Class 11 Finance Chapter 3 ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ বিৱৰ্তন আৰু বিকাশ Question Answer in Assamese Medium to each chapter is provided in the list so that you can easily browse through different chapters Class 11 Finance Chapter 3 ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ বিৱৰ্তন আৰু বিকাশ Solutions Assamese Medium and select need one. Class 11 Finance Chapter 3 ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ বিৱৰ্তন আৰু বিকাশ Solutions Download PDF. AHSEC Class 11 Banking Textbook Question Answer in Assamese.
Class 11 Finance Chapter 3 ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ বিৱৰ্তন আৰু বিকাশ
Also, you can read the NCERT book online in these sections Solutions by Expert Teachers as per Central Board of Secondary Education (CBSE) Book guidelines. AHSEC Class 11 Finance Textual Question Answer are part of All Subject Solutions. Here we have given Class 11 Finance Chapter 3 ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ বিৱৰ্তন আৰু বিকাশ Question and Answer, HS First Year Banking Solutions in Assamese Medium for All Chapters, You can practice these here.
ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ বিৱৰ্তন আৰু বিকাশ, বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ, নায়ক বেংক আঁচনি, বেংকিং পদ্ধতি
Chapter: 3
| গোট – ৩ ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকিং |
| প্রশ্নাৱলী |
(ক) অতি চমু উত্তৰৰ প্ৰশ্ন: (প্ৰতিটোত ১ নম্বৰ)
১। কোন চনত ইম্পেৰিয়েল বেংক প্রতিষ্ঠা হৈছিল?
উত্তৰঃ 1921 চনত ইম্পেৰিয়েল বেংক (Imperial Bank) প্রতিষ্ঠা হৈছিল।
২। কোন চনত ১৪টা ভাৰতীয় বাণিজ্যিক বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ 1969 চনত ১৪টা ভাৰতীয় বাণিজ্যিক বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হৈছিল।
৩। কোন চনত ৬টা ভাৰতীয় বাণিজ্যিক বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ 1980 চনত ৬টা ভাৰতীয় বাণিজ্যিক বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হৈছিল।
৪। কোন চনত নায়ক বেংক আঁচনি আৰম্ভ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ 1969 চনত নায়ক বেংক আঁচনি আৰম্ভ কৰা হৈছিল।
৫। কোন চনত ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক স্থাপন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ 1955 চনত ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক স্থাপন কৰা হৈছিল।
৬। প্রেচিডেন্সি বেংক তিনিটাৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ প্রেচিডেন্সি বেংক তিনিটাৰ নাম হ’ল-
(i) বেংক অৱ বংগাল (Bank Of Bengal)।
(ii) বেংক অৱ বোম্বে (Bank of Bombay)।
(iii) বেংক অৱ মাদ্ৰাছ (Bank of Madrash)।
৭। ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ পূৰ্বৰ নাম কি আছিল?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ পূৰ্বৰ নাম ইম্পেৰিয়েল বেংক অৱ ইণ্ডিয়া (Imperial Bank of India) আছিল।
৮। কোন চনত ইম্পেৰিয়েল বেংক অফ্ ইণ্ডিয়াক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হৈছিল আৰু ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক হিচাপে পুনৰ নামকৰণ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ 1955 চনত ইম্পেৰিয়েল বেংক অফ্ ইণ্ডিয়াক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হৈছিল আৰু ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক হিচাপে পুনৰ নামকৰণ কৰা হৈছিল।
(খ) চমু উত্তৰ দিয়া: (প্ৰতিটোত ২ নম্বৰ)
১। ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংক কাক বোলে?
উত্তৰঃ ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংক হৈছে সেইবোৰ বেংক যিবোৰ বেচৰকাৰী সংগঠনৰ দ্বাৰা স্থাপিত আৰু পৰিচালিত হয়, য’ত মূল পুঁজিৰ অধিকাৰ ব্যক্তিগত উদ্যোগপতিৰ হয়।
২। ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংক কাক বোলে?
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংকবোৰ হৈছে সেইবোৰ বেংক যিবোৰ চৰকাৰৰ দ্বাৰা মালিকানাধীন বা নিয়ন্ত্ৰিত থাকে।
৩। শাখা বেংকিং কাক বোলে?
উত্তৰঃ শাখা বেংকিং হৈছে এটি বেংকিং ব্যৱস্থা য’ত এটি মূল কাৰ্যালয়ৰ অধীনত বিভিন্ন ঠাইত শাখা স্থাপন কৰা হয়।
৪। গোট বেংকিং কাক বোলে?
উত্তৰঃ গোট বেংকিং হৈছে বেংকবোৰৰ এটি গোট য’ত এটি মুখ্য বেংকে আন কিছুমান বেংকক নিয়ন্ত্ৰণ কৰে আৰু একেলগে ক্ৰিয়াকলাপ কৰে।
৫। চেইন বেংকিং কাক বোলে?
উত্তৰঃ চেইন বেংকিং হৈছে কিছুমান বেংকৰ মাজত পূঁজি বা ক্ৰয়ৰ সৈতে জড়িত সংযোগ, য’ত একে গোট লগত জড়িত থাকে।
৬। গ্রুপ বেংকিং কাক বোলে?
