Child And Adolescent Psychology Unit 2 শৈশৱকালত বিকাশৰ আৰ্হি আৰু উদ্বেগ Notes, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Child And Adolescent Psychology Unit 2 শৈশৱকালত বিকাশৰ আৰ্হি আৰু উদ্বেগ Bring Gender Equality to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Child And Adolescent Psychology Unit 2 শৈশৱকালত বিকাশৰ আৰ্হি আৰু উদ্বেগ can be of great value to excel in the examination.
Child And Adolescent Psychology Unit 2 শৈশৱকালত বিকাশৰ আৰ্হি আৰু উদ্বেগ
Child And Adolescent Psychology Unit 2 শৈশৱকালত বিকাশৰ আৰ্হি আৰু উদ্বেগ Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Child And Adolescent Psychology Unit 2 শৈশৱকালত বিকাশৰ আৰ্হি আৰু উদ্বেগ provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
শৈশৱকালত বিকাশৰ আৰ্হি আৰু উদ্বেগ
EDUCATION
CHILD & ADOLESCENT PSYCHOLOGY
শিশু আৰু কিশোৰ মনোবিজ্ঞান
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
1. ‘বিকাশ’ শব্দটোৰ ইংৰাজী প্রতিশব্দটো কি? (What is the English synonym of the word development?)
উত্তৰঃ “বিকাশ” শব্দটোৰ ইংৰাজী প্রতিশব্দটো হ’ল— ‘Development’ ।
2. বিকাশাত্মক মনোবিজ্ঞানৰ প্ৰকৃতি উল্লেখ কৰা। (Mention the nature of developmental psychology.)
উত্তৰঃ বিকাশাত্মক মনোবিজ্ঞান হৈছে মনোবিজ্ঞানৰ এটা শাখা ।
3. নিৰীক্ষণ পদ্ধতিৰ দুৰ্বলতা উল্লেখ কৰা। (Mention the weaknesses of the monitoring method.)
উত্তৰঃ পৰিৱেশ আৰু পৰিস্থিতি অনুযায়ী মানুহৰ আচৰণ সলনি হোৱাৰ ফলত নিৰীক্ষণত জটিলতা আহিব পাৰে।
4. জন্মপূর্ব অৱস্থাৰ শিশুৰ বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা। (Mention the characteristics of the prenatal baby.)
উত্তৰঃ গৰ্ভকালীন শিশুৰ ওপৰত পৰিৱেশ আৰু বংশগতিৰ প্ৰভাৱ সম্বন্ধে জানিবলৈ বিচৰা হয়।
5. বাল্যকাল কাক বোলে? (What is childhood?)
উত্তৰঃ মানৱ জীৱনৰ কেইবাটাও স্তৰ আছে। তাৰে দ্বিতীয় গুৰুত্বপূৰ্ণ স্তৰ হ’ল বাল্যকাল। শৈশৱ আৰু কৈশোৰকালৰ মাজৰ সময়ছোৱাক বাল্যকাল বুলি কোৱা হয়।
6. বাল্যকালক কিয় ‘বিদ্যালয়ৰ বয়স’ বুলি কোৱা হয়? (Why is childhood called school age?)
উত্তৰঃ বাল্যকালতেই শিশুৰ আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ আৰম্ভ হয়। শিশুৱে সংকীৰ্ণ গৃহ পৰিৱেশৰ পৰা বহল এক সামাজিক পৰিৱেশত ওলাই আহে। এই স্তৰক স্কুলীয়া বয়স বা ‘Schooling Age’ বুলিও কোৱা হয়।
7. মনোবিজ্ঞানীসকলৰ মতে, মানুহৰ ব্যক্তিত্ব ধৰণৰ নাম লিখা । (According to psychologists, write the name of the type of human personality?)
উত্তৰঃ অর্ন্তমুখী আৰু বহিঃমুখী।
8. মানৱ জীৱনৰ দ্বিতীয় গুৰুত্বপূৰ্ণ বিকাশৰ স্তৰটো কি? (What is the second most important developmental stage of human life?)
উত্তৰঃ মানৱ জীৱনৰ দ্বিতীয় গুৰুত্বপূৰ্ণ বিকাশৰ স্তৰটো হ’ল বাল্যকাল ।
9. দুটা সাধাৰণ আৱেগিক আৰ্হি উল্লেখ কৰা । (Mention two general emotional norms.)
উত্তৰঃ দুটা সাধাৰণ আবেগিক আৰ্হি হ’ল–
(ক) ভয়।
(খ) ক্রোধ বা খং।
10. “ব্যক্তিত্ব হ’ল ব্যক্তিৰ আচৰণৰ সামগ্ৰিক প্ৰকৃতি” – কথাষাৰ কোনে কৈছিল? (Who said that ‘personality is the whole nature of a person’s behavior’?)
উত্তৰঃ মনোবিজ্ঞানী উডৱৰ্থ ।
11. “গৃহ হ’ল শিক্ষাৰ আৰম্ভণিৰ বিন্দু”–কথাষাৰ কোনে কৈছিল? (Who said ‘home is the starting point of education”?)
উত্তৰঃ ৰোজেন ক্রেজৰ।
12. “মানুহৰ শৃংখলাবদ্ধ জীৱন পৰিয়ালতেই আৰম্ভ হয়”– কথাষাৰ কোনে কৈছিল? (Who said that ‘disciplined life begins in the family’?)
উত্তৰঃ বেলার্ড।
13. কোন তিনিটা বিশেষ দিশে সামাজিকীকৰণত প্ৰভাৱ পেলায়? (Which three special aspects affect socialization?)
উত্তৰঃ (ক) বংশগতীয় প্রভাৱ।
(খ) ভৌতিক অৱস্থা। আৰু
(গ) সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ।
14. বিকাশ কাক বোলে? (What is development?)
উত্তৰঃ বিকাশ হৈছে এক জীৱনজোৰা প্ৰক্ৰিয়া। বিকাশৰ পৰিসৰ বহল আৰু সামগ্ৰীক বিধৰ । বিকাশ শব্দই ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, সামাজিক, আবেগিক দিশসমূহৰ বিষয়ে বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰে।
15. আগতীয়া বাল্যকাল বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by pre-childhood?)
উত্তৰঃ সাধাৰণতে বাল্যকালৰ প্ৰথম পৰ্যায় অর্থাৎ আগতীয়া বাল্যকাল ৬ বছৰৰ পৰা ৮/৯ বছৰ বয়সলৈকে ব্যাপী থাকে। বাল্যকালক ‘স্কুলীয়া বয়স’ বুলিও কোৱা হয় বাবে আগতীয়া বাল্যকালৰ স্তৰটোক নিম্ন প্ৰাথমিক স্তৰ (Lower Primary stage) বুলি কোৱা হয়।
16. বাল্যকাল কিমান বছৰলৈকে ব্যাপী থাকে? (How long does childhood last?)
উত্তৰঃ বাল্যকাল ৬ বছৰ বয়সৰ পৰা ১১/১২ বছৰলৈকে ব্যাপী থাকে।
চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
1. প্রকৃতিয়ে শিশুৰ বিকাশত কেনেদৰে প্ৰভাৱ পেলায়? (What are the consequences of environmental deprivation during early childhood?)
উত্তৰঃ প্ৰকৃতিৰ সংস্পৰ্শৰ ইতিবাচক প্ৰভাৱবোৰৰ ভিতৰত আছে উন্নত জ্ঞানীয় কার্যকলাপ (বর্ধিত একাগ্রতা, অধিক মনোযোগ ক্ষমতা আৰু উচ্চ শৈক্ষিক প্ৰদৰ্শন সহ), উন্নত গতিশীল সমন্বয়, চাপৰ স্তৰ হ্ৰাস, প্রাপ্তবয়স্ক আৰু অন্যান্য শিশুৰ সৈতে সামাজিক আদান-প্রদান বৃদ্ধি আৰু উন্নত সামাজিক দক্ষতা ।
2. শিশু এটাৰ বাবে শিক্ষাৰ গুৰুত্ব কি? (What is the importance of education to a child?)
উত্তৰঃ শিশুসকলৰ বাবে শিক্ষা গুৰুত্বপূর্ণ কিয়নো শিশু পৃথিৱীৰ ভৱিষ্যত আৰু সিহঁত সাম্প্রতিক বিষয়ৰ সৈতে পৰিচয় কৰা উচিত। সিহঁত হৈছে ৰাষ্ট্ৰৰ স্তম্ভ। এখন দেশ আৰু বিশ্বৰ বিকাশৰ বাবে ভবিষ্যত সুৰক্ষিত হ’ব লাগে আৰু শিশুসকল হৈছে তেওঁলোকৰ সকলো জ্ঞান আৰু শিক্ষাৰে ৰাষ্ট্ৰ গঢ়ি তোলাৰ অস্ত্ৰ। আমি বিগত প্ৰজন্মৰ মূল্যবোধবোৰ গঢ়ি তুলিব লাগে আৰু সেইবোৰক বিশাল সাম্প্রতিক উদ্ভাৱনৰ সৈতে কঢ়িয়াই নিয়া উচিত। ই বর্ণবাদ আৰু দৰিদ্ৰতাৰ ৰেখাৰ দৰে সামাজিক কুফলবোৰ ভাঙিবলৈ সহায় কৰে। গতিকে প্রতিটো শিশুক শিক্ষিত কৰিব লাগিব। শিশুসকলে সকলো সমস্যাৰ পৰা ৰাষ্ট্ৰৰ বিকাশৰ বাবে ভবিষ্যতৰ নেতা হিচাপে থিয় দিব।
3. শিশুৰ বৃদ্ধিৰ ক্ষেত্ৰত হৰমনৰ অভাৱ বুলিলে কি বুজা? (What is growth hormone deficiency in children?)
উত্তৰঃ বৃদ্ধি হৰমনৰ অভাৱ হৈছে যেতিয়া পিটুইটাৰি গ্ৰন্থিয়ে পর্যাপ্ত বিকাশ হৰমন প্রস্তুত নকৰে। হাড় আৰু অন্যান্য কলাৰ বিকাশ তৈয়াৰ কৰিবলৈ বৃদ্ধি হৰমনৰ প্ৰয়োজন । এই অৱস্থা যিকোনো বয়সতে হ’ব পাৰে। বৃদ্ধি হৰমনৰ অভাৱই শিশুৰ বুদ্ধিমত্তা প্রভাৱিত নকৰে।
4. শিশু উৎপীড়ন প্ৰতিৰোধ কি? (What is child abuse prevention?)
উত্তৰঃ প্ৰতিৰোধ শব্দটো সাধাৰণতে কার্য বা আচৰণ বন্ধ কৰা কাৰ্যকলাপবোৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয়। ইয়াক এক ইতিবাচক কার্য বা আচৰণ ৰক্ষা কৰা কার্যকলাপ প্রতিনিধিত্ব কৰিবলৈও ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। গৱেষণাত দেখা গৈছে যে শিশু উৎপীড়নৰ সফল হস্তক্ষেপে বিপদাশংকাৰ কাৰকবোৰ হ্ৰাস কৰিব লাগিব, শিশু আৰু পৰিয়ালৰ কল্যাণ নিশ্চিত কৰিবলৈ সুৰক্ষামূলক কাৰকবোৰ কঢ়িয়াই নিব লাগিব। সুৰক্ষামূলক কাৰকবোৰ হৈছে পৰিয়াল আৰু সম্প্ৰদায়ৰ পৰিস্থিতি যি, উপস্থিত থাকিলে শিশু আৰু পৰিয়ালৰ স্বাস্থ্য আৰু কল্যাণ বৃদ্ধি কৰে। সেইবোৰ হৈছে নির্বোধ হিচাপে কাম কৰা গুণাগুণ, যি অন্যথা তেওঁলোকৰ সন্তানক উৎপীড়ন কৰাৰ আশংকা থকা অভিভাৱকসকলক সম্পদ, সমর্থন বা মোকাবিলা কৰাৰ ৰণনীতি বিচাৰি উলিওৱাত সহায় কৰে ৷
5. আক্রমণ বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by aggression?)
উত্তৰঃ আক্ৰমণ শব্দটোৰ অৰ্থ বিভিন্ন ধৰণে ব্যাখ্যা কৰা হৈছে। আক্ৰমণক হতাশাৰ উৎসক আঘাত বা ধ্বংস কৰাৰ প্ৰয়াস হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা এক সাধাৰণ সমন্বয় প্রণালী হিচাপে গণ্য কৰা হয়। শিশুৱে আনক মাৰপিট আৰু উৎপীড়ন কৰি, আঘাত কৰি, লাথি মাৰি, বস্তু দলিয়াই বা চিঞৰ-বাখৰ, চিঞৰ বা উপহাসৰ জৰিয়তে মৌখিকভাৱে আক্ৰমণাত্মক প্ৰদৰ্শন কৰে । এনে আচৰণৰ পৰিণামৰ ফলত আন এজন ব্যক্তি আঘাতপ্ৰাপ্ত হ’ব পাৰে। আক্ৰমণ বুজিবলৈ, শিশুটোৱে আক্রমণাত্মক ভাৱে কাম কৰাৰ স্পষ্ট অভিপ্রায় বা উদ্দেশ্য বিবেচনা কৰিব লাগিব । উদাহৰণস্বৰূপে, খেলপথাৰত, এটা শিশুৱে ইচ্ছাকৃতভাৱে বা দুর্ঘটনাক্রমে আন এটাক আঘাত কৰে নে নাই বিচাৰ কৰাটো অসম্ভৱ হ’ব পাৰে। আনকি আক্ৰমণটো পৰিস্থিতিগত নে সাধাৰণ সেইটোও বিচাৰি উলিয়াব লাগিব। কিছুমান শিশুৱে কেৱল অতি নির্দিষ্ট পৰিস্থিতিতহে আক্ৰমণাত্মক আচৰণ কৰিব।
6. বঞ্চনাই শিশুৰ বিকাশত কেনেদৰে প্ৰভাৱ পেলাব পাৰে? (How can deprivation affect a child’s development?)
