Understanding Global Politics Unit 2 গোলকীয় অর্থনীতি, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Understanding Global Politics Unit 2 গোলকীয় অর্থনীতি Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Understanding Global Politics Unit 2 গোলকীয় অর্থনীতি Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Understanding Global Politics Unit 2 গোলকীয় অর্থনীতি
Understanding Global Politics Unit 2 গোলকীয় অর্থনীতি Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Understanding Global Politics Unit 2 গোলকীয় অর্থনীতি provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
২৭। আন্তঃৰাষ্ট্রীয় মুদ্রানিধি কি? আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধিৰ উদ্দেশ্যসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধি হৈছে ৰাষ্ট্ৰসংঘৰ আন এটা বিশেষ অংগ। ১৯৪৪ চনত অনুষ্ঠিত হোৱা ব্ৰেটন উদছ সন্মিলনৰ সিদ্ধান্ত মতে এই সংগঠনটো প্ৰতিষ্ঠা কৰা হৈছিল দ্বিতীয় মহাসমৰৰ সময়ছোৱাত যুদ্ধত জড়িত দেশ কিছুমানে আন দেশৰ পৰা ঋণ লৈছিল আৰু নিজৰ দেশৰ সুবিধা মতে এই ঋণ পৰিশোধ কৰাৰ ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছিল। বিভিন্ন দেশৰ মুদ্ৰাৰ মানদণ্ড আছিল বেলেগ বেলেগ। সেয়েহে বিনিময়ৰ হাৰো আছিল বেলেগ বেলেগ। বিভিন্ন দেশে যাতে নিজৰ সুবিধা হোৱাকৈ বিনিময় হাৰৰ পৰিৱৰ্তন কৰিব নোৱাৰে আৰু এই বিষয়ত যাতে স্থিৰতা থাকে, সেই উদ্দেশ্যে বিত্তীয় নীতি গ্ৰহণ কৰাৰ ওপৰত কিছুমান দেশে গুৰুত্ব দিছিল। উমৈহতীয়া বিত্তীয় অনুষ্ঠান এটাৰ সৃষ্টি কৰাৰ বিষয়ত সক্রিয় ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল ইংলেণ্ড আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্টই। এই উদ্দেশ্যে ১৯৪৪ চনত ব্রেটন উদছত এখন সম্মিলন অনুষ্ঠিত কৰা হৈছিল। এই সন্মিলনৰ সিদ্ধান্তৰ ভিত্তিতেই আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্ৰানিধিৰ সৃষ্টি কৰা হৈছিল।
সেই সম্মিলনৰ সিদ্ধান্ত মতে প্রত্যেক সদস্যৰাষ্ট্ৰই এই নিধিলৈ নিজৰ বৰঙণি আগবঢ়াব লাগিব। বৰঙণিৰ শতকৰা ২৫ ভাগ সোণেৰে দিব লাগিব আৰু বাকী অংশ নিজৰ দেশৰ মুদ্ৰাৰে দিব পাৰিব। এই নিধিৰ পৰা ঋণ ল’ব পৰা ধনৰ পৰিমাণ এই সন্মিলনে নিৰ্ধাৰণ কৰি দিছিল।
আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় মুদ্রানিধিৰ উদ্দেশ্য হৈছে তলত দিয়া ধৰণৰ—
(ক) স্থায়ী সংগঠন এটাৰ জৰিয়তে ধনৰ লেন–দেনৰ বিষয়ে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সহযোগিতাৰ সৃষ্টি কৰা।
(খ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যবসায়–বাণিজ্যৰ প্ৰসাৰণ ঘটোৱা।
(গ) সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত বিনিময় হাৰৰ স্থিৰতা ৰক্ষা কৰা।
(ঘ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় ব্যৱসায়–বাণিজ্যৰ সম্প্ৰসাৰণত বিনিময় হাৰে সৃষ্টি কৰা বাধাক আঁতৰ কৰা।
(ঙ) সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহলৈ প্ৰয়োজনীয় ঋণ আগবঢ়োৱা।
২৮। আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধিৰ সফলতাসমূহ লিখা।
উত্তৰঃ আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধিৰ সফলতাসমূহ হ’ল—
(ক) আন্তর্জাতিক বিত্তীয় ক্ষেত্ৰত আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধিয়ে (IMF) এক দক্ষ পৰামৰ্শদাতা হিচাপে কাম কৰিছে। এইদৰে ইয়াৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰবোৰৰ অৰ্থনৈতিক সমস্যা আদি আলোচনা কৰিবলৈ ই এক ক্ষেত্ৰ প্ৰদান কৰিছে।
(খ) আন্তর্জাতিক বিত্ত নিধিয়ে বিত্তীয় নিয়মানুবর্তিতা বজায় ৰখাত আৰু ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ মাজত সহযোগিতা ৰক্ষা কৰাত গুৰুত্ব দিয়ে।
(গ) অন্য এক গুৰুত্বপূর্ণ অবদান হ’ল, আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধিয়ে সদস্য ৰাষ্ট্ৰৰ আভ্যন্তৰীণ বিত্তীয় নীতিত পৰোক্ষ বা প্রত্যক্ষভাৱে হস্তক্ষেপ নকৰে।
(ঘ) আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধিৰ অন্যতম সফলতা হ’ল যেই অনুন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ সমস্যাসমূহ দূৰ কৰাৰ বাবে পুঁজিৰ যোগান ধৰে।
(ঙ) অর্থনৈতিক সমস্যাত ভুগি থকা ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ কাৰণে আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধিয়ে এক নতুন বাট মুকলি কৰি দিছে।
(চ) আন্তর্জাতিক মুদ্রানিধিয়ে সদস্য ৰাষ্ট্ৰবোৰক প্ৰযুক্তিগত সমৰ্থন আৰু সহায় আগবঢ়ায়। ই ৰাষ্ট্ৰবোৰৰ নতুন অর্থনৈতিক নীতিৰ ক্ষেত্ৰত পৰামর্শদাতা হিচাপে কাম কৰে।
(ছ) অর্থনৈতিক সংকটৰ সময়ত আন্তর্জাতিক মুদ্রানিদিয়ে ঋণ প্রদান কৰে। যাৰ ফলত উৰুগুৱে ৰাউণ্ডে বিশ্ব বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত আনিব খোজা প্ৰস্তাৱিত পৰিৱৰ্তনে চূড়ান্তৰূপ প্রদান কৰোতে প্রায় আঠ বছৰ সময়ৰ প্ৰয়োজন হয়। শেষত GATT ৰ মূখ্য পৰিচালক আৰ্থাৰ ডানকালে উমৈহতীয়া সমর্থন থাকিব পৰা বিষয়বোৰ বাচি লৈ এখন খচৰা চূড়ান্ত আইন প্রস্তুত কৰে। ১৯৯৪ চনৰ এপ্ৰিলত ১০৪ খন ৰাষ্ট্ৰই এই প্রস্তাৱৰ সমৰ্থনত স্বাক্ষৰ কৰে। ভাৰতে ১৯৯৪ চনৰে ৩০ ডিচেম্বৰত এই প্ৰস্তাৱৰ সমৰ্থনত স্বাক্ষৰ কৰে। ইয়াৰ যোগেদি বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা গঠনৰ পথ প্ৰশস্ত হয়।
বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা গঠনে কোনো দেশকে সন্তুষ্ট কৰিব পৰা নাই। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাই ইয়াৰ পৰৱৰ্তী বিশ্ববাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত উন্নত দেশবোৰৰ নিজৰ মাজত, উন্নয়নশীল দেশবোৰৰ নিজৰ মাজত আৰু উন্নত আৰু উন্নয়নশীল দেশৰ মাজত সততে বিবাদৰ সূত্ৰপাত হৈছে। সমালোচকসকলে বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ কাৰ্যকলাপৰ মূল্যায়ন কৰি তলত উল্লেখ কৰা দুর্বলতাসমূহ আঙুলিয়াই দিছে।
১। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাই কৃষিজাত সামগ্ৰীক লৈ যিবোৰ বিধি ব্যৱস্থাপনা গ্রহণ কৰিছে সেইবোৰেও উন্নত দেশৰ স্বাৰ্থ পূৰণ হোৱাতহে সহায় কৰিছে।
2। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থান বিবাদ মীমাংসা প্রক্রিয়া সমানে শক্তিশালী হোৱা দুই বা ততোধিক পক্ষৰ ক্ষেত্ৰতহে উপযুক্ত।
3। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ নিয়ম–কানুনবিলাক এনেদৰে প্ৰস্তুত কৰা হৈছে যাৰ ব্যৱহাৰে উন্নয়নশীল দেশৰ তুলনাত উন্নত দেশসমূহ অধিক উপকৃত কৰে।
৪। বিশ্ববাণিজ্য সংস্থাই উন্নয়নশীল দেশৰ নীতি নিৰ্দ্ধাৰণ অৰ্থাৎ উন্নয়নশীল দেশ এখনে অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ বাবে শুল্ক নিৰ্দ্ধাৰণ, অনুদান প্রদান ইত্যাদিৰ মাধ্যমত নিজকৈ অনুসৰণ কৰিব পৰা কৌশলসমূহৰ ক্ষেত্ৰত থকা স্বতন্ত্ৰতা ভংগ কৰিছে।
