Library in ICT Environment Unit 3 তথ্য গ্ৰন্থাগাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানগত গ্রন্থাগাৰ (IR), College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Library in ICT Environment Unit 3 তথ্য গ্ৰন্থাগাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানগত গ্রন্থাগাৰ (IR) Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Library in ICT Environment Unit 3 তথ্য গ্ৰন্থাগাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানগত গ্রন্থাগাৰ (IR) Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Library in ICT Environment Unit 3 তথ্য গ্ৰন্থাগাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানগত গ্রন্থাগাৰ (IR)
Library in ICT Environment Unit 3 তথ্য গ্ৰন্থাগাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানগত গ্রন্থাগাৰ (IR) Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Library in ICT Environment Unit 3 তথ্য গ্ৰন্থাগাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানগত গ্রন্থাগাৰ (IR) provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Information Literacy and Institutional Repository
LIBRARY AND INFORMATION SCIENCE
(আইচিটি পৰিৱেশত গ্ৰন্থাগৰ)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। সৰবৰাহ প্ৰণালী কি?
উত্তৰঃ সৰবৰাহ প্ৰণালী হ’ল প্ৰেৰক।
২। ডিজিটেল সংকেতক এনালোগ সংকেতত ৰূপান্তৰিত কৰাৰ প্ৰক্ৰিয়াটো কি?
উত্তৰঃ মডুলেচন।
৩। তথ্য সৰবৰাহ হাৰক কি বোলে?
উত্তৰঃ বেণ্ড উইথ।
৪। ডিজিটেল তথ্যশালাৰ এটা উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ নেটৱৰ্ক যুক্ত কম্পিউটাৰ বিজ্ঞান কাৰিকৰী প্রতিবেদন গ্ৰন্থগাৰ (NCSTRL)।
৫। JMIR ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপটো কি?
উত্তৰঃ জাৰ্নেল অফ মেডিকেল ইণ্টাৰনেট ৰিচাৰ্চ।
৬। মুক্ত প্ৰৱেশ (Open Access) ৰ সূত্ৰপাত সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ চিৰিয়াল ক্রাইচিছ বা পত্রিকা সংকটৰ পৰাই গৱেষণামূলক পত্রিকা প্রকাশনাৰ বিকল্প নমুনা হিচাপে মুক্ত প্ৰৱেশৰ সূত্ৰপাত হৈছে। গৱেষণামূলক পত্ৰিকাৰ মূল্যৰ নিয়মিতভাৱে গুণ বৃদ্ধিৰ পৰাই সংকটৰ সূচনা। ১৯৬০ ৰ দশকত বৈজ্ঞানিক তথ্যৰ গুণবৃদ্ধিৰ পিছৰ পৰা ‘পত্রিকা সংকট’ আৰম্ভ হয়।
৭। মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ (OAI) বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ (OAI) হৈছে ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ সম্প্ৰদায়ত অন্তর্ভুক্ত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ বিকাশ য’ত আন্তঃকাৰ্যকৰীতা বৃদ্ধি হয় আৰু পাণ্ডিত্যপূর্ণ বৈদ্যুতিক সম্পূর্ণ পাঠৰ অধিক লক্ষ্যপূৰ্ণ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা হয়।
৮। মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ বিকাশৰ বাবে কোন ব্যক্তি জড়িত আছিল?
উত্তৰঃ মুক্ত আর্কাইভ ইনিছিয়েটিভ (OAI) এটা আনুষ্ঠানিক সংগঠন আছিল, ইয়াত হার্বার্ট ভান ডি চম্পেল, কার্ল লাগোজ, মাইকেল এল নেলচন আৰু চিমিঅ’ন ৱাৰ্ণাৰ প্ৰভৃতি ব্যক্তি জড়িত আছিল।
৯। চৰকাৰে মুকলি কৰা ডিজিটেল শিক্ষণ মঞ্চ কোনটো?
উত্তৰঃ স্বয়ম (Swayam)।
১০। SWAYAM-ৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ কি?
উত্তৰঃ যুৱ উচ্চাকাংক্ষী মনৰ বাবে সক্রিয় শিক্ষণৰ অধ্যয়ন ৱেব।
১১। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) কি?
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) হৈছে যি কোনো ব্যক্তিয়ে নাম ভৰ্তি কৰাৰ বাবে উপলব্ধ বিনামূলীয়া অনলাইন পাঠ্যক্রম। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রমে নতুন দক্ষতা শিকাবলৈ, কৰ্মজীৱন আগবঢ়োৱাৰ আৰু পৰিমাপ মানদণ্ডৰ শৈক্ষিক অভিজ্ঞতা প্ৰদান কৰাৰ এক সুলভ আৰু নমনীয় উপায় প্ৰদান কৰে।
১২। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ (MOOC) উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ উদ্দেশ্য হৈছে সীমাহীন অংশগ্ৰহণ আৰু ৱেবৰ জৰিয়তে মুকলি প্ৰৱেশাধিকাৰ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রমে সামাজিক নেটৱৰ্কিং, সুলভ অনলাইন সম্পদ একত্ৰিত কৰে আৰু অধ্যয়নৰ ক্ষেত্ৰত আগশাৰীৰ চিকিৎসকসকলৰ দ্বাৰা সুবিধা প্রদান কৰে। আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে, বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রমে শিক্ষার্থীসকলৰ ব্যস্ততাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে যি শিকাৰ লক্ষ্য, আগতীয়া জ্ঞান আৰু দক্ষতা, উমৈহতীয়া আগ্রহ অনুসৰি তেওঁলোকৰ অংশগ্ৰহণ স্ব-সংগঠিত কৰে।
১৩। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) এজন ব্যক্তিৰ বাবে কেনেদৰে লাভও নক?
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রমে ব্যক্তিসকলক শিকা আৰু শিকোৱাৰ বাবে ডিজিটেল প্ৰপত্ৰৰ বিষয়ে অধিক শিকাৰ সুযোগ প্রদান কৰে। ই আলোচনা মঞ্চত পোষ্ট কৰা বা হাজাৰ হাজাৰ লোকৰ এটা গোটলৈ লাইভ ভিডিঅ’ত থকাটো অধিক লাভজনক হ’ব পাৰে।
১৪। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) শিক্ষার্থীসকলক কেনেকৈ সহায় কৰিব পাৰে?
উত্তৰঃ সীমাহীন সংখ্যক শিক্ষাৰ্থীক কম ব্যয়ৰ পাঠ্যক্ৰম প্ৰদান কৰি বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রমে এক অনানুষ্ঠানিক শিক্ষণ আৰ্হি প্রমাণিত কৰে। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমত নামভৰ্তি কৰা বেছিভাগ লোক ডিগ্ৰী বিচৰা মহাবিদ্যালয়ৰ শিক্ষার্থী নহয়, বৰঞ্চ ব্যক্তিগত সমৃদ্ধি আৰু জীৱনজোৰা শিকাৰ সুযোগ বিচাৰি থকা শিক্ষার্থী।
১৫। বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC) কি?
উত্তৰঃ বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC) হৈছে শিক্ষা মন্ত্রণালয়ৰ অধীনত ১৯৫৬ অনুসৰি ভাৰত চৰকাৰে স্থাপন কৰা এক বিধিবদ্ধ সংস্থা, এই উচ্চ শিক্ষাৰ মানদণ্ডৰ সমন্বয়, সংকল্প আৰু ৰক্ষণাবেক্ষণৰ বাবে অভিযুক্ত কৰা হয়।
১৬। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক (INFLIBNET)ৰ লক্ষ্য কি?
উত্তৰঃ তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক ১৯৯১ চনত এটা প্ৰকল্প হিচাপে আৰম্ভ হৈছিল। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ লক্ষ্য হৈছে মানুহ আৰু সম্পদৰ মাজদ এক ভার্চুৱেল নেটৱৰ্ক সৃষ্টি কৰা। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কে পাণ্ডিত্যপূৰ্ণ, সহকৰ্মী সমীক্ষা কৰা বৈদ্যুতিক সম্পদবোৰৰ বাবে নিৰৱচ্ছিন্ন, নিৰ্ভৰযোগ্য আৰু সৰ্বব্যাপী প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰে।
১৭। গ্রন্থাগাৰ বিজ্ঞানত ইউনিয়ন তালিকা কি?
উত্তৰঃ ইউনিয়ন তালিকা হৈছে কেইবাটাও পুথিভঁৰালৰ সংগ্ৰহ বৰ্ণনা কৰা এক সংযুক্ত গ্রন্থাগাৰৰ তালিকা। কিতাপৰ সজ্জা, মাইক্ৰ’ফৰ্ম, কাৰ্ড আৰু অতি শেহতীয়াকৈ নেটৱৰ্ক কৰা বৈদ্যুতিক ডাটাবেচকে ধৰি বিভিন্ন মাধ্যমেৰে ইউনিয়ন তালিকা সৃষ্টি কৰা হৈছে।
চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। মুক্ত প্ৰৱেশ (Open Access) ৰ বিকল্প নমুনাৰ অনুসন্ধান কেনেকৈ কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ গৱেষণালব্ধ প্ৰকাশনৰ বিক্রয় মূল্যৰ গুণবৃদ্ধি আৰু প্ৰকাশকসকলৰ এই বিষয়টোৰ ওপৰত কৰা নিয়ন্ত্ৰণৰ ফলস্বৰূপ উচ্চ শিক্ষাৰ লগত যুক্ত ব্যক্তিবৰ্গ আৰু ইয়াৰ সহায়ক বিশেষ কৰি অনুদানকাৰী সংস্থাসমূহ পৃথক ধৰণৰ বিকল্প প্ৰকাশনৰ দিশ বিচাৰিছে। শিক্ষা সংক্রান্ত সম্প্রদায় অথবা শিক্ষাৰ লগত মুক্ত ব্যক্তিবর্গ গবেষণামূলক পত্রিকা সংগ্ৰহৰ মুদ্ৰিত প্ৰকাশনাৰ (প্ৰিণ্ট ভাৰ্চান) ৰ পৰিৱৰ্তে নতুন প্রকাশন বা পদ্ধতিৰ দিশে আগুৱাইছে যি বহুত বেছি মুক্ত আৰু ব্যয়সাধ্য। ইয়াৰ ফলত কেবল লেখক আৰু প্ৰকাশকসকলে সমস্যাৰ সমাধান কৰিব সেয়া নহয়, প্রৱেশকাৰীসকলেও উপকৃত হ’ব আৰু সর্বোপৰি বিজ্ঞান বিষয়ক গবেষণালব্ধ পত্ৰিকাৰ মুক্ত প্রবেশ সম্ভৱ হ’ব আৰু সার্বিকভাবে সমাজ উপকৃত হ’ব। গতিকে ক’ব পৰা যায়, মুক্ত প্রৱেশ হ’ল গবেষণালব্ধ পত্রিকা সংগ্ৰহৰ বৰ্তমান মুদ্ৰিত প্ৰকাশন নমুনাৰ এটা নিশ্চিত বিকল্প যি প্ৰৱেশকাৰীসকলক বিজ্ঞানভিত্তিক তথ্যাৱলীৰ মুক্ত প্ৰৱেশৰ বন্দবস্ত কৰে।
২। মুক্ত প্ৰৱেশ (Open Access)ৰ পটভূমি সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ যদিও বর্তমান যুক্ত প্রবেশ আন্দোলন বৈদ্যুতিক প্রকাশন আৰু পণ্ডিত সমাজৰ বিশ্ব বিস্তৃত জাল ইয়াৰ উদাহৰণস্বৰূপ কিন্তু ইয়াৰ সূত্ৰপাত হৈছিল বহুদিন আগতে, গৱেষণালব্ধ প্ৰকাশনৰ আৰম্ভণিৰ পৰাই। বহু মানুহ, প্রযুক্তি সম্ভৱ কৰাৰ আগৰ পৰাই মুক্ত প্ৰৱেশৰ ধাৰণা সম্পৰ্কে অনুমান কৰিছিল। জেমচ ডাফ ব্ৰাউন ১৮৯৩ চনত ‘ফিজিকেল গ্রন্থাগাৰ’ত প্ৰথম ‘মুক্ত প্রৱেশ’ (Open Access) সম্পর্কে ধাৰণাটো আগবঢ়ায়। ‘মুক্ত প্রবেশ’ এটা ভীতি আৰু ধাৰণা বিয়পে যে ইয়াত গ্রন্থাগাৰত গ্ৰন্থৰ সুৰক্ষা নষ্ট হ’ব। বৈদ্যুতিক যুগত মুক্ত প্রৱেশ বৌদ্ধিক সম্পত্তি অধিকাৰ (IPR) গ্ৰন্থস্বত্ব অথবা আনৰ লিখা বা লিখাৰ অংশক নিজৰ বুলি চলাই দিয়াৰ সম্ভাৱনাৰ সৃষ্টি কৰে।
৩। বৈজ্ঞানিক তথ্যৰ সংখ্যা বৃদ্ধিৰ প্ৰভাৱসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ বৈজ্ঞানিক তথ্যৰ সংখ্যা বৃদ্ধিৰ প্ৰভাৱসমূহ হ’ল—
(ক) গৱেষণামূলক নিবন্ধৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পোৱা।
(খ) বিষয়ভিত্তিক পত্ৰিকাৰ সংখ্যা বৃদ্ধি পোৱা।
(গ) পত্ৰিকাৰ দাম বৃদ্ধি পোৱা।
(ঘ) মূল্য বৃদ্ধিৰ লগত সংগতি ৰাখি গ্ৰন্থাগাৰ বাজেটৰ বৃদ্ধি নোহোৱা।
৪। শোষগংগা কি?
উত্তৰঃ শোষগংগা হৈছে ভাৰতৰ গৱেষণাপত্ৰ ভাণ্ডাৰ। ২০০৯ ৰ ১ জুনত জাৰি হোৱা বিশ্ব বিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ বিজ্ঞপ্তি (এম. ফিল. পি. এইচ. ডি) প্রদান সংক্রান্ত ন্যূনতম মান আৰু প্ৰণালী অনুসৰি বিশ্ববিদ্যালয়ত গৱেষকসকলৰ গৱেষণাপত্র বৈদ্যুতিক সংস্কৰণে উপস্থাপন কৰা বাধ্যতামূলক। এইবোৰ গৱেষণা বিশ্বৰ যি কোনো স্থানৰ শিক্ষাবিদ আৰু গৱেষকসকলৰ হাতত তুলি দিয়াই সেই নির্দেশিকাৰ উদ্দেশ্য। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক কেন্দ্ৰৰ এই বৈদ্যুতিক গৱেষণা ভাণ্ডাৰৰ নাম হৈছে শোষগংগা।
৫। ৰাষ্ট্ৰীয় ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ (NDL) সম্পৰ্কে লিখা।
উত্তৰঃ মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্ৰালয়ে নিজৰ অধীনত “তথ্য প্রযুক্তি আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান (NMEICT) ৰ মাধ্যমত ভাৰতীয় প্ৰযুক্তিবিদ্যা প্রতিষ্ঠান (IIT) খৰকপুৰক দায়িত্ব দিছে, ৰাষ্ট্ৰীয় ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰক শিক্ষাক্ষেত্ৰত দেশৰ অন্যতম গুৰুত্বপূর্ণ প্রতিষ্ঠান হিচাপে গঢ়ি তুলিব পাৰে।
ইয়াৰ লক্ষ্য হ’ল বিভিন্ন প্রতিষ্ঠানত বৈদ্যুতিক বা ডিজিটেল আকাৰে সিচঁৰতি হৈ থকা গোটেই ৰচনা আৰু বিষয়বস্তুক একত্ৰিত কৰা। প্রকৃতপক্ষে প্ৰতিখন বিশ্ববিদ্যালয়ৰে নিজস্ব গবেষণা আৰু বিষয়বস্তুৰ বৈদ্যুতিক লেখনীসম্ভাৰ আছে।
৬। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ বুলিলে কি বুজা?
উত্তৰঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰবিলাক ডিজিটেল বিষয়বস্তুবোৰৰ সংৰক্ষণ আৰু প্ৰসাৰ ঘটায়। এই ডিজিটেল বিষয়বোৰৰ বিন্যাস তৈয়াৰ কৰা হয় মুদ্রিত উপকৰণ আৰুনথিবোৰৰ ডিজিটাইজেছনৰ মাধ্যমেদি বা পূর্বত থকা মুদ্রিত উপকৰণ আৰু দলিলবোৰৰ পুনৰ্বাৰ ৰচনা কৰে। প্ৰথম দলিলবোৰকে ডিজিটেলকৃত দলিল হিচাপে পৰিচিত আৰু পৰৱৰ্তী ধৰণৰ দলিলবোৰ প্ৰকৃতিগত ডিজিটেল দলিল হিচাপে পৰিচিত। ডিজিটাইজকৃত দলিলবোৰ সাধাৰণতে ইমেজ বা পাঠবিন্যাসত সংৰক্ষণ কৰা হয়।
৭। স্বয়ম (SWAYAM) কি?
উত্তৰঃ শিক্ষা মন্ত্ৰালয়ৰ দ্বাৰা ২০১৭ চনৰ ৯ জুলাইত স্বয়ম (Swayam) আৰম্ভ কৰা হৈছিল।২০১৫ চনত ভাৰত চৰকাৰে হাতত লোৱা “ডিজিটেল ইণ্ডিয়া” অভিযানৰ অধীনত এইটো এটা পদক্ষেপ। এই মঞ্চখন বিদ্যালয়ৰ শিক্ষার্থী, স্নাতক, লগতে ভাৰতত স্নাতকোত্তৰ শিক্ষাৰ্থীসকলক মানদণ্ডৰ শিক্ষা প্ৰদান কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। স্বয়ম হৈছে ভাৰত চৰকাৰে নৱম শ্ৰেণীৰ পৰা স্নাতকোত্তৰ শিক্ষা গ্ৰহণ কৰা শিক্ষাৰ্থীসকলক সর্বশ্রেষ্ঠ শিক্ষণ সম্পদ প্ৰদান কৰাৰ বাবে আৰম্ভ কৰা এক কাৰ্যসূচী।
৮। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰৰ সংযোগসেতু ব্যৱস্থা সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰৰ সংযোগসেতু ব্যৱস্থা কেন্দ্ৰ হ’ল বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC)ৰ অধীন এটা আন্তঃবিশ্ববিদ্যালয় কেন্দ্র। বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ এটা ডাঙৰ ধৰণৰ জাতীয় কর্মসূচী হ’ল এই প্রকল্প আৰু ইয়াৰ সূচনা হয় ১৯৯১ চনত। এই প্রকল্প প্ৰথমতে আৰম্ভ হয় আন্তঃবিশ্ববিদ্যালয় মহাকাশ পদার্থবিদ্যা আৰু মহাকাশবিজ্ঞান কেন্দ্ৰৰ (Inter University Center for Astrophysics and Astronomy (IUCAA) ১৯৯৬ চনৰ জুন মাহত স্বনিয়ন্ত্রিত আন্তঃবিশ্ববিদ্যালয় কেন্দ্ৰ হৈ উঠে। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱর্ক (INFLIBNET) দেশৰ বিভিন্ন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ গ্ৰন্থাগাৰসমূহ আধুনিকীকৰণৰ কাম কৰি আছে। এই গ্ৰন্থাগাৰসমূহক অত্যাধুনিক প্রযুক্তিৰ মাধ্যমে দেশ জুৰি উচ্চগতিসম্পন্ন বৈদ্যুতিক তথ্য সংযোগসেতু ব্যৱস্থাৰ সহায়ত বিভিন্ন তথ্য সংযুক্ত কৰি দিয়া হৈছে। দেশৰ গৱেষকসকলৰ মাজত যোগাযোগৰ অন্যতম বাহন হৈ উঠিছে এই তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱর্ক (INFLIBNET)।
৯। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ ধাৰণা সম্পৰ্কে লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতত ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ ধাৰণাৰ উন্মেষ ঘটে নবুৈ দশকৰ মাজভাগত। তথ্য প্রযুক্তি আৰু ইণ্টাৰনেট পৰিসেৱাৰ ব্যাপক প্ৰসাৰ এইক্ষেত্ৰত অনুঘটকৰ কাম কৰিছে। তথ্য আৰু জ্ঞাতব্য বিষয়ৰ লব্ধতা আৰু বঢ়াই দিয়াৰ ক্ষমতা ৰাখে ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰে। ইয়াত সময় আৰু স্থানৰ ভেদাভেদ নাথাকে, বৈদ্যুতিক গ্রন্থাগাৰত বিষয়বস্তু বা লেখনি সংৰক্ষিত থাকে। সাংখ্যিক বা ডিজিটেল আকাৰে (ছপা কাগজ বা অন্যান্য স্পর্শযোগ্য মাধ্যমৰ প্ৰৱেশ ইয়াত নাই) কম্পিউটাৰৰ সহায়ত যিকোনো স্থানৰ পৰা সহজতেই অনুসন্ধান কৰা হয়। বিষয়বস্তু বা লেখপত্র স্থানীয় ভিত্তিত মজুত কৰাও সম্ভৱ।
১০। ভাৰতৰ ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ সম্পৰ্কে লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ হ’ল ডিজিটেল আকাৰত দুর্লভ, বিভিন্ন গ্ৰন্থৰ ভার্চুৱেল সংগ্ৰহ মঞ্চ। ইয়াত কিতাপবোৰ লোৱা হৈছে দেশৰ বিভিন্ন গ্রন্থাগাৰৰ পৰা। ভাৰতীয় ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ (DLI) প্ৰকল্পৰ সূচনা হয় এই শতকৰ আৰম্ভণিতে। সাহিত্য, শিল্প আৰু বিজ্ঞানৰ ওপৰত গোটেই বিশ্বৰ অমূল্য ৰচনাৰ ডিজিটেল সংৰক্ষণ আৰু বিনামূলো দেশৰ যিকোনো নাগৰিকে ইণ্টাৰনেটৰ মাধ্যমত উপলব্ধ কৰিব পৰাটোৱে এই লক্ষ্যৰ কাৰ্যসূচী। শিক্ষাৰ প্ৰসাৰ আৰু ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ নিকট সভ্যতাৰ অতুলনীয় সম্পদ দাঙি ধৰাৰ বিষয়টো হ’ল প্ৰধান। প্রথম স্তৰত দহ লক্ষ গ্ৰন্থৰ ডিজিটেল সংৰক্ষণত ৰখা হয়। বর্তমান ভাৰতত ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰত ৫ লক্ষ ৫০ হাজাৰ ৬০৩ খন গ্রন্থ সন্নিবিষ্ট হৈছে। মুঠ পৃষ্ঠাৰ সংখ্যা ১৯ কোটিৰ বেছি।
১১। শোধগঙ্গাৰ উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ শোধগঙ্গাৰ মূল উদ্দেশ্য হৈছে অংশগ্ৰহণকাৰীসকলক প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰাল সৃষ্টি আৰু পৰিচালনাৰ বিষয়ে জ্ঞান প্ৰদান কৰিবলৈ সক্ষম কৰা। শোধগঙ্গাত বক্তৃতাৰ লগতে বিস্তৃত “হেণ্ডচ-অন” প্রশিক্ষণ অন্তর্ভুক্ত থাকে, যাতে অংশগ্ৰহণকাৰীসকলক তাত্ত্বিক আধাৰ আৰু ব্যৱহাৰিক দক্ষতা দুয়োটা প্ৰদান কৰিব পৰা যায়। অংশগ্ৰহণকাৰীসকলক ধাৰণা বিনিময় আৰু ডিজিটেল ভঁৰালৰ ওপৰত তেওঁলোকৰ নিজ নিজ কাৰ্যসূচী সমৃদ্ধ কৰাৰ সুযোগ প্রদান কৰাৰ বাবে শোধগঙ্গাৰ বিস্তৃত অৱলোকন উপস্থাপন কৰিব লাগে আৰু শৈক্ষিক খণ্ডত চৌর্যবৃত্তি প্রতিহত কৰাৰ বাবে বিশেষজ্ঞসকলৰ নিৱেশ আৰু আলোচনাৰ ওপৰত আধাৰিত কৰি নীতি প্রস্তুত কৰিব লাগে।
১২। প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ সুবিধাবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ প্ৰতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ সুবিধাবোৰ হৈছে—
(ক) বিশ্ববিদ্যালয় সম্প্ৰদায়ৰ সদস্য শিক্ষার্থী, শিক্ষক, প্রশাসক আৰু অন্যান্যসকলৰ বৌদ্ধিক উৎপাদনৰ এক ডিজিটেল সংগ্রহ।
(খ) প্রতিষ্ঠানগত জীৱনীশক্তিৰ অভিব্যক্তি।
(গ) মুক্ত প্ৰৱেশাধিকাৰ বৃত্তিৰ বৰ্ধিত নেটৱৰ্কত অৱদান।
(ঘ) শিক্ষক আৰু শিক্ষার্থীসকলক পাণ্ডিত্যপূর্ণ কার্যকলাপৰ মূলসুঁতিত ৰাখে।
১৩। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC)ৰ বিশেষত্ববোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ বিশেষত্ববোৰ হৈছে—
(ক) ৱেব ফর্মেট প্ৰৱেশ কৰা। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রমে বিভিন্ন ৱেব ফর্মেটৰ ওপৰত যথেষ্ট নিৰ্ভৰ কৰে।
(খ) সহযোগিতামূলক শিক্ষণ। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ এটা মুখ্য দিশ হ’ল তেওঁলোকৰ সহযোগিতামূলক উপাদান।
(গ) জ্ঞান মূল্যায়ন কৰা।
(ঘ) সময় সীমা।
১৪। ডিজিটেল ভাৰতৰ পদক্ষেপবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ ডিজিটাইজ ভাৰত আঁচনিত গ্ৰাম্য অঞ্চলসমূহক উচ্চগতিৰ ইণ্টাৰনেট নেটৱৰ্কৰ সৈতে সংযোগ কৰা আৰু ডিজিটেল সাক্ষৰতা উন্নত কৰাৰ পৰিকল্পনা অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হৈছে।
(ক) সশক্তিকৰণ।
(খ) আধাৰ সক্ষম পৰিশোধ প্রণালী (AEPS)
(গ) বিপিঅ’ (PBO) আঁচনি।
(ঘ) দিগিধন অভিযান।
(ঙ) মাইগভ (MyGOV)।
(চ) তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰি শিক্ষাৰ ওপৰত ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান।
(ছ) উত্তৰ-পূব বিপিঅ’ (BPO) প্ৰচাৰ আঁচনি (NEBPS)।
১৫। MOOCৰ সম্পূৰ্ণ ৰূপ কি?
