পুৰণি কালৰ পৰাই সমগ্ৰ বিশ্বতে মানৱ জীৱনৰ স্বাস্থ্য ৰক্ষাৰ আৰু ৰোগ নিৰাময়ৰ অৰ্থে ভিন্ন ধৰণৰ ঔষধি জাতীয় বনৌষধি ভেষজ উদ্ভিদৰ বহুল ভাৱে ব্যৱহাৰ কৰি অহা হৈছে। এই উদ্ভিদ সমূহে নিজৰ ঔষধি মূল্যৰ বাবে আয়ুৰ্বেদিক চিকিৎসাতো ব্যাপক ৰূপে সমাদৰ লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। এনে এবিধ উৎকৃষ্ট বনৌষধি গুণেৰে সমৃদ্ধ মচলা জাতীয় ভেষজ হৈছে মান ধনিয়া (Culantro)। এই প্ৰবন্ধটিত মান ধনিয়াৰ স্বাস্থ্য সম্পৰ্কীয় উপকাৰিতা Health Benefits of Culantro বিষয়ে এক সাম্যক তথ্য বৰ্ণনা কৰা হৈছে।
Read also: Health Benefits of Coriander | ধনিয়াৰ স্বাস্থ্যজনিত উপকাৰিতা
মান ধনিয়া কি? | What is Culantro?
মান ধনিয়া হৈছে এবিধ গ্ৰীষ্মমণ্ডলীয় বহুবৰ্ষজিৱী ভেষজ। মানধনিয়াক ‘বন ধনিয়া’ বুলিও কোৱা হয়। মানধনিয়া ‘Apiaceae’ পৰিয়ালৰ অন্তৰ্ভুক্ত উদ্ভিদ। মান ধনিয়াক ইংৰাজীত ‘Culantro’, ‘Longcoriander’ আৰু হিন্দীত ‘Bandhania’ বুলি কোৱা হয়। মান ধনিয়া স্বাস্থ্য সম্পৰ্কীয় লাভালাভেৰে সমৃদ্ধিশালী মচলাজাতীয় ভেষজ। মান ধনিয়া মূলতঃ ক্ৰান্তীয় আমেৰিকা আৰু ৱেষ্টইণ্ডিজৰ স্থানীয়। অৱশ্যে এই ভেষজক কেৰিবিয়ান, এছিয়ান আৰু আমেৰিকাৰ ব্যঞ্জনত বহুল ভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ভাৰতত এই ভেষজ বেছিভাগ উত্তৰ-পূব অংশত পোৱা যায় য’ত চিকিম, মণিপুৰ, অসম, মিজোৰাম, নাগালেণ্ড আৰু ত্ৰিপুৰা অন্তৰ্ভূক্ত আছে। দক্ষিণ ভাৰতৰ কিছুমান অংশ যেনে –আন্দামান আৰু নিকোবদ্বীপ, কৰ্ণাটকআৰু তামিলনাডুতো মান ধনীয়া পোৱা যায়।
ইতিহাস | History
মান ধনিয়াৰ উৎপত্তিৰ বিষয়ে সঠিক জনা নাযায়, কিন্তু ই মধ্য আৰু দক্ষিণ আমেৰিকাৰ স্থানীয়, দক্ষিণ মেক্সিকোৰ পৰা পানামা, কলম্বিয়া, বলিভিয়া আৰু ব্ৰাজিললৈ আৰু কিউবাৰ পৰা ত্ৰিনিদাদ লৈকে। ইয়াক ফ্লৰিডা আৰু পুৰণি পৃথিৱী ক্ৰান্তীয় অঞ্চলত প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছে য’ত ই বহু ঠাইত প্ৰাকৃতিককৰণ। এই ভেষজ চীনাসকলে দক্ষিণ-পূব এছিয়াত প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল ধনিয়াৰ বিকল্প হিচাপে; ইয়াক জাভা আৰু সুমাত্ৰাত ই ইণ্ডো-চাইনা, উপদ্বীপীয় মালয়েছিয়াত জনা যায়। ইমান ধনিয়াৰ খেতি মধ্য আৰু দক্ষিণ আমেৰিকা আৰু মাজে মাজে আন ঠাইতো হয়, যেনে- থাইলেণ্ড, কম্বোডিয়া, ভিয়েটনাম, ফিলিপাইনছ আৰু জাপানত।
