জন লক (John Locke) এজন বিখ্যাত ইংৰাজ দাৰ্শনিক আছিল, যাক আধুনিক উদাৰবাদৰ পিতৃ বুলি গণ্য কৰা হয়। তেওঁ ৰাজনীতি, শিক্ষা, আৰু জ্ঞানতত্ত্বৰ ক্ষেত্ৰত উল্লেখযোগ্য অৱদান আগবঢ়াইছিল। জন লকৰ দৰ্শন বিশেষকৈ স্বাধীনতা, স্বাভাৱিক অধিকাৰ (জীৱন, স্বাধীনতা, আৰু সম্পত্তি), আৰু ৰাজনৈতিক শাসনৰ সামাজিক চুক্তি তত্ত্বৰ ওপৰত কেন্দ্ৰিত। তেওঁৰ প্ৰখ্যাত গ্ৰন্থ “Two Treatises of Government” আৰু “An Essay Concerning Human Understanding” পশ্চিমী দৰ্শনৰ বিকাশত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। লকৰ মতবাদ আমেৰিকা আৰু ফ্ৰান্সৰ গণতান্ত্ৰিক বিপ্লৱত বিশেষ প্রভাৱ বিস্তাৰ কৰিছিল।
Read also: C.V. Raman Biography | চি ভি ৰামনৰ জীৱনী
| নাম | জন লক (John Locke) |
| জন্ম | ২৯ আগষ্ট ১৬৩২ চন |
| মৃত্যু | ২৮ অক্টোবৰ, ১৭০৪ চন |
জন লক (John Locke) ৰ দাৰ্শনিক চিন্তা আৰু অভিজ্ঞতাবাদ
ফ্ৰান্সিছ বেকনৰ পৰম্পৰা অনুসৰণ কৰি, জন লক ব্ৰিটিছ অভিজ্ঞতাবাদৰ অন্যতম মুখ্য ব্যক্তি আছিল। তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে মানুহৰ জ্ঞান অভিজ্ঞতাৰ ফলত গঠিত হয়, আৰু এই মতবাদই বিশেষণবিজ্ঞান আৰু ৰাজনৈতিক দৰ্শনৰ বিকাশত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা লৈছিল।
সামাজিক চুক্তি তত্ত্ব
জন লকে সামাজিক চুক্তি তত্ত্বত বিশেষ গুৰুত্ব প্ৰদান কৰিছিল। তেওঁ ব্যক্তিগতাৰ স্বাধীনতা, মৌলিক অধিকাৰ, আৰু সীমিত চৰকাৰৰ প্ৰয়োজনীয়তা সম্পৰ্কে গুৰুত্বপূৰ্ণ তত্ত্ব আগবঢ়াইছিল। তেওঁৰ এই মতবাদে গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰ ব্যৱস্থাৰ বিকাশত বিশেষ প্ৰভাৱ পেলাইছিল।
জন লক (John Locke) ৰ লকৰ দৰ্শনৰ প্ৰভাৱ
জন লকৰ লিখনিসমূহে ইউৰোপ আৰু আমেৰিকাত গণতান্ত্ৰিক চিন্তাধাৰাৰ প্ৰসাৰ ঘটাইছিল। তেওঁৰ মতবাদে ফ্ৰান্সৰ দাৰ্শনিক ভলটেয়াৰ, জিন-জাক ৰুচো, স্কটিছ জ্ঞানচিন্তাবিদসকল, আৰু আমেৰিকান বিপ্লৱীসকলক গভীৰভাৱে প্ৰভাৱিত কৰিছিল।
লকৰ উদাৰবাদী দৰ্শন আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ স্বাধীনতা ঘোষণাপত্ৰত প্ৰতিফলিত হৈছে। তেওঁ আগবঢ়োৱা সীমিত চৰকাৰ আৰু মৌলিক অধিকাৰৰ সুৰক্ষাৰ মতবাদই সমগ্ৰ বিশ্বৰ ৰাজনৈতিক-আইনী নীতি আৰু গণতান্ত্ৰিক শাসন ব্যৱস্থাত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছে।
