Indian Economy – II Unit 2 কৃষি ক্ষেত্ৰত নীতি আৰু প্ৰদৰ্শন, College and University Answer Bank for BA, B.com, B.sc, and Post Graduate Notes and Guide Available here, Indian Economy – II Unit 2 কৃষি ক্ষেত্ৰত নীতি আৰু প্ৰদৰ্শন Solutions to each Unit are provided in the list of UG-CBCS Central University & State University Syllabus so that you can easily browse through different College and University Guide and Notes here. Indian Economy – II Unit 2 কৃষি ক্ষেত্ৰত নীতি আৰু প্ৰদৰ্শন Question Answer can be of great value to excel in the examination.
Indian Economy- II Unit 2 কৃষি ক্ষেত্ৰত নীতি আৰু প্ৰদৰ্শন
Indian Economy – II Unit 2 কৃষি ক্ষেত্ৰত নীতি আৰু প্ৰদৰ্শন Notes cover all the exercise questions in UGC Syllabus. Indian Economy – II Unit 2 কৃষি ক্ষেত্ৰত নীতি আৰু প্ৰদৰ্শন provided here ensures a smooth and easy understanding of all the concepts. Understand the concepts behind every Unit and score well in the board exams.
Policies and Performance in Agriculture
INDIAN ECONOMICS
(ভাৰতীয় অৰ্থনীতি)
অতি চমু প্রশ্নোত্তৰঃ
১। ভাৰতীয় মানুহৰ জীৱিকাৰ প্ৰধান উৎস কি? (What is the main source of livelihood of Indian people?)
উত্তৰঃ ভাৰতীয় মানুহৰ জীৱিকাৰ প্ৰধান উৎস হৈছে কৃষি।
২। ১৯৫০-৫১ চনত কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কাম-কাজত ভাৰতৰ মুঠ জাতীয় আয় কিমান আছিল? (What was the gross national income of India in agriculture and allied activities in 1950-51?)
উত্তৰঃ ১৯৫০-৫১ চনত কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কাম-কাজত ভাৰতৰ মুঠ জাতীয় আয় ৫৯ শতাংশ আছিল।
৩। ১৯৯৫ চনত ভাৰতৰ কিমান শতাংশ জনসংখ্যাই কৃষিকার্যৰ লগত প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত আছিল? (What percentage of India’s population was directly involved in agriculture in 1995?)
উত্তৰঃ ১৯৯৫ চনত ভাৰতৰ ৬৬ শতাংশ জনসংখ্যাই কৃষিকাৰ্যৰ লগত প্ৰত্যক্ষভাবে জড়িত। আছিল।
৪। কেতিয়া নতুন কৃষি কৌশল গ্ৰহণ কৰা হয়? (When is the new agricultural strategy adopted?)
উত্তৰঃ ১৯৬৬ চনত নতুন কৃষি কৌশল গ্ৰহণ কৰা হয়।
৫৷ ভাৰতৰ কৃষিজাত বস্তু উৎপাদনক কেইটা ভাগত ভাগ কৰা হয় আৰু ভাগকেইটা কি কি? (What is the production of agricultural products in India divided into how many parts and what are the they?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ কৃষিজাত বস্তু উৎপাদনক দুটা ভাগত ভাগ কৰা হয়।
ভাগকেইটা হ’ল— খাদ্য-শস্য আৰু বাণিজ্যিক শস্য।
৬। খাদ্য-শস্যৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া। (Give two examples of food grains?)
উত্তৰঃ খাদ্য-শস্যৰ দুটা উদাহৰণ হ’ল- ধান, ঘেঁহু।
৭। বাণিজ্যিক শস্যৰ দুটা উদাহৰণ দিয়া। (Give two examples of commercial grains?)
উত্তৰঃ বাণিজ্যিক শস্যৰ দুটা উদাহৰণ হ’ল— কপাহ আৰু চাহপাত।
৮। ভাৰতবৰ্ষত মুঠ কৃষিজাত বস্তুৰ উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পোৱাৰ মূল কাৰণ কি? (What is the main reason for the increase in total agricultural production in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত মুঠ কৃষিজাত বস্তুৰ উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পোৱাৰ মূল কাৰণ হ’ল— কৃষি মাটিৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি আৰু প্ৰতি হেক্টৰ মাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি।
৯। ভাৰতীয় কৃষিৰ নিম্ন উৎপাদনশীলতা আৰু অনগ্ৰসৰতাৰ কাৰণসমূহ কি কি? (What are the main reasons for low productivity and backwardness of Indian sage?)