উত্তৰঃ প্ৰাৰম্ভিক শিশু বিকাশৰ সময়ত খেলৰ বঞ্চনাৰ দীৰ্ঘম্যাদী প্ৰভাৱবোৰৰ ভিতৰত আছে বিচ্ছিন্নতা, হতাশা, আত্ম-নিয়ন্ত্রণ হ্রাস আৰু দুৰ্বল স্থিতিস্থাপকতা ।
7. বঞ্চিত শিশুৰ অৰ্থ কি? (What is childhood deprivation ?)
উত্তৰঃ বঞ্চিত শিশুৰ অৰ্থ হৈছে— শিশুৰ শাৰীৰিক, মানসিক বা আৱেগিক স্বাস্থ্যৰ বাবে প্রয়োজনীয় সঠিক পিতৃ-মাতৃৰ যন্ত্র বা নিয়ন্ত্রণ, জীৱিকা, শিক্ষা, অন্যান্য যত্ন বা নিয়ন্ত্রণ অবিহনে থকা শিশু।
8. শিশু বিকাশত সামাজিক বঞ্চনা কি? (What is social deprivation in child development?)
উত্তৰঃ মানুহ হৈছে সামাজিক জীৱ। সাধাৰণ মানৱ বিকাশৰ বাবে সামাজিক আদান-প্রদান অপৰিহার্য। সামাজিক বঞ্চনা তেতিয়া হয় যেতিয়া এজন ব্যক্তি সমাজৰ বাকী অংশৰ সৈতে সাংস্কৃতিকভাৱে স্বাভাৱিক বাৰ্তালাপৰ পৰা বঞ্চিত হয়। কিছুমান গোটৰ লোকৰ সামাজিক বঞ্চনা হোৱাৰ সম্ভাৱনা অধিক।
9. বঞ্চনাই বৃদ্ধি আৰু বিকাশক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে? (How does deprivation affect growth and development?)
উত্তৰঃ দৰিদ্ৰতাৰ তলত বাস কৰা শিশুৱে পুষ্টিহীন আৰু অধিক ওজনৰ হোৱাৰ আশংকা থাকে, তেওঁলোকৰ আত্মবিশ্বাস আৰু শিকাৰ সামঞ্জস্যৰ সৈতে আপোচ কৰে। ইয়াৰ উপৰিও শিক্ষাৰ ওপৰত প্ৰভাৱ তেওঁলোকৰ পৰিয়ালৰ দ্বাৰা অধিক বৃদ্ধি হয়, যিসকলে তেওঁলোকৰ সন্তানৰ বাবে এক প্রতিক্রিয়াশীল উদ্দীপনামূলক পৰিৱেশ প্ৰদান কৰিবলৈ অক্ষম।
10. বঞ্চনাৰ প্রভাৱবোৰ কি কি? (What are the effects of deprivation?)
উত্তৰঃ ৰোগৰ অধিক ঘটনা, বঞ্চনাৰ সৈতে সম্পর্কিত, চেনেলবোৰে জনসংখ্যাক একাধিক ৰোগৰ শ্ৰেণীত বঞ্চিত কৰে আৰু হতাশা, উচ্চমৃত্যু আৰু অধিক ব্যয়ৰ অধিক প্রচলন থাকে ।
11. যদি শিশু এটা পৰিৱেশৰ উদ্দীপনাৰ পৰা বঞ্চিত হয় তেন্তে কি হ’ব? (What happens if a child is deprived of environmental stimulation?)
উত্তৰঃ প্ৰতিষ্ঠানত বাস কৰা আৰু ডাঙৰ হোৱা শিশুসকলৰ বাবে, ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে যে তেওঁলোকৰ সামাজিক দক্ষতা শিকা আৰু বিকাশ কৰাত অসুবিধা হ’ব। এই শিশুবোৰে বিপদজনক আচৰণ প্ৰদৰ্শন কৰাৰ সম্ভাৱনা অধিক, বা ডাঙৰ হ’লে হতাশা বা তীব্ৰ উদ্বেগত ভোগাৰ সম্ভাৱনা অধিক।
12. প্ৰাৰম্ভিক মনো-সামাজিক বঞ্চনাৰ ফলত কি কি সমস্যাৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে? (What problems can be caused by early psychosocial deprivation?)
উত্তৰঃ প্ৰাৰম্ভিক মনো-সামাজিক বঞ্চনাৰ ফলত সামাজিক কার্যকলাপত সমস্যা হ’ব পাৰে, যাৰ ভিতৰত আছে নিৰ্বিচাৰ আচৰণ, অমনোযোগিতা অত্যাধিক সক্রিয়তা, সহকৰ্মী আৰু প্রাপ্তবয়স্কসকলৰ সৈতে অভিযোজিত সামাজিক সম্পর্ক গঢ়ি তোলাত সমস্যা।
13. শিশু বিকাশৰ ওপৰত সামাজিক বঞ্চনাৰ প্ৰভাৱ কি? (What are the effects of social deprivation on child development?)
উত্তৰঃ জীৱনৰ প্ৰথম ১০ বছৰত নিৰন্তৰ, মজলীয়াৰ পৰা গুৰুতৰ খেলৰ বঞ্চনা দুর্বল প্ৰাৰম্ভিক শিশু বিকাশৰ সৈতে সম্পর্কিত হোৱা দেখা যায়, যাৰ ফলত হতাশা, পৰিবৰ্তনৰ সৈতে খাপ খোৱাত অসুবিধা, দুর্বল আত্ম-নিয়ন্ত্ৰণ আৰু আসক্তিৰ অধিক প্ৰৱণতা আৰু লগতে ভঙ্গুৰ আৰু অগভীৰ আন্তঃব্যক্তিগত সম্পর্ক জড়িত থাকে।
14. শৈশৱকালত মুখ্য আচৰণৰ সমস্যাবোৰ কি কি? (What are the main behaviour problems during childhood?)
উত্তৰঃ খং, মনোযোগহীনতা অতিসক্রিয়তা বিকাৰ, বিৰোধী, অবাধ্য বা আচৰণৰ বিকাৰৰ দৰে ব্যাঘাতকাৰী আচৰণগত সমস্যা হৈছে প্ৰাক-বিদ্যালয় আৰু স্কুলীয়া বয়সৰ শিশুৰ আটাইতকৈ সচৰাচৰ আচৰণগত সমস্যা।
15. শেহতীয়া বাল্যকালৰ পাঁচটা প্ৰধান বৈশিষ্ট্য উল্লেখ কৰা । (Mention five main features of the last childhood.)
উত্তৰঃ শেহতীয়া বাল্যকালৰ পাঁচটা প্ৰধান বৈশিষ্ট্য হ’ল –
(ক) শাৰীৰিক বিকাশৰ সময়।
(খ) বৌদ্ধিক সমৰ্থতা বিকাশৰ সময়।
(গ) শিকাৰ দক্ষতা আহৰণৰ সময়।
(ঘ) সামাজিক বিকাশৰ সময়।
(ঙ) দলানুগত্যৰ সময়।
16. শেহতীয়া বাল্যকালৰ প্ৰধান শাৰীৰিক সমস্যাসমূহ উল্লেখ কৰা । (Mention the physical problems of the last childhood.)
উত্তৰঃ শেহতীয়া বাল্যকালৰ প্ৰধান শাৰীৰিক সমস্যাসমূহ হ’ল–
(ক) বেমাৰ-আজাৰ।
(খ) লোধোমা গা।
(গ) যৌন অনুপযুক্ত শাৰীৰিক গঠন।
(খ) দুর্ঘটনা।
(ঙ) শাৰীৰিক অসমর্থতা।
(চ) মুস্কিল বা টান অৱস্থা।
17. শিশুসকলৰ পাঁচবিধ মনোবৈজ্ঞানিক সংকটৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা। (Mention five types of psychological crisis in children.)
উত্তৰঃ শিশুসকলৰ পাঁচবিধ মনোবৈজ্ঞানিক সংকট হ’ল –
(ক) কথা কোৱাৰ সংকট।
(খ) আৱেগিক সংকট।
(গ) সামাজিক সংকট।
(ঘ) খেল-ধেমালিৰ সংকট।
(ঙ) ধাৰণাকৃত সংকট।
18. শেহতীয়া বাল্যকালৰ মনোবৈজ্ঞানিক সমস্যাসমূহ কি কি? (What are the psychological problems of the last childhood?)
উত্তৰঃ শেহতীয়া বাল্যকালৰ মনোবৈজ্ঞানিক সমস্যাসমূহ হ’ল –
(ক) কথাৰ সমস্যা বা সংকট।
(খ) আৱেগিক সমস্যা।
(গ) সামাজিক সমস্যা।
(ঘ) খেলৰ সমস্যা।
(ঙ) ব্যক্তিত্ব বিকাশৰ সংকটসমূহ।
(চ) নৈতিক সমস্যা।
19. পূর্ব বাল্যকালত খোৱাৰ ক্ষেত্ৰত পৰিলক্ষিত হোৱা তিনিটা সমস্যা উল্লেখ কৰা । (Mention three problems observed in early childhood eating.)
উত্তৰঃ (ক) খোৱা-বোৱা নকৰা।
(খ) বমি কৰা।
(গ) লাহে লাহে খোৱা ।
20. শিশুৰ তিনিটা সামাজিক সমাযোজন উল্লেখ কৰা । (Mention three social aspects of the child.)
উত্তৰঃ শিশুৰ তিনিটা সামাজিক সমাযোজন তলত উল্লেখ কৰা হ’ল –
(ক) শিশুৱে অসামাজিক আচৰণ কৰে।
(খ) শিশুৱে অন্য শিশুৰ লগত কাজিয়া কৰে।
(গ) শিশুৱে কেতিয়াও নিজৰ কোনো বস্তু অইনৰ লগত ভাগ-বতৰা নকৰে।
21. আবেগিক নিয়ন্ত্ৰণৰ চাৰিটা প্ৰয়োজনীয় পদক্ষেপ কি কি? (What are the four essential steps of emotional control?)
উত্তৰঃ আবেগিক নিয়ন্ত্ৰণৰ চাৰিটা প্ৰয়োজনীয় পদক্ষেপ হ’ল—
(ক) মূল্যবোধৰ ভিত্তিত জীৱনৰ আদৰ্শ নিৰ্ধাৰণত ল’ৰা-ছোৱালীক সহায় কৰিব লাগে।
(খ) ল’ৰা-ছোৱালীৰ দেহ-মানসিক প্রয়োজনসমূহ বিচাৰ কৰি প্ৰয়োজন সাপেক্ষে সেই সমূহ পূৰণৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগে।
(গ) পিতৃ-মাতৃ আৰু ল’ৰা-ছোৱালীৰ মাজত এক গভীৰ সৌহাদ্যপূর্ণ সম্পর্ক থাকিব লাগিব।
(ঘ) ঘৰুৱা আৰু স্কুলীয়া পৰিৱেশত ল’ৰা-ছোৱালীক মুক্ত অথবা কঠোৰ অনুশাসনেৰে অনুশাসিত নকৰি আত্ম অনুশাসিত হোৱাৰ পদ্ধতিগত ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিব লাগে।
22. বিভিন্ন আচৰণগত সমস্যাবোৰ কি কি? (What are the different behavioural problems?)
উত্তৰঃ আটাইতকৈ সচৰাচৰ হোৱা ব্যাঘাতকাৰী আচৰণ বিকাৰবোৰৰ ভিতৰত আছে বিৰোধী অবাধ্য বিকাৰ (ODD), আচৰণ বিকাৰ (CD) আৰু মনোযোগহীনতা অতিসক্রিয়তা বিকাল (ADHD)।
23. শিশু উৎপীড়ন প্রতিৰোধ কিয় গুৰুত্বপূর্ণ? (Why is child abuse prevention important?)
উত্তৰঃ শিশুৰ চিকিৎসাৰ প্ৰভাৱ গভীৰ হ’ব পাৰে। গৱেষণাই দেখুৱায় যে শিশুৰ দুৰ্য্যৱহাৰ শিশু আৰু পৰিয়ালৰ প্ৰতিকূল স্বাস্থ্য আৰু মানসিক স্বাস্থ্যৰ ফলাফলৰ সৈতে সম্পর্কিত আৰু সেই নেতিবাচক প্ৰভাৱবোৰ জীৱনজুৰি থাকিব পাৰে। শিশুৰ প্ৰভাৱৰ উপৰিও, শিশু উৎপীড়ন আৰু অৱহেলাৰ সম্প্ৰদায়বোৰৰ ওপৰত গভীৰ, বিস্তৃত প্ৰভাৱ আছে।
24. শেহতীয়া বাল্যকালৰ কালছোৱাত কিছুমান শিশুৰ লোধোমা গা হোৱাৰ কাৰণসমূহ কি কি? (What are the causes of some children becoming obese during the last childhood?)
