Gender and Violence Unit 2 গাঁথনিগত আৰু অৱস্থিত হিংসা, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Gender and Violence Unit 2 গাঁথনিগত আৰু অৱস্থিত হিংসা Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Gender and Violence Unit 2 গাঁথনিগত আৰু অৱস্থিত হিংসা Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Gender and Violence Unit 2 গাঁথনিগত আৰু অৱস্থিত হিংসা
Gender and Violence Unit 2 গাঁথনিগত আৰু অৱস্থিত হিংসা Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The Gender and Violence Unit 2 গাঁথনিগত আৰু অৱস্থিত হিংসা in India provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Structural and Situated Violence
SOCIOLOGY
GENDER AND VIOLENCE
লিংগ আৰু হিংসা
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
শুদ্ধ উত্তৰটো বাছি উলিওৱাঃ
১। কোনে কৈছিল যে চাৰিটা বৰ্ণ বিভাজন উলম্ব নহয়, কিন্তু সকলো জাতিৰ সৈতে এক পথালি বিভাজন হয়?
(ক) এম এন শ্রীনিবাস।
(খ) এম কে গান্ধী।
(গ) বি আৰ আম্বেদকাৰ।
(ঘ) জি.এছ.ঘুৰী।
উত্তৰঃ (খ) এম কে গান্ধী।
২। জাতি ব্যৱস্থা ধ্বংসৰ বাহিৰে আন একোৱেই বহিঃজাতিক মুক্তি দিব নোৱাৰে বুলি কোনে মত প্ৰকাশ কৰিছে?
(ক) এইচ ছিলি।
(খ) এ.আৰ. দেশাই ।
(গ) এম কে গান্ধী।
(ঘ) বি.আৰ. আম্বেদকাৰ ৷
উত্তৰঃ (ঘ) বি. আৰ. আম্বেদকাৰ ৷
৩। এ.আৰ. দেশাই সামাজিক পৰিৱৰ্তন হৈছে পৰিৱৰ্তন—
(ক) সমাজৰ গাঁথনি।
(খ) সমাজৰ আকাৰ।
(গ) সমাজৰ ঘনত্ব।
(ঘ) সমাজত জীৱনশৈলী।
উত্তৰঃ (ক) সমাজৰ গাঁথনি।
৪। সাংস্কৃতিক বৈশিষ্ট্যবোৰ আহৰণ কৰা হয়—
(ক) শিকা।
(খ) অনুকৰণ।
(গ) সামাজিকীকৰণ।
(ঘ) পৰিচয়।
উত্তৰঃ (গ) সামাজিকীকৰণ।
৫। নিম্নলিখিত সমাজবিজ্ঞানীসকলৰ ভিতৰত কোনে বিশুদ্ধতা আৰু প্ৰদূষণক জাতি প্ৰণালীৰ প্ৰাথমিক বৈশিষ্ট্য বুলি গণ্য কৰিছে?
(ক) এল ডুমন্ট।
(খ) জি.এছ.ঘুৰি।
(গ) এম.এন. শ্রীনিবাস ।
(ঘ) এ.এম. হোকার্ট।
উত্তৰঃ (ক) এল ডুমন্ট।
৬ । —— হৈছে সামাজিকভাৱে সন্মত জৈৱিক চৰ্তৰ এ সংহতিৰ আধাৰত পুৰুষ বা মহিলাৰ সংকল্প।
(ক) যৌনতা।
(খ) লিংগ।
(গ) যৌন পৰিচয়।
(ঘ) যৌন অভিমুখীতা।
উত্তৰঃ (ক) যৌনতা।
৭। লিংগৰ ধাৰণাটো নাৰীবাদীসকলে বিকশিত কৰিছিল—
(ক) ১৯৪০ ৰ দশক।
(খ) ১৯৫০ শক।
(গ) ১৯৬০ দশক।
(ঘ) ১৯৭০ দশক।
উত্তৰঃ (ঘ) ১৯৭০ ৰ দশক।
৮ । ট্রেন্সভেষ্টিট, ড্রেগ কুইন, ড্রেগ কিং আৰু ছেদ কৰা ব্যক্তিসকলক বহল শ্রেণীত অন্তর্ভূক্ত কৰিব পাৰি-
(ক) সমকামী।
(খ) ৰূপান্তৰকামী।
(গ) ট্রেন্সজেণ্ডাৰ্ড ব্যক্তি।
(ঘ) উভকামী।
উত্তৰঃ (গ) ট্ৰেন্সজেণ্ডাৰড ব্যক্তি।
৯। প্ৰভাৱশালী পুৰুষত্বৰ নিয়মীয়া আদৰ্শক কোৱা হয়—
(ক) পুৰুষত্বৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰিছিল।
(খ) পাশ্চাত্য পুৰুষত্ব।
(গ) প্ৰভাৱশালী পুৰুষত্ব।
(ঘ) আধিপত্যবাদী পুৰুষত্ব।
উত্তৰঃ (ঘ) আধিপত্যবাদী পুৰুষত্ব ৷
১০ ৷ দূৰদৰ্শনৰ বিজ্ঞাপনত লিংগ বিষয়বস্তু সম্পর্কে নিম্নলিখিত কোনটো মিছা?
(ক) সুৰাৰ বিজ্ঞাপনত সাধাৰণতে পুৰুষসকলক ক্ষতিগ্রস্ত হিচাপে দেখুওৱা হয়।
(খ) মহিলাৰ বন্ধুত্ব হৈছে বেছিভাগ বিজ্ঞাপনৰ কেন্দ্রবিন্দু।
(গ) বিজ্ঞাপনত থকা পুৰুষসকল অবিবাহিত হ’ব।
(ঘ) বিজ্ঞাপনত থকা মহিলাসকলক হয় ‘শিশু’বা ‘কুত্তা’ হিচাপে দেখুওৱা হয়।
উত্তৰঃ (খ) মহিলাৰ বন্ধুত্ব হৈছে বেছিভাগ বিজ্ঞাপনৰ কেন্দ্ৰবিন্দু।
১১। ________ হৈছে ছোৱালী আৰু ল’ৰা, মহিলা আৰু পুৰুষৰ সৈতে সম্পর্কিত সামাজিকভাৱে নির্মিত বৈশিষ্ট্য।
(ক) যৌনতা।
(খ) লিংগ।
(গ) যৌন অভিজ্ঞতা।
(ঘ) যৌন অভিমখীতা।
উত্তৰঃ (খ) লিংগ।
১২। মহিলা আৰু পুৰুষৰ মাজত আদান-প্রদান ৰচনা আৰু শৃংখলাবদ্ধ কৰা নীতিবোৰ সংগঠিত কৰাক কোৱা হয়—
(ক) লিংগ সম্পর্ক।
(খ) লিংগ গোট।
(গ) লিংগৰ আৰ্হি।
(ঘ) লিংগ ধাৰণা।
উত্তৰঃ (ক) লিংগ সম্পর্ক।
১৩৷ এজন ব্যক্তিৰ কোনো নিৰ্দিষ্ট লিংগৰ ব্যক্তিৰ প্ৰতি যৌন আৰু আৱেগিক আকর্ষণক কোৱা হয়—
(ক) যৌন জ্ঞান।
(খ) যৌন পৰিচয়।
(গ) যৌন অভিজ্ঞতা।
(ঘ) যৌন অভিমুখীতা।
উত্তৰঃ (ঘ) যৌন অভিমুখীতা।
১৪। ঘৰুৱা হিংসাত—
(ক) অনুসৰণ কৰা।
(খ) ধৰ্ষণৰ তাৰিখ।
(গ) বৈবাহিক ধর্ষণ।
(ঘ) আইপিভি।
উত্তৰঃ (ক) অনুসৰণ কৰা ৷
১৫। —— হৈছে এনে আচৰণ যি আন এজন ব্যক্তিক মৃত্যু বা গুৰুতৰ শাৰীৰিক আঘাতৰ আশংকাত পেলাব পাৰে ৷
(ক) বেপৰোৱা আক্রমণ।
(খ) অৱহেলা।
(গ) ঘৰুৱা হিসে।
(ঘ) বেটাৰি।
উত্তৰঃ (ক) বেপৰোৱা আক্রমণ।
১৬। —— বহুতো ৰূপ লয়, পৰিয়াল আৰু তত্ত্বাবধায়কৰ দ্বাৰা আৱেগিক উৎপীড়নৰ পৰা আৰম্ভ কৰি যৌন আৰু অন্যান্য প্ৰকাৰৰ শাৰীৰিক উৎপীড়নলৈকে আৰু ইয়াত অন্তর্ভুক থাকে বিত্তীয় কেলেংকাৰী।
(ক) ডাঙৰ উৎপীড়ন।
(খ) ঘৰুৱা হিংসা।
(গ) বেপৰোৱা আক্রমণ।
(ঘ) আবেগ অপৰাধৰ উত্তাপ।
উত্তৰঃ (ক) ডাঙৰ উৎপীড়ন।
১৭। হৈছে পৰিয়ালৰ সদস্যসকলৰ শাৰীৰিক বা অন্যান্য প্ৰকাৰৰ ক্ষতি কৰা, যাৰ ভিতৰত আছে পতি-পত্নী, সন্তান, পিতৃ-মাতৃ আৰু কিছুমান ক্ষেত্ৰত যিসকল বন্ধুৰ নিকট ব্যক্তিগত সম্পর্ক আছে আৰু সম্ভৱতঃ একেলগে বাস কৰে।
(ক) মায়হেম।
(খ) ঘৰুৱা হিংসা।
(গ) আইপিভি।
(ঘ) বলপূর্বক ধর্ষণ।
উত্তৰঃ (খ) ঘৰুৱা হিংসা।
১৮। পাৰিবাৰিক হিংসা শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰা হয় কাৰণ—
(ক) ই পাৰিবাৰিক আইন আইনৰ সংজ্ঞাৰ সৈতে সম্পর্কিত।
(খ) ইনিয়ন্ত্ৰণকাৰী আচৰণৰ এক বিস্তৃত পৰিসৰৰ সৈতে সম্পর্কিত য’ত ভয়, ক্ষতি ভীতি আৰু আৱেগিক বঞ্চনা অন্তর্ভুক্ত থাকে।
(গ) ই সূচায় যে বিভিন্ন সম্পর্কত হিংসা ঘটিব পাৰে। যেনে— পিতৃ-মাতৃৰ সন্তান।
(ঘ) ওপৰোক্ত সকলোবোৰ।
উত্তৰঃ (ঘ) ওপৰোক্ত সকলোবোৰ।
১৯। মহিলাৰ বিৰুদ্ধে হিংসাৰ ব্যৱহাৰ সমৰ্থন কৰা মনোভাৱৰ আটাইতকৈ নিৰন্তৰ ভৱিষ্যত বক্তা হৈছে এজন ব্যক্তিৰ-
(ক) বয়স।
(খ) লিংগ ভূমিকাৰ বিষয়ে বিশ্বাস।
(গ) সাংস্কৃতিক পৃষ্ঠভূমি।
(ঘ) আন্তঃপ্রজন্মীয় হিংসা।
উত্তৰঃ (খ) লিংগ ভূমিকাৰ বিষয়ে বিশ্বাস।
২০। শাৰীৰিক হিংসা সচৰাচৰ এনেদৰে সংঘটিত হয়—
(ক) পুৰুষৰ ফালে পুৰুষ ৷
(খ) মহিলাৰ প্ৰতি পুৰুষ।
(গ) পুৰুষৰ প্ৰতি মহিলা।
(ঘ) মহিলাৰ প্ৰতি মহিলা।
উত্তৰঃ (ক) পুৰুষৰ ফালে পুৰুষ ৷
২১। পাৰিবাৰিক হিংসাৰ আটাইতকৈ সচৰাচৰ ভুক্তভোগী হৈছে—
(ক) মহিলা।
(খ) পুৰুষ ।
(গ) শিশু।
(ঘ) ওপৰৰ সকলোবোৰ।
উত্তৰঃ (ক) মহিলা।
২২। বিশ্বব্যাপী মহিলাসকলৰ মাজত অধিক মৃত্যু আৰু বিকলাঙ্গতাৰ কাৰণ হৈছে-
(ক) কৰ্কট ৰোগ।
(খ) পাৰিবাৰিক হিংসা।
(গ) যান-বাহন দুর্ঘটনা।
(ঘ) যুদ্ধ।
উত্তৰঃ (খ) পাৰিবাৰিক হিংসা।
২৩ ৷ মহিলাসকলৰ সাধাৰণতে হিংসাৰ আশংকা আটাইতকৈ বেছি, ইয়াত —
(ক) অন্ধকাৰ ৰাস্তা।
(খ) হোটেল আৰু পাৰ ৷
(গ) তেওঁলোকৰ ঘৰ।
(ঘ) চহৰসমূহ।
উত্তৰঃ (গ) তেওঁলোকৰ ঘৰ।
২৪। সমানুপাতিকভাৱে, আন্তঃব্যক্তিগত হিংসাৰ ফলত চিকিৎসালয়ত ভৰ্তি হোৱাৰ হ নিম্নমানৰ বাবে অধিক—
(ক) বিকলাঙ্গ লোক ৷
(খ) খিলঞ্জীয়া লোক।
(গ) অনুপ্ৰৱেশকাৰী / শৰণাৰ্থী।
(ঘ) কম বয়সীয়া মহিলা।
উত্তৰঃ (খ) খিলঞ্জীয়া লোক।
২৫। পাৰিবাৰিক হিংসা আৰু যৌন নির্যাতনৰ বৰ্ধিত হাৰৰ সৈতে সম্পর্কিত —
(ক) আত্মহত্যা।
(খ) পোষ্টট্রামেটিক ষ্ট্ৰেছ ডিচঅৰ্ডাৰ (পিটিএছডি)।
(গ) আত্মক্ষতি।
(ঘ) ওপৰোক্ত সকলোবোৰ।
উত্তৰঃ (ঘ) ওপৰোক্ত সকলোবোৰ।
চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। গৰ্ভাৱস্থাত মহিলাসকলক মাৰ-পিট কৰাৰ বাবে কি কি সমস্যা হয়?
উত্তৰঃ গৰ্ভাৱস্থাত মহিলাসকলক মাৰ-পিট কৰাৰ বাবে অকালতে গর্ভপাত (Miscarriage ঘটে। শাৰীৰিক অত্যাচাৰৰ পিচত ক্ষতিগ্রস্ত মহিলাৰ মূৰৰ বিষ, হাঁপানি, পেটৰ বিষ, পেশী বিষ বছৰৰ পিচত বছৰ থাকিব পাৰে ৷
২। আবেগীয় সহিংসতা কি?