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (Massive Open Online Course)।
১৬। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) ৰ উদাহৰণ দিয়া।
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ উদাহৰণ হ’ল— ডুওলিংগো (Duolingo), ট্রিহাউচ (Treehouse), লিণ্ডা (Lynda), গুগল প্রাইমাৰ (Google Primar)।
১৭। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ (MOOC) দুটা প্ৰকাৰ কি কি?
উত্তৰঃ চি বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (cMOOC) আৰু এক্স বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (xMOOC)।
১৮। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) ৰ তিনিটা বৈশিষ্ট্য কি কি?
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ তিনিটা বৈশিষ্ট্য হ’ল—
(ক) মুক্ততাৰ বিভিন্ন সংজ্ঞা।
(খ) স্থিৰতাৰ প্ৰতিবন্ধকতা।
(গ) এক পৃথক গাঁথনি।
১৯। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানিক তথ্যশালা চফটৱেৰ প্ৰস্তুতকৰণত বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ অংশগ্রহণ সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ উন্মুক্ত অঞ্চলত বহু ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ আৰু প্ৰতিষ্ঠানিক তথ্যশালাৰ লভ্যতা বিভিন্ন বিশ্ববিদ্যালয় আৰু প্ৰতিষ্ঠানবোৰক ইয়াৰ তথ্যশালা আৰু বিষয়ভিত্তিক ডিজিটেল দলিল গঢ়ি তোলাত উৎসাহ যোগাইছে। এই ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ চফটৱেৰবোৰৰ মাজত অন্যতম হ’ল ই-প্রিণ্ট (চাউদাম্পনট বিশ্ববিদ্যালয় ২০০০) চিভিএচৱেয়াৰ (চাৰ্ন, ২০০২) ডিম্পেচ (মেচাচুছেট্ছ ইণ্ডাটিটিউট অফ টেকনোলজি, ২০০২) ফেডোৰা (ভার্জিনিয়া বিশ্ববিদ্যালয় আৰু কৰ্ণেল বিশ্ববিদ্যালয়, ২০০৩)। ইয়াৰোপৰি অপেন জার্নেল চিষ্টেম (ওজেএচ ২০০২) ৰ লভ্যতা বহু প্রতিষ্ঠান আৰু ব্যক্তিক নতুন মুক্ত প্ৰৱেশ পত্রিকা আৰম্ভ কৰা অথবা সিহঁতৰ বিদ্যমান (Existing) পত্রিকাসমূহক মুক্ত প্ৰৱেশ ৰূপে প্ৰকাশ কৰাৰ বাবে উৎসাহ যোগায়।
২০। মুক্ত প্ৰৱেশৰ প্ৰধান অসুবিধা উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ মুক্ত প্ৰৱেশৰ তিনিটা প্ৰধান অসুবিধা তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) প্ৰকাশকসকল মুক্ত প্ৰৱেশ প্ৰকাশনৰ ব্যাপাৰত ভীত কাৰণ সিহঁতৰ প্ৰকাশনৰ খৰচ অথবা সন্তোষজনক উদ্বৃত্ত কৰিব পাৰিব নে নাই সেই বিষয়ে সন্দেহ আছে।
(খ) মুক্ত প্ৰৱেশ তথ্যশালাত গৱেষণা প্ৰৱন্ধ গৃহীত হোৱা প্ৰাচীন পত্ৰিকাৰ সমতুল্য হয় নে নহয় সেই বিষয়ে লেখকসকলৰ সচেতনতাৰ অভাৱ।
(গ) পদোন্নতি অথবা নিজ পেচাৰ প্ৰতি দায়বদ্ধতাৰ কাৰণে মুক্ত প্ৰৱেশ তথ্যশালাত গৱেষণা প্ৰৱন্ধ গৃহীত হোৱা পুৰাতন পত্ৰিকাৰ সমতুল্য হয় নে নহয় সেই বিষয়ে লেখক অবগত নহয়। সমস্ত প্রধান চালিকাশক্তিসমূহ বর্তমান গৱেষণা প্রবন্ধ প্রকাশন নমুনা অনলাইনত ৰেফাৰিড প্ৰৱন্ধ মুক্ত কৰাৰ ব্যাপাৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে।
২১। ৱেব অপেক (Web Opac) কি? সেই সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ গ্রন্থাগাৰৰ সম্পদ সংগ্ৰহৰ প্ৰতিচ্ছবি হ’ল কেটালগ। অপেক হ’ল গ্রন্থাগাৰ প্ৰৱেশকাৰীসকলৰ বাবে কম্পিউটাৰকৃত অনলাইন কেটালগ আৰু ৱেব অপেক হ’ল বিশ্বব্যাপী গ্রন্থাগাৰসমূহৰ সম্পদ সংগ্ৰহত অনুসন্ধানৰ মাধ্যম। ১৯৮০ ৰ দশকত ওপেকৰ সূত্ৰপাত হয় আৰু ১৯৯০ শতিকাৰ শেষৰ পিনে ৱেব অপেকৰ সূত্ৰপাত হয়। ৱেব অপেক হ’ল প্রযুক্তিগত উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত এটা স্বাভাবিক অগ্রগতি, যাক দ্বিতীয় প্রজন্মৰ উন্নত অপেক বোলা যাব পাৰে। Orien ৰ মতে ৱেব অপেক হ’ল ঐতিহ্যবাহী অপেক। ইয়াৰ অগ্ৰগতি যি গ্ৰন্থাগাৰ সম্পদ অনুসন্ধানৰ প্ৰৱেশদ্বাৰ আৰু যি কেবলমাত্র কোনো গ্রন্থাগাৰ সংগ্ৰহৰ মাজত সীমাবদ্ধ নহয়, ইয়াৰ লগত যুক্ত অন্যান্য গ্রন্থাগাৰ তথা আঞ্চলিক, জাতীয় আৰু আন্তর্জাতিক গ্রন্থাগাৰসমূহৰ সম্পদ সম্পর্কে অৱগত হোৱা যায়। গ্রন্থাগাৰ অপেকৰ গুণমানক বিভিন্ন বিষয়ৰ মাধ্যমেৰে প্ৰভাৱতি কৰা হয় আৰু ইয়াৰ মাজত টাইপজনিত ভুল এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়। এই ভুলবোৰ থাকিলে গ্ৰন্থাগাৰত উপলব্ধ কিতাপ বা জার্নেল থকা সত্বেও সেইবোৰ বিচাৰি পোৱাৰ ক্ষেত্ৰত প্রতিবন্ধকতা সৃষ্টি কৰে।
২২। ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ (NDLI)ৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযানৰ অধীনত বিকশিত ভাৰতীয় ৰাষ্ট্ৰীয় ডিজিটেল পুথিভঁৰাল (NDLI) হৈছে বিদ্যালয়ৰ পৰা স্নাতকোত্তৰ পৰ্যায়লৈকে একাধিক শাখাত শৈক্ষিক সমলৰে গঠিত এক ভার্চুৱেল ভঁৰাল। ই হৈছে সকলো বয়সৰ শিক্ষার্থী, শিক্ষক, গৱেষক, গ্রন্থাগাৰিক, পেছাদাৰী আৰু অন্যান্য প্ৰৱেশকাৰীৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা এক সর্ব-উদ্দেশ্যপূর্ণ মঞ্চ।
অনলাইন প্লেটফর্মটো ৭০ টাতকৈও অধিক ভাৰতীয় ভাষাত ২৪×৭ উপলব্ধ। ই-গ্রন্থ, ভিডিঅ’, থিচিছ, পাণ্ডুলিপি, নথিপত্ৰ আৰু বিভিন্ন ধৰণৰ শিক্ষণ সম্পদ উপলব্ধ। ৱেব সংস্কৰণৰ বাবে, প্ৰৱেশকাৰীসকলে https://ndl.iitkgp.ac.in/ দৰ্শন কৰিব পাৰে আৰু গুগল প্লে ষ্টোৰৰ পৰা এগড্ৰইড এপ্লিকেচন ডাউনলোড কৰিব পাৰে।
২৩। প্রযুক্তি বর্ধিত শিক্ষণৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যসূচী (NPTEL)ৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰযুক্তি বৰ্ধিত শিক্ষণৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যসূচী (NPTEL) হৈছে ভাৰত চৰকাৰ আৰু শিক্ষা মন্ত্রণালয়ৰ দ্বাৰা পুঁজি যোগান ধৰা আন এটা প্রকল্প। এইটো বাংগালোৰৰ বিজ্ঞান প্রতিষ্ঠান আৰু আনটা ভাৰতীয় প্ৰযুক্তিবিদ্যা প্ৰতিষ্ঠানৰ দিল্লী, বোম্বাই, কানপুৰ, খড়গপুৰ, গুৱাহাটী, মাদ্ৰাজ দ্বাৰা লোৱা এক সামূহিক পদক্ষেপ আছিল।
অনলাইন ভঁৰালটোৱে অভিযান্ত্রিক, বিজ্ঞান, সামাজিক বিজ্ঞান আৰু মানৱ বিজ্ঞানৰ বিভিন্ন পাঠ্যক্রম আগবঢ়ায়। কোনো পাঠ্যক্ৰমৰ মাচুল নাই, অৱশ্যে, প্ৰমাণপত্ৰ পৰীক্ষাৰ বাবে প্ৰতিজন প্ৰাৰ্থীৰ বাবে ১০০০ টকা ব্যয় হ’ব। অধিক বিৱৰণৰ বাবে, http://nptel.ac.in অনলাইন ৱেব পৰ্টেল দৰ্শন কৰিব পৰা যায়।
২৪। শোষগঙ্গা আৰু শোধগাঙ্গোত্ৰীৰ মাজত পাৰ্থক্য কি? চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ শোধগঙ্গা হৈছে বৈদ্যুতিক থিচিছ আৰু অধিসূচনাৰ এক ৰাষ্ট্ৰীয় ভঁৰাল, ই বিশ্বব্যাপী শৈক্ষিক সম্প্ৰদায়ক ভাৰতীয় প্ৰৱন্ধৰ মুকলি প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰাৰ লক্ষ্যৰে পি.এইচ.ডি. প্ৰদান কৰাৰ ৩০ দিনৰ ভিতৰত বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত গৱেষকসকলৰ দ্বাৰা এইবোৰৰ বৈদ্যুতিক সংস্কৰণ আৰু প্ৰৱন্ধ দাখিল কৰাটো বাধ্যতামূলক কৰে। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক কেন্দ্ৰৰ শোধগঙ্গাত সমল আয়োজন কৰাৰ অ-একচেটিয়া অধিকাৰ আছে আৰু সমলৰ গৱেষণা পণ্ডিত আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ওচৰত আছে বুলি অস্বীকাৰ কৰা হৈছে।
শোধগাঙ্গোত্ৰী হৈছে পি.এইচ.ডি প্ৰদান কৰাৰ আগতে বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত দাখিল কৰা সাৰাংশ গৱেষণা প্ৰস্তাৱৰ বৈদ্যুতিক সংস্কৰণৰ এক ভঁৰাল। গৱেষকসকলে পঞ্জীয়ন কৰাৰ পিছত অনলাইনত সংক্ষিপ্ত সাৰাংশ দাখিল কৰাৰ বাবে শোধগাঙ্গোত্ৰী আৰু শোধগঙ্গাৰ ব্যৱস্থা কৰা হয়।
২৫। তথ্য যোগাযোগ (Data Communication) বুলিলে কি বুজা? ইয়াৰ উপাদানকেইটা লিখা।
উত্তৰঃ এটা কম্পিউটাৰৰ পৰা আন এটা কম্পিউটাৰ অথবা এক ডিভাইচৰ পৰা অন্য ডিভাইচত তথ্যৰ আদান-প্রদান বা তথ্যবিনিময়ক তথ্য যোগাযোগ বোলে। ১৯৬০ চনৰ সৰ্বপ্ৰথম এটা কেন্দ্ৰীয় কম্পিউটাৰ আৰু দূৰৱৰ্তী প্রান্তিকৰ মাজত তথ্য স্থানান্তৰ প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰচলন আৰম্ভ হয়। পৰৱৰ্তী সময়ত প্রান্তিকৰ পৰিৱৰ্তে কম্পিউটাৰ প্ৰৱেশ কৰাৰ মাধ্যমতেই আৰম্ভণি হয় তথ্য স্থানান্তৰৰ প্ৰচলন।
তথ্য যোগাযোগ উপাদানকেইটা হ’ল –
(ক) ডাটা বা তথ্য (Information)।
(খ) ডাটাৰ উৎস (Source)।
(গ) প্ৰেৰক (Sender)।
(ঘ) মাধ্যম (Medium)।
(ঙ) প্রাপক (Receiver)।
(চ) গন্তব্য (Destination)।
২৬। স্বয়ম (SWAYAM) ৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ ‘স্ব’ হৈছে এক সংস্কৃত সংক্ষিপ্ত শব্দ যাৰ অৰ্থ হৈছে “যুৱ উচ্চাকাংক্ষী মনৰ বাবে সক্ৰিয়-শিক্ষণৰ অধ্যয়ন ৱেব”। ই হৈছে এক ভাৰতীয় বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম মঞ্চ। স্বয়ম হৈছে তদানীন্তন মানব সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্ৰালয়ৰ (MHRD) দ্বাৰা আৰম্ভ কৰা এক পদক্ষেপ। বর্তমান শিক্ষা মন্ত্রালয়, ডিজিটেল ইণ্ডিয়াৰ অধীনত ভাৰত চৰকাৰে সকলো উন্নত শিক্ষা, উচ্চবিদ্যালয় আৰু দক্ষতা খণ্ডৰ পাঠ্যক্ৰম সামৰি ৱেব পাঠ্যক্ৰমত এক সমন্বিত পর্যায় আৰু বিনামূলীয়া প্ৰৱেশ প্ৰদান কৰিব। ইয়াক ভাৰতৰ মাননীয় ৰাষ্ট্ৰপতিৰ দ্বাৰা ২০১৯ চনৰ ৯ জুলাইত তাৰিখে মুকলি কৰা হৈছিল।
স্বয়ম মাইক্ৰছফটৰ সহায়ত মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয় (MHRD) আৰু সৰ্বভাৰতীয় কাৰিকৰী শিক্ষা পৰিষদ(AICTE)ৰ দ্বাৰা সহযোগিতামূলকভাৱে বিকশিত কৰা হৈছে। মঞ্চটোৱে সকলোকে বিনামূলীয়া প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰে আৰু ৯ ম শ্ৰেণীৰ পৰা স্নাতকোত্তৰ লৈকে পাঠ্যক্ৰমৰ আয়োজন কৰে। ই ভাৰতীয় প্ৰযুক্তিবিদ্যা প্রতিষ্ঠান(IIT), ভাৰতীয় ব্যৱস্থাপনা প্রতিষ্ঠান (IIM) আদিৰ দৰে কেন্দ্ৰীয় অনুদানপ্রাপ্ত প্রতিষ্ঠানৰ অধ্যাপক আৰু অনুষদ শিক্ষার্থীসকলক শিকোৱাত সহায় কৰে।
ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
১। তথ্য আৰু সংযোগ প্রযুক্তিৰ যুগত মুক্ত প্ৰৱেশৰ আন্দোলনৰ সূত্ৰপাত সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ গৱেষকসকলৰ গৱেষণালব্ধ প্ৰৱন্ধসমূহৰ খচৰা ভাৰ্চান ইণ্টাৰনেটৰ পৰা ডাউনলোডৰ মাধ্যমেদি সিহঁতৰ বন্ধুসকলৰ ওচৰত সহজলভ্য কৰাৰ মাজেদি মুক্ত প্ৰৱেশ আন্দোলনৰ সূত্রপাত হয়। কম্পিউটাৰ বিজ্ঞানীসকল নথিপত্র স্থানান্তৰ প্রোটোকল চাইট প্ৰৱেশ কৰাৰ পিছত সিহঁতৰ বন্ধু- বান্ধৱসকলৰ মাজত গৱেষণা নিবন্ধ বিতৰণৰ বাবে ৱেবচাইট ব্যৱহৃত হোৱা আৰম্ভ হ’ল। যিহেতু গাণিতিক অনুপাতত গৱেষণা নিবন্ধ হোষ্ট কৰাৰ চাইট বাঢ়িছে, সেইবোৰ চাইট নির্দিষ্ট সময় অন্তৰ স্কেল কৰাৰ বাবে চফটৱেৰ তৈয়াৰ আৰু কেন্দ্রীয় সূচক তৈয়াৰ হৈছে। কম্পিউটাৰ বিজ্ঞানত চাইটচিয়াৰ নামে ছাৰ্চ ইঞ্জিন, ১৯৯০ শতিকাৰ শেষৰ পিনে কম্পিউটাৰ বিজ্ঞান ৱেবচাইট আৰু প্ৰতিষ্ঠানিক তথ্যশালাৰ পৰা গৱেষণালব্ধ নিবন্ধ ফলপ্ৰসূ আৰম্ভ কৰে।
পল গিস্পাৰ্গ ১৯৯১ চনত প্ৰথম মুক্ত বিজ্ঞানভিত্তিক অনলাইন ই-প্রিণ্ট আৰ্চিৰ্ভ arxiv.org ৰ সূচনা কৰে যি পদার্থবিদসকলৰ বাবে এটা প্রিপ্ৰিণ্ট চাৰ্বিছ। ইয়াৰ ফলত পদার্থবিদ্যাত নিজস্ব তথ্যশালা তৈয়াৰ কৰা এটা ৰীতি হৈ উঠিছে বিশেষ কৈ পদার্থবিদ্যাৰ উপ-ক্ষেত্ৰবোৰত যেনে— উচ্চ শক্তি পদার্থবিদ্যা (High Energy Fixiz)। উচ্চ শক্তি পদার্থবিদ্যাৰ বিষয়ে ‘প্রিপ্ৰিণ্ট কালচাৰ’ৰ পূৰ্ব অস্তিত্ব axxiv ৰ সাফল্যৰ এটা প্ৰধান কাৰণ। বর্তমান arxiv সম্পর্কিত বিষয়বোৰ যেনে কম্পিউটাৰ বিজ্ঞান আৰু গণিতৰ গবেষণামূলক প্ৰবন্ধও যুক্ত হৈছে। বিষয়ভিত্তিক ডিজিটেল তথ্যশালাৰ আন এটা উদাহৰণ হ’ল। নেটৱৰ্ক যুক্ত কম্পিউটাৰ বিজ্ঞান কাৰী প্ৰতিবেদন গ্রন্থাগাৰ (NCSTRL)। এই তথ্যশালাবোৰত প্ৰৱন্ধৰ প্রিপ্রিণ্টচ বা ড্রাষ্ট ভার্চান থাকে যি মুদ্রিত পত্ৰিকাত প্ৰকাশনৰ বাবে জমা দিয়া হয়।
২। মুক্ত প্ৰৱেশৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ মুক্ত প্ৰৱেশৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল–
(ক) প্ৰকাশন খৰচ আৰু প্ৰৱন্ধৰ বিতৰণৰ ব্যৱস্থা লেখক বা প্রতিষ্ঠান বা ভাণ্ডাৰ সৰবৰাহকাৰী প্রতিষ্ঠানক বহন কৰিব লাগে, প্ৰৱেশকাৰী/পাঠকৰ পৰা নহয়। এক কথাত ‘প্ৰকাশ কৰাৰ বাবে অৰ্থ প্ৰদান কৰিব লাগে, প্ৰৱন্ধ বা পত্রিকা প্ৰৱেশ কৰাৰ বাবে নহয়’।
(খ) মুক্ত প্ৰৱেশ পত্রিকা বহু বেছি গণতান্ত্রিক। ৱেবভিত্তিক মুক্ত প্রবেশ তথ্যশালা কোনো ধৰণৰ বাধা নোহোৱাকেই সমস্ত প্ৰৱেশকাৰীয়ে প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে।
(গ) মুক্ত প্রৱেশ আদর্শত প্রকাশক নহয় লেখকৰ ওচৰতে গ্রন্থস্বত্ব থাকে। প্রৱেশকাৰীসকল বাধাহীনভাৱে পঢ়া-লিখা, ডাউনলোড, কপি, আদান-প্রদান ইত্যাদি কৰাৰ বাবে অনুমতি পায়।লেখক মুক্ত প্ৰৱেশ সাৰমৰ্ম (Content) ৰ বাণিজ্যিকভাবে পূর্ণ প্রবেশ বন্ধ কৰিব পাৰে।
(ঘ) পুৰাতন পত্ৰিকাৰ দৰে মুক্ত প্ৰৱেশ পত্ৰিকাৰ ক্ষেত্ৰত জমা দিয়া প্ৰৱন্ধবোৰৰ পিয়াৰ ৰিভিউ কৰিব পাৰে।
(ঙ) মুক্ত প্ৰৱেশ পত্ৰিকাৰ বেছি ভাগ প্ৰকাশক লাভহীন (যেনে – বিজ্ঞানৰ ৰাজহুৱা পুথিভঁৰাল বা PLOS) আৰু কিছুমান প্ৰকাশক লাভজন (যেনে— বায়োমেড চেণ্ট্ৰেল বা BMC)।
৩। মুক্ত প্ৰৱেশ প্ৰকাশনৰ প্ৰত্যাহ্বানসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মুক্ত প্ৰৱেশ প্ৰকাশনৰ দুটা অভিমুখ-মুক্ত প্রবেশ আৰ্চিৰ্ভছ (ইপ্রিণ্টচ) বা তথ্যশালা (Green root) আৰু আনটো হ’ল মুক্ত প্ৰৱেশ পত্রিকা (Golden root)। মুক্ত প্রবেশ আৰ্চিভছ পিয়াৰ ৰিভিউ বা পৰ্যালোচনা কৰাৰ ব্যাপাৰত উদাৰ। ইয়াত প্রতিষ্ঠান বা বিষয়ভিত্তিক গবেষণালব্ধ প্ৰৱন্ধ থাকে।