উত্তৰঃ ভাৰতীয় কৃষিৰ নিম্ন উৎপাদনশীলতা আৰু অনুগ্ৰসৰতাৰ কাৰণসমূহ হ’ল-সাধাৰণ,-আনুষ্ঠানিক সমস্যা আৰু কাৰিকৰী সমস্যা।
১০। ভাৰতবৰ্ষৰ ভূমি সংস্কাৰৰ এটা উদ্দেশ্য লিখা। (Write a purpose for land reform in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত ভূমি সংস্কাৰৰ এটা উদ্দেশ্য হ’ল— ভূমি মালিকানা অর্থাৎ ভূমিস্বত্ব সংস্কাৰ, যেনে— খাজনাৰ নিয়ন্ত্রণ, ভূমিস্বত্বৰ নিশ্চয়তা আৰু খেতিয়কক মাটিৰ মালিকানা প্রদান কৰা।
১১। কোন চনত আৰু কোনে জমিদাৰ প্ৰথাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল? (In which year and who introduced zamindari system?)
উত্তৰঃ ১৭৯৩ চনত লৰ্ড কাৰ্ণোৱালিচ বঙ্গদেশত পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে জমিদাৰ প্ৰথাৰ প্ৰৱৰ্তন কৰিছিল।
১২। ৰায়তাৰী প্ৰথা পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে ক’ত আৰু কেতিয়া সূত্ৰপাত ঘটিছিল? (Where and when was the Raitari system first introduced?)
উত্তৰঃ ৰায়তাৰী প্ৰথাৰ পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে ১৭৭২ চনত মাদ্ৰাজত সূত্ৰপাত ঘটিছিল।
১৩। ভাৰতত কোনখিনি সময়ছোৱাত নতুন কৌশল গ্ৰহণ কৰা হৈছিল? (During which period new strategies were adopted in India?)
উত্তৰঃ তৃতীয় পৰিকল্পনাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতত নতুন কৌশল গ্ৰহণ কৰা হৈছিল।
১৪। ভাৰতে উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ আঁচনি কেতিয়া গ্ৰহণ কৰিছিল? (When was the high yielding seed scheme adopted in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতে উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ আঁচনি ১৯৬৬ চনত গ্ৰহণ কৰিছিল।
১৫। সেউজ বিল্পৱ বা তৃতীয় কৃষি বিল্পৱ কাক বোলে? (What is the Green Revolution or the Third Agricultural Revolution?)
উত্তৰঃ সেউজ বিপ্লৱ বা তৃতীয় কৃষি বিপ্লৱ হৈছে ১৯৫০ আৰু ১৯৬০ ৰ দশকৰ শেষৰফালে হোৱা গৱেষণা প্ৰযুক্তি স্থানান্তৰ প্ৰচেষ্টাৰ এক সংগতি, যি বিশ্বজুৰি কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধি কৰে, যি ১৯৬০ ৰ দশকৰ শেষৰফালে আটাইতকৈ স্পষ্টভাৱে আৰম্ভ হয়।
১৬। সেউজ বিপ্লৱৰ মূল লক্ষ্য কি আছিল? (What was the main aim of the Green Revolution?)
উত্তৰঃ সেউজ বিপ্লৱৰ মূল লক্ষ্য আছিল খাদ্য-শস্যৰ ক্ষেত্ৰত ভাৰতক স্বাৱলম্বী কৰা। উচ্চ উৎপাদনশীল বিভিন্ন বীজৰ সৈতে দক্ষ জলসিঞ্চন আৰু সাৰৰ সঠিক ব্যৱহাৰ আছে।
১৭। বহনক্ষম কৃষি কাক বোলে? (What is sustainable agriculture?)
উত্তৰঃ বহনক্ষম কৃষি হৈছে বৰ্তমান বা ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবে তেওঁলোকৰ প্ৰয়োজনীয়তা পুৰণ কৰাৰ সামৰ্থ্যৰ সৈতে আপোচ নকৰাকৈ সমাজৰ বৰ্তমানৰ খাদ্য আৰু বস্ত্ৰৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণেৰে কৃষি কৰা এক উপায়। এইটো পৰিৱেশতন্ত্ৰ সেৱাৰ বুজাবুজিৰ ওপৰত আধাৰিত হ’ব পাৰে।
১৮। বহনক্ষম কৃষিৰ প্ৰধান লক্ষ্য তিনিটা কি কি? (What are the three main aims of sustainable agriculture?)