জন লক (John Locke) ৰ মনৰ তত্ত্ব আৰু ব্যক্তিগত সম্পত্তিৰ ধাৰণা
মন আৰু জ্ঞানৰ উৎপত্তি
জন লকে উল্লেখ কৰিছিল যে মানুহ জন্মৰ সময়ত মনটো এটা “খালী শ্লেট” বা Tabula Rasa হয়। অৰ্থাৎ, মানুহ কোনো সহজাত ধাৰণা অবিহনে জন্মগ্ৰহণ কৰে। অভিজ্ঞতাৰ দ্বাৰাই জ্ঞান আহৰণ কৰা হয়, আৰু এই চিন্তাধাৰাটোক অভিজ্ঞতাবাদ বুলি জনা যায়। লকৰ এই দৰ্শনটো কাৰ্টেচিয়ান দৰ্শনৰ বিপৰীতে আছিল, য’ত পূৰ্ব-বিদ্যমান ধাৰণাৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিয়া হৈছিল।
প্ৰাকৃতিক আইন আৰু ব্যক্তিগত সম্পত্তি
লকে ব্যক্তিগত সম্পত্তিক প্ৰাকৃতিক আইনৰ অংশ হিচাপে বর্ণনা কৰিছিল। তেওঁৰ যুক্তি অনুসৰি, যেতিয়া এজন ব্যক্তিয়ে নিজৰ শ্ৰম প্ৰকৃতিৰ সৈতে মিহলি কৰে, তেতিয়া সেই বস্তুটোত ব্যক্তিগত অধিকাৰ স্থাপন হয়। সেয়েহে, সম্পত্তি লাভ কৰা মানে হ’ল, নিজ শ্ৰমৰ যোগেদি কোনো বস্তু বা সম্পদৰ ওপৰত অধিকাৰ স্থাপন কৰা।
প্ৰভাৱ আৰু গুৰুত্ব
লকৰ এই দৰ্শনবোৰ জিন-জাক ৰুচো, ডেভিদ হিউম, আৰু ইমানুৱেল কাণ্টৰ দৰে দাৰ্শনিকসকলৰ কামত গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে স্থান লাভ কৰিছিল। লগতে, তেওঁৰ চিন্তাধাৰাই গণতান্ত্ৰিক সমাজ আৰু ব্যক্তিগত অধিকাৰৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল।
জন লক (John Locke) ৰ কৰ্মজীৱন
প্ৰাথমিক অৱস্থা আৰু চিকিৎসা ক্ষেত্ৰত পদাৰ্পণ
প্ৰথম অৱস্থাত, জন লকে চাকৰি বিচাৰি যথেষ্ট কষ্ট সহ্য কৰিবলগীয়া হৈছিল। ১৬৬৭ চনত, তেওঁ ব্যক্তিগত চিকিৎসক হিচাপে কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰিবলৈ লণ্ডনৰ এক্সেটাৰ হাউচত থকা এছলীৰ ঘৰলৈ গুচি যায়। লণ্ডনত থাকোতে, লকে পুনৰ চিকিৎসা বিজ্ঞানৰ অধ্যয়ন আৰম্ভ কৰে, য’ত প্ৰসিদ্ধ চিকিৎসক থমাছ চিডেনহামে তেওঁৰ চিন্তাধাৰাৰ ওপৰত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলাইছিল।
এছলীৰ স্বাস্থ্যৰ সংকটকালীন পৰিস্থিতিত লকৰ চিকিৎসাজ্ঞান পৰীক্ষিত হয়। যেতিয়া এছলীৰ যকৃতৰ সংক্ৰমণ জীৱন বিপদগ্ৰস্ত কৰি তোলে, লকে অন্যান্য চিকিৎসকৰ পৰামৰ্শ লয় আৰু সম্ভৱতঃ অস্ত্ৰোপচাৰৰ পৰামৰ্শ প্ৰদান কৰে। এছলী সুস্থ হৈ উঠে আৰু লকক নিজৰ জীৱন ৰক্ষা কৰাৰ বাবে কৃতজ্ঞতা জ্ঞাপন কৰে।
বানিজ্য আৰু ৰাজনৈতিক ক্ষেত্ৰত অৱদান