মুক্ত প্রবেশ আৰ্চির্ভছ তিনিধৰণৰ হ’ব পাৰে-
(ক) লেখকৰ ৱেবচাইটত প্রবন্ধ আপলোড কৰে, যাক নিজস্ব আৰ্চিভিং বোলে।
(খ) বিষয়ভিত্তিক আৰ্চিৰ্ভছত প্ৰৱন্ধ জমা দিয়া।
(গ) প্রতিষ্ঠানিক আৰ্চিৰ্ভচ অথবা তথ্যশালাত প্ৰৱন্ধ জমা দিয়া।
নিজস্ব আৰ্চিভিং হ’ল কোনো এজন লেখক কর্তৃক তেওঁৰ নিজস্ব প্ৰৱন্ধ পছন্দ অনুসৰি ডমেনভিত্তিক ডিজিটেল তথ্যশালাত জমা দিয়া। ই-প্রিন্ট আর্টির্ভছ বা প্রতিষ্ঠানিক তথ্যশালা মুক্ত প্ৰৱেশ প্ৰকাশনৰ সেউজীয়া মূল (Use to OPAC Green Root) গৱেষণালব্ধ প্ৰৱন্ধ পোৱাৰ ক্ষেত্ৰত এটা জনপ্রিয় পদ্ধতি। প্রতিষ্ঠানিক তথ্যশালা বিভিন্ন আকৃতিৰ হ’ব পাৰে, এইটো কোনো এটা বিষয়, বিষয়সমূহৰ ওপৰত ডিজিটেল গাঠনিত গৱেষণালব্ধ প্ৰৱন্ধ সংগঠিত কৰা আৰু অবিৰাম প্ৰৱেশ কৰাৰ ব্যৱস্থা কৰে। তথ্যশালাত যি তথ্যসঞ্চিত থাকে সেয়া সকলো প্ৰৱেশকাৰীৰ বাবে মুক্ত আৰু ইণ্টাৰনেটৰ মাধ্যমেদি উপলব্ধ। পুৰণি প্ৰকাশনৰ লগত তুলনা কৰিলে দেখা যায় যে প্রতিষ্ঠানিক তথ্যশালাত ই-প্রিণ্ট জমা দিয়াৰ লগে লগে সেয়া সকলো জনসাধাৰণৰ নিকট উপলব্ধ হয় কিন্তু পুৰণি মুদ্ৰণভিত্তিক প্রকাশনত সেয়া সম্ভৱ নহয়।
মুক্ত প্ৰৱেশ পত্রিকাৰ প্ৰবন্ধসমূহৰ পিয়াৰ ৰিভিউ বা পৰ্যালোচনা কৰা হয় আৰু ইণ্টাৰনেটৰ মাধ্যমত সাৰাংশ মুক্তভাৱে পোৱা সম্ভব হয় আৰু সঠিকভাৱে কৃতজ্ঞতা স্বীকাৰৰ মাধ্যমেদি প্ৰৱেশকাৰীসকলে ডাউনলোড প্ৰৱেশ আৰু বিতৰণ কৰিব পাৰে।
৪। মুক্ত প্রবেশ প্রকাশকসকলৰ ব্যয় পুনৰুদ্ধাৰ কৌশল সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মুক্ত প্ৰৱেশ পত্ৰিকাৰ প্ৰকাশকসকল বিভিন্নধৰণৰ কৌশল অবলম্বন কৰি প্ৰকাশন আৰু ৱেব হোস্টিং ব্যয় পুনৰুদ্ধাৰ কৰে।
সেইবোৰ তলত দিয়া হ’ল—
(ক) লেখকসকলৰ প্ৰবন্ধ প্ৰকাশনৰ বাবে এটা নিৰ্দিষ্ট মাচুল আদায় কৰা হয়। এই মাচুল সাধাৰণতে গৱেষণা অনুদান বা লেখক যি প্ৰতিষ্ঠানৰ লগত যুক্ত সিহঁতৰ পৰা আদায় কৰা হয়।
(খ) লেখক যি প্ৰতিষ্ঠানৰ লগত যুক্ত সেই প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰাই প্ৰতিষ্ঠানিক চান্দা লোৱা হয়। কিছুমান মুক্ত প্ৰৱেশ প্ৰকাশকৰ (BMC আৰু PLOS) প্রতিষ্ঠানিক চান্দাৰ ব্যৱস্থা আছে য’ত কোনো এটা বিষয়ত কিমানজন গৱেষক অধ্যাপক আছে তাৰ সংখ্যাৰ ওপৰত বছৰি চান্দা নিৰ্ধাৰিত হয় আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত গৱেষকসকলৰ প্ৰৱন্ধ প্ৰকাশনৰ বাবে মাচুল মাফ কৰি দিয়া হয়।
(গ) ধনভাণ্ডাৰকাৰী সংস্থাৰ পৰা লেখকৰ প্ৰকাশন মাচুলৰ সম্পূৰ্ণ বা আংশিক লোৱা হয়। মুক্ত প্রৱেশ পত্রিকা প্রকাশনৰ যদি অন্য প্ৰকাশনৰ পৰা আয় থাকে আৰু বিজ্ঞাপনজনিত আয় হয় তেনেহ’লে লেখক বা প্রতিষ্ঠান বা ধনভাণ্ডাৰকাৰী সংস্থাৰ পৰা অলপ মাচুল লোৱা হয়।
(ঘ) প্ৰকাশনৰ বাবে সম্পূর্ণ বা আংশিক জামিনদাৰ (Sponsorship) থাকে। বিভিন্ন মুক্ত প্ৰৱেশ উদ্যোগ ধনভাণ্ডাৰকাৰী সংস্থাৰ পৰা প্ৰচুৰ পৰিমাণে সহায় পায়। যিসকলে প্ৰকাশনৰ লগত যুক্ত তেওঁলোকে লেখকৰ পৰা কোনো নলয়। উদাহৰণস্বৰূপে কোৱা যায় ভাৰতীয় জাতীয় বিজ্ঞান একাডেমী আৰু ভাৰতীয় বিজ্ঞান একাডেমী সিহঁতৰ পত্ৰিকাক মুক্ত প্ৰৱেশৰ ব্যৱস্থা কৰিছে আৰু প্ৰৱন্ধ প্ৰকাশনৰ বাবে এই দুটা প্রতিষ্ঠান লেখকসকলৰ পৰা কোনো ফি নলয়, সম্পূর্ণ খৰচ নিজে বহন কৰে। বেছিভাগ মুক্ত প্রৱেশ পত্রিকা বৈদ্যুতিক মাধ্যমত আৰু স্বল্পসংখ্যক মুদ্রিত আকাৰত। দি ডাইৰেক্টৰী অফ অপেন এক্সেচ জার্নালচ (http://www.doaj.org) মোট ২৮০৪ টো তালিকা তৈয়াৰ কৰিছে তাৰ ভিতৰত ৮৪৬ টা প্ৰবন্ধ বিচৰা যায়। অপেন জে-গেট, ইনফৰমেটিক্স ইণ্ডিয়াৰ এটা উদ্যোগ যি মুক্ত প্ৰৱেশ ডমেনত পত্ৰিকাৰ এটা বৈদ্যুতিক পথ (Go way)। অপেন জি-গেট ২০০৬ চনত অবিৰাম মুক্ত প্ৰৱেশৰবাবে ১০ লক্ষ পত্রিকা-প্ৰবন্ধৰ ব্যৱস্থা কৰিছে যি ৪১৫১ টো মুক্ত প্ৰৱেশ পত্রিকাত সূচীত (Cited) হৈছে আৰু প্ৰকাশক চাইটৰ পৰা পূর্ণ দৈর্ঘ্য প্রবন্ধ (Full text article) পোৱাৰ লিংক আছে। বায়োমেড চেণ্ট্ৰেল (BMC) আৰু বিজ্ঞানৰ ৰাজহুৱা গ্ৰন্থাগাৰ (PLOS) হ’ল দুটা গুৰুত্বপূৰ্ণ মুক্ত প্ৰৱেশ প্ৰকাশক।
৫। মুক্ত প্ৰৱেশ আন্দোলনৰ সম্প্ৰসাৰণত কোনবোৰ চালিকাশক্তিৰ ভূমিকা আছে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মুক্ত প্ৰৱেশ আন্দোলনৰ সম্প্ৰসাৰণত যিবোৰ চালিকাশক্তিৰ ভূমিকা আছে সেইবোৰ তলত আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) গৱেষকসকলৰ ভূমিকাঃ গৱেষকমণ্ডলী গৱেষণামূলক প্ৰৱন্ধৰ লেখকসকলৰ মুক্ত প্ৰৱেশৰবাবে গৱেষণালব্ধ পত্রিকা প্ৰকাশনৰ ক্ষেত্ৰত মুক্ত প্ৰৱেশ উদ্যোগৰ অধীন ডিজিটেল তথ্যশালা প্ৰৱন্ধ জমা দিয়াৰ ব্যাপাৰত এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছে। এওঁলোকৰ সহায় সহযোগিতাৰ অবিহনে কেতিয়াও মুক্ত প্রৱেশ পত্রিকাত প্ৰৱন্ধ প্রকাশ সম্ভৱ নহয়।
এটা প্ৰৱন্ধৰ মেধাস্বত্ব অধিকাৰ পত্ৰিকাত প্ৰৱন্ধ জমা দিয়াৰ আগত লেখকৰ ওচৰতে থাকে আৰু ভৱিষ্যতত প্ৰকাশকক গ্ৰন্থস্বত্ব হস্তান্তৰৰ কোনো বাধ্যবাধকতা নাই, গতিকে গৱেষকসকলে ঠিক কৰে সিহঁতৰ বৰ্তমান গৱেষণামূলক পত্রিকা (প্রকাশকৰ নীতিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি প্ৰি-প্রিন্ট / মুদ্রণ পূর্ব বা পোষ্ট প্ৰিণ্ট / মুদ্ৰণ পৰৱৰ্তী বা প্ৰকাশৰ পিডিএফ) প্ৰতিষ্ঠানিক তথ্যশালা বা বিষয়ভিত্তিক ডিজিটেল আৰ্চিৰ্ভছে জমা দিব।
পিটাৰ চুবেৰ, মুক্ত প্ৰৱেশ প্ৰকাশনৰ এজন অত্যুৎসাহী সমৰ্থকে কৈছে গৱেষকসকলৰ পক্ষত যদি সম্ভৱ হয়—
(i) সিহঁতৰ প্ৰৱন্ধৰ স্বত্বধিকাৰ (Copytight) ৰাখি দিয়া আৰু প্ৰথম মুদ্ৰণৰ আৰু বৈদ্যুতিক প্ৰকাশনৰ অধিকাৰ অকল হস্তান্তৰ কৰা।
(ii) গ্ৰন্থস্বত্ব হস্তান্তৰ কৰা আৰু মুদ্ৰণ পৰৱৰ্তী আৰ্চিৰ্ভছৰ অধিকাৰ নিজৰ ওচৰত ৰখা।
(খ) বিশ্ববিদ্যালয় আৰু গৱেষণাসমূহৰ ভূমিকাঃ বিশ্ববিদ্যালয় আৰু গৱেষণা প্রতিষ্ঠানসমূহৰ প্ৰতিষ্ঠানিক তথ্যশালা তৈয়াৰ কৰা উচিত আৰু গৱেষকসকলৰ আৰু অধ্যাপকসকলৰ সমস্ত গৱেষণালব্ধ প্রকাশন সেই তথ্যশালাত জমা দিয়া উচিত। এই তথ্যশালাই কেৱল যে বিশ্ববিদ্যালয় আৰু গৱেষণা প্রতিষ্ঠানবোৰৰ গৱেষণালব্ধ প্ৰকাশনৰ তথ্যশালাস্বৰূপ সম্পদ সৃষ্টি কৰে সেয়া নহয়, তথ্যশালাৰ প্ৰৱেশ যোগ্যতা বৃদ্ধি কৰাত আৰু বিশ্বৰ বিজ্ঞ সমাজৰ ওচৰত ইয়াৰ প্ৰভাৱ বৃদ্ধি কৰাতো সহায় কৰে। প্ৰতিষ্ঠানিক তথ্যশালা তৈয়াৰ কৰাৰ মাধ্যমেদি প্ৰতিষ্ঠান বিশ্ব ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ (Distributed interoperable) ব্যৱস্থাৰ অংশ হ’ব পাৰে আৰু মুক্ত প্ৰৱেশ আন্দোলনত চামিল হ’ব পাৰে আৰু অৱদান যোগাব পাৰে।
বিশ্ববিদ্যালয় আৰু গৱেষণা প্রতিষ্ঠানসমূহ ছাত্র-ছাত্রী, গ্রন্থাগাৰ আৰু কাৰিকৰী কৰ্মীলৈ নিজস্ব আৰ্চিভিং সম্প্ৰসাৰণ কৰিব পাৰে যি মেটাডাটা তৈয়াৰ কৰাত আৰু গৱেষক আৰু অধ্যাপকসকলৰ গৱেষণামূলক প্ৰৱন্ধ জমা কৰিব পাৰে। এবাৰ তথ্যশালা তৈয়াৰ কৰোতে আৰু গতি আনিব পাৰিলে গৱেষকসকলৰ মাজত নিজস্ব আৰ্চিভিং মানক অভ্যাসত পৰিণত হ’ব।
মুক্ত প্ৰৱেশ সম্প্ৰসাৰণ কৰাৰ মাধ্যমেদি বিশ্ববিদ্যালয় আৰু গৱেষণা প্রতিষ্ঠানসমূহ ‘পত্রিকা সংকট’ মিটানেৰে এটা বিকল্প আৰ্হি গঢ়ি তোলাৰ বাবে অৱদান যোগাব পাৰে। বিশ্ববিদ্যালয় আৰু গৱেষণা প্রতিষ্ঠানসমূহে সিহঁতৰ বিদ্যমান পত্রিকাবোৰ মুক্ত প্ৰৱেশ আৰু নতুন মুক্ত প্ৰৱেশ পত্ৰিকাৰ সূত্ৰপাত কৰিব পাৰে।
(গ) গ্রন্থাগাৰৰ ভূমিকাঃ গৱেষণালব্ধ প্রকাশন পোৱাৰ ক্ষেত্ৰত বৰ্তমান আৰ্হিত গ্রন্থাগাৰ হৈছে সবাতোকৈ বেছি ক্ষতিগ্রস্ত। গৱেষণা প্ৰকাশনৰ অভাৱনীয় বৃদ্ধি আৰু লগে লগে ইয়াৰ মূল্যৰ অস্বাভাৱিক বৃদ্ধিৰ ফলত গ্রন্থাগাৰৰ পক্ষত পাঠকসকলৰ চাহিদা পূৰণ কৰাৰ দৰে প্রয়োজনীয় গৱেষণা প্ৰকাশন সংগ্ৰহ কৰিব নোৱাৰে।
আজিৰ প্ৰযুক্তি গ্রন্থাগাৰিকক তেওঁলোকৰ গৱেষণা প্ৰকাশন নির্বাচন আৰু সংগ্ৰহৰ পৰা ৱেব হোষ্ট কৰিবলৈ এটা সুবর্ণ সুযোগ আনি দিছে। গ্রন্থাগাৰৰ সুবিধাৰ কথা মনত ৰাখি মুক্ত প্ৰৱেশ কৌশলক সম্প্ৰসাৰণ আৰু মুক্ত প্ৰৱেশ আন্দোলনৰ বাধাবোৰক দূৰ কৰিব লাগে। গ্রন্থাগাৰিকসকলে যিবোৰ কৌশল অৱলম্বন কৰিব লাগিব সেইবোৰ হ’ল—
(i) প্রতিষ্ঠানিক তথ্যশালা প্রতিষ্ঠা কৰা, অধ্যাপক আৰু গৱেষকসকলৰ মাজত সেয়া জনপ্রিয় কৰা আৰু নিজস্ব আৰ্চিভিঙৰ পদ্ধতিৰ ব্যাপাৰে অধ্যাপক বা গৱেষকসকলক প্রশিক্ষণ দিয়া।
(ii) অধ্যাপক আৰু গৱেষকসকলৰ তেওঁলোকৰ গৱেষণাপত্র প্রতিষ্ঠানিক আৰু অন্যান্য তথ্যশালাত আৰ্চিৰ্ভছ হিচাপ ৰখাৰ বাবে অথবা আপলোড কৰাৰ বাবে যথাসাধ্য সহায় কৰা।
(iii) অন্য গ্ৰন্থগাৰবোৰক প্ৰতিষ্ঠানিক তথ্যশালা আৰু মুক্ত প্রবেশ পত্রিকা সংগ্ৰহ আৰম্ভ কৰাৰ ব্যাপাৰত উৎসাহিত কৰা।
(iv) দক্ষ পাঠকসকলৰ মাজত মুক্ত প্ৰৱেশ তথ্যশালা জনপ্ৰিয় কৰা।
(v) গৱেষক আৰু বিজ্ঞানীসকলৰ মাজত মুক্ত প্রবেশ আন্দোলন সম্পর্কে সচেতনতা তৈয়াৰ কৰা। বিভিন্ন বিশ্ববিদ্যালয় যেনে কর্ণেল আৰু কেলিফোর্ণিয়া বিশ্ববিদ্যালয়ে সিহঁতৰ গ্রন্থাগাৰ ৱেবচাইটত মুক্ত প্রবেশ আন্দোলন সম্পর্কে বিস্তৃত তথ্য পৰিৱেশন কৰিছে। গুরুত্বপূর্ণ মুক্ত প্রৱেশ উদ্যোগসমূহ গ্ৰন্থাগাৰ ৱেবচাইটত লিংক কৰি দিয়া হয় যাতে অধ্যাপক আৰু গৱেষকসকলৰ কামত আহে যেনে— ডাইৰেক্টৰী অফ অপেন এক্সেচ জার্নাচ (DOAJ) Open Doar, Open Jati, Are Oiaster।
(ঘ) ধনদানকাৰী সংস্থাৰ ভূমিকাঃ জন ধনভাণ্ডাৰৰ দ্বাৰা গৱেষণাৰ ফল গবেষক সম্প্রদায় অতিক্ৰম কৰি জনসাধাৰণ আৰু অ-গবেষণা প্রতিষ্ঠানৰ বাবে মুক্ত হোৱা উচিত। মুক্ত প্ৰৱেশ আন্দোলনৰ অনুঘটক হ’ল জন ধনভাণ্ডাৰৰ দ্বাৰা গৱেষণাৰ ফল মুক্ত ব্যৱহাৰৰ বাবে সহজলভ্য হোৱা যাৰ ফলত সমগ্ৰ সমাজ গৱেষণাৰ সুবিধা ভোগ কৰিব পাৰে। চৰকাৰ হ’ল সবাতোকৈ ডাঙৰ ধনভাণ্ডাৰকাৰী সংস্থা, ইয়াৰোপৰি অন্যান্য ধনভাণ্ডাৰকাৰী সংস্থাসকলৰ কঠোৰ নিৰ্দেশিকা থকা উচিত যাতে গৱেষণালব্ধ ফল মুক্ত প্রবেশ তথ্যশালা অথবা মুক্ত প্রবেশ পত্রিকাত সহজলভ্য হয়। বর্তমান দিনত স্বাস্থ্য আৰু স্বাগতম ট্রান্সৰ ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ দৰে বহু ধনভাণ্ডাৰ দানকাৰী সংস্থা জড়িত থকাত মুক্ত প্ৰৱেশৰ অভূতপূর্ব সমৃদ্ধিলাভ সম্ভব হয়। মুক্ত প্ৰৱেশ প্ৰসাৰ লাভৰ ক্ষেত্ৰত কেইটামান প্রধান পদক্ষেপ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(i) জৈৱচিকিৎসা গৱেষণাৰ ক্ষেত্ৰত বেলকাম ট্রান্স এটা প্ৰধান ধনদানকাৰী সংস্থা। লেখকক যি অৰ্থ প্ৰদান কৰিব লাগে সেয়া ট্রান্সটো অনুদানৰ মাধ্যমত মিটেয় আৰু লেখকক তেওঁৰ গৱেষণালব্ধ ফলৰ মুক্ত প্ৰৱেশ তথ্যশালাত জমা ৰখাৰ বাবে উৎসাহিত কৰে। ইয়াৰ বাহিৰেও ট্রান্সটো ব্যয়বহন কৰি প্ৰতিবেদন প্রকাশ আৰু বৈজ্ঞানিক গবেষণা প্ৰকাশনৰ ব্যৱসায়িক আৰ্হি আৰু অৰ্থনৈতিক বিশ্লেষণ প্ৰকাশ কৰে।
(ii) ব্ৰিটেইনৰ আঠটা গৱেষণা পৰিষদে প্রস্তাৱ দিছে যে পৰিষদ কর্তৃক ধনপ্রাপ্ত গৱেষণা প্ৰৱন্ধবোৰ মুক্ত প্ৰৱেশ ডিজিটেল তথ্যশালাত জমা দিব লাগিব।
(iii) ৰাষ্ট্ৰীয় প্রযুক্তিবিদ্যা প্রতিষ্ঠান আৰু গৱেষকসকলৰ গবেষণা প্রবন্ধ প্ৰতিষ্ঠানৰ তথ্যশালাত জমা দিয়াৰ বাবে নির্দেশ দিয়া হৈছে। এইটো ভাৰতৰ সৰু প্ৰতিষ্ঠানৰ এটা সাহসী পদক্ষেপৰ উদাহৰণ।
(iv) হাৱাৰ্ড হিউজেছ মেডিকেল ইনষ্টিটিউট (HAMI) য়ে ঘোষণা কৰিছে মুক্ত প্রৱেশ প্ৰকাশনৰ ক্ষেত্ৰত গৱেষণা প্ৰৱন্ধ প্ৰকাশনৰ ব্যয় প্রতিষ্ঠানটো নিজে বহন কৰিব।
৬। ভাৰতীয় প্ৰেক্ষাপটত মুক্ত প্রৱেশ (Open Access) পত্ৰিকাৰ ভূমিকা আৰু ব্যৱহাৰ সম্পৰ্কে লিখা।
উত্তৰঃ ১৯৯০ ৰ শতিকাৰ শেষৰ পিনে বিভিন্ন পত্ৰিকাৰ বৈদ্যুতিক ভাৰ্চন ৱেবচাইটত হোস্ট কৰা আৰম্ভ হয়। ১৯৯৯ চনত ভাৰতীয় বিজ্ঞান একাডেমী আৰু বৰ্তমানৰ বিজ্ঞান সংস্থাৰ ‘বৰ্তমান বিজ্ঞান’, ভাৰতৰ স্নায়ুবিজ্ঞান সমাজৰ ‘নিউৰোলজি ইণ্ডিয়া’ আৰু ইণ্ডিয়ান চোচাইটি ফৰ ক্ৰিটিকেল কেয়াৰ মেডিচিনৰ ইণ্ডিয়ান পেডিয়াট্রিক্চ অনলাইনত উপলব্ধ এইবোৰ পত্ৰিকাৰ সূচী সাধাৰণতে হাইপাৰটেক্সট মার্কআপ ভাষা (HTML) দি বনোৱা আৰু যাৰ লগত হাইপাৰটেক্সট মার্কআপ ভাষা (HTML) বা PDF ফর্মেটত পূৰ্ণদৈৰ্ঘ্য প্ৰৱন্ধ পোৱাৰ যোগসূত্র আছে। বেছিভাগ পত্রিকাত অনুসন্ধানৰ সুবিধা নাই। মেটাডাটাৰ প্ৰৱেশ, উদ্ধৃতি, যোগসূত্র বা অন্য কোনোধৰণৰ আভ্যন্তৰীণ কাৰ্যাৱলীৰ সুবিধা নাই।
ভাৰতত প্ৰকাশিত বহু পত্রিকা বিশেষত জৈৱচিকিৎসা বিজ্ঞান বিষয়সমূহৰ পত্ৰিকাবোৰ বৈদ্যুতিক ফর্মেটত বিনা ব্যয়ত উপলব্ধ। পাশ্চাত্যৰ লগত যোগসূত্ৰ বজায় ৰাখি ভাৰতীয় পত্রিকাবোৰে মুক্ত প্ৰৱেশ নীতি গ্ৰহণ কৰিছে। লেখকক বা তেওঁৰ প্ৰতিষ্ঠানক গৱেষণা প্ৰৱন্ধ প্ৰকাশৰ বাবে কোনো মূল্য ধার্য কৰা নহয়। ভাৰতত এশৰো (১০০) বেছি পত্রিকা বর্তমান মুক্ত প্ৰৱেশ হিচাপত উপলব্ধ। বেছিভাগ পত্ৰিকাৰ মুদ্ৰিত ৰূপটো মূল্যৰ বিনিময়ত বিক্ৰি কৰা হয়, কিন্তু ডিজিটেল ফর্মাটো অনলাইনত বিনামূলীয়াকৈ উপলব্ধ। খুবে কম পৰিমাণত পত্রিকা কেৱলমাত্র বৈদ্যুতিক মাধ্যমেদি প্রকাশিত হয়। এইবোৰ পত্ৰিকাৰ কিছুমানত ব্ৰাউজিং সুবিধা আৰু অন্য কিছুমানত অনুসন্ধানৰ সুবিধা আছে। ভাৰতত বেছিভাগ মুক্ত প্রৱেশ পত্রিকা প্ৰৱেশ কৰিব গ’লৈ প্ৰৱেশকাৰীক প্ৰথমবাৰ নিবন্ধীকৰণ (Registration) কৰিব লাগে। ভাৰতীয় বিজ্ঞান প্রতিষ্ঠান, বিজ্ঞান তথ্যৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কেন্দ্ৰ (NCSI), ভাৰতত বৈজ্ঞানিক আলোচনী প্রকাশন নামত এটা প্ৰকল্পৰ অভিযান হাতত লয় যি ‘এছিয়ান মাধ্যম তথ্য আৰু যোগাযোগ কেন্দ্ৰ