উত্তৰঃ গ্রুপ বেংকিং হৈছে এনে এটি পদ্ধতি য’ত একে গোটৰ মালিকানাধীন বা পৰিচালিত একাধিক বেংক থাকে।
৭। অনুসূচীত বাণিজ্যিক বেংক কাক বোলে?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ দ্বিতীয় অনুসূচীত অন্তৰ্ভুক্ত আৰু কেন্দ্রীয় বেংকৰ দ্বাৰা বিশেষ সুবিধা লাভ কৰা বেংকক অনুসূচীত বেংক বোলে।
৮। ভাৰতৰ দুটা ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংকৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ দুটা ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংকৰ নাম হ’ল-
(i) ICICI বেংক। আৰু
(ii) HDFC বেংক।
৯। ভাৰতৰ দুটা ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংকৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ দুটা ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংকৰ নাম হ’ল-
(i) ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক। আৰু
(ii) পঞ্জাৱ নেশ্যনেল বেংক।
১০। ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ দ্বাৰা সম্পাদন কৰা যিকোনো দুটা কেন্দ্রীয় বেংকিং কার্য লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ দ্বাৰা সম্পাদন কৰা দুটা কেন্দ্রীয় বেংকিং কার্য হ’ল-
(i) ৰাজহুৱা বঞ্চনা পৰিষ্কাৰ। আৰু
(ii) বৈদেশিক মুদ্ৰা পৰিচালনা।
১১। ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ দ্বাৰা সম্পাদন কৰা যিকোনো দুটা সাধাৰণ বেংকিং কার্য লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ দ্বাৰা সম্পাদন কৰা দুটা সাধাৰণ বেংকিং কার্য হ’ল-
(i) জমা গ্ৰহণ: গ্ৰাহকৰ পৰা সঞ্চয়ী, চলিত আৰু স্থায়ী জমাৰ ৰূপত পুঁজি সংগ্ৰহ কৰা।
(ii) ঋণ প্ৰদান: ব্যক্তিগত, ব্যৱসায়িক আৰু উদ্যোগৰ বাবে ঋণ প্ৰদান কৰা।
১২। নায়ক বেংকৰ দুটা কাৰ্য লিখা।
উত্তৰঃ নায়ক বেংকৰ দুটা কাৰ্য হ’ল-
(i) অঞ্চলভিত্তিক উন্নয়ন পৰিকল্পনা প্ৰস্তুত কৰা।
(ii) স্থানীয় সম্পদসমূহৰ সদ্ব্যৱহাৰ আৰু গাঁওভিত্তিক বেংকিং সেৱা উপলব্ধ কৰা।
১৩। অনুসূচীত আৰু অনা-অনুসূচীত বেংকৰ দুটা পাৰ্থক্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ অনুসূচীত আৰু অনা-অনুসূচীত বেংকৰ মাজৰ পাৰ্থক্যসমূহ তলত দিয়া হ’ল-
| অনুসূচীত বেংক | অনা-অনুসূচীত বেংক |
| ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ দ্বিতীয় অনুসূচীত অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। | ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ দ্বিতীয় অনুসূচীত অন্তৰ্ভুক্ত নহয়। |
| ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ পৰা ঋণ গ্ৰহণ কৰাৰ সুবিধা থাকে। | ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ পৰা ঋণ গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰে। |
১৪। নায়ক বেংক আঁচনিৰ অৰ্থ লিখা।
উত্তৰঃ নায়ক বেংক আঁচনি হৈছে ভাৰতত গাঁও অঞ্চলৰ সামগ্ৰিক বেংকিং উন্নয়ন নিশ্চিত কৰাৰ বাবে আৰম্ভ কৰা আঁচনি, যাৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে গাঁওভিত্তিক বেংকিং সেৱা, উন্নয়ন আৰু অঞ্চলভিত্তিক পৰিকল্পনা।
১৫। ভাৰতত ৰাষ্ট্ৰীয়কৃত বেংকসমূহৰ দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ সাফল্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতত ৰাষ্ট্ৰীয়কৃত বেংকসমূহৰ দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ সাফল্য হ’ল-
(i) গ্ৰামাঞ্চলত বেংক শাখা বিস্তাৰ কৰি গ্ৰাম্য বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বৃদ্ধি কৰা।
(ii) জাতীয় অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত সহায় আগবঢ়াই কৃষি, উদ্যোগ আৰু ব্যৱসায় খণ্ডত পুঁজিৰ প্ৰৱাহ বৃদ্ধি কৰা।
১৬। শাখা বেংকিং পদ্ধতিৰ দুটা সুবিধা লিখা।
উত্তৰঃ শাখা বেংকিং পদ্ধতিৰ দুটা সুবিধা হ’ল-
(i) গাঁও আৰু দূৰদূৰণিৰ অঞ্চলত বেংকিং সেৱা প্রদান কৰাৰ সুবিধা।
(ii) মূল বেংক দ্বাৰা শাখাসমূহৰ সহজ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু পৰিচালনা।
১৭। থুপ বেংকিং আৰু চেইন বেংকিঙৰ মাজৰ দুটা পাৰ্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ থুপ বেংকিং আৰু চেইন বেংকিঙৰ মাজৰ পাৰ্থক্যসমূহ তলত দিয়া হ’ল-
| থুপ বেংকিং | চেইন বেংকিং |
| একে ব্যক্তিগত গোটৰ মালিকানাধীন বহুবিধ বেংক থাকে। | মালিকানাৰ কোনো সম্পর্ক নাথাকে। |
| মূল বেংকৰ দ্বাৰা বেংকসমূহৰ পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণ থাকে। | বেংকসমূহৰ মাজত পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণ নাথাকে। |
১৮। ৰাজহুৱা খণ্ড আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংকৰ মাজত দুটা পার্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ ৰাজহুৱা খণ্ড আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংকৰ মাজত পাৰ্থক্যসমূহ তলত দিয়া হ’ল-