উদ্ভিদ বিৱৰণ | Plant description
মানধনিয়া হৈছে সেমেকা আৰু চেঁচা ঠাইত গজা এক থিয়, ক্ষীণ, চিৰস্থায়ী, গ্লেব্ৰাছ চিৰসেউজীয়া শাখাযুক্ত ভেষজ যি প্রায় ২০-৪০ ছেণ্টিমিটাৰ ওখ। এই ভেষজ বিধ আৱৰ্জনা স্থান, খেতি কৰা এলেকা, ৰাস্তাৰ কাষ, ঘাঁহনি, বৃক্ষৰোপন, শিলাময় স্থানত বিকশিত হোৱা দেখা যায়। ভেষজ বিধ দীঘল, শাখাযুক্ত, ফুচিফৰ্ম টেপৰুট থাকে। পাতবোৰ কাণ্ডত সৰ্পিলভাৱে সজোৱা হয়। ফুলবোৰ বগা আৰু নীলা বৰণৰ হয়। এই ভেষজৰ পাতৰ সোৱাদ তীক্ষ্ণ হয়।
মান ধনিয়াৰ ভিন্ন ভাষিক নাম সমূহ হৈছে | Different linguistic name of Culantro
- ইংৰাজী ভাষাত : Culantro, Long coriander
- হিন্দী ভাষাত: Ban dhania
- কান্নাড়া ভাষাত: Kaadu, Kothambari
- অসমীয়া ভাষাত: Man dhania, Jongli memedo
- মণিপুৰী ভাষাত: Awaphadigon
- নেপালী ভাষাত: Ban dhania, Badhano
- মিজো ভাষাত: Bahkhawr
১০০ গ্ৰাম মান ধনিয়াৰ পুষ্টিৰ মূল্য | Nutritional Value of per 100g Culantro
- Protein: 3.3%
- Fat: 0.6%
- Carbohydrate: 6.5%
- Ash: 1.7%
Vitamins
- Vitamin A: 10, 46010 IU
- Thiamine B1: 0.8mg
- Riboflavin B2: 60mg
- Vitamin C: 150-200 mg
Minerals
- Phosphorus: 0.06%
- Iron: 0.02%
মানধনিয়াৰ জীৱবৈজ্ঞানিক শ্ৰেণবিভাজন | Scientific Classification of Culantro
- Kingdom: Plantae
- Clade: Tracheophytes
- Clade: Angiosperms
- Clade: Eudicots
- Clade: Asterids
- Order: Apiales
- Family: Apiaceae
- Genus: Eryngium
- Species: E. Foetidum
- Scientific Name: Eryngium foetidum
মান ধনীয়াৰ উপকাৰিতা | Health Benefits of Culantro
১. উশাহৰ দুৰ্গন্ধ আঁতৰ কৰক (Eliminate bad breath)
সাধাৰণ ভাৱে, ধনিয়াৰ দৰে ভেষজবোৰে উশাহৰ দুৰ্গন্ধৰ প্ৰতিকাৰ হিচাপে কাম কৰে বুলি জনা যায়। যিহেতু ধনিয়া আৰু মান ধনিয়া ‘Apiaceae’ একেটা পৰিয়ালৰ; মান ধনিয়া উশাহৰ দুৰ্গন্ধসম্পৰ্কীয় সমস্যা সমাধান কৰিব পাৰে। মান ধনিয়াৰ পৰা সতেজ গোন্ধ আৰু উচ্চ ক্লোৰোফিল (Chlorophyll) সমলৰ পৰা গম পোৱা যায় যে ইয়াৰ কিছু ডিঅ’ড্ৰাইজিং (Deodorizing) প্ৰভাৱ আছে। উশাহৰ দুৰ্গন্ধৰ বাবে মন ধনিয়াৰ ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ, প্ৰত্যেক আহাৰৰ পিছত সতেজ পাত চোবাওক যাতে ছালফাৰ যৌগৰ প্ৰভাৱ নাইকিয়া হয় যি হৈছে উশাহৰ দুৰ্গন্ধৰ প্ৰকৃত কাৰণ।
