ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই (Judicial Activism in India) ন্যায়, সমতা আৰু সুশাসনৰ প্ৰচাৰৰ বাবে সংবিধানৰ ব্যাখ্যা আৰু প্ৰয়োগত ন্যায়পালিকাই পালন কৰা সক্ৰিয় ভূমিকাক বুজায়। ভাৰতত, ন্যায়িক সক্ৰিয়তা যথেষ্ট বিতৰ্ক আৰু আলোচনাৰ বিষয় হৈ আহিছে। ভাৰতীয় ন্যায়পালিকাই, বিশেষকৈ উচ্চতম ন্যায়ালয়ে বিভিন্ন গুৰুত্বপূৰ্ণ গোচৰত এক কৰ্মী স্থিতি গ্ৰহণ কৰা বুলি জনা গৈছে, যাৰ ফলত দেশৰ সামাজিক-ৰাজনৈতিক দৃশ্যপট গঢ় লৈ উঠিছে। জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পিছৰ যুগত এই ধাৰণাটো গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে উদ্ভৱ হৈছিল, যেতিয়া ন্যায়পালিকাই ইয়াৰ স্বাধীনতা জাহিৰ কৰিবলৈ আৰু নাগৰিকসকলৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। ৰাজহুৱা স্বাৰ্থৰ মোকৰ্দমা (Public Interest Litigation (PIL) ৰ দৰে আহিলা ব্যৱহাৰ কৰি, আদালতে বিভিন্ন সামাজিক, অৰ্থনৈতিক আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা সমাধান কৰিছে আৰু মৌলিক অধিকাৰৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰিছে। ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই প্ৰায়ে আইনী আৰু কাৰ্যবাহী শাখাৰ দ্বাৰা এৰি দিয়া খালী ঠাইবোৰ পূৰণ কৰিছে, সংস্কাৰ চলাইছে আৰু দায়বদ্ধতা প্ৰয়োগ কৰিছে। অৱশ্যে, ই চৰকাৰৰ শাখাবোৰৰ মাজত ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য আৰু ন্যায়িক হস্তক্ষেপৰ সীমাসম্পৰ্কেও বিতৰ্কৰ সৃষ্টি কৰিছে। সামগ্ৰিকভাৱে, ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই আইন আৰু সামাজিক পৰিৱৰ্তনৰ মাজত এক গতিশীল আন্তঃক্ৰিয়া প্ৰতিনিধিত্ব কৰে।
ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ বিৱৰ্তন | Evolution of Judicial Activism in India.
ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তা স্বাধীনতাৰ পিছৰ যুগৰ পৰা ই তিক্ত কৰিব পাৰি। ভাৰতীয় সংবিধান প্ৰণেতাসকলে এনে এখন ন্যায়পালিকাৰ পৰিকল্পনা কৰিছিল যি কেৱল আইনৰ দোভাষী হিচাপেই নহয়, সংবিধানৰ অভিভাৱক হিচাপেও কাম কৰিব। ভাৰতৰ উচ্চতম ন্যায়ালয়ক ন্যায়িক পুনৰীক্ষণৰ ক্ষমতা দিয়া হৈছিল, যাৰ ফলত ই আইনসভা আৰু কাৰ্যবাহীৰ কাৰ্যকলাপ পৰীক্ষা কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
প্ৰাৰম্ভিক বছৰবোৰত ন্যায়পালিকাই ৰক্ষণশীল দৃষ্টিভংগী অৱলম্বন কৰা দেখা গৈছিল। অৱশ্যে, জৰুৰীকালীন সময় (১৯৭৫-১৯৭৭) এক টাৰ্ণিং পইণ্ট হিচাপে চিহ্নিত হৈছিল। ন্যায়পালিকাই এই সময়ছোৱাত ইয়াৰ নিষ্ক্ৰিয় ভূমিকাৰ বাবে সমালোচনাৰ সন্মুখীন হৈছিল। জৰুৰীকালীন অৱস্থাৰ পিছত, ন্যায়িক দৃষ্টিভংগীৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পৰিৱৰ্তন হৈছিল। ন্যায়পালিকাই মৌলিক অধিকাৰৰ সুৰক্ষা আৰু ন্যায় নিশ্চিত কৰিবলৈ অধিক কৰ্মী স্থিতি গ্ৰহণ কৰিছিল।
ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ যুগান্তকাৰী ঘটনা | Landmark Cases of Judicial Activism
কেইবাটাও গুৰুত্বপূৰ্ণ ঘটনাই ভাৰতীয় ন্যায়পালিকাৰ কৰ্মী ভূমিকাৰ ওপৰত আলোকপাত কৰে। এই ঘটনাবোৰে কেৱল মৌলিক অধিকাৰৰ পৰিসৰ সম্প্ৰসাৰিত কৰাই নহয়, বিভিন্ন সামাজিক আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাবোৰো সমাধান কৰিছে।
- কেশৱানন্দ ভাৰতী / কেৰালা ৰাজ্য Kesavananda Bharati vs. State of Kerala (1973): এই গোচৰটো ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ আধাৰশিলা হিচাপে গণ্য কৰা হয়। উচ্চতম ন্যায়ালয়ে, এই ক্ষেত্ৰত, ‘মৌলিক গাঁথনি মতবাদ’ৰ প্ৰস্তাৱ দিছিল, যিয়ে ধাৰণা কৰে যে সংবিধানৰ কিছুমান মৌলিক বৈশিষ্ট্য সংসদৰ দ্বাৰা সংশোধন কৰিব নোৱাৰি। এই মতবাদটোৱে সংবিধানৰ যিকোনো স্বেচ্ছাচাৰী সংশোধনৰ বিৰুদ্ধে সুৰক্ষা হিচাপে কাম কৰে
- মানেকা গান্ধী / ভাৰতীয় সংঘ Maneka Gandhi vs. Union of India (1978): উচ্চতম ন্যায়ালয়ে সংবিধানৰ ২১ নং অনুচ্ছেদৰ অধীনত জীৱন আৰু ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ অধিকাৰৰ ব্যাখ্যা সম্প্ৰসাৰিত কৰে। ন্যায়ালয়ে কৈছিল যে আইনৰ দ্বাৰা স্থাপিত প্ৰক্ৰিয়াটো ‘ন্যায়সঙ্গত, ন্যায্য আৰু যুক্তিসঙ্গত’ হ’ব লাগিব, এনেদৰে ব্যক্তিগত অধিকাৰৰ অধিক সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰিব লাগিব।
- এছ. পি. গুপ্তা / ইউনিয়ন অফ ইণ্ডিয়া S. P. Gupta vs. Union of India (1981): যাক ‘ন্যায়াধীশ ”Judges” স্থানান্তৰ গোচৰ বুলি জনা যায়,’ ন্যায়ালয়ে ন্যায়পালিকাৰ স্বাধীনতাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। ই ৰাজহুৱা স্বাৰ্থৰ মোকৰ্দমা (PIL)ৰ আধাৰশিলাস্থাপন কৰে, যি ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ বাবে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সঁজুলি হৈ পৰিছে।
- বিশাখা/ৰাজস্থান ৰাজ্য Vishaka vs. State of Rajasthan (1997): এই ক্ষেত্ৰত, উচ্চতম ন্যায়ালয়ে নিৰ্দিষ্ট আইনৰ অনুপস্থিতিত কৰ্মক্ষেত্ৰত যৌন নিৰ্যাতন প্ৰতিৰোধ কৰিবলৈ নিৰ্দেশনা নিৰ্ধাৰণ কৰিছিল। এই নিৰ্দেশনাসমূহ, যাক বিশাখা নিৰ্দেশনা বুলি কোৱা হয়, পিছলৈ আইনত সংহিতাবদ্ধ কৰা হৈছিল।
- এল চন্দ্ৰ কুমাৰ / ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া L. Chandra Kumar vs. Union of India (1997): ন্যায়ালয়ে কয় যে অনুচ্ছেদ ২২৬ আৰু ৩২ ৰ অধীনত উচ্চ ন্যায়ালয় আৰু উচ্চতম ন্যায়ালয়ত ন্যস্ত ন্যায়িক পুনৰীক্ষণৰ ক্ষমতা সংবিধানৰ মৌলিক গাঁথনিৰ অংশ আৰু ইয়াক সাংবিধানিক সংশোধনীৰ দ্বাৰা উৎখাত বা বাদ দিব নোৱাৰি।