উত্তৰঃ বহনক্ষম কৃষিৰ প্ৰধান লক্ষ্য তিনিটা হ’ল— পাৰিপাৰ্শ্বিক স্বাস্থ্য, অর্থনৈতিক লাভ আৰু সামাজিক সমতা।
১৯৷ কৃষি বৈচিত্র্যতা কাক বোলে? (What is agricultural diversity?)
উত্তৰঃ কৃষি বৈচিত্র্যতা হৈছে অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ অন্যতম অপরিহার্য উপাদান। এইটো হৈছে এনে এক পৰ্যায় যত পৰম্পৰাগত কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ মিশ্ৰণ উচ্চ মানদণ্ডৰ সামগ্ৰীলৈ স্থানান্তৰিত কৰি গতিশীল আৰু বাণিজ্যিক খণ্ডলৈ ৰূপান্তৰিত হয়, যাৰ উৎপাদন হাৰ উদ্দীপিত কৰাৰ উচ্চ সম্ভাবনা আছে।
২০। মূলধন গঠন কাক বোলে? (What is capital formation?)
উত্তৰঃ মূলধন গঠন হৈছে এক নিৰ্দিষ্ট দেশৰ হিচাপৰ সময়ত মুঠ মূলধন সংগ্ৰহ বৰ্ণনা কৰিবলৈ ব্যৱহাৰ কৰা শব্দ।
২১। কৃষি প্ৰাৰ ৰজা ব্যবস্থা কি? (What is the market system of agricultural products?)
উত্তৰঃ কৃষি প্ৰবাৰ বজাৰ ব্যৱস্থা হ’ল এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱস্থা যাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি খেতিয়কসকলে নিজা উদ্বৃত্ত শস্যসমূহ উপযুক্ত মূল্যত বেচিব পাৰে।
২২। WTO সম্পূৰ্ণ ৰূপটো লিখা। (Write the full form of WTO?)
উত্তৰঃ WTO সম্পূর্ণ অর্থটো হ’ল— The world Trade Organization.
২৩। World Trade Organization ৰ কিমানখন সদস্য দেশ আছে? (How many member countries of the World Trade Organization?)
উত্তৰঃ WTO ৰ ১৬৪ জন সদস্য দেশ আছে।
২৪। WTO ৰ মুখ্য কাৰ্যালয় ক’ত আছে? (Where is the World Trade Organization headquartered?)
উত্তৰঃ WTOৰ মুখ্য কাৰ্যালয় জেনেভা, ছুইজাৰলেণ্ডত (Geneva, Switzerland) আছে।
২৫। অর্থনৈতিক পৰিকল্পনা কি? (What is economic planning?)
উত্তৰঃ অৰ্থনৈতিক পৰিকল্পনা হ’ল কেন্দ্ৰীয়ভাবে গ্ৰহণ কৰা এক পদ্ধতি যাৰ সহায়ত পূৰ্ব নিৰ্দ্ধাৰিত কিছুমান লক্ষ্য বা উদ্দেশ্যত উপনীত হ’বৰ বাবে প্ৰচেষ্টা লোৱা হয়।
২৬। ভাৰতত পৰিকল্পনা কার্যকৰী কৰা সংগঠনটোৰ নাম কি? (What is the name of the organization implementing the plan in India?)
উত্তৰঃ পৰিকল্পনা আয়োগ।
২৭। পৰিকল্পনাসমূহক চূড়ান্ত অনুমোদন জনোৱা সংগঠনটোৰ নাম কি? (What is the name of the organization for final approval of the plans?)
উত্তৰঃ ৰাষ্ট্ৰীয় উন্নয়ন পৰিষদ।
২৮। ভাৰতৰ একাদশ পৰিকল্পনাৰ উন্নয়নৰ হাৰ কিমান? (What is the development rate of India’s Eleventh Plan?)
উত্তৰঃ প্ৰতি বছৰে ৯ শতাংশ (9%)।
২৯। পৰিকল্পনা আয়োগ কিমান চনত গঠন কৰা হৈছিল? (In which year was the Planning Commission formed?)
উত্তৰঃ ১৯৫০ চনৰ ২৫ মাৰ্চত গঠন কৰা হৈছিল।
৩০। পৰিকল্পনা আয়োগৰ অধ্যক্ষ কোন? (Who is the Chairman of Planning Commission?)
উত্তরঃ ভাৰতৰ প্ৰধানমন্ত্রী।
৩২। কৃষি উৎপাদিকা শক্তি বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by agricultural productive power?)