| ৰাজহুৱা খণ্ডৰ বেংক | ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংক |
| চৰকাৰৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত। | বেচৰকাৰী উদ্যোগৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰিত। |
| মূল উদ্দেশ্য জনসাধাৰণৰ সেৱা। | মূল উদ্দেশ্য মুনাফা অৰ্জন। |
১৯। নায়ক বেংকৰ দুটা উদ্দেশ্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ নায়ক বেংকৰ দুটা উদ্দেশ্য হ’ল-
(i) অঞ্চলভিত্তিক অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন নিশ্চিত কৰা।
(ii) গ্ৰামাঞ্চলৰ বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বৃদ্ধি কৰি দাৰিদ্ৰ্য হ্ৰাস কৰা।
(গ) দীঘলীয়া উত্তৰৰ প্ৰশ্ন (প্ৰকাৰ-১): (প্ৰতিটোত ৫ নম্বৰ)
১। বাণিজ্যিক বেংকসমূহৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ উদ্দেশ্যবোৰ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বাণিজ্যিক বেংকসমূহৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল বেংকসমূহৰ ব্যৱস্থাপনাত ৰাজ্যিক নিয়ন্ত্ৰণ আৰোপ কৰা আৰু জাতীয় অৰ্থনৈতিক স্বাৰ্থৰ হকে ব্যৱহাৰ নিশ্চিত কৰা। 1969 আৰু 1980 চনত ক্ৰমে 14 টা আৰু 6 টা বাণিজ্যিক বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হয়।
ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ উদ্দেশ্যসমূহ:
(ক) গাঁৱৰ বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি: ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ মাধ্যমে গাঁও অঞ্চলত বেংক স্থাপন কৰি সাধাৰণ জনতাক বিত্তীয় সুবিধা প্ৰদান কৰা।
(খ) অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন: কৃষি, উদ্যোগ আৰু পৰিসেৱা খণ্ডত পুঁজিৰ প্ৰবাহ নিশ্চিত কৰা।
(গ) পুঁজিৰ সমবণ্টন: জনসাধাৰণৰ মাজত পুঁজিৰ ন্যায্য বণ্টন নিশ্চিত কৰা।
(ঘ) বিত্তীয় ন্যায় নিশ্চিতকৰণ: ৰাজহুৱা সম্পদৰ যথাযথ ব্যৱহাৰ কৰি বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি প্ৰসাৰ কৰা।
(ঙ) সমাজকল্যাণমূলক উদ্যোগ: সৰু আৰু মজলীয়া উদ্যোগ, কৃষক আৰু গ্ৰামাঞ্চলৰ উন্নয়নৰ বাবে আৰ্থিক সহায় আগবঢ়োৱা।
২। শাখা বেংকিং আৰু গোট বেংকিঙৰ মাজত পাঁচটা পার্থক্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ শাখা বেংকিং আৰু গোট বেংকিঙৰ মাজত পাঁচটা পার্থক্য তলত দিয়া হ’ল-
| শাখা বেংকিং | গোট বেংকিং |
| একে বেংকৰ অধীনত বিভিন্ন শাখা থাকে। | একে গোটৰ অধীনত একাধিক বেংক থাকে। |
| মূল কাৰ্যালয়ে সমগ্ৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। | বেংকবোৰৰ মাজত মুকলি সম্বন্ধ থাকে। |
| একেটা পৰিচালন পদ্ধতি থাকে। | পৃথক পৰিচালন পদ্ধতি থাকে। |
| সমবায়ৰ সম্পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণ থাকে। | ব্যাক্তিগত বা বেচৰকাৰী নিয়ন্ত্ৰণ থাকে। |
| বাণিজ্যিক গাঁথনি কেন্দ্ৰীয়ভাৱে পৰিচালিত হয়। | পৃথক বেংকৰ নিৰ্দিষ্ট ধৰণ থাকে। |
৩। স্বাধীনতাৰ পিছৰ সময়ছোৱাত ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ বিকাশৰ বিষয়ে চমুকৈ বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ স্বাধীনতাৰ পিছৰ সময়ছোৱাত ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ বিকাশ তৎকালীন অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ সৈতে ওতপ্ৰোতভাৱে জড়িত।
(ক) প্ৰাথমিক পৰ্যায়: স্বাধীনতাৰ পিছৰ প্ৰথম দহ বছৰত ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পাই। বেংকসমূহ মূলত ব্যক্তিগত খণ্ডৰ আছিল আৰু মুনাফা কেন্দ্ৰিকভাৱে পৰিচালিত হৈছিল।
(খ) ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ (1969 আৰু 1980): কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে বাণিজ্যিক বেংকসমূহৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ পদক্ষেপ গ্রহণ কৰে। প্ৰথম পৰ্যায়ত 14 টা আৰু দ্বিতীয় পৰ্যায়ত 6 টা বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হয়।
(গ) আধুনিকীকৰণ আৰু বিস্তাৰ: ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ পিছত বেংকসমূহৰ সংখ্যা, শাখা আৰু গ্ৰাহক সংখ্যা বৃদ্ধি পায়। কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে জনসাধাৰণলৈ অধিক সুবিধা প্রদানৰ লক্ষ্যত ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰে।
(ঘ) আধুনিক বেংকিং ব্যৱস্থা: 1991 চনত উদাৰনৈতিক নীতিৰ অবলম্বনে বাণিজ্যিক বেংকৰ বিকাশক অধিক তীব্ৰতা দিয়ে। ডিজিটেলাইজেচন, অনলাইন বেংকিং, এটিএমৰ স্থাপন আৰু মোবাইল বেংকিংৰ প্ৰবাহ বৃদ্ধি পায়।
