India’s Foreign Policy in a Globalizing World Unit 1 ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতি : ঔপনিৱেশিক -পৰৱৰ্তী ৰাজ্য পৰা উচ্চাকাংক্ষী গোলকীয় শক্তিলৈ, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, India’s Foreign Policy in a Globalizing World Unit 1 ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতি : ঔপনিৱেশিক -পৰৱৰ্তী ৰাজ্য পৰা উচ্চাকাংক্ষী গোলকীয় শক্তিলৈ Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. India’s Foreign Policy in a Globalizing World Unit 1 ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতি : ঔপনিৱেশিক -পৰৱৰ্তী ৰাজ্য পৰা উচ্চাকাংক্ষী গোলকীয় শক্তিলৈ Question Answer can be of great value to excel in the examination.
India’s Foreign Policy in a Globalizing World Unit 1 ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতি : ঔপনিৱেশিক -পৰৱৰ্তী ৰাজ্য পৰা উচ্চাকাংক্ষী গোলকীয় শক্তিলৈ
India’s Foreign Policy in a Globalizing World Unit 1 ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতি : ঔপনিৱেশিক -পৰৱৰ্তী ৰাজ্য পৰা উচ্চাকাংক্ষী গোলকীয় শক্তিলৈ Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. The India’s Foreign Policy in a Globalizing World Unit 1 ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতি : ঔপনিৱেশিক -পৰৱৰ্তী ৰাজ্য পৰা উচ্চাকাংক্ষী গোলকীয় শক্তিলৈ provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতি : ঔপনিৱেশিক -পৰৱৰ্তী ৰাজ্য পৰা উচ্চাকাংক্ষী গোলকীয় শক্তিলৈ
POLITICAL SCIENCE
INDIA’S FOREIGN POLICY INA GLOBALIZING WORLD
(গোলকীয় বিশ্বত ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতি)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
প্ৰশ্নঃ ১। ” বৈদেশিক নীতি হৈছে দেশ এখনে ৰাষ্ট্ৰীয় উদ্দেশ্যসমূহ পূৰণ কৰাৰ বাবে নিজৰ কৰ্তৃত্বৰ সীমাৰ বাহিৰত সাধাৰণতে গ্ৰহণ কৰা কৰ্ম পদ্ধতি”— এই কথাষাৰ কোনে কৈছিল?
উত্তৰঃ পেডেলফৰ্ড আৰু লিংকনে।
প্ৰশ্নঃ ২। “বৈদেশিক নীতি হৈছে দেশ এখন আৰু আন দেশৰ মাজৰ সম্বন্ধ সংক্ৰান্তীয় কিছুমান সিদ্ধান্ত আৰু কাৰ্যৰ সমষ্টি”-এই উক্তিটো কাৰ?
উত্তৰঃ যোচেফ ফ্ৰঙ্কেলৰ।
প্ৰশ্নঃ ৩। বৈদেশিক নীতিৰ এটা উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ দেশৰ ভৌগোলিক অখণ্ডতা ৰক্ষা কৰা আৰু নাগৰিকৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষা কৰা।
প্ৰশ্নঃ ৪। বৈদেশিক নীতিৰ এটা আভ্যন্তৰীণ কাৰক উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ইতিহাস আৰু পৰম্পৰা।
প্ৰশ্নঃ ৫। বৈদেশিক নীতিৰ এটা বাহ্যিক কাৰক উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠন আৰু আইন।
প্ৰশ্নঃ ৬। কোনে কূটনৈতিক ৰাষ্ট্ৰীয় ক্ষমতাক মস্তিষ্কৰ নিচিনা বুলি কৈছে?
উত্তৰঃ ম’ৰগেন্থ।
প্ৰশ্নঃ ৭। ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ জন্মদাতা কোন?
উত্তৰঃ জৱাহৰলাল নেহৰু।
প্ৰশ্নঃ ৮। ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ প্ৰধান ভিত্তি কি?
উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা।
প্ৰশ্নঃ ৯। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদৰ এটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ জাতিগত বৈষম্যৰ বিৰোধিতা।
প্ৰশ্নঃ ১০। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ প্ৰথম শীৰ্ষ সন্মিলন ক’ত অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ বেলগ্ৰেডত।
প্ৰশ্নঃ ১১। বান্দুং সন্মিলন কোন চনত অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৫৫ চনত।
প্ৰশ্নঃ ১২। কোনজন ভাৰতীয় চিন্তাবিদে প্ৰথমবাৰৰ বাবে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল।
উত্তৰঃ জৱাহৰলাল নেহৰুৱে।
প্ৰশ্নঃ ১৩। ক’ত জৱাহৰলাল নেহৰুৱে প্ৰথম গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ শব্দটো ব্যৱহাৰ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৯৫৪ চনত শ্ৰীলংকাৰ ৰাজধানী কলম্বোত।
প্ৰশ্নঃ ১৪। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ প্ৰথম শীৰ্ষ সন্মিলনত কিমানখন দেশে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ২৫ খন।
প্ৰশ্নঃ ১৫। বৰ্তমান গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনত কিমানখন সদস্য ৰাষ্ট্ৰ আছে?
উত্তৰঃ ১২০ খন।
প্ৰশ্নঃ ১৬। প্ৰথম মহাসমৰৰ সময়লৈকে প্ৰচলন কৰা কূটনীতিক কি বোলা হৈছিল?
উত্তৰঃ গোপন কূটনীতি।
প্ৰশ্নঃ ১৭। বৰ্তমান সময়ৰ কূটনীতিক কি কূটনীতি বোলা হয়?
উত্তৰঃ নতুন কূটনীতি।
প্ৰশ্নঃ ১৮। প্ৰাচীন আৰু নতুন কূটনীতিৰ মাজত থকা এটা পাৰ্থক্য লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰাচীন কূটনীতি আছিল ইউৰোপৰ কূটনীতি কিন্তু নতুন কূটনীতি পৃথিৱীৰ বিভিন্ন অঞ্চলৰ ডাঙৰ সৰু সকলো দেশৰ লগত জড়িত।
প্ৰশ্নঃ ১৯। ভাৰতৰ নতুন দিল্লীত কিমান চনত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ সন্মিলন অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৮৩ চনত।
প্ৰশ্নঃ ২০। শীতল যুদ্ধৰ সময়ত সৃষ্টি হোৱা তৃতীয় গোষ্ঠীটো কি আছিল?
উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলন।
প্ৰশ্নঃ ২১। বিশ্বায়ন মানে কি?
উত্তৰঃ বিশ্বায়ন হ’ল বিশ্বব্যাপী আন্তঃসংযোগ।
প্ৰশ্নঃ ২২। ৰাষ্ট্ৰৰ সামৰ্থৰ ওপৰত বিশ্বায়নৰ এটা সকাৰাত্মক প্ৰভাৱ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ প্ৰযুক্তি ব্যৱহাৰ কৰি ৰাষ্ট্ৰই নাগৰিকসকলক প্ৰয়োজনীয় তথ্যপাতি প্ৰদান কৰিব পাৰে।
প্ৰশ্ন ২৩। “বিশ্বায়নৰ এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ উপাদান হ’ল প্ৰযুক্তি। ” হয় নে নহয় লিখা।
উত্তৰঃ হয়।
প্ৰশ্নঃ ২৪। অৰ্থনৈতিক বিশ্বায়ন মানে কি?
উত্তৰঃ পৃথিৱীৰ বিভিন্ন দেশসমূহৰ মাজত থকা অৰ্থনৈতিক আদান প্ৰদান।
প্ৰশ্নঃ ২৫। সাংস্কৃতিক সমৰূপতা মানে কি?
উত্তৰঃ বিশ্বায়নৰ ফলত সাংস্কৃতিক আদান-প্ৰদানৰ জৰিয়তে সাংস্কৃতিক সমৰূপতা সৃষ্টি হয়।
প্ৰশ্নঃ ২৬। ভাৰতে কেতিয়া অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰ আৰম্ভ কৰিছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯১ চনত।
প্ৰশ্নঃ ২৭। বিশ্ব সামাজিক ফ’ৰাম কি?
উত্তৰঃ উদাৰনৈতিক বিশ্বায়নৰ বিৰোধিতা কৰা এখন বিশ্বমঞ্চ।
প্ৰশ্নঃ ২৮। ব্ৰিটন উডচ সমাবেশ কোন চনত অনুষ্ঠিত হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৪ চনত আমেৰিক যুক্তৰাষ্ট্ৰত।
প্ৰশ্নঃ ২৯। আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰা বিধি কোন চনত গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৫ চনৰ ২৭ ডিচেম্বৰ তাৰিখে।
প্ৰশ্নঃ ৩০। বিশ্ব বেংক কোন চনত গঠন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৪৫ চনৰ ২৭ডিচেম্বৰ তাৰিখে।
প্ৰশ্নঃ ৩১। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা কোন চনত স্থাপন কৰা হৈছিল?
উত্তৰঃ ১৯৯৫ চনৰ ১জানুৱাৰী তাৰিখে।
প্ৰশ্নঃ ৩২। আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ সদৰ কাৰ্যালয় ক’ত অৱস্থিত?
উত্তৰঃ আমেৰিকা যুক্ত ৰাষ্ট্ৰৰ ৱাছিংটনত অৱস্থিত।
প্ৰশ্নঃ ৩৩। বিশ্ব বেংকৰ সদৰ কাৰ্যালয় ক’ত অৱস্থিত?
উত্তৰঃ আমেৰিকা যুক্ত ৰাষ্ট্ৰৰ ৱাছিংটনত অৱস্থিত।
প্ৰশ্নঃ ৩৪। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ সদৰ কাৰ্যালয় ক’ত অৱস্থিত?
উত্তৰঃ জেনেভাত অৱস্থিত।
প্ৰশ্নঃ ৩৫। আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ সদস্য সংখ্যা কিমান?