৫। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা গঠনৰ পাছৰ পৰা শুল্ক আৰু অনাশুল্ক প্ৰতিবন্ধকতাসমূহৰ এনেকৈ পুনৰ গঠন কৰা হ’ল যাৰ পৰিণামস্বৰূপে উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ ৰপ্তানিৰ পথ ৰোধ হোৱাৰ বিপৰীতে উন্নত দেশসমূহৰ পৰা আমদানি কৰাৰ পথ মুকলি ৰাখিবলগীয়া হ’ল। সেইবোৰে উন্নয়নশীল দেশসমূহক অধিক লোকচানৰ সম্মুখীন কৰাইছে।
৬। ইয়াৰ জৰিয়তে ধনী দেশসমূহ অধিক লাভৱান হৈছিল কাৰণ এইবোৰ দেশে ৰপ্তানিকৃত দ্ৰব্যৰ উৎপাদনত ৰাজসাহাৰ্য দিয়াৰ পৰিমাণ একবাৰে নগণ্য।
২৯। অর্থনৈতিক উন্নয়নত আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ ভূমিকা বর্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ বৈদেশিক লেন–দেনৰ মৌলিক ভাৰসাম্যহীনতা নূৰাকৰণৰ লগত অনুন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰতো আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিয়ে এক অগ্রণী ভূমিকা পালন কৰি আহিছে।
মুখ্য ভূমিকা সমূহ হ’ল—
(ক) এই আন্তর্জাতিক অনুষ্ঠানটোৱে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ দ্বাৰা মুদ্ৰাৰ ভাণ্ডাৰ ৰূপে স্বীকৃতি লাভ কৰিছে।
(খ) এই নিধিৰ বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ ভাণ্ডাৰৰ পৰা সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ চাহিদা পূৰণ কৰাত বালেখিনি সক্ষম হৈছে।
(গ) বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ মাধ্যমেৰে ঋণ আগবঢ়াই আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিয়ে সদস্য দেশবোৰৰ হ্রস্বকালীন বৈদেশিক লেন–দেনৰ ভাৰসাম্যহীনতাৰ সমস্যা সমাধান কৰাত সহায় কৰিছে।
(ঘ) বৈদেশিক বিনিময় মূল্যৰ স্থিৰতা ৰক্ষা আৰু বিশ্বৰ বাণিজ্যন্তৰৰ উন্নতি সাধন আৰু প্ৰসাৰ সাধন কৰি সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বৰ্হিবাণিজ্যৰ স্থিৰতাৰ লগত আভ্যন্তৰীণ সুস্থিৰতা ৰক্ষাত আন্তৰ্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ ভূমিকা উল্লেখনীয়।
৩০। উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নত বিশ্ব বেংকৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বিশ্ব বেংকৰ স্থাপনৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল যুদ্ধ বিধবস্থ ইউৰোপৰ অৰ্থনৈতিক পুনৰ গঠন আৰু অনুন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন সাধন কৰা।
বিশ্ব বেংকৰ মুখ্য ভূমিকা সমূহ হল—
(ক) বিশ্ব বেংকৰ পৰা পুঁজিৰ সাহায্য লৈ উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহে বিভিন্ন উন্নয়নমূলক প্রকল্পসমূহৰ ৰূপায়ণত সক্ষম হ’ব পাৰিছে।
(খ) বিশ্ব বেংকৰ অন্তৰ্ভূক্ত আন্তর্জাতিক উন্নয়ন সংস্থাই নিম্ন আয়ৰ দেশবোৰক কম সুদৰ হাৰত বা সুদ বিহীন মধ্যকালীন আৰু দীর্ঘকালীন ঋণ গ্রহণৰ সুবিধা প্ৰদান কৰে।
(গ) বিশ্ব বেংকে কৃষি, শক্তি, পৰিবহন, যোগাযোগ, উদ্যোগ, পানীযোগান, নগৰ উন্নয়ণ আদিৰ ক্ষেত্ৰ উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহক যথেষ্ট সুযোগ–সুবিধা আগবঢ়াইছে।
(ঘ) দুর্নীতি দূৰীকৰণৰ অৰ্থে বিশ্ব বেংকে ৰাজনৈতিক দায়বদ্ধতা, সামাজিক সচেতনতা বৃদ্ধি, ব্যক্তিগত খণ্ডৰ মাজত প্ৰতিযোগিতাৰ বৃদ্ধি, নিৰপেক্ষ বিচাৰ ব্যৱস্থাৰ প্ৰৱৰ্ত্তন আৰু ৰাজাহুৱাখণ্ডৰ দক্ষ পৰিচালনাৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰে।
(ঙ) বিশ্ববেংকে পুঁজিৰ বিতৰণ প্ৰণালী আৰু পুঁজি ব্যৱহাৰৰ ক্ষেত্ৰতো স্বচ্ছতা বৃদ্ধিৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
(চ) কোনো সদস্য ৰাষ্ট্ৰলৈ ঋণ প্ৰদান কৰোতে বিশ্ব বেংকে ৰাষ্ট্ৰখনৰ ঋণ পৰিশোধ ক্ষমতা আৰু সুদ আদায়ৰ ওপৰতো গুৰুত্ব দিয়ে।
৩১। অর্থনৈতিক উন্নয়নত আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ ভূমিকা বৰ্ণনা কৰা।
উত্তৰঃ বৈদেশিক লেন–দেনৰ মৌলিক ভাৰসাম্যহীনতা দূৰাকৰণৰ লগত অনুন্নত ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰতো আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিয়ে এক অগ্রণী ভূমিকা পালন কৰি আহিছে।
মুখ্য ভূমিকা সমূহ হ’ল—
(ক) এই আন্তর্জাতিক অনুষ্ঠানটোৱে সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ দ্বাৰা মুদ্ৰাৰ ভাণ্ডাৰ ৰূপে স্বীকৃতি লাভ কৰিছে।
(খ) এই নিধিৰ বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ ভাণ্ডাৰৰ পৰা সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহে বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ চাহিদা পূৰণ কৰাত বালেখিনি সক্ষম হৈছে।
(গ) বৈদেশিক মুদ্ৰাৰ মাধ্যমেৰে ঋণ আগবঢ়াই আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিয়ে সদস্য দেশবোৰৰ হ্রস্বকালীন বৈদেশিক লেন–দেনৰ ভাৰসাম্যহীনতাৰ সমস্যা সমাধান কৰাত সহায় কৰিছে।
(ঘ) বৈদেশিক বিনিময় মূল্যৰ স্থিৰতা ৰক্ষা আৰু বিশ্বৰ বাণিজ্যস্তৰৰ উন্নতি সাধন আৰু প্ৰসাৰ সাধন কৰি সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বৰ্হিবাণিজ্যৰ স্থিৰতাৰ লগত আভ্যন্তৰীণ সুস্থিৰতা ৰক্ষাত আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ ভূমিকা উল্লেখনীয়।
৩২। উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ সমস্যাসমূহ সমাধানৰ ক্ষেত্ৰত বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ ভূমিকাৰ মূল্যায়ন কৰা।
উত্তৰঃ উন্নয়নশীল দেশ সমূহৰ সমস্যাসমূহ সমাধানৰ ক্ষেত্ৰত লোৱা বিশ্ব বাণিজ্যৰ ভূমিকা তলত আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) ৰূপান্তৰশীল অর্থনীতি সমূহক সহায় আৰু উন্নয়ন সাধন কৰা।
(খ) ৰপ্তানি বৃদ্ধিৰ বাবে বিশেষ সহায় আগবঢ়োৱা।
(গ) বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক নীতি নিৰ্ধাৰণত সহযোগিতা আগবঢ়োৱা।
(ঘ) সম্পাদিত চুক্তিৰ ৰূপায়ণ পৰ্যবেক্ষণ কৰা।
(ঙ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ মূল নীতিসমূহ বজাই ৰাখা।
(চ) ৰপ্তানি বৃদ্ধিৰ বাবে বিশেষ সহায় আগবঢ়োৱা বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ প্রায় ৭৫% ৰাষ্ট্ৰ উন্নয়শীল ৰাষ্ট্ৰ। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাই এই উন্নয়নশীল ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ বিশেষ প্রয়োজন আৰু সমস্যাসমূহৰ প্ৰতি যথোচিত গুৰুত্ব দিয়ে আৰু বিভিন্ন ধৰণে সহায় আগবঢ়ায়।
(ছ) বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক নীতি নিৰ্ধাৰণত সহযোগিতা আগবঢ়োৱা।
(জ) সম্পাদিত চুক্তিৰ ৰূপায়ণ পৰ্যবেক্ষণ কৰা বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাই আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় আইনী দলিল হিচাপে স্বীকৃত প্রায় ৬০ খন চুক্তিৰ তত্ত্বাৱধান কৰে।