উত্তৰঃ শেহতীয়া বাল্যকালত কিছুমান শিশু লোধোমা হোৱা দেখা যায়। আচলতে লোধোমা হোৱাৰ কাৰণ গ্ৰন্থিৰ অৱস্থা যদিও অতি বেছি আহাৰ গ্ৰহণ কৰা শিশুবোৰো লোধোমা হয়। লোধোমা হোৱাৰ কাৰণ হ’ল তেনেবোৰ শিশুৱে খৰকৈ খায়, ডাঙৰ টুকুৰা বিচাৰে আৰু বন্ধু বান্ধৱৰ পৰা দ্বিতীয় বা তৃতীয়বাৰৰ বাবে সহায় বিচাৰে। বয়সীয়া শিশুৰ ক্ষেত্ৰত দেখা পোৱা লোধোমা অৱস্থাটো অকল স্বাস্থ্যৰ ক্ষেত্ৰতে পৰিলক্ষিত নহয়, তেওঁলোকৰ মধুমেহ হ’ব পাৰে, সামাজিক কাৰণৰ অভাৱ হ’ব পাৰে, খেল-ধেমালিত অংশগ্ৰহণ নকৰা হ’ব পাৰে, খেলৰ কৌশল আয়ত্ত কৰিব নোৱাৰিবও পাৰে। এনে অৱস্থা হ’লে খেলৰ লগৰীয়াসকলে তেওঁলোকক ব্যংগ নামেৰে নামকৰণ কৰি মতা দেখা যায় যাৰ ফলত তেনে শিশুৱে নীচাত্মিকা মনোভাৱৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হয়।
26. মানৱ জীৱনৰ বিকাশৰ মুখ্য স্তসমূহ উল্লেখ কৰক । (Mention the main stages of development of human life.)
উত্তৰঃ শিশুৰ বিকাশৰ প্ৰক্ৰিয়া প্ৰধানকৈ দুটা পৰ্যায়ত ভাগ কৰা হৈছে—
(ক) গৰ্ভকালীন অবস্থা বা জন্মপূর্ব অবস্থা।
(খ) জন্মোত্তৰ অৱস্থা।
জন্মোত্তৰ অৱস্থাৰ চাৰিটা পর্যায় আছে, যেনে — শৈশৱকাল, বাল্যকাল, কৈশোৰকাল আৰু বয়ঃপ্রাপ্তি কাল। জন্মৰ পৰা ৫ বছৰলৈ শৈশৱকাল, ৫ বছৰৰ পৰা ১২ বছৰলৈ বাল্যকাল, ১২ বছৰৰ পৰা ১৮-১৯ বছৰলৈ কৈশোৰ কাল আৰু তাৰ পিছৰ কালখিনি বয়ঃপ্রাপ্তি কাল।
26. বাল্যকালৰ প্ৰধান ভাগ দুটা কি কি? (What are the two main parts of childhood?)
উত্তৰঃ বাল্যকালৰ প্ৰধান ভাগ দুটা হ’ল—
(ক) আগতীয়া বাল্যকাল (৬-৮ বছৰ বয়স)।
(খ) শেহতীয়া বাল্যকাল (৯-১২ বছৰ বয়স)।
27. ‘বৰ্ধন’ আৰু ‘বিকাশ’ৰ মাজত থকা দুটা সম্বন্ধ লিখা । (Explain any two relationship between growth and development.)
উত্তৰঃ ‘বৰ্ধন’আৰু ‘বিকাশ’ৰ মাজত থকা দুটা সম্বন্ধ হ’ল—
(ক) বৰ্ধন শব্দটো প্ৰকৃততে দৈহিক অৰ্থত ব্যৱহৃত হয়। সাধাৰণতে দেহৰ আকাৰ আকৃতি, উচ্চতা আৰু ওজন বৃদ্ধিৰ প্ৰসংগতেই ইয়াক প্ৰয়োগ কৰা হয়। ‘বিকাশ’ৰ অৰ্থৰ দ্বাৰা এজন ব্যক্তিৰ সামগ্ৰিক ৰূপত হোৱা পৰিৱৰ্তন বুজায় ।
(খ) বৰ্ধন হৈছে বিকাশৰ এক অংশ বিশেষ। বিকাশ শব্দৰ ধাৰণা বৃদ্ধিতকৈ বহল আৰু সামগ্রিক পৰিসৰৰ হয়।
28. শৈশৱকালৰ ধাৰণা সম্পৰ্কে লিখা । (Write about the concept of childhood.)
উত্তৰঃ মানৱ জীৱনৰ প্ৰথম স্তৰ হ’ল শৈশৱকাল। মাতৃগৰ্ভত স্থিতি লোৱা ভ্রূণে ৯ মাহ ১০ দিন দীঘলীয়া সময় অতিক্ৰম কৰি এটি পূৰ্ণাংগ মানৱ শিশুৰ জন্ম হয় আৰু নতুন পৰিৱেশতে সমাযোজনৰ বাবে বিভিন্ন স্তৰ অতিক্ৰম কৰে। শৈশৱকাল হৈছে জন্মোত্তৰ পিছৰ প্ৰথম স্তৰ।
29. বিকাশৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা । (Mention development features.)
উত্তৰঃ বিকাশৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) বিকাশ হ’বলৈ আমাৰ জৈৱিক ক্ষমতাসমূহৰ ওপৰত পৰিৱেশে অনুকূল-প্ৰতিকূলভাৱে প্ৰভাৱ পেলায়। জীৱই পৰিৱেশত কৰা ক্রিয়া-প্ৰক্ৰিয়াৰ পৰিণতিয়েই হৈছে বিকাশ।
(খ) বিকাশ এক জীৱনজোৰা প্ৰক্ৰিয়া। ই নিৰৱচ্ছিন্ন।
(গ) বিকাশ হৈছে ব্যক্তিৰ শাৰীৰিক, মানসিক, সামাজিক, আবেগিক, নৈতিক দিশৰ এক বহল পৰিসৰৰ বিষয়।
(ঘ) বিকাশৰ গতি সময় সাপেক্ষে দ্রুত আৰু লেহেম হয়।
(ঙ) বিকাশ লিংগভেদে বেলেগ বেলেগ হোৱা দেখা যায়। অর্থাৎ কৈশোৰ কালত ল’ৰা ছোৱালীৰ মাজত হোৱা দৈহিক-মানসিক বিকাশৰ গতিও পৃথক।
(চ) দৈহিক পৈণতা আৰু শিক্ষাৰ ওপৰত বিকাশ নির্ভৰশীল হয়। শিক্ষাই এজন ব্যক্তিক পৈণত কৰি তোলে আৰু পৈণতাই শিক্ষণ ক্ষমতাৰ বৃদ্ধি কৰে।
(ছ) বিকাশৰ ক্ষেত্ৰত ব্যক্তি বিভিন্নতা এটা মুখ্য বৈশিষ্ট্য যদিও ই সমৰূপত হোৱা দেখা যায়। অর্থাৎ ব্যক্তিয়ে একে বয়সত শিক্ষালাভ, অংগসঞ্চালন, ভাষা জ্ঞান আয়ত্ত কৰা দেখা যায়।
30. শিশু বিকাশত শিক্ষাৰ গুৰুত্ব কি? (What is the importance of education in child development?)
উত্তৰঃ প্ৰাথমিক শিক্ষাই শিশুসকলক ভৱিষ্যতৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰাৰ ভেঁটি স্থাপন কৰে। এইকাৰণে বেছিভাগ দেশে প্রাথমিক বিদ্যালয়ক বাধ্যতামূলক আৰু সকলোৰে বাবে মৌলিক অধিকাৰ কৰি তুলিছে। শিশুসকলৰ চৰিত্ৰ বিকাশ এই প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত আৰম্ভ হয় আৰু তেওঁলোকৰ ক্ষেত্ৰত শিকাৰ পদ্ধতি সক্ষম কৰে। তদুপৰি, প্ৰাথমিক শিক্ষাৰ কেইবাটাও দিশ আছে যি শিশুসকলক তেওঁলোকৰ সামগ্রিক বিকাশত সহায় কৰে। অৱশ্যে, ভাৰতত বহুতো অভিভাবকে ভাল বিদ্যালয়ৰ সলনি নিকটতম বিদ্যালয় বিচাৰে। বিদ্যালয় বাছনি কৰোতে ঘৰৰ পৰা দূৰত্ব প্ৰাথমিক কাৰক হ’ব নালাগে। কিছুমান অভিভাৱকে বিদ্যালয়ৰ পটভূমি, দৃষ্টিশক্তি, কার্যকলাপ আৰু পাঠ্যক্ৰমৰ মাজেৰে নাযায়। অৱশ্যে, তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ সন্তানৰ বাবে সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ বিচাৰে, কিন্তু প্রাথমিকতা সদায়ে আন কাৰকৰ তত্ত্বাৱধানত মানদণ্ডৰ হ’ব লাগে ।
31. পূর্ব বাল্যকালত শিশুৰ দৈহিক বিকাশৰ বিষয়ে লিখা । (Write about the physical development of a pre-childhood child?)
উত্তৰঃ পূর্ব বাল্যকালত, শিশুৰ দৈহিক গঠনত যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হয়। গড় হিচাপত প্ৰতি বছৰে শিশু তিনি ইঞ্চিকৈ ওখ হয় আৰু এই স্তৰ শেষত শিশুবোৰ প্ৰায় তিনি ফুট আৰু ছয় ইঞ্চি ওখ হয়। সেইদৰে, শিশুবোৰৰ ওজনো বৃদ্ধি হয়। এই সময়ছোৱাত শিশুৰ মুখাবয়বৰ পৰা ‘কেঁচুৱা সদৃশ’ চেহেৰা নোহোৱা হয়। অৱশ্যে শৰীৰৰ গঠন এই স্তৰত অধিক মন কৰিবলগীয়া বিষয় হৈ পৰে। কিছুমান শিশুৰ শৰীৰৰ গঠন মোটা, কিছুমান বলিষ্ঠ গঠনৰ হয় আৰু কিছুমান ক্ষীণকায় হয়। দাঁতৰ ক্ষেত্ৰত দেখা যায় পূর্ব বাল্যকালৰ শেষৰ ছয় মাহৰ ফালে কেঁচুৱা দাঁত সৰি স্থায়ী দাঁত গাজে। শিশুবোৰে এই স্তৰতে দৌৰা, জঁপিওৱা, গছত বগোৱা, চাইকেল চলোৱা, নিজে খোৱা, কাপোৰ পিন্ধা আদি বিভিন্ন কাম কৰাৰ কৌশলবোৰ আয়ত্ত কৰাৰ লগতে ছবি অঁকা, ৰং কৰা আদি কামবোৰো কৰে ।
ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
1. বিকাশৰ স্তৰসমূহ উল্লেখ কৰা। (Mention the stages of development.)
উত্তৰঃ বিকাশৰ স্তৰসমূহক কিছুমান দিশৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি নিৰ্ণয় কৰা হয়। সেই দিশসমূহ হ’ল—শাৰীৰিক, মানসিক, সামাজিক আদি। বিকাশৰ এই দিশসমূহৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি মনোবিজ্ঞানীসকলে বিকাশৰ স্তৰসমূহ নিৰ্ধাৰণ কৰিছে। বিকাশৰ স্তৰসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) ৰুছৰ মতে, বিকাশৰ স্তৰসমূহ হ’ল—
০ – ৫ বছৰলৈ – শৈশৱকাল (Infancy)
১২ বছৰলৈ – বাল্যকাল (Childhood)
১২ – ১৫ বছৰলৈ — প্ৰাক কৈশোৰ বা লৰালি কাল (Pre-adolescent/Childhood)
১৫ – ২০ বছৰলৈ 1 — প্রাপ্তবয়স্ক বা শেহতীয়া কৈশোৰ কাল ( Adult/later adolescent)
(খ) আর্নেষ্ট জনচ্ৰ (Ernest Jones) মতে—
০ – ৫ বছৰলৈ – শৈশৱকাল।
৫ – ১২ বছৰলৈ – বাল্যকাল।
১২-১৮ ১২ – ১৮ বছৰলৈ – কৈশোৰকাল।
১৮ বছৰৰ পৰা পিছত – প্রাপ্তবয়স্ক কাল।
(গ) ৰাইবাৰ্ণ (Ryburn) ৰ মতে—
০- ২/৩ বছৰলৈ – শৈশৱকাল।
৩-৬/৭ বছৰলৈ – বাল্যকাল।
৬ – ৭ বছৰৰ পৰা ৮ বছৰ – অৱস্থান্তৰ প্ৰাপ্তিৰ কাল।
৮ – ১২ বছৰ – শেহতীয় বাল্যকাল।
১২-১৪ বছৰ – আগতীয়া কৈশোৰ কাল।
১৪-১৮ বছৰ – শেহতীয়া কৈশোৰ কাল।
(ঘ) জ্যাঁ পিয়াজে (Jean Piaget) ৰ মতে—
০-২ বছৰলৈ – সংবেদন সঞ্চালন স্তৰ।
২ – ৬ বছৰলৈ – প্ৰাক্ কাৰ্যকৰীকৰণ স্তৰ।
৬- ১১/১২ বছৰলৈ – বাস্তৱ কাৰ্যকৰীকৰণ স্তৰ।
১১/১২ বছৰৰ পৰা ১৪/১৫ বছৰলৈ – আনুষ্ঠানিক কার্যকৰীকৰণ স্তৰ।
ওপৰৰ আলোচনাৰ আধাৰত ক’ব পাৰি যে বিকাশৰ স্তৰ চাৰিটা। শৈশৱকাল, বাল্যকাল, কৈশোৰকাল আৰু প্ৰাপ্তবয়স্ককাল।
2. শিশুৰ বিকাশত পৰিৱেশৰ ভূমিকাৰ বিষয়ে লিখা । (Write about the role of environment in child development?)