উত্তৰঃ ১৮৫ খন
প্ৰশ্নঃ ৩৬। বিশ্ব বেংকৰ সদস্য সংখ্যা কিমান?
উত্তৰঃ ১৮৬ খন।
চমু প্ৰশ্নোত্তৰঃ
প্ৰশ্নঃ ১। ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ মূল ভেটি দুটা কি কি?
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ মূল ভেটি দুটা হ’ল-
(ক) পঞ্চশীল।
(খ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা।
প্ৰশ্নঃ ২। পঞ্চশীল নীতি কেতিয়া আৰু কাৰ কাৰ মাজত স্বাক্ষৰিত হৈছিল?
উত্তৰঃ পঞ্চশীল নীতি ১৯৫৪ চনত ভাৰত আৰু চীনৰ মাজত স্বাক্ষৰিত হৈছিল।
প্ৰশ্নঃ ৩। ভাৰতে কিয় গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ নীতি গ্ৰহণ কৰিছে তাৰ দুটা কাৰণ লিখা।
উত্তৰঃ ভাৰতে গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ নীতি গ্ৰহণ কৰাৰ কাৰণ দুটা হ’ল-
(ক) ভাৰতৰ ভৌগলিক পৰিস্থিতি।
(খ) ভাৰতৰ আভ্যন্তৰীণ পৰিৱেশ।
প্ৰশ্নঃ ৪। গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ নীতি কাক বোলে?
উত্তৰঃ বিশ্বত শীতল যুদ্ধৰ সময়ত নতুনকৈ স্বাধীন হোৱা দেশবোৰ কোনো এটা সামৰিক শক্তিগোষ্ঠীৰ অন্তৰ্ভুক্ত নোহোৱাকৈ স্বাধীনভাৱে পৰ ৰাষ্ট্ৰনীতি গ্ৰহণ কৰা দেশ সমূহকেই গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশ হিচাপে অভিহিত কৰা হয় আৰু সেই দেশসমূহে অনুসৰণ কৰা বৈদেশিক নীতিকেই গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি বোলা হয়।
প্ৰশ্নঃ ৫। কূটনীতি মানে কি?
উত্তৰঃ কূটনীতি হৈছে আলাপ আলোচনাৰ জৰিয়তে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্ক পৰিচালনা কৰাৰ ব্যৱস্থা।অৰ্থাৎ কূটনীতি হৈছে এনে এটা প্ৰক্ৰিয়া যাৰ জৰিয়তে বিভিন্ন স্বাধীন দেশৰ চৰকাৰৰ মাজত সংযোগ সাধন কৰা হয়।বিভিন্ন চৰকাৰৰ মাজত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সমস্যাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হয়। কূটনীতিৰ জৰিয়তে বৈদেশিক নীতিক কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়।
প্ৰশ্নঃ ৬। বিশ্বায়নে কিদৰে ৰাষ্ট্ৰৰ সাৰ্বভৌমত্বক প্ৰভাৱিত কৰে?
উত্তৰঃ বিশ্বায়নৰ ফলত ৰাষ্ট্ৰয় সাৰ্বভৌমত্ব ক্ষমতা সীমিত হৈ পৰিছে বুলি কোৱা হয়।ৰাষ্ট্ৰই কেৱল আইন শৃংখলা নিয়ন্ত্ৰণ আৰু নাগৰিকৰ জীৱনৰ সুৰক্ষাৰ দায়িত্বতে সীমাবদ্ধ হ’ব লগা হৈছে। জনকল্যাণমুখী ৰাষ্ট্ৰৰ ঠাইত এতিয়া বজাৰকেন্দ্ৰিক ৰাষ্ট্ৰৰ সৃষ্টি হোৱাৰ অভিযোগ উঠিছে।
প্ৰশ্নঃ ৭। অৰ্থনৈতিক বিশ্বায়নৰ দুটা উপাদান উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ (ক) বিশ্ববেংক।
(খ)আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰানিধি।
প্ৰশ্নঃ ৮। বিশ্বায়নে কেনেকৈ বিশ্বৰ সংস্কৃতিৰ প্ৰতি ভাবুকি আনিছে?
উত্তৰঃ বিশ্বায়নে একে ধৰণৰ সংস্কৃতি সৃষ্টি কৰে বুলি আশংকা কৰা হয়। পৰম্পৰাগত আৰু স্থানীয় সংস্কৃতি বিলুপ্ত হোৱাৰ এক পৰিস্থিতি সৃষ্টি হয়।
প্ৰশ্নঃ ৯। বিশ্বায়নৰ সাংস্কৃতিক ফলাফলসমূহ সদায়েই নেতিবাচক বুলি তুমি ভাবা নেকি?
উত্তৰঃ বিশ্বায়নৰ সাংস্কৃতিক প্ৰভাৱ নেতিবাচক বুলি কোৱা হয়, কাৰণ সংস্কৃতি স্থিতিশীল নহয়।ই বাহিৰৰ প্ৰভাৱবিলাকক সকলো সময়তে গ্ৰহণ কৰে আৰু আমাৰ পছন্দবোৰ সংকুচিত কৰে বা কমাই আনে।
প্ৰশ্নঃ ১০। সাংস্কৃতিক বৈসাদৃশ্যতা মানে কি?
উত্তৰঃ বিশ্বৰ সংস্কৃতি একে নহয়।বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰ বিভিন্ন জাতি, জনগোষ্ঠী আৰু সম্প্ৰদায়ৰ ভিন্ন ভিন্ন সংস্কৃতি পৰিলক্ষিত হয়।
প্ৰশ্নঃ ১১। বৈদেশিক নীতি কাক বোলে?
উত্তৰঃ বৈদেশিক নীতি হৈছে দেশ এখনৰ বৈদেশিক নীতি নিৰ্ধাৰকসকলে নিৰ্ধাৰণ কৰা আৰু কাৰ্যকৰী কৰা কিছুমান নীতি আৰু উদ্দেশ্যৰ সমষ্টি, যাৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থৰ সুৰক্ষা আৰু উত্তৰণৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিবেশৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাৰ ক্ষেত্ৰত আচৰণবিধি গঢ় দিয়া হয়।
প্ৰশ্নঃ ১২। বৈদেশিক নীতিৰ মৌলিক নিৰ্ধাৰকবোৰ কি কি?
উত্তৰঃ বৈদেশিক নীতিক প্ৰভাৱিত কৰা মুখ্য আভ্যন্তৰীণ কাৰকবোৰ হৈছে ভৌগোলিক কাৰক, সংস্কৃতি আৰু ইতিহাস, অৰ্থনৈতিক কাৰক, প্ৰযুক্তি, ৰাষ্ট্ৰীয় সামঞ্জস্য, নেতৃত্ব, ৰাজনৈতিক দায়বদ্ধতা, প্ৰেছ আৰু আমোলাতন্ত্ৰ ব্যুৰো।
প্ৰশ্নঃ ১৩। ভাৰতীয় বৈদেশিক নীতিক প্ৰভাৱিত কৰা ভৌগোলিক উপাদানবোৰ কি?
উত্তৰঃ ভূমিৰ ভৌগোলিক অৱস্থান, ইয়াৰ উৰ্বৰতা, জলবায়ু আৰু অৱস্থান হৈছে মুখ্য ভৌগোলিক কাৰক যি এখন ৰাষ্ট্ৰয় বৈদেশিক নীতিক প্ৰভাৱিত কৰে।এই কাৰকবোৰে এখন ৰাষ্ট্ৰৰ জনসাধাৰণৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ লগতে সামঞ্জস্য দুয়োটা নিৰ্ধাৰণ কৰে।
প্ৰশ্নঃ ১৪। বৈদেশিক নীতি আৰু বৈদেশিক নীতিৰ নিৰ্ধাৰক কি?
উত্তৰঃ বৈদেশিক নীতিক আন্তৰ্জাতিক সম্পৰ্কত ৰাষ্ট্ৰীয় স্বৰ্থৰ লক্ষ্য সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে এখন ৰাষ্ট্ৰৰ দ্বাৰা গ্ৰহণ কৰা আৰু অনুসৰণ কৰা নীতি, সিদ্ধান্ত আৰু উপায়ৰ এক গোট হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰিব পাৰি। বৈদেশিক নীতিয়ে ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থৰ লক্ষ্য নিৰ্ধাৰণ কৰে আৰু তাৰ পিছত ৰাষ্ট্ৰীয় শক্তিৰ প্ৰয়োগৰ জৰিয়তে এইবোৰ সুৰক্ষিত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
প্ৰশ্নঃ ১৫। বৈদেশিক নীতিৰ আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ নিৰ্ধাৰক কি?
উত্তৰঃ কূটনীতিৰ মানদণ্ড বৈদেশিক নীতিৰ অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ নিৰ্ধাৰক। আন্তৰ্জাতিক ৰাজনীতিত এখন ৰাজ্যৰ সফলতা বা বিফলতা ইয়াৰ কূটনৈতিক কৌশল। আন্তৰ্জাতিক ৰাজনীতিত এখন ৰাজ্যৰ সফলতা বা বিফলতা ইয়াৰ কূটনৈতিক কৌশল আৰু উৎকৰ্ষৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।ৰাজ্যখনৰ প্ৰতিটো লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্য চৰকাৰৰ কূটনৈতিক চতুৰতাৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়।
প্ৰশ্নঃ ১৬। ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ মূল উদ্দেশ্য কি?