উত্তৰঃ এজন পুৰুষৰ দ্বাৰা কোনো নাৰীক অপমান কৰা (Insult), বেইজ্জত ক (Humiliating), লজ্জিত কৰা, তেওঁক ঘৰৰ পৰা উলিয়াই দিয়া, ঘৰৰ পৰা বাহিৰত যো পৰিয়ালৰ লগত লগ হ’ব দিয়া বা বন্ধুৰ লগত কথা কোৱাত বাধা দিয়া হ’ল আবেগীয় সহিংসতা (Emotional Violence) |
৩। এজনী মহিলাক দীর্ঘম্যাদী আবেগীয় সমস্যা কেনেকৈ কি কি হ’ব পাৰে?
উত্তৰঃ মহিলাক অপমান কৰা, বন্ধু-পৰিয়ালৰ লগত লগ হ’ব নিদিয়া, পাৰিবাৰিক সমস্যাৰ বাবে মহিলাক দোষাৰোপ কৰা, নাৰীক মানসিকভাৱে আঘাত কৰা। তেওঁৰ নিজৰ পক্ষত যিকোনো কাম কৰা বা লেতেৰা পৰিৱেশৰ পৰা নিজক উদ্ধাৰ কৰা সম্ভৱ নহয়৷ এনেকুৱা অৱস্থাত স্বাস্থ্যসেৱা গ্ৰহণ কৰাও সম্ভৱ নহয়, তেওঁৰ পক্ষে আৰু তেতিয়া দীৰ্ঘম্যাদী আবেগীয় সমস্যাত ভুক্তভোগী হ’ব লাগে।
৪। ফেমিচাইড কি?
উত্তৰঃ এজনী মহিলাক ইচ্ছাকৃতভাৱে হত্যা কৰাই ফেমিচাইড (Femicide)।
৫। যৌন সহিংসতা কি?
উত্তৰঃ ধর্ষণ, যৌন দাসত্ব, বলপূর্বক পতিতাবৃত্তি, বলপূর্বক গৰ্ভধাৰণ, বলপূর্বক বন্ধ্যাত্বকৰণ, অথবা অন্য যিকোনো ধৰণৰ যৌন সহিংসতা হয়।
৬। যৌন সহিংসতা কিয় ঘটে?
উত্তৰঃ নাৰীৰ ওপৰত পুৰুষৰ ক্ষমতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিততেই যৌন সহিংসতা ঘটে।
৭। বৰ্তমান ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত মানৱ সৰবৰাহৰ মূল কাৰণসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ বৰ্তমান ৰাষ্ট্ৰীয় আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত মানৱ সৰবৰাহৰ মূল কাৰণসমূহ হ’ল দৰিদ্ৰতা, নিয়োগৰ সুবিধাৰ অভাৱ, সজাগতাৰ অভাৱ, বহিঃৰাজ্যৰ পৰা ইয়াৰ ছোৱালী বিবাহৰ বাবে থকা চাহিদা, ভুৱা সংস্থাপন প্রতিষ্ঠান, নিম্ন মানৰ আইন ব্যৱস্থা ইত্যাদি।
৮। মহিলাৰ বিৰুদ্ধে হোৱা হিংসা কি কি?
উত্তৰঃ ধৰ্ষণ, পত্নীক মাৰধৰ কৰা, যৌন আতিশয্য, ইউটিজিং, বলপূর্বকভাৱে বেশ্যাবৃত্তিক নিয়োগ কৰা, মহিলাৰ প্ৰজনন অঙ্গচ্ছেদ কৰা বা বিকলাঙ্গ কৰা, বলপূৰ্বকভাৱে বিবাহ পাশত আৱদ্ধকৰণ, অপহৰণ, হত্যা আদি মহিলাৰ বিৰুদ্ধে হোৱা হিংসা।
৯। কোন কোন দেশত বেশ্যাবৃত্তি আইনৰ দ্বাৰা নিষিদ্ধ?
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষ, আর্জিণ্টিনা, ইছলাম ধৰ্মীয় দেশ তথা কমিউনিষ্ট দেশত বেশ্যাবৃত্তি আইনৰ দ্বাৰা নিষিদ্ধ।
১০। “ঘৰুৱা হিংসাৰ পৰা মহিলাক সুৰক্ষা প্রদান আইন ২০০৫” (Protection of women from Domestic Violence Act 2005) কি হয়?
উত্তৰঃ মহিলাৰ বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ নিষেধাজ্ঞা তথা মানসিক বা আবেগিক আৰু শাৰীৰিক শোষণ, বণী হোৱা মহিলাক তেওঁৰ স্বামীৰ বা সঙ্গীৰ পৰা সুৰক্ষা প্রদান তথা লালন-পালন নির্দেশ জাৰি কৰা “ঘৰুৱা হিংসাৰ পৰা মহিলাক সুৰক্ষা প্রদান আইন ২০০৫”ৰ অন্তৰ্গত।
১১। নির্যাতনৰ সংজ্ঞা কি?
উত্তৰঃ আবিধানিকভাৱে ‘হিংসা’ অৰ্থত কোনো ব্যক্তি বা বস্তুৰ ওপৰত আক্ৰমণ, যিকোনো বলপ্রয়োগ বা আঘাতক বুজায় যাৰ পৰা ব্যক্তি বা বস্তু ক্ষতিগ্রস্থ বা আঘাতপ্রাপ্ত হয়। Chamber ৰ বিংশ শতক অভিধান অনুসাৰে, হিংসা হ’ল অসংগত আৰু অপ্ৰতিৰোধ্য বলৰ চৰম প্ৰয়োগ। আক্রোশ, চোট, আঘাত, ধর্ষণ বা অসম্মান প্রদর্শনো হিংসাৰ প্ৰকাৰভেদ। হিংসাৰ প্ৰধানতম অৰূপ হ’ল যেনে-তেনে প্ৰকাৰে বেলেগৰ ওপৰত আঘাত হানা। এই আঘাত শাৰীৰিক বা মানসিক উভয়েই হ’ব পাৰে। আইনৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা দলগত বা ব্যক্তিগত স্বাৰ্থত অবৈধভাবে বল প্ৰয়োগৰ পন্থাই হ’ল হিংসা।
১২। লিংগ ভিত্তিক সহিংসতা কি কাৰণে ঘটে?
উত্তৰঃ মহিলাৰ প্ৰতি সহিংসতা যদি আমি ৰখাব বিচাৰো, তেতিয়া হ’লে পৌৰুষ আৰু নাৰীত্বৰ বিষয়ে গঢ়ি উঠা কু-ধাৰণাবিলাক কেনেকৈ নাৰী, ‘সৰু ল’ৰা-ছোৱালীক আৰু অন্যান্য সৰু মৰ্যাদাৰ ব্যক্তিয়ে পুৰুষৰ সহিংসতাক সমৰ্থন জনাই আহিছে, সেয়া আমি বুজিব লাগিব। পুৰুষ আৰু মহিলাৰ মৰ্যাদাৰ তাৰতম্য লিংগ ভিত্তিক সহিংসতাৰ প্ৰাথমিক কাৰণ। এই অসাম্যৰ অন্তৰ্ভুক্ত আৰু এটা কাৰণ হ’ল, নাৰী অৰ্থনৈতিকভাৱে পুৰুষসকলৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল থাকিব আৰু ধাৰণা কৰা হয় মহিলা আৰু শিশুসকল পুৰুষৰ সম্পদ আৰু তেওঁলোক পুৰুষৰ নিয়ন্ত্ৰণতেই থাকিব।
১৩। মহিলাৰ ওপৰত হোৱা তিনি ধৰণৰ অত্যাচাৰ কি কি?
উত্তৰঃ যৌন অতিশয্য, শালীনতাহানি, ধর্ষণ হ’ল মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা তিনি ধৰণৰ হিংসা।
১৪। ভাৰতীয় দণ্ডবিধি আইনে (১৮৬০) বেশ্যাবৃত্তি সম্বন্ধে আগবঢ়োৱা সংজ্ঞাটি কি?
উত্তৰঃ ভাৰতীয় দণ্ডবিধি আইন ১৮৬০ ৰ ৩৭২ ধাৰা অনুযায়ী এগৰাকী মহিলাই ধন বা কোনো বস্তুৰ বিনিময়ত বহুত লোকৰ সৈতে যৌন সংগমৰ কাৰণে নিজ শৰীৰ ধাৰলৈ দিয়া কার্যইহ’ল বেশ্যাবৃত্তি।
১৫। যৌতুক প্ৰথাৰ ওপৰত প্ৰফেছাৰ ৰাম আহুজাই আগবঢ়োৱা সংজ্ঞাটি কি?
উত্তৰঃ ৰাম আহুজাৰ মতে যৌতুক হ’ল বিবাহৰ সময়ত কন্যা, দৰা আৰু দৰাৰ আত্মীয়ই লাভ কৰা বস্তুৰ উপহাৰ তথা মূল্যবান বস্তু ৷
১৬। বেশ্যাবৃত্তিৰ ভয়াবহ পৰিণতি সম্পর্কে লিখক।
উত্তৰঃ অতীজৰে পৰা প্ৰায় সকলো সমাজৰ বাবে বেশ্যা বৃত্তি এক সমস্যাৰূপে দেখা দি আহিছে। ইয়াত ধনৰ বিনিময়ত যৌন কাৰ্য কৰা হয় আৰু ইয়াৰ সৈতে অপৰাধজনিত ঘটনা জড়িত হৈ থাকে । এনে কাৰ্যৰ ফলত সমাজৰ নীতি-নিয়ম উলংঘা হয় তথা মূল্যবোধৰ খলন হয়। এই কাৰ্যৰ আন এক ভয়ংকৰ পৰিণতি হ’ল – এইচ. আই. ভি আৰু এইড্ছ ৰোগৰ সংক্ৰমণ। অসুৰক্ষিত যৌন সম্পৰ্কৰ দ্বাৰা এই ৰোগ অতি ভয়াৱহভাৱে সমাজত বিয়পিব লাগিছে।
১৭। যৌতুক প্রথাৰ সংজ্ঞা দিয়ক।
উত্তেজঃ যৌতুক কিছু বিবাহৰ সৈতে জড়িত এক প্রচলিত প্রথা তথা সমস্যা। ই ভাৰতীয় পাৰাৰ এটা পুৰণি এখা। সাধাৰণতে, বিবাহৰ সময়ত ছোৱালীৰ লগত টকা, গহনা বা আন কোনো বস্তু দিয়াকে যৌতুক হিচাপে গণ্য কৰা হয়। ভাৰতবৰ্ষৰ প্ৰাচীন হিন্দু আইন মতে, উত্তরাধিকারী সুত্ৰে পৰিয়ালৰ সম্পত্তি কেৱল ল’ৰা সন্তানেহে পায়। গতিকে, অভিভাৱকে কানে বিবাহৰ সময়ত সাম্ভাব্য পৰিমাণৰ বস্তু দিবলৈ চেষ্টা কৰে। কেতিয়াবা এই ক্ষেত্ৰত শাছ শহৰে অধিক লোভত পৰি বেছি বস্তুৰ দাবী জনায় তথা দাবী পুৰণ নহ’লে স্বামী আৰু পৰিয়ালৰ সদস্যই লগ হৈ ছোৱালীজনীক অত্যাচাৰ কৰা দেখা যায়। বহু সময়ত এনে ধৰণৰ অত্যাচ ফলত মহিলাগৰাকী মৃত্যু মুখিত পৰে অথবা পৰিস্থিতিৰ ওপৰত বাধ্য হৈ আত্মহত্যাৰ দৰে পথ বাছি ল’বলগীয়া হয়। প্ৰফেছাৰ ৰাম আহজাৰ সংজ্ঞা অনুসৰি, “যৌতুক হ’ল বিবাহৰ সময়ত কন্যা, দৰা আৰু দৰাৰ আত্মীয়ই পোৱা উপহাৰ তথা মূল্যৱান বস্তু।”
১৮। যৌন সহিংসতা আৰু সশস্ত্ৰ সংঘাত কি?
উত্তৰঃ সশস্ত্র সংঘাতৰ লগত যৌন সহিংসতা এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ সমস্যা। সংঘর্ষ সম্পৃত্ত যৌন সহিংসতাৰ মাজত আছে, ধর্ষণ, যৌন দাসত্ব, বলপূর্বক পতিতাবৃত্তি, বলপূর্বক গৰ্ভধাৰণ, বলপূর্বক বন্ধ্যাত্বকৰণ অথবা অন্য যিকোনো ধৰণৰ যৌন সহিংসতা নাৰী, পুৰুষ, ল’ৰা বা ছোৱালীৰ বিৰুদ্ধে। এই ধৰণৰ ঘটনা বা দৃষ্টান্ত সংঘটিত হয় সংঘাত চলাকালীন বা সংঘাত পৰৱৰ্তী পৰিৱেশত অথবা অন্য কোনো উদ্বেগপূৰ্ণ পৰিস্থিতিত। সংঘাত বা ৰাজনৈতিক দ্বন্দ্বৰ লগত তেওঁলোক নিজেও প্রত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে জড়িত হ’ব পাৰে সাময়িক, ভৌগোলিক অথবা কাৰ্যকৰণগতভাৱে সম্পর্কিত। সংঘাত সম্পৃক্ত যৌন সহিংসতাৰ ব্যাপ্তি, মাত্রা, ধৰণ, লক্ষ্যব্যক্তি, উদ্দেশ্য, অপৰাধীৰ পৰিচয় আৰু জনগোষ্ঠীৰ ওপৰত প্ৰভাৱৰ বহুত ভিন্নতা আছে। নাৰীৰ ওপৰত পুৰুষৰ ক্ষমতাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতেই যৌন সহিংসতা ঘটে। যৌন সহিংসতা প্রাথমিকভাৱে পুৰুষৰ দ্বাৰা নাৰী আৰু ছোৱালীৰ প্ৰতি সংঘটিত হয়। সংঘাতৰ মাজত যদিও বালক আৰু পুৰুষো লক্ষ্য ব্যক্তিত পৰিণত হয়। যৌন সহিংসতাৰ নিৰ্দেশ দিয়া বা নিদিয়াটো যুদ্ধৰ কৌশলে হ’ব পাৰে।
১৯। মহিলাৰ প্ৰতি সেৱা হিংসাক কি ধৰণে শ্রেণীবিভক্ত কৰিব?