উত্তৰঃ মাতৃগৰ্ভত ভ্রূণে স্থিতি লাভ কৰা সময়ৰ পৰা মৃত্যুলৈকে ব্যক্তিৰ জীৱন প্ৰক্ৰিয়াত বংশগতীয় উপাদানৰ দৰে পৰিৱেশীয় উপাদানেও এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰা দেখা যায়। গৰ্ভধাৰণৰ অৱস্থাত (Pregnancy period) ভ্রূণৰ বিকাশৰ বাবে পুষ্টিকৰ খাদ্যৰ প্রয়োজনীয়তা যথেষ্ট আছে। পুষ্টিকৰ খাদ্যৰ অভাৱত বা ধৰ্মীয় ৰীতি-নীতিৰ ফলত মাতৃয়ে উপযুক্ত খাদ্য গ্ৰহণ নকৰিলে ভ্ৰূণৰ গঠনত বাধাৰ সৃষ্টি হয়। অর্থাৎ ভ্রূণৰ উপযুক্ত গঠন নহয় বাবে মস্তিষ্কৰ বিকাশতো বাধাৰ সৃষ্টি হয়। ফলত জন্মৰ পিছৰ কালছোৱাত শিশু মানসিক বা বৌদ্ধিকভাৱে পিছপৰা বা অনগ্ৰসৰ হয় ।
গর্ভকালীন অৱস্থাত মাতৃগৰাকীয়ে ভ্ৰূণক উপযুক্ত পৰিৱেশ প্ৰদান কৰিবলৈ অহৰহ চেষ্টা কৰিব লাগে। কিয়নো, মাতৃগৰ্ভৰ ভিতৰতেই শিশুৰ বৃদ্ধি আৰু বিকাশ প্ৰক্ৰিয়া আৰম্ভ হয়। তাৰ বাবে মাতৃগৰাকীয়ে পুষ্টিকৰ খাদ্য গ্ৰহণ কৰি দৈহিক বৃদ্ধিত সহায় কৰিব লাগে। মাতৃগৰাকীয়ে বিশ্ৰামৰ লগতে সৎ কৰ্ম, সৎ চিন্তা (ধর্মীয় আৰু শান্তিমূলক চিন্তা) কৰি মন সুস্থ ৰাখিব লাগে। মাতৃগৰাকীয়ে স্বাস্থ্যসন্মত বিষয়ৰ আলোচনা চিকিৎসকৰ লগত নিয়মিয়াকৈ কৰিব লাগে । মাতৃগৰাকীয়ে স্বাস্থ্য সম্পৰ্কীয় দিহা পৰামৰ্শ চিকিৎসকৰ পৰা ল’ব লাগে। শিশুৰ স্বাস্থ্যৰ বাবে মাতৃয়ে যাত্ৰা পৰিহাৰ কৰিব লাগে। গ্রীক দার্শনিক প্লেটো আৰু এৰিষ্ট’টলে গর্ভকালীন পৰিৱেশ সম্পর্কে মতামত দাঙি ধৰিছিল। মাতৃগৰাকীয়ে ৰাগিয়াল বস্তু সেৱনৰ পৰা বিৰত থাকিব লাগে। ৰাগিয়াল বস্তুক সেৱনৰ ফলত হৃৎস্পন্দন, ৰক্তসঞ্চালন আৰু স্নায়বিক গঠন আদিত বাধাৰ সৃষ্টি কৰে।
গৰ্ভকালীন মাতৃৰ হিম’গ্লবিনৰ পৰিমাণ সময়ে সময়ে জুখিব লাগে। অন্যথা শিশুটিও এনিমিয়া, ষ্টকসিমিয়া ৰোগত আক্ৰান্ত হ’ব পাৰে। মাতৃৰ বয়স এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান। কিয়নো, ভ্রূণৰ সুস্থ বিকাশৰ বাবে মাতৃগৰাকীৰ বয়স উপযুক্ত হোৱা উচিত। মাতৃগৰাকী চল্লিশ বছৰৰ ওচৰ হ’লে ভ্রূণৰ দৈহিক গঠন অস্বাভাৱিক হৈ উঠে। মাতৃগৰাকীৰ দেহৰ পৰা নিঃসৃত হোৱা এণ্ডোক্রাইন গ্রন্থিয়েদি হৰমনৰ পৰিমাণ যথেষ্ট নহয় বাবে ভ্রূণৰ দৈহিক গঠন মন্থৰ হয়।
ভ্রূণ আৰু গৰ্ভকালীন মাতৃৰ মাজৰ সম্বন্ধ নিবিড়। কিয়নো, গর্ভকালীন অৱস্থাত মাতৃয়ে কৰা ভাৱনা, চিন্তা, আৱেগ-অনুভূতি আদি ভ্রূণটোৰ ওপৰত প্ৰত্যক্ষ প্রভাৱ পৰে। মাতৃগৰাকী আৰু গৰ্ভস্থ সন্তানৰ মাজত এক স্নায়ৱিক সম্পর্ক থাকে। সেয়েহে, মাতৃগৰাকী এটা সুস্থ পৰিৱেশত থকাটো প্ৰয়োজনীয়। গৰ্ভৱতী মাতৃগৰাকী দীৰ্ঘদিন ধৰি মানসিক অশান্তি, উৎকণ্ঠা, উদ্বেগ, ভয়, ক্রোধ, দুঃখ আদিত ভুগি থাকিলে দেহ-গ্রন্থিসমূহৰ ৰাসায়নিক প্রক্রিয়া অস্বাভাৱিক হৈ উঠিব পাৰে। এনেধৰণৰ অস্বাভাৱিক পৰিৱেশে ভ্রূণৰ অনিষ্ট কৰিব পাৰে।
3. শেহতীয়া বাল্যকালৰ শৈক্ষিক গুৰুত্বৰ বিষয়ে লিখা । (Write about the educational significance of the last childhood?)
উত্তৰঃ শেহতীয়া বাল্যকালৰ শৈক্ষিক গুৰুত্বকেইটা হ’ল —
(ক) স্বাস্থ্যকৰ পাৰিপাৰ্শ্বিক অৱস্থাঃ অভিভাৱক আৰু শিক্ষক দুয়োটা পক্ষই ঘৰ আৰু পৰিয়ালত সুন্দৰ পৰিৱেশ গঢ়ি তোলাৰ বাবে চেষ্টা কৰিব লাগিব। শিশুসকলৰ বাবে ঘৰখন সুৰক্ষিত আৰু সুমধুৰ হোৱা দৰকাৰ। বিদ্যালয়তে শিশুসকলে সুৰক্ষিত হৈ থকাৰ অনুভৱ কৰিব পৰাৰ অৱস্থা সৃষ্টি হোৱা দৰকাৰ ।
(খ) প্ৰকৃত শাৰীৰিক বিকাশ সাধনঃ প্ৰকৃতাৰ্থত শিশুসকলৰ বিকাশৰ বাবে ঘৰখন আৰু বিশেষভাৱে বিদ্যালয়ে বিভিন্ন আৱেগবোৰ প্ৰকৃতভাৱে চোৱাচিতা কৰিব লাগিব। শিশুসকলক উৎসাহিত কৰিব লাগিব যাতে তেওঁলোকে ভয়ৰ বিৰুদ্ধে সাহসী পদক্ষেপ ল’ব পাৰে আৰু মানসিক ভাৰসাম্যতা ৰক্ষা কৰিব পাৰে।
(গ) নৈতিক প্রশিক্ষণঃ শেহতীয়া বাল্যকালৰ শিশুবোৰে সমনীয়া দলৰ সদস্যসকলৰ মাধ্যমত নৈতিক ভাৱধাৰাৰ লগত চিনাকি হ’বলৈ সক্ষম হয়। তেওঁলোকে নিজ নিজ ধাৰণাৰ মাধ্যমতো নৈতিক আদৰ্শৰ উমান পায়। যিহেতু এই সময়ছোৱা শিশুৰ জীৱনৰ গাঠনিক সময় সেয়েহে এই সময়ছোৱাত অভিভাৱক আৰু শিক্ষকসকলে শিশুসকলৰ মনত আধ্যাত্মিক আৰু ধৰ্মীয় ধাৰণাৰ বীজ সিঁচি দিবলৈ যত্নৱান হোৱা উচিত ।
4. আগতীয়া বাল্যকালৰ শিশুৰ আৱেগিক বিকাশ সম্পর্কে লিখা । (Write about the emotional development of a pre-childhood child.)
উত্তৰ: বাল্যকালৰ শিশুৰ আৱেগিক বৈশিষ্ট্য অতি গুৰুত্বপূর্ণ। শিশুৱে এই স্তৰত আৱেগিক নিৰাপত্তাৰ অভাৱ অনুভৱ কৰে। শিশুৰ আৱেগ কিছুমান প্ৰবৃত্তিৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হয়। শিশুৱে প্রাপ্তবয়স্কসকলৰ দৰেই আৱেগৰ অনুভৱ কৰিবলৈ লয়। শিশুৱে সংযত আৰু নিয়ন্ত্ৰিতভাৱে আৱেগক ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰে। ভয়, মৰম, ভালপোৱা, ঈর্ষা, দুখ, আনন্দ আদি আৱেগৰ প্রকাশ প্ৰয়োজন আৰু পৰিস্থিতি সাপেক্ষে হয়। শিশুৱে সমাজৰ নিয়ম অনুসৰি আৱেগৰ প্ৰকাশ কৰিবলৈ বিচাৰে। স্কুলীয়া জীৱনৰ আৰম্ভণি এই কালছোৱাত হয় বাবে শিশুৱে এই সময়ছোৱাত নতুন পৰিৱেশত মিলা-মিছা কৰিব লগা হয়। শিশুৰ এনে সমাযোজন প্রক্রিয়াত নিৰাপত্তাহীনতাৰ ভাৱ অনুভৱ হয়।
আগতীয়া বাল্যকালত শিশুৰ আৱেগ কিছু নিয়ন্ত্রিত হয় আৰু ক্ৰমান্বয়ে স্বাভাৱিক আৱেগৰ বিকাশ হয়। এই সময়ছোৱাত শিশুৰ ভয় আৱেগৰ বিকাশ হয়। শিশুৰ মনত কল্পনাৰ জৰিয়তে ভয় আৱেগৰ সৃষ্টি হয়। বহু সময়ত পিতৃ-মাতৃ তথা পৰিয়ালৰ মৰমৰ পৰা বঞ্চিত হোৱা | শিশুৰ মনত এই ভয়ৰ সৃষ্টি হয়। শিশুৰ যৌন আৱেগ সুস্থ অৱস্থাত থাকে আৰু ইয়াৰ বহিঃপ্ৰকাশ দেখা নাযায়। মনোবিদ চিগমাণ্ড ফ্রয়েডে আগতীয়া বাল্যকালক “সুপ্তকাম অৱস্থা” (Latency Period) বুলি অভিহিত কৰিছে। শৈশৱৰ ক্ষীপ্ৰ বা দ্রুত আৱেগ এই স্তৰত নিয়ন্ত্ৰণ হয়। ঘৰৰ জ্যেষ্ঠসকলে শিশুৰ আৱেগক নিয়ন্ত্ৰণ কৰিবলৈ যথেষ্ট গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিব লাগে।
5. শেহতীয়া বাল্যকালৰ আৱেগিক বিকাশ সম্পর্কে লিখা। (Write about the emotional development of the last childhood.)
উত্তৰঃ শিশু যেতিয়া ৮/৯ বছৰৰ বা ১১/১২ বছৰৰ হয় তেতিয়া তেওঁলোক চিন্তা ভাৱনাৰ পৰা মুক্ত হয়। সেয়েহে, এই কালছোৱাক চিন্তা ভাৱনামুক্ত কাল বুলি গণ্য কৰা হয়। শিশুৰ এই সময়ছোৱাত আনন্দদায়ক অনুভূতিৰ প্ৰকাশ হোৱা পৰিলক্ষিত হয়। শিশুৰ প্ৰথম পৰ্যায়ত প্রকাশ হোৱা ভয়, আৱেগ কিছু নিয়ন্ত্রণলৈ আহে। কেৱল প্ৰত্যক্ষ ঘটনাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিততহে ভয় ভাৱৰ সৃষ্টি হয় ।
এই কালছোৱাত শিশুৰ ঈৰ্ষা আৱেগ থাকে। অৰ্থাৎ সৰু ভাই-ভনীৰ প্ৰতি শিশুৰ ঈৰ্ষাৰ সৃষ্টি হয়। মাক-দেউতাক মৰম-চেনেহৰ পৰা বঞ্চিত হোৱা আশংকাই মনত এনে আৱেগৰ জন্ম | দিয়ে । গতিকে এই কালছোৱাত পিতৃ-মাতৃ আৰু ঘৰৰ অন্য সদস্যসকলে যথেষ্ট সজাগ হোৱা উচিত। অর্থাৎ উপযুক্ত শিক্ষা প্ৰদান কৰি তাকো নিয়ন্ত্ৰণ ৰাখিবলৈ বিচৰা উচিত।
6. বাল্যকালৰ বৈশিষ্ট্য সম্পর্কে বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰা । (Discuss in detail the characteristics of childhood.)