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ উদ্দেশ্য হৈছে আন্তৰ্জাতিক শান্তি আৰু নিৰাপত্তা বজাই ৰখা, সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিৰোধিতা কৰা, বৰ্ণবৈষম্যনীতিৰ বিৰুদ্ধে থিয় দিয়া, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বিবাদৰ শান্তিপূৰ্ণ আৰু ৰাজনৈতিক নিষ্পত্তি প্ৰচাৰ কৰা, শান্তিপূৰ্ণ সহাবস্থান বৃদ্ধি কৰা, জোটবিহীন আৰু অপ্ৰতিশ্ৰুতিবদ্ধ হৈ থকা,আৰু ঐক্য বজাই ৰখা।
প্ৰশ্নঃ ১৭। ভূগোলে বৈদেশিক নীতিক কেনেদৰে প্ৰভাৱিত কৰে?
উত্তৰঃ ভোগোলে ৰাজ্যসমূহৰ মনোভাৱ আৰু সীমাবদ্ধতা ৰাজনৈতিক সিদ্ধান্তক আকাৰ দিয়ে। বৰ্তমান বৈদেশিক নীতি ভৌগোলিক বৈশিষ্ট্যৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছে যেনে: মানৱ প্ৰব্ৰজন, জনসংখ্যা বৃদ্ধি, অৰ্থনীতিৰ কাৰ্যকলাপ, খাদ্য সুৰক্ষা, পানী আৰু শক্তি যোগান, পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যা।
প্ৰশ্নঃ ১৮। কোনে কৈছিল যে এখন দেশৰ বৈদেশিক নীতি ইয়াৰ ভূগোলৰ দ্বাৰা নিৰ্ধাৰণ কৰা হয়?
উত্তৰঃ ফ্ৰাঙ্কোইচ- জেভিয়াৰ লেফেবুৰে ভূগোলে বৈদেশিক নীতি নিৰ্ধাৰণ কৰে।
প্ৰশ্নঃ ১৯। অৰ্থনীতি ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ নিৰ্ধাৰক নেকি?
উত্তৰঃ বৈদেশিক নীতি নিৰ্ধাৰণত অৰ্থনৈতিক সাৰ্বভৌমত্ব অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ।ইয়াৰ নীতিৰ দৰে, ভাৰতে ১৯৯১চনত ইয়াৰ বজাৰ খুলিব লগা হৈছিল, কিন্তু তাৰ পিছত ভাৰত আৰ্থিকভাৱে যথেষ্ট শক্তিশালী হৈ পৰিছে।
প্ৰশ্নঃ ২০। বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱ সকলোতে সমান বুলি তুমি ভাবা নেকি?
উত্তৰঃ হয়, বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱ সমান নহয়।ই কিছুমান সমাজক অন্যতকৈ বেছিকৈ ক্ৰিয়াম্বিত কৰে আৰু সমাজৰ কিছুমান ভাগকো অন্যতকৈ বেছিকৈ প্ৰভাৱিত কৰে।
প্ৰশ্নঃ ২১। বিশ্বব্যাপী হোৱা আন্তঃসংযোগ মানে কি? ইয়াৰ উপাদানসমূহ কি কি?
উত্তৰঃ বিশ্বব্যাপী হোৱা আন্তঃসংযোগ মানে হৈছে বিশ্বৰ এটা প্ৰান্তৰৰ পৰা আন এটা প্ৰান্তৰত টকা, সম্পত্তি আৰু মানুহৰ মাজত হোৱা এটা সোঁত নাইবা আন্দোলন।
ইয়াৰ মুখ্য উপাদানসমূহ হ’লঃ
ধাৰণা, মূলধন, সম্পত্তি আৰু জনসাধাৰণ।
প্ৰশ্নঃ ২২। বৈদেশিক নীতিৰ দুটা আভ্যন্তৰীণ কাৰক উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ (ক) অৰ্থনৈতিক উন্নতি।
(খ) ইতিহাস আৰু পৰম্পৰা।
প্ৰশ্নঃ ২৩। কূটনীতিৰ প্ৰধান ভাগ দুটা কি কি?
উত্তৰঃ কূটনীতিৰ প্ৰধান দুটা ভাগ হ’ল-
(ক)গোপন বা প্ৰাচীন কূটনীতি।
(খ)প্ৰকাশ্য বা নতুন কূটনীতি।
প্ৰশ্নঃ ২৪। নতুন কূটনীতিৰ দুটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ নতুন কূটনীতিৰ দুটা বৈশিষ্ট্যত হ’ল-
(ক) এই ধৰণৰ কূটনীতিয়ে গোপন কূটনীতিক সমৰ্থন নকৰে।
(খ) শীৰ্ষ সন্মিলন বা ব্যক্তিগত কূটনীতি হৈছে প্ৰকাশ্য কূটনীতিৰ আন এটা বৈশিষ্ট্য।
প্ৰশ্নঃ ২৫। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষৰ উৎপত্তিৰ দুটা কাৰণ লিখা।
উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষৰ উৎপত্তিৰ দুটা কাৰণ হ’ল-
(ক) জাতীয়তাবাদা।
(খ) উপনিৱেশ বিৰোধী নীতি।
প্ৰশ্নঃ ২৬। গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতাৰ দুটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতাৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল-
(ক) জাতিগত বৈষম্যৰ বিৰোধিতা কৰাটো গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশসমূহৰ অন্যতম বৈশিষ্ট্য।
(খ) সামৰিক মিত্ৰতা চুক্তিৰ বিৰোধিতা গোষ্ঠীনিৰপেক্ষৰ আন এটা বৈশিষ্ট্য।
প্ৰশ্নঃ ২৭। গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতাৰ দুটা গুৰুত্ব লিখা।
উত্তৰঃ গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতাৰ দুটা গুৰুত্ব হ’ল-
(ক) এই আন্দোলনে উন্নয়নশীল আৰু অনুন্নত দেশৰ জাতীয় সত্তা আৰু জাতীয় পৰিচয় প্ৰতিষ্ঠা কৰাত সহায় কৰিছে।
(খ) গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতাই শীতল যুদ্ধৰ প্ৰভাৱ নাইকিয়া কৰাত বৰঙণি যোগাইছে।
প্ৰশ্নঃ ২৮। ১৯৫৫ চনত বান্দুং সন্মিলনত গ্ৰহণ কৰা দুটা নীতি উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ১৯৫৫ চনত বান্দুং সন্মিলনত গ্ৰহণ কৰা দুটা নীতি হ’ল-
(ক) মৌলিক অধিকাৰ ভোগৰ দাবী আৰু ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ উদ্দেশ্য সাধনৰ ওপৰত গুৰুত্ব।
(খ) ডাঙৰ-সৰু সকলো জাতি আৰু বৰ্ণৰ লোকৰ প্ৰতি সমান অধিকাৰৰ স্বীকৃতি।
প্ৰশ্নঃ ২৯। গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ প্ৰধান প্ৰতিষ্ঠাপক কেইগৰাকীৰ নাম লিখা।
উত্তৰঃ গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ প্ৰধান প্ৰতিষ্ঠাপক কেইগৰাকী হ’ল-
(ক) যুগোশ্ল’ভিয়াৰ যোচিপ ব্ৰ’জ টিটো।
(খ) ভাৰতবৰ্ষৰ জৱাহৰলাল নেহৰু।
(গ) ইজিপ্তৰ গামাল আৱদেল নাচেৰ।
(ঘ) ইন্দোনেছিয়াৰ চুকাৰ্ণো।
(ঙ) ঘানাৰ কুৱাসে এনক্ৰুমা।
প্ৰশ্নঃ ৩০। গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতাই ভাৰতৰ কোন দুটা স্বাৰ্থ পূৰণত সহায় কৰিছে?