- অৰুণা শানবাগ / ইউনিয়ন অৱ ইণ্ডিয়া Aruna Shanbaug vs. Union of India (2011): এই গোচৰটোৱে ইচ্ছামৃত্যুৰ বিষয়টো মোকাবিলা কৰিছিল। উচ্চতম ন্যায়ালয়ে নিষ্ক্ৰিয় ইচ্ছামৃত্যুৰ বাবে নিৰ্দেশনা নিৰ্ধাৰণ কৰে, নিৰ্দিষ্ট পৰিস্থিতিত জীৱন সমৰ্থন প্ৰত্যাহাৰৰ অনুমতি দিয়ে, যাৰ দ্বাৰা এক জটিল আৰু সংবেদনশীল সমস্যা সমাধান কৰা হয়।
- ৰাষ্ট্ৰীয় আইনী সেৱা প্ৰাধিকৰণ বনাম ভাৰতীয় সংঘ National Legal Services Authority vs. Union of India (2014): ন্যায়ালয়ে ট্ৰেন্সজেণ্ডাৰ ব্যক্তিসকলৰ অধিকাৰক স্বীকৃতি দিয়ে, তেওঁলোকৰ লিংগ স্ব-চিনাক্ত কৰাৰ অধিকাৰ নিশ্চিত কৰে। সমতা আৰু বৈষম্যহীনতা নিশ্চিত কৰাৰ দিশত এই ৰায়টো এক গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ আছিল।
ৰাজহুৱা স্বাৰ্থৰ মোকৰ্দমা | Public Interest Litigation (PIL)
ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ (Judicial Activism in India) এটা আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশ হৈছে জনস্বাৰ্থ মোকৰ্দমা (PIL)ৰ ধাৰণা। PIL-য়ে ব্যক্তি বা গোটবোৰক ৰাজহুৱা অভিযোগনিষ্পত্তিৰ বাবে ন্যায়পালিকাৰ কাষ চাপিবলৈ অনুমতি দিয়ে, আনকি তেওঁলোক প্ৰত্যক্ষভাৱে প্ৰভাৱিত নহ’লেও। এইটোৱে ন্যায়ৰ প্ৰৱেশাধিকাৰক গণতান্ত্ৰিক কৰি তুলিছে আৰু নাগৰিকসকলক অন্যায়ক প্ৰত্যাহ্বান জনোৱাৰ ক্ষমতা প্ৰদান কৰিছে।
পৰিৱেশ সুৰক্ষা, মানৱ অধিকাৰ, দুৰ্নীতি, আৰু প্ৰশাসনিক অদক্ষতাৰ দৰে বিষয়বোৰ সমাধান কৰাত PIL য়ে এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। উদাহৰণ স্বৰূপে, PIL-ৰ ফলত ক্ষতিকাৰক প্ৰথানিষিদ্ধ কৰা হৈছে, প্ৰদূষণকাৰী উদ্যোগবোৰ বন্ধ কৰা হৈছে, আৰু ঐতিহাসিক স্মাৰকসমূহৰ সুৰক্ষা দিয়া হৈছে।
ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ সমালোচনা | Criticisms of Judicial Activism
যদিও ন্যায়ৰ প্ৰচাৰত ইয়াৰ ভূমিকাৰ বাবে ন্যায়িক সক্ৰিয়তাক প্ৰশংসা কৰা হৈছে, ই বিভিন্ন কাৰণত সমালোচনাৰ সন্মুখীন হৈছে।
- অত্যধিক প্ৰৱেশ (Overreach): সমালোচক সকলে যুক্তি দিয়ে যে ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই প্ৰায়ে ন্যায়িক সীমাঅতিক্ৰম কৰে, য’ত ন্যায়পালিকাই আইনসভা আৰু কাৰ্যবাহীৰ কাম-কাজ বেদখল কৰে। এইটোৱে চৰকাৰৰ তিনিটা শাখাৰ মাজত ক্ষমতাৰ ভাৰসাম্য ব্যাহত কৰিব পাৰে।
- দায়বদ্ধতাৰ অভাৱ (Lack of Accountability): নিৰ্বাচিত প্ৰতিনিধিৰ বিপৰীতে, বিচাৰকসকল জনসাধাৰণৰ প্ৰতি পোনপটীয়াকৈ দায়বদ্ধ নহয়। ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ জৰিয়তে লোৱা সিদ্ধান্তবোৰে সদায়ে জনসাধাৰণৰ ইচ্ছাপ্ৰতিফলিত নকৰিব পাৰে, যাৰ ফলত গণতান্ত্ৰিক বৈধতাৰ বিষয়ে চিন্তা হ’ব পাৰে।