(ঝ) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্যৰ মূল নীতিসমূহ বৰ্তাই ৰখা।
(ঞ) বিবাদ মীমাংসাকাৰী কাৰ্য সংস্থা হিচাপে WTO এ কাম কৰে।
৩৩। বিশ্বায়নৰ অৰ্থনৈতিক মাত্রা কি।
উত্তৰঃ আমি ইতিমধ্যে এই গোটটোৰ আগৰ শাখাত শিকিছোঁ যে বিশ্বায়ন হৈছে এক জটিল আৰু বহুমাত্ৰিক পৰিঘটনা। যদিও ই প্ৰভাৱ পেলায় মানৱ জীৱনৰ সকলো ক্ষেত্ৰত, বিশ্বায়নৰ অর্থনৈতিক মাত্রা অধিক আন যিকোনোতকৈ বিশিষ্ট আৰু সুদুৰ প্ৰসাৰী। আটাইতকৈ গুৰুত্বপূর্ণ মাত্রা অর্থনৈতিক বিশ্বায়নের বর্তমান পৰ্যায়ৰ ভাঙনি হৈছে ভাঙি যোৱা ৰাষ্ট্ৰীয় অর্থনৈতিক বাধা; বাণিজ্য, বিত্তীয় আৰু আন্তর্জাতিক প্ৰসাৰ উৎপাদন কার্যকলাপ আৰু আন্তঃৰাষ্ট্রীয় নিগমৰ বর্ধিত শক্তি আৰু আন্তর্জাতিক বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান।
(ক) ইয়াত এই শাখাত অর্থনৈতিক মাত্ৰাঃ বিশ্বায়নৰ বিষয়ে উদাৰীকৰণ আৰু ব্যক্তিগতকৰণৰ ক্ষেত্ৰত আলোচনা কৰা হ’ব; বাণিজ্য আৰু সেৱাৰ মুক্ত প্রবাহ, যাৰ ভিতৰত আছে ইয়াৰ উৎপত্তি আৰু কাৰ্যকলাপ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা, বহুপাক্ষিক বাণিজ্য ব্যৱস্থা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় অর্থনীতিৰ সমাপ্তি; বিদেশী প্রত্যক্ষ বিনিয়োগ যাৰ ভিতৰত আছে বিত্তীয় বজাৰৰ বিশ্বায়ন, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বহুজাতিক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়াৰ একত্ৰিত উৎপাদন আৰু কাৰ্যকলাপ কোম্পানীসমূহ; বিনিয়োগত উদাৰীকৰণ; গোলকীয় অৰ্থনীতিৰ বিকাশ; আন্তঃগাঁথনিগত বিকাশ; তথ্য আৰু যোগাযোগৰ বিকাশ প্রযুক্তি (আইসিটি); সেৱাসমূহৰ আউটডটিং আৰু বাণিজ্য সম্পর্কীয় বৌদ্ধিক সম্পত্তিৰ অধিকাৰ (টি.আৰ.আই.পি.)।
(খ) উদাৰীকৰণঃ সাধাৰণতে উদাৰীকৰণে সীমাবদ্ধতা শিথিল কৰা বুজায়, সাধাৰণতে এলেকাবোৰত সামাজিক বা অর্থনৈতিক নীতিৰ। প্ৰায়ে, শব্দটো অর্থনৈতিক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয় উদাৰীকৰণ, বিশেষকৈ বাণিজ্য উদাৰীকৰণ বা মূলধন বজাৰ উদাৰীকৰণ, নীতিবোৰক প্ৰায়ে নৱ–উদাৰবাদ বুলি কোৱা হয়। নীতিৰ এক ডাঙৰ বিপ্লৱ বিশ্বায়নৰ বৰ্তমান পৰ্যায়ৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা পৰিৱেশ হৈছে উদাৰীকৰণ অৰ্থনৈতিক নীতি, যাৰ ভিতৰত আছে বজাৰ মুক্ত কৰা আৰু হ্ৰাস কৰা মালিকীস্বত্ব আৰু নিয়ন্ত্ৰণৰ ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰৰ ভূমিকা সামগ্রী আৰু সেৱাৰ উৎপাদন। “উদাৰীকৰণ বিপ্লৱ” প্ৰত্যাহ্বান ৰাষ্ট্ৰ–ৰাজ্য চৰকাৰৰ বহুতো কাৰ্যকলাপৰ বৈধতা আধুনিক (১৯১৪ চনৰ পিছৰ) পৃথিৱীত প্ৰদৰ্শন কৰা যেনে ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা উদ্যোগ, বাণিজ্য বিনিময় আৰু মূল্য নিয়ন্ত্ৰণ আৰু আন্তঃগাঁথনিৰ ওপৰত একচেটিয়া আধিপত্য আৰু ৰাজহুৱা সেৱা।
ভাৰতত বিশ্বায়নৰ গতি লাভ কৰিছিল যেতিয়া, তেতিয়া কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে (নৰসিংহ ৰাও চৰকাৰ) সংস্কাৰৰ পেকেজ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল জুনত অর্থনৈতিক উদাৰীকৰণৰ লক্ষ্যৰে আই এম এফ আৰু বিশ্ব বেংকৰ নিৰ্দেশত ১৯৯১। ভাৰতত উদাৰীকৰণ কাৰ্যসূচীৰ শিপা, দৰাচলতে, বিচাৰি উলিওৱা হ’ব পাৰে। ১৯৭০ -ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে বাণিজ্য ব্যৱস্থাৰ উদাৰীকৰণৰ সময়লৈকে জনতা চৰকাৰৰ উদ্যোগৰ লগতে ঔদ্যোগিক নীতি সংস্কাৰৰ ক্ষেত্ৰতো ১৯৮০ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে ইন্দিৰা গান্ধীয়ে প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল আৰু শেষত নতুন অর্থনৈতিক নীতিত ১৯৮০ ৰ দশকৰ মাজভাগত ৰাজীৱ গান্ধী চৰকাৰৰ দ্বাৰা প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। কিন্তু এইবোৰ আগতে নৰসিংহৰ তুলনাত পদক্ষেপ আৰু সেইবোৰৰ ৰূপায়ণ লেহেমীয়া আছিল ১৯৯১ চনত ৰাওৰ উদ্যোগ, যি অধিক উচ্চাকাংক্ষী আছিল আৰু ইয়াৰ উদ্দেশ্য আছিল মুক্ত কৰা ৰাজ্যৰ হস্তক্ষেপৰ পৰা অর্থনীতি।
ভাৰত চৰকাৰৰ উদাৰীকৰণ নীতিৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্যবোৰ হৈছে—
১। অর্থনৈতিক শাসনত ৰাজ্যৰ ভূমিকা সাধাৰণভাৱে হ্রাস।
২। কিছুমান অর্থনৈতিক খণ্ডৰ পৰা ৰাজ্যৰ দ্বাৰা প্ৰত্যাহাৰ।
৩। মৌলিক আৰু মুখ্য উদ্যোগবোৰত চৰকাৰ / ৰাজহুৱা খণ্ডত হ্রাস, বেঙ্কিং, বীমা আৰু অন্যান্য ৰাজহুৱা খণ্ডৰ প্ৰতিষ্ঠান।
8। ৰাজহুৱা সামাজিক সেৱাৰ ব্যৱস্থাত ৰাজ্যৰ ভূমিকা হ্ৰাস শিক্ষা, বাসস্থান আৰু স্বাস্থ্য।
৫। ব্যাক্তিগত খণ্ডৰ ব্যাপক অংশগ্ৰহণৰ জৰিয়তে ভৱিষ্যতৰ বিকাশ আৰু সেয়েহে সামগ্ৰীৰ বিনিময়ৰ বাবে বজাৰৰ ওপৰত অধিক নিৰ্ভৰশীলতা।
(গ) ব্যক্তিগতকৰণঃ ১৯৮০ ৰ দশকত অৰ্থনীতিৰ উদাৰীকৰণৰ লগতে নৱ–উদাৰবাদীসকল ইটি.কে.আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাজ্যই উদ্যোগ আৰু সেৱাৰ ব্যক্তিগতকৰণৰ পোষকতা কৰিছিল উদ্যোগবোৰক অধিক প্রতিযোগিতামূলক আৰু দক্ষ কৰি তোলা যাতে প্ৰত্যাহ্বানবোৰৰ মোকাবিলা কৰিব পাৰি গোলকীয় অৰ্থনীতিৰ। ইউ. কে. -য়ে ১৯৮০ৰ দশকলৈ ইয়াৰ ৰাজহুৱা খণ্ডৰ ৮০ শতাংশ ব্যক্তিগতকৰণ কৰিছিল (মেণ্ডেল ১৯৯৩)। ব্যক্তিগতকৰণৰ মুখ্য অর্থ হৈছে ৰাজহুৱা মালিকানাধীন সম্পত্তি বিক্ৰী কৰা পৰ্যায় অনুসৰি ব্যক্তিগত মালিকীস্বত্ব। যিকোনো বা সকলোবোৰ ব্যৱহাৰ কৰি ব্যক্তিগতকৰণ কৰিব পাৰি।
নিম্নলিখিত কৌশলবোৰঃ
১। ৰাজহুৱা শ্বেয়াৰ আগবঢ়োৱা–ৰাজহুৱা সীমিত শ্বেয়াৰৰ সকলো বা অংশ কোম্পানীটো ৰাইজৰ বাবে বিক্ৰীৰ বাবে আগবঢ়োৱা হয়।
২। শ্বেয়াৰৰ ব্যক্তিগত বিক্ৰী–ৰাজ্যিক মালিকানাধীন উদ্যোগৰ সকলো বা অংশ বিক্রী কৰা হয় ব্যক্তিগত ব্যক্তি বা ক্ৰোতাৰ এটা গোটলৈ।
(ঘ) প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ (এফডিআই) আৰু বিত্তীয় বজাৰৰ বিশ্বায়নঃ প্রত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ (এফডিআই) হৈছে বিদেশী এজনৰ দ্বাৰা উৎপাদনত বিনিয়োগ কৰা ধন পার্টিক উৎপাদনৰ আংশিক–মালিকীস্বত্বেৰে পুৰস্কৃত কৰা হৈছে। তিনিটা গুৰুত্বপূৰ্ণৰ ভিতৰত উদাৰীকৰণৰ দিশসমূহ – বিত্ত, বাণিজ্য আৰু বিনিয়োগ—বিত্তিয় উদাৰীকৰণ আটাইতকৈ স্পষ্ট হৈছে। এই বিশ্বায়নৰ যুগত তাত আছিল বিত্তীয় প্ৰবাহ আৰু বজাৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণৰ প্রগতিশলৈ আৰু বিস্তৃত উদাৰীকৰণ অৰ্থনৈতিক বিশ্বায়নলৈ লৈ যোৱা। অর্থনৈতিক বিশ্বাসন আৰু বিত্তীয় মূলধনৰ চলাচলৰ ওপৰত উদাৰীকৰণ কেন্দ্ৰ যাৰ এইডিআই এক মুখ্য আছিল আকাৰ।
১৯৮০ – ৰ দশক আৰম্ভণিৰ পৰা, এফডিআই প্ৰবাহতকৈ যথেষ্ট দ্রুতগতিত বৃদ্ধি পাইছে বিশ্বউৎপাদন বা বাণিজ্য বা ঘৰুৱা স্থিৰ বিনিয়োগ। এফডিআইৰ বিকাশ ১৯৯০ৰ দশকটো প্ৰচুৰ আছিল। ১৯৮০ ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে এফডিআইৰ প্ৰাৰম্ভিক বিস্ফোৰণ প্ৰায় আছিল সম্পূৰ্ণৰূপে উন্নত দেশবোৰত (মুঠৰ ৮০ শতাংশ – ৰ অধিক) আৰু মুখ্যতঃ ইয়াৰ পৰা পাঁচখন আগশাৰীৰ উন্নত দেশ (দুই তৃতীয়াংশতকৈ অধিক)। ১৯৯০ – ৰ দশকত বিকাশশীল দেশবোৰে যথেষ্ট এফডিআই আকৰ্ষণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল।