উত্তৰঃ বাল্যকালৰ বৈশিষ্ট্য সম্পর্কে তলত বিস্তৃতভাৱে আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) দৈহিক বিকাশঃ বাল্যকালত শিশুৰ দৈহিক বিকাশ মন্থৰ হয়। সেয়েহে, বাল্যকালক দৈহিক স্থিৰতাৰ স্তৰ বুলিও কোৱা হয়। কৈশোৰ আৰু শৈশৱ কালৰ দৰে এই কালত দৈহিক বিকাশ দ্রুত নহয়। বাল্যকালত শিশুৰ শাৰীৰিক বিকাশ মন্থৰ বাবে সহজে মানুহৰ চকুত ধৰা নিদিয়ে। সেয়েহে বাল্যকালক “কৃত্ৰিম পৈনত কাল” (Artificial Mature Age) বুলি কোৱা হয়। এই সময়ছোৱাত শিশুৰ দেহ সঞ্চালন ক্ষমতাৰ বিকাশ দ্রুত হয়। যেনে – খেলা-ধূলা, দৌৰা, জঁপিওৱা আদি কার্যত শিশু ব্যস্ত হয়। এই স্তৰত ল’ৰা-ছোৱালী দৈহিকভাৱে সক্ষম হয়। যদিও ল’ৰাৰ তুলনাত ছোৱালীৰ দৈহিক সক্ষমতা কম।
(খ) মানসিক বিকাশঃ বাল্যকালত শিশু আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ বাবে উপযুক্ত হয় আৰু শিক্ষা অৰ্জনৰ বাবে দায়িত্ববোধ জন্মে। শিশুৰ এই বয়সত অনুকৰণ কৰি শিকাৰ প্ৰৱণতা যথেষ্ট হয়। এই স্তৰত শিশুৰ চিন্তা, বিচাৰ, বিশ্লেষণ, পার্থক্য নির্ণয়ৰ ক্ষমতা বৃদ্ধি পায়। কৌতূহল প্রবৃত্তি এই স্তৰত প্ৰবল হৈ উঠে। বাল্যকালৰ শেষৰ পৰ্যায়ত অন্ধ অনুকৰণৰ মাত্ৰা কমি আহে আৰু যুক্তি সহকাৰে বিচাৰ কৰিবলৈ শিকে। বৌদ্ধিক বিকাশৰ ফলত শিশুৰ সৃজনীশীলতাৰ বিকাশ হয়।
(গ) সামাজিক বিকাশঃ বাল্যকালত আৰম্ভ হোৱা আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ মাজেৰেই শিশুৰ সামাজিক বিকাশৰ ভাৱ গঢ় লৈ উঠে। সমনীয়াৰ লগত খেল-ধেমালি বা বন্ধুত্বপূর্ণ সম্পর্ক সহযোগিতা, প্রতিযোগিতা আদি গুণৰ বিকাশ সাধন হয়। শৈশৱৰ আত্মকেন্দ্ৰিক মনোভাৱৰ পৰিৱৰ্তে শিশু সমাজকেন্দ্ৰিক হৈ পৰে। এই কালছোৱাত শিশুৱে সামাজিক আনুগত্যৰ ভাৱ প্ৰদৰ্শন কৰে ।
(ঘ) সমকামিতাঃ বাল্যকালক ‘সমকামিতা’ৰ বয়স বুলি কোৱা হয়। এই স্তৰত শিশুৰ যৌন উত্তেজনা সুপ্ত অৱস্থাত থাকে। বিপৰীত লিংগৰ প্ৰতি কোনো আকর্ষণ নাথাকে। তেওঁলোকে নিজৰ লিংগৰ মাজত বন্ধুত্বপূর্ণ সম্পর্ক স্থাপন কৰে। অৰ্থাৎ ল’ৰাই ল’ৰাৰ লগত আৰু ছোৱালীয়ে ছোৱালীৰ লগত বন্ধুত্ব কৰি, খেলাধূলা কৰি ভাল পায় শেহতীয়া বাল্যকালত ইয়াৰ প্ৰভাৱ কিছু কম ।
(ঙ) আৱেগিক বিকাশঃ এই কালছোৱাত শিশুৱে আৱেগিক অনুভূতি অনুভৱ কৰে। শিশুৰ বিভিন্ন ধৰণৰ আৱেগ যেনে— ভয়, ক্রোধ, ঈর্ষা, হিংসা, সুখ, দুখ, ভালপোৱা আৱেগৰ অনুভৱ কৰে।
(চ) সুপ্ত যৌনতাঃ এই কালছোৱাত শিশুৰ যৌন অনুভূতি সুপ্ত অৱস্থাত থাকে। সেয়েহে, তেওঁলোকৰ বিপৰীত লিংগৰ প্ৰতি আকর্ষণ কম হয় আৰু উশৃংখলতাৰ সৃষ্টিও নহয়। বাল্যকালৰ শেষৰ ফালে যৌনতা স্পষ্টভাৱে দেখা পোৱা যায়।
(ছ) বহির্মুখীতাঃ বাল্যকালত শিশুৰ আত্মকেন্দ্ৰিক মনোভাৱৰ ৰূপান্তৰ ঘটে আৰু সামাজিক বিকাশ হয়। ফলত তেওঁলোকে খেলা-ধূলাৰ মাজেৰে সামাজিক হৈ পৰে আৰু বহির্মুখী হ’বলৈ চেষ্টা কৰে। মনোবিজ্ঞানীসকলৰ মতে, মানুহৰ ব্যক্তিত্ব দুই ধৰণৰ। যেনে— অন্তর্মুখী আৰু বহিঃমুখী। এই সময়ছোৱাত শিশুসকলে মনত থকা দুখ বেজাৰৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাবলৈ বহিমুখী হয় ।
(জ) গঠনাত্মক প্রবৃত্তিঃ বাল্যকালত শিশুসকলৰ গঠনাত্মক প্রবৃত্তি গঢ় লৈ উঠে। শিশুসকলৰ হস্তশিল্পৰ প্ৰতি আগ্ৰহ জন্মে। দলীয় কৰ্মৰ মাজেৰে গঠনাত্মক কাম কৰাৰ ইচ্ছা এই সময়ছোৱাত থকা দেখা যায়।
(ঝ) নৈতিক বিকাশঃ বাল্যকালত শিশুৰ নৈতিক চৰিত্ৰৰ বিকাশৰ আৰম্ভ হয়। শিশুৰ ন্যায়-অন্যায়, পাপ-পূণ্যৰ বিচাৰ কৰাৰ ক্ষমতাও বৃদ্ধি হয়। নৈতিক শিক্ষা লাভৰ বাবে বিভিন্ন ধৰণৰ দিৱস, তিথি আদিও পালন কৰে।
(ঞ) আর্জিত অভিৰুচিঃ শেহতীয়া বাল্যকালত শিশুৰ কিছুমান নিৰ্দিষ্ট বিষয় বা বস্তুৰ প্ৰতি আগ্রহ জন্মে। কিছুমান বস্তুৰ সংস্পৰ্শলৈ আহি বাল্যকালত শিশুৱে অভিৰুচি অৰ্জন কৰিবলৈ আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰে ।
(ট) খেলা প্ৰৱণতাঃ বাল্যকালৰ শিশুৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ বৈশিষ্ট্য হ’ল খেলা প্ৰৱণতা। খেলা-ধূলাৰ জৰিয়তে শিশুৱে দলীয় আনুগত্যৰ ভাৱ প্ৰকাশ কৰে আৰু শিশুসকলৰ মনত গণতান্ত্রিক মনোভাৱৰ বিকাশ সাধন হয় ।
7. শিশুৰ দৈহিক বিকাশৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ কি কি লিখা। (What are the characteristics of the child’s physical development?)
উত্তৰঃ শিশুৰ দৈহিক বিকাশৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত দিয়া ধৰণৰ —
(ক) শিশুৰ দৈহিক বিকাশৰ হাৰ শৈশৱ কালৰ তুলনাত নিম্নগামী হয়।
(খ) শিশুৰ বছৰি গড় উচ্চতা ২-৩ ইঞ্চি বৃদ্ধি হয়।
(গ) শিশুৰ বছৰি গড় ওজন ৩-৬ পাউণ্ডৰ ভিতৰত থাকে।
(ঘ) শিশুৰ এই কালছোৱাত দৈহিক সঞ্চালন ক্ষমতাৰ বিকাশ পৰিলক্ষিত হয়।
(ঙ) শিশু এই বয়সত দৈহিকভাৱে যথেষ্ট সক্রিয় হয় আৰু খেলা-ধূলাৰ লগতে শাৰীৰিক ক্ৰিয়া কৰি ভাল পায়।
(চ) এই কালছোৱাত শিশুৰ মস্তিষ্কৰ পূৰ্ণ বিকাশ হয়।
(ছ) শাৰীৰিক বিকাশৰ ওপৰত মানসিক বিকাশ নিৰ্ভৰ কৰে। গতিকে, শিশুক উপযুক্ত শাৰীৰিক ক্ৰিয়া কৰিবলৈ সুযোগ প্ৰদান কৰা উচিত।
(জ) শিশুৰ শাৰীৰিক বিকাশৰ বাবে ছবি আঁকা, মূৰ্তি গঢ়া, মাটিৰ বস্তু, কাঠৰ কাম আদি কৰি সৃজনীশীলতাৰ বিকাশ সাধন কৰে।
(ঝ) বাল্যকালতে শিশুৰ কৰ্মদক্ষতাও বৃদ্ধি হয়।
8. আগতীয়া বাল্যকালৰ দৈহিক বিকাশ বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by pre-childhood physical development?)
উত্তৰঃ বাল্যকালত দৈহিক বিকাশ স্থবিৰ হয় বাবে এই কালছোৱাক দৈহিক স্থবিৰতা’ৰ বয়স বুলিও কোৱা হয়। দৈহিক বিকাশ এই স্তৰত শৈশৱ কালৰ তুলনাত অনেক গুণে কমি আহে। শৈশৱত দৈহিক বিকাশৰ গতি ক্ষিপ্ৰ হয় আৰু এই স্তৰত উপনীত হোৱাৰ লগে লগে লেহেম হয়। বাল্যকালত বিশেষকৈ আগতীয়া বাল্যকালত শাৰীৰিক পৰিৱৰ্তন মন্থৰ হোৱা বাবে মানুহৰ চকুত পৰিৱৰ্তন পৰিলক্ষিত নহয়। এই সময়ছোৱাত শিশুৰ গঢ়ে বছৰি ২-৩ ইঞ্চি দৈর্ঘ্য বৃদ্ধি হয়। শিশুৰ ওজন গড়ে বছৰি ৩-৬ পাউণ্ডৰ ভিতৰত বৃদ্ধি হয়। বৃদ্ধিৰ ক্ষেত্ৰত ব্যক্তি পার্থক্য পৰিলক্ষিত হয়। শিশুৰ ওজন আৰু উচ্চতা প্ৰাপ্তবয়স্ক এজনৰ ২/৩ অংশ (দুই-তৃতীয়াংশ) হয়। লিংগ পার্থক্যও এনে দৈহিক বিকাশত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে। ল’ৰাতকৈ ছোৱালীৰ দৈহিক বিকাশ দ্রুত হয়। দৈহিক সঞ্চালন ক্ষমতাও যথেষ্ট বিকাশ এই স্তৰত হোৱা দেখা যায়। এই সময়ত শিশুৰ দৌৰা, জঁপিওৱা কাৰ্যৰ জৰিয়তে সঞ্চালন ক্ষমতাও বিকাশ হয়। এই বয়সত শিশু সদায় সক্ৰিয় হৈ থাকে। শিশুৰ দৃষ্টিশক্তিও এনে সময়ত তীক্ষ্ণ হয়। শিশুৰ মস্তিকৰ বিকাশৰ লগতে শিশু স্বাভাৱিক অৱস্থাত উপনীত হয় ।
9. আৱেগিক নিয়ন্ত্ৰণ বুলিলে কি বুজা? আৱেগিক নিয়ন্ত্ৰণত শিক্ষাৰ ভূমিকা সম্পা উল্লেখ কৰা । (Do you understand emotional control? Mention the role education in emotional control.)
