাজত এক ধৰণৰ সু-সম্পর্ক প্রতিষ্ঠা কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, এজন শ্ৰমিকে তেওঁৰ সমস্যা সমাধানৰ বাবে কেৱল শ্ৰম বিভােগলৈহে যাব আন বিভাগলৈ নহয়।
(খ) এনে বিভাগসমূহৰ কাৰ্য বিভিন্ন ধৰণৰ হোৱা হেতুকে বিষয়াসকলে সমস্যাসমূহ অতি সহজে বুজি উঠি ইয়াৰ সমাধানসূত্ৰ আগবঢ়াব পাৰে।
(গ) ই প্রশাসনিক ব্যৱস্থাৰ সামাজিক উদ্দেশ্য পূৰণ কৰে। কোনো নির্দিষ্ট সম্প্রদায়ৰ বিশেষ সমস্যাসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি ই পিচপৰা শ্ৰেণীৰ উন্নতি সাধনৰ পোষকতা কৰে।
উপভোক্তা নীতিৰ অসুবিধা :
(ক) বিশ্বজনীনভাৱে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা নাযায়। এটা বিভাগে বহু বেছি ব্যক্তিৰ বাবে সেৱা আগবঢ়াব লাগে। তেওঁলোকক বিভাজিত কৰাটো অত্যন্ত জটিল কাম আৰু যদি বিভাজন ঘটোৱা হয়ো, তেনেহ’লে হেজাৰ হেজাৰ গোটৰ সৃষ্টি হয়। এনে হ’লে বহু বিভাগৰ সৃষ্টি হ’ব, যিটো প্ৰশাসনৰ কাম-কাজ মসৃণভাৱে চলাই নিয়াৰ ক্ষেত্ৰত কোনো পধ্যে সহায়ক নহয়।
(খ) এনে ধৰণৰ বিভাগীয় পদ্ধতিৰ ফলত কার্যক্ষেত্ৰৰ সীমা সংঘাত আৰু কৰ্মৰ পুনৰাবৃত্তিৰ সূচনা হ’ব।
(গ) ই বিশেষীকৰণ নীতিৰ পৰিপন্থী। বিভিন্ন ধৰণৰ কাম সম্পাদনৰ দায়িত্ব থকা বাবে একেটা বিভাগে একেটা গোটৰ বিভিন্ন ধৰণৰ সমস্যা সমাধান কৰিবলগীয়া হয়।
২৩। বিভাগীকৰণৰ ভৌগোলিক নীতিটো আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বিভাগীয় সংগঠনৰ এটা অন্যতম নীতি হ’ল ভৌগোলিক অৱস্থিতি। ভাৰতবৰ্ষৰ বৈদেশিক পৰিক্ৰমা বিভাগটো সম্পূৰ্ণৰূপে এই নীতিৰ ভিত্তিত গঠিত। বৈদেশিক পৰিক্ৰমা বিভাগৰো আকৌ বিভিন্ন ভাগ আছে, যেনে— আফ্রিকা সংক্রান্তীয় বিভাগ, উপ সাগৰীয় পৰিক্ৰমা বিভাগ, দক্ষিণ পূব এছিয়া বিভাগ, ইউৰোপ পৰিক্ৰমা বিভাগ ইত্যাদি।
ভৌগোলিক নীতিৰ সুবিধা সমূহ :
(ক) ই বিভিন্ন ক্ষেত্ৰৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ পূৰণ কৰে।
(খ) এই নীতিয়ে জনসাধাৰণৰ বিভিন্ন প্রয়োজনীয়তা আৰু আশা আকাংক্ষাসমূহ কাৰ্যকৰী মাধ্যমৰ জৰিয়তে প্রশাসনত উন্নয়ন ঘটায়।
(গ) এনে ধৰণৰ বিভাগীয় সংগঠনে যাতায়াত আৰু যোগাযোগৰ খৰছ বহু পৰিমাণে হ্রাস কৰে।
(ঘ) এখন বিশাল ভৌগোলিক এলেকা সমৃদ্ধ ৰাষ্ট্ৰই ইয়াৰ ঘৰুৱা প্ৰশাসনিক সংগঠনৰ বাবে এই নীতি গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ টেনেছী ৰিভাৰ ভেলীৰ অধীনত এটা মাত্ৰ যুক্তৰাষ্ট্ৰীয় গোটে আভিযান্ত্রিক, দিক নির্ণায়ক শক্তি, গৃহ আৰু কৃষি প্ৰকল্পৰ কাম-কাজৰ নিয়ন্ত্ৰণ নিজৰ হাতত ৰাখি সকলো কামৰ মাজত ঐক্যতা আনিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
ভৌগোলিক নীতিৰ অসুবিধা সমূহ :
(ক) একে ধৰণৰ ৰাষ্ট্ৰীয় আঁচনি প্ৰস্তুতিৰ ক্ষেত্ৰত ই সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰে।
(খ) এলেকাভিত্তিক সংগঠন বহু সময়ত থলুৱা প্ৰৱণতা আৰু বৰ্হিমুখী শক্তিৰ বিকাশ অৰিহণা যোগায়, যিটো ৰাষ্ট্ৰীয় একতাৰ বাবে ক্ষতিকাৰক ৷
(গ) বিভাগীয় সংগঠনৰ এলেকাভিত্তিক গাঁথনিৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থৰ মূল্যৰ বিনিময় ক্ষুদ্র আঞ্চলিকতাবাদী মনোভাৱৰ জন্ম হ’ব পাৰে।
(ঘ) ই বিভিন্ন ধৰণৰ কাৰ্য সম্পাদন কৰা বিভাগ গঠন কৰে, যিটো বিশেষীকৰণ নীতি আৰু শ্রম বিভাজন নীতিৰ পৰিপন্থী।