এফডিআইৰ ভৌগোলিক বিস্তৃতি ১৯৯০ – ৰ দশকৰ আৰম্ভণিৰ পৰা, বিকাশশীললৈ প্ৰবাহিত হয়। দেশবোৰে ১৯৯১–১৯৯৫ চনত মুঠ গড় ৩২ শতাংশ তুলনামূলকভাৱে বৃদ্ধি কৰিছে ১৯৮১–১৯৯০ চনত ১৭ শতাংশ লৈ। এইটো বিদেশী বিনিয়োগৰ উদাৰীকৰণৰ বাবে হৈছিল ১৯৯০ – ৰ দশকত বেছিভাগ উন্নয়নশীল দেশৰ নীতি। প্রত্যক্ষ বিনিয়োগ আৰু পৰ্টফলিঅ’ বিনিয়োগৰ বাবে ব্যক্তিগত মূলধন প্রবাহ উন্নয়নশীল দেশবোৰ ১৯৯০ চনত ২৫ বিলিয়ন ডলাৰৰ পৰা ১৫০ বিলিয়ন ডলাৰলৈ বৃদ্ধি হৈছে ১৯৯৭ চনত। তথাপিও ১৯৯০ ৰ দশকত বিশ্বজুৰি লাহে লাহে এক সন্মতি ৰখা হৈছিল যে বিদেশী মূলধন, যদি সঠিকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, অর্থনৈতিকত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগাব পাৰে উন্নতি। ভাৰতৰ ক্ষেত্ৰতো একেই কথা প্রত্যাশিত আছিল।
এফডিআইৰ সৰ্বাধিক অনুপাত ভাৰতত অনুমোদন আন্তঃগাঁথনি আৰু মূল খণ্ড যেনে শক্তি, দূৰসংযোগ, শক্তি অন্বেষণ, ৰাসায়নিক আৰু ধাতুবিদ্যা উদ্যোগ। ভাৰতে এফডিআই অনুমোদনৰ ক্ষেত্ৰত কেছ–বাই–কেছ পদ্ধতি অনুসৰণ কৰে। এফডিআই ভাৰত কেইবাখনো দেশৰ তুলনাত ভাৰতৰ মূল্যাঙ্কনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। মুখ্য বিবেচনাবোৰ হৈছে ৰাজনৈতিক স্থিৰতা আৰু বিশ্বাসযোগ্যতা সংস্কাৰ, আন্তঃগাঁথনিৰ অৱস্থা, বিশেষকৈ শক্তি, পৰিবহন আৰু যোগাযোগ, ৰাষ্ট্ৰীয় নীতি ব্যৱস্থা, গতি আৰু স্বচ্ছতা চৰকাৰী নীতি, শ্রমিক বজাৰৰ পৰিস্থিতি আৰু কাৰ্যকৰীকৰণ বৌদ্ধিক সম্পত্তি অধিকাৰৰ সমস্যা ২০০০)। ভাৰতত এফডিআইৰ অনুমতি অধীনত নিম্নলিখিত প্ৰকাৰৰ বিনিয়োগ।
বিত্তীয় সহযোগিতাৰ জৰিয়তে।
যৌথ উদ্যোগ আৰু কাৰিকৰী সহযোগিতাৰ জৰিয়তে।
ইউৰো সমস্যাৰ জৰিয়তে মূলধন বজাৰৰ মাজেৰে।
ব্যকিতগত প্লেচমেন্ট বা অগ্রধিকাৰ আৱন্টনৰ জৰিয়তে।
(ঘ) আন্তর্জাতিক বাণিজ্য নিয়ামক সংস্থাঃ ডব্লিউটিঅ’ দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছত, বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছিল আন্তর্জাতিক বাণিজ্য স্থাপনৰ প্ৰস্তাৱ দি বিশ্ব বাণিজ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰা আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ (আইএমএফ) অনুসাৰে সংগঠন (আইটিঅ’)– আন্তর্জাতিক তৰলতাৰ সুবিধাৰ বাবে এক বিশ্ব সংস্থা; আৰু বিশ্ব বেংক— এক খণ্ডগত ঋণ দিয়া প্রতিষ্ঠান। যেতিয়া আই.টি.এ. ইয়াৰ বাবে বাস্তৱায়িত হ’ব নোৱাৰিলে বিভিন্ন কাৰণত, বিশ্বৰ ২৩ খন ৰাষ্ট্ৰই বাণিজ্য অব্যাহত ৰাখিবলৈ সন্মত হৈছে অৱশেষত সাধাৰণ চুক্তিত অন্তর্ভুক্ত কৰা আলোচনা শুল্ক আৰু বাণিজ্য (জি.এ.টি.টি.), যি আনুষ্ঠানিকভাৱে অক্টোবৰ ১৯৪৭ ত অস্তিত্বত আহিছিল। ইয়াৰ ফলত দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছৰ সময়ছোৱাত বাণিজ্যৰ ভূমিকা বৃদ্ধি পাইছিল। এয়া আছিল ইয়াৰ সৈতে ক্ৰমান্বয়ে শুল্ক প্রতিবন্ধকতা হ্ৰাস কৰা হয় দুয়োটা বিকাশত আৰু উন্নত দেশবোৰ আংশিকভাৱে স্বায়ত্তশাসিত নীতিৰ বাবে আৰু আংশিকভাৱে ইয়াৰ বাবে জি.এ.টি.টি.ৰ অধীনত বহুপাক্ষিক বাণিজ্য ৰাউণ্ডৰ শৃং জি.এ.টি.টি.ৰ অষ্টম ৰাউণ্ডত উৰুগুৱে ৰাউণ্ড নামেৰে জনাজত আলোচনা, চুক্তিবদ্ধ পক্ষবোৰে সন্মত হৈছিল বহুপাক্ষিক বাণিজ্য কৰিবলৈ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (ডব্লিউটিঅ’) স্থাপন কৰা আলোচনাত।
সিদ্ধান্তসমূহ ডব্লিউটিঅ’ৰ সমগ্ৰ সদস্যপদ আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা লোৱা হয় চুক্তিবোৰ প্ৰতিজন আৰু এনাৰী সদস্যৰ দ্বাৰা অনুমোদিত হ’ব লাগিব ৰাষ্ট্ৰ। ডব্লিউটিঅ’ৰ শীৰ্ষ পৰ্যায়ৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণকাৰী সংস্থা হৈছে মন্ত্ৰালয়ৰ সন্মিলন, যি প্ৰতি দুবছৰত কমেও এবাৰ লগ হয়। ডব্লিউটিঅ’ৰ পঞ্চম মন্ত্রীসন্মিলন ২০০৩ চনৰ ছেপ্তেম্বৰ মাহত মেক্সিকোৰ কেনিউনত অনুষ্ঠিত হৈছিল।
ডব্লিউটিঅ’ৰ মুখ্য কাৰ্যবোৰ হৈছেঃ
১। বাণিজ্য চুক্তি পৰিচালনা কৰা।
২। বাণিজ্য আলোচনাৰ বাবে এক মঞ্চ বজাই ৰখা।
৩। বাণিজ্য বিবাদ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা।
৪। ৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য নীতি নিৰীক্ষণ কৰা।
৫। উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ বাবে কাৰিকৰী সহায় আৰু প্ৰশিক্ষণ। আৰু
৬। অন্যান্য আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠনৰ সৈতে সহযোগিতা।
(ঙ) বহুজাতিক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় কোম্পানী আৰু সেইবোৰৰ কাৰ্যকলাপ অর্থনীতি আৰু বিক্ৰীয় বজাৰৰ নিয়ন্ত্ৰণহীনতাৰ ফলত তীব্ৰ হৈছিল ৰাষ্ট্ৰীয় সীমা অতিক্ৰম কৰি বিত্তীয় লেনদেনত। বিশ্বায়নৰ প্ৰক্ৰিয়া আন্তৰ্জাতিক অভিনেতাসকলৰ এটা নতুন গোট কঢ়িয়াই আনিছে–বহুজাতিক নিগমসমূহ (এমএনটি)। এমএনচিবোৰক প্ৰায়ে কর্পোৰেট দৈত্য হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হয়। কিছুমান এমএনচিৰ বাৰ্ষিক টাৰ্ণঅ’ভাৰ কেইটামানৰ মিলিত জিডিপিৰ সমান দেশসমূহ (কুৰিয়ান ১৯৯৪) এই প্রতিষ্ঠানবোৰৰ বিভিন্ন বিত্তীয় কার্যকলাপ আছে। ১৯৯০ ৰ দশকত বিশ্বায়নৰ প্ৰক্রিয়া সমগ্ৰ বিশ্বতে এমএনচিৰ কাৰ্যকলাপ তীব্ৰতৰ কৰি তুলিছিল।
বিংশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে এই প্ৰক্ৰিয়া আৰু তীব্ৰতাৰ হয় যাৰ ফলত অর্থনৈতিক সম্পদ আৰু শক্তিৰ এক বৃহত্তৰ একাগ্ৰতা আৰু একচেটিয়াকৰণত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নিগমৰ দ্বাৰা, এর প্রক্রিয়া মার্টিন খোৰে (২০০১) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ বাবে স্থাপন কৰে। ইয়াত কম আৰু কম আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নিগম আছে বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক সম্পদৰ এক বৃহৎ আৰু দ্রুত বৰ্ধিত অনুপাত লাভ কৰা, উৎপাদন আৰু বজাৰৰ শ্বেয়াৰ। য’ত এটা বহুজাতিক কোম্পানীয়ে আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছিল এটা সামগ্ৰীৰ বজাৰ, এতিয়া সাধাৰণতে এটা ডঙৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় কোম্পানী বহুতো সামগ্ৰী, সেৱা আৰু খণ্ডত উৎপাদন বা ব্যৱসায় কৰে। একত্ৰীকৰণ আৰু অধিগ্রহণ, এই টিএনচিবোৰৰ কম আৰু কম এতিয়া ডাঙৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে আৰু বিশ্বব্যাপী বজাৰৰ ডাঙৰ অংশ, সামগ্ৰীৰ ক্ষেত্ৰত নৰ্মাণ কৰে সেৱাসমূহ। উদাৰীকৰণ, ব্যক্তিগতকৰণ আৰ তাত অন্যান্য বাণিজ্য সম্পৰ্কীয় দিশৰ বাহিৰে কিছুমান অতিৰিক্ত অর্থনৈতিক পথ, যি বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱ প্রতিফলিত কৰে।