উত্তৰঃ কৃষি উৎপাদিকা শক্তি বুলিলে কৃষজ উৎপাদনৰ পৰিমাণ আৰু এটা অন্যতম প্রধান উপাদান ভূমিৰ মাজত থকা পৰিৱৰ্তনশীল সম্পর্কক বুজায়।
৩৩। দ্বিতীয় সেউজীয়া বিপ্লৱৰ মূল্য উদ্দেশ্য কি আছিল? (What was the main purpose of the Second Green Revolution?)
উত্তৰঃ দ্বিতীয় সেউজীয়া বিপ্লৱৰ মূল উদ্দেশ্য আছিল – দেশৰ সকলো মানুহৰ বাবে খাদ্য আৰু পুষ্টি নিশ্চয়তা প্রদান আৰু লগতে এই নতুন কৌশলৰ জৰিয়তে কৃষিজ আয় আৰু নিয়োগৰ সুবিধা বৃদ্ধি কৰা।
৩৪। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (WTO) কেতিয়া কাৰ্যকৰী কৰা হৈছিল? (When was the world trade organization implemented?)
উত্তৰঃ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (WTO) ১ জানুৱাৰী, ১৯৯৫ চনত কাৰ্যকৰী কৰা হৈছিল।
৩৫। বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ বৰ্তমানৰ মহা নিৰ্দেশক কোন? (Who is the current great director of world trade organization?)
উত্তৰঃ বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ বৰ্তমানৰ মহা নিৰ্দেশক নাগোজী ওকঞ্জো ইৱেলা (Ngozi Okonjo Iweala)
৩৬। WTO চুক্তিয়ে কৃষিৰ ক্ষেত্ৰত কেনেধৰণৰ প্ৰভাব পেলায়? (What kind of impact does the WTO to agreement have on agriculture?)
উত্তৰঃ কৃষিৰ ক্ষেত্ৰত WTO চুক্তিয়ে ভাৰতৰ কৃষিৰ ওপৰত নেতিবাচক – ইতিবাচক দুয়ো ধৰণৰ প্ৰভাৱ পেলায়। ৭০ শতাংশ প্ৰায় ভাৰতীয় লোক কৃষিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। সেয়েহে সামগ্ৰিক ৰপ্তানি আৰু কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ আমদানি প্রত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে WTO আইনৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে।
৩৭। নাবার্ড (NABARD) কিমান চনত স্থাপিত হৈছিল? (In which year was NABARD established?)
উত্তৰঃ নাবার্ড (NABARD) ১৯৮২ চনৰ ১২ জুলাইত স্থাপিত হৈছিল।
৩৮। গ্রাম্য ঋণ বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by rural debt?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ কৃষিৰ উদ্দেশ্য বা ক্ষুদ্র গৃহ ব্যৱসায়ৰ বাবে যিকোনো ঋণক গ্রাম্য ঋণ বুলি কোৱা হয়।
৩৯। সেউজ শান্তি আন্দোলন কি? (What is the Green Peace Movement?)
উত্তৰঃ সেউজ শান্তি আন্দোলন হৈছে আগশাৰীৰ স্বতন্ত্ৰ প্ৰচাৰ সংগঠন, যি বিশ্বব্যাপী পাৰিপাৰ্শ্বিক সমস্যাবোৰ উন্মোচন কৰিবলৈ আৰু সেউজীয়া শান্তিপূৰ্ণ ভৱিষ্যতৰ বাবে অত্যাৱশ্যকীয় সমাধানৰ প্ৰচাৰ কৰিবলৈ অহিংস প্ৰত্যক্ষ পদক্ষেপ আৰু সৃজনশীল যোগাযোগ ব্যৱহাৰ কৰে।
৪০। সেউজ শান্তি আন্দোলনৰ উদ্দেশ্য কি? (What is the purpose of the greenpeace movement?)
উত্তৰঃ সেউজ শাস্তি আন্দোলনৰ উদ্দেশ্য হৈছে— মহাসাগৰ আৰু প্ৰাচীন অৰণ্যৰ সুৰক্ষা কৰা। জীৱাশ্ম ইন্ধনৰ পৰ্যায়-সমাপন্নতা আৰু জলবায়ু পৰিবৰ্তন বন্ধ কৰিবলৈ নৱীকৰণযোগ্য শক্তিৰ প্ৰচাৰ কৰা। বিষাক্ত ৰাসায়নিক পদাৰ্থ ৰোধ কৰা। আনুবংশিকভাৱে পৰিৱৰ্তিত জীৱবোৰ প্ৰকৃতিত মুকলি হোৱা প্ৰতিৰোধ কৰা।
৪১। ইউৰোপত সেউজশান্তি আন্দোলন কি? (What is the Green Peace Movement in Europe?)