উত্তৰঃ মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা হিংসাক তলত দিয়া ধৰণে শ্রেণীবিভক্ত কৰিব পাৰি —
(ক) ঘৰুৱা হিংসাঃ পৰিয়ালৰ মাজত হোৱা শাৰীৰিক, যৌন সম্বন্ধীয় আৰু মানসিক অত্যাচাৰেইহ’ল ঘৰুৱা হিংসা। মহিলাক মাৰধৰ কৰা, যৌতুক সম্বন্ধীয় হিংসা, যৌন আতিশৰ্য্য, বৈবাহিক ধর্ষণ, মহিলাৰ প্ৰজনন অংগচ্ছেদ ইত্যাদিসমূহ ইয়াৰ অন্তৰ্গত।
(খ) সামাজিক হিংসাঃ সামাজিক হিংসা হ’ল সমাজত মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা শাৰীৰিক, যৌন আৰু মানসিক হিংসা, ধর্ষণ, যৌন আতিশৰ্য্য বা যৌন উৎপীড়ন, কর্মস্থান, শিক্ষানুষ্ঠান আৰু আন যিকোনো ঠাইত পুৰুষৰ দ্বাৰা ভীতি প্ৰদৰ্শন, মহিলা সৰবৰাহ, বেশ্যাবৃত্তি কৰিবলৈ বাধ্য কৰোৱা, অশালীন ব্যৱহাৰ ইত্যাদিসমূহ সামাজিক হিংসাৰ অন্তর্গত।
(গ) অপৰাধজনিত হিংসাঃ দেশৰ আইনক অৱমাননা কৰি মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা যিকোনো অত্যাচাৰকে অপৰাধজনিত হিংসা বা অত্যাচাৰ বুলি আখ্যা দিয়া হয়। এইবোৰ পূর্বপৰিকল্পিত ঘটনা যেনেঃ হত্যা, পলুৱাই নিয়া ইত্যাদি ।
২০। কর্মক্ষেত্ৰত অংশগ্ৰহণত লিংগ বৈষম্যৰ প্ৰসঙ্গ সম্পর্কে লিখা।
উত্তৰঃ পুৰুষ আৰু মহিলাসকলৰ সম্পদ ক্ষমতা আৰু প্ৰতিপত্তি নিৰ্ধাৰণত কৰ্মক্ষেত্ৰই এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। কর্মসংস্থানৰ ক্ষেত্ৰত অংশগ্ৰহণৰ কাৰণ হৈছে অর্থনৈতিক প্ৰবৃদ্ধিৰ সম্ভাৱনাক প্ৰভাৱিত কৰা। অর্থনৈতিক সমৃদ্ধিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ বিস্তাৰকাৰী প্ৰধান উপাদানসমূহ হ’ল— জনসংখ্যা, অংশগ্ৰহণ আৰু উৎপাদনশীলতা। মুঠ জনসংখ্যাৰ ৫০% হৈছে মহিলা ৷ শ্ৰমশক্তি আৰু উৎপাদনশীলতাত তেওঁলোকৰ অংশগ্ৰহণ কম থাকে। কৰ্মক্ষেত্ৰ হৈছে এটা অৱস্থান য’ত আমি লিংগ বৈষম্যসমূহ লক্ষ্য কৰিব পাৰো। এনেকৈ ই নাৰীৰ অৱস্থানক প্ৰভাৱিত কৰে। কর্মক্ষেত্ৰত নাৰীৰ অংশগ্ৰহণৰ তথ্য নাৰীৰ কৰ্মত কম অংশগ্রহণকে প্রকাশিত কৰে। গাঁও অঞ্চলৰ মহিলাসকলৰ অংশগ্ৰহণ চহৰ অঞ্চলৰ মহিলাসকলৰ তুলনাত প্রায় তিনিগুণ। কর্মক্ষেত্ৰত নাৰীৰ অংশগ্ৰহণ বিগত কেইটামান বছৰতে কমকৈ আহিবলৈ দেখা গৈছে।
বেছিভাগ মহিলাকে কোনো অসংগঠিত ক্ষেত্ৰতে দেখিবলৈ পোৱা যায়। যেনে কৃষি, দৈনিক মজুৰি আৰু নিৰ্মাণৰ কাৰ্যতে অথবা নিম্ন পৰিমাণৰ কাৰ্যত। বেছিভাগ মহিলাই বেতনবিহীন কামত দেখা যায়। আন এটা সম্পর্কিত বিষয় হ’ল মজুৰি সমতা। মজুৰি সমতা বুলিলে বুজোৱা হয় সমকৰ্মত, সমবেতন। তাত নাৰীসকলে বিগত ৩০ বছৰ সম মজুৰিতে এটা দীৰ্ঘ অগ্ৰগতি লাভ কৰিছে। এতিয়াও সমান জীৱিকাত পুৰুষ আৰু মহিলাসকলৰ উপাৰ্জনৰ মাজত এটা পার্থক্য আছে আৰু তাতেই কামৰ মূল্যৰ লিংগভিত্তিক ধাৰণা আছে।
অংশীদাৰী কামত পুৰুষতকৈ মহিলাসকলৰ বেছি সম্ভাৱনা আছে। তেওঁলোকে পাৰিবাৰিক কামত সময় অতিবাহিত কৰে আৰু এয়া তেওঁলোকৰ ঘৰতে বেতন লোৱা আৰু কৰ্মজীৱনৰ সুযোগকে প্ৰভাৱিত কৰে। নাৰীসকলৰ নিজৰ কোনো সম্পত্তি নাই আৰু যদিও থাকে তাৰ ওপৰত নাৰীৰ সামান্যহে নিয়ন্ত্ৰণ থাকে ৷ কৰ্মত নিযুক্ত মহিলাৰ ক্ষেত্ৰতো পুৰুষৰ সম্পদৰ খুব , সামান্য অংশই তেওঁলোকৰ থাকে। এইটোৱেও নাৰীৰ অৱস্থাক প্ৰভাৱিত কৰে।
ৰচনাধৰ্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
১। মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা হিংসা বা অত্যাচাৰ কি? আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ অতীতৰে পৰা ভাৰতীয় সমাজত মহিলা শ্রেণী বিভিন্ন ধৰণৰ হিংসা বা অত্যাচাৰৰ দ্বাৰা শোষিত হৈ আহিছে। শিক্ষাৰ উন্নতিৰ লগতে মহিলাসকল লাহে লাহে অৰ্থনৈতিকভাৱে সবল হৈ পৰা তথা মহিলাৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন ধৰণৰ আইন ব্যৱস্থাও প্ৰণয়ন কৰা হৈছে যদিও বহুতো মহিলা এতিয়াও বিভিন্ন ধৰণৰ হিংসাৰ বলী হৈ থকা দেখা যায়।
মহিলাৰ বিৰুদ্ধে হোৱা যিকোনো ধৰণৰ কাৰ্যকে মহিলাৰ প্ৰতি হিংসা বা অত্যাচাৰ বুলি অভিহিত কৰা হয়। কেম্প (Kempe, 1982)এ হিংসাৰ সংজ্ঞা দিবলৈ গৈ কৈছে যে‘কোনো ব্যক্তিক শাৰীৰিকভাৱে আঘাত কৰাৰ ফলত হোৱা ক্ষতি বা দুখ-কষ্টই হ’ল হিংসা।’ ব্যৱহাৰিক অৰ্থত ‘হিংসা বুলিলে কোনো ব্যক্তিক (মহিলাক) তেওঁৰ অনিচ্ছা সত্বেও বলপূর্বক ব্যৱহাৰ কৰা; যাৰ ফলস্বৰূপে তেওঁ শাৰীৰিক, মানসিক অথবা দুই ধৰণে আঘাতপ্রাপ্ত হয়।’ গতিকে ধর্ষণ, পত্নীক মাৰধৰ কৰা, যৌন আতিশয্য ‘ইভটিজিং’, বলপূর্বকভাৱে বেশ্যাবৃত্তিত নিয়োগ কৰা, মহিলাৰ প্ৰজনন অঙ্গচ্ছেদ কৰা বা বিকলাঙ্গ কৰা, বলপূৰ্বকভাৱে বিবাহ পাশত আবদ্ধকৰণ, অপহৰণ, হত্যা আদি মহিলাৰ বিৰুদ্ধে হোৱা হিংসা।
১৯৯৩ চনত ৰাষ্ট্ৰ সংঘই মহিলাৰ বিৰুদ্ধে হোৱা হিংসাৰ সংজ্ঞা এনেদৰে আগবঢ়াইছে যে লিংগ-ভিত্তিক কোনো কাৰ্যৰ ফলত হোৱা মহিলাসকলৰ শাৰীৰিক, যৌন, মানসিক ক্ষতি তথা তেওঁলোকৰ ভীতিগ্ৰস্ততা আৰু স্বাধীনতাৰ পৰা বঞ্চিত। এইবিলাক ব্যক্তিগত জীৱনত নাইবা সামূহিক জীৱনতো হ’ব পাৰে ৷
চতুর্থ মহিলা সমাবর্তন ১৯৯৫ অনুযায়ী মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা হিংসা হ’ল এজন ব্যক্তি বা এটা গোটৰ আনটো গোট বা ব্যক্তিৰ বিৰুদ্ধে হোৱা আক্রমণাত্মক শাৰীৰিক কাৰ্য। সামাজিক লিংগভিত্তিক কোনো হিংসা, যাৰ ফলত শাৰীৰিক, যৌন সম্পৰ্কীয় বা ব্যক্তিগত বা ৰাজহুৱা স্থানত স্বাধীনতাৰ পৰা বঞ্চিত আৰু সশস্ত্ৰ যুদ্ধকালীন অৱস্থাত মহিলাৰ মানৱ অধিকাৰ খৰ হোৱা অৱস্থাক মহিলাৰ প্ৰতি হিংসা বুলি ক’ব পাৰি ৷
মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা হিংসাক তলত দিয়া ধৰণে বিভক্ত কৰিব পাৰি—
(ক) ঘৰুৱা হিংসাঃ পৰিয়ালৰ মাজত হোৱা শাৰীৰিক, যৌন সম্বন্ধীয় আৰু মানসিক অত্যাচাৰেই হ’ল ঘৰুৱা হিংসা। মহিলাক মাৰধৰ কৰা, যৌতুক সম্বন্ধীয় হিংসা, যৌন আতিশয্য, বৈবাহিক ধৰ্ষণ, মহিলাৰ প্ৰজনন অঙ্গচ্ছেদ ইত্যাদি সমূহ ইয়াৰ অন্তৰ্গত।
(খ) সামাজিক হিংসাঃ সামাজিক হিংসা হ’ল সমাজত মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা শাৰীৰিক, যৌন আৰু মানসিক হিংসা, ধর্ষণ, যৌন আতিশয্য বা যৌন উৎপীড়ন, কর্মস্থান, শিক্ষানুষ্ঠান আৰু আন যিকোনো ঠাইত পুৰুষৰ দ্বাৰা ভীতি প্ৰদৰ্শন, মহিলা সৰবৰাহ, বেশ্যাবৃত্তি কৰিবলৈ বাধ্য কৰোৱা, অশালীন ব্যৱহাৰ ইত্যাদিসমূহ সামাজিক হিংসাৱলীৰ অন্তৰ্গত।
(গ) অপৰাধজনিত হিংসাঃ দেশৰ আইনক অৱমাননা কৰি মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা যিকোনো অত্যাচাৰকো অপৰাধজনিত হিংসা বা অত্যাচাৰ বুলি আখ্যা দিয়া হয় । এইবোৰ পূৰ্বপৰিকল্পিত হিংসাত্মক ঘটনা যেনে— হত্যা কৰা, পলুৱাই নিয়া ইত্যাদি ।
১৯৯০ চনৰ পৰা ভাৰতবৰ্ষত মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা হিংসাত্মক ঘটনাৱলীৰ বিশেষকৈ ঘৰুৱা হিংসা বৃদ্ধি পাবলৈ ধৰিছে। ঘৰুৱা হিংসাত্মক ঘটনা সমাজৰ প্ৰায় সকলো আর্থ-সামাজিক গোটৰ মাজত দেখা যায়। বহুতো সমাজত, মহিলাক এনে ধৰণৰ ঘটনাৱলী সহজভাৱে গ্ৰহণ কৰিবলৈ তথা মৌন হৈ থাকিবলৈ সামাজিকভাৱে শিকোৱা হয়। ১৯৮৩ চনত ভাৰত চৰকাৰে ঘৰুৱা হিংসাক এক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰে যদিও ইয়াৰ বাবে কোনো ধৰণৰ বিশেষ আইনৰ ব্যৱস্থা নাছিল। ২০০৬ চনত ‘ঘৰুৱা হিংসাৰ পৰা মহিলাক সুৰক্ষা প্ৰদান আইন ২০০৫’ (Protection of women from Domestic Violence Act 2005) সংশোধন কৰা হয়। মহিলাৰ বৈবাহিক ধৰ্ষণৰ নিষেধাজ্ঞা তথা মানসিক বা আবেগিক আৰু শাৰীৰিক শোষণৰ বলী হোৱা মহিলাক তেওঁৰ স্বামীৰ বা সঙ্গীৰ পৰা সুৰক্ষা প্ৰদান তথা লালন-পালনৰ নিৰ্দেশ জাৰি কৰা এই আইনখনৰ অন্তৰ্গত।
২। মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা হিংসা নিয়ন্ত্ৰণৰ উপায় বা ব্যৱস্থাৱলীৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ সমাজত মহিলাসকলৰ উন্নতিৰ জৰিয়তেহে সমাজখনৰ উন্নতি সাধন হয়। ইয়াৰ বাবে মহিলাৰ প্ৰতি এক সমান দৃষ্টিভংগীৰ অতি প্রয়োজন। সেয়েহে মহিলাৰ বিৰুদ্ধে হোৱা হিংসাত্মক ঘটনাৱলী নিয়ন্ত্ৰণ কৰা উচিত আৰু ইয়াৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় ব্যৱস্থাৱলী তলত উল্লেখ কৰা হ’ল—