(চ) আন্তঃগাঁথনি উন্নয়নঃ বিশ্বায়নৰ বৰ্তমান পৰ্যায়টো বিশ্বৰ দেশসমূহৰ বাবে দ্রুতগতিত প্রয়োজনীয় আৰু উদ্যোগ নিৰ্ভৰশীলসকলৰ সুবিধাৰ বাবে আন্তঃগাঁথনিৰ বৃহৎ পৰিমাণৰ বিকাশ আমদানি আৰু ৰপ্তানিৰ লগতে বিশ্বত অধিক প্রতিযোগিতামূলক হোৱাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, ভাৰতে বন্দৰৰ সুবিধা বিকশিত কৰাৰ প্ৰয়োজন আছিল যদি ই হ’ব লাগে আন্তর্জাতিক ভাৱে প্রতিযোগিতামূলক। এই সময়ত ভাৰতীয় বন্দৰসমূহৰ মুঠ পৰিচালনা ক্ষমতা ১৯৯০ ৰ দশকৰ মাজভাগত বছৰি ১৯০ নিযুত টন বাণিজ্য হৈছিল, যিটোতকৈ বহু কম আছিল বিদেশৰ ব্যক্তিগত বন্দৰ যেনে চিংগাপুৰ। লগতে, কন্টেইনাৰ–হেগুলিং হাৰ আছিল আন্তর্জাতিক হাৰতকৈ যথেষ্ট কম (গর্ডন ১৯৯৭)। ই দেখুৱায় যে ভাৰত পথ নিৰ্মাণ, বন্দৰ সুবিধাৰ বিকাশত বৃহৎ বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন আৰু অধিকসংখ্যক বিদেশীক আকৰ্ষিত কৰিবলৈ শক্তি আৰু দূৰসংযোগ খণ্ডত বাণিজ্য ১৯৯০ ৰ দশকৰ মাজভাগত ভাৰত চৰকাৰে মুঠ ব্যয়ৰ আকলন কৰিছিল। আন্তঃগাঁথনি উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত পৰৱৰ্তী এক দশকত ২০০ বিলিয়ন ডলাৰ লৈ এই প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা চৰকাৰে ব্যক্তিগত খণ্ডৰ পৰা পুঁজি আহৰণ কৰিছিল আৰু তত্ত্বাৱধানকাৰী বিনিয়োগকাৰীসকলৰ পৰা আৰু এই লক্ষ্যৰে, ই ক্ষমতা মুকলি কৰিছিল দূৰসংযোগ আৰু পৰিবহন খণ্ডবোৰ বিদেশী বিনিয়োগৰ প্ৰত্যক্ষ লৈ।
৩৪। মুক্ত বাণিজ্যৰ অসুবিধাসমূহ উল্লেখ কৰা।
উত্তৰঃ মুক্ত বাণিজ্যৰ অসুবিধাসমূহ হ’ল—
১। উন্নয়নশীল আৰু অনুন্নত দেশবোৰৰ উন্নয়নৰ নীতিৰ প্ৰধান লক্ষ্য হৈছে আত্মনিৰ্ভৰশীলতা, কিন্তু মুক্ত বাণিজ্যনীতিয়ে কোনো দেশকেই আত্মনিৰ্ভৰশীলতাৰ লক্ষ্যত উপনীত হোৱাত সহায় কৰিব নোৱাৰে।
২। মুক্ত বাণিজ্যনীতিয়ে কৃষি প্রধান দেশসমূহক মাথো কৃষিৰ বিকাশতহে সহায় কৰিব। ইয়াৰ ফলত অর্থনৈতিক উন্নতি মন্থৰ হ’ব।
৩। উন্নয়নশীল দেশৰ দিশৰ পৰা মুক্ত বাণিজ্য অনুকূল নহয়।
৪। যদি বৈদেশিক বাণিজ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰা নহয় তেন্তে অনিষ্টকাৰী দ্ৰব্যৰ আমদানিত কোনো বাধা নাথাকিব আৰু এনে দ্ৰব্যৰ ব্যৱহাৰ বা ভোগে জনসাধাৰণৰ কল্যাণ হ্ৰাস কৰিব।
৫। অনুন্নত দেশসমূহৰ প্ৰতিকূল বাণিজ্যৰ হাৰৰ অৱস্থাত এখন দেশে মুক্ত বাণিজ্যৰ নীতি গ্ৰহণ কৰি বাণিজ্যৰ সুবিধা বৃদ্ধি কৰিব নোৱাৰে।
৬। অনুন্নত দেশ আৰু উন্নয়নশীল দেশসমূহে উদ্যোগীকৰণ নীতি গ্ৰহণ কৰা বাবে দেশীয় চালুকীয়া উদ্যোগসমূহক ৰক্ষণা বেক্ষণ দিয়াত ই সহায় নকৰে। মুক্ত বাণিজ্য নীতিৰ অধীনত এই উদ্যোগসমূহ ধ্বংসপ্রাপ্ত হ’ব পাৰে।
৭। মুক্ত বাণিজ্যই আন্তর্জাতিকভাৱে একচেটীয়া ব্যৱসায়ৰ সৃষ্টি কৰিব পাৰে আৰু ইয়াৰ ফলস্বৰূপে দেশীয় স্বার্থ ব্যাহত হ’ব পাৰে।
৮। কিছুমান দেশে মুক্ত বাণিজ্য নীতি গ্ৰহণ কৰি কিছুমানে সংৰক্ষণ নীতি গ্ৰহণ কৰিলে সংৰক্ষণ নীতি মানি চলা দেশসমূহে লোকৰ সম্মুখীন হ’ব লাগিব।
৯। মুক্ত বাণিজ্যই আমদানি সংকোচনত সহায় কৰিব নোৱাৰে। প্ৰতিকূল বাণিজ্যৰ লেন–নেনৰ ভাৰসমতা দূৰ কৰিবৰ অর্থে আমদানি সংকোচন আৰু ৰপ্তানি বৃদ্ধি কৰিব নোৱাৰে।
১০। ই এখন দেশৰ উন্নয়নৰ বাবে উদ্যোগীকৰণৰ বিকাশ হোৱাত সহায় নকৰে।
৩৫। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ ১৯৮৬ চনৰ ৮ চেপ্তেম্বৰত উৰুগুৱেত GATT ৰ অষ্টমলানি আলোচনা চক্র অনুষ্ঠিত হয় যাক ‘উৰুগুৱে ৰাউণ্ড’ নামে জনা যায়। GATT গঠন কৰাৰ পাছৰ পৰা বিশ্ববাণিজ্যৰ গাঁথনিত সদস্য ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ জাতীয় আয়ত গৌণ আৰু সেৱাখণ্ডৰ আপেক্ষিক অৱস্থান উন্নত হ’বলৈ ধৰে আৰু কৃষিজাত দ্ৰব্যৰ ঠাইত যন্ত্ৰজাত দ্ৰব্যৰ আদান–প্ৰদান যথেষ্ট পৰিৱৰ্তন হয়। এনে পৰিৱৰ্তিত পৰিস্থিতিৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত GATT ৰ উৰুগুৱে আলোচনা সমিতি ১৫ টা বিষয়ৰ ওপৰত মনোনিৱেশ কৰাৰ লগতে তিনিটা নতুন দিশৰ উল্লেখ কৰে। যেনে–
১। বৌদ্ধিক সম্পত্তিভিত্তিক ক্ষমতাৰ বাণিজ্যিক দিশ।
২। বাণিজ্য সম্পর্কিত বিনিয়োগৰ দিশ। আৰু
৩। সেৱাবিশেষ বাণিজ্যক ইয়াৰ অন্তৰ্ভুক্ত কৰা হয়।
উৰুগুৱে ৰাউণ্ডে বিশ্ব বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত আনিব খোজা প্ৰস্তাৱিত পৰিৱৰ্তনে চূড়ান্ত ৰূপ প্ৰদান কৰোতে প্ৰায় আঠ বছৰ সময়ৰ প্ৰয়োজন হয়। শেষত GATT ৰ মুখ্য পৰিচালক আর্থাৰ ডানকালে উমৈহতীয়া সমর্থন থাকিব পৰা বিষয়বোৰ বাচি লৈ এখন খচৰা চূড়ান্ত আইন প্রস্তুত কৰে। ১৯৯৪ চনৰ এপ্ৰিলত ১০৪ খন ৰাষ্ট্ৰই এই প্ৰস্তাৱৰ সমৰ্থনত স্বাক্ষৰ কৰে। ভাৰতে ১৯৯৪ চনৰে ৩০ ডিচেম্বৰত এই প্ৰস্তাৱৰ সমৰ্থনত স্বাক্ষৰ কৰে। ইয়াৰ যোগেদি বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা গঠনৰ পথ প্ৰশস্ত হয়।
বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা গঠনে কোনো দেশকে সন্তুষ্ট কৰিব পৰা নাই। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাই ইয়াৰ পৰৱৰ্তী বিশ্ব বাণিজ্যৰ ক্ষেত্ৰত উন্নত দেশবোৰৰ নিজৰ মাজত, উন্নয়নশীল দেশবোৰৰ নিজৰ মাজত আৰু উন্নত আৰু উন্নয়নশীল দেশৰ মাজত সততে বিবাদৰ সূত্ৰপাত হৈছে। সমালোচকসকলে বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ কাৰ্যকলাপৰ মূল্যায়ন কৰি তলত উল্লেখ কৰা দুর্বলতাসমূহ আঙুলিয়াই দিছে—
১। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাই কৃষিজাত সামগ্ৰীক লৈ যিবোৰ বিধি ব্যৱস্থাপনা গ্রহণ কৰিছে সেইবোৰেও উন্নত দেশৰ স্বাৰ্থ পূৰণ হোৱাতহে সহায় কৰিছে।
২। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ বিবাদ মীমাংসা প্রক্রিয়া সমানে শক্তিশালী হোৱা দুই বা ততোধিক পক্ষৰ ক্ষেত্ৰতহে উপযুক্ত।
৩। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ নিয়ম–কানুনবিলাক এনেদৰে প্ৰস্তুত কৰা হৈছে যাৰ ব্যৱহাৰে উন্নয়নশীল দেশৰ তুলনাত উন্নত দেশসমূহ অধিক উপকৃত কৰে।
৪। বিশ্ববাণিজ্য সংস্থাই উন্নয়নশীল দেশৰ নীতি নিৰ্দ্ধাৰণ অর্থাৎ উন্নয়নশীল দেশ এখনে অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ বাবে শুল্ক নিৰ্দ্ধাৰণ, অনুদান প্রদান ইত্যাদিৰ মাধ্যমত নিজকৈ অনুসৰণ কৰিব পৰা কৌশলসমূহৰ ক্ষেত্ৰত থকা স্বতন্ত্রতা ভংগ কৰিছে।
৫। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা গঠনৰ পাছৰ পৰা শুল্ক আৰু অনাশুল্ক প্ৰতিবন্ধকতাসমূহৰ এনেকৈ পুনৰ গঠন কৰা হ’ল যাৰ পৰিণামস্বৰূপে উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ ৰপ্তানিৰ পথ ৰোধ হোৱাৰ বিপৰীতে উন্নত দেশসমূহৰ পৰা আমদানি কৰাৰ পথ মুকলি ৰাখিবলগীয়া হ’ল। সেইবোৰে উন্নয়নশীল দেশসমূহক অধিক লোকচানৰ সম্মুখীন কৰাইছে।
৬। ইয়াৰ জৰিয়তে ধনী দেশসমূহ অধিক লাভৱান হৈছিল কাৰণ এইবোৰ দেশে ৰপ্তানিকৃত দ্রব্যৰ উৎপাদনত ৰাজসাহাৰ্য দিয়াৰ পৰিমাণ একবাৰে নগণ্য।
৩৬। বিশ্বায়নৰ অৰ্থনৈতিক মাত্রা কি?