এই সময়ছোৱাত, লকে বাণিজ্য আৰু বৃক্ষৰোপণ পৰিষদৰ সচিব হিচাপে কৰ্মসংলগ্ন হৈ থাকে। লগতে, তেওঁ কেৰোলিনাৰ লৰ্ডস্ স্বত্বাধিকাৰীসকলৰ সচিব হিচাপেও কাৰ্যনিৰ্বাহ কৰে, যাৰ ফলত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য আৰু অৰ্থনীতি সম্পৰ্কে তেওঁৰ জ্ঞান গভীৰ হয়।
ৱিগ আন্দোলনৰ সৈতে সম্পৰ্ক আৰু ৰাজনৈতিক প্ৰভাৱ
জন লকৰ ৰাজনৈতিক ধাৰণাসমূহৰ ওপৰত এছলীয়ে যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলাইছিল, যি ৱিগ আন্দোলনৰ অন্যতম প্রতিষ্ঠাতা আছিল। ১৬৭২ চনত, যেতিয়া এছলী লৰ্ড চাঞ্চেলৰ হয়, লকে ৰাজনৈতিক বিষয়ত অধিক সক্ৰিয় হৈ পৰে। ১৬৭৩ চনত, এছলীক প্ৰথম আৰ্ল অফ শ্বাফ্টেছবাৰী উপাধি দিয়া হয়।
১৬৭৫ চনত, শ্বাফ্টেছবাৰীৰ ৰাজনৈতিক ক্ষমতা হ্ৰাস পোৱাৰ ফলত, লকে ফ্ৰান্স ভ্ৰমণ কৰে আৰু তাত কেলেব বেংকৰ শিক্ষক তথা চিকিৎসা সেৱক হিচাপে কিছুদিন অতিবাহিত কৰে।
১৬৭৯ চনত, শ্বাফ্টেছবাৰীৰ ৰাজনৈতিক শক্তি পুনৰ বৰ্ধিত হোৱাৰ ফলত, লকে ইংলেণ্ডলৈ উভতি আহে। এই সময়ছোৱাত, সম্ভৱতঃ শ্বাফ্টেছবাৰীৰ অনুপ্ৰেৰণাত লকে “চৰকাৰৰ দুটা চুক্তি” (Two Treatises of Government) ৰচনা কৰিছিল।
গৌৰৱময় বিপ্লৱ আৰু লকৰ প্ৰভাৱশালী ধাৰণা
প্ৰথমতে, এই ৰচনা ১৬৮৮ চনৰ গৌৰৱময় বিপ্লৱৰ প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে লিখা হৈছিল বুলি ধৰা হৈছিল, কিন্তু শেহতীয়া অধ্যয়নে দেখুৱাইছে যে এই কাম বিপ্লৱৰ আগতেই ৰচনা কৰা হৈছিল।
এই গ্ৰন্থখন ৰাজতন্ত্ৰবাদের বিৰুদ্ধে আৰু ব্যক্তিগত সন্মতিৰ আধাৰত চৰকাৰৰ বৈধতাৰ সমৰ্থনত লিখা হৈছিল। যদিও লকে প্ৰভাৱশালী ৱিগ দলৰ সৈতে জড়িত আছিল, তেওঁৰ প্ৰাকৃতিক অধিকাৰ আৰু চৰকাৰ সম্পৰ্কীয় ধাৰণা তেতিয়া অত্যন্ত বৈপ্লৱিক হিচাপে গণ্য কৰা হৈছিল।
মৃত্যু | Death of John Locke
দীৰ্ঘদিন ধৰি অসুস্থতাৰ পিছত, জন লক ১৭০৪ চনৰ ২৮ অক্টোবৰত পৰলোকপ্ৰাপ্ত হয়। তেওঁক এচেক্সৰ হাৰল’ৰ ওচৰৰ হাই লেভাৰৰ অল চেণ্টছ গীৰ্জাৰ চোতালত সমাধিস্থ কৰা হয়, য’ত তেওঁ ১৬৯১ চনৰ পৰা ছাৰ ফ্ৰান্সিছ মাছামৰ বাসগৃহত বসবাস কৰিছিল। জন লকে কেতিয়াও বিবাহ কৰা নাছিল আৰু তেওঁৰ কোনো সন্তানো নাছিল।
তেওঁৰ জীৱনকালত বহুতো গুৰুত্বপূর্ণ ঐতিহাসিক পৰিঘটনা সংঘটিত হৈছিল, যেনে ইংৰাজী পুনৰুদ্ধাৰ, লণ্ডনৰ মহামাৰী, লণ্ডনৰ মহাকাণ্ড, গৌৰৱময় বিপ্লৱ, আৰু তেওঁৰ মৃত্যুৰ ঠিক পূৰ্বে সংঘটিত ব্লেনহাইমৰ যুদ্ধ। যদিও ১৭০৭ চনৰ এক্ট অৱ ইউনিয়ন তেওঁ দেখিবলৈ নাপালে, তেওঁৰ গোটেই জীৱনকালত ইংলেণ্ড আৰু স্কটলেণ্ডৰ সিংহাসন ব্যক্তিগতভাৱে সংগত আছিল।