(ক) সমাজৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ মাজত নৈতিক শিক্ষাৰ প্ৰচলনৰ দ্বাৰা মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা অত্যাচাৰসমূহ হ্ৰাস কৰিব পৰা যায়। এই শিক্ষা প্রথমে স্কুল পর্যায়ৰ পৰা আৰম্ভ কৰিব পাৰি৷ ই মহিলাৰ প্ৰতি দৃষ্টিভংগী সলনি হোৱাত সহায় কৰিব।
(খ) সমাজিকীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া সকলো ব্যক্তিৰ বাবে অতি প্রয়োজনীয়। গতিকে, এই প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা কিছুমান সামাজিক মূল্যবোধৰ জ্ঞান দিব পাৰি যেনে— সমাজৰ আন পুৰুষ শ্ৰেণীৰ দৰে মহিলাসকলে সকলো ক্ষেত্ৰতে সমান আৰু সন্মানীয়। সেয়েহে শিশু সামাজিকীকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ প্রাথমিক পৰ্যায়তে পুৰুষ মহিলা উভয়ে যে সকলো ক্ষেত্ৰতে সমান তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগে।
(গ) উভয় পক্ষক নিয়মিতভাৱে মুকলিকৈ কথা বার্তা পতাত উৎসাহ যোগালে আনটো শ্ৰেণীৰ প্ৰতি থকা অনুসন্ধিৎসু ভাব প্ৰাক্ শৈশৱকালৰ পৰাই আঁতৰ হয় ।
(ঘ) আত্মৰক্ষাৰ বাবে কুংফু, টাইকানডো আদি শিকিবলৈ উৎসাহিত কৰিব লাগে ।
(ঙ) ধর্ষণ তথা আন অত্যাচাৰৰ সৈতে জড়িত অপৰাধীক কঠোৰভাৱে শাস্তি প্ৰদান কৰিব লাগে৷ তেনে ধৰণৰ শাস্তি প্ৰদানৰ উদাহৰণ বাতৰিকাকত আৰু জনসংযোগৰ আন মাধ্যমৰ জৰিয়তে বহলভাৱে প্ৰকাশ কৰিব লাগে যাতে ইয়াৰ পৰা আন পাষণ্ডৰূপী ব্যক্তিসমূহো ভীতিগ্রস্থ হয়।
মহিলাৰ বিৰুদ্ধে হোৱা বিভিন্ন ধৰণৰ হিংসা তথা অত্যাচাৰ প্ৰতিৰোধ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত বহুতো আইন ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰা হৈছে। কন্যাশিশু হত্যা ৰোধ কৰাৰ অৰ্থে আইনে মাতৃগর্ভস্থ ভ্রূণ চিনাক্তকৰণত বাধা নিষেধ আৰোপ কৰিছে। কেৱল গৰ্ভাৱস্থাত দেখা দিয়া কোনো অস্বাভাৱিক অৱস্থা নিৰ্ণয়ৰ কাৰণেহে ইয়াক ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰি। লিঙ্গ নির্ণয় কৰাটো আইন মতে দণ্ডনীয়। তদুপৰি, ধৰ্ষণ আৰু আন আন হিংসাৰ সৈতে জড়িত ব্যক্তিক আইনে বিভিন্ন ধৰণে শাস্তি প্রদান কৰি আহিছে। কিন্তু, এনে ধৰণৰ অপৰাধ সম্পূৰ্ণৰূপে নিঃশেষ কৰিবলৈ মহিলাৰ প্ৰতি মানুহৰ দৃষ্টিভংগী সলনি হোৱাটো অতি প্ৰয়োজনীয় ৷
৩। যৌতুক প্রথাৰ কাৰণ আৰু ইয়াৰ ফলাফলসমূহ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ যৌতুক প্রথা হিন্দু বিবাহৰ সৈতে জড়িত এক প্রচলিত প্রথা তথা সমস্যা। সাধাৰণতে,গণ্য বিবাহৰ সময়ত ছোৱালীৰ লগত টকা, গহনা বা আন কোনো বস্তু দিয়াকে যৌতুক হিচাপে কৰা হয। ই ভাৰতীয় পৰম্পৰাৰ এটা পুৰণি প্ৰথা। ভাৰতবৰ্ষৰ প্ৰাচীন হিন্দু আইন মতে উত্তৰাধিকাৰ সূত্ৰে পৰিয়ালৰ সম্পত্তি কেৱল ল’ৰা সন্তানেহে পায়। গতিকে, অভিভাৱকে কন্যাৰ বিবাহৰ সময়ত সাম্ভাৱ্য পৰিমাণৰ বস্তু দিবলৈ চেষ্টা কৰে। কেতিয়াবা এই ক্ষেত্ৰত শাহু-শহুৰে অধিক লোভত পৰি বেছি বস্তুৰ দাবী জনাই তথা দাবী পূৰণ নহ’লে স্বামী আৰু পৰিয়ালৰ সদস্যই লগ হৈ ছোৱালীজনীক অত্যাচাৰ কৰা দেখা যায়। বহু সময়ত এনে ধৰণৰ অত্যাচাৰৰ ফলত মহিলাগৰাকী মৃত্যু মুখত পৰে অথবা পৰিস্থিতিৰ ওচৰত বাধ্য হৈ আত্মহত্যাৰ দৰে পথ বাছি ল’বলগীয়া হয় ।
বিবাহৰ সময়ত কন্যা পক্ষই দৰা পক্ষক আদায় দিয়া ধন বা আন কোনো ধৰণৰ বস্তুক যৌতুক বোলা হয়। প্ৰফেচাৰ ৰাম অহুজা (Ram Ahuja) ই যৌতুকৰ সংজ্ঞা এনেদৰে আগবঢ়াইছে— ‘যৌতুক হ’ল বিবাহৰ সময়ত কন্যা, দৰা আৰু দৰাৰ আত্মীয়ই পোৱা উপহাৰ তথা মূল্যবান বস্তু’।
মেক্স ৰডিন (Max Radin) ৰ সামাজিক বিজ্ঞানৰ বিশ্বকোষত উল্লেখ কৰা মতে ‘কোনো ব্যক্তিয়ে বিবাহৰ সময়ত তেওঁৰ পত্নী আৰু পত্নীৰ পৰিয়ালৰ পৰা গ্ৰহণ কৰা সম্পত্তিয়েই হ’ল যৌতুক’।
যৌতুক নিষিদ্ধকৰণ আইন ১৯৬১, অনুসৰি যৌতুক হৈছে পৰোক্ষ বা প্রত্যক্ষভাৱে বিবাহৰ সময়ত আদায় দিয়া বা গ্ৰহণ কৰিবলৈ সন্মত হোৱা যিকোনো সম্পত্তি বা মূল্যবান নিৰাপত্তা,
(ক) বিবাহসূত্ৰত এটা পক্ষই আন এটা পক্ষক ।
(খ) মাক দেউতাক বা যিকোনো ব্যক্তিয়ে বিপৰীত পক্ষক বা বিবাহৰ সময়ত বা আগত বা পিচত দিয়া সামগ্রী বা সম্পত্তি। কিন্তু এই আইনখনে মুছলমানৰ ব্যক্তিগত আইনে (শৰিয়ট) ) ন্যস্ত কৰা যৌতুক বা মেহৰ সাঙুৰি লোৱা নাই।
প্রাচীন কালত যৌতুক আদান-প্রদানক এক প্রথা হিচাপে গণ্য কৰিছিল। কিন্তু সমাজৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে মানুহ বেছি বস্তুবাদী হৈ পৰিব আৰু তেওঁলোকৰ বাবে অধিক সম্পত্তি তথা সামাজিক আৰু অৰ্থনৈতিক ক্ষেত্ৰত মর্যাদা পাবলৈ এইটোৱে আটাইতকৈ সহজ পথ ৰূপে পৰিগণিত হ’ল। ইয়াৰ ফলস্বৰূপে, বৰ্তমান প্রজন্মৰ তথা তেওঁলোকৰ পিতৃ-মাতৃৰ বাবে এক কঠিন আৰু বিষম অৱস্থাই মূৰ দাঙি উঠিছে। যি যৌতুক প্রথা এসময়ত মৰম-ভালপোৱাৰ প্রতীক হিচাপে প্ৰচলিত আছিল সি এতিয়া বিবাহ ক্ষেত্ৰত বিত্তীয় বাধাৰূপে দেখা দিছে। বর্তমান ইয়াৰ প্ৰচলন ইমান বাঢ়িব ধৰিছে যে ই এক চলিত ৰীতিলৈ পৰিৱৰ্তন হৈছে যাক মানুহে শক্তিশালী ৰূপে পালন কৰিবলৈ ধৰিছে।
এই কুপ্রথা সমাজত ইমান দূৰলৈ শিপাইছে যে আধুনিক সমাজতো পুৰণি ব্যাধি হিচাপে গা কৰি উঠিছে। সমাজৰ বহুতো সম্ভ্রান্ত শ্ৰেণীৰ শিক্ষিত মহিলাই এনে ধৰণৰ সমস্যাক বৃদ্ধি কৰাত সহায়হে কৰিছে। এই প্রথা প্রায় সকলো সমাজতে বেলেগ বেলেগ ৰূপত প্ৰচলন থকা দেখা যায় । কিন্তু ইয়াক উঠাই দিয়াৰ পৰিৱৰ্তে বৰ্তমান সেইবোৰ সমাজেও ইয়াক পালন কৰে যিসকলে এসময়ত এই প্রথা সম্বন্ধে জ্ঞাতই নাছিল। বর্তমান এই ব্যৱস্থা বিবাহ সম্বন্ধীয় ৰীতিনীতিৰ সীমা অতিক্ৰম কৰি গৈছে। অন্তঃসত্ত্বা কালত, সন্তান জন্মৰ সময়ত আৰু সকলো ধৰণৰ ধৰ্মীয় উৎসৱ তথা পাৰিবাৰিক উৎসৱ পাৰ্বন ইত্যাদিতো যৌতুকৰ দাবী জনোৱাটো স্বাভাৱিক নিয়মত পৰিণত হৈছে।
যৌতুক প্রথাৰ ফলাফলসমূহ হ’ল—
(ক) এই প্ৰথাই কন্যাৰ পৰিয়ালৰ ওপৰত অৰ্থৰ বোজা বঢ়ায়ঃ বৰ্তমান যৌতুক প্রথা বহুতো পৰিয়ালৰ বাবে বিশেষকৈ মধ্যবিত্ত শ্ৰেণীৰ বাবে এক বোজা স্বৰূপ হৈ পৰিছে। এই সকল লোকে সদায় সন্তানক শিক্ষা দিয়াৰ পৰা আৰম্ভ কৰি জীৱনৰ সকলো প্ৰয়োজন তথা সামাজিক নিয়ম-নীতি মানি চলি সামাজিক মর্যাদা ৰক্ষা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা দেখা যায়। এওঁলোকে সীমিত টকাৰে তেওঁলোকৰ বহুতো প্রয়োজন পুৰাবলগীয়া হয়। যাৰ বাবে তেওঁলোকৰ জমাৰ পৰিমাণো নিম্ন মানৰ হয়। ইয়াৰ কাৰণে তেওঁলোকে কন্যা সন্তানৰ বিবাহৰ সময়ত দৰা পক্ষৰ বিভিন্ন দাবী-পূৰ্ণ কৰিবলৈ হয়তো টকা ধাৰত ল’বলগীয়া হয় অথবা ভূমি সম্পত্তি বিক্ৰী কৰি বা বন্ধকত থৈ প্রয়োজন পূৰ্ণ কৰিবলগীয়া হয়। এই ঋণ সময়ৰ লগে লগে গোটেই পৰিয়ালটোক ধ্বংসৰ মুখলৈ আগবঢ়াই দিয়ে।
(খ) যৌতুকজনিত অতিশয্য আৰু হত্যাঃ কেতিয়াবা যৌতুকৰ নামত স্বামী আৰু তেওঁৰ পৰিয়ালবৰ্গই মহিলাক বেয়া ব্যৱহাৰ, শাৰীৰিক অথবা মানসিকভাৱে অত্যাচাৰ কৰা দেখা যায়। যেতিয়া কন্যা পক্ষই শাহু শহুৰৰ দাবী পূৰণ কৰিব নোৱাৰে তেতিয়া তেওঁলোকে মহিলাগৰাকীক অত্যাচাৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। আমি বিভিন্ন সময়ত যৌতুকজনিত কাৰণত মহিলাৰ আকস্মিক বা অস্বাভাৱিক মৃত্যু তথা আত্মহত্যাৰ ঘটনা গণ মাধ্যমৰ যোগেদি জানিব পাৰো।
(গ) যৌতুক প্রথাই অনৈতিকতালৈ আগুৱাই লৈ যায় : যৌতুক প্রথাৰ প্ৰচলন কেৱল বেআইনীয়ে নহয় অনৈতিকো। মহাত্মা গান্ধীৰ মতে যি ব্যক্তিয়ে যৌতুকক বিবাহৰ পূবচৰ্ত ৰূপে গণ্য কৰে তেনে ব্যক্তিয়ে ইয়াৰ দ্বাৰা কেৱল মহিলা গৰাকীৰ প্ৰতি অসন্মান প্ৰকাশ কৰাই নহয়; দেশ, ইয়াৰ শিক্ষা ব্যৱস্থা আৰু সমগ্ৰ মহিলা জাতিলৈ অসম্মান কৰা সূচায়। এই প্ৰথাৰ প্ৰচলনৰ ফলত সমাজত কেতবোৰ অন্যান্য অনৈতিক কাৰ্যাৱলীও গা কৰি উঠে। কেতিয়াবা কিছুমান অবিবাহিত ছোৱালীয়ে পিতৃ-মাতৃৰ ওপৰৰ পৰা বিত্তীয় বোজা কমাবলৈ কেতবোৰ নিষিদ্ধ কামত লিপ্ত হয়। কেতিয়াবা আকৌ পিতৃ-মাতৃয়ে তেওঁলোকৰ ছোৱালীৰ বিবাহৰ সময়ত বুজন পৰিমাণৰ যৌতুক আদায় দিয়াৰ সামৰ্থৰ অভাৱত কন্যা গৰাকীক বয়স্কলোক অথবা শাৰীৰিকভাৱে বাধাগ্রস্ত লোকলৈ বিয়া দিবলগীয়া হয়। এইদৰে যৌতুক প্ৰথাৰ প্ৰচলনে সমাজত বেয়াকৈ প্ৰভাৱ পেলায়।