উত্তৰঃ গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতাই ভাৰতক দুটা স্বাৰ্থ পূৰণত সহায় কৰিছে সেই দুটা হ’ল-
(ক) গোষ্ঠীনিৰপেক্ষই ভাৰতবৰ্ষক আন্তৰ্জাতিক সিদ্ধান্ত লোৱাৰ ক্ষেত্ৰত পথ মুকলি কৰি দিছিল।
(খ) ভাৰতবৰ্ষই দুই বৃহৎ শক্তিৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত নিৰ্ণায়ক ভূমিকা পালন কৰিছিল।
প্ৰশ্নঃ ৩১। শীৰ্ষ সন্মিলন তথা ব্যক্তিগত উদ্যোগত পৰিচালিত কূটনীতিৰ দুটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ শীৰ্ষ সন্মিলন তথা ব্যক্তিগত উদ্যোগত পৰিচালিত কূটনীতিৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল-
(ক) এই ধৰণৰ কূটনীতিৰ ৰাষ্ট্ৰপ্ৰধান তথা চৰকাৰ প্ৰধানে আন দেশৰ ৰাষ্ট্ৰপ্ৰধান তথা চৰকাৰ প্ৰধানৰ লগত ব্যক্তিগতভাৱে যোগাযোগ কৰাৰ সুবিধা পায়।
(খ) ৰাষ্ট্ৰপ্ৰধানসমূহে তেওঁলোকৰ ব্যাক্তিগত প্ৰতিনিধিৰ জৰিয়তে কূটনৈতিক সমস্যা সমাধান কৰাৰ সুবিধা গ্ৰহণ কৰিব পাৰে।
প্ৰশ্নঃ ৩২। গোপন বা প্ৰাচীন কূটনীতিৰ দুটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ গোপন বা প্ৰাচীন কূটনীতিৰ দুটা বৈশিষ্ট্য হ’ল-
(ক) গোপন কূটনীতিৰ প্ৰচলন ইউৰোপৰ দেশসমূহৰ মাজত আছিল।
(খ) এই কূটনীতিৰ আছিল গোপন।বিভিন্ন দেশৰ লগত স্বাক্ষৰ কৰা চুক্তিৰ চৰ্তসমূহক গোপনে ৰখাৰ ব্যৱস্থা আছিল।
প্ৰশ্নঃ ৩৩। আন্তৰ্জাতিক মূদ্ৰানিধিৰ দুটা উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰানিধিৰ উদ্দেশ্য হ’ল-
(ক) সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত অৰ্থনৈতিক সহযোগিতা স্থাপন কৰা।
(খ) বৈদেশিক বিনিময় হাৰৰ অস্থিৰতা দূৰ কৰি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ সমতা স্থাপন কৰা।
প্ৰশ্নঃ ৩৪। বিশ্ব বেংকৰ দুটা উদ্দেশ্য লিখা।
উত্তৰঃ দুটা উদ্দেশ্য হ’ল-
(ক) যুদ্ধ বিধবস্ত অৰ্থনীতিসমূহৰ পুনৰ গঠন।
(খ) অনুন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত সাহায্য প্ৰদান।
প্ৰশ্নঃ ৩৫। সাংগঠনিক সমন্বয় কৰ্মসূচীৰ দুটা লক্ষ্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ লক্ষ্য দুটা হ’ল-
(ক) বজাৰভিত্তিক অৰ্থনীতিৰ প্ৰৱৰ্তন কৰা।
(খ) গোলকীকৰণৰ মাধ্যমেৰে দেশ এখনৰ অৰ্থব্যৱস্থাক আন্তৰ্জাতিক প্ৰতিযোগিতাৰ বাবে পুনৰ গঠন কৰা।
প্ৰশ্নঃ ৩৬। গণতান্ত্ৰিক কূটনীতিৰ আসোঁৱাহসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ গণতান্ত্ৰিক কূটনীতিৰ আসোঁৱাহসমূহ হ’ল-
(ক) গণতান্ত্ৰিক কূটনীতিত প্ৰতিনিধিসকলে গ্ৰহণ কৰা সিদ্ধান্তৰ জনসাধাৰণে বিৰোধিতা কৰাৰ সুবিধা থাকে।
(খ) গণতান্ত্ৰিক কূটনীতি হৈছে মন্থৰ।
(গ) গণতান্ত্ৰিক কূটনীতি স্পষ্ট নহয়।
(ঘ) গণতান্ত্ৰিক পদ্ধতিত কূটনৈতিক বিষয়াসকলে প্ৰকৃত সমস্যাক লুকাই ৰাখি ইয়াৰ নৈতিক আৰু আনুভূতিক দিশৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি জনসাধাৰণৰ সমৰ্থন লাভ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
(ঙ) গণতান্ত্ৰিক পদ্ধতিত জনসাধাৰণে নিজৰ দেশৰ জাতীয় স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ কাৰণে কঠোৰ স্থিতি অৱলম্বন কৰে।
(চ) গণতান্ত্ৰিক কূটনৈতিক প্ৰচাৰ কাৰ্যৰ ওপৰত বেছি গুৰুত্ব দিয়াৰ কাৰণে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰাত অসুবিধা হয়।
প্ৰশ্নঃ ৩৭। কূটনীতিৰ ধাৰণাটোৰ গুৰুত্ব হ্ৰাস পোৱাৰ কাৰণবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ মৰগেনথ’ৰ মতে তলত দিয়া বিভিন্ন কাৰণত কূটনীতিৰ গুৰুত্ব হ্ৰাস পাইছে।
সেইবোৰ হ’ল-
(ক) যোগাযোগ আৰু যাতায়ত ব্যৱস্থাৰ উন্নতিৰ ফলত কূটনীতিৰ গুৰুত্ব ভালেখিনি হ্ৰাস পাই আহিছে।
(খ) প্ৰকাশ্য কূটনীতিৰ জনপ্ৰিয়তায়ো কূটনৈতিক বিষয়াৰ গুৰুত্বক ভালেখিনি হ্ৰাস কৰিছে।
(গ) ব্যক্তিগত কূটনীতিৰ প্ৰচলনৰ কাৰণেও কূটনৈতিৰ বিষয়াৰ গুৰুত্ব হ্ৰাস পাই আহিছে।
(ঘ) সাম্প্ৰতিক কালৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিৰ প্ৰকৃতিক পৰিৱৰ্তনৰ কাৰণেও কূটনীতিৰ গুৰুত্ব হ্ৰাস পাই আহিছে।
প্ৰশ্নঃ ৩৮। ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ পাঁচটা প্ৰধান লক্ষ্য উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বৈদেশিক নীতিৰ পাঁচটা প্ৰধান লক্ষ্য হ’ল-
(ক) ভৌগোলিক একতা ৰক্ষা কৰা।
(খ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শান্তি আৰু নিৰাপত্তা বজাই ৰখা।
(গ) চুবুৰীয়া ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সৈতে বন্ধুত্ব সুলভ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰা।
(ঘ) ভাৰতৰ চাৰিসীমাৰ ভিতৰত থকা লোকসকলৰ নিৰাপত্তা নিশ্চিত কৰা।
(ঙ) আন আন ৰাষ্ট্ৰৰ সৈতে ব্যৱসায় বৃদ্ধি কৰা।
প্ৰশ্নঃ ৩৯। বিশ্বায়নৰ তিনিটা কাৰণ লিখা।
উত্তৰঃ বিশ্বায়নৰ তিনিটা কাৰণ হ’ল-
(ক) প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ প্ৰয়োগ আৰু প্ৰসাৰ।
(খ) আন্তঃসংযোগ।
(গ) বিশ্বৰ এটা অঞ্চলত সংঘটিত ঘটনাৰ আন অঞ্চলত প্ৰভাৱ।
প্ৰশ্নঃ ৪০। বৈদেশিক নীতিৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য কেইটা লিখা।
উত্তৰঃ বৈদেশিক নীতিৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য কেইটা হ’ল-
(ক) বৈদেশিক নীতিৰ উদ্দেশ্য হৈছে দেশৰ ভৌগলিক অখণ্ডতা ৰক্ষা কৰা আৰু নাগৰিকৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰা।
(খ) বৈদেশিক নীতিৰ উদ্দেশ্য হৈছে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সম্প্ৰদায়ৰ আন সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সৈতে সম্বন্ধ বজাই ৰখা আৰু নিজৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে আন ৰাষ্ট্ৰৰ প্ৰতি বৈৰী বা মিত্ৰতাৰ নীতি অৱলম্বন কৰা।
(গ) এখন দেশৰ বৈদেশিক নীতিয়ে দেশখনৰ ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থৰ উত্তৰণ আৰু প্ৰসাৰ কৰিব বিচাৰে।আত্মৰক্ষা, নিৰাপত্তা আৰু নাগৰিকৰ কল্যাণেই হৈছে প্ৰত্যেক দেশৰ বৈদেশিক নীতিৰ প্ৰাথমিক উদ্দেশ্য।
(ঘ) বৈদেশিক নীতিৰ আন এটা উদ্দেশ্য হ’ল দেশৰ অৰ্থনৈতিক স্বাৰ্থৰ বিকাশ সাধন কৰা।
(ঙ) বৈদেশিক নীতিৰ আন এটা অভিপ্ৰায় হৈছে দেশৰ প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰা।এই উদ্দেশ্য সাধনৰ বাবে দেশে হয় নিজৰ প্ৰভাৱ ক্ষেত্ৰ প্ৰসাৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে নহয় আন দেশৰ প্ৰভাৱ হ্ৰাস কৰে।
প্ৰশ্নঃ ৪১। বৈদেশিক নীতিৰ বাহ্যিক কাৰক কেইটা লিখা।
উত্তৰঃ বৈদেশিক নীতিৰ বাহ্যিক কাৰকবোৰ হ’ল-
(ক) শক্তি গাঁঠনিঃ বিশ্বৰ শক্তি গাঁথনিৰ ওপৰত দেশৰ বৈদেশিক নীতি নিৰ্ভৰ কৰে।এটা নিৰ্দ্দিষ্ট সময়ত বিশ্বত উপলব্ধ শক্তিৰ সংখ্যাৰ ওপৰত বিশ্বৰ শক্তি গাথনি নিৰ্ভৰ কৰে।
