বহাগ মাহৰ নাম শুনিলে মনটো এক বিশেষ অনুভূতিৰে ভৰি পৰে—শুৱলা কুলিৰ মিঠা মাত , গছে গছে কপৌ ফুলৰ চকুত পোৱা সৌন্দৰ্য, আৰু তগৰ ফুলৰ গন্ধ। ব’হাগ বিহু (Bohag Bihu), যি অসমীয়া সমাজৰ ভিতৰত আটাইতকৈ সুখী আৰু উৎসাহজনক উৎসৱ, আমাৰ পৰম্পৰা আৰু ঐতিহ্যৰ এক গভীৰ অংশ। প্রতিবছৰ বহাগ বিহু, মাঘ বিহু আৰু কাতি বিহু—এই তিনিটা বিহুৱে অসমৰ মনোভাব আৰু সংস্কৃতিৰ এক বিশেষ দিশক প্ৰতিস্থাপন কৰে।
ব’হাগ বিহু (Bohag Bihu) বা ৰঙালী বিহু অসমৰ অন্যতম মূল উৎসৱ, যি বসন্তকালৰ আগমনৰ সৈতে উদযাপন কৰা হয়। ৰঙালী বিহু, যাক বহু সময় যৌৱনৰ উৎসৱ বুলি আখ্যা দিয়া হয়, এজন ডেকা গাভৰুৰ পৰিসৰে মন্নোৱা হয়। এই উৎসৱত, ৰাতিপুৱা বিহু পাত্ৰৰ দ্বাৰা গীত আৰু নাচৰে সজ্জিত হৈ, নতুন জীৱন সংগী বিচাৰি উলিয়াই ফেলা হয়। কৃষি সংস্কৃতিৰ সূত্ৰধাৰ ৰূপে, এই উৎসৱ প্ৰাচীন কালৰ পৰা চলি আহিছে। মানুহৰ বিশ্বাস হৈছে যে, খেতি আৰু মাটিৰ উৰ্বৰতা একে সুন্দৰ ৰূপৰ সৈতে মিলিত, আৰু সেয়া কৃষিৰ পূৰ্ণতা লাভৰ পৰা আগতেই এই উৎসৱৰ সৃষ্টি হৈছে। সেয়া বলিত, ৰঙালী বিহুৰ কৃষিৰ সৰ্ৱমুখী প্ৰভাব থাকিবলৈ ধৰিছে।
সাত বিহু: এক পৰম্পৰাৰ ৰূপ
বিহু, অসমৰ অন্যতম সাংস্কৃতিক উৎসৱ, বিশেষকৈ ব’হাগ বিহু তৃতীয়ৰূপে পালন কৰা হয়। এই উৎসৱটোৰ অন্তৰ্ভুক্ত সাতটা বিশেষ দিনৰ পবিত্ৰতা আৰু আচাৰ-ব্যৱহাৰক “সাত বিহু” বুলি জনা যায়। বিহুৰ এই দিনবোৰে অসমৰ লোকসংস্কৃতিৰ গভীৰতা আৰু ঐতিহ্যক প্ৰতিফলিত কৰে। এই সাত বিহু প্ৰথা, বিশেষকৈ চ’তৰ সংক্ৰান্তিৰ পৰা ব’হাগৰ ৬ তাৰিখলৈ সাত দিনীয়া এক সৃষ্টিপূৰ্ণ অনুষ্ঠানৰ অংশ হিচাপে উদযাপন কৰা হয়।
সাত বিহুৰ বর্ণনা:
- চ’ত বিহু: চ’তৰ সংক্ৰান্তি হৈছে বিহুৰ আৰম্ভণি। এই দিনটোত গাভৰু-গৰুৰ মেলবন্ধনৰ আয়োজন কৰা হয়। বিশেষকৈ গৰুক স্নান কৰি নতুন পঘাৰে সাজোৱা হয়। গধূলি বেলিকৈ ধূপ-ধূনা দিয়া হয়।
- ৰাতি বিহু: চ’ত বিহুৰ আখৰাৰ পৰা আগবাঢ়ি যোৱা ৰাতিৰ বিহুৰে এক বিশেষ স্থান অধিকার কৰে। ৰাতি বিহুত পৰিসৰটো আৰু আনন্দৰ আয়োজন চলি থাকে।
- গৰু বিহু: এই দিনটোত গৰুৰ উপৰি বিশেষ যত্ন আৰু স্নান আয়োজন কৰা হয়। গৰুৰ ৰক্ষাৰ বাবে বিশেষ পুজা-প্ৰসাদ আগবঢ়োৱা হয়।