ছিংগাপুৰ, (IDRC কানাডাৰ এটা বিভাগ) স্পনছৰ কৰে। এই প্রকল্পৰ মাধ্যমেদি বিজ্ঞান তথ্যৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কেন্দ্ৰ (NCSI) ভাৰতৰ মুক্ত প্ৰৱেশ পত্রিকা প্রকাশকসকলৰ উদ্দেশ্যত অপেন জার্নেল চিষ্টেম বা সমজাতীয় চফটৱেৰ প্ৰৱেশ কৰি মুক্ত প্ৰৱেশ অভিযান উপযোগী নমুনা আৰু গঠন (OPAC initiative compilent architecture) দ্রুত গ্ৰহণ কৰাৰ ব্যাপাৰত ঘোষণা কৰে। ভাৰতত ছয়টা ডাঙৰ প্ৰকাশকে বেছিভাগ মুক্ত প্ৰৱেশ পত্রিকা প্রকাশ কৰে। প্রকাশকসমূহ হ’ল— Indian National Science Academy, Indian Academy of Sciences, Indian Medlars Centre on National Informatics Centre, Medknow Publication, Indian journal.com।
৭। তথ্য যোগাযোগৰ উপাদানসমূহ চমুকৈ বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ তথ্য যোগাযোগৰ উপাদানসমূহ তলত চমুকৈ বৰ্ণনা কৰা হ’ল—
তথ্যঃ তথ্য যোগাযোগৰ প্ৰথম উপাদান হৈছে ডাটা বা তথ্য। যোগাযোগৰ বাবে তথ্য হ’ব পাৰে শব্দ, অক্ষৰ, সংখ্যা আৰু ছবি।
তথ্য উৎসঃ যি ডিভাইচৰ পৰা তথ্য সংগ্ৰহ কৰা হয় তাক তথ্যৰ উৎস বোলা হয়। তথ্যৰ উৎসৰ উদাহৰণ হ’ল – কম্পিউটাৰ, টেলিফোন।
প্ৰেৰকঃ প্ৰেৰক উৎসৰ পৰা তথ্যলৈ যোগাযোগৰ বাহকক বা মাধ্যমক পঠিয়ায়। প্ৰেৰক নিৰ্দিষ্ট এটা যন্ত্ৰ প্ৰৱেশ কৰি তথ্যক স্থানান্তৰ আৰু এনকোড কৰি প্ৰেৰণ উপযোগী সংকেত তৈয়াৰ কৰে। যেনে মডেম।
মাধ্যমঃ যাৰ মাধ্যমত তথ্যসমূহ একস্থানৰ পৰা অন্যস্থানত অথবা এটা কম্পিউটাৰৰ পৰা অন্য কম্পিউটাৰত স্থানান্তৰ কৰা হয় তাক তথ্য প্ৰবাহৰ বাহক বা মাধ্যম বোলে। যেনে— কেৱল, মাইক্রোৱেভ, চেটালাইট, অপটিকেল ফাইবাৰ, টেলিফোন, মডেম।
প্রাপকঃ যি ডিভাইচ ডাটা কমিউনিকেছন বা তথ্য যোগাযোগ মাধ্যমৰ পৰা তথ্য গ্ৰহণ কৰে তাক প্রাপক বোলে।
গন্তব্যঃ প্রাপ্ত উৎস বা প্ৰেৰক তথ্য যোগাযোগ মাধ্যম প্রৱেশ কৰে যাৰ নিকট অথবা যি ডিভাইচ ডাটা বা তথ্য গ্রহণ কৰে তাক প্ৰাপ্ত গন্তব্য হিচাপে চিহ্নিত কৰা যায়। যেনে—কম্পিউটাৰ, চাৰ্ভাৰ।
৮। বেণ্ডউইডথ বুলিলে কি বুজা? বিস্তৃত বর্ণনা দিয়া।
উত্তৰঃ এক স্থানৰ পৰা অন্য স্থানত অথবা এক কম্পিউটাৰৰ পৰা অন্য কম্পিউটাৰত ডাটা স্থানান্তৰৰ হাৰক তথ্য প্ৰেৰণ গতি বোলে। এই প্ৰেৰণ গতিৰ স্পীডক বহু সময়ত বেণ্ডউইডথ বোলা হয়। এই বেণ্ডউইডথ সাধাৰণতে Bit Per Second (bps) হিচাপে কৰা হয়। অৰ্থাৎ প্ৰতি চেকেণ্ডত যি পৰিমাণ বিট প্ৰেৰণ কৰা হয় তাক bps বা বেগুউইডথ বোলে। এই তথ্য স্থানান্তৰ গতিৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি বেণ্ডউইথক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছে।
যেনে—
(ক) নেৰো বেণ্ড (Narrow Band)।
(খ) ভয়েচ বেণ্ড (Voice Band)।
(গ) ব্রড বেণ্ড (Broad Band)।
(ক) নেৰো বেণ্ডঃ নেৰো বেণ্ড সাধাৰণতে 45 ৰ 300 bps পর্যন্ত হৈ থাকে। এই ডাটা স্থানান্তৰ হোৱাৰ বাবে তাক নেৰো বেণ্ড বা Sub voice band বোলে। ধীৰ গতি ডাটা স্থানান্তৰৰ ক্ষেত্ৰত এই বেণ্ড প্ৰৱেশ কৰা হয়।
(খ) ভয়েচট বেগুঃ এই বেগুৰ ডাটা গতি ৯৬০০ bps পর্যন্ত লৈকে হৈ থাকে। এইটো সাধাৰণতে টেলিফোনত বেছি প্ৰৱেশ কৰা হয়। কিন্তু কম্পিউটাৰ ডাটা কমিউনিকেছনত বা তথ্য যোগাযোগত কম্পিউটাৰৰ পৰা প্ৰিণ্টাৰত তথ্য স্থানান্তৰৰ ক্ষেত্ৰত অথব্য কাৰ্ড ৰিডাৰৰ পৰা কম্পিউটাৰত ডাটা স্থানান্তৰৰ ক্ষেত্ৰত এই বেগুউইডথ প্ৰৱেশ কৰা হয়।
(গ) ব্লড বেণ্ডঃ ব্রড বেণ্ড উচ্চগতি সম্পন্ন ডাটা স্থানান্তৰ বেণ্ডউইডথ যাৰ গতি কমপক্ষত এক মেগা বিট পাৰ চেকেণ্ড (Mbps) হ’বলৈ অত্যন্ত উচ্চ গতি পর্যন্ত হৈ থাকে। সাধাৰণতে কো-এক্সিয়াল কেবল আৰু অপটিকেল ফাইবাৰত তথ্য স্থানান্তৰিত ব্ৰড বেণ্ড তথ্য কৰা হয়।ইয়াৰোপৰি উপগ্রহ যোগাযোগ আৰু বেতাৰতঙ্গ যোগাযোগ প্ৰেৰণ এই বেও প্ৰৱেশ কৰা হয়।
৯। তথ্য সৰবৰাহ পদ্ধতি (Data Transmission Method) কাক বোলে? ইয়াৰ ভাগকেইটা কি কি ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ প্ৰেৰক কম্পিউটাৰৰ পৰা গ্ৰাহক কম্পিউটাৰত লাইন ইণ্টাৰফেচৰ ওপৰত ভিত্তি কৰা ক্ৰমিক আৰু সমান্তৰাল এই দুটা পদ্ধতিত তথ্য সৰবৰাহ হৈ থাকে। এটা কম্পিউটাৰৰ পৰা অন্য কম্পিউটাৰত তথ্য সৰবৰাহ হোৱাৰ সময় অৱশ্যেই দুটা কম্পিউটাৰৰ মাজত এনে এটা বুজাবুজি থকা দৰকাৰ যাতে সংকেত স্বৰকম্পৰ আৰম্ভণি আৰু শেষ বুজিব পাৰি। স্বৰকম্পৰ আৰম্ভণি আৰু শেষ বুজিব নোৱাৰিলে গ্ৰহণকাৰী কম্পিউটাৰ সেই সংকেতৰ পৰা তথ্য পুনৰুদ্ধৰ কৰিব নোৱাৰে। এই সংকেত পঠোৱাৰ সময় বিভিন্ন স্বৰকম্পৰ মাজত সমন্বয়ৰ বাবে ব্যৱহৃত পদ্ধতিক বোলা হয় স্বৰকম্প ছন্দময়তা।
ছন্দময়তাৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তথ্য সৰবৰাহ পদ্ধতিক দুই ভাগত ভাগ কৰা যায়।
যেনে—
(ক) অসমনিয়ত সৰবৰাহ (Asynchronous Transmission)।
(খ) সমনিয়ত সৰবৰাহ (Synchronous Transmission)।
(ক) অসমনিয়ত সৰবৰাহ (Asynchronous Transmission): এই পদ্ধতিত প্ৰেৰকৰ পৰা গ্ৰাহকক এটা এটা কৰি চৰিত্ৰ পঠোৱা হয়। এই ধৰণৰ সৰবৰাহত যিকোনো সময় তথ্য প্ৰেৰণ আৰু গ্ৰহণ সম্ভব। এইক্ষেত্ৰত প্ৰতিটো চৰিত্ৰৰ লগতে এটা আৰম্ভণি স্বৰকম্প আৰু সমাপ্ত স্বৰকম্প পঠোৱা হয়। প্ৰতিটো চৰিত্ৰ পঠোৱাৰ সময়ৰ ব্যৱধান সমান নহয়।
(খ) সমনিয়ত সৰবৰাহ (Synchronous Transmission): এই পদ্ধতিত প্ৰথমতে তথ্যক এটা প্রাথমিক ষ্টোৰেজ ডিভাইচত সংৰক্ষণ কৰি বহুতকেইটা ব্লক বা গোট কৰি পঠোৱা হয়। প্ৰেৰকৰ পৰা গ্ৰাহকক বহুকেইটা বৰ্ণৰ দ্বাৰা গঠিত গোট ৰূপত তথ্য পঠোৱা হয়। সাধাৰণতে এটা গৌটত ৪০ ৰ পৰা ১৩২ টা বৰ্ণ থাকে। দুটা গোটৰ মাজত সময় বিৰতি সমান হয় আৰু প্ৰতিটো গোট তথ্যৰ আৰম্ভণিতে এটা প্ৰধান (Header) তথ্য আৰু শেষত এটা টেইলাৰ (Tailor) তথ্য পঠোৱা হয়।
১০। অসমনিয়ত আৰু সমনিয়ত সৰবৰাহ পদ্ধতিৰ মাজত পাৰ্থক্যসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ অসমনিয়ত আৰু সমনিয়ত সৰবৰাহ পদ্ধতিৰ মাজত পাৰ্থক্যসমূহ হ’ল—
| অসমনিয়ত | সমনিয়ত |
| (ক) যি সৰবৰাহ পদ্ধতিত কেৰেণ্টাৰ অনুসৰি তথ্য সৰবৰাহ কৰে তাক অসমনিয়ত সৰবৰাহ পদ্ধতি বোলে। | (ক) যি সৰবৰাহ পদ্ধতিত তথ্য পেকেট বা ব্লক আকাৰত সৰবৰাহ কৰে তাক সমনিয়ত সৰবৰাহ পদ্ধতি বোলে। |
| (খ) প্ৰেৰক ষ্টেচনৰ প্ৰাথমিক ষ্টোৰেজৰ প্রয়োজন হয়। | (খ) প্ৰেৰক ষ্টেচনৰ এটা প্ৰাথমিক ষ্টোৰেজ ডিভাইজৰ প্ৰয়োজন হয়। |
| (গ) ইয়াত চৰিত্ৰৰ মাজত সময়ৰ বিৰতি সমান নহয়। | (গ) ইয়াত চৰিত্ৰৰ মাজত সময়ৰ বিৰতি সমান হৈ থাকে। |
| (ঘ) সৰবৰাহৰ দক্ষতা তুলনামূলক কম। | (ঘ) সৰবৰাহৰ দক্ষতা তুলনামূলক বেছি। |
| (ঙ) সৰবৰাহৰ গতি কম। | (ঙ) সৰবৰাহৰ গতি বহুত বেছি। |
| (চ) এই সৰবৰাহত আৰম্ভণি বিটৰ প্রয়োজন হয়। | (চ) আৰম্ভণি বিট আৰু সমাপ্তি বিটৰ প্ৰয়োজন নহয়। |
১১। তথ্য সৰবৰাহৰ ধৰণ (Data Transmission Mode) সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ তথ্য যোগাযোগ ব্যৱস্থাত উৎসৰ পৰা গন্তব্যত তথ্য পঠোৱা হয়। উৎসৰ পৰা গন্তব্যত তথ্য সৰবৰাহৰ ক্ষেত্ৰত তথ্য প্ৰবাহৰ দিশক বিবেচনা কৰি তথ্য পঠোৱাৰ পদ্ধতিক তথ্য সৰবৰাহ ধৰণ বা ডাটা ট্রান্সমিছন মোড বোলা হয়। তথ্য প্রবাহৰ দিশৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তথ্য সৰবৰাহ মোডক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰা যায়।
এইবোৰ হ’ল –
(ক) চিমপ্লেক্স (Simplex)।
(খ) হাফ-ডুপ্লেক্স (Half- Duplex)।
(গ) ফুল ডুপ্লেক্স (Full – Duplex)।
(ক) চিমপ্লেক্স (Simplex): কেৱলমাত্ৰ এফালে তথ্য প্ৰেৰণৰ মোড বা পদ্ধতিক চিমপ্লেক্স বোলে। এইক্ষেত্ৰত গ্রাহক যন্ত্ৰটোই কেতিয়াও প্ৰেৰক যন্ত্ৰটোত তথ্য পঠাব নোৱাৰে। যেনে— চিত্ৰত কেৱলমাত্ৰ A ৰ পৰা B ৰ ফালে তথ্য প্ৰেৰণ কৰা যাব। কিন্তু B ৰ পৰা A ৰ দিশে তথ্য প্ৰেৰণ সম্ভৱ নহয়। উদাহৰণ – ৰেডিঅ’, টিভি।
(খ) হাফ-ডুপ্লেক্স (Half-Duplex): হাফ ডুপ্লেক্স পদ্ধতি যি কোনো প্রাপ্ত তথ্য গ্রহণ অথবা প্ৰেৰণ কৰিব পাৰে কিন্তু গ্ৰহণ আৰু প্ৰেৰণ একে লগে কৰিব নোৱাৰে। তলৰ চিত্ৰত হাফ ডুপ্লেক্স ব্যৱস্থাত A যেতিয়া তথ্য প্ৰেৰণ কৰিব B তেতিয়া তথ্য গ্ৰহণ কৰিব পাৰিব, কিন্তু প্ৰেৰণ কৰিব নোৱাৰে। A ৰ প্ৰেৰণ প্ৰক্ৰিয়া সম্পন্ন হলে B তথ্য প্ৰেৰণ কৰিব পাৰিব। অনুৰূপ ভাৱত B ৰ প্ৰেৰণ প্ৰক্ৰিয়া চলাকালীন A আৰম্ভণি তথ্য গ্ৰহণ কৰিব পাৰিব। উদাহৰণ —ৱয়াকিটকি।
চিত্রঃ হাফ ডুপ্লেক্স
(গ) ফুল ডুপ্লেক্স (Full-Duplex): এইক্ষেত্ৰত একে সময়তে উভয় দিশৰ পৰা তথ্য প্ৰেৰণৰ ব্যৱস্থা থাকে। যিকোনো প্রান্ত প্রয়োজনত তথ্য প্ৰেৰণ কৰাৰ সময়ত তথ্য গ্রহণ অথবা তথ্য গ্ৰহণৰ সময় প্ৰেৰণো কৰিব পাৰিব। চিত্ৰত ফুল ডুপ্লেক্সৰ ক্ষেত্ৰত A যেতিয়া B ৰ দিশে তথ্য প্ৰেৰণ কৰিব B ও তেতিয়া A ৰ দিশে ডাটা প্ৰেৰণ কৰিব পাৰিব। উদাহৰণস্বৰূপ— টেলিফোন, মোবাইল।
চিত্রঃ ফুল ডুপ্লেক্স
১২। প্ৰাপকৰ সংখ্যা আৰু তথ্য গ্ৰহণৰ অধিকাৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তথ্য সৰবৰাহ কেইটা ভাগত ভাগ কৰা যায় বহলাই লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰাপকৰ সংখ্যা আৰু তথ্য গ্ৰহণৰ অধিকাৰৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি তথ্য সৰবৰাহ ধৰণক (Transmission Mode) তিনিটা ভাগত ভাগ কৰা যায় যেনে –
(ক) ইউনিকাষ্ট (Unicast)।
(খ) ব্রডকাষ্ট (Broadcast)।
(গ) মাল্টিকাষ্ট (Multicast)।
(ক) ইউনিকাষ্ট (Unicast): এই পদ্ধতিত এটা প্ৰেৰকৰ পৰা কেবলমাত্র এটা প্রাপকে তথ্য গ্ৰহণ কৰিব পাৰে। বহুকেইটা প্রাপকে একেলগে তথ্য গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰে। সেইবাবে চিমপ্লেক্স, হাফ-ডুপ্লেক্স আৰু ফুল ডুপ্লেক্স ধৰণক ইউনিকাষ্ট মোড বা ধৰণো বোলা হয়।
(খ) ব্রডকাষ্ট (Broadcast): ব্রডকাষ্ট ধৰণত কোনো এটা যন্ত্র (কম্পিউটাৰ বা অন্য কোনো যন্ত্রপাতি) ৰ পৰা তথ্য প্ৰেৰণ কৰিলে সেয়া নেটৱৰ্কৰ অধীনস্থ সকলো যন্ত্র গ্রহণ কৰিব পাৰে। যেনে টিভি সম্প্ৰচাৰ কেন্দ্ৰৰ পৰা কোনো চিনেমা সম্প্ৰচাৰ কৰিলে তাক সকলোৱে গ্ৰহণ কৰে, উপভোগ কৰিব পাৰে। তলৰ চিত্ৰত A পৰ্বৰ পৰা কোনো তথ্য প্ৰেৰণ কৰিলে তাক নেটৱৰ্কৰ অধীনস্থ সকলো পৰ্বলৈ (B, C, D আৰু E) গ্ৰহণ কৰিব।
(গ) মাল্টিকাষ্ট (Multicast): মাল্টিকাষ্ট মোড বা ধৰণ ব্রডকাষ্টৰ দৰেই। কিন্তু পার্থক্য হ’ল মাল্টিকাষ্ট মোডত নেটওৱৰ্কৰ এটা পৰ্বৰ পৰা তথ্য প্ৰেৰণ কৰিলে সেয়া নেটওৱৰ্কৰ অধীনস্থ সকলো পর্বই গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰে। অকলমাত্ৰ নিৰ্দিষ্ট এটা গোটৰ সকলো সদস্য গ্ৰহণ কৰিব পাৰে ৷ যেনে – ভিডিঅ’ সম্মেলনৰ ক্ষেত্ৰত অকলমাত্ৰ যিসকলৰ অনুমতি থাকিব সেই সকলো অংশগ্রহণ কৰিব পাৰিব। তলৰ চিত্ৰত A প্ৰেৰক পৰ্বৰ পৰা কোনো তথ্য প্ৰেৰণ কৰিলে সেইটো নেটওৱৰ্কৰ অধীনস্থ B, D আৰু E পৰ্ব গ্ৰহণ কৰিব। C পৰ্ব তথ্য গ্ৰহণ কৰিব নোৱাৰে, কাৰণ C পৰ্ব আলোচ্য ভিডিঅ’ সন্মেলন গোটৰ সদস্য নহয়।
১৩। তথ্য যোগাযোগৰ মাধ্যম আৰু ইয়াৰ প্ৰকাৰভেদ সম্পৰ্কে লিখা।
উত্তৰঃ কম্পিউটাৰ আৰু অন্যান্য তথ্য আৰু যোগাযোগ পদ্ধতি ডিভাইচবোৰৰ মাজত তথ্য আদান-প্ৰদানৰ ক্ষেত্ৰত সংকেত প্ৰৱেশ কৰা হয়। অর্থাৎ সংকেতে তথ্যক উপস্থাপন কৰি থাকে। এই সংকেতক এক ডিভাইচৰ পৰা অন্য ডিভাইচলৈ পঠোৱাৰ বাবে সৰবৰাহ মাধ্যমৰ দৰকাৰ হয়।
প্ৰেৰক আৰু দূৰৱৰ্তী প্ৰাপকৰ মাজত তথ্য আদান-প্ৰদানৰ বাবে প্ৰয়োজন উভয় প্ৰান্তৰ মাজত সংকেত। এই সংযোগ ব্যৱস্থাক বোলা হয় মাধ্যম। আনকথাত, যি মাধ্যমত কোনো এটা নেটওৱৰ্কৰ সকলো ডিভাইচ পৰস্পৰৰ লগত সংযুক্ত থাকে তাক ডাটা ট্রান্সমিছন মিডিয়া বা তথ্য যোগাযোগ মাধ্যম বোলে। এই মাধ্যম দুই ধৰণৰ। যেনে –
(ক) তাঁৰ মাধ্যম (Guided / Wired Media)।
(খ) তাঁৰবিহীন মাধ্যম (Unguided / Wireless Media)।
(ক) তাঁৰ মাধ্যমঃ তথ্য যোগাযোগৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ মাধ্যম হ’ল তাঁৰ মাধ্যম। ধাতব পদার্থ দি তৈয়াৰী এই মাধ্যম তথ্যক পৰিচালনা কৰি প্ৰেৰক যন্ত্ৰৰ পৰা গ্ৰাহক যন্ত্ৰলৈ লৈ যায় বুলিহে এই মাধ্যমক গাইডেড মাধ্যম বোলা হয়। তাঁৰ মাধ্যম মিডিয়াক তিনি ভাগত ভাগ কৰা হয়।
১। টুইটেষ্ট পেয়াৰ কেবল।
২। কো-অক্সিয়াল কেবল।
৩। অপটিকেল ফাইবাৰ।
(খ) তাঁৰহীন মাধ্যমঃ ওয়াৰলেচ কথাটোৰ অৰ্থ তাঁৰবিহীন বা তাঁৰহীন। তাঁৰবিহীন যোগাযোগ বা ওয়াৰলেচ কমিউনিকেছন হ’ল এনে এক ধৰণৰ যোগাযোগ য’ত কোনো তাঁৰ বা কেবলৰ প্ৰয়োজন নহয়। তাঁৰহীন যোগাযোগত ৰেডিঅ’ ওয়েভ প্ৰৱেশ কৰা হয়। তাঁৰহীন যোগাযোগৰ মাধ্যমক তিনি ভাগত ভাগ কৰা হয়। যেনে—
১। ৰেডিঅ’ ৱেভ (Radio wave)।
২। মাইক্রো ৱেভ (Micro Wave)।
৩। ইনফ্লাডে ৱেভ (Infrared Wave)।
১৪। জাতীয় গ্রন্থাগাৰ আৰু গৱেষণাযোগ্য বিষয়বস্তুৰ তথ্য পৰিসেৱা গাঁথনিৰ প্ৰকল্প সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ জাতীয় গ্রন্থাগাৰ আৰু গৱেষণাযোগ্য বিষয়বস্তুৰ তথ্য পৰিসেৱা গাঁথনিৰ প্ৰকল্পটোৰ কার্যত যৌথ দায়িত্বত আছে বিশ্ববিদ্যালয় মঞ্জুৰী আয়োগ — তথ্য সংবহন তত্ত্বজাল সাংখ্যিক গ্রন্থাগাৰ সংঘ (UGC-INFONET Digital Library Consortium) তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ সংযোগসেতু তন্তুজাল কেন্দ্ৰ, ইঞ্জিনিয়াৰিং বিজ্ঞান আৰু প্ৰযুক্তি বিষয়ক ভাৰতৰ জাতীয় সাংখ্যিক গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰযুক্তি শিক্ষা বিষয়ক নিখিল ভাৰত পৰিষদ (All India Council for Technical Education AICTE) সংঘ, আই.আই.টি দিল্লী। এই প্ৰকল্পৰ ভিতৰত আছে –