৪। নায়ক বেংকৰ কাম-কাজ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ নায়ক বেংক আঁচনি 1969 চনত আৰম্ভ কৰা হয়। এই আঁচনিৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল গাঁও আৰু অঞ্চলভিত্তিক বিত্তীয় বিকাশ আৰু অন্তৰ্ভুক্তি বৃদ্ধি কৰা। নায়ক বেংকে নিম্নলিখিত কাম-কাজ সম্পাদন কৰে।
(ক) অঞ্চলভিত্তিক পৰিকল্পনা: গাঁও আৰু অঞ্চলৰ বিত্তীয় উন্নয়নৰ বাবে পৰিকল্পনা প্ৰস্তুত কৰা।
(খ) গাঁওভিত্তিক বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি: নায়ক বেংকে গাঁও আৰু পিছপৰা অঞ্চলসমূহত শাখা স্থাপন কৰি বিত্তীয় সেৱা প্ৰদান কৰে।
(গ) অৰ্থনৈতিক সমীক্ষা: অঞ্চলৰ বিত্তীয় সমস্যা চিনাক্ত কৰি পৰ্যায়ক্রমে সমাধানৰ পথ প্ৰস্তাৱ কৰা।
(ঘ) স্থানীয় বিকাশৰ সহায়: কৃষি, পশুপালন, সৰু উদ্যোগ আদি খণ্ডত বিত্তীয় সহায় আগবঢ়োৱা।
(ঙ) বিত্তীয় সাক্ষৰতাৰ প্ৰচাৰ: গ্ৰাম্য জনসাধাৰণৰ মাজত বিত্তীয় শিক্ষা আৰু সজাগতা বৃদ্ধি কৰা।
নায়ক বেংক আঁচনিৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল গাঁওভিত্তিক বেংকিং পৰিসৰ বিস্তাৰ কৰা। এই আঁচনিয়ে অঞ্চলভিত্তিক উন্নয়নৰ জৰিয়তে দাৰিদ্ৰ্য হ্ৰাস আৰু গাঁওবাসীক বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তিত চামিল কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে।
(ঘ) দীঘলীয়া উত্তৰৰ প্ৰশ্ন (প্ৰকাৰ-২): (প্রতিটোত ৮ নম্বৰ)
১। ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকিঙৰ বিৱৰ্তন আৰু বিকাশৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকিঙৰ বিকাশ এটা দীঘলীয়া প্ৰক্ৰিয়া, যি প্ৰাচীন কালৰ পৰা আধুনিক সময়লৈ বিস্তৃত। ভাৰতত বেংকিঙৰ বিকাশ মূলত তিনিটা পৰ্যায়ত বিভক্ত – প্ৰাচীন যুগ, ব্ৰিটিছ শাসনকাল আৰু স্বাধীনতা অন্তৰ্ভুক্ত পৰ্যায়।
(ক) প্ৰাচীন যুগৰ বাণিজ্যিক বেংকিং (পূৰ্ব ভাৰত): প্ৰাচীন ভাৰতত বেংকিঙৰ পৰিচালনা মহাজন আৰু সুদখোৰৰ দ্বাৰা কৰা হৈছিল। মুঘল শাসনকালত সাহুকাৰ আৰু মহাজনসকল পুঁজিৰ আদান-প্ৰদান আৰু ঋণ প্ৰদানৰ দায়িত্বত আছিল। সঞ্চয় আৰু বিনিয়োগৰ ক্ষেত্ৰত ব্যক্তিগত উদ্যোগৰ ভূমিকা আছিল।
(খ) ব্ৰিটিছ শাসনকালত বাণিজ্যিক বেংকিঙৰ বিকাশ: ব্ৰিটিছ শাসনকালত ব্যৱসায়িক আৱশ্যকতাৰ বাবে আধুনিক বেংকিঙৰ আৰম্ভ হয়।
(গ) প্ৰথম বেংকৰ স্থাপনা: “Bank Of Calcutta” (1806), “Bank Of Bombay”(1840) আৰু “Bank Of Madrash” (1843) স্থাপন হয়। এই তিনিটা বেংকক প্ৰেছিডেন্সি বেংক বোলা হৈছিল। 1921 চনত এই তিনিটা বেংকক একত্ৰিত কৰি ইম্পেৰিয়েল বেংক অফ ইণ্ডিয়া গঠন কৰা হয়। ই ভাৰতৰ প্ৰথম বাণিজ্যিক বেংক হিচাপে পৰিগণিত হয়। ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকক (1935) কেন্দ্ৰীয় বেংক হিচাপে স্থাপন কৰা হয়। ইয়াৰ দ্বাৰা মুদ্ৰা নীতি আৰু বিত্তীয় নিয়ন্ত্ৰণ সুনিশ্চিত হয়।
(ঘ) স্বাধীনতাৰ পিছৰ বিকাশ: স্বাধীনতাৰ পিছত বাণিজ্যিক বেংকিঙৰ ক্ষেত্ৰত বিশেষ পৰিৱৰ্তন হয়। ইম্পেৰিয়েল বেংকক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰি ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক (1955) গঠন কৰা হয়।
(ঙ) বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ (1969 আৰু 1980): প্ৰথম পৰ্যায়ত 14 টা বেংক আৰু দ্বিতীয় পৰ্যায়ত 6 টা বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা হয়। বেচৰকাৰীকৰণ আৰু উদাৰনীতিকৰণৰ (1991) জৰিয়তে ব্যক্তিগত খণ্ডৰ বেংক স্থাপিত হয়। ICICI, HDFC, AXIS আদিৰ বিকাশ ঘটে।
(চ) Digital বেংকিং যুগ (২০০০ৰ পিছত): ডিজিটেল বেংকিং যুগত অনলাইন বেংকিং, এটিএম, মোবাইল বেংকিঙৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পায়। ক’ৰোনা মহামাৰীৰ পিছত অনলাইন আৰু ডিজিটেল বেংকিং অধিক জনপ্রিয় হয়।
ভাৰতত বাণিজ্যিক বেংকিঙৰ বিকাশ এটা চলিত প্ৰক্ৰিয়া। ব্ৰিটিছ শাসনকালৰ পৰা ডিজিটেল যুগলৈকে বেংকিঙৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পোৱাত বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ, উদাৰনৈতিক নীতি আৰু আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগ মুখ্য ভূমিকা লৈছে।
২। শাখা বেংকিং পদ্ধতিৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ শাখা বেংকিং হৈছে কেন্দ্ৰীয়ভাৱে পৰিচালিত বেংকিং ব্যৱস্থা য’ত একে বেংকৰ অধীনত একাধিক শাখা থাকে। মূল কাৰ্যালয়ে এই শাখাসমূহৰ পৰিচালনা আৰু নিয়ন্ত্ৰণ কৰে।
শাখা বেংকিং পদ্ধতিৰ সুবিধা:
(i) প্ৰচলিত আৰু বিস্তৃত পৰিসৰ: বহুসংখ্যক শাখাৰ জৰিয়তে গ্রাহক সংখ্যা বৃদ্ধি আৰু বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি নিশ্চিত হয়।
(ii) মুখ্য পৰিচালনাৰ সুবিধা: মূল কাৰ্যালয়ে কেন্দ্ৰীয়ভাৱে সিদ্ধান্ত ল’ব পাৰে, যাৰ ফলত একৰূপতা থাকে।