- মানুহ বিহু বা চেনেহী বিহু: এই বিহু বিহুজনৰ মাজত মৰম আৰু মৰ্যাদাৰ প্ৰতীক। পৰিসৰে পৰিসৰে এটি অন্যজনক বিহু দিয়াৰ সময়ত বিহুগীত আৰু হুঁচৰি গীত গোৱা হয়।
- কুটুম বিহু: ব’হাগৰ দ্বিতীয় দিনটো কুটুম বিহুৰে পালিত হয়। ইয়াত পৰিসৰে পৰিসৰে কুটুম বা আত্মীয়স্বজনৰ লগত সাক্ষাৎ আৰু অভ্যর্থনা হয়।
- মেলা বিহু বা হাট বিহু: এই বিহু ত্ৰাণৰ অংগীকাৰ। মেলা বিহুৰ দিনটোত গাভৰুসমূহ পৰিসৰৰ ভিতৰতে গছৰ তলত নাচি-বগাই বিহু পালন কৰে। গছৰ তলত ঠাণ্ডা পৰিসৰে অতিথি সমাদৰিত হয়।
- চেৰা বিহু বা এৰা বিহু: এই বিহু বিহুৰ অন্তিম দিনৰ অনুষ্ঠানৰূপে পালন কৰা হয়। সেয়া এক আনন্দৰ মেলবন্ধন, য’ত ডেকা-গাভৰুৱে নাচি-বাগি সকলোকে বিহুৰ বিদায় জনাই।
এই সাত বিহুৰ পৰম্পৰা বৰ্তমান কম দেখা যায়, কিন্তু এতিয়াও কিছু অঞ্চলত এই ধৰণৰ উদযাপন অব্যাহত থাকে। “সাত বিহু” অসমৰ বৈচিত্র্য আৰু ঐতিহ্যৰ এক অবিচ্ছেদ্য অংশ, যি এই ভূমিৰ সাংস্কৃতিক পৰিচয়ৰ অভিজ্ঞান।
গৰু বিহু: এক পৰম্পৰাৰ উদযাপন
গৰু বিহু, অসমীয়াৰ এক বিশেষ পৰম্পৰা, বিহু উৎসৱৰ প্ৰথম দিনা পালন কৰা হয়। এই দিনা গৰুক বিশেষ মৰম আৰু সন্মান জনোৱা হয়।গৰুৰ শিঙত তেল দি, তেওঁলোকক ধুই-পখলাই লোৱা হয়। গৰুক বেঙেনা আৰু অন্যান্য খাদ্য খুৱাই, পৰিস্কাৰ আৰু শুভাশীষ জনোৱা হয়। সেয়া কেবল গৰুৰ শারীৰিক সেউজীয়াৰ বাবে নহয়, এই উৎসৱটি অপদেৱতা আৰু অমঙ্গলৰ পৰা গাৱঁবাসীক ৰক্ষা কৰাৰ বিশ্বাসৰ পৰা উদ্ভৱ হৈছে।
গৰু বিহুৰ পৰম্পৰাৰ অংশ হিচাপে, গাওঁৰ চাৰিওফালে দীঘলতি, মাখিয়তি আদি গছৰ পাতৰ সৈতে গৰু কোবাই গোৱা হয়। গাঁওবাসী প্ৰতি বছৰে এই দিনটো আনন্দৰে উদযাপন কৰে আৰু গধূলি সময়ত গৰুৰ পৰিস্কাৰ কৰা হয়।
মানুহ বিহু
দ্বিতীয় দিনা, বৰ বিহু বা “মানুহ বিহু” পালিত হয়। এই দিনটোৰ বিশেষত্ব হৈছে সৃষ্টিত ৰঙৰ উৎসৱৰ লগতে নানা সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠান। মাইকী নামঘৰলৈ যাই নাম-কীৰ্তন কৰা হয় আৰু পৰিসৰে পৰিয়ালৰ ইষ্ট-কুটুম্বকক বিহু উপহাৰ দিয়াৰ মাধ্যমে পৰম্পৰা আগবঢ়োৱা হয়। ডেকা-ডেকেৰীয়ে বিহু নাচ, বিহু গীত, আৰু বিভিন্ন ৰঙৰ খেল-ধেমালিত অংশগ্ৰহণ কৰে।
ৰাতি বিহু