(ঘ) পৰিয়ালৰ মাজত দেখা যায় মানসিক সংকট আৰু আবেগিক অস্থিৰতাঃ যৌতুকৰ প্রচলনে পিতৃ-মাতৃসমূহক এক অঘোষিত তথা অবাঞ্ছনীয় প্রতিযোগিতালৈ আগুৱাই লৈ গৈছে। এইবোৰে অৱশেষত পৰিয়ালৰ সুখ-শান্তিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলায়। ইয়াৰ ফলত পুত্ৰ-বোৱাৰী, স্বামী-স্ত্রী, শাহু-শহুৰ তথা পৰিয়ালৰ আনবোৰ সদস্যৰ মাজত সংঘাত সৃষ্টি হয় । অৱশেষত ইয়াৰ পৰিণাম তেওঁলোকৰ সন্তানেও ভোগ কৰিবলগীয়া হয় ৷
৪। যৌতক সমস্যা সমাধানৰ উপায়সমূহ আলোচনা কৰা৷
উত্তৰঃ যৌতুক সমস্যা সমাধানৰ উপায়সমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল
(ক) আইনী ব্যৱস্থাঃ কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে যৌতুক প্রথা নিবাৰণৰ উদ্দেশ্যে ১৯৬১ চনত যৌতুক নিষিদ্ধকৰণ আইন প্রণয়ন কৰে। যি ব্যক্তিয়ে যৌতুক গ্ৰহণ কৰে বা আদায় দিয়াত সহায় কৰে তেনে ব্যক্তিক এই আইনৰ নিৰ্দেশত ৫ বছৰৰ বাবে কাৰাদণ্ড দিয়াৰ লগতে ১৫,০০০ টকা বা যৌতুকৰ সমপৰিমাণ মূল্যৰ জৰিমনা ভৰিব লাগিব। ১৯৮৬ চনত ৰাজ্য চৰকাৰক কেতবোৰ কৰ্তৃত্ব প্ৰদান কৰি এই আইনখন পুনৰ সংশোধন কৰা হয়। মহিলাৰ প্ৰতি স্বামী তথা তেওঁৰ পৰিয়ালে কৰা নিষ্ঠুৰ ব্যৱহাৰ বন্ধ কৰিবলৈ ভাৰতীয় দণ্ডবিধি আইনত এক নতুন ধাৰা ৪৯৮ (ক) আৰু ১৯৮৩ চনত অপৰাধ কাৰ্যবিধি আইনৰ অধীনত ১৯৮ (ক) ধাৰা অন্তৰ্গত কৰা হয় ।
তদুপৰি ২০০৬ চনত ‘পাৰিবাৰিক হিংসা আইন ২০০৫’ কাৰ্যকৰী কৰা হয়। এই আইন অনুসৰি এগৰাকী মহিলাই যৌতুকজনিত হাৰাশাস্তি বন্ধ কৰিবলৈ পাৰিবাৰিক হিংসা আইনৰ সৈতে জড়িত বিষয়াৰ ওচৰ চপাৰ সম্পূৰ্ণ অধিকাৰ আছে।
এইদৰে এই আইনখনে যৌতুক প্রথা নিবাৰণৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন ব্যৱস্থাৱলী গ্ৰহণ কৰিছে যদিও ইয়াক সমাজৰ পৰা সম্পূৰ্ণ ৰূপে উচ্ছেদ কৰিব পৰা নাই। এই আইন প্রণয়নৰ পিচতো বৰ্তমানলৈ আমাৰ সমাজত যৌতুকজনিত হিংসা সংঘটিত হৈ আছে। সেয়েই, ইয়াক সম্পূৰ্ণ ৰূপে নিয়ন্ত্ৰণ বা নাশ কৰিবলৈ কেতবোৰ অনা আইনী ব্যৱস্থাৰ প্ৰয়োজন আছে।
অনা-আইনী ব্যৱস্থাৱলীঃ
(১) যৌতুকৰ বিৰুদ্ধে সজাগতাৰ সৃষ্টি কৰাঃ সমাজৰ পৰা যৌতুক প্রথা নোহোৱা কৰিবলৈ ৰাইজৰ মাজত ইয়াৰ বিৰুদ্ধে সজাগতাৰ সৃষ্টি কৰাটো অতি প্রয়োজন। বিভিন্ন গণ মাধ্যমৰ যেনে বাতৰি কাকত, ইণ্টাৰনেট, টেলিভিচন, আদিৰ যোগেদি ৰাইজক বুজাব পাৰি যে যৌতুক প্রথা বেআইনীয়েই নহয় ই এক নীতি বহির্ভূত প্রথা।
(২) শিক্ষাৰ উন্নতিঃ মহিলাৰ মাজত বিশেষকৈ ছোৱালী শিক্ষা প্ৰসাৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ কথা । শিক্ষাৰ দ্বাৰা ছোৱালীবোৰ অৰ্থনৈতিক ভাবে আত্মনিৰ্ভৰশীল হৈ সমাজত সন্মান লাভ কৰাত সহায়ক হয় তথা নিজে নিজৰ জীৱনৰ সিদ্ধান্ত ল’ব পাৰে। ইয়াৰ উপৰিও, শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত সমাজত নৈতিক শিক্ষা প্ৰদান কৰাটো অতি প্ৰয়োজনীয়, যাৰ দ্বাৰা সকলোৱে বুজিব পাৰে যে যৌতুক প্রথা এক অনৈতিক কাম আৰু ই সমাজখনক দূষিত কৰে।
(৩) আন্তঃজাতি বিবাহৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰাঃ আগতে উল্লেখ কৰি অহা হৈছে যে নিজ জাতিৰ মাজত বিবাহ স্থাপনৰ প্ৰচলিত নিয়মে এই সমস্যা বৃদ্ধি কৰাত সহায় কৰে। সেয়েহে, আন্তঃজাতিৰ মাজৰ হৰ প্ৰচলনে আমাৰ সমাজৰ পৰা যৌতুক প্রথা নিবাৰণৰ ক্ষেত্ৰত সহায় কৰিব
(৪) স্বেচ্ছাসেৱী সংগঠনৰ ভূমিকাঃ স্বেচ্ছাসেৱী সংগঠনসমূহে যৌতুকৰ ভয়াবহতা সম্পর্কে আঁচনি প্ৰস্তুত কৰি ইয়াৰ প্ৰতিৰোধৰ ক্ষেত্ৰত এক উল্লেখযোগ্য ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে৷ এই সংগঠনসমূহে গ্ৰহণ কৰি সেইবোৰ ৰাইজৰ মাজত প্ৰকাশ কৰি ইয়াৰ বিৰুদ্ধে এক ঢৌৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে। এনেধৰণৰ কাৰ্যৰ সৈতে জড়িত ইয়াত বহুতো সংগঠন আছে।
৫। অপৰাধৰ ধাৰণা আৰু প্ৰতিৰোধ সম্পর্কে আলোচনা কৰক।
উত্তৰঃ সমাজত সভ্যতাৰ আগমনৰ পৰাই অপৰাধজনিত সমস্যা এক ভয়ানক সমস্যাৰূপে পৰিগণিত হৈছে। অতীজৰে পৰা সমাজ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে অপৰাধৰ ধাৰণাৰো পৰিৱৰ্তন হৈ আহিছে। ১২-১৩ শতিকাৰ আৰম্ভণিত ইংৰাজসকলে দেশ তথা ধৰ্মৰ বিৰুদ্ধে কৰা অধিনিয়ম সমূহক অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰিছিল৷ সেয়েহে ৰাজদ্ৰোহ, ধৰ্ষণ আৰু ধৰ্মদ্বেষ অপৰাধ হিচাপে গণ্য কৰিছিল যদি নৰহত্যাক অপৰাধ বুলি গণ্য কৰা নাছিল। অপৰাধ হৈছে এক আনুষংগিক শব্দ । সেয়েহে, এক নিৰ্দিষ্ট স্থানৰ অপৰাধক আন এখন স্থানে অপৰাধ হিচাপে গণ্য নকৰিবও পাৰে। সমাজতো ইয়াৰ ধাৰণাৰ পৰিৱৰ্তন হয়। উদাহৰণস্বৰূপে, অতীতত ভাৰতীয় হিন্দু সমাজে সতী প্ৰথাক অপৰাধ বুলি গণ্য কৰা নাছিল। কিন্তু বর্তমান সমাজত ই এটা ডাঙৰ অপৰাধ।
এনেদৰে পৰস্ত্রীগমন ভাৰতীয় সমাজত এক ফৌজদাৰী অপৰাধ, কিন্তু ইংলেণ্ডত ইয়াক মাথোঁ এক সামাজিক ভুল ৰূপে গণ্য কৰা হয় যাক ক্ষতিপূৰণৰ দ্বাৰা শুধৰণি কৰিব পাৰি। আধুনিক সমাজৰ জটিলতাসমূহে অপৰাধৰ হাৰ বৃদ্ধি হোৱাত বিশেষভাৱে প্ৰভাৱ পেলাইছে। ভাৰতবৰ্ষতো দিনে দিনে ইয়াৰ হাৰ ঊৰ্ধ্বমুখী হ’বলৈ ধৰিছে। ২০ শতিকাৰ উচ্চমানৰ প্রযুক্তিমুখী তথা কম্পিউটাৰৰ ব্যৱহাৰে চাইবাৰ উচ্চমানৰ প্ৰযুক্তিমুখী তথা কম্পিউটাৰৰ ব্যৱহাৰে চইবাৰ ক্ৰাইম আৰু কম্পিউটাৰ সম্বন্ধিত অপৰাধৰ উদ্ভাৱন কৰিছে। এইদৰে সমাজৰ পৰিৱৰ্তনৰ লগে লগে অপৰাধৰ সংজ্ঞা আৰু প্ৰকৃতিৰো পৰিৱৰ্তন সাধন হৈছে। বহলভিত্তি অপৰাধ সম্পৰ্কে সংজ্ঞা আগবঢ়োৱাটো সহজ নহয়। সকলো সমাজতে কেতবোৰ নীতি-নিয়ম, মূল্যবোধ, বিশ্বাস তথ্য ৰীতি-নীতি থাকে। এইবোৰ সমাজখনৰ বাবে গ্রহণযোগ্য হোৱাৰ লগতে সামাজিক শৃংখলা তথা সামূহিক ঐক্য স্থাপনৰ দিশত অতি প্রয়োজনীয়। এই নীতি-নিয়ম তথা মূল্যবোধ ভংগ কৰা কাৰ্যাৱলীক অসামাজিক ক্রিয়া-কলাপ হিচাপে বিবেচনা কৰা হয়। সেয়েহে বহুতো লেখকে অপৰাধক এক অসামাজিক, অমানৱীয় তথা পাপপূর্ণ ব্যৱহাবৰূপে আখ্যা দিয়ে।
আইন ব্যৱস্থাত আপৰাধৰ সংজ্ঞা এইদৰে আগবঢ়োৱা হৈছে – ‘অপৰাধ হ’ল আইনৰ দ্বাৰা বাধাপ্রাপ্ত কোনো এক কার্য বা ভুল। দেশ তথা ৰাজ্যই জনসাধাৰণক সুৰক্ষা প্ৰদানৰ স্বাৰ্থত । এনে কাৰ্যৰ বিৰুদ্ধে ন্যায়িক কাৰ্যবাহীৰ অধীনত শাস্তি প্রদান কৰে৷’
ভাৰত চৰকাৰে এই অপৰাধবোৰৰ প্ৰতিৰোধৰ কাৰণে বিশেষকৈ মহিলা আৰু শিশুৰ ক্ষেত্ৰত হোৱা অপৰাধ নিয়ন্ত্ৰণৰ কাৰণে বিভিন্ন ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছে। বহুতো বেচৰকাৰী সংস্থায়ো এনে অপৰাধত বাধা প্রদান তথা ভুক্তভোগীক উদ্ধাৰ আৰু পুনৰ সংস্থাপনৰ ক্ষেত্ৰত বিভিন্ন প্রচেষ্টা গ্ৰহণ কৰা দেখা যায়। তথাপিও তেওঁলোকে সমাজৰ পৰা অপৰাধ মোচন কৰিবলৈ সক্ষম হোৱা নাই। প্ৰকৃততে অপৰাধ নিয়ন্ত্ৰণ তথা প্ৰতিৰোধ কৰাৰ মূল উপায় সমাজৰ লোকৰ মাজতে আছে। মানুহৰ মাজত আনৰ প্ৰতি মূল্যবোধ, দৃষ্টিভংগী উন্নত হোৱাৰ প্ৰয়োজন আছে। ইয়াৰ পিছতহে আমি এখন সুস্থ সমাজৰ কথা ভাবিব পাৰোঁ।
৬। ‘মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা হিংসা নিয়ন্ত্ৰণৰ ব্যৱস্থাৱলী আলোচনা কৰক।
উত্তৰঃ মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা হিংসা নিয়ন্ত্ৰণৰ ব্যৱস্থাৱলী তলত আলোচনা কৰা হ’ল –
(ক) সমাজৰ বিভিন্ন শ্ৰেণীৰ মাজত নৈতিক শিক্ষাৰ প্ৰচলনৰ দ্বাৰা মহিলাৰ প্ৰতি হোৱা অত্যাচাৰসমূহ হ্ৰাস কৰিব পৰা যায়। এই শিক্ষা প্রথমে স্কুল পর্যায়ৰ পৰা আৰম্ভ কৰিব পাৰি। ই মহিলাৰ প্ৰতি দৃষ্টিভংগী সলনি হোৱাত সহায় কৰিব।