উত্তৰঃ আৱেগৰ নিয়ন্ত্ৰণত শিক্ষাৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। সমাজৰ নীতি-নিয়মৰ বা সমাজৰ স্বীকৃত আৱেগৰ মাৰ্জিত প্রকাশ হ’ল আৱেগিক নিয়ন্ত্রণ। বাল্যকালৰ সাধাৰণ আৱেগসমূহ শিক্ষাৰ দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হয়। আৱেগসমূহ পৰিস্থিতি আৰু সময় সাপেক্ষে মার্জিতভাৱে পৰিশোধিত ৰূপত প্ৰকাশ কৰাকেই আৱেগিক নিয়ন্ত্ৰণ বুলি কোৱা হয়। আৱেগিক নিয়ন্ত্ৰণৰ উদ্দেশ্য হ’ল— আৱেগৰ ধ্বংসাত্মক পৰিস্থিতিৰ পৰা নিজকে ৰক্ষা কৰা।
বাল্যকালৰ শিশুসকলৰ আৱেগ নিয়ন্ত্ৰণত শিক্ষাৰ ভূমিকা সম্পর্কে তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) শিশুৰ আৱেগিক নিয়ন্ত্ৰণত মূল্যবোধ শিক্ষাৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ । মূল্যবোধ শিক্ষাই নিজৰ নঞর্থক দিশ অৱদমন কৰাত সহায় কৰে।
(খ) শিশুৰ বাল্যকালত আৱেগৰ গঠনাত্মক আৰু ধ্বংসাত্মক দিশৰ বিষয়ে জ্ঞান প্ৰদান কৰা উচিত। এনে ধৰণৰ জ্ঞানৰ সহায়ত শিশুৱে মাৰ্জিত ধৰণে নিজৰ আৱেগৰ প্ৰকাশ কৰে ।
(গ) গৃহ আৰু বিদ্যালয়ৰ পৰিৱেশেও আৱেগ নিয়ন্ত্ৰণত যথেষ্ট গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্রহণ কৰে। দুয়োটা পৰিৱেশতেই শিশুক কঠোৰ অনুশাসনৰ মাজত নাৰাখি শিশুক আত্ম-অনুশাসন হোৱাকৈ শিক্ষা প্ৰদান কৰা উচিত ।
(ঘ) ঘৰখনত পিতৃ-মাতৃ আৰু ল’ৰা-ছোৱালীৰ মাজত সদায় আৱেগিক সম্পর্ক স্থাপন হোৱাকৈ এক পৰিৱেশ সৃষ্টিত সজাগ হ’ব লাগে। পৰস্পৰৰ মাজত এক সৌহার্দ্যপূৰ্ণ পৰিৱেশ গঠন কৰা অতি প্রয়োজন।
(ঙ) শিশুৰ আৱেগ নিয়ন্ত্ৰণত শিক্ষাৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। শিক্ষকে নিজৰ ব্যক্তিত্বৰে শিশুৰ সৰ্বাত্মক বিকাশত অৰিহণা যোগাব লাগে।
(চ) বিদ্যালয়ত সহ-পাঠ্যক্রমিক কাৰ্যসূচীৰ জৰিয়তে শিশুৰ আৱেগিক বিকাশ আৰু নিয়ন্ত্ৰণত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিব লাগে । যেনে — গীত-মাত, নৃত্য, আবৃত্তি, নাটক, চিত্রাংকন আদি বিষয় শিকোৱাত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা উচিত।
(ছ) শিশুসকলক বাস্তৱ জীৱনৰ লগত মুখামুখি হ’বলৈ শিক্ষা দিব লাগে। শিশুক কর্মস্পৃহা, সত্যবাদিতা, আত্মউপলব্ধি আৰু আত্মবিশ্লেষণৰ জৰিয়তে সমস্যা সমাধান কৰাত শিক্ষা দিব লাগে।
(জ) শিশুক দলীয় কাম কৰাত প্ৰেৰণা যোগাব লাগে। দলীয় কর্মই শিশুক সামাজিক হোৱাত সহায় কৰে। NCC, Red Cross, NSS, Guide আদিৰ জৰিয়তে সামাজিক দিশৰ বিকাশ সাধনত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা উচিত। এনে ধৰণৰ সামাজিক ভাৱৰ বিকাশে শিশুৰ মাজত একা আত্মকেন্দ্রিকতা ভাৱ পৰিহাৰ কৰাত সহায় কৰে।
(ঝ) শিশুক ঘৰখনত মুক্ত অনুশাসন প্ৰদান কৰিব লাগে। স্বাধীন পৰিৱেশতহে শিশুৰ অনুশাসন গঢ় লয়।
(ঞ) শিশুৰ দেহ-মানসিক প্রয়োজনসমূহ পূৰণৰ চেষ্টা কৰিব লাগে ।
10. শিশুৰ সামাজিক আৰু ব্যক্তিত্ব বিকাশত পৰিয়াল আৰু বিদ্যালয়ৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা।(Discuss the role of family and school in child social and personality development.)
উত্তৰঃ সামাজিক জীৱ হিচাপে মানুহে নিজকে ব্যক্তিসকলৰ লগত বা সমাজৰ লগত সমাযোজন কৰিব বিচাৰে। শিশুৰ প্ৰথম পৰ্যায়ত দুটা আচৰণ পৰিলক্ষিত হয়। যেনে— দৈহিক প্রয়োজন ভিত্তিক আৰু প্ৰবৃত্তি পৰিচালিত বিধৰ। বাল্যকালৰ প্ৰথম পৰ্যায়ত বা আগতীয়া বাল্যকালত শিশুৰ সামাজিক বিকাশ আৰম্ভ হয়। সামাজিকীকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ মাজেৰে শিশুৱে সমাজৰ ৰীতি-নীতি, আইন-কানুন, নিয়ম-শৃংখলা আৰু সামাজিক মানদণ্ড বুজি সমাজৰ আন আন সদস্যৰ লগত পাৰস্পৰিক সম্বন্ধ গঠন কৰে।
সামাজিকীকৰণ প্রক্রিয়া ব্যক্তিৰ বাবে অতি প্রয়োজনীয় । সামাজিকীকৰণৰ যোগেদি ব্যক্তিয়ে পৰস্পৰৰ মাজত ভাৱৰ আদান-প্ৰদান কৰি ইজনে সিজনক বুজিবলৈ যত্ন কৰে। সামাজিকীকৰণৰ যোগেদি শিশুৱে ব্যক্তিকেন্দ্রিক মনোভাৱৰ অৱসান ঘটাই সমাজকেন্দ্ৰিক ভাৱৰ বিকাশ সাধন কৰিব পাৰে।
প্ৰাক্ বাল্যকালৰ সামাজিক বিকাশক প্ৰাপ্তবয়স্ক কালৰ বিকাশৰ লগত তুলনা কৰিব নোৱাৰি। এই কালছোৱাত শিশুৰ সামাজিক বিকাশৰ বৈশিষ্ট্য সুকীয়া। শিশুৰ বৃদ্ধি বিকাশেও সামাজিকীকৰণত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে। গৃহ পৰিৱেশ, সামাজিক পৰিৱেশো এটা সামাজিকীকৰণৰ গুৰুত্বপূর্ণ উপাদান। তিনিটা বিশেষ দিশে সামাজিকীকৰণত প্ৰভাৱ পেলায়। সেইবোৰ হ’ল –
(ক) বংশগতীয় প্রভাব।
(খ) ভৌতিক অৱস্থা। আৰু
(গ) সাংস্কৃতিক পৰিৱেশ।
ব্যক্তি আৰু সমাজ পাৰস্পৰিকভাৱে জড়িত। সমাজ অবিহনে ব্যক্তি তিষ্ঠি থাকিব নোৱােৰে আৰু ব্যক্তি অবিহনে সমাজ তিষ্ঠি থাকিব নোৱাৰে। মানুহে সমাজ পাতি ভাল পায়, নিজকে সামাজিক পৰিৱেশৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈ বিকাশ লাভত অৰিহণা যোগায়। শিশুৰ ব্যক্তিত্ব সমাজ এখনৰ ওপৰতো নিৰ্ভৰ কৰে। সামাজিকীকৰণৰ দ্বাৰা ব্যক্তিয়ে নিজৰ আচৰণৰ সংশোধনো কৰে। সমাজ এখনত সহযোগিতা আৰু প্ৰতিযোগিতা উভয়ৰে প্ৰয়োজন আছে। পৰিয়াল বা সমাজ এখন পৰিচালনা কৰিবলৈ সহযোগিতাৰ প্ৰয়োজন হয়। মানুহৰ বিকাশৰ মূল আহিলা হ’ল প্ৰতিযোগিতা। মানুহে প্রতিযোগিতাৰ মনোভাৱেৰে নিজকে আগুৱাই লৈ যাব পাৰে।
শিশুৱে বিকাশৰ ক্ৰমাগত প্ৰক্ৰিয়াৰে আগবাঢ়ি কিছু পৰিপক্কতা লাভ কৰাৰ পিছত আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ আৰম্ভ হয়। এনেধৰণৰ অনুষ্ঠানৰ মাজত শিশুৱে নিজৰ সমনীয়াসকলক লগ পায় আৰু সিহঁতৰ মনত সামাজিক চেতনায়ো নতুন গতি লাভ কৰে। এনেধৰণে শিশুৰ মনত সামাজিকীকৰণৰ ভাৱে গঢ় লয়। সামাজিকীকৰণ লাহে লাহে সামাজিক সত্ত্বালৈ ৰূপান্তৰিত হয়। শেহতীয়া বাল্যকাল বা ৮/১০ বছৰ বয়সত শিশুৰ মনত সামাজিক মনোভাৱ অতি দৃঢ় হয়। এনে সময়ৰ পৰা শিশুৰ মনত দলীয় প্রবৃত্তিয়ে পূৰ্ণ ৰূপ গ্ৰহণ কৰে। শিশুৱে দলীয়ভাৱে কাম কৰি আনন্দ লাভ কৰে আৰু বৃহৎ দল বান্ধি বিকাশশীল আৰু সৃষ্টিশীল কর্মত নিয়োজিত হয়। এনেধৰণৰ ভাৱধাৰাই শিশুৰ মনত সমাজ প্রীতিমূলক চেতনাৰ বিকাশ আৰম্ভ কৰে। ১০/১১ বছৰ বয়সত যৌথ বা দলৱদ্ধভাৱে কাম কৰাৰ প্ৰৱণতা শক্তিশালী হয়। শিশুসকলে দলবদ্ধ কাম যেনে— খেলা-ধূলা, সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠান, প্রদর্শনী, বিনোদনমূলক কাম-কাজত অংশগ্ৰহণ কৰি আনন্দ অনুভৱ কৰে। এনেধৰণৰ সামাজিক চেতনাবোধে শিশুৰ মনত সহযোগিতা, আত্মত্যাগ, দলীয় সন্মানবোধ ভাৱৰ বিকাশ হয়।
শেহতীয়া বাল্যকালত শিশুৰ যৌন চেতনাৰ বিকাশ হৈ উঠে যদিও তেওঁলোকৰ যৌনতাৰ কোনো প্রকাশ নঘটে আৰু শিশুসকলে নিজৰ নিজৰ লিংগৰ মাজত বন্ধুত্ব স্থাপন কৰে। অৰ্থাৎ ল’ৰাই ল’ৰাৰ লগত আৰু ছোৱালীয়ে ছোৱালীৰ লগত বন্ধুত্ব স্থাপন কৰে। এই স্তৰত শিশুসকলৰ প্ৰাৰম্ভিক পৰ্যায়ত বিপৰীত লিংগৰ প্ৰতি কোনো আকৰ্ষণৰ মনোভাৱৰ বিকাশ নহয়। সামাজিক চেতনাৰ বিকাশত শিশুসকলৰ দেহ-মানসিক পৰিপক্কতাই প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে। সমাজৰ সদৰ্থক মনোভাৱৰ প্ৰভাৱ শিশুৰ সামাজিক চেতনাৰ বিকাশ সাধনত প্ৰেৰণা যোগায় আৰু পৰিপক্কতাৰ লগে লগে সামাজিকভাৱে গ্রহণযোগ্য আচৰণৰহে বিকাশত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। শিশুৰ বুদ্ধিয়েও সামাজিক | বিকাশত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰে। শিশুৰ বুদ্ধিগত যোগ্যতা বংশানুক্রমিক প্ৰভাৱৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰিত হয়। বুদ্ধিয়ক পিতৃ-মাতৃ বা বংশৰ শিশুসকলে নিজৰ যোগ্যতাৰে অতি সহজে সকলো সামাজিক আচৰণ আৰু অভিজ্ঞতা আহৰণ কৰি ল’ব পাৰে। বুদ্ধিমানীসকলে সমাজখন নিজ যোগ্যতাৰে নতুন দিশলৈ আগবঢ়াই লৈ যোৱাত অৰিহণা যোগায়।
11. বাল্যকালৰ সামাজিক বিকাশত পৰিয়ালৰ প্ৰভাৱ বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by family influence on the social development of childhood?)