২. গ্লুকোজৰ স্তৰ হ্ৰাস কৰে (Lowers Glucose level)
গৱেষণায়ে কয় যে ধনিয়াৰ পাত আৰু কাণ্ডই জন্তুৰ ৰক্ত শৰ্কৰাৰ স্তৰ হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে। পুষ্টিগত পৰিপূৰক হিচাপে থকা ভিটামিন বি-২ (Riboflavin) ৰ বাবে ই শৰীৰৰ গ্লুকোজ হ্ৰাস কৰিব পাৰে। Riboflavin-য়ে এক স্বাস্থ্যকৰ যকৃতৰ কাৰ্যক উৎসাহিত কৰে যি ইনচুলিন হৰমন অধিক কাৰ্যকৰীভাৱে মুকলি কৰিব পাৰে। যিহেতু স্বাস্থ্যৱান যকৃত এক সন্তুলিত শৰীৰৰ শৰ্কৰাৰ স্তৰৰ সমান, সেয়েহে আহাৰৰ সৈতে মান ধনিয়াৰ আহাৰ পৰিপূৰক গ্ৰহণ কৰাটো কেৱল প্ৰাসঙ্গিক। আপুনি মন ধনিয়াৰ পাতবোৰ ডাঠকৈ কাটিব পাৰে, কাণ্ডবোৰ মিহিকৈ গুৰি কৰিব পাৰে আৰু তাৰ পিছত ইয়াক আপোনাৰ ৰক্ত শৰ্কৰাৰ স্তৰ হ্ৰাস কৰিবলৈ আৰু ডায়েবেটিচৰ বিপদাশংকা হ্ৰাস কৰিবলৈ চালাড, চালচা আৰু স্মুদিত যোগ দিব পাৰে।
৩. হাপানি (Asthma)
হাপানি হৈছে হাঁওফাঁওৰ সৈতে সম্পৰ্কিত এক সাধাৰণ ৰোগ। ই ঔদ্যোগিক এলেকাত বাস কৰা লোকসকলক তীব্ৰভাৱে প্ৰভাৱিত কৰে য’ত গধুৰ ধাতু, ধূলি আৰু বিষাক্ত গেছ নিৰ্গমনৰ প্ৰচলন আছে। অৱশ্যে, শেহতীয়া গৱেষকসকলে জানিব পাৰিছে যে উদ্ভিদ হৈছে ঔষধৰ উৎকৃষ্ট উৎস যি হাপানীৰ স্থিতি আৰোগ্য কৰাত সহায় কৰিব পাৰে আৰু মানধনিয়া হৈছে এনে ভেষজ উদ্ভিদৰ ভিতৰত এবিধ।
৪. বিষ উপশমকাৰী (Pain reliever)
মান ধনিয়ায়ে সাধাৰণতে শৰীৰৰ অংগ যেনে- হাড়ৰ গাঁঠি, পেশীৰ সংকোচন আৰু শৰীৰৰ আন বহুতো বিষৰ প্ৰদাহ হ্ৰাস কৰে বুলি জনা যায়। বিষ নিৰাময়ক হিচাপে মান ধনিয়া দক্ষতাৰে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। পাতবোৰ কাটি উতলাওক, আপোনাৰ শৰীৰৰ অংশবোৰত গৰম কৰা মান ধনিয়াৰ পানী প্ৰয়োগ কৰক বা ইয়াক খাওক।
৫. স্নায়বিক প্ৰদাহ প্ৰতিহত কৰে (Prevents Neurological Inflammation)
আহাৰত মান ধনিয়াৰ নিয়মীয়া পালিৰ ফলত মগজুৰ সৈতে সম্পৰ্কিত ৰোগবোৰ প্ৰত্যাহাৰ কৰাত সহায় হয়। আলঝেইমাৰ (Alzheimer’s), পাৰ্কিনছনকে (Parkinson’s) ধৰি নিউৰোডিজেনাৰেটিভ (Neurodegenerative) ৰোগবোৰ ইয়াৰ প্ৰাকৃতিক উপাদানবোৰৰ ফলত প্ৰতিৰোধ কৰিব পাৰি যি মস্তিষ্কৰ কোষবোৰত প্ৰদাহ হ্ৰাস কৰিব পাৰে।