উত্তৰঃ আমি ইতিমধ্যে এই গোটটোৰ আগৰ শাখাত শিকিছোঁ যে বিশ্বায়ন হৈছে এক জটিল আৰু বহুমাত্ৰিক পৰিঘটনা। যদিও ই প্রভাৱ পেলায় মানৱ জীৱনৰ সকলো ক্ষেত্ৰত, বিশ্বায়নৰ অর্থনৈতিক মাত্রা অধিক আন যিকোনোতকৈ বিশিষ্ট আৰু সুদূৰ প্ৰসাৰী। আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ মাত্ৰা অৰ্থনৈতিক বিশ্বায়নৰ বতৰ্মান পৰ্যায়ৰ ভাঙনি হৈছে ভাঙি যোৱা ৰাষ্ট্ৰীয় অর্থনৈতিক বাধা; বাণিজ্য, বিত্তীয় আৰু আন্তৰ্জাতিক প্ৰসাৰ উৎপাদন কার্যকলাপ আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নিগমৰ বৰ্ধিত শক্তি আৰ আন্তৰ্জাতিক বিত্তীয় প্রতিষ্ঠান।
(ক) ইয়াত এই শাখাত অর্থনৈতিক মাত্রাঃ বিশ্বায়নৰ বিষয়ে উদাৰীকৰণ আৰু ব্যক্তিগতকৰণৰ ক্ষেত্ৰত আলোচনা কৰা হ’ব; বাণিজ্য আৰু সেৱাৰ মুক্ত প্রবাহ, যাৰ ভিতৰত আছে ইয়াৰ উৎপত্তি আৰু কাৰ্যকলাপ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা, বহুপাক্ষিক বাণিজ্য ব্যৱস্থা আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় অৰ্থনীতিৰ সমাপ্তি; বিদেশী প্রত্যক্ষ বিনিয়োগ যাৰ ভিতৰত আছে বিত্তীয় বজাৰৰ বিশ্বায়ন, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বহুজাতিক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়ৰ একত্ৰিত উৎপাদন আৰু কাৰ্যকলাপ কোম্পানীসমূহ; বিনিয়োগত উদাৰীকৰণ; গোলকীয় অর্থনীতিৰ বিকাশ; আন্তঃগাঁথনিগত বিকাশ; তথ্য আৰু যোগাযোগৰ বিকাশ প্রযুক্তি (আইচিটি); সেৱাসমূহৰ আউটচৰ্চিং আৰু বাণিজ্য সম্পৰ্কীয় বৌদ্ধিক সম্পত্তিৰ অধিকাৰ (টি.আৰ.আই.পি.)।
(খ) উদাৰীকৰণঃ সাধাৰণতে উদাৰীকৰণে সীমাবদ্ধতা শিথিল কৰা বুজায়, সাধাৰণতে এলেকাবোৰত সামাজিক বা অৰ্থনৈতিক নীতিৰ। প্ৰায়ে, শব্দটো অর্থনৈতিক বুজাবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা হয় উদাৰীকৰণ, বিশেষকৈ বাণিজ্য উদাৰীকৰণ বা মূলধন বজাৰ উদাৰীকৰণ; নীতিবোৰক প্ৰায়ে নৱ–উদাৰবাদ বুলি কোৱা হয়। নীতিৰ এক ডাঙৰ বিপ্লৱ বিশ্বায়নৰ বৰ্তমান পৰ্যায়ৰ ফলত সৃষ্টি হোৱা পৰিৱেশ হৈছে উদাৰীকৰণ অৰ্থনৈতিক নীতি, যাৰ ভিতৰত আছে বজাৰ মুক্ত কৰা আৰু হ্ৰাস কৰা মালিকীস্বত্ব আৰু নিয়ন্ত্রণৰ ক্ষেত্ৰত ৰাষ্ট্ৰীয় চৰকাৰৰ ভূমিকা সামগ্রী আৰু সেৱাৰ উৎপাদন। “উদাৰীকৰণ বিপ্লৱ” প্ৰত্যাহ্বান ৰাষ্ট্ৰ–ৰাজ্য চৰকাৰৰ বহুতো কাৰ্যকলাপৰ বৈধতা আধুনিক (১৯১৪ চনৰ পিছৰ) পৃথিৱীত প্ৰদৰ্শন কৰা যেনে ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণ কৰা উদ্যোগ, বাণিজ্য বিনিময় আৰু মূল্য নিয়ন্ত্ৰণ আৰু আত্মগাঁথনিৰ ওপৰত একচেটিয়া আধিপত্য আৰু ৰাজহুৱা সেৱা।
ভাৰতত বিশ্বায়নৰ গতি লাভ কৰিছিল যেতিয়া, তেতিয়া কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে (নৰসিংহ ৰাও চৰকাৰ) সংস্কাৰৰ পেকেজ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল জুনত অর্থনৈতিক উদাৰীকৰণৰ লক্ষ্যৰে আই এম এফ আৰু বিশ্ব বেংকৰ নিৰ্দেশত ১৯৯১। ভাৰতত উদাৰীকৰণ কাৰ্যসূচাৰ শিপা, দৰাচলতে, বিচাৰি উলিওৱা হ’ব পাৰে। ১৯৭০-ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে বাণিজ্য ব্যৱস্থাৰ উদিৰীকৰণৰ সময়লৈকে জনতা চৰকাৰৰ উদ্যোগৰ লগতে ঔদ্যোগিক নীতি সংস্কাৰৰ ক্ষেত্ৰতো ১৯৮০ ৰ দশকৰ আৰম্ভণিতে ইন্দিৰা গান্ধীয়ে প্ৰৱর্তন কৰিছিল আৰু শেষত নতুন অর্থনৈতিক নীতিত ১৯৮০ ৰ দশকৰ মাজভাগত ৰাজীৱ গান্ধী চৰকাৰৰ দ্বাৰা প্ৰস্তুত কৰা হৈছিল। কিন্তু এইবেল আগতে নৰসিংহৰ তুলনাত পদক্ষেপ আৰু সেইবোৰৰ ৰূপায়ণ লেহেমীয়া আছিল ১৯৯১ চনত ৰাওৰ উদ্যোগ, যি অধিক উচ্চাকাংক্ষী আছিল আৰু ইয়াৰ উদ্দেশ্য আছিল মুক্ত কৰা ৰাজ্যৰ হস্তক্ষেপৰ পৰা অৰ্থনীতি।
ভাৰত চৰকাৰৰ উদাৰীকৰণ নীতিৰ মুখ্য বৈশিষ্ট্যবোৰ হৈছে—
১। অর্থনৈতিক শাসনত ৰাজ্যৰ ভূমিকা সাধাৰণভাৱে হ্রাস।
২। কিছুমান অর্থনৈতিক খণ্ডৰ পৰা ৰাজ্যৰ দ্বাৰা প্ৰত্যাহাৰ।
৩। মৌলিক আৰু মুখ্য উদ্যোগবোৰত চৰকাৰ / ৰাজহুৱা খণ্ডত হ্ৰাস, বেঙ্কিং, বীমা আৰু অন্যান্য ৰাজহুৱা খণ্ডৰ প্ৰতিষ্ঠান।
8। ৰাজহুৱা সামাজিক সেৱাৰ ব্যৱস্থাত ৰাজ্যৰ ভূমিকা হ্ৰাস শিক্ষা, বাসস্থান আৰু স্বাস্থ্য।
৫। ব্যক্তিগত খণ্ডৰ ব্যাপক অংশগ্ৰহণৰ জৰিয়তে ভৱিষ্যতৰ বিকাশ আৰু সেয়েহে সামগ্ৰীৰ বিনিময়ৰ বাবে বজাৰৰ ওপৰত অধিক নিৰ্ভৰশীলতা।
(গ) ব্যক্তিগতকৰণঃ ১৯৮০ৰ দশকত অৰ্থনীতিৰ উদাৰীকৰণৰ লগতে নৱ–উদাৰবাদীসকল ইউ.কে. আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাজ্যই উদ্যোগ আৰু সেৱাৰ ব্যক্তিগতকৰণৰ পোষকতা কৰিছিল উদ্যোগবোৰক অধিক প্রতিযোগিতামূলক আৰু দক্ষ কৰি তোলা যাতে প্ৰত্যাহ্বানবোৰৰ মোকাবিলা কৰিব পাৰি গোলকীয় অৰ্থনীতিৰ। ইউ.কে. –য়ে ১৯৮০ ৰ দশকলৈ ইয়াৰ ৰাজহুৱা খণ্ডৰ ৮০ শতাংশ ব্যক্তিগতকৰণ কৰিছিল (মেণ্ডেল ১৯৯৩)। ব্যক্তিগতকৰণৰ মুখ্য অৰ্থ হৈছে ৰাজহুৱা মালিকানাধীন সম্পত্তি বিক্ৰী কৰা পৰ্যায় অনুসৰি ব্যক্তিগত মালিকীস্বৰ। যিকোনো বা সকলোবোৰ ব্যৱহাৰ কৰি ব্যক্তিগতকৰণ কৰিব পাৰি।
নিম্নলিখিত কৌশলবোৰঃ
১। ৰাজহুৱা শ্বেয়াৰ আগবঢ়োৱা–ৰাজহুৱা সীমিত শ্বেয়াৰৰ সকলো বা অংশ কোম্পানীটো ৰাইজৰ বাবে বিক্ৰীৰ বাবে আগবঢ়োৱা হয়।
২। শ্বেয়াৰৰ ব্যক্তিগত বিক্ৰী — ৰাজ্যিক মালিকানাধীন উদ্যোগৰ সকলো বা অংশ বিক্রী কৰা হয় ব্যক্তিগত ব্যক্তি বা ক্ৰোতাৰ এটা গোটলৈ।
(ঘ) প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিয়োগ (এফডিআই) আৰু দ্বিতীয় বজাৰৰ বিশ্বায়নঃ প্ৰত্যক্ষ বিদেশী বিনিযোগ (এফডিআই) হৈছে বিদেশী এজনৰ দ্বাৰা উৎপাদনত বিনিয়োগ কৰা ধন পার্টিক উৎপাদনৰ আংশিক–মালিকীস্বত্বেৰে পুৰস্কৃত কৰা হৈছে। তিনিটা গুৰুত্বপূৰ্ণৰ ভিতৰত উদাৰীকৰণৰ দিশসমূহ — বিত্ত, বাণিজ্য আৰু বিনিয়োগ — বিত্তিয় উদাৰীকৰণ আটাইতকৈ স্পষ্ট হৈছে। এই বিশ্বায়নৰ যুগত তাত আছিল বিত্তীয় প্রবাহ আৰু বজাৰৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণৰ প্রগতিশীল আৰু বিস্তৃত উদাৰীকৰণ অৰ্থনৈতিক বিশ্বায়নলৈ লৈ যোৱা। অর্থনৈতিক বিশ্বায়ন আৰু বিত্তীয় মূলধনৰ চলাচলৰ ওপৰত উদাৰীকৰণ কেন্দ্র যাব এইডিআই এক মুখ্য আছিল আকাৰ।