(খ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠন আৰু আইনঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইন, চুক্তি, সন্ধি বা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠনৰ উপস্থিতিয়ে দেশৰ বৈদেশিক নীতি নিৰ্ধাৰণ প্ৰক্ৰিয়াত বিশেষভাবে প্ৰভাৱ পেলায়।
(গ) আনদেশৰ বৈদেশিক নীতিঃ বৈদেশিক নীতি সাধাৰণতে আন দেশৰ সম্পৰ্কত প্ৰস্তুত কৰা হয়।সেয়েহে দেশসমূহে বৈদেশিক নীতি নিৰ্ধাৰণ কৰোঁতে সততে আন দেশৰ প্ৰতিক্ৰিয়া বা বৈদেশিক নীতিৰ লক্ষ্য বিবেচনা কৰিবলগীয়া হয়।
(ঘ) বিশ্ব জনমতঃ ৰাষ্ট্ৰীয় জনমত যিদৰে বৈদেশিক নীতি নিৰ্ধাৰণৰ কাৰক সেইদৰে বিশ্ব জনমতেও বৈদেশিক নীতিৰ ওপৰত প্ৰভাৱ পেলায়।উন্নত যোগাযোগ ব্যৱস্থাই বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশৰ নাগৰিকৰ মাজত ঘনিষ্ঠ সম্বন্ধ স্থাপন কৰি বিশ্ব জনমত গঢ়ি তোলাৰ সহায় কৰে।
প্ৰশ্নঃ ৪২। গোপন কূটনীতিৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য লিখা।
উত্তৰঃ গোপন কূটনীতিৰ পাঁচটা বৈশিষ্ট্য হ’ল-
(ক) গোপন কূটনীতি ইউৰোপৰ দেশসমূহৰ মাজত প্ৰচলন আছিল।
(খ) সেই সময়ত এই ধাৰণাৰ প্ৰচলন আছিল যে শক্তিশালী দেশসমূহে বিশ্বশান্তি ৰক্ষাৰ বিষয়ত নিজৰ নিজৰ অৱদান আগবঢ়োৱা উচিত।
(গ) সৰু আৰু দুৰ্বল দেশসমূহে এই বিষয়ত কোনো ধৰণৰ তাৎপৰ্যপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰা নাছিল।
(ঘ) কূটনৈতিক কাৰ্যকলাপ পৰিচালনা কৰাৰ উদ্দেশ্যে স্থায়ী কূটনৈতিক বিষয়াৰ প্ৰয়োজন হৈছিল।
(ঙ) এই কূটনীতি আছিল গোপন।বিভিন্ন দেশৰ লগত স্বাক্ষৰ কৰা চুক্তিৰ চৰ্তসমূহ গোপনে ৰখাৰ ব্যৱস্থা আছিল।
প্ৰশ্নঃ ৪৩। প্ৰকাশ্য কূটনীতি জনপ্ৰিয় হোৱাৰ কাৰণসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰকাশ্য কূটনীতি জনপ্ৰিয় হোৱাৰ কাৰণসমূহ হ’ল-
(ক) গণতন্ত্ৰৰ প্ৰসাৰৰ ফলত দেশৰ আইন সভাই নীতি নিৰ্ধাৰণৰ বিষয়ত ক্ষমতা প্ৰয়োগৰ সুবিধা পোৱাত গোপন কূটনীতিৰ পৰিৱৰ্তে প্ৰকাশ্য কূটনীতিৰ প্ৰচলন আৰম্ভ হয়।
(খ) বিভিন্ন দেশত গণতান্ত্ৰিক শাসনব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন হোৱাৰ ফলতো প্ৰকাশ্য কূটনীতিয়ে গুৰুত্ব লাভ কৰে।
(গ) জনসাধাৰণৰ মাজত শিক্ষাৰ প্ৰসাৰণেও প্ৰকাশ্য কূটনীতিৰ বিকাশ ঘটায়।
(ঘ) প্ৰচাৰ মাধ্যমসমূহৰ ভূমিকায়ো প্ৰকাশ্য কূটনীতিৰ সৃষ্টিত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভুমিকা পালন কৰিছে।
(ঙ) কূটনীতিৰ লগত জড়িত ব্যক্তিসকলৰ প্ৰভাৱ ক্ৰমান্বয়ে কমি অহাৰ ফলতো প্ৰকাশ্য কূটনীতিৰ প্ৰচলন হোৱা বুলি ক’ব পাৰি।
প্ৰশ্নঃ ৪৪। প্ৰাচীন আৰু নতুন কূটনীতিৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰাচীন আৰু নতুন কূটনীতিৰ মাজত থকা পাৰ্থক্যবোৰ হ’ল-
(ক) প্ৰাচীন কূটনীতি আছিল ইউৰোপৰ কূটনীতি ,কিন্তু আধুনিক কূটনীতি পৃথিৱীৰ বিভিন্ন অঞ্চলৰ ডাঙৰ-সৰু সকলো দেশৰ লগতেই জড়িত।
(খ) প্ৰাচীন কূটনীতিত ইউৰোপৰ শক্তিশালী দেশসমূহে বিশ্বশান্তি ৰক্ষাৰ বিষয়ত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল।কিন্তু আধুনিক কূটনীতিত ডাঙৰ সৰু পৃথিৱীৰ সকলো দেশেই জড়িত।
(গ) প্ৰাচীন কূটনীতিত সমাজৰ অভিজাত শ্ৰেণীৰ লোক জড়িত আছিল, সেয়েহে বিভিন্ন দেশৰ কূটনৈতিক বিষয়াসকলে সমান মৰ্যাদা ভোগ কৰিছিল।কিন্তু আধুনিক যুগৰ কূটনৈতিক বিষয়াসকলক অসামৰিক সেৱাৰ লোকৰ মাজৰ পৰা নিযুক্তি কৰা হয়।
(ঘ) প্ৰাচীন কূটনীতি আছিল গোপন কিন্তু আধুনিক কূটনীতি হৈছে প্ৰকাশ্য কূটনীতি।
(ঙ) প্ৰাচীন কূটনীতিত কূটনৈতিক বিষয়াসকলে কিছুমান বিষয়ত নিজৰ বিচাৰ বিবেচনাৰে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিব পাৰিছিল। কিন্তু প্ৰকাশ্য কূটনীতিত কূটনৈতিক বিষয়াসকলে সন্মানজনক কেৰাণীত পৰিণত হৈছে।
প্ৰশ্নঃ ৪৫। প্ৰযুক্তিবিদ্যাই কিদৰে বিশ্বায়নক উদগনি যোগায়?
উত্তৰঃ প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ বিশ্বায়নৰ বিশ্বায়নৰ ক্ষেত্ৰত এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছে।বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰত থকা মানুহৰ মাজত বিজুলী ডাক, কথা পতা যন্ত্ৰ, টেলিভিছন, ইণ্টাৰনেট, ই- মেইল, ফেক্স আদিয়ে এটা তাৎক্ষণিক যোগাযোগৰ ভূমিকা লৈছে।প্ৰযুক্তিবিদ্যাৰ উন্নতিৰ বাবেহে বিশ্বৰ বিভিন্ন প্ৰান্তৰৰ মানুহৰ মাজত আদৰ্শ ,সম্পত্তি বা দ্ৰৱ্য আদিৰ মাজত হোৱা তাৎক্ষণিক আন্দোলন সম্ভৱ হৈছে।ডিজিটেল আৰু খবৰৰ বিপ্লবে পৃথিৱীৰ শিক্ষাৰ ব্যৱস্থাটোও সম্পূৰ্ণৰূপে সলনি কৰি পেলাইছে।তাৰোপৰি বেপাৰ-বাণিজ্যৰ যোগাযোগৰ ক্ষেত্ৰতো যথেষ্ট পৰিবৰ্তন আহিছে।কম্পিউটাৰেও শৈক্ষিক লগতে যোগাযোগৰ ক্ষেত্ৰতো এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লৈছে।
প্ৰশ্নঃ ৪৬। আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰানিধি আৰু বিশ্ববেংক কি?
উত্তৰঃ আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰানিধি আৰু বিশ্ববেংক ১৯৪৪ চনৰ ব্ৰিটন উডচ সমাবেশত গ্ৰহণ কৰা সিদ্ধান্ত অনুযায়ী ১৯৪৫ চনৰ ২৭ ডিচেম্বৰ তাৰিখে আনুষ্ঠানিকভাৱে প্ৰতিষ্ঠা কৰা হয়। ইয়াৰ সদৰ কাৰ্যালয় আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ ৱাছিংটনত। বিশ্বৰ মুদ্ৰা ব্যৱস্থাৰ স্থিৰতা ৰক্ষা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ উন্নয়ন আৰু সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বৈদেশিক লেনদেনৰ ভাৰসাম্য ৰক্ষা কৰা আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰানিধিৰ মূল লক্ষ্য।আনহাতে, বিশ্ববেংকৰ মূল উদ্দেশ্য হ’ল সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত সাহায্য প্ৰদান, দৰিদ্ৰতা আৰু দুৰ্নীতি দূৰীকৰণ ইত্যাদি।আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰানিধিয়ে বিত্তীয় সাহায্য আগবঢ়োৱাৰ লগতে বা পূৰ্ব চৰ্ত হিচাপে সাধাৰণতে কিছুমান অৰ্থনৈতিক সংস্কাৰৰ প্ৰস্তাৱ সদস্য ৰাষ্ট্ৰখনৰ আগত উখাপন কৰে। সংস্কাৰমূলক এই ব্যৱস্থাটো হৈছে আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ “সাংগঠনিক সমন্বয় ব্যৱস্থা”। আনহাতে, বিশ্ববেংকৰ কাৰ্যসমূহ কৃষি খণ্ডৰ উন্নয়ণৰ পৰা বাণিজ্য নীতি আৰু জনস্বাস্থ্য আৰু শিক্ষাৰ পৰা শক্তি আৰু খনিজ সামগ্ৰীৰ উৎপাদনলৈ সম্প্ৰসাৰণ কৰা হৈছে। বিশ্ববেংকৰ অন্তৰ্ভুক্ত আন্তৰ্জাতিক উন্নয়ন সংস্থাই নিম্ন আয়ৰ দেশবোৰক কম সুতৰ হাৰত বা সুতবিহীন ঋণ গ্ৰহণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে। বিশ্ববেংকে পুঁজি বন্টন প্ৰণালী আৰু পুঁজি ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰত স্বচ্ছতা বৃদ্ধিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
ৰচনাৱলী প্ৰশ্নোত্তৰঃ