৬. ডিটক্সিফিকেচন (Detoxification)
মান ধনিয়া নিয়মীয়াকৈ গ্ৰহণ কৰিলে মানৱ শৰীৰত বিষাক্ত পদাৰ্থৰ প্ৰতিক্ৰিয়া হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে মুখ্যতঃ ভিটামিন বি২-ৰ উপস্থিতিৰ বাবে যি শৰীৰত যকৃতৰ কাৰ্যত সহায় কৰে। যকৃতে শৰীৰ তন্ত্ৰৰ পৰা কিছুমান বিষাক্ত আৱৰ্জনা আঁতৰ কৰাৰ কাম কৰে।
৭. সংক্ৰামকৰোগৰ চিকিৎসা কৰে (Treats Infectious diseases)
‘DARU Journal of Pharmaceutical Science’ ত প্ৰকাশিত এক অধ্যয়ন অনুসৰি, মান ধনিয়াৰ এণ্টিমাইক্ৰোবাইল (Antimicrobial) গুণাগুণ আছে যি gram-negative আৰু gram-positive বেক্টেৰিয়াৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াত সহায় কৰিব পাৰে, লগতে কিছুমান প্ৰজাতিৰ ভাইৰাছ, ভেঁকুৰ আৰু ইষ্ট সৈতে যুঁজিবলৈ সহায় কৰে।
৮. ডায়েবেটিচ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে (Manage Diabetes)
মান ধনিয়াৰ পাতৰ পৰা আহৰণ কৰা অত্যাৱশ্যকীয় তেলে শক্তিশালী এণ্টিঅক্সিডেণ্ট কাৰ্যকলাপ প্ৰদৰ্শন কৰিছে। এই সুগন্ধি ভেষজত উচ্চ পৰিমাণৰ Ascorbic Acid (Vitamin C) থাকে যি এণ্টিঅক্সিডেণ্ট হিচাপে কাম কৰে। এই ভেষজটোক শৰীৰত অক্সিডেটিভ চাপৰ ফলত হোৱা ডায়েবেটিচ আৰু অন্যান্য বিকাৰৰ চিকিৎসাৰ এক কাৰ্যকৰী অংশ কৰি তোলে।
৯. হৃদৰোগৰ চিকিৎসা কৰে (Treats Heart Diseases)
মান ধনিয়াত Saponins, flavonoids, Coumarin, steroids আৰু caffeic acid-ৰ দৰে যৌগ থাকে। এই যৌগবোৰ হৈছে ভেষজৰ প্ৰদাহ-প্ৰতিৰোধী কাৰ্যকলাপৰ মুখ্য কাৰণ।এক অধ্যয়নত, মান ধনিয়াই Vascular বা হৃদৰোগৰ তীব্ৰ স্তৰত প্ৰদাহ হ্ৰাস দেখুৱাইছে। ই ৰক্ত নলীৰ পৰা ওলাই অহা প্ৰ’টিন সমৃদ্ধ তৰলৰ ফলত হোৱা প্ৰদাহ হ্ৰাস কৰাত সহায় কৰে।
১০. বৃক্কৰ বিকাৰৰ চিকিৎসা কৰে (Treats Renal Disorder)
ইউৰোপীয় ভেষজ ঔষধ অনুসৰি, মান ধনিয়াই মূত্ৰনলী বৃদ্ধি কৰে আৰু বৃক্কৰ বিকাৰ যেনে দীৰ্ঘম্যাদী প্ৰষ্টেটাইটিছ, চিষ্টাইটিছ, বেদনাদায়ক প্ৰস্ৰাৱ আৰু মূত্ৰনলীৰ চিকিৎসাত সহায় কৰে। এই অত্যাৱশ্যকীয় ভেষজটোৱে বৃক্কৰ ৰোগ প্ৰতিৰোধ কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
১১. মেলেৰিয়াৰ চিকিৎসা কৰে (Treats Malaria)