(খ) সামাজিকীকৰণ প্ৰক্ৰিয়া সকলো ব্যক্তিৰ বাবে অতি প্রয়োজনীয়। গতিকে, এই প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা কিছুমান সামাজিক মূল্যবোধৰ জ্ঞান দিব পাৰি। যেনেঃ সমাজৰ আন পুৰুষ শ্ৰেণীৰ দৰে মহিলাসকল সকলো ক্ষেত্ৰতে সমান আৰু সম্মানীয়। সেয়েহে শিশু সামাজিকীকৰণ প্ৰক্ৰিয়াৰ প্ৰাথমিক পৰ্যায়তে পুৰুষ মহিলা উভয়ে যে সকলো ক্ষেত্ৰতে সমান তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব লাগে।
(গ) উভয় পক্ষক নিয়মিতভাৱে মুকলিকৈ কথা-বার্তা পতাত উৎসাহ যোগালে আনটো শ্ৰেণীৰ প্ৰতি থকা অনুসন্ধিৎসু ভাব থাক্ শৈশৱ কালৰ পৰাই আঁতৰ হয়।
(ঘ) আত্মৰক্ষাৰ বাবে জুডু, কুংফু, টাইকোৱাণ্ডো আদি শিকিবলৈ উৎসাহিত কৰিব লাগে।
(ঙ) ধর্ষণ তথা আন অত্যাচাৰৰ সৈতে জড়িত অপৰাধীক কঠোৰভাৱে শাস্তি প্রদান কৰিব লাগে ৷ তেনে ধৰণৰ শাস্তি প্ৰদানৰ উদাহৰণ বাতৰিকাকত আৰু জনসংযোগ মাধ্যমৰ জৰিয়তে বৰ্হলভাৱে প্ৰকাশ কৰিব লাগে যাতে ইয়াৰ পৰা আন পাষণ্ডৰূপী ব্যক্তিসমূহো ভীতিগ্রস্ত হয়।
৭। মহিলা আৰু শিশুৰ সুৰক্ষাৰ্থে ভাৰত চৰকাৰে প্ৰদান কৰা ব্যৱস্থাৱলীৰ ওপৰত এখন ৰচনা প্ৰস্তুত কৰক।
উত্তৰঃ মহিলা আৰু শিশুৰ অপৰাধৰ সংখ্যা বৃদ্ধি হোৱাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি ভাৰত চৰকাৰে তেওঁলোকক সুৰক্ষা প্ৰদানৰ বাবে কেতবোৰ ব্যৱস্থাৱলী গ্ৰহণ কৰিছে। মহিলা আৰু শিশুক সুৰক্ষা প্ৰদানৰ কাৰণে গ্ৰহণ কৰা কিছুমান অন্য ব্যৱস্থাৱলীৰ বিষয়েহে আলোচনা কৰিম ৷
(১) পথৰ শিশুৰ উন্নয়নৰ কাৰণে গ্ৰহণ কৰা সংযুক্ত আঁচনিঃ এই আঁচনিসমূহ সামাজিক ন্যায় আৰু সবলীকৰণৰ মন্ত্ৰালয়ৰ দ্বাৰা কাৰ্যকৰী হয়। ইয়াৰ মূল উদ্দেশ্য হ’ল পথৰ শিশুৰ নিঠৰুৱা অৱস্থা দূৰ কৰি পথৰ পৰা ওভতাই নি. আশ্রয় দিয়া। এই আঁচনিয়ে আশ্রয়বিহীন তথা পৰিয়ালবিহীন শিশুসকলক, বিশেষকৈ অত্যাচাৰ অথবা আতিশয্যৰ বলি হোৱা শিশুসমূহক লক্ষ্য কৰি লয়।
(২) কিশোৰক ন্যায় প্ৰদানৰ বাবে সংযুক্ত কাৰ্যৱলীঃ সামাজিক ন্যায় আৰু সবলীকৰণৰ মন্ত্ৰালয় ৰ দ্বাৰা গৃহীত এই আঁচনিসমূহে দুর্দশাগ্রস্ত পৰিবেশত জীৱন নিৰ্বাহ কৰা তথা আইনৰ মেৰপাকত ল’ৰা-ছোৱালীক চৰকাৰী আৰু বেচৰকাৰী সংস্থাৰ সহায়ত সা-সুবিধা প্ৰদান কৰা ৷ এই আঁচনিৰ কেতবোৰ বিশেষ বৈশিষ্ট্য তলত দিয়া ধৰণৰঃ
(ক) কৈশোৰক ন্যায় প্ৰদানৰ কাৰণে ৰাষ্ট্ৰীয় মন্ত্ৰণা কমিটি স্থপান।
(খ) কৈশোৰৰ ন্যায় নিধি বা পুঁজিৰ সৃষ্টি কৰা।
(গ) কৈশোৰ অপৰাধীৰ ন্যায় প্রদান আইন ৰূপায়ণৰ দায়িত্বত থকা-ন্যায়িক বিষয়া, আৰক্ষী প্রশাসন তথা বেচৰকাৰী সংস্থাসমূহৰ কাৰণে প্ৰশিক্ষণ, উন্নতীকৰণ আদিৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(ঘ) ইয়াৰ প্ৰতিৰোধৰ কাৰণে উপযুক্ত পৰিবৰ্তন পদ্ধতিৰদ্বাৰা আনুষ্ঠানিক ব্যৱস্থাৱলীক অন্তিম উপায় হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা।
(ঙ) বর্তমান প্রতিষ্ঠিত আন্তঃগাঁঠনিৰ গুণগত উন্নয়নৰ কাৰণে বিত্তীয় সাহায্য আগবঢ়োৱা ।
(চ) অনা অনুষ্ঠানিক সেৱাৰ প্ৰসাৰতা বৃদ্ধি কৰা যেনে· এনে শিশুক পোহপাল দিয়া, সমাজত স্বীকৃত দিয়া বা যোগ্য হিচাপে প্ৰমাণ কৰা তথা এক পৰিবৰ্তিত আনুষ্ঠানিক নিৰাপত্তাৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(৩) চাইল্ড হেল্পলাইনঃ শিশুৰ সুৰক্ষাৰ স্বাৰ্থত ‘চাইল্ড হেল্পলাইন’ নামৰ এক বিনামূলীয়া টেলিফোন সেৱা গ্ৰহণ কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা যিকোনো লোকে শিশুক সুৰক্ষা প্ৰদান কৰিবলৈ উক্ত নম্বৰত ১০ বাদ দিব পাৰে। মহিলা আৰু শিশুৰ কল্যাণ মন্ত্ৰালয়ৰ সহযোগত সমগ্ৰ দেশৰ ৭২ খন মহানগৰত উক্ত সেৱা লাভ কৰা যায়।
(৪) শিশু গৃহ আঁচনিঃ মন্ত্রালয়ে গৃহহীন শিশুক প্রতিপালন কৰিবলৈ শিশু গৃহ আঁচনিৰ ৰূপায়ণ কৰে আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা পৰিত্যক্ত অনাথ, নিঠৰুৱা শিশুক জীৱন নিৰ্বাহৰ নূন্যতম সুবিধা দিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়। এই আঁচনিৰ অধীনত প্ৰত্যেকটো শিশু গৃহত ১০ জনীয় গোটত ৬ লাখ টকালৈ সাহায্যৰ অনুমোদন জনায় ৷
(৫) ভাৰতৰ শ্ৰম মন্ত্ৰালয়ে শিশু শ্রমিক দূৰীকৰণৰ কাৰ্যাৱলীৰ সূচনা কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা তেনে শিশুক পুনৰ সংস্থাপন আৰু শিশু শ্রমিক দূৰীকৰণৰ কাৰণে কিছুমান প্ৰকল্পৰ অনুমোদন জনায়। এই আঁচনি প্রকল্প ভিত্তিক পৰিকল্পনাৰ অন্তৰ্গত ভাৰতৰ বিভিন্ন ঠাইত শিশু শ্রমিকক পুনৰ সংস্থাপনৰ কাৰণে ৰাষ্ট্ৰীয় শিশু শ্রমিক প্ৰকল্প স্থাপন কৰা হয়। এনে শিশুক শ্ৰমৰ নিয়োগৰ পৰা মুক্ত কৰিবলৈ NCLP – ৰ অধীনত দেশৰ বিভিন্ন ঠাইত বিশেষ স্কুল স্থাপন কৰা হৈছে আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা তেওঁলোকক অনানুষ্ঠানিক শিক্ষা, কাৰিকৰী প্ৰশিক্ষণ, পৰিপূৰক পুষ্টি আদিৰ যোগান ধৰা হয় । এই দিশত বৰ্চমানলৈ দেশৰ আটাইতকৈ দুৰ্যোগ অঞ্চলসমূহক সাঙুৰি ১৫০ টা শিশু শ্ৰম প্ৰকল্পৰ অনুমোদন হৈছে। ইতিমধ্যে ইয়াৰ সহায়ত প্ৰায় ১.৫ লাখ শিশুক মূলসুঁতিলৈ ওভতাই আনিব পাৰিছে।
(৬) শিশুৰ প্ৰতি হোৱা অপৰাধ ৰোধ কৰাঃ এক বিস্তৃত আলোচনাৰ অন্তত ভাৰত চৰকাৰে শিশুৰ প্ৰতি হোৱা অপৰাধ ৰোধ কৰিবলৈ এক খচৰা পাণ্ডুলিপি তৈয়াৰ কৰে আৰু সকলো ৰাজ্য চৰকাৰৰ মতামত জনাৰ ডদ্দেশ্যে তেওঁলোকলৈ চার্কুলাৰ জাৰি কৰা হয়। ৰাজ্য চৰকাৰ তথা সংলগ্ন মন্ত্ৰীমণ্ডলৰ আৰু বিভাগসমূহৰ মতামত জনাৰ পিচত পুনৰ এখন খচৰা প্ৰস্তুত কৰি উলিয়াই পুনৰ এইখন সংলগ্ন মন্ত্ৰীমণ্ডল আৰু বিভাগসমূহলৈ মতামত তথা ব্যৱহাৰৰ বাবে সঞ্চালন কৰে।
(৭) মহিলা আৰু শিশু সৰবৰাহ ৰোধ কৰাৰ কাৰণে গ্ৰহণ কৰা পৰীক্ষামূলক প্রকল্পসমূহঃ ভাৰত চৰকাৰে এই ক্ষেত্ৰত তিনিটা পৰীক্ষামূলক প্রকল্প কাৰ্যকৰী কৰে।
এই কেইটা হ’ল —
(ক) পৰম্পৰাগতভাৱে মহিলা আৰু শিশুৰ সৰবৰাহ বা যৌন সম্পৰ্কীয় অত্যাচাৰত বাধা প্ৰদান কৰা।
(খ) ব্যৱসায় বা যৌন অত্যাচাৰৰ বাবে মহিলা আৰু শিশু সৰবৰাহৰ উৎপত্তি স্থলত বাধা প্ৰদান কৰা।
(গ) এনে উদ্দেশ্যত মহিলা আৰু শিশু সৰবৰাহৰ লক্ষ্যস্থলত বাধা প্ৰদান কৰা । বৰ্তমানলৈ এই দিশত ৩০ প্ৰকল্পৰ অনুমোদিত হৈছে আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা প্ৰায় ১৫০০ মহিলা আৰু ছোৱালী উপকৃত হৈছে।
(৮) শিশুক যৌন আতিশয়্যৰ পৰা সুৰক্ষা প্রদান আইন, ২০১২ঃ ২০১২ চনৰ ২২ মেত লোক সভাই শিশুক যৌন আতিশয্যৰ পৰা সুৰক্ষা প্রদান আইন অনুমোদন কৰে। এই আইনে শিশুক যৌন আতিশয্য তথা অত্যাচাৰৰ পৰা সুৰক্ষা প্ৰদানৰ উদ্দেশ্যে আইনী ব্যৱস্থাৰ খচৰা প্রস্তুত কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা প্ৰথমবাৰৰ বাবে শিশুক এই ক্ষেত্ৰত সুৰক্ষা প্ৰদানৰ বাবে বিশেষ আইন গৃহীত হয়। বর্তমান, ভাৰতীয় দণ্ডবিধি আইনৰ বিভিন্ন ধাৰাই এনে ধৰণৰ অপৰাধক সাঙুৰি লৈছে । কিন্তু এই আইনে শিশুৰ ক্ষেত্ৰত হোৱা সকলো ধৰণৰ যৌন অপৰাধক সাঙুৰি লোৱা নাই তথা শিশু আৰু প্ৰাপ্তবয়স্ক ভুক্তভোগীৰ মাজত কোনো ধৰণৰ পাৰ্থক্যৰ কথা উল্লেখ হোৱা নাই ৷
উক্ত আইনে ১৮ বছৰৰ তলৰ সকলো ব্যক্তিকে শিশু বুলি নিৰ্ধাৰিত কৰিছে আৰু যৌন আক্রমণ, যৌন আতিশয্য তথা অশ্লীল ফটো আদিৰ বলি হোৱা শিশুক সুৰক্ষা প্ৰদানৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছে। এই আইনে অপৰাধীক দোষৰ গভীৰতা অনুযায়ী সাধাৰণ শাস্তিৰ পৰা সশ্রম কাৰাদণ্ডলৈ বিভিন্ন ধৰণৰ কঠোৰ শাস্তি প্রদান কৰে ৷
ওপৰত উল্লিখিত কাৰ্যক্ৰম আৰু আঁচনিসমূহক বাদ দিও ভাৰতীয় সংবিধানৰ অধীনত দেশৰ শিশুসমূহৰ অধিকাৰ তথা কল্যানাৰ্থে বিভিন্ন ব্যৱস্থা ন্যস্ত হৈ আছে।
এই সাংবিধানিক ব্যৱস্থাসমূহ তলত উল্লেখ কৰা হ’ল –
(৯) ১৪ নং অনুচ্ছেদত উল্লেখ কৰা হৈছে যে ভাৰতবৰ্ষৰ ভিতৰত দেশৰ কোনো ব্যক্তিক আইনৰ সন্মুখত সমঅধিকাৰ তথা সমান আইনী সুৰক্ষা প্রদানক কোনেও নুই কৰিব নোৱাৰে ৷
(১০) ১৫(৩) নং অনুচ্ছেদ অনুসৰি ‘মহিলা আৰু শিশুৰ বাবে বিশেষ ব্যৱস্থা গ্ৰহণৰ ক্ষেত্ৰত দেশক কোনেও বাধা প্ৰদান কৰিব নোৱাৰে।’