প্ৰশ্নঃ ১। বৈদেশিক নীতি বুলিলে কি বুজা? বৈদেশিক নীতি আৰু কূটনীতিৰ সম্পৰ্কৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বৈদেশিক নীতি হৈছে দেশ এখনৰ বৈদেশিক নীতি নিৰ্ধাৰকসকলে নিৰ্ধাৰণ আৰু কাৰ্যকৰী কৰা কিছুমান নীতি আৰু কাৰ্যকৰী কৰা কিছুমান নীতি আৰু উদ্দেশ্যৰ সমষ্টি যাৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থৰ সুৰক্ষা আৰু উত্তৰণৰ বাবে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিৱেশৰ সৈতে মোকামিলা কৰাৰ ক্ষেত্ৰত দেশখনৰ আচৰণ বিধি গঢ় দিয়া হয়। জৰ্জ মডেলস্কিৰ মতে, “সম্প্রদায়সমূহে আন দেশৰ ব্যৱহাৰ সলনি কৰাৰ বাবে বা আন্তৰাষ্ট্ৰীয় পৰিৱেশৰ লগত নিজৰ ব্যৱহাৰ খাপ খুৱাবলৈ উদ্ভাবন কৰা কিছুমান কাৰ্যকলাপৰ সমষ্টি”। যোচেফ ফ্রেঙ্কেলৰ মতে “বৈদেশিক নীতি হৈছে দেশ এখন আৰু আন দেশৰ মাজৰ সম্বন্ধ সংক্রান্তীয় কিছুমান সিদ্ধান্ত আৰু কাৰ্যৰ সমষ্টি।
আন্তৰাষ্ট্ৰীয় সম্পৰ্কৰ লগত কূটনীতিৰ ঘনিষ্ঠ সম্পর্ক আছে। প্রত্যেক দেশেই নিজৰ নিৰাপত্তা অৰ্থনৈতিক উন্নতি আৰু আন আন প্ৰয়োজনৰ খাতিৰত জাতীয় শক্তি আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় | অৱস্থাৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত বৈদেশিক নীতি ৰচনা কৰে। দেশৰ বৈদেশিক নীতিক কাৰ্যকৰী কৰাৰ উদ্দেশ্যে কুটনীতিৰ সহায় ল’ব লগা হয়। বৈদেশিক নীতিক সফল কৰাৰ অন্যতম উপায় হৈছে কূটনীতি। কূটনীতিৰ উদ্দেশ্য বৈদেশিক নীতি নির্ধাৰণ কৰা নহয়, বৈদেশিক নীতিক কাৰ্যকৰী কৰাই হৈছে কূটনীতিৰ উদ্দেশ্য। বিভিন্ন দেশৰ লগত যুদ্ধত অৱতীৰ্ণ নোহোৱাকৈ সেইবোৰ দেশৰ ওপৰত হেচা প্ৰয়োগ কৰি বৈদেশিক নীতিক কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ চেষ্টা কৰাটোৱে হৈছে কূটনীতিৰ উদ্দেশ্য।
কেতিয়াবা কেতিয়াবা কূটনীতি আৰু বৈদেশিক নীতিক একেটা অৰ্থতেই ব্যৱহাৰ কৰা হয়। কেতিয়াবা কেতিয়াবা কুটনীতিয়ে আলোচনাৰ জৰিয়তে সিদ্ধান্তত উপনীত হোৱাটোক বুজায়। কেতিয়াবা কূটনীতি আলোচনাৰ পদ্ধতিক বুজায়। কেতিয়াবা আকৌ কূটনীতিৰ জৰিয়তে বৈদেশিক বিভাগৰ কোনো এটা অংশক বুজায়। কেতিয়াবা আকৌ কুটনীতিৰ জৰিয়তে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সিদ্ধান্তত উপনীত হোৱাৰ দক্ষতাক বুজায়।
বৈদেশিক নীতিৰ লগত সাধাৰণতে দুটা দিশ জড়িত থাকে – এটা হৈছে বৈদেশিক নীতিৰ প্ৰস্তুতকৰণ আৰু আনটো হৈছে ইয়াৰ প্ৰয়োগ। সকলো দেশে বৈদেশিক নীতি প্রস্তুত কৰে ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থ পূৰণ কৰাৰ উদ্দেশ্যে কিন্তু ৰাষ্ট্ৰীয় স্বাৰ্থ সুনিশ্চিত কৰাৰ বাবে বৈদেশিক নীতিৰ সফল প্রয়োগ বাঞ্ছনীয় আৰু এই বৈদেশিক নীতিৰ এই প্রয়োগিক দিশটোত কূটনীতিয়ে বিশেষ ভূমিকা পালন কৰে। বৈদেশিক নীতিৰ প্ৰয়োগৰ প্ৰধান আহিলা হৈছে কূটনীতি। কূটনীতিৰ দ্বাৰাই দেশসমূহে নিজৰ নিজৰ বৈদেশিক নীতি ৰূপায়ণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে। সেয়েহে দেশ এখনৰ বৈদেশিক নীতিৰ সাফল্য বহু পৰিমাণে দেশখনৰ কূটনৈতিক কার্য-কলাপৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
প্ৰশ্নঃ ২। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা বুলিলে কি বুজা? শীতল যুদ্ধৰ পৰৱৰ্তী কালছোৱাত এই নীতিৰ গুৰুত্ব সম্পর্কে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ দ্বিতীয় মহাযুদ্ধৰ সমাপ্তিৰ পিছত এছিয়া, আফ্ৰিকাৰ নতুনকৈ স্বাধীন হোৱা দেশবোৰে শীতল যুদ্ধই সৃষ্টি কৰা কোনো এটা শক্তিগোষ্ঠীৰ অন্তৰ্ভুক্ত নোহোৱাকৈ স্বাধীনভাৱে পৰৰাষ্ট্ৰ নীতি গ্ৰহণ কৰা দেশসমূহকেই গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশ হিচাপে অভিহিত কৰা হয় আৰু সেই দেশসমূহে অনুসৰণ কৰা বৈদেশিক নীতিকেই গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ নীতি বোলে।
শীতল যুদ্ধৰ পৰৱৰ্তী কালছোৱাত এই নীতিৰ গুৰুত্ববোৰ হ’ল-
(ক) গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশৰ সংখ্যা বৃদ্ধিয়ে শীতল যুদ্ধ উপশম কৰাত সহায় কৰিছে।
(খ) এই আন্দোলনে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ প্ৰকৃতি সলনি কৰাতো গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছে।
(গ) দ্বিতীয় মহাযুদ্ধৰ পিছত সৃষ্টি হোৱা কোনো এটা শক্তিগোষ্ঠীতে যোগদান কৰাৰ পৰা বিৰত থাকি এই দেশ সমূহে “জীয়াই থকা আৰু আনকো জীয়াই থাকিবলৈ দিয়া” এই নীতিৰ যথাৰ্থতা প্ৰমাণ কৰিছে।
(ঘ) গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশসমূহে অস্ত্ৰ বৃদ্ধিৰ প্ৰতিযোগিতা বন্ধ কৰাৰ বিষয়তো ভালেখিনি কৃতকার্যতা লাভ কৰিছে।
(ঙ) উপনিবেশবাদক আঁতৰ কৰাত এই আন্দোলনে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰি আহিছে।
(চ) গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশসমূহে নিজৰ নিজৰ দেশৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ ওপৰতো গুৰুত্ব দি আহিছে।
(ছ) সকলো ক্ষেত্ৰত কৃতকার্যতা লাভ কৰা নাই যদিও গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশসমূহে তেওঁলোকৰ মাজত সৃষ্টি হোৱা বিবাদ শাস্তিপূর্ণভাৱে সমাধান কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দি আহিছে।
(জ) গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশসমুহে জাতিগত বৈষম্য আঁতৰ কৰাতো ভালেখিনি কৃতকার্যতা লাভ কৰিছে।
(ঝ) শক্তিৰ ৰাজনীতিক আঁতৰ কৰাৰ বিষয়তো এই আন্দোলনৰ ভূমিকা কম নহয়।
(ঞ) নতুন অর্থনৈতিক ব্যৱস্থাৰ সৃষ্টি কৰাৰ বিষয়তো গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ ভূমিকা কম নহয়।
প্ৰশ্নঃ ৩। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদৰ উৎপত্তিৰ কাৰণবোৰ ব্যাখ্যা কৰা।
উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদক নতুন ধাৰণা হিচাপে অভিহিত কৰিব পাৰি। তলত দিয়া বিভিন্ন কাৰণত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদৰ উৎপত্তি হৈছে—
(ক) জাতীয়তাবাদ: দ্বিতীয় মহাসমৰৰ ফলত উপনিবেশিক দেশসমূহে স্বাধীনতা লাভ কৰিছিল। এই দেশসমূহত জাতীয়তাবাদৰ সৃষ্টি হৈছিল। বিদেশী শাসনৰ পৰা স্বাধীনতা লাভ কৰা এই দেশসমূহ পুনৰ যাতে বিদেশী শাসনৰ তললৈ যাব নালাগে, সেই উদ্দেশ্যে কোনো শক্তিগোষ্ঠীৰ লগত সংযুক্ত নোহোৱাকৈ নিজাকৈ বৈদেশিক নীতি ৰচনা কৰাৰ ব্যৱস্থা গ্রহণ কৰাৰ ফলত গোষ্ঠীনিৰপেক্ষতাৰ সৃষ্টি হৈছিল।
(খ) উপনিৱেশ বিৰোধী নীতি: স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পিছত গ্ৰহণ কৰা উপনিৱেশ বিৰোধী নীতিয়েও গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ সৃষ্টিত অৰিহণা যোগাইছিল। এই দেশসমূহে উপনিবেশিক দেশসমূহৰ পৰা আঁতৰত থাকি স্বাধীনভাৱে পৰৰাষ্ট্ৰ নীতি গ্ৰহণ কৰাৰ ফলত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদৰ সৃষ্টি হৈছিল।