(iii) মুদ্ৰা পৰিসৰ আৰু পুঁজিৰ নিয়ন্ত্ৰণ: কেন্দ্ৰীয়ভাৱে পুঁজিৰ নিৰীক্ষণ আৰু নিয়ন্ত্ৰণ সহজ হয়।
(iv) পুঁজিৰ একত্ৰিত ব্যৱস্থাপনা: বিভিন্ন শাখাৰ লাভ একেলগ কৰি মূল কাৰ্যালয়ে লগধনৰ সঠিক বণ্টন কৰে।
(v) গাঁও আৰু অঞ্চলভিত্তিক অন্তৰ্ভুক্তি: গাঁও অঞ্চলত শাখা স্থাপন কৰি গ্ৰাম্য জনগণক বেংকিং সেৱা প্ৰদান কৰে।
শাখা বেংকিং পদ্ধতিৰ অসুবিধা:
(i) ক্ৰেন্দ্ৰীয়কৰণৰ সমস্যা: স্থানীয় সমস্যা সমাধানত কেন্দ্ৰীয় নিয়ন্ত্ৰণ বাধাৰূপ।
(ii) অধিক ব্যয়বহুল: একাধিক শাখা স্থাপনৰ বাবে উচ্চ পৰিমাণৰ লগধনৰ প্ৰয়োজন।
(iii) দূৰবর্তী শাখাৰ পৰিসৰ সংকট: কেন্দ্ৰীয় সিদ্ধান্তগ্ৰহণত দীৰ্ঘ সময়ৰ প্ৰয়োজন হয়।
(iv) বিত্তীয় তথ্যৰ গোপনীয়তা সংকট: কেন্দ্ৰীয়ভাৱে “Data Management” চুৰিৰ আশংকা থাকে।
(v) প্ৰশাসনিক জটিলতা: বহুসংখ্যক শাখাৰ পৰিচালনাৰে দ্বায়িত্ব আৰু প্ৰশাসন জটিল হয়।
শাখা বেংকিঙৰ পদ্ধতিৰ মূল সুবিধা হৈছে বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি আৰু বিস্তাৰ, কিন্তু অধিক কেন্দ্ৰীয়কৰণ আৰু ব্যৱস্থাপনাৰ জটিলতা কেতিয়াবা অসুবিধাৰ সৃষ্টি কৰে।
৩। গোট বেংকিং পদ্ধতিৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ গোট বেংকিং পদ্ধতি হৈছে বেংকসমূহৰ এটি গোট, য’ত একে গোটৰ অধীনত একাধিক বেংক থাকে। এই পদ্ধতিৰ দ্বাৰা বেংকসমূহে সম্পদ আৰু পুঁজি একত্ৰিত কৰি সমন্বিতভাৱে কাম কৰে।
গোট বেংকিং পদ্ধতিৰ সুবিধাসমূহ:
(i) পুঁজিৰ সদ্ব্যৱহাৰ: গোটৰ মাজত সম্পদৰ বিনিয়োগ আৰু ভাগ-বণ্টন সুসংগঠিত হয়, যাৰ দ্বাৰা ঋণ প্ৰদান সহজ হয়।
(ii) সহযোগিতা বৃদ্ধি: গোটত থকা বেংকসমূহে পৰস্পৰৰ সৈতে সহযোগিতা কৰি বিত্তীয় খণ্ডত এক শক্তিশালী প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে।
(iii) ক্ৰেডিট নিয়ন্ত্ৰণ: গোটৰ দ্বাৰা ক্ৰেডিট বিতৰণৰ সমন্বয় আৰু নিয়ন্ত্ৰণ সুদৃঢ় হয়।
(iv) অঞ্চলভিত্তিক বৃদ্ধি: গোট বেংকিংৰ জৰিয়তে অঞ্চল বিশেষত পিছপৰা ঠাইসমূহত বেংকিং সেৱা বঢ়োৱা হয়।
(v) নতুন বেংকৰ গঠন: গোট বেংকিংয়ে নতুন বেংক গঠনৰ বাবে এক দৃঢ় গাঁথনি প্ৰদান কৰে।
গোট বেংকিং পদ্ধতিৰ অসুবিধাসমূহ:
(i) পৰিচালনাগত জটিলতা: বিভিন্ন বেংকৰ পৃথক পৰিচালনাত একতা ৰক্ষা কৰা কঠিন হয়।
(ii) সম্পূৰ্ণ নিয়ন্ত্ৰণৰ অভাৱ: গোটৰ মাজত মুখ্য নিয়ন্ত্ৰণ নাথাকিলেও বিভিন্ন বেংকৰ কাৰ্যত অসামঞ্জস্য দেখা দিয়ে।
(iii) মুনাফা বণ্টনৰ সমস্যা: গোটত মুনাফা বণ্টনত বৈষম্য বা দ্বন্দ্ব হ’ব পাৰে।
(iv) সৰু বেংকৰ প্ৰভাৱ কম: বৃহৎ বেংকসমূহে অধিক প্ৰাধান্য লাভ কৰে, সৰু বেংকসমূহ পৃষ্ঠপোষকতা নাপায়।
(v) বিত্তীয় ঝুঁকি বৃদ্ধি: গোটত এক বেংকৰ সমস্যাই আন কেইটাৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে।
৪। নায়ক বেংক আঁচনি কি? এই আঁচনিৰ প্ৰভাৱবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ নায়ক বেংক আঁচনি (Lead Bank Scheme) হৈছে ১৯৬৯ চনত ভাৰত চৰকাৰে আৰম্ভ কৰা এটি বিত্তীয় আঁচনি। এই আঁচনিৰ লক্ষ্য আছিল ভাৰতৰ গাঁও আৰু পিছপৰা অঞ্চলসমূহত বেংকিং সেৱাৰ বিস্তাৰ আৰু আঞ্চলিক অৰ্থনৈতিক বিকাশ নিশ্চিত কৰা। আঁচনিৰ অধীনত দেশৰ প্ৰতিটো জিলাক এটা নিদিষ্ট বেংক “নায়ক বেংক” হিচাপে নিযুক্ত কৰা হয়, যাৰ দায়িত্ব সেই জিলাত বেংকিং সেৱা প্ৰসাৰ আৰু বিত্তীয় বিকাশৰ বাবে সমন্বয় সাধন কৰা।
এই আঁচনিৰ প্ৰভাৱবোৰ হ’ল-
(ক) গাঁও আৰু পিছপৰা অঞ্চলসমূহত বেংকিং সেৱাৰ বিস্তাৰ: এই আঁচনিয়ে বিশেষকৈ পিছপৰা জিলাসমূহত বেংক শাখা স্থাপন আৰু বিত্তীয় সেৱা প্ৰদান নিশ্চিত কৰিছে। ফলস্বৰূপ, আগতে বেংক সেৱাৰ অভাৱ থকা অঞ্চলসমূহত এতিয়া সহজে জমা, ঋণ আৰু অন্যান্য বেংকিং সুবিধা গ্ৰাহকসকলৰ ওচৰলৈ আহিছে। ই গাঁওবাসীৰ বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বৃদ্ধি কৰিছে।
(খ) আঞ্চলিক অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে সমন্বিত পৰিকল্পনা প্ৰস্তুত আৰু কাৰ্যকৰী ৰূপায়ণ: নায়ক বেংকক নিযুক্ত কৰা বেংকসমূহে নিজৰ জিলাৰ অৰ্থনৈতিক গাঠনি আৰু সমস্যাবোৰ চিনাক্ত কৰি, সেই অনুসৰি অঞ্চলভিত্তিক ঋণ আৰু বিকাশমূলক আঁচনি প্ৰস্তুত কৰে। এই সমন্বিত উদ্যোগে অঞ্চলীয় উন্নয়নত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
(গ) ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগ আৰু কৃষি খণ্ডত বিত্তীয় সহায়ৰ জৰিয়তে দাৰিদ্ৰ্য হ্ৰাসত সহায়: আঁচনিয়ে ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগী আৰু কৃষকসকলক সুলভ ঋণ যোগান ধৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকে নিজৰ উদ্যোগ বঢ়াব পাৰে আৰু আয় বৃদ্ধি কৰিবলৈ সক্ষম হয়। ইয়াৰ ফলত গাঁও অঞ্চলৰ দাৰিদ্ৰ্য হ্ৰাস পাইছে আৰু জীৱন মান উন্নত হৈছে।