- বিষয়নিষ্ঠতা (Subjectivity): ন্যায়িক সক্ৰিয়তা কেতিয়াবা প্ৰতিষ্ঠিত আইনী নীতিৰ সলনি বিচাৰকসকলৰ ব্যক্তিগত দৃষ্টিভংগীৰ ওপৰত আধাৰিত হ’ব পাৰে। ইয়াৰ ফলত আইনী ব্যৱস্থাত বিচাৰৰ অসংগতি আৰু অনিশ্চয়তা হ’ব পাৰে।
- বিলম্বিত ন্যায় (Delayed Justice): বিভিন্ন সমস্যা সমাধানত ন্যায়পালিকাৰ সক্ৰিয় ভূমিকাৰ ফলত ন্যায় প্ৰদানত পলম হ’ব পাৰে। আদালতবোৰ PIL আৰু অন্যান্য গোচৰৰ সৈতে অত্যাধিক ভাৰাক্ৰান্ত হ’ব পাৰে, যাৰ ফলত তেওঁলোকৰ দক্ষতা প্ৰভাৱিত হ’ব পাৰে।
.
ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰৰ ওপৰত প্ৰভাৱ | Impact on Indian Democracy
সমালোচনাৰ স্বত্বেও, ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছে। ই আইনসভা আৰু কাৰ্যবাহীৰ দ্বাৰা ক্ষমতাৰ যথেচ্ছ ব্যৱহাৰৰ ওপৰত নিৰীক্ষণ হিচাপে কাম কৰিছে। মৌলিক অধিকাৰৰ পৰিসৰ সম্প্ৰসাৰিত কৰি, ন্যায়পালিকাই ব্যক্তিগত স্বাধীনতাৰ অধিক সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰিছে আৰু সামাজিক ন্যায়ৰ প্ৰচাৰ কৰিছে।
ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই সমাজৰ প্রান্তিক শ্ৰেণীসমূহকো শক্তিশালী কৰি তুলিছে। প্ৰগতিশীল ৰায়ৰ জৰিয়তে, ন্যায়পালিকাই লিংগ সমতা, পৰিৱেশ সুৰক্ষা আৰু মানৱ অধিকাৰৰ দৰে বিষয়বোৰ সমাধান কৰিছে। এইটোৱে এক অধিক সামগ্ৰিক আৰু ন্যায়সঙ্গত সমাজৰ বিৱৰ্তনত অৰিহণা যোগাইছে।
তদুপৰি, আইনৰ শাসন বজাই ৰখা আৰু সাংবিধানিক আধিপত্য বজাই ৰখাত ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে। ই নিশ্চিত কৰিছে যে আইন আৰু নীতিসমূহ সাংবিধানিক মূল্যবোধ আৰু নীতিৰ সৈতে সামঞ্জস্যপূৰ্ণ
উপসংহাৰ | Conclusion
ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তা (Judicial Activism in India) য়ে যদিও ন্যায়ৰ প্ৰচাৰ আৰু মৌলিক অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰাত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে, ই ন্যায়িক অতিক্ৰম আৰু দায়বদ্ধতাৰ অভাৱৰ বিষয়েও উদ্বেগ প্ৰকাশ কৰিছে। এই প্ৰত্যাহ্বান ন্যায়িক সক্ৰিয়তা আৰু ন্যায়িক সংযমৰ মাজত ভাৰসাম্য ৰখাত নিহিত আছে। ন্যায়পালিকাই সংবিধানৰ অভিভাৱক আৰু ব্যক্তিগত অধিকাৰৰ ৰক্ষক হিচাপে কাম কৰি থাকিব লাগিব। অৱশ্যে, ই চৰকাৰৰ আন শাখাবোৰৰ কাম-কাজ তছনছ নকৰাটো নিশ্চিত কৰিবলৈ সাৱধানতা অৱলম্বন কৰিব লাগিব। এই ভাৰসাম্য বজাই ৰাখি, ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই ভাৰতীয় গণতন্ত্ৰত ইতিবাচক অৱদান আগবঢ়াই যাব পাৰে।
FAQ
১: ন্যায়িক সক্ৰিয়তা কি?