(গ) অৰ্থনৈতিক সহায়ৰ প্ৰয়োজন: অর্থনৈতিক সহায়ৰ প্রয়োজনেও গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ সৃষ্টিত ভালেখিনি বৰঙণি যোগাইছিল। এছিয়া আফ্ৰিকাৰ নতুনকৈ স্বাধীনতা। লাভ কৰা দেশসমূহ আছিল অর্থনৈতিক দিশত পিছপৰা। নিজৰ দেশৰ উন্নয়নৰ কাৰণে এই দেশবোৰে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি গ্ৰহণ কৰিছিল।
(ঘ) ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ ভূমিকা: সাম্প্রতিক কালত ৰাষ্ট্ৰসংঘত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি অৱলম্বন কৰা দেশৰ সংখ্যা বেছি। ৰাষ্ট্ৰসংঘয়ো এই নীতি গ্ৰহণ কৰা দেশৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিছে। সেয়েহে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ সৃষ্টিত ৰাষ্ট্ৰসংঘৰো বৰঙণি আছে।
(ঙ) জাতিগত আৰু সাংস্কৃতিক দিশ: জাতিগত আৰু সাংস্কৃতিক দিশেও গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনৰ সৃষ্টিত সহায় কৰিছে। এই দেশসমূহে ইউৰোপৰ দেশসমূহৰ অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক শোষণত অতিষ্ঠ হোৱাৰ ফলত এই দেশসমূহৰ পাৰস্পৰিক সহযোগিতাৰ প্ৰতি আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰিছিল।
(চ) বিভিন্ন নেতাৰ ভূমিকা: এই আন্দোলনৰ প্ৰথম পৃষ্ঠপোষক আছিল ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্রী নেহক। তেওঁৰ উপৰিও ইন্দোনেছিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি সুকৰ্ণ, ইজিপ্তৰ ৰাষ্ট্ৰপতি নাছেৰ, যুগোশ্লাভিয়াৰ ৰাষ্ট্ৰপতি টিটো আৰু ঘানাৰ ৰাষ্ট্ৰপতি এন ক্ৰমায়ো এই আন্দোলনৰ প্ৰতি সমর্থন জনাইছিল। এই নেতা সকলৰ চেষ্টাৰ ফলতেই এই আন্দোলনৰ সৃষ্টি হৈছিল।
(ছ) নতুন উপনিৱেশবাদৰ সৃষ্টি: নতুন উপনিৱেশবাদৰ সৃষ্টিয়েও গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদৰ উত্থানত ভালেখিনি বৰঙণি যোগাইছিল। উন্নয়নশীল দেশসমূহে পাৰস্পৰিক সহায় আৰু সহযোগিতাৰ জৰিয়তে অৰ্থনৈতিক শোষণ বন্ধ কৰাৰ উদ্দেশ্যে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি গ্রহণ কৰিছে।
প্ৰশ্নঃ ৪। কূটনীতিৰ সংজ্ঞা দিয়া আৰু ইয়াৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰৰ বিষয়ে উল্লেখ কৰা। গোপন কূটনীতিৰ সপক্ষে আৰু বিপক্ষে যুক্তি দিয়া।
উত্তৰঃ কূটনীতি হৈছে এনে এটা প্ৰক্ৰিয়া যাৰ জৰিয়তে বিভিন্ন স্বাধীন দেশৰ চৰকাৰৰ মাজত সংযোগ সাধন কৰা হয়, বিভিন্ন চৰকাৰৰ মাজত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সমস্যাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা হয়। কুটনীতিৰ জৰিয়তে বৈদেশিক নীতিক কাৰ্যকৰী কৰিবলৈ চেষ্টা কৰা হয়। মৰগেনথ ‘ৰ মতে “কুটনীতি হৈছে ৰাষ্ট্ৰীয় ক্ষমতাৰ মস্তিস্কৰ নিচিনা”। আৰগানস্কিৰ মতে “কূটনীতি হৈছে বৈদেশিক নীতি প্রণয়ন আৰু প্ৰয়োগৰ এটা অংশ”।
কূটনীতিৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰবোৰ হ’ল –
(ক) গোপন বা প্রাচীন কূটনীতি।
(খ) প্রকাশ্য কূটনীতি।
(গ) গণতান্ত্রিক কূটনীতি।
(ঘ) সন্মিলন কুটনীতি।
(ঙ) শীর্ষ সন্মিলন কূটনীতি।
গোপন কূটনীতিৰ সপক্ষে যুক্তিবোৰ হ’ল-
(ক) গোপন কূটনীতিৰ নমনীয়তা থাকে।
(খ) গোপন কূটনীতিৰ দ্বাৰা আনৰ ওপৰত হেঁচা প্ৰয়োগ কৰি নিজৰ উদ্দেশ্য সাধন কৰা সম্ভৱ হয়।
(গ) গোপন কূটনীতিৰ জৰিয়তে দেশৰ জাতীয় স্বার্থক বেছি ৰক্ষণাবেক্ষণ দিব পাৰে।
(ঘ) গোপন কূটনীতিৰ জৰিয়তে গণতান্ত্রিক আদর্শক ৰক্ষণাবেক্ষণ দিব পৰা যায়।
(ঙ) গোপন কুটনীতিত সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত বাহিৰৰ পৰা হেঁচা প্ৰয়োগ কৰাৰ সুবিধা নাথাকে।
গোপন কূটনীতিৰ বিপক্ষে যুক্তিবোৰ হ’ল –
(ক) গোপনীয়তা ৰক্ষা কৰাতেই কুটনীতিৰ সফলতা নিৰ্ভৰ নকৰে।
(খ) গোপন কূটনীতি এক প্ৰকাৰৰ ষড়যন্ত্ৰ হিচাপেও অভিহিত কৰা হয়।
(গ) গোপন কূটনীতিয়ে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শাস্তি আৰু নিৰাপত্তাক বিঘ্নত কৰিব পাৰে।
(ঘ) গোপন কূটনীতি গণতান্ত্ৰিক আদৰ্শৰ বিৰোধী।
প্ৰশ্নঃ ৫। প্রকাশ্য কূটনীতিৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ উল্লেখ কৰি ইয়াৰ সুবিধা আৰু অসুবিধাবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ প্ৰকাশ্য কূটনীতিৰ প্ৰধান বৈশিষ্টবোৰ হ’ল—
(ক) এই ধৰণৰ কূটনীতিয়ে গোপন কূটনীতিক সমৰ্থন নকৰে।
(খ) এই কূটনীতিত বিভিন্ন দেশৰ মাজত স্বাক্ষৰ হোৱা কূটনীতিৰ প্ৰতি সমর্থন জনোৱা হয়।
(গ) শীর্ষ সম্মিলন বা ব্যক্তিগত কূটনীতি হৈছে প্রকাশ্য কূটনীতিৰ আন এটা অন্যতম বৈশিষ্ট্য।
প্রকাশ্য কূটনীতিৰ সুবিধাবোৰ হ’ল –
(ক) কূটনীতিৰ লগত জড়িত ব্যক্তি আৰু চৰকাৰ দেশৰ জনসাধাৰণৰ ওচৰত দায়বদ্ধ থাকে।
(খ) দেশৰ জনসাধাৰণে চৰকাৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ সাব্যস্ত কৰি জনবিৰোধী নীতি গ্রহণ কৰাত বাধাৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে।
(গ) শাসক শ্ৰেণীৰ লোকে ব্যক্তিগত স্বার্থক দেশৰ স্বাৰ্থ হিচাপে বিবেচনা কৰি সিদ্ধান্ত গ্ৰহণত বাধা দিব পাৰে।
প্রকাশ্য কূটনীতিৰ প্ৰধান অসুবিধাবোৰ হ’ল—
(ক) প্রকাশ্য বা গণতান্ত্রিক কূটনীতি হৈছে হতাশজনক ব্যবস্থা।
(খ) জনসাধাৰণে দেশৰ আভ্যন্তৰীণ নীতিত যি পৰিমাণৰ গুৰুত্ব দিয়ে, বৈদেশিক নীতিত সেই একে পৰিমাণৰ গুৰুত্ব নিদিয়ে। গতিকে প্রকাশ্য কূটনীতি অৱলম্বন কৰাটো উচিত নহয় ।
(গ) দেশৰ প্ৰতিৰক্ষা আদি কিছুমান গুৰুত্বপূৰ্ণ বিষয়ত গোপনীয়তা অৱলম্বন কৰা উচিত। সেয়েহে এনেধৰণৰ কূটনীতি অৱলম্বন কৰা উচিত নহয়।
(ঘ) কূটনীতি গ্ৰহণৰ নিৰ্দিষ্ট পদ্ধতি আৰু কৌশল আছে। সেয়েহে দেশৰ জনসাধাৰণৰ ওপৰত ইয়াৰ দায়িত্ব জাপি দিয়া উচিত নহয়।
প্ৰশ্নঃ ৬। কূটনীতিৰ বিভিন্ন কার্যৱলী আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ কূটনীতিৰ কাৰ্যাৱলী:
(ক) প্রতিনিধিত্বমূলক কার্য: কুটনীতিবিদসকলক যি দেশৰ কাৰণে নিয়োগ কৰা হয় সেই দেশত নিজৰ দেশক প্ৰতিনিধিত্ব কৰা হৈছে তেওঁলোকৰ অন্যতম কর্তব্য। সেই দেশৰ বিভিন্ন চৰকাৰী অনুষ্ঠান, সভা-সমিতি আদিত তেওঁলোকে নিজৰ নিজৰ প্ৰতিনিধিত্ব কৰিব লাগে।
(খ) প্রতিবেদন দাখিল: কূটনৈতিক বিষয়া এজনক যিখন দেশলৈ পঠোৱা হয়, সেই দেশৰ বিভিন্ন ধৰণৰ বিকাশ বা অগ্ৰগতিৰ বিষয়ে নিজৰ দেশৰ চৰকাৰলৈ প্ৰতিবেদন পঠোৱা কূটনৈতিক বিষয়াৰ অন্যতম কর্তব্য। সেই দেশৰ ৰাজনৈতিক, অর্থনৈতিক, সামাজিক জীৱনৰ বিষয়ে বিষয়াজনে নিজৰ দেশক জনাই থাকিব লাগে। সেই দেশখনৰ বিভিন্ন বিভাগৰ প্ৰগতি আৰু নেতৃস্থানীয় লোকসকলৰ চিন্তাধাৰাৰ বিষয়েও নিজৰ দেশক জনাই থাকিব লাগে।
(গ) নিজৰ দেশ আৰু নাগৰিকসকলৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষা কৰাও কূটনীতিৰ অন্যতম কাৰ্য। কূটনৈতিক বিষয়া এজনক যিখন দেশলৈ পঠোৱা হয়, সেইখন দেশত থকা তেওঁৰ দেশৰ নাগৰিকসকলৰ স্বাৰ্থ ৰক্ষা কৰিবলৈ তেওঁ চেষ্টা কৰিব লাগে। সন্ধি, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় চুক্তি আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইনৰ ভিত্তিত নিজৰ দেশৰ চৰকাৰৰ প্ৰতি সমর্থন জনাব লাগে।