মানধনিয়া flavonoids, tannins আৰু বহুতো ট্ৰাইটাৰপেনইডৰে ভৰপূৰ। এই যৌগবোৰে এণ্টিবেক্টেৰিয়েল আৰু এণ্টি-ইনফ্লেমেটৰী গুণাগুণ প্ৰদৰ্শন কৰে যি মেলেৰিয়াৰ পৰজীৱী আৰু বেক্টেৰিয়া আৰু ভেঁকুৰৰ দৰে অন্যান্য জীৱাণুৰ বিৰুদ্ধে কাৰ্যকৰী।
১২. কৃমি চিকিৎসা কৰে (Treats Worm)
মান ধনিয়া হৈছে একাধিক ৰোগৰ চিকিৎসাৰ বাবে সমগ্ৰ বিশ্বত ব্যৱহৃত এক পৰম্পৰাগত মচলাযুক্ত ভেষজ। Indian Journal of pharmacology ত প্ৰকাশিত এক অধ্যয়নত কোৱা হৈছে যে মান ধনিয়াৰ এন্থেলমিণ্টিক সম্পত্তি আছে যি অন্ত্ৰত থকা কৃমি বোৰ নাশ কৰাত সহায় কৰিব পাৰে।
১৩.ৰক্তচাপ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে (Manages Blood Pressure)
যথেষ্ট পৰিমাণৰ লো, প্ৰ’টিন, কেলচিয়াম, ভিটামিন A,B,C আৰু কেৰোটিন থকাৰ বাবে মান ধনিয়া এক স্বাস্থ্যকৰ ভেষজ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হয়। যৌগবোৰে উচ্চ ৰক্তচাপ বা ৰক্তচাপ নিয়ন্ত্ৰণ কৰাত সহায় কৰে।
মান ধনিয়াৰ ব্যৱহাৰ | Uses of Culantro
মান ধনিয়াক আমি ভিন্ন ধৰণে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰো। বিভিন্ন আহাৰৰ সৈতে, ভিন্ন ধৰণৰ খাদ্য ব্যঞ্জনৰ সৈতে, চালাদ, চালচা আদিত যোগ দি ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰো। মান ধনিয়াৰ পাতৰ পৰা তৈয়াৰ কৰা তেল, পাতৰ ৰস ব্যৱহাৰ কৰিব পৰো আৰু পাতবোৰ চোবাই আৰু চাটনি হিচাপে তৈয়াৰ কৰি খাব পাৰো। ভিন্ন ধৰণৰ ৰোগ নিৰাময়ৰ ক্ষেত্ৰত এই ঔষধি ভেষজক ভিন্ন ধৰণে ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি।
মান ধনিয়াৰ অপকাৰিতা | Side Effects of Culantro
- মান ধনিয়াৰ কোনো প্ৰমাণিত অপকাৰিতা নাই। অৱশ্যে, ইয়াৰ ফলত কিছুমান লোকৰ প্ৰতি এলাৰ্জিক প্ৰতিক্ৰিয়া হ’ব পাৰে। মান ধনিয়াৰ অত্যাধিক সেৱনৰ ফলত কিছুমান প্ৰতিকূল প্ৰভাৱ পৰিব পাৰে।
- এক অধ্যয়নত কোৱা হৈছে যে ২৪ সপ্তাহৰ বাবে দৈনিক মান ধনিয়াৰ সেৱন কৰিলে বৃক্কৰ বিকাৰ হ’ব পাৰে। বৃক্ক বিকল হোৱা লোকে ডাক্তৰৰ অনুমতি অনুসৰিহে মানধনিয়া গ্ৰহন কৰিব লাগে।
- কোনো পৰ্যাপ্ত অধ্যয়নে গৰ্ভধাৰণ বা স্তন্যপান কৰোৱাৰ সময়ত মান ধনিয়াৰ সুৰক্ষিত পালিৰ বিষয়ে কথা নকয়। ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰাৰ আগতে চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ লওঁক।