আগৰ সময়ত, চ’ত মাহৰ আৰম্ভণিৰ পৰা ডেকা-গাভৰু সকলে “ৰাতি বিহু” পালিত কৰিছিল। এই পৰম্পৰা, যাৰ এক প্ৰকাৰৰ সৰল কিন্তু সুন্দৰ প্রেম নিবেদন আছিল, বৰ্তমানে আধুনিক সমাজত প্ৰায় বিলীন হৈছে। তথাপি, কেইটামান বিশেষ জনগোষ্ঠীৰ মাজত ইয়াৰ ৰূপ কিছু পৰিৱৰ্তিত হৈ “গছ তলৰ বিহু” নামে চলি আছে।
জেং বিহু: মহিলাৰ উৎসৱ
জেং বিহু মূলত মহিলাৰ দ্বাৰা পালিত হয় আৰু এই বিহুৰ লগত জড়িত থাকে বিশেষ এক নৃত্য আৰু গীত পৰিৱেশন। গাঁৱৰ মহিলাসকলে এই অনুষ্ঠানত অংশ লৈ কিছুমান বাঁহৰ “জেং” গুজি গুণগুণাই গীত গাই। পৰম্পৰাগতভাৱে, এই বিহু গছ তলৰ বিহু বুলি জনা যায়।
ব’হাগ বিহুৰ লোকবিশ্বাস
ব’হাগ বিহু (Bohag Bihu) বা ৰঙালী বিহু সম্পৰ্কে বহুতো লোকবিশ্বাস পোৱা যায়। গৰু বিহুৰ দিনাৰ পৰা ব’হাগ বিহু আৰম্ভ হয়। গৰুক নতুন পঘা দিয়ে আৰু বিশেষ ধোঁৱাৰ সহায়ত গৰুৰ আশীৰ্বাদ লাভ কৰা হয়। এই ধোঁৱাই গোহালিৰ ডাঁহ আঁতৰায় আৰু অপদেৱতাক বিতাৰিত কৰে বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।
গৰু বিহু আৰু ব’হাগ বিহুৰ (Bohag Bihu) এই সকলো পৰম্পৰা আৰু বিশ্বাস গাঁৱলগীয়া পৰিসৰে একসাথে মিলি অসমীয়াৰ সংস্কৃতিৰ অংশ হিচাপে জীৱিত আছে, যাৰ মাধ্যমে জাতি-ধৰ্ম-অঞ্চলীয় সীমানাৰ ওপৰে অসমীয়াৰ সেউজীয়া উৎসৱ উদযাপন হয়।
মানুহ বিহু
মানুহ বিহুৰ বিভিন্ন আচাৰ-ব্যৱহাৰৰ মাজত বহুতো পৰম্পৰাৰ অনুসৰণ কৰা হয়, যাৰ পৰা বিশেষ ভৰসা আৰু বিশ্বাস উদ্ভৱিত হৈছে। বিহুৰ প্ৰথম দিনাৰ সময়ত কিছুমান লোক স্নান কৰি, সৰ্বশুদ্ধি প্ৰণালী পালন কৰি, ব্ৰাহ্মণ আৰু জ্যোতিষৰ পৰা আগন্তুক বছৰটোত সুস্থ আৰু নিৰোগী থাকিবলৈ উপদেশ গ্ৰহণ কৰে। ৰাশি অনুযায়ী চেনি, মৌ, গাখীৰ আৰু নিমখৰ দৰে পদাৰ্থৰ মাধ্যমে স্বাস্থ্যৰ যত্ন লোৱা হয়। এইবিশ্বাসৰ ভিতৰত ‘বিহুত বিহোঁ অমৃত হয়’ বুলি এক অভ্যস্ত উক্তি আছে। কিছু অঞ্চলত এই বিশ্বাসত গধূলি সময়ত তিতা শোকোতা, কল পচলা, আৰু টেঙা খোৱা হয়, যেনে সাপৰ আক্রমণৰ পৰা পৰিত্ৰাণ পাব পাৰে।
বিহুৰ আন এক পৰম্পৰাৰ অংশ হৈছে সাতবিহুৰ শাক খোৱা। এই পৰম্পৰাৰ আধাৰত সাত বা নবিধ শাকৰ মন্না পৰিবাৰে এক ৰোগ নিৰাময়কাৰী উপাদানৰূপে গণ্য কৰা হয়। এই শাকক লৈ এটা বিশ্বাস আছে—“সাত বিহুৰ শাক শুকতি দেহাত দেই বল”, অৰ্থাৎ ই শৰীৰৰ বাবে পুষ্টি আৰু শক্তি যোগায়।