(ঘ) চৰকাৰী উন্নয়ন আঁচনিসমূহৰ সফলতা বৃদ্ধিত অৱদান: নায়ক বেংকৰ মাধ্যমে চৰকাৰী আঁচনি যেনে কৃষি উন্নয়ন, গ্ৰামীণ বিদ্যুৎ, শিক্ষা, স্বাস্থ্য আৰু অবকাঠামো উন্নয়নত বিত্তীয় সহায় আগবঢ়াইছে, যিয়ে চৰকাৰী উদ্যোগসমূহৰ সফলতা আৰু বিস্তাৰ সহজ কৰিছে।
(ঙ) জনসাধাৰণৰ বিত্তীয় সাক্ষৰতাৰ উন্নয়ন: নায়ক বেংক আঁচনিয়ে গ্ৰাম্য জনগণৰ মাজত বিত্তীয় শিক্ষাৰ প্ৰচাৰ আৰু সজাগতা বৃদ্ধি কৰিছে। ইয়াৰ ফলত গ্ৰাহকসকলে নিজৰ আৰ্থিক অধিকাৰ আৰু বেংকিং ব্যৱস্থাৰ সঠিক ব্যৱহাৰ বুজি উঠিছে, যিয়ে বিত্তীয় সুৰক্ষা আৰু সচ্ছলতাৰ প্ৰতি আগ্ৰহ সৃষ্টি কৰিছে।
নায়ক বেংক আঁচনিৰ জৰিয়তে গ্ৰামীণ আৰু পিছপৰা অঞ্চলসমূহত বেংকিং সেৱাৰ বিস্তাৰ, আঞ্চলিক অৰ্থনৈতিক বিকাশ, দাৰিদ্ৰ্য হ্ৰাস আৰু চৰকাৰী আঁচনিৰ সফল বাস্তৱায়ন সম্ভৱ হৈছে। এই আঁচনিৰ প্ৰভাৱ দেশৰ সামগ্ৰিক বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি আৰু সামাজিক উন্নয়নত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে।
৫। ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ বিষয়ে এটা চমু টোকা লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক (SBI) হৈছে ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ আৰু আটাইতকৈ প্ৰাচীন বাণিজ্যিক বেংক। ১৯৫৫ চনৰ ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক আইন অনুসৰি ই গঠন কৰা হৈছিল, য’ত ইম্পেৰিয়েল বেংক অফ ইণ্ডিয়াৰ সম্পত্তি আৰু দেনা অধিগ্রহণ কৰা হৈছিল। SBIয়ে গ্ৰাম্য আৰু অর্ধ নগৰ অঞ্চলসমূহত বেংকিং সেৱা বিস্তাৰ কৰাৰ উদ্দেশ্যে কাম কৰে। ইয়াৰ সৈতে ৮টা সহযোগী বেংক (State Bank Group) থাকিছিল, যিবোৰ এতিয়া SBIৰ সৈতে একত্ৰিত হৈছে।
SBIয়ে ভাৰতীয় ৰিজাৰ্ভ বেংকৰ প্ৰতিনিধি হিচাপে কাম কৰি কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ বেংকাৰ হিচাপে চৰকাৰৰ পুঁজিৰ লেনদেন, জমা আৰু ঋণৰ ব্যৱস্থা কৰে। এই বেংকটোৱে দেশৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত, বিশেষকৈ বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি আৰু গ্ৰাম্য বিকাশত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
SBI হৈছে বিশ্বৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ বেংকসমূহৰ ভিতৰত অন্যতম আৰু ভাৰতত শাখাৰ সংখ্যাৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা সৰ্বাধিক শাখা থকা বেংক।
৬। ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকৰ কাৰ্যসমূহ চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতীয় ষ্টেট বেংক (State Bank of India – SBI) ভাৰতৰ সৰ্ববৃহৎ আৰু সৰ্বাধিক শাখা থকা বেংক। ইয়াৰ কাৰ্যসমূহ প্রধানকৈ দুই ভাগত ভাগ কৰিব পাৰিকেন্দ্ৰীয় বেংকিং কার্য আৰু সাধাৰণ বেংকিং কার্য।
(ক) চৰকাৰৰ বেংকাৰ হিচাপে কাম কৰা: ভাৰতীয় ষ্টেট বেংকে কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ সম্পূৰ্ণ বেংকাৰ হিচাপে ধন গ্ৰহণ, জমা আৰু পৰিশোধৰ দায়িত্ব লয়। চৰকাৰৰ ধনৰ পৰিচালনা আৰু ব্যৱস্থাপনাৰ ক্ষেত্ৰত SBI এক মুখ্য ভূমিকা পালন কৰে।
(খ) জমা গ্ৰহণ কৰা: SBIয়ে সঞ্চয়ী, চলিত, স্থায়ী, আৰু অন্যান্য বহু ধৰণৰ জমা গ্ৰহণ কৰে, যাৰ জৰিয়তে লোকসকলৰ ধন সুৰক্ষিত কৰি বিভিন্ন বিত্তীয় ব্যৱসায়ৰ বাবে পুঁজিৰ যোগান দিয়ে।
(গ) ঋণ প্ৰদান কৰা: কৃষি, ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগ, ব্যৱসায়, শিক্ষা, আৰু ব্যক্তিগত খণ্ডত সুলভ আৰু সুবিধাজনক ঋণ আগবঢ়ায়, যিয়ে আৰ্থিক উন্নয়নত বিশেষ ভূমিকা পালন কৰে।
(ঘ) চেক আৰু ড্ৰাফ্ট ব্যৱস্থা: SBIয়ে চেক, ড্ৰাফ্ট আদিৰ জৰিয়তে আৰ্থিক লেনদেন সুগম আৰু নিৰাপদ কৰি গ্ৰাহকসকলৰ বাবে আৰ্থিক লেনদেনৰ এক সমন্বিত ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰে।
(ঙ) বৈদেশিক মুদ্ৰা ব্যৱস্থা: SBIয়ে বৈদেশিক লেনদেন, মুদ্ৰা পৰিবৰ্তন, আৰু বৈদেশিক বাণিজ্যৰ বাবে বিভিন্ন সেৱা আগবঢ়ায়, যিয়ে দেশৰ আন্তৰ্জাতিক বাণিজ্য আৰু বিত্তীয় সংযোগত সহায় কৰে।
(চ) Digital বেংকিং: SBIয়ে অনলাইন বেংকিং, মোবাইল বেংকিং, এটিএম, আৰু ই-ট্ৰানজেকচন প্ৰণালী প্ৰদান কৰি আধুনিক প্ৰযুক্তিৰ জৰিয়তে গ্ৰাহকসেৱা অধিক সজল আৰু সুবিধাজনক কৰিছে।
(ছ) অঞ্চলভিত্তিক উন্নয়ন: SBIয়ে গ্ৰামাঞ্চল আৰু পিছপৰা অঞ্চলসমূহত শাখা বিস্তাৰ কৰি বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বঢ়ায়, যাৰ ফলত দাৰিদ্ৰ্য হ্ৰাস আৰু স্থানীয় অৰ্থনৈতিক বিকাশ হয়।
(জ) বিত্তীয় শিক্ষাৰ প্ৰচাৰ: SBIয়ে গ্ৰাহকসকলৰ মাজত বিত্তীয় জ্ঞান আৰু সজাগতা বৃদ্ধি কৰে, যাতে তেওঁলোকে নিজৰ বিত্তীয় অধিকাৰ আৰু দায়িত্ব বুজি সহজে বেংকিং ব্যৱস্থা ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে।