(১১) ২১ নং অনুচ্ছেদ মতে আইনত উল্লিখিত কার্যবিধিক বাদ দি আন কোনো ক্ষেত্ৰত কোনো ব্যক্তিক তেওঁৰ জীৱন নিৰ্বাহ তথা স্বকীয় স্বাধীনতা উপভোগ কৰাৰ পৰা বঞ্চিত কৰিব নোৱাৰে।
(১২) ২১ (ক) অনুচ্ছেদত দেশৰ ৬ ৰ পৰা ১৪ বয়সৰ সকলো শিশুকে বিনামূলীয়া আৰু বাধ্যতামূলক শিক্ষা প্ৰদানৰ নিৰ্দেশ দিয়া হৈছে।
(১৩) ২৩ নং অনুচ্ছেদে মানৱ সৰবৰাহ তথা বলপূৰ্বকভাৱে শ্রমিক হিচাপে নিযুক্ত কৰাত বাধা প্ৰদান কৰিছে।
(১৪) ২৪ নং অনুচ্ছেদে ১৪ বছৰ বয়সৰ তলৰ শিশুক উদ্যোগ, খনি অথবা আন কোনো ক্ষতিকাৰক অৱস্থাত নিয়োগ কৰাত বাধা প্ৰদান কৰিছে।
(১৫) ২৫-২৮ নং অনুচ্ছেদে প্রত্যেক ব্যক্তিক বিবেচনাৰ স্বাধীনতা, জীৱিকা বৃত্তিৰ স্বাধীনতা, তথা ধৰ্মৰ প্ৰচলন আৰু বিস্তাৰৰ কাৰণে স্বাধীনতা প্ৰদান কৰিছে।
(১৬) ৩৯ (ঙ) আৰু (চ) অনুচ্ছেদে ৰাষ্ট্ৰক ইয়াৰ সকলো ব্যক্তিক বিশেষভাৱে কৰ্মচাৰী, মহিলা, পুৰুষ আৰু কুমলীয়া শিশুৰ স্বাস্থ্য তথা শক্তিৰ ক্ষেত্ৰত নিশ্চয়তা প্ৰদানৰ লগতে সকলো ধৰণৰ অত্যাচাৰৰ ক্ষেত্ৰত সুৰক্ষাৰ স্বাৰ্থত আঁচনি ৰূপায়ণৰ নিৰ্দেশ প্ৰদান কৰিছে। তদুপৰি অৰ্থনৈতিক প্ৰয়োজনসমূহ পূৰণ কৰিবলৈ তেওঁলোকৰ বয়স আৰু শক্তিৰ লগত খাপ নোখোৱা কোনো বৃত্তি কৰিবলগীয়া নহয় তাৰ ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰিছে। শিশু আৰু কিশোৰক বিভিন্ন অত্যাচাৰ, নৈতিক আৰু বস্তুগত হাৰাশাস্তিৰ পৰা সুৰক্ষিত কৰাৰ ব্যৱস্থা প্ৰদান কৰিছে। দেশৰ সকলো শিশুক তেওঁলোকৰ স্বাস্থ্যকৰ পৰিবেশ,স্বাধীনতা, মর্যাদা তথা সকলো ধৰণৰ সুযোগ-সুবিধাসহ জীয়াই থাকিবলৈ ব্যৱস্থা কৰিছে।
৮। যৌতুক প্ৰথাৰ ফলাফল বর্ণনা কৰক।
উত্তৰঃ যৌতুক প্রথাৰ ফলাফলসমূহ হ’ল —
(ক) এই প্ৰথাই কন্যাৰ পৰিয়ালৰ ওপৰত অৰ্থৰ বোজা বঢ়াইঃ বর্তমান যৌতুক প্রথা বহুতো পৰিয়ালৰ বাবে বিশেষকৈ মধ্যবিত্ত শ্ৰেণীৰ বাবে এক বোজা স্বৰূপ হৈ পৰিছে। এইসকল লোকে সদায় সন্তানক শিক্ষা দিয়াৰ পৰা আৰম্ভ কৰি জীৱনৰ সকলো প্ৰয়োজন তথা সামাজিক নিয়ম-নীতি মানি চলি সামাজিক মর্যাদা ৰক্ষা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা দেখা যায়। এওঁলোকে সীমিত টকাৰে তেওঁলোকৰ বহুতো প্রয়োজন পূৰাবলগীয়া হয়। যাৰ বাবে তেওঁলোকৰ জমাৰ পৰিমাণো নিম্ন মানৰ হয়। ইয়াৰ কাৰণে তেওঁলোকে কন্যা সন্তানৰ বিবাহৰ সময়ত দৰা পক্ষৰ বিভিন্ন দাবী-পূৰণ কৰিবলৈ হয়তো টকা ধাৰত ল’বলগীয়া হয় অথবা ভূমি সম্পত্তি বিক্ৰী কৰি বা বন্ধকত থৈ প্রয়োজন পূৰণ কৰিবলগীয়া হয়। এই ঋণ সময়ত লগে লগে বিভিন্ন প্ৰজন্ম পাৰ হৈ যায় আৰু অৱশেষত গোটেই পৰিয়ালটোক ধ্বংসৰ মুখলৈ আগবঢ়াই নিয়ে।
(খ) যৌতুক জনিত অতিশয্য আৰু হত্যাঃ কেতিয়াবা যৌতুকৰ নামত স্বামী আৰু তেওঁৰ পৰিয়ালবৰ্গই মহিলাক বেয়া-ব্যৱহাৰ, শাৰীৰিক অথবা মানসিকভাৱে অত্যাচাৰ কৰা দেখা যায় ৷ যেতিয়া কন্যা পক্ষই শহু-শাহুৰৰ দাবী পূৰণ কৰিব নোৱাৰে তেতিয়া তেওঁলোকে মহিলা গৰাকীক অত্যাচাৰ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰে। আমি বিভিন্ন সময়ত যৌতুকজনিত কাৰণত মহিলাৰ আকস্মিক বা অস্বাভাৱিক মৃত্যু তথা আত্মহত্যাৰ ঘটনা গণ মাধ্যমৰ যোগেদি বা অস্বাভাৱিক মৃত্যু তথা আত্মহত্যাৰ ঘটনা গণ মাধ্যমৰ যোগেদি জানিব পাৰো ৷
(গ) যৌতুক প্রথাই অনৈতিকতালৈ আগুৱাই লৈ যায়ঃ যৌতুক প্ৰথাৰ প্ৰচলন কেৱল বে-আইনীয়ে নহয় অনৈতিকো। মহাত্মা গান্ধীৰ মতে যি ব্যক্তিয়ে যৌতুকক বিবাহৰ পূৰ্বচৰ্তৰূপে গণ্য কৰে তেনে ব্যক্তিয়ে ‘ইয়াৰ দ্বাৰা কেৱল মহিলা গৰাকীৰ প্ৰতি অসন্মান প্ৰকাশ কৰাই নহয়, দেশ, ইয়াৰ শিক্ষা ব্যৱস্থা আৰু সমগ্ৰ মহিলা জাতিলৈ অসন্মান কৰা সূচায়। এই প্ৰথাৰ প্ৰচলনৰ ফলত সমাজত কেতবোৰ অন্যান্য অনৈতিক কার্যৱলীও গা কৰি উঠে। কেতিয়াবা কিছুমান অবিবাহিত ছোৱালীয়ে পিতৃ-মাতৃৰ ওপৰত পৰা বিত্তীয় বোজা কমাবলৈ কেতবোৰ নিষিদ্ধ কামত লিপ্ত হয়। কেতিয়াবা আকৌ পিতৃ-মাতৃয়ে তেওঁলোকৰ ছোৱালীৰ বিবাহৰ সময়ত বুজন পৰিমাণৰ যৌতুক আদায় দিয়াৰ সামৰ্থ্যৰ অভাৱত কন্যা গৰাকীক বয়স্কলোক অথবা শাৰীৰিকভাৱে বাধাগ্রস্ত লোকলৈ বিয়া দিবলগীয়া হয়৷ এইদৰে যৌতুক প্রথাৰ প্ৰচলনে সমাজত বেয়াকৈ প্ৰভাৱ পেলায়।
(ঘ) পৰিয়ালৰ মাজত দেখা দিয়া মানসিক সংকট আৰু আবেগিক অস্থিৰতাঃ যৌতুকৰ প্রচলনে পিতৃ-মাতৃসমূহক এক অঘোষিত তথা অবাঞ্চনীয় প্রতিযোগিতালৈ আগুৱাই লৈ গৈছে। এইবোৰে অৱশেষত পৰিয়ালৰ সুখ-শান্তিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলায়। ইয়াৰ ফলত পুত্ৰ-বোৱাৰী, স্বামী-স্ত্রী, শাহু-শহুৰ তথা পৰিয়ালৰ আনবোৰ সদস্যৰ মাজত সংঘাতৰ সৃষ্টি হয়। অৱশেষত ইয়াৰ পৰিণাম তেওঁলোকৰ সন্তানেও ভোগ কৰিবলগীয়া হয়।
৯। লিংগ পৰিস্থিতিত পৰিয়ালৰ ভূমিকা কি? আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ব্যক্তি শিশুৰ লিংগ পৰিস্থিতি গঢ়ি উঠে সামাজিক প্রেক্ষাপটত। সেই সামাজিক প্ৰেক্ষাপটত আছে যেনে পৰিয়াল, প্ৰতিৱেশ আদি ঠিক তেনে দৰেই আছে বৃহত্তৰ সামাজিকক্ষেত্ৰ আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় ক্ষেত্ৰও।
Lawrence Kohlberg (1996) তেওঁৰ তত্ত্বত ব্যক্ত কৰিছে যে পৰিয়ালৰ অৱস্থানকালীন শিশুৰ লিংগ পৰিচিত নিৰ্মাণ আৰম্ভ হৈ যায়। শিশু নিজকে বেলেগৰ পৰা নিজক বেলেগ বুলি এই ভাৱনাটো উপলব্ধি কৰিব আৰম্ভ কৰে। কোহলবাৰ্গৰ মতে তিনিটা পৰ্যায়ত শিশুৰ লিংগ পৰিচিতি সম্পূর্ণতা লাভ কৰে। যেনে প্রথম পৰ্যায়ত আমাৰ দেশৰ সংস্কৃতিক অন্নপ্ৰসন বা নামকৰণ অনুষ্ঠানৰ মাধ্যমত শিশুক পুত্র সন্তান বা কন্যা সন্তান উপযোগী নাম নির্বাচন কৰি তাৰ ওপৰত আৰোকিত কৰা হয়। তেতিয়া লাহে লাহে শিশুটিয়ে তাৰ নামৰ লগত নিজক অভিন্ন ভাবিৰ আৰম্ভ কৰে। দ্বিতীয় পৰ্যায়ত, শিশু সন্তানৰ যদি ল’ৰা হয় তেতিয়া সি দেউতাৰ লগত আৰু অন্যান্য পুৰুষ সদস্যৰ যেনে খুৰা, ককা, বৰদেউতা আদিৰ লগত সাদৃশ্য স্থাপন কৰে আৰু ছোৱালী হ’লে মা, খুৰি, আইতা, বৰ্মা আদিৰ লগত সাদৃশ্য স্থাপন কৰে। ল’ৰা দেউতাৰ লগত আৰু ছোৱালী মাকৰ লগত সাদৃশ্য ৰাখি সাজ-পোছাক, আচাৰ-আচৰণ, কথাবতৰা আৰু খেল-ধেমালি প্রকৃতিগত দিশৰ পৰা একান্ত হোৱাৰ চেষ্টা কৰে আৰু লিংগ পৰিস্থিতিক স্থায়িত্ব দান কৰে। তৃতীয় পৰ্যায়ত ল’ৰা-ছোৱালী নিজৰ লিংগ পৰিচিতিৰ স্থায়িত্বক সুসংহত ৰূপ দিব চেষ্টা কৰে। ল’ৰা আৰু ছোৱালীৰ ভাৱনাৰ লগত তেওঁলোকৰ কৈশোৰৰ দৈহিক অংগ-প্রত্যংগ বিশেষ জন্মগত অংগৰ পৰিণতি লাভৰ লগত নিজৰ লিংগ চেতনাক সুদৃঢ় কৰি লিংগ পৰিস্থিতিক সুসংহত কৰে। এই অৱস্থাত তেওঁলোকৰ বহিৰাঙ্গ পোছাকপৰিচ্ছদ পৰিৱৰ্তন হ’লেও লিংগ পৰিস্থিতিৰ ৰূপ দিয়াৰ কোনো সমস্যা নহয় আৰু তেওঁলোকৰ লিংগ পৰিচিতিৰ এটা সুস্পষ্ট ৰূপ লাভ কৰে।
১০। লিংগ বৈষম্যৰ কাৰণসমূহ বহলাই আলোচনা কৰা ৷
উত্তৰঃ লিংগ পক্ষপাতিত্ব বা বৈষম্যৰ কাৰণ স্পষ্টকে দেখুৱাটো খুবেই কঠিন৷ এয়া বিভিন্ন সামাজিক, সাংস্কৃতিক, অর্থনৈতিক আৰু ঐতিহাসিক কাৰকৰ সমাহাৰৰ পৰা আহিছে যদিও বৰ্তমান পুৰুষ মহিলাৰ মাজত বৈষম্য সৃষ্টি কৰা কিছু কাৰক চিনাক্ত কৰা সম্ভৱ হৈছে।
মানৱ অধিকাৰ অন্তঃগমনীয় নীতি মতে লিংগ বৈষম্যৰ এটা মুখ্য কাৰণ হৈছে ধৰ্ম। প্রচলিত প্ৰথা আৰু ধৰ্মীয় উক্তিয়ে মানুহৰ চিন্তা আৰু কৰ্মক ৰূপ দিয়ে। বহু ধৰ্মই মহিলাক পুৰুষৰ তলত স্থান দিয়ে আৰু এনেকৈয়ে এখন অসম সমাজৰ সৃষ্টি হয়। লিংগ বৈষম্য হৈছে এক সামাজিক-সাংস্কৃতিক গাঁথনি। পুৰুষৰ উচ্চাত্মিকতা আৰু মহিলাৰ অৱদমন এৰাব নোৱাৰা সংস্কৃতি। আদি অৱস্থাতে পোৱা সামাজিক আদৰ্শ ব্যক্তি আৰু পিতৃ-মাতৃয়ে দিয়া ব্যৱহাৰ আৰু নিৰ্দেশনাই ভৱিষ্যতে শিশুৰ ব্যক্তিত্বক প্ৰভাৱ পেলায়। ল’ৰা-ছোৱালীয়ে পিতৃ-মাতৃকে আদর্শ ব্যক্তি হিচাপে গ্ৰহণ কৰে। ল’ৰাই দেউতাকক আৰু ছোৱালীয়ে মাকক অনুকৰণ কৰা দেখা যায়। বহুসময়তে, লিংগ সম্পৰ্কীয় প্রচলিত নীতি নিয়মেৰে সন্তান ডাঙৰ কৰি, পিতৃ-মাতৃয়ে পৰিয়ালৰ মাজতো, মহিলাৰ নিম্ন সামাজিক অৱস্থানৰ নিচিনা ধাৰণাবোৰ অনিচ্ছাসত্ত্বেও মানি চলিব লগা হয় ।