লকৰ সময়ছোৱাত সাংবিধানিক ৰাজতন্ত্ৰ আৰু সংসদীয় গণতন্ত্ৰৰ আৰম্ভণি দেখা গৈছিল। অক্সফৰ্ড বিশ্ববিদ্যালয়ত তেওঁৰ সোঁৱৰণী চিহ্ন হিচাপে ক্ৰাইষ্ট চাৰ্চ কেথেড্ৰেলত এখন খোদিত স্মৃতিফলক স্থাপন কৰা হৈছে।
উপসংহাৰ | Conclusion
জন লক এজন দৰ্শনিক চিন্তাবিদ হিচাপে কেৱল অভিজ্ঞতাবাদী চিন্তা প্ৰচাৰ কৰি থকাটো নহয়, তেওঁ গণতান্ত্ৰিক ৰাজনীতি, স্বাধীনতা, আৰু অধিকাৰৰ ক্ষেত্ৰতো এক নবজাগৰণ সৃষ্টি কৰিছিল। তেওঁৰ দৰ্শন আৰু মতবাদসমূহ আজি পৰ্যন্ত বিশ্বব্যাপী চৰকাৰ আৰু সমাজ ব্যৱস্থাৰ ওপৰত গুৰুত্বপূৰ্ণভাৱে প্ৰভাৱ বিস্তাৰ কৰি আছে।
FAQ
1. জন লক কোন আছিল?
A: জন লক এজন বিখ্যাত ইংৰাজ দাৰ্শনিক আছিল, যাক “লিবাৰেলিজিমৰ পিতা” বুলি জনা যায়। তেওঁ অভিজ্ঞতাবাদ (Empiricism) আৰু সামাজিক চুক্তি (Social Contract) সম্পৰ্কে গুৰুত্বপূর্ণ মতবাদ আগবঢ়াইছিল।
2. জন লকৰ জন্ম কেতিয়া হৈছিল?
A: জন লকৰ জন্ম 1632 চনৰ 29 অক্টোবৰ তাৰিখে ইংলেণ্ডৰ ৰিংটন নামৰ ঠাইত হৈছিল।
3. জন লক কি বিষয়ে বিখ্যাত?
A: জন লক মূলত ৰাজনৈতিক দর্শন, জ্ঞানতত্ত্ব (Epistemology), আৰু শিক্ষা-তত্ত্বৰ বাবে বিখ্যাত। তেওঁৰ ‘Two Treatises of Government’ গ্ৰন্থত গণতান্ত্ৰিক চৰকাৰৰ ভিত্তি আলোচনা কৰা হৈছে।
4. জন লকৰ মুখ্য মতবাদ কি আছিল?
A: তেওঁ তিনিটা মুখ্য মতবাদ আগবঢ়াইছিল:
- প্ৰাকৃতিক অধিকাৰ (Natural Rights) – সকলো মানুহৰ জীৱন, স্বাধীনতা, আৰু সম্পত্তিৰ অধিকাৰ আছে।
- সামাজিক চুক্তি (Social Contract) – চৰকাৰৰ প্ৰধান দায়িত্ব হৈছে জনসাধাৰণৰ অধিকাৰ সুৰক্ষিত কৰা।
- তথ্যবাদ (Empiricism) – মানুহৰ জ্ঞান অভিজ্ঞতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল।
5. জন লকৰ মৃত্যু কেতিয়া হৈছিল?
A: তেওঁ 1704 চনৰ 28 অক্টোবৰ তাৰিখে মৃত্যু বৰণ কৰিছিল।
Read also: Isaac Newton Biography | আইজাক নিউটনৰ জীৱনী
My self Mahezubin Saikia. Working in Dev Library as a Content Writer. A website that provides all SCERT, NCERT 3 to 12, and BA, B.com, B.Sc, and Computer Science with Post Graduate Notes & Suggestions, Novel, eBooks, Health, Finance, Biography, Quotes, Study Materials, and more.