কিছু অঞ্চলত, গৰু বিহু আৰু মানুহ বিহুৰ দিনা ধুমুহা আৰু বৰষুণৰ পৰা ৰক্ষা পাবলৈ শিৱৰ সন্তুষ্টি লাভৰ বাবে বিশেষ পূজা আৰু মন্ত্রপাঠ কৰা হয়। মঙলসূচিত বচন লিখি ঘৰৰ সিলিংত বা পানী থকা ঠাইত ৰখাৰ পৰম্পৰা আছে। শিৱক কৃষি দেৱতা হিচাপে পূজাৰ প্ৰধান আধাৰ হিচাপে গণ্য কৰা হয়, সেয়ে এই পূজাৰ মাধ্যমত খেতি আৰু কৃষি ধনসম্পদৰ বৃদ্ধি আশা কৰা হয়।
আৰু, বিহুৰ দিনা গা ধুই গোসাঁইক সেৱা কৰি বিহুৱান লোৱাৰ পূৰ্ণৰূপে আধ্যাত্মিক আৰু পৰম্পৰাগত এক অংশ। এই সময়ত, বোৱাৰী বা জীয়াৰীসকলে ‘চেনেহৰ বিহুৱান’ লৈ বিশেষভাবে মান্যজনৰ আশীৰ্বাদ গ্ৰহণ কৰে। কোনো পৰম্পৰা অনুসৰি, বিহু পৰিসৰে শেষ হ’লে যদি বোৱাৰী বা জীয়াৰী কোনো কাপোৰ, বিশেষকৈ বিহুৱান লৈ, পুৰাণৰ ওপৰত প’ৰে তেন্তে মৃত্যু তথা অশুভ ফলৰ আশঙ্কা থাকে।
বিহুৰ সাতদিন পৰ্যন্ত, পুৰাণী সৃষ্টিৰ পূৰ্ণৰূপে তেল-মাস কৰাটো, পিঠা-পনা আৰু লাৰু খোৱা আদি এক বিশেষ পৰম্পৰা, যাক বিহুচেৰাৰ দিনত ত্যাগ কৰা হয়। আৰু যদি বিহু মাহটো মলমাহ পৰে, তেন্তে নতুন কাপোৰ পিন্ধাৰ পৰা বাচি থকা হয়, যাৰ মাধ্যমে বিশেষ অশুভ ৰশ্মি পৰিহাৰ কৰা হয়। বিহুৰ আশীৰ্বাদ গ্রহণৰ পৰা মন্না কৰা হয়— “গৰু বিহু দিনাখন- ল’বা আশীৰ্বাদ/ তেহে পাবা বৈকুণ্ঠত স্থান”।
বিহুৰ খেল-ধেমালি
বিহু হৈছে অসমীয়া সমাজৰ এক ৰঙীন আৰু উৎসৱমুখৰ পৰ্ব। বিশেষকৈ বহাগ বিহুত, ডেকা-গাভৰুৱে বিভিন্ন ধৰণৰ খেল আৰু ধেমালি মনা কৰে। তাৰে অন্যতম হৈছে কড়ি খেল, যি বিহুৰ এক গুৰুত্বপূর্ণ অংশ। কড়ি খেলত অংশগ্ৰহণ কৰাটো এক আধ্যাত্মিক বিশ্বাসৰ প্ৰতীক। যদি কোনো পুৰাণী ব্যক্তিৰ কড়ি ফুটে, তেন্তে সেয়া তেওঁলোকৰ ভাগ্যৰ উন্নতি আৰু জীৱনত সাফল্যৰ সংকেত হিচাপে গণ্য কৰা হয়। কড়ি জিকিলেও, বিশেষকৈ অবিবাহিতৰ বাবে, এটি বিবাহৰ সম্ভাৱনা বৃদ্ধি পায় বুলি বিশ্বাস কৰা হয়।
বিহু আৰু শাক-পাচলি খোৱাৰ পৰম্পৰা
বিহুৰ খাদ্য পৰম্পৰাত শাক-পাচলিৰ বিশেষ স্থান আছে। বিশেষকৈ গৰু বিহুৰ দিনা, অসমীয়া সমাজত “এশ এবিধ শাক” খোৱাৰ পৰম্পৰা লক্ষ্য কৰা যায়। এই শাক-পাচলিত নানা ধৰণৰ ঔষধি গুণযুক্ত শাক, লতা আৰু তৃণ অন্তৰ্ভুক্ত থাকে। এইবোৰৰ মাজত টেঙা, কেঁহা আৰু তিতা গুণৰ শাক সমূহ থাকে, যাৰ ফলত, খাদ্যৰ ভিতৰত শুদ্ধতা আৰু পৱিত্ৰতা আহৰণ কৰা হয়। এই শাক-পাচলিবোৰ স্বাস্থ্যৰ বাবে উপকাৰী হিচাপে গণ্য কৰা হয়।