শিশুৰ লিংগ সম্পৰ্কীয় আচৰণ সৃষ্টিৰ ক্ষেত্ৰত পিতৃ-মাতৃয়ে তেওঁলোকক কেনেকৈ আচৰণ কৰে, এয়া খুবেই গুৰুত্বপূৰ্ণ এটা কাৰক। লিংগ সম্পৰ্কীয় আচৰণ হৈছে, প্রায় কোনো আধাৰ নোহোৱাকৈ পুৰুষ মহিলাৰ গুণাগুণ সম্পৰ্কীয় বিশ্বাস আৰু প্ৰত্যাশাৰ বিভাজিত হৈ থকা জনপ্ৰিয় সংহতি। ল’ৰা আৰু ছোৱালীক পৃথক-পৃথক খেলা ‘সমাগ্রী দিয়া হয়। কন্যা সন্তানক খুবেই ৰক্ষণাবেক্ষণ দি ৰাখিব খোজে আৰু তেওঁলোকৰ ওপৰত খুবেই নিষেধাজ্ঞা আৰু দমন আৰোপ কৰা হয় ৷ ল’ৰা সন্তানে দৃঢ়, দুঃসাহসিক আৰু কৃতকার্য হ’বলৈ যথেষ্ট উদগণি আৰু উৎসাহ পায়। পিতৃ-মাতৃয়ে নিজৰ ল’ৰা-ছোৱালীৰ পৰা পৃথক পৃথক প্রত্যাশা কৰে, পিতৃমাতৃয়ে ল’ৰা-ছোৱালী উভয়কে, লিংগ বিশেষে, তেওঁলোকে বিচৰা ধৰণেৰে কৰা সঠিক আচৰণক পুৰস্কাৰ বা শাস্তি আৰু ধনাত্মক প্রতিক্রিয়াত্মক মতামত আদিয়ে পুনৰুজ্জীৱিত কৰে। কঠোৰ দৃষ্টিয়েও লিংগ সম্পৰ্কীয় আচৰণৰ উত্তৰণ ঘটায়।
ল’ৰা-ছোৱালীয়ে পঢ়া কিতাব বা তেওঁলোকে শুনা সাধু কথাবোৰেও তেওঁলোকৰ লিংগ বৈষম্য আৰু পক্ষপাতমূলক অনুশীলনক পুনৰুজ্জীৱিত কৰে। শৈক্ষিক অনুষ্ঠান, শিক্ষক আ পাঠ্যক্রমেও লিংগ পক্ষপাত আৰু বৈষম্যৰ প্ৰতি উল্লেখযোগ্য অহিৰণা আগবঢ়ায়। লিংগ বৈষম্যৰ বেলেগ কেইটা কাৰণ হৈছে অস্বাক্ষৰতা, বর্ণপ্রথা, পৰিয়ালৰ মৰ্যাদা, পৰিয়ালৰ উপাৰ্জনৰ স্তৰ আৰু সমাজত পৰিয়ালৰ আৰ্হি বা আদর্শ। এনে এটা অসাধু চক্ৰ আছে যি পুৰুষৰ পক্ষত থাকে আৰু পুৰুষৰ দমন নীতিক মূল্য দিয়ে, বিশ্বাস দিয়ে আৰু তাৰ অনুশীলন কৰে যাক কোৱা হয় পুৰুষ প্ৰধান তন্ত্র যিয়ে লিংগ বৈষম্য সম্পৰ্কৰ সৃষ্টি কৰে। ক’বলৈ গ’লে লিংগ পক্ষপাত আৰু লিংগ বৈষম্য বহু ঠাইৰ পৰা সৃষ্টি হয় আৰু একেদৰে এইবোৰ বিভিন্ন ধৰণেৰে পুনৰুজ্জীৱিত হয় ।
১১। লিংগভিত্তিক শ্রমবিভাজন সম্পর্কে বহলাই আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ পুৰুষ আৰু নাৰী মানুহ হিচাপে একশ্রেণীৰ যদিও জৈৱিক তাৰতম্যৰ ফলস্বৰূপে লিংগ বিভাজনৰ সৃষ্টি হৈছে, যি নাৰীক পুৰুষতকৈ দুৰ্বল শ্ৰেণী হিচাবে পৰিগণিত কৰিছে। ইয়াৰ ফলতে নাৰীয়ে ব্যক্তিগত, ঘৰুৱা আৰু ৰাজহুৱা ক্ষেত্ৰসমূহৰ বিভিন্ন ধৰণৰ লিংগ বৈষম্য, বঞ্চনা বা নিৰ্যাতনৰ বলি হ’ব লগা হৈছে যাৰ ফলত নাৰীৰ মানৱীয় মর্যাদা আৰু মানৱীয় মূল্য-অবদমিত হৈছে। ইয়াৰ ওপৰত ভিত্তিকৰিয়েই আকৌ গঢ়ি উঠিছে লিংগভিত্তিক শ্রম বিভাজন। লিংগভিত্তিক শ্রম বিভাজন মানে পুৰুষ আৰু নাৰীৰ মাজত লিংগ অনুসৰি শ্ৰমৰ বিভাজন কৰা।
লিংগভিত্তিক শ্রম বিভাজন নাৰী ইতিহাসৰ অন্যতম প্রধান আলোচ্য বিষয় হিচাবে পৰিগণিত হৈছে। লিংগভিত্তিক শ্রম বিভাজন কথাটোৱে সমাজত লিংগ বৈষম্যৰ ধাৰণাটোকেই প্ৰকট কৰি তোলে। এংগেলছেই পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে কৈছিল যে ব্যক্তিগত সম্পত্তিৰ ধাৰণাৰ উদ্ভৱৰ লগে লগে সমাজত শ্ৰেণী বিভাজনৰ সৃষ্টি হয় আৰু নাৰীৰ স্থান ক্ৰমশঃ অৱনতি হোৱাটো এক ঐতিহাসিক পৰিঘটনা। তেওঁ শ্রম বিভাজনৰ কথা ক’বলৈ গৈ মানৱ সভ্যতাৰ বিকাশৰ স্তৰবোৰ তিনিটা ভাগত ভাগ কৰি এনেদৰে দেখুৱাইছিল— অসভ্য সমাজ, বৰ্বৰ সমাজ আৰু সভ্য সমাজ৷ তেওঁৰ মতে অসভ্য সমাজ ব্যৱস্থাৰ মানুহে খাদ্য সংগ্ৰহ আৰু চিকাৰ কৰি একেবাৰে জন্তুৰ দৰে বাস কৰিছিল। এই সময়ছোৱাত বিবাহ প্রথা, ব্যক্তিগত সম্পত্তিৰ দৰে কোনো ধাৰণাৰ সৃষ্টি হোৱা নাছিল ।
মাতৃসূত্ৰীক ব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন আছিল। মানৱ সমাজে বৰ্বৰ যুগত প্ৰৱেশ কৰাৰ সময়তো খাদ্য সংগ্ৰহ কৰিবলৈ চিকাৰ কৰিছিল যদিও পুৰুষসকলে অধিক খাদ্যৰ সন্ধানত বহুদূৰ ভ্ৰমণ কৰিছিল আৰু নাৰীয়ে ঘৰ-দুৱাৰ আৰুল’ৱা-ছোৱালীৰ চোৱা-চিতাৰ ভাৰ লৈছিল, ফলত লিংগভিত্তিক শ্রম বিভাজনৰ ব্যৱস্থা এটা তেতিয়াই গঢ় লৈ উঠে। অৱশ্যে এই সময়ত নাৰীৰ হাতত স্বাধীনতা আছিল আৰু বিশেষকৈ গোত্ৰ পৰিচালনাৰ ক্ষেত্ৰত শক্তিশালী মাতৃসূত্ৰীয় গোত্ৰ ব্যৱস্থাৰ এই যুগত প্ৰচলন আছিল।
বন্যজন্তু ঘৰচীয়া কৰি লোৱাৰ সময়ৰ পৰাই পুৰুষে আনক দমন কৰাৰ কৌশল আয়ত্ত কৰে। যুঁজ-বাগৰ আৰু চিকাৰ কৰাত লোহাৰ অস্ত্র-শস্ত্ৰ ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ শিকে৷ পুৰুষে অধিক পশু আৰু পৰাভূত শ্ৰেণীবোৰৰ পৰা নাৰী দাস আহৰণ কৰা আৰম্ভ কৰে ফলত লিংগভিত্তিক শ্রম বিভাজন অধিক দৃঢ় হৈ পৰে। এইদৰে অধিক পশু আৰু দাস আহৰণ আৰু আনৰ ওপৰত প্ৰভৃত্ব বিস্তাৰৰ কৰ্তৃত্বশীল মনোভাৱেই ব্যক্তিগত সম্পত্তি আহৰণৰ পথ প্রশস্ত কৰি দিয়ে। ক্রমাৎ সমাজ মাতৃসূত্রীয় গোত্ৰ ব্যৱস্থাৰ আমূল পৰিৱৰ্তন কৰি পিতৃৰ জৰিয়তে সম্পত্তিৰ উত্তৰাধিকাৰী ব্যৱস্থাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰা হয়। পুৰুষে অৰ্জন কৰা সম্পত্তি, ক্ষমতা আৰু কৰ্তৃত্ব পুত্ৰলৈ হস্তান্তৰ কৰাৰ প্ৰথা আহিল আৰু এইদৰেই ক্ৰমে নাৰীৰ স্থান অৱনমিত হ’বলৈ আৰম্ভ কৰিলে। আনকি তেওঁলোকৰ কৰ্মৰ পৰিসৰ বাহিৰৰ পৃথিৱীৰ পৰা সীমিত হৈ অহাৰ লগে লগে তেওঁলোকৰ যৌন অধিকাৰো পুৰুষে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিলে। বহুবিবাহ আৰু মাতৃতান্ত্ৰিকতাৰ ঠাই পিতৃতান্ত্রিকতা আৰু একবিবাহে অধিকাৰ কৰিলে একবিবাহৰ জৰিয়তে নাৰীৰ ওপৰত পুৰুষে সৰ্বময় কৰ্তৃত্ব লাভ কৰিলে। এই গোটেই ঘটনাৱলীক এংগেল্ছে ‘নাৰী সমাজৰ ঐতিহাসিক পৰাজয়’ বুলি আখ্যা দিছে।
মানৱ সভ্যতাৰ বিভিন্ন স্তৰত এইদৰে শ্ৰম বিভাজন আৰু নাৰীৰ অৱস্থান বিশ্লেষণ আগবঢ়াই এংগেলছে কৈছে যে আধুনিক সমূহীয়া পৰিয়াল নাৰীৰ সুস্পষ্ট বা ছদ্মবেশী গৃহ দাসত্বৰ ওপৰত প্ৰতিষ্ঠিত আৰু আধুনিক পৰিয়াল হৈছে সমূহীয়া পৰিয়ালৰ সমষ্টি, অর্থাৎ এনে পৰিয়ালত নাৰীৰ শ্ৰমৰ সুস্পষ্ট বিভাজন বিদ্যমান।
আমাৰ সমাজত পৰিয়ালৰ ভিতৰত নাৰী আৰু পুৰুষে ভিন্ন ভিন্ন ক্ষেত্ৰত ক্ষমতা আৰু ভূমিকা পালন কৰে৷ সাধাৰণতে নাৰীসকলে ঘৰৰ ৰন্ধা-বঢ়া, সন্তান লালন-পালন, চাফ-চিকুণ কৰা, কাপোৰ ধোৱা বাচন-বৰ্তন ধোৱা, পুৰুষৰ পৰিচৰ্যা ইত্যাদি দৈনন্দিন কাম-কাজসমূহ কৰে। আনহাতে পুৰুষে অর্থনৈতিক কাম-কাজসমূহ কৰে। আনহাতে পুৰুষে অৰ্তনৈতিক কাম-কাজ, নাৰী আৰু শিশুৰ ওপৰত কৰ্তৃত্ব বজাই ৰাখে। আনকি নাৰীৰ যৌন ক্ষমতাকো নিয়ন্ত্ৰণ কৰে৷ গৃহ দাসীৰ দৰে নাৰীসকলে কৰা কামৰ বিনিময়ত তেওঁলোকে কোনো মজুৰি লাভ নকৰে। তেওঁলোকৰ কামৰ কোনো অর্থনৈতিক মূল্য দিব বিচৰা নহয়।
কৃষিভিত্তিক ভাৰতীয় সমাজখনতো নাৰী-পুৰুষৰ শ্ৰম বিভাজনৰ স্পষ্ট ৰূপ দেখা যায়। সাধাৰণতেই কৃষিভিত্তিক হালবোৱা, আন কষ্টকৰ কামসমূহ পুৰুষে কৰে আৰু শস্য চপোৱা, শস্যভূমিত পুৰুষক খাদ্য যোগান ধৰা ইত্যাদি কামবোৰ নাৰীয়েহে কৰা পৰিলক্ষিত হয়। এয়াও লিংগভিত্তিক শ্রম বিভাজনৰ এক উদাহৰণ।
ধর্মীয় ক্ষেত্ৰখনতো লিংগভিত্তিক বৈষম্যৰে ভৰা। প্রায় সকলোবিলাক ধৰ্মতে পুৰুষ দেৱতাক শ্ৰেষ্ঠ বুলি প্ৰতিপন্ন কৰা হৈছে। এই ধৰ্মসমূহো পুৰুষৰ দ্বাৰা প্ৰচাৰিত, প্ৰসাৰিত আৰু নিয়ন্ত্ৰিত হৈ আহিছে । তেওঁলোকেইনাৰী-পুৰুষৰ নৈতিক শিক্ষা, আচৰণ, সমাজৰ কৰ্তব্য আৰু ভূমিকা পৃথক পৃথকভাৱে নিৰ্ধাৰণ কৰি দিছে।
একেদৰে আমাৰ দৈনন্দিন সমাজৰ বহুবোৰ কাম, যেনে— বোৱা কটা, ঊল গোঁঠা আদি কাম সাধাৰণতে নাৰীসকলে কৰে। বিয়া-বাৰুতো নাৰী আৰু পুৰুষৰ কাম-কাজ পৃথক পৃথক হয় ৷ সাংস্কৃতিকভাৱেও বিভিন্ন সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানত নাৰী আৰু পুৰুষৰ ভূমিকা পৃথক পৃথক হয় ৷
পৰম্পৰাগতভাৱে কিছুমান কাৰণকেই লিংগভিত্তিক শ্রমবিভাজনৰ বাবে জগৰীয়া কৰা হয় । যেনে—নাৰীৰ তুলনাত পুৰুষসকলৰ শাৰীৰিক শক্তি বেছি, নাৰী আৰু পুৰুষৰ দৈহিক গঠন পৃথক, পুৰুষতান্ত্রিক সমাজব্যৱস্থা, প্রাকৃতিকভাৱে মহিলাসকলৰ সন্তান জন্ম দিয়াৰ ক্ষমতা আছে, নাৰী-পুৰুষৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল আৰু কম পৰিশ্ৰমী ইত্যাদি।
অৱশ্যে লিংগভিত্তিক শ্রম বিভাজন ধাৰণাটো সাম্প্রতিক সময়ত প্ৰাসংগিক নহয় বুলেয়ই ক’ব পাৰি। কাৰণ আধুনিক তাত্ত্বিকভাৱে গুৰুত্ব লাভ কৰিলেও প্রায়োগিক আৰু ব্যৱহাৰিক দিশত ইয়াৰ বহু পৰিৱৰ্তন ঘটিছে।