উত্তৰঃ ইউৰোপত সেউজ শান্তি আন্দোলন হৈছে পৰিৱেশ সুৰক্ষা আৰু সংৰক্ষণৰ বাবে বেচৰকাৰী সংগঠনৰ এক আন্তর্জাতিক গোট। সেউজ শান্তিয়ে ইয়াৰ লক্ষ্য প্রাপ্ত কৰিবলৈ পোনপোর্টীয়া পদক্ষেপ, লবিং আৰু গৱেষণা ব্যৱহাৰ কৰে আৰু ইয়াৰ উৎপত্তি অহিংসা কার্যত হৈছিল।
৪২। সেউজ শান্তিয়ে কি কৰিছে? (What has green peace done?)
উত্তৰঃ কেইবা দশক ধৰি, সেউজ শাস্তি আৰু আন বহুতে ইউকেৰ ৰাজনীতিবিদসকলক এক বিশ্বৰ আগশাৰীৰ অফশ্বৰ বায়ু উদ্যোগ গঢ়ি তুলিবলৈ হেঁচা দি আহিছে। হাজাৰ টাৰ্বাইনে এতিয়া শক্তিশালী সাগৰীয় বতাহ ব্যৱহাৰ কৰি আছে আৰু চৰকাৰে শেহতীয়াকৈ এক দশকৰ ভিতৰত ইউকেৰ প্ৰতিটো ঘৰক অফশ্বৰ বায়ু শক্তিৰে শক্তি প্রদান প্রতিশ্রুতি দিছে।
৪৩। সেউজ শান্তিয়ে কেনেদৰে কাম কৰে? (How does greenpeace work?)
উত্তৰঃ কাৰ্যকৰীভাৱে ওকালতি কৰিবলৈ আৰু পাৰিপাৰ্শ্বিক বিষয়ত কাম কৰাৰ স্বাধীনতা বজাই ৰখাৰ বাবে, সেউজ শাস্তি কানাডা এক দাতব্য সংস্থাৰ সলনি এক অলাভজনক হিচাপে পঞ্জীয়ন কৰা হৈছে, যাৰ অৰ্থ হৈছে দানবোৰ আয়কৰ ঋণৰ বাবে যোগ্য নহয়।
৪৪। সেউজ শান্তিক কেনে সফলতাৰ কৃতিত্ব দিব পাৰি? (Who can give the credit of green peace?)
উত্তৰঃ সেউজ শান্তি আন্দোলনৰ কাৰ্যৰ কিছুমান মুখ্য উপায় হৈছে জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত সাগৰ আৰু সাগৰীয় সম্পদ ৰক্ষা কৰা, প্রাচীন বনাঞ্চলৰ সুৰক্ষা, আনুবংশিক অভিযান্ত্ৰিকৰ বিৰুদ্ধে প্ৰতিবাদ কৰা, বিষাক্ত ৰাসায়নিক পদাৰ্থ বিলোপ কৰা, পাৰমাণৱিক পৰীক্ষা সমাপ্ত কৰা, বহনক্ষম বাণিজ্যক উৎসাহিত কৰা আৰু পাৰমাণৱিক অস্ত্ৰ বিলুপ্ত কৰা।
৪৫। নিৰাশাজনক বিক্ৰী (Distress sale) কি? (What is Distress sale?)
উত্তৰঃ যেতিয়া কৃষকসকলক তেওঁলোকৰ উৎপাদিত সামগ্ৰীসমূহ নিম্ন দামত, গাঁৱৰ মহাজন বা ধনী বেপাৰীৰ হাতত জোৰকৈ বিক্ৰী কৰিবলৈ বাধ্য কৰোৱা হয়, তাকে নিৰাশাজনক বিক্ৰী বোলে।
৪৬। নিয়ন্ত্ৰিত ৰজাৰ কি? (What is regulated market?)
উত্তৰঃ যেতিয়া কৃষিজাত বজাৰসমূহ চৰকাৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰি পৰিচালনা কৰে, তাকে নিয়ন্ত্রিত বজাৰ বোলে। এই নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰৰ উদ্দেশ্য হ’ল- কৃষি উৎপাদিত সামগ্ৰীসমূহৰ বজাৰ আকৰ্ষণীয় কৰি গঢ়ি তোলা।
৪৭। কৃষি ৰজাৰ কি? (What is agricultural market?)