উত্তৰঃ মানৱ জীৱনৰ দ্বিতীয় গুৰুত্বপূৰ্ণ স্তৰ হ’ল বাল্যকাল। বাল্যকাল ৬ বছৰৰ পৰা ১২ বছৰ বয়সলৈকে ব্যাপী থাকে। দৈহিক আৰু মানসিক দিশৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি বাল্যকালক দুটা ভাগত ভাগ কৰা হয়। প্ৰথমটো হ’ল আগতীয়া বাল্যকাল আৰু দ্বিতীয়টো হ’ল শেহতীয়া বাল্যকাল। ৬-৮ বছৰ বয়সৰ শিশুসকলক আগতীয়া বাল্যকালত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়। ৭ বছৰৰ পৰা ১২ বছৰৰ বয়সৰ শিশুসকলক শেহতীয়া বাল্যকালত অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়। দুয়োটা ভাগতেই শিশুৰ দেহ মানসিক, সামাজিক চিন্তা-চেতনাৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন ধৰণৰ বৈশিষ্ট্য দেখিবলৈ পোৱা যায়। বাল্যকালৰ সকলোধৰণৰ বিকাশতকৈ সামাজিক আৰু আৱেগিক বিকাশ অতি গুৰুত্বপূর্ণ। আধুনিক সমাজ জীৱন অতি গতিশীল। গতিশীলতাৰ লগে লগে বর্তমান শিক্ষা প্রক্রিয়াও পৰিৱৰ্তন হোৱাটো জৰুৰী। সভ্যতাৰ ক্ৰমাগত পৰিৱৰ্তনে মানৱ জীৱন প্ৰতিযোগিতামূলক, জটিল আৰু কৃত্ৰিম কৰি তুলিছে।
বৈজ্ঞানিক উদ্ভাৱন আৰু প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ উন্নত বিকাশে মানৱ জীৱন সহজ আৰু সুখদায়ক কৰি তুলিবলৈ সক্ষম হৈছে। আনহাতে, এনে উন্নত বিকাশে মানৱ জীৱনলৈ ভাবুকি আনিবলৈ সক্ষম হৈছে। সমাজ বুলিলে গতিশীল সমাজক বুজোৱা হয়। সমাজ এখনত বিভিন্ন ভাষা-ভাষি, সংস্কৃতি, জাতি, ধর্ম আৰু জীৱন ধাৰণৰ প্ৰণালী জড়িত হৈ আছে। শিশুৰ সামাজিক আচৰণৰ ক্ষেত্ৰত পিতৃ-মাতৃ, শিক্ষক-শিক্ষয়িত্ৰী আৰু সমনীয়াসকলেও যথেষ্ট প্রভাৱ বিস্তাৰ কৰে। এনে দিশৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি তেওঁলোকে নিজ নিজ দায়িত্ব পালন কৰা উচিত। সমাজ এখনক সভ্যতাৰ দাপোণ হিচাপে গণ্য কৰা হয়। শিশুৰ সামাজিক জীৱন প্ৰক্ৰিয়া ঘৰখনতেই। আৰম্ভ হয়। শিশুৰ সামাজিক বিকাশত পৰিয়ালৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ।
অনানুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আহিলা হ’ল পৰিয়াল। মানৱ সভ্যতাৰ আৰম্ভণিৰ পৰা বৰ্তমান সময়লৈকে পৰিয়ালে এক বিশেষ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। মানুহৰ জ্ঞানৰ আৰম্ভ পৰিয়ালতেই হয়। ৰোজেন ক্রেজৰ মতে, “গৃহ হ’ল শিক্ষাৰ আৰম্ভণিৰ বিন্দু” (Family is the original starting point of education)। বেলাৰ্ডৰ মতে, “মানুহৰ শৃংখলাবদ্ধ জীৱন পৰিয়ালতেই আৰম্ভ হয়” অর্থাৎ পৰিয়ালক সামাজিক সংগঠনৰ ভেঁটি স্বৰূপে গণ্য কৰা হয়। পৰিয়ালক সামাজিক, বৌদ্ধিক, নৈতিক দিশৰ বিকাশৰ স্থল বুলি গণ্য কৰা হয় ৷
12. শিশুৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশত পৰিয়ালৰ প্ৰভাৱ সম্পৰ্কে লিখা । (Write about the impact of family on the development of the child’s personality.)
উত্তৰঃ শিশুৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশত পৰিয়ালৰ ভূমিকা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ । পৰিয়ালত ল’ৰা-ছোৱালীৰ জন্মগত কিছুমান গুণৰাজিৰ বিকাশ সাধন হয়। পৰিয়ালেই শিশুৰ শিক্ষাৰ প্ৰথম কঠিয়াতলী। গৃহ পৰিৱেশত পিতৃ-মাতৃ আৰু পৰিয়ালৰ আন ব্যক্তিসকলৰ তত্ত্বাৱধানত ল’ৰা-ছোৱালীৰ বৃদ্ধি আৰু বিকাশ প্ৰক্ৰিয়া পৰিচালনা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়। গৃহ পৰিৱেশতেই শিশুৱে মৰম-চেনেহৰ মাজত পিতৃ-মাতৃ আৰু জ্যেষ্ঠজনৰ আদৰ্শৰে অনুপ্ৰাণিত হৈ ক্ৰিয়া আচৰণ প্ৰদৰ্শন কৰে। বাল্যকালত শিশুৰ দৈহিক, মানসিক, সামাজিক, আৱেগিক, নৈতিক আদি দিশৰ প্রতি পৰিয়াল সচেতন হয়। শিশুৰ জীৱনত ইতিবাচক চিন্তাধাৰাৰ সৃষ্টি কৰি সৰ্বাত্মক বিকাশ প্ৰক্ৰিয়াক সফল কৰাৰ দায়িত্ব পৰিয়ালৰ ।
শিশুৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশত পৰিয়ালৰ দায়িত্ব তলত দিয়া ধৰণৰ –
(ক) ব্যক্তিত্ব বিকাশ বা গঠনৰ মূল উপাদান হ’ল পৰিয়াল। পৰিয়ালৰ মাধ্যমেৰে শিশু ডাঙৰ-দীঘল হয়।
(খ) পৰিয়ালৰ সদস্য বা জ্যেষ্ঠজনৰ আচৰণ, দৃষ্টিভঙ্গীৰ ওপৰত শিশুৰ চৰিত্ৰৰ প্ৰতিফলন ঘটে।
(গ) পৰিয়ালৰ তত্ত্বাৱধানতেই শিশুৰ প্ৰথম সামাজিকীকৰণ সম্ভৱ হয়।
(ঘ) শিশুৰ সৰ্বাঙ্গীণ বিকাশৰ বাবে পৰিয়ালৰ সহায়ৰ প্ৰয়োজন হয়। খেল-ধেমালিৰ যোগেদি শিশুৰ শাৰীৰিক বিকাশ হয়।
(ঙ) শিশুৱে গৃহ পৰিৱেশতেই নৈতিক শিক্ষা, ধৰ্মীয় শিক্ষা, অনুশাসনৰ শিক্ষা, আদর্শবোধৰ শিক্ষা, অভ্যাস গঠনৰ শিক্ষাৰে শিক্ষিত হৈ ব্যক্তিত্বৰ বিকাশ সাধন কৰিবলৈ বিচাৰে।
(চ) শিশুৰ মৌলিক প্রয়োজনসমূহ পৰিয়ালতেই পূৰ্ণ হয়। শিশুৱে নিজৰ দেহ-মানসিক প্রয়োজনসমূহ পূৰণৰ জৰিয়তে ল’ৰা-ছোৱালীক নতুন পৰিৱেশত সমাযোজন কৰাত সহায় কৰে।
(ছ) শিশুৰ নিজ যোগ্যতা, সম্ভাৱনীয়তা আৰু আৰ্থ-সামাজিক দিশৰ এখন বাস্তৱ চিত্র ঘৰুৱা পৰিৱেশত সম্ভৱ হয়।
(জ) সমাজৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় সামাজিক গুণৰ বিকাশ পৰিয়ালৰ মাজত সম্ভৱ হয়। সামাজিক অনুষ্ঠান বা দিৱস উদযাপনৰ জৰিয়তে সামাজিক আদর্শ, পৰম্পৰা, বিশ্বাস আদিৰ সৈতে মিলি যাবলৈ সুবিধা হয়।
(ঝ) শিশুসকলক নিয়মানুবর্তিতা আৰু কৰ্তব্যপৰায়ণতা সম্পর্কে আদৰ্শ প্ৰদানৰ জৰিয়তে সমাজ সেৱা কৰাৰ মনোভাৱ গঢ়ি তোলাত সহায় কৰে।
(ঞ) শিশুৰ মাজত মানসিক আৰু আৱেগিক বিকাশৰ বাবে সুখ-শান্তি আৰু মৰম-চেনেহৰ বান্ধোনেৰে মধুৰ সম্পৰ্ক পৰিয়ালতেই গঠন হয়।
(G) ঘৰুৱা সমস্যা সমাধানৰ জৰিয়তে শিশুৰ সামাজিক সমস্যাৰ সমাধানৰ জ্ঞান প্ৰদান কৰা উচিত।
(ঠ) গৃহ পৰিৱেশত শান্তিময় পৰিৱেশ বৰ্তাই ৰখাত পিতৃ-মাতৃয়ে সজাগ হোৱা উচিত। সমাজ এখনত শাস্তি তেতিয়াহে বৰ্তি থাকে যেতিয়া প্ৰত্যেক ঘৰত শান্তিময় পৰিৱেশে বিৰাজ কৰে।
১৩। শিশুৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশত বিদ্যালয়ৰ প্ৰভাৱ সম্পৰ্কে আলোচনা কৰা । (Write about the school’s influence on the child’s personality development.)
উত্তৰঃ শিশুৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশৰ বাবে আন এক উল্লেখযোগ্য উপাদান হ’ল বিদ্যালয়ৰ ভূমিকা। পৰিয়ালৰ পিছতেই শিশুৰ ব্যক্তিত্ব গঠনৰ গধুৰ দায়িত্ব বিদ্যালয়ৰ থাকে। বাল্যকালক শিশুৰ আনুষ্ঠানিক শিক্ষাৰ আৰম্ভণিৰ সময় বুলি কোৱা হয়। গতিকে শিশুৱে ৬ বছৰ বয়সত আনুষ্ঠানিক শিক্ষা লাভৰ বাবে বিদ্যালয়ত নামভৰ্তি কৰে। শিশুৱে বিদ্যালয়ৰ পৰিৱেশৰ মাজত নিজৰ সুপ্ত প্রতিভা বিকাশৰ বাবে উপযুক্ত ঠাই লাভ কৰে। শিশুৱে গৃহ পৰিৱেশত অৰ্জন কৰা অভিজ্ঞতাসমূহৰ ভিত্তিত বিদ্যালয়ত সমাযোজন কৰে। বিদ্যালয়ক ক্ষুদ্র সমাজ বুলি গণ্য কৰা হয়। কিয়নো, বিদ্যালয় এখনত এখন সমাজৰ প্ৰতিবিম্বৰ প্ৰতিফলন হয়। শিশুৱে বিভিন্ন ধৰণে নিজৰ সমনীয়া আৰু শিক্ষকসকলৰ আচৰণৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হোৱা দেখা যায়।
শিক্ষাবিদসকলে মত পোষণ কৰে যে, শিশুসকলৰ সামাজিক পৰিৱেশত শাৰীৰিক, মানসিক, সামাজিক আৰু আনুভূতিক দিশৰ বিকাশৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। শিশুৰ বুদ্ধিৰ বিকাশ, আগ্রহ সৃষ্টি কৰাৰ দায়িত্বও বিদ্যালয়ৰ। বৰ্তমান শিশুকেন্দ্ৰিক শিক্ষাৰ এটা প্ৰধান উদ্দেশ্য হ’ল ব্যক্তিত্বৰ বিকাশ সাধন কৰা। বিদ্যালয়ৰ জৰিয়তেই শিশুৰ সৃজনীশীলতাৰ বিকাশ সাধন সম্ভৱ হয়। গতিকে, বিদ্যালয়ত শিক্ষকসকলে উপযুক্ত পৰিৱেশ প্ৰদানৰ জৰিয়তে এটি মানৱ শিশুক পূর্ণ ব্যক্তিত্বৰ অধিকাৰী হিচাপে গঢ় দিয়াৰ গুৰু দায়িত্ব শিক্ষকৰ।
শিশুৰ ব্যক্তিত্ব গঠনত বিদ্যালয়ৰ ভূমিকা সম্পৰ্কে তলত আলোচনা কৰা হ’ল –
(ক) বিদ্যালয় এখনত শিশুৰ ব্যক্তিত্ব গঠনৰ বাবে এক শান্তিপূর্ণ শৃংখলাবদ্ধ শৈক্ষিক পৰিৱেশ প্ৰদান কৰা উচিত।
(খ) শিশুসকলৰ মাজত থকা অন্তৰ্নিহিত গুণৰ বিকাশ কৰিবলৈ অভিজ্ঞতা বা প্রশিক্ষণপ্রাপ্ত শিক্ষকৰ নিয়োগ কৰিব লাগে ।
(গ) শিশুৰ দৈহিক বিকাশৰ বাবে খেলা-ধূলা, ব্যায়াম আদিৰ ব্যৱস্থা কৰা উচিত। উপযুক্ত বা যোগ্য শিশুক বাচনি কৰি অতিৰিক্ত প্ৰশিক্ষণ দিয়াৰ দায়িত্ব বিদ্যালয়ে ল’ব লাগে।
(ঘ) শিশুৰ বৌদ্ধিক বিকাশৰ বাবে বিভিন্ন ধৰণৰ কাৰ্যসূচী বিদ্যালয়ে লোৱা উচিত । যেনে — ৰচনা লিখা, গল্প, কবিতা, তর্ক আদি ।
(ঙ) শিশুৰ সামাজিক বিকাশৰ বাবে বিদ্যালয়ত দলৱদ্ধভাৱে কাম কৰিবলৈ শিশুসকলক প্ৰেৰণা যোগাব লাগে। যেনে – NCC, Red Cross, NSS, Guide, Scout আদি কাৰ্যসূচীসমূহ বিদ্যালয়ত প্ৰশিক্ষণপ্রাপ্ত শিক্ষকৰ তত্ত্বাৱধানত অনুষ্ঠিত কৰা উচিত ।
(চ) শিশুসকলৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশত শিক্ষকৰ ব্যক্তিত্বই যথেষ্ট প্রভাৱ বিস্তাৰ কৰে। গতিকে, শিশুসকলৰ আগত এক আদর্শ আৰ্হিস্বৰূপে চিনাকি দিবলৈ শিশুৰ দলীয় কৰ্মত অংশগ্রহণ কৰিব লাগে। শিক্ষকজনে বন্ধু, দার্শনিক আৰু পথ প্ৰদৰ্শকৰ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰা উচিত ।
(ছ) শিশুসকলৰ মনত আত্মবিশ্বাসৰ মনোভাৱ গঠন কৰিবলৈ শিক্ষকে শুদ্ধভাৱে শিশুসকলক আত্মবিশ্লেষণ কৰিব লাগে।
(জ) শিশুসকলৰ মাজত সহযোগিতা, জাতীয়বোধৰ বিকাশ, জাতীয় ঐক্যভাৱৰ বিকাশৰ বাবে বনভোজ, প্রকল্প গঠন শিক্ষামূলক ভ্রমণ আদি কাৰ্যসূচী অনুষ্ঠিত কৰিব লাগে ।
(ঝ) শিশুৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশৰ বাবে বৈজ্ঞানিক দৃষ্টিভঙ্গীৰ বিকাশ সাধন কৰিব লাগে। শিশুসকলৰ লগতে তেওঁলোকৰ অভিভাৱকৰ সন্মিলন বা সজাগতা শিবিৰ অনুষ্ঠিত কৰি শিক্ষকে প্রচলিত অন্ধবিশ্বাস, কু-সংস্কাৰ মনোভাৱ আঁতৰ কৰিব লাগে ।
ঞ) শিশুসকলৰ ব্যক্তিত্ব বিকাশৰ বাবে মহান ব্যক্তি বা সৎ ব্যক্তিসকলৰ জন্মদিন, মৃত্যু বাৰ্ষিকী অনুষ্ঠিত কৰি তেওঁলোকৰ বিষয়ে বক্তৃতা অনুষ্ঠানৰ আয়োজন বিদ্যালয়ত কৰা উচিত।
14. বাল্যকালৰ সাধাৰণ আৱেগসমূহ আলোচনা কৰা । (Discuss the common emotions of childhood.)