১৯৮০– ৰ দশক আৰম্ভণিৰ পৰা, এফডিআই প্রবাহতকৈ যথেষ্ট দ্রুতগতিত বৃদ্ধি পাইছে বিশ্ব উৎপাদন বা বাণিজ্য বা ঘৰুৱা স্থিৰ বিনিয়োগ। এফডিআইৰ বিকাশ ১৯৯০ ৰ দশকটো প্ৰচুৰ আছিল। ১৯৮০ৰ দশকৰ শেষৰ ফালে এফডিআইৰ প্ৰাৰম্ভিক বিস্ফোৰণ প্ৰায় আছিল সম্পূৰ্ণৰূপে উন্নত দেশবোৰত (মুঠৰ ৮০ শতাংশ— ৰ অধিক) আৰু মুখ্যতঃ ইয়াৰ পৰা পাঁচখন আগশাৰীৰ উন্নত দেশ (দুই তৃতীয়াংশতকৈ অধিক)। ১৯৯০– ৰ দশকত বিকাশশীল দেশবোৰে যথেষ্ট এফডিআই আকৰ্ষণ কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল।
এফডিআইৰ ভৌগোলিক বিস্তৃতি ১৯৯০– ৰ দশকৰ আৰম্ভণিৰ পৰা, বিকাশশীললৈ প্ৰবাহিত হয়। দেশবোৰে ১৯৯১–১৯৯৫ চনত মুঠ গড় ৩২ শতাংশ তুলনামূলকভাৱে বৃদ্ধি কৰিছে ১৯৮১–১৯৯০ চনত ১৭ শতাংশ লৈ। এইটো বিদেশী বিনিয়োগৰ উদাৰীকৰণৰ বাবে হৈছিল ১৯৯০ –ৰ দশকত বেছিভাগ উন্নয়নশীল দেশৰ নীতি। প্রত্যক্ষ বিনিয়োগ আৰু পৰ্টফলিঅ’ বিনিয়োগৰ বাবে ব্যক্তিগত মূলধন প্রবাহ উন্নয়নশীল দেশবোৰ ১৯৯০ চনত ২৫ বিলিয়ন ডলাৰৰ পৰা ১৫০ বিলিয়ন ডলাৰলৈ বৃদ্ধি হৈছে ১৯৯৭ চনত। তথাপিও ১৯৯০ ৰ দশকত বিশ্বজুৰি লাহে লাহে এক সন্মতি ৰখা হৈছিল যে বিদেশী মূলধন, যদি সঠিকভাৱে ব্যৱহাৰ কৰা হয়, অর্থনৈতিকত গুৰুত্বপূৰ্ণ অৰিহণা যোগাব পাৰে উন্নতি। ভাৰতৰ ক্ষেত্ৰতো একেই কথা প্রত্যাশিত আছিল।
এফডিআইৰ সৰ্বাধিক অনুপাত ভাৰতত অনুমোদন আন্তঃগাঁথনি আৰু মূল খণ্ড যেনে শক্তি দূৰসংযোগ, শক্তি অন্বেষণ, ৰাসায়নিক আৰু ধাতুবিদ্যা উদ্যোগ। ভাৰতে এফডিআই অনুমোদনৰ ক্ষেত্ৰত কেছ–বাই–কেছ পদ্ধতি অনুসৰণ কৰে। এফডিআই ভাৰত কেইবাখনো দেশৰ তুলনাত ভাৰতৰ মূল্যাঙ্কনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। মুখ্য বিবেচনাবোৰ হৈছে ৰাজনৈতিক স্থিৰতা আৰু বিশ্বাসযোগ্যতা সংস্কাৰ, আন্তঃগাঁখনিৰ অৱস্থা, বিশেষকৈ শক্তি, পৰিবহন আৰু যোগাযোগ,ৰাষ্ট্রীয় নীতি ব্যবস্থা, গতি আৰু স্বচ্ছতা চৰকাৰী নীতি, শ্রমিক বজাৰৰ পৰিস্থিতি আৰু কাৰ্যকৰী বৌদ্ধিক সম্পত্তি অধিকাৰৰ সমস্যা ২০০০)। ভাৰতত এফডিআইৰ অনুমতি অধীনত নিম্নলিখিত প্ৰকাৰৰ বিনিয়োগ।
বিত্তীয় সহযোগিতাৰ জৰিয়তে।
যৌথ উদ্যোগ আৰু কাৰিকৰী সহযোগিতাৰ জৰিয়তে।
ইউৰো সমস্যাৰ জৰিয়তে মূলধন বজাৰৰ মাজেৰে।
ব্যক্তিগত প্লেচমেন্ট বা অধিকাৰ আৱণ্টনৰ জৰিয়তে।
(ঙ) আন্তর্জাতিক বাণিজ্য নিয়ামক সংস্থাঃ ডব্লিউটিঅ’ দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছত, বিশ্বৰ বিভিন্ন দেশে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছিল আন্তর্জাতিক বাণিজ্য স্থাপনৰ প্ৰস্তাৱ দি বিশ্ব বাণিজ্য নিয়ন্ত্ৰণ কৰা আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা নিধিৰ (আইএমএফ) অনুসাৰে সংগঠন (আইটিঅ’)— আন্তর্জাতিক তৰলতাৰ সুবিধাৰ বাবে এক বিশ্ব সংস্থা; আৰু বিশ্ব বেংক— এক খণ্ডগত ঋণ দিয়া প্রতিষ্ঠান। যেতিয়া আই.টি.ও. ইয়াৰ বাবে বাস্তৱায়িত হ’ব নোৱাৰিলে বিভিন্ন কাৰণত, বিশ্বৰ ২৩ খন ৰাষ্ট্ৰই বাণিজ্য অব্যাহত ৰাখিবলৈ সন্মত হৈছে অৱশেষত সাধাৰণ চুক্তিত অন্তর্ভুক্ত কৰা আলোচনা গুল্ক আৰু বাণিজ্য (জি.এ.টি.টি.), যি আনুষ্ঠানিকভাৱে অক্টোবৰ ১৯৪৭ ত অস্তিত্বত আহিছিল। ইয়াৰ ফলত দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ পিছৰ সময়ছোৱাত বাণিজ্যৰ ভূমিকা বৃদ্ধি পাইছিল। এয়া আছিল ইয়াৰ সৈতে ক্রমান্বয়ে শুল্ক প্রতিবন্ধকতা হ্ৰাস কৰা হয় দুয়োটা বিকাশত আৰু উন্নত দেশবোৰ আংশিকভাৱে স্বায়ত্তশাসিত নীতিৰ বাবে আৰু আংশিকভাৱে ইয়াৰ বাবে জি.এ.টি.টি. ৰ অধীনত বহুপাক্ষিক বাণিজ্য ৰাউণ্ডৰ শৃং জি.এ.টি.টি. ৰ অষ্টম ৰাউণ্ডত উৰুগুৱে ৰাউণ্ড নামেৰে জনাজত আলোচনা, চুক্তিবদ্ধ পক্ষবোৰে সন্মত হৈছিল বহুপাক্ষিক বাণিজ্য কৰিবলৈ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (ডব্লিউটিঅ’) স্থাপন কৰা আলোচনাত।
সিদ্ধান্তসমূহ ডব্লিউটিঅ’ৰ সমগ্ৰ সদস্যপদ আৰু ইয়াৰ দ্বাৰা লোৱা হয় চুক্তিবোৰ প্ৰতিজন আৰু এনাৰী সদস্যৰ দ্বাৰা অনুমোদিত হ’ব লাগিব ৰাষ্ট্ৰ। ডব্লিউটিঅ’ৰ শীৰ্ষ পৰ্যায়ৰ সিদ্ধান্ত গ্ৰহণকাৰী সংস্থা হৈছে মন্ত্ৰালয়ৰ সন্মিলন, যি প্ৰতি দুবছৰত কমেও এবাৰ লগ হয়। ডব্লিউটিঅ’ৰ পঞ্চম মন্ত্রীসন্মিলন ২০০৩ চনৰ ছেপ্তেম্বৰ মাহত মেক্সিকোৰ কেনিউনত অনুষ্ঠিত হৈছিল।
ডব্লিউটিঅ’ৰ মুখ্য কাৰ্যবোৰ হৈছেঃ
১। বাণিজ্য চুক্তি পৰিচালনা কৰা।
২। বাণিজ্য আলোচনাৰ বাবে এক মঞ্চ বজাই ৰখা।
৩। বাণিজ্য বিবাদ নিয়ন্ত্ৰণ কৰা।
8। ৰাষ্ট্ৰীয় বাণিজ্য নীতি নিৰীক্ষণ কৰা।
৫। উন্নয়নশীল দেশসমূহৰ বাবে কাৰিকৰী সহায় আৰু প্ৰশিক্ষণ। আৰু
৬। অন্যান্য আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সংগঠনৰ সৈতে সহযোগিতা।
(চ) বহুজাতিক আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় কোম্পানী আৰু সেইবোৰৰ কার্যকলাপ অর্থনীতি আৰু বিধীয়াৰ নিয়ন্ত্রণহীনতাৰ ফলত তীব্র হৈছিল ৰাষ্ট্ৰীয় সীমা অতিক্ৰম কৰি বিত্তীয় লেনদেনত। বিশ্বায়নৰ প্ৰক্ৰিয়া আন্তর্জাতিক অভিনেতাসকলৰ এটা নতুন গোট কঢ়িয়াই আনিছে–বহুজাতিক নিগমসমূহ (এমএনডি)। এমএনচিবোৰক প্ৰায়ে কর্পোৰেট দৈত্য হিচাপে বৰ্ণনা কৰা হয়। কিছুমান এমএনটিৰ বাৰ্ষিক টাৰ্ণঅ’ভাৰ কেইটামানৰ মিলিত জিডিপিৰ সমান দেশসমূহ (কুৰিয়ান ১৯৯৪)। এই প্রতিষ্ঠানবোৰৰ বিভিন্ন বিত্তীয় কার্যকলাপ আছে। ১৯৯০ ৰ দশকত বিশ্বায়নৰ প্ৰক্ৰিয়া সমগ্ৰ বিশ্বতে এমএনচিৰ কাৰ্যকলাপ তীব্ৰতৰ কৰি তুলিছিল।