(ক) দুটা সংঘৰ এটাত যোগ্য হ’লে নিজে নিজেই আনটোত প্রবেশাধিকাৰ পোৱা যায়।
(খ) নির্বাচিত বিষয়বস্তুৰ বৈদ্যুতিক সংস্কৰণ আছে বিভিন্ন মহাবিদ্যালয় বা কলেজত পঢ়োৱা, গৱেষক আৰু শিক্ষকসকলৰ কেন্দ্ৰত।
১৫। বৈদ্যুতিক শোধসিন্ধু সম্পর্কে চমুটোকা লিখা।
উত্তৰঃ বিশেষজ্ঞ দলৰ মতে কাৰিকৰী শিক্ষাৰ বাবে সৰ্বভাৰতীয় পৰিষদৰ AICTE ৰ উদ্যোগক মিলাই দিছে – মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্ৰক আৰু গঢ়ি উঠিছেই শোধসিন্ধু। ইয়াত ১৫ হেজাৰ কোটিৰ বেছি পত্রিকা বা জাৰ্নেল, বৰ্তমান আৰু অতীতৰ বিপুল লেখনিসম্ভাৰ বিভিন্ন বিষয়ৰ নানা তথ্য-পাতি, অগণিত গৱেষণাপত্র, বিভিন্ন প্রকাশনাৰ ৰচনা সম্ভাৰ, বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ স্বীকৃত সকলো কলেজ, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আৰু কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰৰ আৰ্থিক সহায়তাত গৱেষণা সংস্থাত তৈয়াৰী গৱেষণাপত্র জমা আছে ডিজিটেল ৰূপতে।
১৬। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ উপাদানসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰৰ উপাদানসমূহ হ’ল—
(ক) ডিজিটেল সংগ্রহঃ সংগ্ৰহ অবগাঠনি সাধাৰণতে দুটা উপাদানত বিভক্ত, মেটাডাটা আৰু ডিজিটেল বিষয়। ডিজিটেল বস্তুৰ বাবে মেটাডাটাবোৰ গ্ৰন্থপঞ্জীত তথ্য সৰবৰাহ কৰে।ডিজিটেল বস্তুসমূহ হ’ল প্রাথমিক দস্তাবেজ যি প্ৰৱেশকাৰীসকলৰ বিষয়বোৰ প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে কিন্তু মেটাডাটা বিভিন্ন কৌশল প্ৰৱেশ কৰি প্ৰৱেশকাৰীৰ অনুসন্ধান চিনাক্তকৰণ, পুনৰুদ্ধাৰ আৰু অৱস্থানক সহজ কৰি তোলে। এটা ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ তথ্য বিষয়বস্তু যি মাধ্যমৰ প্ৰকাৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে, তাৰ ভিতৰত আছে গাঠনিগত বা অনিৰ্ধাৰিত পাঠ, সাংখ্যিক তথ্য, স্কেল কৰা, চিত্র, গ্রাফিক্স, অডিঅ’ আৰু ভিডিঅ’ ৰেকৰ্ডিং আৰু অন্যান্য মাল্টিমিডিয়া সামগ্ৰীৰ সমন্বয়। বিভিন্ন ধৰণৰ সেৱাবোৰ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰত বিভিন্নভাৱে পৰিচালিত কৰা হয়।
(খ) ডিজিটেল জ্ঞানৰ সংগঠনঃ কোনো প্রতিষ্ঠানৰ ডিজিটেল বিষয় অনুসন্ধান আৰু পথ প্ৰদৰ্শকৰ বাহিৰে সম্পূৰ্ণৰূপে নিৰৰ্থক আৰু অৰ্থহীন হ’ব। কাৰণ এই ডিজিটেল বস্তুবোৰক সংগঠিত কৰা আৰু প্ৰৱেশকাৰী সম্প্ৰদায়ৰ ওচৰত প্ৰক্ৰিয়াযোগ্য কৰিব লাগে। এটা কাৰ্যকৰী প্রক্রিয়া থাকিব লাগে যি এটা প্ৰৱেশকাৰীক ডিজিটেল সংগ্ৰহবোৰক অনুসন্ধান কৰাত আৰু প্ৰদৰ্শন কৰাত অনুমতি দিয়ে, কাৰণ সময়ৰ লগে লগে সংগ্ৰহৰ বৈদ্যুতিক সংস্থানবোৰৰ সংখ্যা আৰু ধৰণত বৃদ্ধি পায়। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰসমূহ সম্পূৰ্ণভাৱে ৱেভ আৰু ইণ্টাৰনেট প্ৰযুক্তিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল আৰু ইণ্টাৰনেটৰ প্রোটোকলসমূহ ব্যৱহাৰ হৈ থাকে।
ডিজিটেল বিষয়ৰ পদ্ধতিত অন্তর্ভুক্ত আছে—
১। মেটাডাটা আঁচনিৰ উন্নয়ন।
২। প্ৰতিটো ডিজিটেল বিষয় মেটাডাটা সৰবৰাহ কৰে।
৩। প্ৰতিটো ডিজিটেল বিষয়ে অন্যান্য বস্তুৰ পৰিচিতি নিৰ্ধাৰণ কৰে।
৪। অনুসন্ধান আৰু পৰিদৰ্শন সহজতৰ কৰাৰ বাবে সংশ্লিষ্ট মেটাডাটাসহ ডিজিটেল বিষয়বোৰ লিংক কৰা।
৫। ডিজিটেল বস্তু আৰু সংযুক্ত মেটাডাটাক উপাদান সংগ্ৰহৰ মাজত সংগঠিত কৰা।
৬। অনুসন্ধান আৰু পৰিদৰ্শন ইণ্টাৰফেচ তৈয়াৰ কৰা।
(গ) অবগাঠনিৰ প্ৰক্ৰিয়াঃ প্ৰৱেশকাৰীসকল ৱেভ অনুসন্ধানৰ বাবে ইণ্টাৰফেচ প্ৰৱেশ কৰি ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰত পাৰস্পৰিক ক্রিয়া কৰে। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ অনুসন্ধান আৰু প্ৰদৰ্শকক সমৰ্থন কৰি এনে এটা ইণ্টাৰফেচ দিয়ে যি প্ৰৱেশকাৰীৰ বাবেও সহজাত; ইয়াৰ অনুসন্ধানৰ ফলক ত্বৰান্বিত হয়।
এটা গ্রন্থাগাৰৰ বাবে অবগাঠনিৰ প্ৰক্ৰিয়াটো অনলাইন ৰাজহুৱা প্ৰৱেশাধিকাৰ তালিকা (OPAC) আৰু জাৰ্নেল ধাৰণ ক্ষমতাসম্পন্ন প্রক্রিয়া অবগাঠনিত ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ বাবে অনুসন্ধান আৰু প্ৰদৰ্শনজনিত ইণ্টাৰফেচ, বিশেষ স্থানীয় সংগ্রহসমূহৰ বাবে বিশেষ সূচক, পোর্টেল বা ৱেভৰ বাবে বিভিন্ন প্ৰৱেশ পথ আছে। উৎস আৰু গ্ৰন্থাগাৰ অনলাইন ৰাজহুৱা প্ৰৱেশাধিকাৰ তালিকা (OPAC) সহ এটা গ্ৰন্থাগাৰ প্ৰক্ৰিয়া সকলো ই-সম্পদবোৰৰ বাবে এটা সমন্বিত মিলিত বিন্দু প্ৰদান কৰি থাকে ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰত।
(ঘ) কম্পিউটাৰ আৰু নেটৱৰ্ক অবগাঠনিঃ এটা বিতৰণযোগ্য গ্রাহক-পৰিৱেশনৰ আদৰ্শ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ চাৰ্ভাৰত আৰু গ্ৰাহক চাইডত একে লগে হাৰ্ডৱেৰ আৰু চফটৱেৰ থাকে। গ্রাহক হ’ল সেই যন্ত্ৰসমূহ যি অন্য প্রান্তত প্ৰৱেশকাৰীক ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ প্ৰৱেশত সহায় কৰে যেতিয়া চাৰ্ভাৰটো ডাটাবেচ, ডিজিটেল বিষয়, ব্ৰাউজ আৰু পৰিদৰ্শনীয় ইণ্টাৰফেচবোৰক গ্রন্থাগাৰ সংগ্ৰহৰ প্ৰক্ৰিয়া সহজ কৰে। ডিজিটেল গ্ৰশগাৰৰ বাবে কম্পিউটাৰ হাৰ্ডৱেৰ, চফটৱেৰ আৰু নেটৱৰ্ক অবগাঠনিক ব্যাপকভাবে নিম্নলিখিত চাৰিটা ভাগত বিভক্ত কৰিব পাৰি –
১। চাইবাৰ চাইড হাৰ্ডৱেৰ উপাদানবোৰ হ’ল ইনপুট ডিভাইচ, ষ্টোৰেজ ডিভাইচ, যোগাযোগ ডিভাইচ।
২। চাৰ্ভাৰ-চাইড চফটৱেৰ সামগ্ৰী হ’ল ইমেজ স্কেনিং চফটৱেৰ ইমেজ বৰ্ধন আৰু মেনিপুলেছন চফটৱেৰ, ৱেভ চাৰ্ভাৰ তথ্য পুনৰুদ্ধাৰ চফটৱেৰ, প্ৰত্যক্ষ চৰিত্ৰ চিনাক্তকৰণ চফটৱেৰ, ডাটাবেচ ব্যৱস্থাপনা প্রণালী চফটৱেৰ।
৩। ক্লায়েন্ট চাইড হাৰ্ডৱেৰ হ’ল পিচি, লেপটপ আৰু মোবাইল ডিভাইচ।
৪। ক্লায়েন্ট চাইড চফটৱেৰ উপাদানবোৰ হ’ল ৱেভ ব্ৰাউজাৰ, এক্রোবেট ৰিডাৰ, মিডিয়া, প্লেয়াৰ, ওৱাৰ্ড প্ৰচেচিং চফটৱেৰ, স্প্রেডচীট চফটৱেৰ, ইমেজ প্ৰচেছিং চফটৱেৰ আদি।
৫। ডিজিটেল অধিকাৰ ব্যৱস্থাপনাঃ স্বত্বাধিকাৰ অতিকৈ জৰুৰী এটা বিষয়। ডিজিটেল স্বত্বাধিকাৰ সহস্ৰাব্দ আইন (DMCA-2000) ৰ ধাৰা ১০০ অনুসৰি প্ৰকাশিত কাগজৰ মুদ্ৰণ শেষ হৈ যাব পাৰে সেইবাবে গ্ৰন্থাগাৰবোৰক অপ্রকাশিত অথবা প্রকাশিত সামগ্ৰীৰ তিনিটা কপিলৈকে সংৰক্ষণ কৰাৰ অধিকাৰ দিয়ে। ইয়াৰ উপৰি ডিজিটেল কপিবিলাক যিমানখন গ্রন্থাগাৰৰ ভিতৰ ডিজিটেলভাৱে বিতৰণ কৰে তেতিয়ালৈকে সেই সংগ্ৰহবোৰৰ ব্যৱহাৰ স্বত্বাধিকাৰত অন্তৰ্ভুক্ত থাকে।
১৭। শোষগঙ্গা সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ শোধগঙ্গা হৈছে ভাৰতীয় বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত দাখিল কৰা প্ৰৱন্ধৰ ডিজিটেল ভঁৰাল। ইয়াক তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক কেন্দ্ৰই ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰে, যি হৈছে ভাৰতৰ বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ (UGC) এক স্বায়ত্তশাসিত আন্তঃবিশ্ববিদ্যালয় কেন্দ্র, ই প্ৰথমতে আহমেদাবাদৰ গুজৰাট বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চৌহদত অৱস্থিত আছিল। ২০১৩ চনৰ জানুৱাৰী লৈকে তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক কেন্দ্ৰ ইনতুন প্রতিষ্ঠান ভৱনলৈ স্থানান্তৰিত হৈছে। ২০১৬ চনৰ ৪ অক্টোবৰ লৈকে ভাৰতৰ প্ৰায় ২৯৩খন বিশ্ববিদ্যালয়ে শোধগঙ্গা প্রকল্পত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক কেন্দ্ৰৰ সৈতে বুজাবুজি চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰিছে। লগতে ২৯৩টা কেন্দ্ৰীয় অনুদানপ্রাপ্ত কাৰিকৰী প্রতিষ্ঠানেও শোধগংগা প্ৰকল্পত অংশগ্ৰহণ কৰিবলৈ কেন্দ্ৰৰ সৈতে বুজাবুজি চুক্তি স্বাক্ষৰ কৰিছিল। শোধগঙ্গাত দাখিল কৰা সকলো নথিপত্ৰৰ সম্পূৰ্ণ পাঠ বিশ্বব্যাপী শৈক্ষিক সম্প্রদায়লৈ মুকলি প্ৰৱেশাধিকাৰত পঢ়িবলৈ আৰু ডাউনলোড কৰিবলৈ উপলব্ধ। বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ ফলস্বৰূপে শোধগঙ্গা ভঁৰালটো সৃষ্টি কৰা হৈছিল যি ২০০৯ চনৰ জুন মাহত সকলো বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বাবে পি.এইচ.ডি থিচিছ আৰু এম.ফিল প্ৰৱন্ধৰ সুলভ প্রতিলিপি তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কত আয়োজনৰ বাবে বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ ওচৰত দাখিল কৰা নিয়মাৱলীৰ জৰিয়তে বাধ্যতামূলক কৰি তুলিছিল।
শোধগঙ্গা হৈছে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভাৰতীয় পদক্ষেপ আৰু ই বিশ্ব শৈক্ষিক সম্প্রদায়লৈ ভাৰতীয় প্ৰৱন্ধসমূহৰ মুকলি প্ৰৱেশাধিকাৰ ৰক্ষা কৰে। কেন্দ্ৰীয়ভাৱে ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰা ডিজিটেল ভঁৰালৰ জৰিয়তে বৈদ্যুতিক থিচিছৰ অনলাইন উপলব্ধতাই কেৱল এইবোৰৰ সহজ প্ৰৱেশাধিকাৰ আৰু সংৰক্ষণ নিশ্চিত নকৰে কিন্তু গৱেষণাৰ মানদণ্ড আৰু বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰে। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্ক কেন্দ্ৰই শোধগাঙ্গোত্ৰী নামৰ আন এটা ভঁৰালো বজাই ৰাখিছে, যিটো ভাৰতীয় বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত পি.এইচ.ডি কাৰ্যসূচীৰ সংক্ষিপ্ত সাৰাংশ আৰু গৱেষণা প্ৰস্তাৱৰ ভঁৰাল৷ ইয়াক প্ৰগতিৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতীয় গৱেষণাৰ বিৱৰণৰ ভঁৰাল হিচাপে বর্ণনা কৰা হৈছে।
১৮। শোষগঙ্গা বৈদ্যুতিকৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ থিচিছ আৰু প্ৰৱন্ধ হৈছে গৱেষণা সামগ্ৰীৰ প্ৰাথমিক উৎস যি পি.এইচ.ডি বঁটা প্ৰদানৰ বাবে বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত দাখিল কৰা ডক্টৰেট প্ৰৱন্ধৰ পৰা উদ্ভৱ হয়। বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ অধিসূচনা অনুসৰি এম.ফিল.,পি.এইচ.ডি. ডিগ্ৰী, নিয়মাৱলী, বঁটা প্ৰদানৰ বাবে নিম্নতম মানদণ্ড আৰু প্ৰক্ৰিয়া বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ গৱেষকসকলৰ দ্বাৰা এইবোৰৰ বৈদ্যুতিক সংস্কৰণ আৰু প্ৰৱন্ধবোৰ এক ৰাষ্ট্ৰীয় ভঁৰালত দাখিল কৰাটো বাধ্যতামূলক, যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে শৈক্ষিক বিশ্বব্যাপী শৈক্ষিক সম্প্রদায়লৈ মুকলি প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা। বিশ্ববিদ্যালয়সমূহক প্রদান কৰা থিচিছবোৰৰ প্ৰতিলিপি এটা কেন্দ্ৰীয় ভঁৰাল আৰু ইয়াক শোধগঙ্গাত আয়োজন কৰিবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হয়। ২০১০ চনৰ জানুৱাৰীৰ পৰা, এইবোৰৰ সংখ্যা ক্রমান্বয়ে বৃদ্ধি পাইছে আৰু ভঁৰালটো ২০১৭ চনৰ ছেপ্টেম্বৰত, প্ৰায় ১, ৬১, ৩০০ থিচিছত উপনীত হৈছে যি শোধগঙ্গাক ভাৰতৰ পি.এইচ.ডি থিচিছৰ সৰ্ববৃহৎ ভঁৰাল কৰি তুলিছে। গৱেষণা পণ্ডিত, চুপাৰভাইজাৰ, গ্রন্থাগাৰিক, গৱেষণা কোষ আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অন্যান্য বিষয়াসকলৰ অপৰিসীম অৱদানৰ দ্বাৰা এই লক্ষ্য প্রাপ্ত কৰা হয়। এই প্রশিক্ষণ কাৰ্যসূচীৰ উদ্দেশ্য হৈছে শোধগঙ্গা ভঁৰালৰ মানদণ্ড বৃদ্ধি কৰা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত শোধগঙ্গাৰ সৃষ্টি আৰু তত্ত্বাৱধান প্রভাৱিত কৰা বিভিন্ন মাপকাঠীৰ ওপৰত চিন্তা-চৰ্চা কৰা।
১৯। শোষগাঙ্গোত্রীৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ শোধগাঙ্গোত্ৰীৰ পটভূমিত উল্লেখ কৰা হৈছে “শোধ” শব্দটো সংস্কৃতৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে আৰু ইয়াৰ অৰ্থ হৈছে গৱেষণা আৰু আৱিষ্কাৰ”, “গাঙ্গোত্রী” হৈছে হিমালয়ৰ অন্যতম বৃহৎ হিমবাহ আৰু ভাৰতৰ আটাইতকৈ পৱিত্ৰ, দীঘল আৰু সৰ্ববৃহৎ নদী গঙ্গাৰ উৎপত্তিৰ উৎস। “শোধগাঙ্গোত্রী” নামৰ উদ্যোগৰ অধীনত, বিশ্ববিদ্যালয়বোৰত গৱেষণা পণ্ডিত গৱেষণা চুপাৰভাইজাৰ সকলক পি.এইচ.ডি.ৰ বাবে নিজকে পঞ্জীয়ন কৰাৰ বাবে গৱেষণা পণ্ডিতসকলে দাখিল কৰা অনুমোদিত সংক্ষিপ্তসাৰৰ বৈদ্যুতিক সংস্কৰণ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত জমা কৰিবলৈ অনুৰোধ জনোৱা হৈছে। এফালে ভঁৰালটোৱে ভাৰতীয় বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত কৰা গৱেষণাৰ প্ৰৱণতা আৰু নিৰ্দেশনা প্ৰকাশ কৰে, আনহাতে ই গৱেষণাৰ পুনৰাবৃত্তি পৰিহাৰ কৰাত সহায় কৰে। সেয়েহে, সম্পূর্ণ পাঠ থিচিছটো এটা সংক্ষিপ্ত সাৰাংশৰ বাবে দাখিল কৰাৰ পিছত, শোধগাঙ্গোত্ৰীৰ পৰা “শোধগঙ্গা’লৈ সম্পূর্ণ পাঠটোৰ লিংক প্ৰদান কৰা হ’ব। ডিস্পেচ প্লেটফৰ্মত বিকশিত, প্ৰৱেশকাৰীসকলে বিশ্ববিদ্যালয় বা বিভাগৰ দ্বাৰা শোধগাঙ্গোত্ৰীত সংক্ষিপ্ত সাৰাংশ, তাৰিখ, শিৰোনাম অনুসন্ধান কৰিব পাৰে। ডাটাবেচত সংক্ষিপ্ত সাৰাংশ সফলতাৰে দাখিল কৰাৰ বাবে পূৰণ কৰিব লগা ছয়টা পদক্ষেপৰ বিষয়ে বিতংভাৱে বৰ্ণনা কৰি ‘কেনেকৈ জমা দিব’ৰ লিংক প্ৰদান কৰে আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় গুৰুত্বৰ অন্যান্য বৈদ্যুতিক থিচিছ আৰু প্ৰৱন্ধৰ (ETD) লিংকো প্ৰদান কৰে।