সেয়হে মান ধনিয়াৰ উপকাৰিতা Health Benefits of Culantro আৰু অপকাৰীতা সমূহলৈ লক্ষ্য ৰাখি ইয়াক নিয়মীয়াকৈ সঠিক পৰিমাণত ব্যৱহাৰ কৰা উচিত কিয়নো যিকোনো সামগ্ৰীৰে অত্যাধিক ব্যৱহাৰে আমাৰ স্বাস্থ্যৰ ক্ষতি কৰিব পাৰে। ৰোগ নিৰাময়ৰ ক্ষেত্ৰত মান ধনিয়া ব্যৱহাৰ কৰাৰ আগত চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ লোৱা উচিত।
সামৰণি | Conclusion
উক্ত প্ৰৱন্ধটিৰ দ্বাৰা আপোনালোকে নিশ্চয় মান ধনিয়াৰ উপকাৰিতা Health Benefits of Culantro সম্বন্ধে এক সাম্যক পৰিচয় পালে। মান ধনিয়াৰ উপকাৰিতা, Health Benefits of Culantro ব্যৱহাৰ, উপাদান, ভিন্ন ভাষিক নাম, অপকাৰীতা তথা অনান্য গুণাগুণৰ বিষয়ে জানিবলৈ পালে। আশা কৰোঁ উক্ত প্ৰৱন্ধটিত উল্লেখ থকা তথ্য সমূহে আপোনালোকক বিভিন্ন ধৰণৰ সমস্যাত ভিন্ন ধৰণে উপকৃত কৰিব। ধন্যবাদ।
FAQ
১. পৰম্পৰাগত ঔষধত মান ধনীয়া কি কি ৰোগত ব্যৱহাৰ কৰা হয়?
উত্তৰ: ইয়াক পোৰা, কাণৰ বিষ, জ্বৰ, উচ্চ ৰক্তচাপ, কোষ্ঠকাঠিন্য, হাপানি, পেটৰ বিষ, কৃমি, বন্ধ্যাত্বৰ জটিলতা, সাপৰ কামোৰ আৰু লগতে মেলেৰিয়াৰ বাবে পৰম্পৰাগত ঔষধত ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
২. মানধনীয়া কেঁচা খাব পাৰি নাই?
উত্তৰ: পাৰি, ইয়াক সাধাৰণতে কেচাকৈয়ে খোৱা হয়।
৩. মান ধনীয়া খোৱাৰ লাভালাভবোৰ কি?
উত্তৰ: এই উদ্ভিদত কেলচিয়াম সমৃদ্ধ আৰু ইয়াত লো, ৰাইবোফ্লেভিন আৰু কেৰোটিন থাকে। Pardue University ৰ মতে কুলেণ্ট্ৰোৰ ঔষধি মূল্য আছে আৰু ফ্লু, ডায়েবেটিচ, কোষ্ঠকাঠিন্য আৰু জ্বৰৰ সৈতে যুঁজিবলৈ চাহ ৰূপত প্ৰস্তুত কৰিব পাৰি।
৪. হাপানি ৰোগৰ বাবে মানধনীয়া ভাল নে?
উত্তৰ: শেহতীয়াকৈ গৱেষকসকলে জানিব পাৰিছে যে মান ধনীয়া হাপানীৰ স্থিতি আৰোগ্য কৰাত সহায় কৰিব পৰা ঔষধৰ উৎকৃষ্ট উৎসবোৰৰ ভিতৰত এটা।
৫. মান ধনীয়া উদ্ভিদে বিষ উপশম কৰাত সহায় কৰে নাই?
উত্তৰ: মান ধনীয়া সাধাৰণতে শৰীৰৰ অংগ যেনে- হাড়ৰ গাঁঠি, পেশীৰ সংকোচন আৰু শৰীৰৰ আন বহুতো বিষৰ প্ৰদাহ হ্ৰাস কৰে বুলি জনা যায়। বিষ নিৰাময়ক হিচাপে মানধনীয়া দক্ষতাৰে ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
Read also: Health Benefits of Spinach | পালেং শাকৰ উপকাৰিতা
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