অধিকাংশ অসমীয়া মানুহে বিশ্বাস কৰে যে, গৰু বিহুৰ দিনা এই শাকসমূহ খাই, তেওঁলোকৰ পৰবৰ্তী বছৰৰ বাবে শুভাশুভ কিছুমান চিহ্নৰ পৰা মুক্তি পায়। বিশেষকৈ, শাক-পাচলি খোৱাৰ মাধ্যমে লোকসকলৰ দৈনন্দিন জীৱনত শুদ্ধতা আৰু সৌম্যতাৰ বোধ বৃদ্ধি পায়। এই পৰম্পৰা অসমীয়া সমাজৰ পৰম্পৰাবদ্ধ খাদ্য সংস্কৃতিত এক গুৰুত্বপূর্ণ অংশ আৰু বছৰৰ আৰম্ভণিত পৰম্পৰাগতভাৱে পালন কৰা হয়।
উজনি অসমত সাতবিহুত সাতবিধ শাক খোৱাৰ এক বিশেষ পৰম্পৰা আছে, য’ত উৎসৱৰ আনন্দই অধিক থাকে। নামনি অসমত, বিশেষকৈ মহিলাসকলৰ বাবে, এই দিনটো এক আনন্দৰ উৎসৱ হিচাপে উদযাপন কৰা হয়। সেইদিনা, ছোৱালীহঁতে দলবোৰ মাৰি, সাজ-পোছাক কৰি চালনি লৈ শাক তুলিবলৈ গৈ নাচ আৰু গানৰ মাজত শাকৰ আনন্দ উপভোগ কৰে। শাক তুলাৰ পৰ পাছত, তেওঁলোকে ঘৰলৈ আহি চালনি থৈ গা ধুই শাক চাফা কৰি একেলগে খাই। বৈষ্ণৱ ধর্মৰ সমৃদ্ধ অঞ্চল বৰপেটাত, বিশেষকৈ ১ আৰু ৬ ব’হাগৰ দিনবোৰত, মহিলাসকলে দলৰে নৈৰ কাষত সাতবিধ শাক তুলাৰ পৰ্ব পালন কৰে। আগতে স্নান কৰি, নামকীৰ্তন কৰাৰ পিছত, শাক তোলাৰ আনন্দত মঞ্চাভিনয় আৰু গীতৰ ৰাহে এটি বিশেষ অনুভৱ সৃষ্টি কৰে। দিনৰ আবেলিৰ সময়ত, শাকৰ টোপোলাৰ সৈতে গীতৰ সুৰেৰে ঘূৰি সাতখন আঞ্জাৰে সুস্বাদু ভোজন গ্ৰহণ কৰে। বহুলোক এই দিনে ১৪ বিধ শাক খাই, যেনে এক সাংস্কৃতিক ঐতিহ্যৰ অংশ।
বহাগ বিহু (Bohag Bihu) অসমৰ এক অন্যতম বৃহৎ আৰু আনন্দমুখৰ উৎসৱ। এই পৰবটো বসন্ত ৰুণাৰম্ভৰ পৰা আৰম্ভ হৈ নতুন শস্যৰ ফলনৰ আগমনলৈ চিহ্নিত হয়। বহাগ বিহুৰ দিনত পৰিয়াল, বন্ধু-বান্ধৱী, আৰু সমাজৰ লোকসকল একত্রিত হৈ আনন্দ উদযাপন কৰে। সেয়ে, বহাগ বিহু কেৱল এক উৎসৱ নহয়, ই এক ঐতিহ্য, এক সংস্কৃতিৰ পৰিচায়ক। এই উৎসৱটোৱে অসমৰ মানুহৰ মাজত একতা আৰু সম্প্ৰীতিৰ বার্তা প্ৰচাৰ কৰে। বহাগ বিহুৰ (Bohag Bihu) মূহূৰ্তবোৰ যেন সকলোৰে জীৱনত সুখ, শান্তি আৰু সমৃদ্ধিৰ অনুৰোধ লৈ আহে।
Read Also: Magh Bihu | মাঘ বিহু
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