বিংশ শতিকাৰ শেষৰ ফালে এই প্ৰক্ৰিয়া আৰু তীব্ৰতাৰ হয় যাৰ ফলত অৰ্থনৈতিক সম্পদ আৰু শক্তিৰ এক বৃহত্তৰ একাগ্ৰতা আৰু একচেটিয়াকৰণত আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নিগমৰ দ্ধাৰা, এক প্ৰক্ৰিয়া মার্টিন খোৰে (২০০১) আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ বাবে স্থাপন কৰে। ইয়াত কম আৰু কম আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নিগম আছে বিশ্বৰ অৰ্থনৈতিক সম্পদৰ এক বৃহৎ আৰু দ্রুত বৰ্ধিত অনুপাত লাভ কৰা, উৎপাদন আৰু বজাৰৰ শ্বেয়াৰ। য’ত এটা বহুজাতিক কোম্পানীয়ে আধিপত্য বিস্তাৰ কৰিছিল এটা সামগ্ৰীৰ বজাৰ, এতিয়া সাধাৰণতে এটা ডঙৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় কোম্পানী বহুতো সামগ্ৰী, সেৱা আৰু খণ্ডত উৎপাদন বা ব্যৱসায় কৰে। একত্ৰীকৰণ আৰু অধিগ্রহণ, এই টিএনচিবোৰৰ কম আৰু কম এতিয়া ডাঙৰ নিয়ন্ত্ৰণ কৰে আৰু বিশ্বব্যাপী বজাৰৰ ডাঙৰ অংশ, সামগ্ৰীৰ ক্ষেত্ৰত নৰ্মাণ কৰে সেৱাসমূহ। উদাৰীকৰণ, ব্যক্তিগতকৰণ আৰ তাত অন্যান্য বাণিজ্য সম্পৰ্কীয় দিশৰ বাহিৰে কিছুমান অতিৰিক্ত অর্থনৈতিক পথ, যি বিশ্বায়নৰ প্ৰভাৱ প্রতিফলিত কৰে।
(ছ) আন্তঃগাঁথনি উন্নয়নঃ বিশ্বায়নৰ বৰ্তমান পৰ্যায়টো বিশ্বৰ দেশসমূহৰ বাবে দ্রুতগতিত প্রয়োজনীয় আৰু উদ্যোগ নির্ভৰশীলসকলৰ সুবিধাৰ বাবে আন্তঃগাঁথনিৰ বৃহৎ পৰিমাণৰ বিকাশ আমদানি আৰু ৰপ্তানিৰ লগতে বিশ্বত অধিক প্রতিযোগিতামূলক হোৱাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। উদাহৰণস্বৰূপে, ভাৰতে বন্দৰৰ সুবিধা বিকশিত কৰাৰ প্ৰয়োজন আছিল যদি ই হ’ব লাগে আন্তর্জাতিক ভাৱে প্রতিযোগিতামূলক। এই সময়ত ভাৰতীয় বন্দৰসমূহৰ মুঠ পৰিচালনা ক্ষমতা ১৯৯০ ৰ দশকৰ মাজভাগত বছৰি ১৯০ নিযুত টন বাণিজ্য হৈছিল, যিটোতকৈ বহু কম আছিল বিদেশৰ ব্যক্তিগত বন্দৰ যেনে চিংগাপুৰ। লগতে, কন্টেইনাৰ–হেগুলিং হাৰ আছিল আন্তর্জাতিক হাৰতকৈ যথেষ্ট কম (গর্ডন ১৯৯৭)। ই দেখুৱায় যে ভাৰত পথ নিৰ্মাণ, বন্দৰ সুবিধাৰ বিকাশত বৃহৎ বিনিয়োগৰ প্ৰয়োজন আৰু অধিকসংখ্যক বিদেশীক আকৰ্ষিত কৰিবলৈ শক্তি আৰু দূৰসংযোগ খণ্ডত বাণিজ্য ১৯৯০ ৰ দশকৰ মাজভাগত ভাৰত চৰকাৰে মুঠ ব্যয়ৰ আকলন কৰিছিল। আন্তঃগাঁথনি উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত পৰৱৰ্তী এক দশকত ২০০ বিলিয়ন ডলাৰ লৈ এই প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰা চৰকাৰে ব্যক্তিগত খণ্ডৰ পৰা পুঁজি আহৰণ কৰিছিল আৰু তত্ত্বাবধানকাৰী বিনিয়োগকাৰীসকলৰ পৰা আৰু এই লক্ষ্যৰে, ই ক্ষমতা মুকলি কৰিছিল দূৰসংযোগ আৰু পৰিবহন খণ্ডবোৰ বিদেশী বিনিয়োগৰ প্ৰত্যক্ষ লৈ।
৫৭। ব্রেটন উডছ প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ ভূমিকা আলোচনা কৰা।
উত্তৰঃ বিশ্বায়নৰ কাম উন্নত কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ব্রেটন উডছ প্ৰতিষ্ঠান– আইএমএফ আৰু বিশ্ব বেংকৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা আছে। আন্তর্জাতিক অর্থনৈতিক সহযোগিতাৰ প্ৰচাৰৰ দ্বাৰ বিশ্বব্যাপী একত্ৰীকৰণৰ লাভালাভ পুনৰুদ্ধাৰ আৰু বাহাল ৰখাত সহায় কৰিবলৈ এইবোৰ ১৯৪৪ চনত সৃষ্টি কৰা হৈছিল। আজি তেওঁলোকে তেওঁলোকৰ নিজ নিজ আদেশৰ ভিতৰত বহলভাৱে অংশীদাৰী সমৃদ্ধিৰ উমৈহতীয়া উদ্দেশ্য অনুসৰণ কৰে। বিশ্ব বেংকে দীৰ্ঘম্যাদী বিনিয়োগ প্রকল্প, প্রতিষ্ঠান নির্মাণ, আৰু সামাজিক, পাৰিপাৰ্শ্বিক আৰু দৰিদ্ৰতাৰ বিষয়ত মনোনিৱেশ কৰে। আই.এম.এফে আন্তর্জাতিক মুদ্ৰা ব্যৱস্থাৰ কাৰ্যপ্ৰণালীৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে, আৰু নিৰন্তৰ অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ বাবে এক পূৰ্ব চৰ্ত হিচাপে সুন্দৰ সামষ্টিক অর্থনৈতিক নীতিৰ প্ৰচাৰৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে।
এই উদ্দেশ্যবোৰ পূৰণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত ব্রেটন উডছ প্ৰতিষ্ঠানবোৰৰ আটাইতকৈ ডাঙৰ সম্পদ হৈছে তেওঁলোকৰ সহমত–নিৰ্মাণৰ সংস্কৃতি, যি ১৮০ খনতকৈও অধিক দেশৰ মাজত বিশ্বাস আৰু পাৰস্পৰিক সন্মানৰ ওপৰত আধাৰিত –আৰু তেওঁলোকৰ চৰকাৰবোৰৰ মাজত – যি তেওঁলোকৰ সদস্যপদ গঠন কৰে। অৱশ্যে, দুয়োটা প্রতিষ্ঠানে পৰিৱৰ্তন আৰু আভ্যন্তৰীণ সংস্কাৰৰ প্ৰয়োজনীয়তাক স্বীকৃতি দিয়ে। আই.এম.এফে শেহতীয়া বছৰবোৰত বহুতো সংস্কাৰ কাৰ্যকৰী কৰিছে, যাক ইয়াৰ সহযোগিতামূলক প্রকৃতি শক্তিশালী কৰিবলৈ আৰু ইয়াৰ সদস্যপদ প্ৰদান কৰাৰ সামঞ্জস্য উন্নত কৰাৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰা হৈছে। যেনে—
(ক) আইএমএফ ক্রমান্বয়ে এক মুক্ত আৰু স্বচ্ছ সংগঠন হৈ পৰিছে, যিটো এতিয়া ইয়াৰ ইন্টাৰনেট ৱেবছাইটত উপলব্ধ অত্যধিক পৰিমাণৰ তথ্যৰ দ্বাৰা প্ৰদৰ্শিত হৈছে। ই ইয়াৰ সদস্যপ মাজত স্বচ্ছতাক উৎসাহিত কৰি আছে।
(খ) ব্রেটন উডছ অর্থনৈতিক শাসন শক্তিশালী কৰাৰ বাবে পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰি আছে। উদাহৰণ স্বৰূপে, ই শক্তিশালী অর্থনৈতিক আৰু বিত্তীয় ব্যৱস্থাপনা আৰু কৰ্পোৰেট প্ৰশাসনৰ বাবে বাহন হিচাপে মানদণ্ড আৰু সংহিতা ব্যৱহাৰক প্ৰচাৰ কৰি আছে।
(গ) ব্রেটন উডছ প্ৰতিষ্ঠানবোৰ এক বিশ্বব্যাপী ৰাজহুৱা কল্যাণ হিচাপে আন্তর্জাতিক বিত্তীয় ব্যৱস্থাৰ স্থিৰতা আৰু অখণ্ডতা সুৰক্ষিত কৰাৰ বাবে কাম কৰি আছে। বিশেষকৈ, যুটীয়া। আই.এম.এফ–বিশ্ব বেংক বিত্তীয় খণ্ড মূল্যায়ন কার্যসূচী (এফ.এছ. এপি) হৈছে বিত্তীয় খণ্ডবোৰ শক্তিশালী কৰা আৰু সদস্য দেশবোৰত ধন ৰপ্তানিৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াৰ প্ৰচেষ্টাৰ মূল বিষয়।
(ঘ) ব্রেটন উডছ প্রতিষ্ঠানবোৰ আই.এম.এফ সমর্থিত কাৰ্যসূচীৰ সৈতে সংলগ্ন চৰ্তবোৰ সুশৃংখল কৰি সংস্কাৰৰ প্ৰকৃত ৰাষ্ট্ৰীয় মালিকীস্বত্বক উৎসাহিত কৰি আছে। যদিও চর্তসাপেক্ষতা অপৰিহাৰ্য হৈ আছে, দেশবোৰে প্রয়োজনীয় সংস্কাৰ কাৰ্যকৰী কৰাৰ দায়িত্ব ল’ব লাগিব।
(ঙ) শেষত, আইএমএফ হৈছে কেৱল ইয়াৰ সদস্য চৰকাৰৰ পৰা নহয়, শুনিবলৈ আৰু শিকিবলৈ সাজু এক প্রতিষ্ঠান। ই সামূহিক কাৰ্যৰ বাবে নৈতিক ভেটি উন্মোচন কৰা আৰু তৃণমূল সমর্থন গঢ়ি তোলাত নাগৰিক সমাজ সংগঠনবোৰৰ ভূমিকাক স্বীকৃতি আৰু মূল্য দিয়ে।