উঃ ন্যায়িক সক্ৰিয়তাই আইনৰ ব্যাখ্যা আৰু প্ৰয়োগত ন্যায়পালিকাই পালন কৰা সক্ৰিয় ভূমিকাক বুজায়, যাৰ ফলত প্ৰায়ে নতুন নীতি বা বিদ্যমান আইনৰ পৰিৱৰ্তন হয়। ইয়াত বিচাৰকসকলে আইনৰ ব্যাখ্যা ৰ পৰম্পৰাগত ভূমিকাৰ বাহিৰত খোজ কাঢ়ি সক্ৰিয়ভাৱে নীতি গঠন কৰা আৰু অধিকাৰ বলবৎ কৰাঅন্তৰ্ভুক্ত থাকে।
প্ৰশ্ন ২: ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তা (Judicial Activism in India) কিয় গুৰুত্বপূৰ্ণ?
উত্তৰ: ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তা গুৰুত্বপূৰ্ণ কিয়নো ই মৌলিক অধিকাৰৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত কৰে আৰু ৰাজহুৱা স্বাৰ্থৰ সমস্যাবোৰ সমাধান কৰে যাক কাৰ্যবাহী আৰু আইনী শাখাবোৰে উপেক্ষা কৰিব পাৰে। ই সামাজিক আৰু ৰাজনৈতিক সংস্কাৰ অনাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছে।
প্ৰশ্ন ৩: ৰাজহুৱা স্বাৰ্থৰ মোকৰ্দমা (PIL) কি?
উত্তৰ: ৰাজহুৱা স্বাৰ্থৰ মোকৰ্দমা (PIL) হৈছে এক আইনী প্ৰণালী যি ব্যক্তি বা গোটবোৰক তেওঁলোকৰ হৈ আদালতত আবেদন দাখিল কৰিবলৈ অনুমতি দিয়ে যাৰ অধিকাৰ উলংঘন কৰা হৈছে কিন্তু যাৰ নিজে আদালতৰ কাষ চাপিবলৈ উপায় নাথাকিব পাৰে। ভাৰতত ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ এক মুখ্য সঁজুলি হৈছে পিআইএল।
প্ৰশ্ন ৪: ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ সমালোচনাবোৰ কি?
উঃ সমালোচকসকলে যুক্তি দিয়ে যে ন্যায়িক সক্ৰিয়তাৰ ফলত ন্যায়িক সীমাঅতিক্ৰম হ’ব পাৰে, য’ত বিচাৰকসকলে এনে সিদ্ধান্ত লয় যি আইনসভা বা কাৰ্যবাহীৰ ক্ষেত্ৰ হ’ব লাগে। এইটোৱে ক্ষমতাপৃথকীকৰণৰ নীতিক দুৰ্বল কৰিব পাৰে আৰু শাসনৰ সমস্যালৈ লৈ যাব পাৰে।
প্ৰশ্ন: ন্যায়িক সক্ৰিয়তা ন্যায়িক সংযমৰ পৰা কেনেকৈ পৃথক?
উঃ ন্যায়িক সক্ৰিয়তাত আইনৰ ব্যাখ্যা কৰা আৰু সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষেত্ৰত ন্যায়পালিকাৰ দ্বাৰা এক সক্ৰিয় দৃষ্টিভংগী অন্তৰ্ভুক্ত থাকে, যাৰ ফলত প্ৰায়ে নীতি পৰিৱৰ্তন হয়। আনহাতে, ন্যায়িক সংযমে এক ৰক্ষণশীল দৃষ্টিভংগীৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে য’ত বিচাৰকসকলে তেওঁলোকৰ ক্ষমতা সীমিত কৰে, নতুন আইন প্ৰস্তুত কৰা পৰিহাৰ কৰে, আৰু আইনী আৰু কাৰ্যবাহী শাখাৰ দ্বাৰা লোৱা সিদ্ধান্তবোৰ পিছুৱাই দিয়ে।
Read also: Society and Justice Essay in Assamese | সমাজ আৰু ন্যায়ৰ ৰচনা
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