SBIয়ে কেন্দ্ৰীয় বেংকিং আৰু সাধাৰণ বেংকিং কার্যৰ দ্বাৰা ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক উন্নয়নত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। ইয়াৰ বিস্তৃত শাখা জাল আৰু আধুনিক বেংকিং সেৱাই ভাৰতীয় জনতাৰ বিত্তীয় উন্নয়ন সুনিশ্চিত কৰিছে।
৭। ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ পিছত বাণিজ্যিক বেংকৰ সাফল্যৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ১৯৬৯ চনত ১৪ টা মুখ্য বাণিজ্যিক বেংক আৰু ১৯৮০ চনত আন ৬ টা বাণিজ্যিক বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ ফলত ভাৰতৰ বেংকিং খণ্ডত এক ডাঙৰ গাঁথনাগত পৰিৱৰ্তন সংঘটিত হৈছে। এই পৰিৱৰ্তনে দেশৰ অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক দিশত বহুতো গুৰুত্বপূৰ্ণ সাফল্য অনা হৈছে। তলত সেই সাফল্যসমূহৰ বিৱৰণ দিয়া হৈছে।
(ক) শাখা বিস্তাৰ: ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ ফলত বেছিভাগ বেংকে গ্ৰাম্য আৰু পিছপৰা অঞ্চলসমূহত শাখা স্থাপন কৰিছিল। ইয়াৰ জৰিয়তে ৰাইজৰ বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বঢ়িছিল আৰু সহজে বেংকিং সেৱা লাভ কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
(খ) জমা সংগ্ৰহ: বেংকসমূহে জনসাধাৰণৰ মাজত বিশ্বাস সৃষ্টি কৰি অধিক জমা সংগ্ৰহ কৰিব পৰা সক্ষমতা লাভ কৰিছিল, যাৰ দ্বাৰা দেশৰ পুঁজিসঞ্চয় বৃদ্ধি পায়।
(গ) ঋণ বিস্তাৰ: কৃষি, ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগ, শিক্ষাৰ্থী আৰু সৰু ব্যবসায়িক ক্ষেত্ৰলৈ ঋণ আগবঢ়োৱা বেছি হয়। এই ঋণবোৰে দেশৰ অৰ্থনৈতিক বিকাশত সহায় কৰে।
(ঘ) অগ্ৰাধিকাৰ খণ্ডলৈ ঋণ প্ৰদান: পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ অগ্ৰাধিকাৰ খণ্ড যেনে কৃষি, সৰু উদ্যোগ, শিক্ষা আদিলৈ বিশেষ ঋণ প্ৰদান বৃদ্ধি পায়।
(ঙ) বেংকিং খণ্ডত বিবিধতা: বেংকিং সেৱাৰ পৰিসৰ বৃদ্ধি পায়; ডিজিটেল বেংকিং, মোবাইল বেংকিং, অনলাইন লেনদেন আদিৰ মাধ্যমে গ্ৰাহকসেৱা উন্নত হয়।
(চ) চৰকাৰী প্ৰতিভূতিত বিনিয়োগ: বেংকে চৰকাৰৰ বিভিন্ন বণ্ড আৰু প্ৰতিভূতি কিনাৰ মাধ্যমে আৰ্থিক স্থিতিশীলতাত সহায় কৰে।
(ছ) জমাৰ গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তন: বেংকিঙৰ জৰিয়তে জমিৰ মালিকানা, উন্নয়ন আৰু কৃষি ক্ষেত্ৰৰ আধুনিকীকৰণত সহায় আগবঢ়ায়।
(জ) সুতৰ বিভেদীকৰণ আঁচনিৰ বাস্তৱায়ন: বেংকে বিভিন্ন খণ্ডত সুদৰ হাৰত ঋণ আগবঢ়াই বিত্তীয় সমতা স্থাপন কৰে।
ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ পাছত বাণিজ্যিক বেংকসমূহে গ্ৰামাঞ্চললৈ বিস্তৃত শাখা স্থাপন, অধিক জমা সংগ্ৰহ আৰু সুলভ ঋণ প্ৰদানৰ জৰিয়তে ভাৰতৰ আৰ্থ-সামাজিক বিকাশত অন্যতম ভূমিকা পালন কৰিছে। ইয়াৰ ফলত বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বৃদ্ধি পায় আৰু দাৰিদ্ৰ্য হ্ৰাসৰ পথ প্ৰশস্ত হয়।
৮। ভাৰতত বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ মুখ্য উদ্দেশ্য আৰু সাফল্যৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতত বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল বিত্তীয় শক্তি দেশৰ বহুমুখী আৰু সামগ্ৰিক উন্নয়নৰ বাবে ব্যৱহাৰ কৰাৰ নিশ্চয়তা দিয়াৰ লগতে আৰ্থ-সামাজিক বৈষম্য হ্ৰাস কৰা।
তলত মূল উদ্দেশ্য আৰু সাফল্যসমূহ আলোচনা কৰা হৈছে-
মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহঃ
(i) অৰ্থনৈতিক শক্তি কেন্দ্রীভূত হোৱাত বাধা দিয়া: কেইটামান আগশাৰীৰ উদ্যোগপতি আৰু বাণিজ্যিক গোটে বেংকৰ ওপৰত একচেটিয়া নিয়ন্ত্রণ চলাইছিল, যিয়ে নতুন উদ্যোগ আৰু প্ৰতিযোগিতাৰ পথ বন্ধ কৰিছিল। ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণে এই একচেটিয়া নিয়ন্ত্ৰণ ভঙাৰ লগতে উদ্যোগৰ বিস্তাৰ আৰু স্বাস্থ্যকৰ প্ৰতিযোগিতা নিশ্চিত কৰিছে।
(ii) সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ নিশ্চিত কৰা: ব্যক্তিগত বেংকৰ নিয়ন্ত্ৰণত বেংকৰ ব্যৱহাৰ শোধন নহ’ব পৰা বাবে আৰু বেংকে চৰকাৰী নীতি অনুসৰণ নকৰাৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ প্ৰয়োজন হৈছিল। ইয়াৰে সামাজিক নিয়ন্ত্ৰণ সুদৃঢ় কৰি জনসাধাৰণৰ অধিকাৰৰ সুৰক্ষা দিয়া হয়।
(iii) অগ্ৰাধিকাৰ খণ্ডলৈ পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ আধাৰত বিত্ত যোগান ধৰা: কৃষি, ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগ, শিক্ষা আৰু স্বাস্থ্যৰ দৰে পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাৰ অগ্ৰাধিকাৰ খণ্ডত যথেষ্ট বিত্ত যোগান নিশ্চিত কৰা। ব্যক্তিগত বেংকৰ তুলনাত ৰাষ্ট্ৰীয়কৃত বেংকে এই খণ্ডসমূহত অধিক সুলভ আৰু সহজে ঋণ যোগান ধৰিব পাৰে।