২০। মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ (OAI)ৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ (OAI) হৈছে মেটাডাটা ভাগ-বতৰা, প্ৰকাশন আৰু আৰ্চিভিঙৰ বাবে আন্তঃকার্যক্ষম ভঁৰালৰ জৰিয়তে ৱেব-সুলভ সামগ্ৰীৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ সক্ষম কৰা। ই ই-প্রিণ্ট সম্প্ৰদায়ৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছিল, য’ত যথেষ্ট বৈষম্যপূৰ্ণ ভঁৰালবোৰত প্ৰৱেশ কৰাৰ বাবে নিম্ন–বাধা আন্তঃকাৰ্যকৰীতা সমাধানৰ বৰ্ধিত প্ৰয়োজনীয়তাৰ ফলত মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ (OAI) স্থাপন কৰা হয়। মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ (OAI)-য়ে এক নিম্ন-প্রতিবন্ধক আন্তঃকার্যকৰীতা পৰিকাঠামো আৰু সম্পর্কিত মানদণ্ড বিকশিত আৰু প্ৰচাৰ কৰে, মূলতঃ ই-প্ৰিণ্ট আৰ্চিৰ্ভছৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ বৃদ্ধি কৰাৰ বাবে, মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভে আন্তঃকাৰ্যকৰীতাৰ মানদণ্ড বিকশিত আৰু প্ৰচাৰ কৰে যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে সমলৰ দক্ষ প্ৰচাৰ সহজ কৰা।
বহুতো সম্প্রদায়ে মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ পদ্ধতিৰ পৰা লাভান্বিত হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিছে। ইণ্টাৰনেট আৰু ডিজিটেল ফর্মেটত বৰ্ধিত সামগ্ৰীয়ে তথ্যৰ বহুতো ভঁৰালৰ সম্ভাব্য গ্ৰাহকক বহল কৰি তোলে। সামগ্ৰীবোৰ অধিক বিস্তৃতভাৱে প্ৰাপ্ত কৰিব পাৰি আৰু ভঁৰালবোৰ সৃষ্টি কৰিবলৈ অনুপ্ৰেৰিত কৰা উদ্দেশ্যবোৰতকৈ পৃথক উদ্দেশ্যৰ বাবেও শোষণ কৰিব পাৰি। তদুপৰি, একাধিক ভঁৰাল প্রাপ্ত কৰাৰ সম্ভাৱনাই নতুন প্ৰকাৰৰ সেৱা নিৰ্মাণ কৰাত সহায় কৰে যি প্ৰৱেশকাৰীসকলৰ প্ৰয়োজনীয়তা ভালদৰে পূৰণ কৰিব পাৰে। এক অতিৰিক্ত প্ৰেৰণা হৈছে পাণ্ডিত্যপূর্ণ যোগাযোগ প্ৰক্ৰিয়াৰ নতুন আৰ্হিত অন্তর্নিহিত ব্যয়-সঞ্চয়ৰ সম্ভাৱনা যাক এই পদ্ধতিৰ সৈতে সমৰ্থন কৰিব পাৰি।
এক সংগঠন হিচাপে মুক্ত আচিৰ্ভছে গ্রোটোকল বিকাশৰ নীতি নির্দেশনা আৰু মূল্যাঙ্কনৰ বাবে পৰিচালনা আৰু কাৰিকৰী সমিতি অন্তৰ্ভুক্ত কৰিছে। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ ফেডাৰেচন (DLF), নেটৱৰ্কযুক্ত তথ্যৰ বাবে মিত্ৰজোঁট (CNI) আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় বিজ্ঞান ফাউণ্ডেচন (NSF) আদিয়ে মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ পদ্ধতিৰ পুঁজিৰ যোগান ধৰিছে। কাৰ্যবাহী আৰু পুঁজিদাতাসকল আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰ-আধাৰিত মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভৰ সফলতা সমগ্ৰ বিশ্বৰ, বিশেষকৈ ইউৰোপৰ লগতে উত্তৰ আমেৰিকাৰ লোকসকলৰ এটা সম্প্ৰদায়ৰ অংশগ্ৰহণৰ ওপৰত দৃঢ়ভাৱে আধাৰিত।
২১। মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ (OAI) ৰ ফলপ্রসূ প্রোটোকল সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ মেটাডাটা ফলপ্ৰসূৰ বাবে (OAI) প্রোটোকল OAI-OMH ভঁৰালৰ পৰা মেটাডাটা থকা দলিল সংগ্ৰহ কৰাৰ বাবে এক প্ৰণালী নিৰ্ধাৰণ কৰে। OAI-PMH যে তথ্য প্রদানকাৰীসকলক তেওঁলোকৰ মেটাডাটা সেৱাসমূহৰ বাবে উপলব্ধ কৰাৰ বাবে এক সৰল কাৰিকৰী বিকল্প প্ৰদান কৰে।
প্রটোকল (Protocol): প্রটোকল হৈছে প্ৰণালীবোৰৰ মাজত যোগাযোগ নিৰ্ধাৰণ কৰা নিয়মৰ এক সংহতি। নথিপত্র স্থানান্তৰ প্রোটোকল (FTP) আৰু হাইপাৰটেক্সট পৰিবহণ প্রোটোকল (HTP) হৈছে সমগ্ৰ ইণ্টাৰনেট প্ৰণালীৰ মাজত যোগাযোগৰ বাবে ব্যৱহৃত অন্যান্য প্রোটোকলৰ উদাহৰণ।
ফলপ্রসূ (Harvesting): মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ প্রসংগত, ফলপ্রসূ বিশেষকৈ কেইবাটাও বিতৰণ কৰা ভঁৰালৰ পৰা এক মিলিত তথ্য একত্ৰিত কৰাক বুজায়।
তথ্য প্রদানকাৰী (Data Provider): তথ্য প্রদানকাৰী এজনে এক বা একাধিক ভঁৰাল ৱেব চাৰ্ভাৰ বাহাল ৰাখে যি মেটাডাটা উন্মোচন কৰাৰ উপায় হিচাপে OAI-PMH সমর্থন কৰে।
সেৱা প্ৰদানকাৰী (Service Provide): এজন সেৱা প্ৰদানকাৰীয়ে তথ্য প্রদানকাৰীসকলক OAI-PMH অনুৰোধ জাৰি কৰে আৰু মূল্য-সংযোজন সেৱা নিৰ্মাণৰ আধাৰ হিচাপে মেটাডাটা ব্যৱহাৰ কৰে।
২২। স্বয়ম (SWAYAM) ৰ কাৰ্যৰ বিষয়ে লিখা।
উত্তৰঃ স্বয়মে বিভিন্ন ধৰণে আৰু গাঁথনিত বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ শিক্ষাৰ পৰিচালনা কৰে। স্বয়মত শিকণৰ চাৰিটা অংশ আছে ই-সংৰক্ষক, ই-সমল, আলোচনা মঞ্চ, মূল্যায়ন।
প্রথম অংশটোত প্রত্যক্ষ শিক্ষাদানৰ অৰ্থ হৈছে শিক্ষাৰ্থীসকলৰ দ্বাৰা অতিৰিক্ত কাম নকৰা, ইয়াত ভিডিঅ’, এনিমেচন, পাৱাৰপইন্ট প্রেজেণ্টেচন, পডকাষ্ট আদি শিকোৱা অন্তর্ভুক্ত থাকিব পাৰে। এই সকলোবোৰ বিষয়ৰ ওপৰত শিক্ষাৰ্থীসকলক শিকোৱাৰ বাবে শিক্ষকে গ্ৰহণ কৰা ৰণনীতিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
দ্বিতীয় অংশটো হৈছে ই-সমল য’ত অন্তর্ভুক্ত থাকিব পাৰে ই-কিতাগ, চিত্র, ক্ষেত্র অধ্যয়ন, মুক্ত উৎস সমল, উদ্ধৃতি লিংক, ইত্যাদি।
তৃতীয় অংশটো হৈছে শিক্ষাৰ্থীৰ প্ৰশ্নবোৰ সহজবোধ্য কৰাৰ বিষয়ে। আলোচনা মঞ্চ ইয়াৰ এটা অংশ অর্থাৎ শিক্ষাৰ্থীসকলে তেওঁলোকৰ সন্দেহ স্পষ্ট কৰিবলৈ আন শিক্ষার্থী আৰু শিক্ষকসকলৰ সৈতে বাৰ্তালাপ কৰিব পাৰে। স্বয়ম হৈছে ভাৰত চৰকাৰৰ এক কাৰ্যসূচী যিয়ে বৃহৎ সংখ্যক বিশ্ববিদ্যালয় আৰু মহাবিদ্যালয় শিক্ষার্থীৰ বাবে শৈক্ষিক সুযোগ প্রদান কৰে। চতুর্থ অংশ হৈছে এজন শিক্ষাৰ্থীয়ে কি অধ্যয়ন কৰিছে আৰু তেওঁ প্ৰমাণপত্ৰ প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ যোগ্য হয় নে নহয় সেয়া পৰীক্ষা কৰিবলৈ স্ব-মূল্যায়ন কৰা। ইয়াত মাল্টিপল চইচ প্রশ্ন (MCQ), কুইজ বা দীঘলীয়া প্রশ্ন-উত্তৰ আদিৰ ৰূপত পৰীক্ষা হ’ব পাৰে। বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগে (UGC) বিবেচনা কৰে যে বিশ্ববিদ্যালয়বোৰে তেওঁলোকৰ শিক্ষাৰ্থী আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ মাজত স্বয়ম পাঠ্যক্ৰম প্ৰচাৰ আৰু এয়া জনপ্ৰিয় কৰাত. এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিব লাগে।
২৩। ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়কসকলৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ পাঠ্যক্ৰমৰ সমল পৰিচালনা কৰিবলৈ ৯ জন ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক নিযুক্ত কৰা হয়। প্রতিজন সমন্বয়কাৰীক ৰক্ষণাবেক্ষণৰ বাবে এটা নিৰ্দিষ্ট এলেকা আৱণ্টন কৰা হয়।
(ক) সৰ্বভাৰতীয় কাৰিকৰী শিক্ষা পৰিষদক (AICTE) স্ব-গতিশীল আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পাঠ্যক্ৰমৰ বাবে মানব সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয়ৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক হিচাপে নিযুক্ত কৰা হৈছে।
(খ) প্রযুক্তি বর্ধিত শিক্ষণৰ ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যসূচীক (NPTEL) অভিযান্ত্ৰিক খণ্ডৰ পাঠ্যক্ৰমৰ বাবে মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয়ৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক নিযুক্ত কৰা হৈছে।
(গ) বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগক (UGC), মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয় (MHRD)- ৰ দ্বাৰা অ-কাৰিকৰী স্নাতকোত্তৰ শিক্ষাৰ বাবে ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক নিযুক্ত কৰা হৈছে।
(ঘ) ৰাষ্ট্ৰীয় শৈক্ষিক গৱেষণা আৰু প্ৰশিক্ষণ পৰিষদক (NCERT) বিদ্যালয় শিক্ষাৰ বাবে মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয় (MHRD)ৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক নিযুক্ত কৰা হৈছে।
(ঙ) ৰাষ্ট্ৰীয় মুক্ত বিদ্যালয় প্রতিষ্ঠানক(NIOS) বিদ্যালয় শিক্ষাৰ বাবে মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয়ৰ (MHRD)ৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক নিযুক্ত কৰা হৈছে।
(চ) ইন্দিৰা গান্ধী ৰাষ্ট্ৰীয় মুক্ত বিশ্ববিদ্যালয় (IGNOU) বিদ্যালয়ৰ বাহিৰৰ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয় (MHRD)ৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক হিচাপে নিযুক্তি দিয়া হৈছে।
(ছ) ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰিকৰী শিক্ষক প্রশিক্ষণ আৰু গবেষণা প্রতিষ্ঠান (NITTTR) শিক্ষক প্রশিক্ষণ কাৰ্যসূচীৰ বাবে মানৱ সম্পদ উন্নয়ন মন্ত্রণালয় (MHRD)ৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় সমন্বয়ক নিযুক্ত কৰা হৈছে।
২৪। শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে কিছুমান চৰকাৰী ই-শিক্ষণ মঞ্চ সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে আঠটা চৰকাৰী ই-শিক্ষণ মঞ্চ আছে—
(ক) যুৱ উচ্চাকাংক্ষী মনৰ বাবে সক্রিয় শিক্ষণৰ ৱেব অধ্যয়ন কৰা (SWAYAM): শিক্ষা মন্ত্ৰালয়ৰ দ্বাৰা ২০১৭ চনৰ ৯ জুলাইত স্বয়ম আৰম্ভ কৰা হৈছিল। ২০১৫ চনত ভাৰত চৰকাৰে হাতত লোৱা “ডিজিটেল ইণ্ডিয়া” অভিযানৰ অধীনত এইটো এটা পদক্ষেপ। এই মঞ্চখন বিদ্যালয়ৰ শিক্ষাৰ্থী, স্নাতক, লগতে ভাৰতত স্নাতকোত্তৰ শিক্ষাৰ্থীসকলক মানদণ্ডৰ শিক্ষা প্ৰদান কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছে। পৰ্টেলটোৱে ১৬০০ ৰো অধিক পাঠ্যক্ৰমৰ পৰা বিনামূলীয়া প্ৰিণ্ট কৰিব পৰা আৰু ডাউনলোড কৰিব পৰা অধ্যয়ন সামগ্ৰী, ভিডিঅ’ বক্তৃতা, আলোচনা মঞ্চ আৰু অনলাইন পৰীক্ষা প্ৰদান কৰে।
শিক্ষার্থীসকলে https://swayam.gov.in ৱেব সংস্কৰণত প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে বা গুগল প্লে ষ্টোৰ বা এপষ্ট’ৰৰ পৰা ম’বাইল এপ্লিকেচন ডাউনলোড কৰিব পাৰে। স্বয়মত পঞ্জীয়ন যথেষ্ট সৰল। কেৱল এটা বৈধ ইমেইল আইডি বা ফেচবুক বা গুগল প্লাছ একাউণ্টৰ জৰিয়তে পঞ্জীয়ন কৰিব পাৰে।
(খ) জ্ঞান ভাগ বতৰাৰ বাবে ডিজিটেল আন্তঃগাঁথনি (DIKSHA): জ্ঞান ভাগ বতৰাৰ বাবে ডিজিটেল আন্তঃগাঁথনি শিক্ষা মন্ত্রণালয়ে প্ৰথমৰ পৰা দ্বাদশ শ্রেণীৰ শিক্ষকসকলৰ বাবে উন্নত ডিজিটেল শিক্ষাৰ সুবিধাৰ বাবে ছেপ্টেম্বৰ ২০১৭ ত এক পদক্ষেপ আৰম্ভ কৰিছিল। ডিজিটেল পৰ্টেলটো মুখ্যতঃ শিক্ষকৰ শিক্ষাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছে কিন্তু শিক্ষকৰ সম্প্ৰদায়ৰ সৈতে সংযোগ কৰিব বিচৰা শিক্ষাৰ্থীসকলৰ এয়া বাবেও উপলব্ধ। জ্ঞান ভাগ বতৰাৰ বাবে ডিজিটেল আন্তঃগাঁথনিয়ে শিক্ষকসকলৰ বাবে প্ৰশিক্ষণ পাঠ্যক্রম, ৱৰ্কশ্বীট, পাঠ ভিডিঅ’, পাঠ্যক্ৰম আৰু মূল্যায়ন পৰীক্ষা আগবঢ়ায়।
এই প্লেটফৰ্মৰ বা মঞ্চৰ এটা অনন্য বৈশিষ্ট্য হ’ল QR কোড যাক বহুতো শিক্ষণ সামগ্ৰী আৰু ই-গ্ৰন্থৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ প্ৰাপ্ত কৰিবলৈ স্কেন কৰিব পাৰি। দ্বাদশ শ্ৰেণীৰ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে একাধিক ভাষাত ৮০, ০০০ তকৈও অধিক ই-গ্রন্থ উপলব্ধ। এণড্রইড আৰু আই.অ.এছ ব্যৱহাৰকাৰীসকলে গুগল প্লে ষ্টোৰ আৰু আই.অ.এছ এপ ষ্টোৰৰ পৰা এপ্লিকেচনটো ডাউনলোড কৰিব পাৰে। ৱেব প্ৰৱেশকাৰীসকলে disha.gov.in অফিচিয়েল ৱেবছাইটত দৰ্শন আৰু পঞ্জীয়ন কৰিব পাৰে।
(গ) ই-পিজি পাঠশালা (E-PG Pathshala): ই-পিজি পাঠশালা হৈছে তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান আৰু বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগৰ অধীনত শিক্ষা মন্ত্রণালয়ে আৰম্ভ কৰা স্নাতকোত্তৰ পাঠ্যক্ৰমৰ বাবে এক অনলাইন পৰ্টেল। এই প্ৰচেষ্টাৰ অধীনত, ৬৮ টাতকৈ অধিক স্নাতকোত্তৰ পাঠ্যক্ৰমত ৭০০ ৰো অধিক ই-কিতাপ বা গ্ৰন্থ শিক্ষাৰ্থীৰ বাবে বিনামূলীয়াকৈ উপলব্ধ হ’ব।
অনলাইন পৰ্টেলটো উচ্চমানদণ্ডৰ পাঠ সমল, চিত্র, ভিডিঅ’, টিউটোৰিয়েল, নথিপত্র, পি.ডি.এফ আদিৰে ভৰপূৰ। ই-পিজি পাঠশালা মডিউলৰ (Module) অধীনত তিনিটা চতুর্ভুজ আছে, অর্থাৎঃ
১। ই-অধ্যয়নত ই-কিতাপ আৰু ভিডিঅ’ সমল থাকে।
২। স্বয়ম পৰ্টেলৰ অধীনত প্ৰদান কৰা বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) স্বয়ম পৰ্টেলৰ অধীনত প্ৰদান কৰা বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ (UGC) পাঠ্যক্রম।
৩। ই-পাঠ্য স্নাতকোত্তৰ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে অফলাইন আৰু দূৰত্ব-শিক্ষণ পাঠ্যক্রম আগবঢ়ায়।
(ঘ) স্বয়ম প্রভা (Swayam Prabha): স্বয়ম প্রভাক শিক্ষা মন্ত্রণালয়ে ধাৰণা কৰিছিল য’ত ৩২টা ডি.টি.এইচ চেনেলৰ সংগ্ৰহ আছে যিয়ে সমগ্ৰ ভাৰতৰ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে ২৪×৭ শিক্ষামূলক সমল সম্প্ৰচাৰ কৰিব। প্রতিদিনে, চেনেলটোৱে ৪-ঘণ্টা ম্যাদৰ এটা নতুন সমল সম্প্ৰচাৰ কৰিব। সমলটো দিনত ৫ বাৰ দেখুওৱা হ’ব যাতে শিক্ষার্থীসকলে সময় বাছনি কৰিব পাৰে আৰু তেওঁলোকৰ সুবিধা অনুসৰি কাৰ্যসূচীবোৰ চাব পাৰে। দ্বাদশ শ্রেণী, ইউ.জি আৰু পি.জি শিক্ষাৰ্থীৰ বাবে সমল উপলব্ধ। একাধিক শাখাৰ লগতে বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ ওপৰত স্বয়মৰ জৰিয়তে বিতৎ পাঠ্যক্রম আগবঢ়োৱা হয়। শিক্ষার্থীসকলে ছেট-টপ বাকচ এটা বিনামূলীয়াকৈ স্থাপন কৰা আৰু অন্যান্য তথ্যৰ বিষয়ে বিৱৰণৰ বাবে www.swayamprabha.gov.in দৰ্শন কৰিব পাৰে।
২৫। ভার্চুৱেল পৰীক্ষাগাৰ কি?