(ঘ) কূটনীতিৰ আন এটা কাৰ্য হ’ল কূটনৈতিক বিষয়াজনে সন্ধি, চুক্তি আদিত স্বাক্ষৰ কৰা । এইটো হৈছে কূটনৈতিক বিষয়াৰ পুৰণি দায়িত্ব অৰ্থাৎ প্ৰাচীন কালৰ পৰাই কূটনৈতিক বিষয়াসকলে এই দায়িত্ব পালন কৰি আহিছে। যিখন দেশলৈ তেওঁক পঠোৱা হয় সেইখন দেশৰ লগত বন্ধুত্ব সম্পর্ক স্থাপন কৰাটো তেওঁৰ কৰ্তব্য।
(ঙ) নিজৰ দেশৰ কাৰণে প্ৰচাৰ কাৰ্য চলোৱাটোও কূটনৈতিক বিষয়াসকলৰ অন্যতম দায়িত্ব।প্ৰাচীন কালত নাইবা সাম্প্ৰতিক কালত কূটনৈতিক বিষয়াসকলৰ ভূমিকা যিয়ে নহওক কিয়, বৈদেশিক নীতিৰ বিষয়ত তেওঁলোকে যে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰে, এই বিষয়ত কোনো সন্দেহ নাই।
প্ৰশ্নঃ ৭। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদৰ প্ৰথম বৈশিষ্ট্যবোৰ হ’ল-
(ক) জাতিগত বৈষম্যৰ বিৰোধিতাঃ জাতিগত বৈষম্যৰ বিৰোধিতা কৰাটো গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ দেশসমূহৰ অন্যতম বৈশিষ্ট্য। ঔপনিৱেশিক শাসনৰ তলত থকা সময়ছোৱাত শাসক আৰু শাসিতৰ মাজত জাতিৰ ভিত্তিত বৈষম্যৰ সৃষ্টি কৰা হৈছিল।সেয়েহে জাতিৰ ভিত্তিত থকা এই বৈষম্যৰ আঁতৰ কৰাৰ কাৰণে এই দেশসমূহে সিদ্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিছিল।
(খ) সমাজবাদী নীতিৰ প্ৰতি বিশ্বাসঃ সমাজবাদী নীতিৰ প্ৰতি সমৰ্থন গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশসমূহৰ আন এটা বৈশিষ্ট্য শান্তিপূৰ্ণ উপায়ে আৰু পৰ্যায়ক্ৰমে সমাজবাদী আদৰ্শক কাৰ্যকৰী কৰা নীতিকহে এই দেশসমূহে সমৰ্থন কৰে।
(গ) আভ্যন্তৰীণ বিষয়ত বৈপ্লৱিক নীতিৰ প্ৰতি সমৰ্থনঃ গোষ্ঠীনিৰপেক্ষ দেশসমূহে দেশৰ উন্নয়ণৰ কাৰণে গ্ৰহণ কৰা ব্যৱস্থাক এক প্ৰকাৰৰ বৈপ্লবিক ব্যৱস্থা হিচাৱে অভিহিত কৰিব পাৰি।সেয়েহে স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পিছত নিজৰ দেশৰ ক্ষীপ্ৰ উন্নয়ণৰ কাৰণে এই দেশসমূহে যথোপযুক্ত ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল।
(ঘ) সামৰিক মিত্ৰতা চুক্তিৰ বিৰোধিতাঃ সামৰিক মিত্ৰতা চুক্তিৰ বিৰোধিতা গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাবাদৰ আন এটা বৈশিষ্ট্য।গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ দেশসমূহে কোনো ধৰণৰ গোষ্ঠীৰ সৃষ্টি কৰিবলৈ ইচ্ছা নকৰে।
(ঙ) ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ প্ৰতি সমৰ্থনঃ ৰাষ্ট্ৰসংঘই যাতে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শান্তি আৰু নিৰাপত্তা বজাই ৰাখিব পাৰে আৰু দেশসমূহৰ অৰ্থনৈতিক প্ৰগতিত সহায় কৰিব পাৰে, সেই উদ্দেশ্যে গোষ্ঠী। নিৰপেক্ষ দেশসমূহে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ প্ৰতি সমৰ্থন জনায়।
(চ) অৰ্থনৈতিক আৰু কাৰিকৰী সাহায্য লাভঃ কোনো শক্তিগোষ্ঠীৰ লগত জড়িত নোহোৱাকৈ থাকি দুয়োটা শক্তিগোষ্ঠীৰ পৰা অৰ্থনৈতিক আৰু কাৰিকৰী সাহায্য লাভ কৰাৰ চেষ্টা এই দেশসমূহৰ আন এটা উল্লেখযোগ্য বৈশিষ্ট্য।
(ছ) নৈতিকতাৰ ওপৰত গুৰুত্বঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতা হৈছে নৈতিক নীতি।এই দেশবোৰে শক্তি প্ৰয়োগৰ পৰিৱৰ্তে নৈতিক নীতি-নিয়মৰ জৰিয়তে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ৰাজনীতিত প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰে।
(জ) যুদ্ধৰ পৰা আঁতৰত থকা নীতিঃ নিজৰ দেশৰ সামাজিক, অৰ্থনৈতিক, সাংস্কৃতিক, ঔদ্যোগিক আদি সমস্যাৰ সমাধানৰ বিষয়ত মনোনিৱেশ কৰাৰ উদ্দেশ্যে গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ দেশসমূহৰ যুদ্ধৰ পৰা আঁতৰত থাকিব বিচাৰে।
(ঝ) স্বাধীন বৈদেশিক নীতিৰ প্ৰতি সমৰ্থনঃ এই দেশসমূহে পুঁজিবাদী আদৰ্শ নাইবা সাম্যবাদী আদৰ্শৰ পৰিৱৰ্তে নিজৰ দেশৰ পৰিৱেশৰ লগত খাপ খাব পৰাকৈ স্বাধীনভাৱে বৈদেশিক নীতি ৰচনা কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
(ঞ) বিশ্ব শান্তিৰ প্ৰতি সমৰ্থনঃ বিশ্ব শান্তিৰ প্ৰতি সমৰ্থন গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ আন এটা অন্যতম বৈশিষ্ট্য।যুদ্ধক বিশ্ব শান্তিৰ উপায় হিচাপে এই দেশসমূহে কেতিয়াও বিশ্বাস নকৰে।
প্ৰশ্নঃ ৮। গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ সপক্ষে আৰু বিপক্ষে থকা যুক্তিবোৰ লিখা।
উত্তৰঃ গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ বিৰুদ্ধে কিছুমান যুক্তি আগবঢ়োৱা হৈছে।
সেইবোৰ হ’ল-
(ক) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি অৱলম্বন কৰা দেশসমূহৰ মাজত সৃষ্টি হোৱা পাৰস্পৰিক বিৰোধেও এই আন্দোলনক দুৰ্বল কৰি তুলিছে।
(খ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ ধাৰণাটো অস্পষ্ট হোৱাৰ কাৰণে ইয়াৰ বিৰুদ্ধে সমালোচনা আগবঢ়োৱা হয়।
(গ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাই জাতীয় স্বাৰ্থ ৰক্ষাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে।
(ঘ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতিক সুবিধাবাদী নীতি হিচাপেও অভিহিত কৰা হয়।
(ঙ) প্ৰকৃতাৰ্থত গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি অৱলম্বন কৰা দেশসমূহ নিৰপেক্ষ ন।
(চ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ নীতি অৱলম্বন কৰা দেশসমূহৰ ভিতৰত ভালেমান বিষয়ত প্ৰভেদ আছে।
(ছ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ দেশসমূহে শান্তিপূৰ্ণ উপায়েৰে বিবাদ মীমাংসা কৰাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়ে আৰু শান্তিপূৰ্ণ সহাৱস্থানত বিশ্বাস কৰে।তথাপিও এই দেশসমূহৰ মাজত সংঘৰ্ষ থকা দেখা যায়।
গোষ্ঠী নিৰপেক্ষতাৰ সপক্ষে থকা যুক্তিবোৰ হ’ল-
(ক) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনে উপনিৱেশবাদ, নতুন উপনিৱেশবাদ, বৰ্ণবৈষম্য আদি নীতিৰ বিৰুদ্ধে কঠোৰ সংগ্ৰম কৰি জাতীয়তাবাদী আন্দোলন আৰু জাতীয় স্বাধীনতা লাভ কৰাৰ পথ সুগম কৰিছে।
(খ) এই আন্দোলনে উন্নয়নশীল আৰু অনুন্নত দেশৰ জাতীয় সত্তা আৰু জাতীয় পৰিচয় প্ৰতিষ্ঠা কৰাত সহায় কৰিছে।
(গ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় শান্তি আৰু নিৰাপত্তা প্ৰতিষ্ঠা কৰাৰ বিষয়ত এই নীতিয়ে গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছে।
(ঘ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনে শীতল যুদ্ধৰ প্ৰভাৱ নাইকিয়া কৰাতো বৰঙণি যোগাইছে।
(ঙ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ দেশসমূহে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ জৰিয়তে হেঁচা প্ৰয়োগ কৰি উপনিৱেশবাদক নাইকিয়া কৰাত বৰঙণি যোগাইছে।
(চ) গোষ্ঠী নিৰপেক্ষ আন্দোলনে তৃতীয় বিশ্বৰ উন্নয়ণশীল আৰু অনুন্নত দেশসমূহৰ আত্মমৰ্যাদা প্ৰতিষ্ঠা কৰাত সহায় কৰিছে।