(iv) অধিক জমা সংগ্ৰহ: গ্ৰাম্য অঞ্চলত শাখা বিস্তাৰ কৰি ব্যক্তিগত বেংকৰ তুলনাত অধিক সঞ্চয় সংগ্ৰহ কৰা। ৰাষ্ট্ৰীয়কৃত বেংকে দীৰ্ঘম্যাদী বিত্ত সংগ্ৰহৰ জৰিয়তে দেশৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত সহায় কৰিছে।
(v) ভাৰসাম্য আঞ্চলিক উন্নয়ন: আঞ্চলিক বৈষম্য দূৰ কৰি পিছপৰা অঞ্চলবোৰত বেংকিং সেৱা আৰু বিত্তীয় সহযোগিতা বঢ়োৱা। বেচৰকাৰী বেংকসমূহে লাভজনক এলেকাতকৈ পিছপৰা অঞ্চলসমূহক উপেক্ষা কৰিছিল, ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণে ইয়াক সঠিক কৰিছে।
সাফল্যসমূহঃ
(i) গ্ৰামাঞ্চলত বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বৃদ্ধি: ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ ফলত গাঁও অঞ্চলত ব্যাপক শাখা বিস্তাৰ হয়, যাৰ জৰিয়তে গাঁওবাসী সহজে বেংকিং সেৱা লাভ কৰে।
(ii) কৃষি আৰু ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগৰ বিকাশ: কৃষক আৰু ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগপতিসকলক সুলভ ঋণ যোগান ধৰাৰ ফলত এই খণ্ডসমূহত উন্নতি ঘটিছে।
(iii) অৰ্থনৈতিক স্থিতিশীলতা: বেংকৰ পৰিচালনা চৰকাৰৰ দ্বাৰা সমন্বিত হোৱাৰ ফলত বিত্তীয় স্থিতিশীলতা আৰু শৃঙ্খলা বৃদ্ধি পায়।
(iv) সামাজিক ন্যায় নিশ্চিতকৰণ: বিত্তীয় সেৱা সৰ্বসাধাৰণলৈ প্ৰৱাহিত কৰি সামাজৰ অৰ্থনৈতিক সমতা বঢ়োৱা।
(v) আধুনিকীকৰণ আৰু উন্নত সেৱা: ডিজিটেল বেংকিং, এটিএম, অনলাইন সেৱাৰ বিস্তাৰে গ্ৰাহকৰ সুৰক্ষা আৰু সুবিধা বৃদ্ধি পায়।
বেংক ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণে ভাৰতৰ বিত্তীয় ব্যৱস্থাক জনসাধাৰণক অধিক সৰ্বসাধাৰণিক আৰু সুলভ কৰি তোলাত সফল হৈছে। ই আৰ্থিক শক্তিৰ একচেটিয়াকৰণ ৰোধ কৰি সমগ্ৰ দেশৰ স্থিতিশীল আৰু সমতামূলক অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ পথ প্ৰশস্ত কৰিছে।
৯। কিছুমান ভাৰতীয় বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কাৰণবোৰ কি আছিল? ই দেশখনক কেনেদৰে সহায় কৰিছে?
উত্তৰঃ ভাৰতত বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণে বিত্তীয় শক্তি অধিক সংখ্যক লোকৰ মাজত বিতৰণ কৰাৰ উদ্দেশ্যে ব্যক্তিগত মালিকানাধীন বেংকৰ একচেটিয়া নিয়ন্ত্ৰণ ভংগ কৰিলে। ইয়াৰ জৰিয়তে বেংকিং সেৱা গ্ৰামাঞ্চললৈ বিস্তাৰিত হৈছিল। এই পদক্ষেপে আৰ্থ-সামাজিক উন্নয়নত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে।
কিছুমান বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ মূল কাৰণসমূহ হ’ল-
(ক) বিত্তীয় শক্তিৰ একচেটিয়াকৰণৰ বিৰুদ্ধে পদক্ষেপ লোৱা।
(খ) ৰাজনীতিত বেংকৰ প্ৰভাৱ সীমাবদ্ধ কৰা।
(গ) বিত্তীয় সেৱাৰ সৰ্বজনীন প্ৰবাহ নিশ্চিত কৰা।
(ঘ) দাৰিদ্ৰ্য আৰু গৰিবী হ্ৰাসৰ বাবে বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বঢ়োৱা।
(ঙ) কৃষি খণ্ডলৈ সুলভ ঋণ আগবঢ়োৱাৰ ব্যৱস্থা নিশ্চিত কৰা।
(চ) ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগ আৰু সৰু ব্যবসায়িক ক্ষেত্ৰত বিত্তীয় সহায় আগবঢ়োৱা।
(ছ) আৰ্থিক স্থিতিশীলতা বজাই ৰাখিবলৈ কেন্দ্ৰীয় নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰৱৰ্তন কৰা।
(জ) গাঁও আৰু পিছপৰা অঞ্চলসমূহত বেংকিং সেৱাৰ বিস্তাৰ আৰু উন্নয়ন নিশ্চিত কৰা।
বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণে ভাৰতৰ অৰ্থনীতি আৰু সমাজক বহুমুখীভাৱে উন্নত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে।
বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণে দেশখনক কেনেদৰে সহায় কৰিছে-
(ক) বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণে দেশখনত বেংকিং সেৱা সহজলভ্য কৰি বিত্তীয় অন্তৰ্ভুক্তি বৃদ্ধি কৰিছে।
(খ) আৰ্থিক ন্যায় আৰু সামাজিক সমতাৰ প্ৰতি সহায় আগবঢ়াইছে।
(গ) কৃষি আৰু ক্ষুদ্ৰ উদ্যোগৰ বিকাশত ঋণযোগান নিশ্চিত কৰিছে।
(ঘ) আঞ্চলিক বৈষম্য হ্ৰাস কৰি সামগ্ৰিক আঞ্চলিক উন্নয়ন আগবঢ়াইছে।
(ঙ) আৰ্থিক স্থিতিশীলতা বজাই ৰাখি ৰাষ্ট্ৰীয় অৰ্থনীতিৰ বিকাশত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৱদান আগবঢ়াইছে।
Hi! my Name is Parimal Roy. I have completed my Bachelor’s degree in Philosophy (B.A.) from Silapathar General College. Currently, I am working as an HR Manager at Dev Library. It is a website that provides study materials for students from Class 3 to 12, including SCERT and NCERT notes. It also offers resources for BA, B.Com, B.Sc, and Computer Science, along with postgraduate notes. Besides study materials, the website has novels, eBooks, health and finance articles, biographies, quotes, and more.