উত্তৰঃ ভার্চুৱেল পৰীক্ষা গাৰ হৈছে তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ জৰিয়তে শিক্ষাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় অভিযান আৰম্ভণিৰ অধীনত শিক্ষা মন্ত্রণালয়ৰ সহযোগত ভাৰত চৰকাৰে প্ৰতিষ্ঠা কৰা এক ডিজিটেল কনচটিয়াম। ইয়াৰ মূল ধাৰণাটো হ’ল স্নাতক আৰু স্নাতকোত্তৰ উভয় স্তৰৰ বিজ্ঞান আৰু অভিযান্ত্ৰিক শাখাৰ শিক্ষাৰ্থীসকলৰ বাবে ভার্চুৱেল পৰীক্ষাগাৰৰ দূৰৱৰ্তী প্রবেশাধিকাৰ প্ৰদান কৰা।
এই কনচৰ্টিয়ামটো ভাৰতীয় প্ৰযুক্তিবিদ্যা প্রতিষ্ঠান (IIT) দিল্লীৰ দ্বাৰা পৰিচালিত আৰু ইয়াত প্রায় ১২টা অংশগ্ৰহণকাৰী প্ৰতিষ্ঠান আছে। প্রকল্পটোত অভিজ্ঞ অনুষদৰ তত্ত্বাবধানত ৭০০ তকৈও অধিক ৱেব পৰীক্ষা আৰু পৰীক্ষাগাৰৰ সুবিধা আছে।
ই-শিক্ষণে ইয়াৰ দিশক সম্প্ৰসাৰিত কৰি আছে আৰু শিক্ষার্থী, শিক্ষক, গৱেষক আৰু জ্ঞান প্রার্থীসকলক এক উমৈহতীয়া মঞ্চৰ অধীনত তেওঁলোকৰ জ্ঞান আৰু শিকাৰ সম্পদবোৰ সহযোগিতা আৰু ভাগ বতৰা কৰাৰ এক অনন্য সুযোগ প্রদান কৰে৷
২৬। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ কেইটামান সংজ্ঞা উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰালৰ সংজ্ঞা বহুতো।
ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰৰ কিছুমান সংজ্ঞা তলত উল্লেখ কৰা হৈছে—
(ক) “ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ হৈছে ডিজিটেল তথ্যৰ সংগঠিত সংগ্ৰহ। তেওঁলোকে তথ্যৰচনা আৰু সংগ্ৰহ, যিবোৰ গ্ৰন্থাগাৰ আৰু আৰ্চিৰ্ভছে সদায়ে কৰি আহিছে, কম্পিউটাৰে সম্ভৱ কৰা ডিজিটেল প্রতিনিধিত্বৰ সৈতে একত্ৰিত কৰে”।
(খ) “ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ হৈছে তথ্যৰ এক সংগ্ৰহ যাক বৈদ্যুতিক ভাৱে সঞ্চিত আৰু প্ৰৱেশ কৰা হয়”।
(গ) “ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ হৈছে “বৈদ্যুতিক তথ্য পৰিৱেশত সমলৰ ব্যৱস্থাপনাৰ সৈতে সম্পর্কিত প্রযুক্তি, সঁজুলি, সম্পদ আৰু পদ্ধতি”।
(ঘ) “ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ এক অনানুষ্ঠানিক সংজ্ঞা হৈছে তথ্যৰ এক পৰিচালিত সংগ্ৰহ, সংশ্লিষ্ট সেৱাৰ সৈতে, য’ত তথ্যবোৰ ডিজিটেল ফর্মেটত সঞ্চিত কৰা হয় আৰু নেটৱৰ্কৰ যোগেৰে উপলব্ধ কৰা হয়। এই সংজ্ঞাৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ হ’ল ইয়াত তথ্যবোৰ পৰিচালনা কৰা হয়”।
(ঘ) “ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ কেৱল তথ্য ব্যৱস্থাপনা সঁজুলিৰ সৈতে ডিজিটাইজড সংগ্ৰহৰ সমান নহয়৷ ই হৈছে এক শৃংখলাবদ্ধ কার্যকলাপ যি সৃষ্টি, প্ৰচাৰ, প্ৰৱেশ আৰু তথ্য, তথ্য আৰু জ্ঞানৰ সম্পূৰ্ণ জীৱন চক্ৰৰ সমৰ্থনত সংগ্ৰহ, সেৱা আৰু লোকসকলক একত্ৰিত কৰে”।
(ঙ) “ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ হৈছে প্ৰৱেশকাৰীসকলে সাধাৰণতে সম্পাদন কৰা কাৰ্য আৰু পৰম্পৰাগত পুথিভঁৰালত তেওঁলোকে প্রাপ্ত কৰা সম্পদৰ এক বৈদ্যুতিক সম্প্ৰসাৰণ”।
(চ) “ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ হৈছে সেৱাৰ সংগ্ৰহ আৰু তথ্য বস্তুৰ সংগ্ৰহ যি প্ৰৱেশকাৰীসকলক তথ্য উদ্দেশ্যৰ সৈতে লেন-দেন কৰাত সহায় কৰে আৰু বৈদ্যুতিক ডিজিটেল উপায়েৰে প্রত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে উপলব্ধ সেই বস্তুবোৰৰ সংগঠন আৰু উপস্থাপন”।
২৭। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ উদ্দেশ্যবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ গ্ৰন্থাগাৰ সংৰক্ষণ ডিজিটেল তথ্যৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ (PADI) পদক্ষেপৰ উদ্দেশ্য হৈছে এনে প্ৰণালী প্ৰদান কৰা যি ডিজিটেল ৰূপত তথ্য সংৰক্ষণ আৰু ভৱিষ্যতৰ প্ৰৱেশাধিকাৰৰ বাবে উপযুক্ত বিবেচনাৰে পৰিচালনা কৰাটো নিশ্চিত কৰাত সহায় কৰিব। ইয়াৰ উদ্দেশ্যবোৰ হৈছে—
(ক) ডিজিটেল তথ্যৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ সংৰক্ষণৰ বাবে কৌশল আৰু নিৰ্দেশনাৰ বিকাশত সহায় কৰা।
(খ) তথ্য আৰু প্ৰচাৰৰ উদ্দেশ্যে ৱেব ছাইট এটা বিকশিত আৰু ৰক্ষণাবেক্ষণ কৰা।
(গ) প্রাসঙ্গিক কার্যকলাপবোৰ সক্রিয়ভাৱে চিনাক্ত আৰু প্ৰচাৰ কৰা।
(ঘ) এক মঞ্চ প্ৰদান কৰা য’ত গৱেষক, অনুশীলনকাৰী, আৰু আগ্রহী প্রয়োগ উদ্যোগৰ প্রতিনিধিসকলে ধাৰণা আৰু অভিজ্ঞতা বিনিময় কৰিব পাৰে।
(ঙ) পৰৱৰ্তী প্ৰজন্মৰ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ প্ৰযুক্তি বিকাশৰ উদ্দেশ্যে ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ ক্ষেত্ৰত মুখ্য গবেষণা দলবোৰৰ চলি থকা গৱেষণা কার্যকলাপবোৰ একত্ৰিত আৰু সমন্বয় কৰাৰ বাবে কার্যকলাপৰ এক যুটীয়া কাৰ্যসূচী নিৰ্ধাৰণ আৰু পৰিচালনা কৰা।
(চ) ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ ক্ষেত্ৰত গৱেষণাৰ কাৰ্যকৰীতা উন্নত কৰাত অৰিহণা যোগোৱা।
(ছ) ডি.এল গবেষণা ক্ষেত্ৰত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতা উন্নত কৰা।
২৮। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ বিভিন্ন বৈশিষ্ট্যসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ বিভিন্ন বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) সংগ্রহঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ সংগ্ৰহত স্থিৰ, স্থায়ী নথিপত্র থাকে। কেৱল সেই বৰ্তমানৰ গ্রন্থাগাৰবোৰত অধিক গতিশীল সংগ্রহ নাই, কিন্তু ডিজিটেল পৰিৱেশে দ্রুত সঞ্চালন বা ক্ষণস্থায়ী তথ্য সক্ষম কৰিব।
(খ) প্রযুক্তিঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ ডিজিটেল প্ৰযুক্তিৰ ওপৰত আধাৰিত। ইয়াৰ অন্তর্নিহিত ধাৰণাটো হৈছে যে ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰবোৰত কেৱল ডিজিটেল সামগ্রী থাকিব পাৰে। এইটো সম্ভৱ যে ডিজিটেল আৰু অ-ডিজিটেল তথ্য সামগ্রী দুয়োটাই একেলগে থাকিব লাগিব।
(গ) কার্যঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰবোৰ অকলে কাম কৰা ব্যক্তিসকলে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব। তথ্য বিশ্লেষকৰ গোট আৰু ইয়াক সমৰ্থন কৰা নথিপত্ৰ আৰু প্ৰযুক্তিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি কাৰ্য-মুখী দৃষ্টিভংগী ৰখা হয়।
(ঘ) তথ্যৰ সীমা অতিক্ৰম কৰাঃ ই দেশবোৰৰ ভিতৰত আৰু বাহিবত তথ্য স্থানান্তৰৰ ভৌতিক সীমা ভংগ কৰে। ই যোগাযোগ আৰু সহযোগিতাৰ সমৰ্থন তথ্য বিচৰা কাৰ্যকলাপৰ দৰেই গুৰুত্বপূৰ্ণ।
২৯। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) সম্পর্কে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) হৈছে এক অনলাইন পাঠ্যক্ৰম যাৰ উদ্দেশ্য হৈছে সীমাহীন অংশগ্রহণ আৰু ৱেবৰ জৰিয়তে মুকলি প্ৰৱেশাধিকাৰ। পৰম্পৰাগত পাঠ্যক্ৰমৰ সামগ্ৰী, যেনে— চিত্ৰগ্ৰহণ কৰা বক্তৃতা, পঢ়া, আৰু সমস্যা সংহতিৰ উপৰিও, বহুতো বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম শিক্ষার্থী, অধ্যাপক আৰু শিক্ষণ সহায়কসকলৰ মাজত সম্প্ৰদায়ৰ বাৰ্তালাপ সমৰ্থন কৰাৰ বাবে প্ৰৱেশকাৰী ফ’ৰাম বা সামাজিক মাধ্যমৰ আলোচনাৰ সৈতে মিথষ্ক্রিয়া পাঠ্যক্রম প্রদান কৰে, লগতে দ্ৰুত কুইজ আৰু এছাইনমেণ্টৰ তাৎক্ষণিক প্রতিক্রিয়া প্ৰদান কৰে। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰম হৈছে দূৰত্ব শিক্ষাৰ এক বহুল গৱেষণা কৰা বিকাশ, ইয়াক প্ৰথমবাৰৰ বাবে ২০০৮ চনত প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল, যি ২০১২ চনত শিক্ষাৰ এক জনপ্ৰিয় পদ্ধতি হিচাপে উদ্ভৱ হৈছিল।
প্ৰাৰম্ভিক বৃহৎ মুক্ত আনলাইন পাঠ্যক্রম প্রায়ে সম্পদৰ পুনৰ প্ৰৱেশ আৰু ৰিমিক্সিং প্ৰচাৰ কৰাৰ বাবে সমলৰ মুকলি অনুজ্ঞাপত্ৰ, গাঁথনি আৰু শিকাৰ লক্ষ্যৰ দৰে মুক্ত- প্ৰৱেশাধিকাৰ সুবিধাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। পিছত বৃহৎ আনলাইন পাঠক্রম শিক্ষার্থীসকলৰ বাবে বিনামূলীয়া প্ৰৱেশাধিকাৰ বজাই ৰাখি তেওঁলোকৰ পাঠ্যক্ৰমৰ সামগ্ৰীৰ বাবে বন্ধ অনুজ্ঞাপত্র প্ৰৱেশ কৰে।
৩০। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ বাবে হাৰ্ডৱেৰ আৰু ছফটৱেৰৰ প্ৰয়োজনীয়তাবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ বাবে হাৰ্ডৱেৰৰ প্ৰয়োজনীয়তাবোৰ হৈছে—
(ক) কম্পিউটাৰ।
(খ) চিপিইউ, পিচিআই বাছ, চিলিকন গ্রাফিক্স, ৰেম।
(গ) সংৰক্ষণ সঁজুলিসমূহ।
(ঘ) হার্ড ড্রাইভ, অপ্টিকেল ড্রাইভ, ডিএটি ড্রাইভ ডিজিটেল অডিঅ, টেপ, চিডি ৰম ড্রাইভ।
(ঙ) মনিটসমূহ।
(চ) ডিজিটাইজিং ডিভাইচসমূহ।
(ছ) স্কেনাৰ, ডিজিটেল কেমেৰা।
(জ) আউটপুট ডিভাইচ।
(ঝ) প্ৰিণ্টাৰ মডেম আৰু চিডি ৰাইটাৰ।
ডিজিটেল ছফটৱেৰৰ প্ৰয়োজনীয়তাবোৰ হ’ল—
(ক) ছবি সম্পাদনা।
(খ) নথিপত্র অনুবাদ কাৰ্যসূচী, গ্রাফিক্সৰ পৰা নথিপত্ৰসমূহ ৰূপান্তৰ কৰা।
(গ) নথিপত্র সংকোচন ছফটৱেৰ।
মুখ্যতঃ ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰৰ বাবে ব্যৱহৃত ছফটৱেৰবোৰ হৈছে গ্ৰীণষ্টোন, ডাইনষ্ট ইপ্রিণ্টছ আৰ্চিৰ্ভছ ছফটৱেৰ, ডিস্পেচ ইত্যাদি।
৩১। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ সুবিধাঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ এটা মুখ্য সুবিধা হৈছে যে সমগ্ৰ বিশ্বৰ মানুহে যিকোনো সময়তে তথ্য প্রাপ্ত কৰিব পাৰে, যেতিয়ালৈকে ইণ্টাৰনেট সংযোগ উপলব্ধ থাকে। এইটোৱে প্ৰিণ্ট সামগ্রী সংগঠিত আৰু ঋণ দিয়াত অন্তর্নিহিত তার্কিক সমস্যাবোৰো আঁতৰ কৰে, য’ত পৰম্পৰাগত পুথিভঁৰালবোৰ সংৰক্ষণ স্থানৰ দ্বাৰা সীমিত, ডিজিটেল পুথিভঁৰালবোৰত অধিক তথ্য সংৰক্ষণ কৰাৰ সম্ভাৱনা থাকে, কেৱল ডিজিটেল তথ্যৰ বাবে সেইবোৰ অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ অতি কম ভৌতিক স্থানৰ প্ৰয়োজন হয়। সেয়েহে, ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ এটা ৰক্ষণাবেক্ষণৰ ব্যয় পৰম্পৰাগত গ্রন্থাগাৰতকৈ যথেষ্ট কম। পৰম্পৰাগত গ্রন্থাগাৰ এখনে-কৰ্মচাৰী, কিতাপ ৰক্ষণাবেক্ষণ, ভাৰা আৰু অতিৰিক্ত কিতাপ পৰিশোধ কৰিবলৈ বৃহৎ পৰিমাণৰ ধন ব্যয় কৰিব লাগিব। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰবোৰে এই মাচুলবোৰ আঁতৰ কৰে।
ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰসমূহে তৎক্ষণাৎ প্রযুক্তিবিদ্যাত উদ্ভাৱন গ্ৰহণ কৰিব পাৰে যাৰ দ্বাৰা প্ৰৱেশকাৰীসকলক বৈদ্যুতিক আৰু অডিঅ’ প্রাপ্ত প্ৰযুক্তিৰ উন্নতি ৰখাৰ লগতে ৱিকি আৰু ব্লগৰ দৰে নতুন ধৰণৰ যোগাযোগ উপস্থাপন কৰিব পাৰি।
ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ অসুবিধাঃ কিছুমান লোকে সমালোচনা কৰিছে যে ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰবোৰ স্বত্বাধিকাৰ (Copyright) আইনৰ দ্বাৰা বাধাগ্রস্ত হয়, কিয়নো পৰম্পৰাগত গ্রন্থাগাৰৰ ধৰণে বিভিন্ন সময়ত কামবোৰ ভাগ বতৰা কৰিব নোৱাৰি। কিছুমান ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰ, যেনে প্রজেক্ট গুটেনবার্গে স্বত্বাধিকাৰৰ বাহিৰৰ কামবোৰ ডিজিটাইজ কৰিবলৈ আৰু সেইবোৰ ৰাইজৰ বাবে মুক্তভাৱে উপলব্ধ কৰাৰ বাবে কাম কৰে।
ডিজিটেল পুথিভঁৰালবোৰে পৰম্পৰাগত পুথিভঁৰালৰ পৰিৱেশ পুনৰুৎপাদন কৰিব নোৱাৰে। বহুলোকে কম্পিউটাৰ স্ক্ৰীণত কোনো বিষয় পঢ়াতকৈ প্ৰিণ্ট কৰা বিষয় পঢ়া সহজ বুলি বিচাৰে যদিও ই উপস্থাপনৰ লগতে ব্যক্তিগত পছন্দৰ ওপৰত যথেষ্ট নিৰ্ভৰ কৰে।
৩২। ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ লাভালাভবোৰ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰৰ লাভালাভবোৰ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰবোৰে প্ৰৱেশকাৰীৰ বাবে কৰবালৈ যোৱাটো অপ্রয়োজনীয় কৰি তোলে। যেতিয়াই পিচি (PC) আৰু নেটৱৰ্ক (Network) সংগ্রহ হয়, তেতিয়া এজন প্ৰৱেশকাৰীয়ে ঘৰত বা কর্মক্ষেত্ৰত সম্পূর্ণ তথ্য প্রাপ্ত কৰিব পাৰে।
(খ) তথ্য নিৰন্তৰভাৱে অধিক সহজে আপডেট কৰিব পাৰি।
(গ) ডিজিটেল গ্ৰন্থাগাৰ দ্বাৰা আগবঢ়োৱা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ লাভালাভ হৈছে সামগ্রীত অনুসন্ধান আৰু ব্ৰাউজিং। এজনে সন্ধান অনুকূলন কৰিব পাৰে আৰু একে সময়তে ইণ্টাৰনেট, বাণিজ্যিক ডাটাবেেচ আৰু গ্ৰন্থাগাৰ সংগ্ৰহ অনুসন্ধান কৰিব পাৰে। তাৰ পিছত এজনে সন্ধান ফলাফল সংৰক্ষণ কৰিব পাৰে আৰু ফলাফল সংকীর্ণ বা যোগ্যতা অৰ্জন কৰিবলৈ অতিৰিক্ত প্ৰক্ৰিয়াকৰণ কৰিব পাৰে।
(ঘ) তথ্য আনৰ সৈতে অধিক সহজে ভাগ বতৰা কৰিব পাৰি। ৱৰ্ল্ড ৱাইড ৱেবৰ সৈতে সংযোজিত চাৰ্ভাৰত ডিজিটেল তথ্য ৰাখিলে ইয়াক সকলোৰে বাবে উপলব্ধ কৰা হয়।
(ঙ) পৰম্পৰাগত গ্রন্থাগাৰৰ তুলনাত ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰবোৰে সহযোগিতা আৰু ধাৰণা বিনিময়ৰ অনুমতি দিয়ে।
(চ) তথ্যৰ নতুন প্ৰকাৰ উদ্ভৱ কৰা: ডিজিটেল ৰূপত তথ্যই প্রিণ্ট প্ৰপত্ৰত নিদিয়া সুবিধা আৰু সম্ভাৱনা সমৰ্থন কৰিব পাৰে।
(ছ) ডিজিটেল গ্রন্থাগাৰবোৰ ব্যয়-সঞ্চয়, কিয়নো পেছাদাৰী কৰ্মচাৰী আৰু পৰম্পৰাগত পুথিভঁৰালৰ দ্বাৰা দাবী কৰা তত্ত্বাৱধানৰ কোনো প্রয়োজন নাই।
৩৩। প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰাল সম্পৰ্কে চমুকৈ লিখা।
উত্তৰঃ অতি সৰলভাৱে, আমি ক’ব পাৰোঁ যে প্ৰতিষ্ঠানৰ ভঁৰাল হৈছে এটা প্ৰতিষ্ঠানৰ অনুষদ, গৱেষণা পণ্ডিত আৰু শিক্ষাৰ্থীসকলৰ দ্বাৰা সৃষ্টি কৰা বৌদ্ধিক সামগ্ৰীৰ এক ডিজিটেল আৰ্চিৰ্ভছ ই প্ৰতিষ্ঠানটোৰ ভিতৰত আৰু বাহিৰত ব্যৱহাৰকাৰীসকলৰ বাবে উপলব্ধ। আনহাতে কিছুমান তথ্য বিজ্ঞানীয়ে লিঞ্চ (Lynch) হিচাপে প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ সংজ্ঞা দিছিল, যেনে এক বিশ্ববিদ্যালয়ই ইয়াৰ সম্প্ৰদায়ৰ সদস্যসকলক প্রতিষ্ঠান আৰু ইয়াৰ সম্প্ৰদায়ৰ সদস্যসকলৰ দ্বাৰা সৃষ্টি কৰা ডিজিটেল সামগ্ৰীৰ ব্যৱস্থাপনা আৰু প্ৰসাৰৰ বাবে আগবঢ়োৱা সেৱাৰ এক সংহতি। ই আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে এই ডিজিটেল সামগ্ৰীবোৰৰ পৰিচালনাৰ বাবে এক সাংগঠনিক প্ৰতিশ্ৰুতি, যাৰ ভিতৰত আছে দীৰ্ঘম্যাদী সংৰক্ষণ য’ত উপযুক্ত হয়, লগতে সংগঠন আৰু প্ৰৱেশাধিকাৰ বা বিতৰণ। সকলো ভঁৰালত পাণ্ডিত্যপূৰ্ণ সম্প্ৰদায়ৰ গৱেষণাৰ উৎপাদন প্ৰচাৰ কৰিবলৈ একে ধৰণৰ অভিযান আছে। ভঁৰাল এটাৰ সফলতা ইয়াৰ সমল আৰু সেৱাৰ মানদণ্ডৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। সেয়েহে, বিভিন্ন সুবিধা যেনে অধিগ্রহণ, বিভিন্ন সামগ্ৰীৰ প্ৰৱেশাধিকাৰ, সংশ্লিষ্ট নীতি আৰু বিভিন্ন বিষয় মূল্যায়ন কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ।
৩৪। প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ বিশেষত্বসমূহ চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ কিছুমান বিশেষত্ব আছে যি গৱেষকক বিশ্বাসযোগ্যতা প্রদান কৰে৷
সেইবোৰ তলত দিয়া হ’ল—