উত্তৰঃ মানৱ জীৱনৰ দ্বিতীয় গুৰুত্বপূৰ্ণ স্তৰ হ’ল বাল্যকাল। বাল্যকালৰ সাধাৰণ আৱেগসমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল—
ক) ভালপোৱা/মৰমঃ বাল্যকালৰ শিশুৰ সাধাৰণ আৱেগ হ’ল ভালপোৱা মৰম । শিশুৰ মাতৃস্নেহ, পিতৃস্নেহ, ঘৰৰ ব্যক্তিসকলৰ প্ৰতি মৰম-ভালপোৱা আদি হ’ল স্থায়ী আৱেগ। শিশুৰ জীৱনত প্ৰথম ভালপোৱা ব্যক্তিগৰাকী হৈছে ‘মাতৃ’ গৰাকী। কাৰণ, শিশুক স্তনপান কৰোৱা, গা-ধুওৱা, খুওৱা আদিত ভালপোৱা আৱেগ জড়িত হয়। দ্বিতীয়তে, স্তনপান কৰিবৰ সময়ত শিশুৱে এক আনন্দ অনুভৱ কৰে। মাকৰ উষ্ণ আলিংগন আৰু আদৰৰ চুমা আদিয়ে শিশুক অতি আনন্দময়ী আৰু ৰোমাঞ্চিত কৰি তোলে। সময়ৰ লগে লগে শিশুৰ ভালপোৱা অন্য ব্যক্তি, বন্ধু, চৰাই-চিৰিকটি আৰু অন্যান্য জীৱ-জন্তুৰ প্ৰতি সঞ্চাৰিত হয়। শিশুক যিজনে আদৰ কৰে, আনন্দ দিব পাৰে সেইজনক শিশুৱেও ভাল পাবলৈ শিকে। অর্থাৎ পৰিয়ালৰ পৰাই শিশুৰ সামাজিকীকৰণৰ বিকাশ হয়।
(খ) ভয়ঃ শিশুৰ বাল্যকালত দেখা দিয়া সাধাৰণ আৱেগ হ’ল ভয়। শিশুৱে বিভিন্ন ধৰণৰ আকস্মিক পৰিৱৰ্তনৰ ফলত ভয় খায়। শিশুৱে অচিনাকি বস্তু দেখিলেও ভয় খায়। শিশুক মাক-দেউতাকৰ পৰা আঁতৰত ৰাখিলেও আৱেগিক নিৰাপত্তাহীনতাত ভুগি ভয় খায় আৰু কান্দে। শিশুৱে নিজৰ মলত্যাগ কৰোঁতে বিফল হ’লেও ভয় কৰে। বেছি ধমকি দিলেও ভয় কৰে। শিশুৰ মনত ভয় ভাৱ সোমালে আঁতৰ কৰাটো অতি জটিল কাম। শিশুৱে গৰু, কুকুৰ, মেকুৰী বা অন্যান্য জীৱ-জন্তু দেখিলেও ভয় কৰে। সেয়েহে, শিশুক ভয় আঁতৰাব জীৱ-জন্তুক মৰম কৰিবলৈ শিকাব লাগে। বয়স বৃদ্ধিৰ লগে লগে শিশুৰ মনৰ পৰা ভয় আঁতৰিব পাৰে। ভয় আঁতৰাবৰ বাবে ঘৰৰ সদস্য বা পিতৃ-মাতৃয়ে যথেষ্ট গুৰুত্ব দিব লাগে অর্থাৎ উপযুক্ত পৰিৱেশ প্ৰদান কৰি শিশুৰ ভয় আঁতৰাবলৈ চেষ্টা কৰিব লাগে ।
(গ) ক্রোধ/খংঃ খং/ক্রোধ শিশুৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ আৱেগ। শিশুৱে যেতিয়া দুখদায়ক অনুভূতি লাভ কৰে তেতিয়া খং বা ক্রোধৰ উদয় হয়। শিশুৱে বিচৰা বস্তু নাপালে বা হেৰুৱালে দুখ জন্মে আৰু ক্ৰোধৰ সৃষ্টি হয়। ক্ৰোধৰ পৰিণতি অতি বেয়া। ই ধ্বংসাত্মক ৰূপ গ্রহণ কৰে। বাল্যকালত ক্রোধ প্রকাশ হয় বিভিন্ন ধৰণৰ বাধাৰ যোগেদি। শিশুৰ ক্ৰোধ আৱেগ নিয়ন্ত্ৰিত কৰি ৰাখিবলৈ যথেষ্ট কষ্ট। কেতিয়াবা খঙৰ ভমকত শিশুৱে অসম্ভৱকো সম্ভৱ কৰিব পাৰে ।
(ঘ) ঈৰ্ষাঃ শিশুৰ ব্যক্তিত্বত প্ৰভাৱ পৰা আন এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ আৱেগ হ’ল ঈৰ্ষা। জন্মগতভাৱে মানুহ আত্মকেন্দ্রিক। আত্মকেন্দ্ৰিকতাৰ বাবে শিশুৱে সকলো বস্তুকে নিজৰ বুলি ভাবে। শিশুৰ ইচ্ছা-অনুভূতিৰ বিপৰীতে কাৰ্য সম্পাদিত হ’লে শিশুৰ মনত ক্রোধ/খঙৰ সৃষ্টি হয় আৰু ঈর্ষা আৱেগৰ জন্ম হয়। ক্ৰোধ আৰু বেজাৰ শিশুৰ দুখদায়ক অনুভূতিৰ পৰা হয় আৰু ফলস্বৰূপে শিশুৰ মনত ঈৰ্ষাৰ ভাৱ ওপজে। ঈর্ষা জন্মগত প্রবৃত্তি নহয়। শিশুৰ মনত দুবছৰ বয়সৰ পৰাহে ঈৰ্ষা-আৱেগৰ জন্ম হয়। শিশুৰ মনত ঈৰ্ষা আৱেগৰ জন্ম হয় যেতিয়া মাকে দ্বিতীয় সন্তানক বেছি মৰম যত্ন লয়। প্রথম শিশুটিয়ে নিজকে মৰমৰ পৰা বঞ্চিত হোৱা বুলি ভাৱে। ঈর্ষাপৰায়ণ লোকে সদায় নিৰাপত্তাহীনতাত ভুগে। শিশুৰ মনত এনে ধৰণৰ ঈৰ্ষাৰ ভাৱ দ্রুত আৰু তীব্ৰ হয়। ঈৰ্ষাৰ ভাৱ জন্ম হোৱাৰ ক্ষেত্ৰত গৃহ পৰিৱেশে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে। কেতিয়াবা শিশুৱে নিজকে আনৰ লগত তুলনা কৰিও ঈৰ্ষাত ভোগে। স্কুলীয়া পৰিৱেশত নতুনকৈ কাৰোবাৰ উপস্থিতিত নিজৰ স্থান নিম্নগামী হোৱা বুলি শিশুৱে ভাবে আৰু ঈৰ্ষাত ভোগে। ঈর্ষাত ভোগা শিশুসকল সাধাৰণতে অসুখী হয় আৰু কিছু পৰিমাণে মানসিক অশান্তিত ভোগে।
15. শৈশৱ কাল বুলিলে কি বুজা? শৈশৱকালৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা। (What do you mean by childhood?Discuss the character of childhood.)
উত্তৰঃ জন্মৰ পৰা পাঁচ বছৰ বয়সলৈকে এই সময়ছোৱাকে শৈশৱ কাল বোলা হয়। শৈশৱকালত সিহঁতৰ বিচাৰ-বুদ্ধি, যুক্তি, সংযমৰ ক্ষমতা অপৰিণত হৈ থাকে ।
শৈশৱকালত বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) শৈশৱ স্তৰৰ এটা বিশেষ লক্ষ্য কৰিবলগীয়া বৈশিষ্ট্য হ’ল শিশুৰ দ্ৰুত দৈহিক বৃদ্ধি ।
(খ) শিশু এই কালছোৱাত সম্পূর্ণভাৱে আনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল হৈ থাকিবলগীয়া হয়।
(গ) শৈশৱকালৰ আন এটি বিশেষত্ব হ’ল যে যদিও প্রথম অৱস্থাত শিশুৱে মাত্র দৈহিক উত্তেজনাহে অনুভৱ কৰে, পাছলৈ ক্ৰমে সেই উত্তেজনা ভয়, ক্রোধ, ভালপোৱা আদি আৱেগত পৰিণত হয়।
(ঘ) শৈশৱকালছোৱা হ’ল শিশুৰ ভাষা আয়ত্ত কৰাৰ সময়। পৰিয়ালৰ অন্যান্য ল’ৰা-ছোৱালী আৰু আত্মীয় স্বজনৰ মাত, কথা শুনি শিশুৱে ভাষা আয়ত্ত কৰে ।
(ঙ) শৈশৱ অৱস্থাত শিশু অনুকৰণপ্রিয় হয়। এই অনুকৰণপ্রিয়তাৰ বাবেই সিহঁতে পৰিয়ালৰ ভাই-ভনী, পিতৃ-মাতৃৰ পৰা ভাষাকে আদি কৰি লিখা-পঢ়া, খোৱা-বোৱা, কথাকোৱা, পিন্ধা ইত্যাদিৰে পৰা আৰম্ভ কৰি অন্য বহু জটিল কামতো দক্ষতা আৰু কৌশল শিশুৱে অনুকৰণ পদ্ধতিৰে আয়ত্ত কৰে।
(চ) শিশুৰ কোনো নৈতিক চেতনা নাথাকে। সেয়ে ন্যায়- অন্যায়, উচিত-অনুচিত কোনো কথাৰে অৰ্থ সিহঁতে বুজি নাপায়। জীৱনৰ সুস্থ বিকাশৰ বাবে এই সময়ত মৰম-চেনেহ প্ৰসূত নিৰাপত্তা ভাৱৰ বিশেষ প্রয়োজন।
(ছ) শৈশৱ অৱস্থাৰ আন এটি বিশেষত্ব হ’ল শিশুৰ কৌতূহলী মনোভাৱ। সেই কাৰণতেই শিশুৱে প্ৰাকৃতিক ঘটনা আৰু অন্যান্য বিভিন্ন বিষয়ে নানা প্রশ্ন সুধি সুধি ডাঙৰসকলক
ব্যতিব্যস্ত কৰা দেখা যায়। শৈশৱ কালত এনে কৰাৰ বাবেই ইয়াক প্ৰশ্ন সোধাৰ বয়স বোলা হয়।
(জ) শৈশৱকালত শিশুৰ আচৰণ প্ৰবৃত্তিৰ দ্বাৰা পৰিচালিত হোৱা দেখা যায়। ইয়াৰ বাবেই সিহঁতৰ আচৰণত যুক্তি বা বিচাৰ ক্ষমতাৰ অভাৱ হয়। নিজৰ ইচ্ছামতে সিহঁতে কাম কৰা দেখা যায়।
(ঝ) খেলা প্রবৃত্তি প্রাবল্য হ’ল শৈশৱৰ আন এটি বিশেষত্ব। খেলেই হ’ল শিশুৰ জীৱন।