(ক) আন্তঃকার্যকৰীতাঃ আন্তঃকার্যকৰীতাৰ অৰ্থ হৈছে যে প্ৰণালীটোৱে বিভিন্ন ফর্মেটত সঠিকভাৱে কাম কৰে আৰু মুক্ত আৰ্চিৰ্ভছ ইনিছিয়েটিভ (OAI)য়ে মেটাডাটা টেগৰ বাবে এটা ভাগ বতৰা কৰা কোড পৰিকল্পনা কৰে যেনে— তাৰিখ, লেখক, শিৰোনাম, জাৰ্নেল ইত্যাদি। গতিকে সম্পূর্ণ-পাঠ নথিপত্ৰবোৰ বিভিন্ন ফর্মেট আৰু অৱস্থানত থাকিব পাৰে, কিন্তু যদি তেওঁলোকে একে মেটাডাটা টেগ প্ৰৱেশ কৰে, সেইবোৰ আন্তঃকার্যক্ষম হৈ পৰে। ইয়াৰ অর্থ হৈছে যে তেওঁলোকৰ মেটাডাটা সংগ্ৰহ কৰিব পাৰি আৰু সকলো নথিপত্ৰ তেতিয়া যুটীয়াভাৱে অনুসন্ধান আৰু পুনৰুদ্ধাৰ কৰিব পাৰি।
(খ) প্রতিষ্ঠানগতভাৱে নিৰ্ধাৰিত প্ৰদৰ্শনীঃ ই এক প্রতিষ্ঠানগত সম্পত্তি, সেয়েহে ই প্রতিষ্ঠানটোৰ কেৱল বৌদ্ধিক বস্তুবোৰ হে ধৰি ৰাখে, সেয়েহে, আমি ক’ব পাৰোঁ যে ই প্রতিষ্ঠানটোৰ উজ্জ্বল প্রদর্শন।
(গ) একাডেমিক সমলৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়াঃ প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰবোৰ ৰখাবোৰ সম্পূৰ্ণৰূপে পাণ্ডিত্যপূৰ্ণ হ’ব পাৰে। ইয়াত আয়োজক প্রতিষ্ঠানৰ প্ৰকাশিত আৰু অপ্রকাশিত প্ৰশাসনিক, শিক্ষণ আৰু গৱেষণা সামগ্ৰী অন্তৰ্ভুক্ত থাকিব পাৰে।
(ঘ) সংগ্ৰহমূলক আৰু চিৰস্থায়ীঃ এবাৰ সামগ্ৰী জমা দিয়াৰ পিছত, সেইবোৰ প্ৰত্যাহাৰ কৰিব নালাগে। ই প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰাল (IR) সমল সংৰক্ষণ ৰখাৰ বাবে আয়োজক প্ৰতিষ্ঠানৰ ওপৰত এক দীর্ঘম্যাদী বাধ্যবাধকতা বহন কৰে ৷
৩৫। প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ লাভালাভ আৰু প্ৰত্যাহ্বানসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ প্রতিষ্ঠান এটাৰ জ্ঞানৰ আধাৰ আৰু বৌদ্ধিক সম্পদ কাৰ্যকৰীভাৱে পৰিচালনা আৰু সংৰক্ষণ কৰাৰ উপায় হিচাপে প্ৰতিষ্ঠানৰ ভঁৰালবোৰৰ ফলত গৱেষণা তথ্য ই-শিক্ষণ সামগ্রী আৰু অন্যান্য প্ৰকাৰৰ প্ৰতিষ্ঠানগত বৌদ্ধিক আউটপুট অন্তৰ্ভুক্ত কৰিবলৈ ই-প্ৰিণ্টৰ বাহিৰত বিস্তাৰিত হোৱা প্ৰতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ সমল হয়, যিবোৰ সাধাৰণতে আন ঠাইত প্রকাশ বা সংৰক্ষণ কৰা নহয় ৷ এইটো নিশ্চিত কৰিব লাগিব যে ভঁৰালবোৰৰ ভিতৰত সমল সুলভ হৈ থাকে আৰু ইয়াৰ সত্যতা, নিৰ্ভৰযোগ্যতা আৰু অখণ্ডতা বজাই ৰাখে।
প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ লাভালাভঃ পিকটন এণ্ড মতে প্রতিষ্ঠান আৰু ব্যক্তিসকলৰ বাবে ভঁৰালৰ লাভালাভ বহুতো আৰু ইয়াক নিম্নলিখিত শ্ৰেণীবোৰত ভাগ কৰিব পাৰি—
(ক) প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালে (IR)দৃশ্যমানতা আৰু সন্মান বৃদ্ধি কৰে। উচ্চমানদণ্ডৰ কৰ্মচাৰী, শিক্ষার্থী আৰু পুঁজি আকর্ষিত কৰিবলৈ বিগণন কার্যকলাপ সমৰ্থন কৰিবলৈ এক উচ্চপ্ৰফাইল প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰাল ব্যৱহাৰ কৰা হ’ব পাৰে।
(খ) প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালে অপ্রকাশিত সাহিত্যকে ধৰি সকলো প্ৰকাৰৰ প্ৰতিষ্ঠানগত উৎপাদনকেন্দ্ৰীকৰণ আৰু সঞ্চয় কৰাত সহায় কৰে।
(গ) প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালে শিকা আৰু শিকোৱাৰ বাবে সমর্থন কৰে। ভার্চুৱেল শিক্ষণ পৰিৱেশ আৰু পুথিভঁৰালৰ তালিকাৰ সৈতে লিংক কৰা হ’ব পাৰে।
(ঘ) প্ৰতিষ্ঠানগত ভঁৰালে প্রতিষ্ঠানগত ৰেকৰ্ডৰ মানককৰণত সহায় কৰে। প্ৰৱন্ধৰ সম্পূর্ণ পাঠৰ সৈতে সম্পর্কিত এটা প্রতিষ্ঠানিক চিভি (CV) আৰু ব্যক্তিগত অনলাইন ডচিয়েৰ (Dossier)ৰ সংকলন সম্ভৱ হয়।
(ঙ) প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালে গৱেষণাৰ প্ৰদৰ্শনৰ হিচাপ ৰাখিবলৈ আৰু বিশ্লেষণ কৰিবলৈ সক্ষম হয়।
(চ) প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালে প্রকাশকৰ ব্যয় আৰু অনুমতিৰ বাধা ভাঙি পেলায়, লেখকসকলৰ বাবে কোনো বাণিজ্যিক লাভালাভ অবিহনে তথ্য বজাই ৰাখিবলৈ প্ৰকাশকসকলক বিশ্বাস কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তা হ্রাস কৰে।
এনেদৰে প্ৰতিষ্ঠানগত ভঁৰালবোৰে এক বহল যোগাযোগৰ প্ৰচাৰ কৰে।
প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰালৰ প্ৰত্যাহ্বানঃ যদিও প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰাল তুলনামূলকভাৱে দ্রুত আৰু ব্যয়বহুল মুক্ত প্ৰৱেশাধিকাৰ ছফটৱেৰ, সেইবাবে তাত সঠিক আন্তঃগাঁথনি থাকিব লাগে, যেনে—ছফটৱেৰ, হাৰ্ডৱেৰ, কৰ্মচাৰী যাক বিভিন্ন নীতি বজাই ৰাখিবলৈ আৰু প্ৰণালীটো পৰিচালনা কৰিবলৈ সঠিকভাবে প্রশিক্ষণ, সঠিক নিয়ম, নির্দেশনা দিব লাগে।
ইয়াৰ সফলতাৰ প্ৰভাৱ আৰু সম্ভাব্য বাধাবোৰ তলত দিয়া হৈছে –
(ক) সমল সৃষ্টিত অসুবিধাঃ এটা সফল প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰাল লেখকসকলৰ তেওঁলোকৰ কামবোৰ ভৌতিকভাৱে জমা কৰাৰ ইচ্ছাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে আৰু ইয়াক অতিক্ৰম কৰিবলৈ স্থানীয় বাধা থাকিব পাৰে। সমল সৃষ্টি কৰাত স্বীকৃত অসুবিধা আছে, বিশেষকৈ আৰম্ভণিতে। যেতিয়ালৈকে প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰাল মূল্য দ্ৰুততাৰে প্ৰদৰ্শন কৰিব নোৱাৰি, তেতিয়ালৈ প্ৰকল্পটোৰ প্ৰতি সংগঠনবোৰৰ দীর্ঘম্যাদী প্রতিশ্রুতি হ্রাস হ’ব পাৰে।
(খ) ব্যৱস্থাপনাৰ অধিকাৰ সমস্যাঃ কেতিয়াবা গৱেষকসকলে প্ৰকাশকসকলৰ স্বত্বাধিকাৰ উলংঘন কৰাৰ বিষয়ে শংকিত হয় আৰু তেওঁলোকৰ নিজৰ বৌদ্ধিক সম্পত্তিৰ অধিকাৰৰ বিষয়ে পর্যাপ্ত সজাগতাৰ অভাৱ হয়। পৰম্পৰাগত প্ৰকাশকৰ দ্বাৰা প্ৰকাশিত হোৱাৰ আগতে তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ কাম অনলাইনত উপলব্ধ কৰাৰ বিষয়ে অনিশ্চিত হ’ব পাৰে।
(গ) কর্মসংস্কৃতিৰ সমস্যাঃ ব্যৱহাৰকাৰী-উৎপন্ন বা স্ব-সেৱা ছাইটবোৰত সমল অৰিহণা যোগোৱাটো সময় সাপেক্ষ। শিক্ষাবিদসকলে সমলৰ অৱদান দিবলৈ ইচ্ছুক হ’ব পাৰে কিন্তু নিজে এইটো কৰিবলৈ অনিচ্ছুক। এইটোৱে তেওঁলোকৰ বাবে মধ্যস্থতাকা জমা সেৱাৰ বাবে আহ্বান জনাইছে।
(ঘ) নীতিৰ সমস্যাঃ অভিজ্ঞতাই পৰামৰ্শ দিয়ে যে প্রতিষ্ঠানগত ভৰালে কেৱল তেতিয়াহে ইয়াৰ সামঞ্জস্য অনুসৰি কাম কৰিব যেতিয়া ইয়াক জনবসতি পূৰ্ণ কৰাৰ বাবে আদেশ প্রস্তুত কৰা হয় কিন্তু স্পষ্টভাৱে গৱেষকসকলে বাধ্যবাধকতাৰ যিকোনো পৰামৰ্শৰ প্ৰতি নেতিবাচক প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰিব পাৰে। লিঞ্চে সতৰ্ক কৰি দিছে যে শৈক্ষিক কামৰ ওপৰত প্ৰশাসনিক নিয়ন্ত্ৰণ প্ৰয়োগ কৰাৰ বাবে প্ৰতিষ্ঠানগত ভঁৰাল এটা সঁজুলি হ’ব নালাগে।
(ঙ) প্ৰেৰণাদায়কৰ অভাৱঃ কোনো প্ৰেৰণাদায়ক শিক্ষাবিদৰ অনুপস্থিতিত তেওঁলোকৰ পাণ্ডিত্যপূৰ্ণ উৎপাদনৰ গ্ৰন্থাৱলীৰ বিৱৰণ প্ৰদান কৰিবলৈ অনিচ্ছুক অনুভৱ কৰে, বিশেষকৈ যেতিয়া তেওঁলোকে জানে যে আন প্রতিষ্ঠানত প্ৰেৰণাদায়ক উপলব্ধ।
(চ) ব্যয়ঃ প্রতিষ্ঠানগত ভঁৰাল সৃষ্টিৰ বাবে বেছিভাগ প্ৰতিষ্ঠানৰ দ্বাৰা গ্ৰহণ কৰা মুক্ত উৎস ছফটৱেৰৰ বাবে প্ৰাৰম্ভিক বিত্তীয় ব্যয় উচ্চ নহয় কিন্তু বাৰে বাৰে হোৱা ব্যয়, বিশেষকৈ কৰ্মচাৰীৰ ব্যয় গুৰুত্বপূৰ্ণ হ’ব পাৰে।
৩৬ ৷ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ (MOOC)ৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰ কি কি? আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম (MOOC) হৈছে যিকোনো ব্যক্তিয়ে নাম ভৰ্তি কৰাৰ বাবে উপলব্ধ বিনামূলীয়া অনলাইন পাঠ্যক্রম।
বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ বহুতো সুবিধা আছে।
ইয়াৰে কিছুমান নিম্নলিখিত ধৰণৰ—
(ক) যিকোনো সময়তে, যিকোনো স্থানত প্রবেশাধিকাৰঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম অনলাইন হোৱাৰ বাবে, যিকোনো স্থানৰ পৰা যিকোনো সময়তে প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে। শিক্ষাৰ্থীসকলে আৰু প্ৰতিষ্ঠানলৈ যাত্ৰা কৰাৰ বা বক্তৃতাত উপস্থিত থাকিবলৈ সময়মতে থকাৰ প্রয়োজন নাই। যদি কোনোবাই ভ্ৰমণ কৰিব নোৱাৰে বা লাইভ লেকচাৰত উপস্থিত থাকিব নোৱাৰে তেনেহ’লে বক্তৃতা হেৰুওৱাৰ কোনো ভয় নাথাকে।
(খ) ব্যয় সঞ্চয়ঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সুবিধা হৈছে সম্ভৱতঃ ব্যয়কাৰক। যিকোনো লোকে এটা প্ৰধান প্ৰতিষ্ঠানৰ পৰা এটা সম্পূৰ্ণ স্নাতক প্ৰমাণপত্র প্রাপ্ত কৰিব পাৰে, যিকোনো ব্যক্তিয়ে কেম্পাছৰ পাঠ্যক্ৰমৰ তুলনাত ব্যয়ৰ আধা বা তাতকৈ কম লাভ কৰিব পাৰে। এইটোৱে নিশ্চিতভাৱে শিক্ষাক অধিক সুলভ কৰি তোলে।
(গ) প্রধান প্ৰতিষ্ঠানৰ সুযোগঃ সকলো ভৌতিক প্রতিষ্ঠানত অতি সীমিত আসন আছে। বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রমবোৰে বাধাটো মুকলি কৰে আৰু সেই প্রতিষ্ঠানবোৰত অধ্যয়ন কৰিবলৈ নোপোৱা বহুতো শিক্ষার্থীক অন্যথা অনুমতি দিব পাৰে।
বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ অসুবিধাসমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) শিক্ষার্থী-শিক্ষকৰ বাৰ্তালাপৰ অভাবঃ শিক্ষাৰ এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ হৈছে শিক্ষার্থী আৰু শিক্ষকৰ বাৰ্তালাপ, য’ত বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ অভাৱ গুৰুতৰ পৰম্পৰাবাদীসকলে প্ৰায়ে তর্ক কৰে যে সীমিত শিক্ষার্থী-শিক্ষকৰ বাৰ্তালাপৰ বাবে, বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ শিক্ষাৰ গভীৰতাৰ অভাৱ হয়।
(খ) শিক্ষার্থীসকল স্ব-শৃংখলাবদ্ধ হ’ব লাগিবঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ বাবে শিক্ষাৰ্থীৰ ফালৰ পৰা যথেষ্ট আত্ম-অনুশাসনৰ প্ৰয়োজন। শিকাৰ দায়িত্ব সম্পূৰ্ণৰূপে শিক্ষার্থী আৰু শিক্ষক বা সহকৰ্মীৰ নিৰ্দেশনা অবিহনে তেওঁলোকৰ সমৰ্পণৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। সেয়েহে, নিৰ্দেশনাৰ সৈতে ভাল প্ৰদৰ্শন কৰা এজন শিক্ষাৰ্থীয়ে দুৰ্বলভাৱে শিকিব পাৰে কিয়নো তেওঁলোক পর্যাপ্ত পৰিমানে স্ব-শৃংখলাবদ্ধ নাছিল।
(গ) শিক্ষার্থীসকলে নিজে শিকিব লাগিবঃ বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম ক্ষেত্ৰত, শিক্ষার্থীসকলে নিজে শিকিব লাগিব। তেওঁলোকৰ এটা সাধাৰণ শ্ৰেণীকোঠাৰ সচৰাচৰ বাৰ্তালাপৰ অভাৱ আছে যিটোত তেওঁলোকে অভ্যস্ত।
(ঘ) ই-শিক্ষণ সেৱা প্ৰদানকাৰীসকলৰ বাবে এটা সুযোগঃ অধিকসংখ্যক প্রতিষ্ঠানে বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম আগবঢ়াইছে। ই-শিক্ষণ সেৱা প্ৰদানকাৰীসকলৰ বাবে প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ সৈতে সহযোগিতা কৰাৰ আৰু অনলাইন মডিউল (Module) সৃষ্টি কৰা আৰু শিক্ষণ ব্যৱস্থাপনা প্ৰণালী সেৱা প্ৰদান কৰাৰ বাবে তেওঁলোকক কাৰিকৰী সেৱা আগবঢ়োৱাৰ এক নতুন সুযোগ মুকলি কৰে। তেওঁলোকে স্থানীয় অধ্যয়ন কেন্দ্ৰ আৰু পৰীক্ষা কেন্দ্ৰ হিচাপেও কাম কৰিব পাৰে আৰু তেওঁলোকৰ ব্যৱসায়ৰ দিশ সম্প্ৰসাৰিত কৰিব পাৰে। দৰাচলতে, বৰ্ধিত সংখ্যক প্রতিষ্ঠানে বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম আগবঢ়োৱাৰ বাবে তৃতীয় পক্ষৰ কোম্পানীবোৰৰ সৈতে সহযোগিতা কৰি আছে যাতে অনুষদেবৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রমক সময় দিয়াৰ বাবে তেওঁলোকৰ পৰম্পৰাগত শ্ৰেণীকোঠাৰ প্ৰস্তাৱবোৰ প্ৰভাৱিত নহয়।
(ঙ) বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ ভৱিষ্যতৰ প্ৰৱণতাঃ শৈক্ষিক প্ৰযুক্তিৰ উন্নতিৰ সৈতে, বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্রম আগবাঢ়ি আহিছে আৰু নতুন প্ৰৱণতাই সূচায় যেবৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমবোৰে অধিকতৰ অধিক প্রযুক্তি-আধাৰিত সুবিধা যেনে— অভিযোজিত শিক্ষণ আৰু সামাজিক শিক্ষণ গ্রহণ কৰিব। শিক্ষার্থীসকলৰ উপৰিও, সমষ্টিগতসকলেও তেওঁলোকৰ কৰ্মচাৰীসকলৰ বাবে বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰমৰ প্ৰতি আগ্রহ দেখুৱাইছে। ইয়াত ই-শিক্ষণ কোম্পানীবোৰৰ বাবে তেওঁলোকৰ সেৱা পৰ্টফলিঅ’ত বৃহৎ মুক্ত অনলাইন পাঠ্যক্ৰম অনুকূলিত কৰি তেওঁলোকৰ ব্যৱসায় সম্প্ৰসাৰিত কৰাৰ এক উত্তম সুযোগ আছে।
৩৭। মুক্ত প্ৰৱেশৰ পদক্ষেপবোৰ (Open Access Initiative) উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ মুক্ত প্ৰৱেশৰ পদক্ষেপবোৰ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) মুক্ত জাৰ্নেল প্ৰৱেশ প্ৰণালী (OJAS) বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ শিক্ষক আৰু গৱেষকসকলৰ বাবে আলোচনী আয়োজন কৰাৰ এক মঞ্চ।
(খ) শোধগঙ্গা হৈছে ভাৰতৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহৰ গৱেষণা পণ্ডিতসকলৰ প্ৰৱন্ধৰ ডিজিটেল ভঁৰাল৷
(গ) শোধগাঙ্গোত্ৰী হৈছে ভাৰতৰ বিশ্ববিদ্যালয়সমূহত দাখিল কৰা গৱেষণা বিষয়ৰ সাৰাংশৰ এক ডিজিটেল ভঁৰাল৷
(ঘ) মুক্ত উৎস আন্দোলনত অধ্যয়ন আৰু অৰিহণা যোগোৱাৰ বাবে অনুসন্ধান সুবিধা আৰু কৰ্মী গোট সৃষ্টি কৰা।
(ঙ) ভাৰতত শিক্ষা দান আৰু গৱেষণাৰ সৈতে জড়িত শৈক্ষিক প্রতিষ্ঠান আৰু সংগঠনবোৰত বিজ্ঞানী, গৱেষক আৰু অনুষদৰ সদস্যসকলৰ ডাটাবেেচ ৰক্ষণাবেক্ষণ।
(চ) ই-পিজি (E-PG) পাঠশালা, স্নাতকোত্তৰ পাঠ্যক্ৰমৰ প্ৰৱেশদ্বাৰ।
(ছ) পুথিভঁৰাল ব্যৱস্থাপনা তথ্য আৰু যোগাযোগ প্রযুক্তিৰ (ICT) প্রশিক্ষণ পাঠ্যক্রম।
৩৮। তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ (INFLIBNET) উদ্দেশ্য আৰু কাৰ্যবোৰ চমুকৈ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ তথ্য আৰু গ্ৰন্থাগাৰ নেটৱৰ্কৰ উদ্দেশ্য আৰু কাৰ্যবোৰ তলত চমুকৈ আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) তথ্য স্থানান্তৰ আৰু প্ৰাপ্তিৰ বাবে উন্নত ক্ষমতা সৃষ্টি কৰাৰ বাবে যোগাযোগ সুবিধা স্থাপন আৰু প্ৰচাৰ কৰা যাতে সংশ্লিষ্ট সংস্থাবোৰৰ সহযোগিতা আৰু অংশগ্ৰহণৰ সৈতে বৃত্তি, শিক্ষা, গৱেষণা আৰু শিক্ষাৰ বাবে সমর্থন প্ৰদান কৰিব পাৰি।
(খ) এটা কম্পিউটাৰ যোগাযোগ নেটৱৰ্ক স্থাপন কৰা যাতে বিশ্ববিদ্যালয়, মহাবিদ্যালয়, বিশ্ববিদ্যালয় অনুদান আয়োগ তথ্য কেন্দ্ৰ, ৰাষ্ট্ৰীয় গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰতিষ্ঠান আদিৰ গ্ৰন্থাগাৰবোৰ সংযোগ কৰিব পাৰি ৷
(গ) একে মানদণ্ড অনুসৰি দেশৰ গ্ৰন্থাগাৰ আৰু তথ্য কেন্দ্ৰত কম্পিউটাৰাইজেচন কার্যকলাপ আৰু সেৱাৰ প্ৰচাৰ কৰা।
(ঘ) প্রযুক্তি, পদ্ধতি, প্ৰক্ৰিয়া, কম্পিউটাৰ হাৰ্ডৱেৰ আৰু ছফটৱেৰত অভিন্ন মানদণ্ড আৰু নিৰ্দেশনা সৃষ্টি কৰা, সম্পদ আৰু সুবিধাবোৰৰ সৰ্বোত্তম প্ৰৱেশৰ বাবে সকলো গ্ৰন্থাগাৰ সেৱা, বিনিময়, আদান-প্রদান কৰা আৰু সেইবোৰ বাস্তৱিক কৰা।
(ঙ) দেশৰ বিভিন্ন গ্রন্থাগাৰ, তথ্য কেন্দ্ৰলৈ তথ্য আৰু সেৱা ব্যৱস্থাপনাত দক্ষতা উন্নত কৰা।
(চ) ডিজিটেল ভাষাত, বিভিন্ন ভাৰতীয় ভাষাত মূল্যৱান তথ্য লিপিবদ্ধ কৰাৰ বাবে কৌশল বিকশিত কৰাৰ পদ্ধতি।
(ছ) সম্ভাৱ্য্য অধিগ্ৰহণৰ পুনৰাবৃত্তি পৰিহাৰ কৰিবলৈ ইণ্টাৰ বেষ্ট লাইব্ৰেৰী ঋণ (Inter Best Library Loan), উৎপাদন আৰু সংগ্রহ বিকাশৰ দৰে তালিকাৰ জৰিয়তে ইউনিয়ন কেটালগৰ প্ৰৱেশৰ তথ্য।