উত্তৰঃ যিবোৰ উপায়েৰে বা পদ্ধতিৰে কৃষি উৎপাদিত সামগ্ৰীসমূহ গ্ৰাহকৰ হাতলৈ যায়, তাকে কৃষিজাত বজাৰ বোলে।
৪৮ । নাৰাৰ্ডৰ (NABARD) সম্পূৰ্ণ ৰূপ কি?(What is the full form of NABARD?)
উত্তৰঃ কৃষি আৰু গ্ৰাম্য উন্নয়নৰ ৰাষ্ট্ৰীয় বেংক (National Bank for Agriculture and Rural Development)।
৪৯। কৃষক ঋণ কার্ড আঁচনি (Kishan Credit card scheme) কেতিয়া প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল? (When was the Kisan Credit Card Scheme introduced?)
উত্তৰঃ ১৯৯৮-৯৯ চনত।
৫০ । ভাৰতৰ প্ৰধান ৰপ্তানিজাত সামগ্ৰীসমূহ কি কি? (What are the major exports of India?)
উত্তৰঃ চাহপাত, মৰাপাট, কপাহ আৰু কপাহী কাপোৰ, চামৰা উৎপাদিত সামগ্ৰী, মচলা, কফি, পাথৰ আৰু অলংকাৰ, হস্তশিল্প, বাদাম ইত্যাদি।
৫১। ভাৰতৰ প্ৰধান আমদানিজাত সামগ্ৰীসমূহ কি কি? (What are the main imports of India?)
উত্তৰঃ যন্ত্রপাতি, লো আৰু আছৰ, সাৰ পেট্রলিয়াম জাত সামগ্ৰী, ৰাসায়নিক উপাদান, প্লাষ্টিক, পেপাৰ, পৰিবহণৰ সঁজুলি ইত্যাদি।
৫২। ভাৰতৰ নতুন বৈদেশিক নীতি কেতিয়া ঘোষণা কৰা হৈছিল? (When was India’s new foreign policy announced?)
উত্তৰঃ ২০০৪ চনৰ ৩১ আগষ্ট।
৫৩। ভাৰতে প্ৰধানকৈ কোনবোৰ দেশলৈ চাহপাত ৰপ্তানি কৰে? (India mainly exports tea to which countries?)
উত্তৰঃ ইংলেণ্ড, আমেৰিকা, জার্মানি, অষ্ট্ৰেলিয়া ইত্যাদি।
৫৪। ভাৰতে প্ৰধানকৈ কোনবোৰ দেশৰ পৰা পেট্রল আমদানি কৰে? (India is the main importer of petrol from which countries?)
উত্তৰঃ ইৰাণ, ইৰাক্, চৌদি আৰৱ ইত্যাদি।
৫৫। আমদানি বিকল্পীকৰণ বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by import substitution?)
উত্তৰঃ আমদানি বিকল্পী কৰণ হৈছে বাহিৰৰ দেশৰ পৰা সামগ্ৰীসমূহ আমদানি নকৰি, নিজৰ দেশতে আমদানি প্রতিকল্প দ্রব্য-সামগ্ৰীসমূহৰ উৎপাদনত গুৰুত্ব দিয়া।
৫৬। ক্ষুদ্ৰ আৰু কুটিৰ উদ্যোগসমূহে কেনেকুৱা সমস্যাৰ সমাধান কৰিব পাৰে? (What kind of problems can small and cottage industries solve?)
উত্তৰঃ নিবনুৱা সমস্যাৰ সমাধান।
৫৭। উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ (HYV Seeds)ৰ আৱিষ্কাৰক কোন? (Who is the inventor of high yielding variety seeds?)
উত্তৰঃ ড° নৰমান ই বৰলাগ (Dr. Norman E. Borlaug)।
৫৮। বিক্রীযোগ্য উদ্ধৃত্ত কি? (What is marketable surplus?)
উত্তৰঃ কৃষি উৎপাদনৰ যিটো অংশ কৃষকসকলে বজাৰত বিক্ৰী কৰে সেই অংশটোক বজাৰ বিক্ৰীৰ উদ্বৃত্ত বা বিক্ৰীযোগ্য উদ্ধৃত্ত বুলি কোৱা হয়।
৫৯। পৰিকল্পনাৰ সংজ্ঞা দিয়া। (Define the plan.)
উত্তৰঃ দেশ এখনৰ সম্পদসমূহ কিদৰে ব্যৱহাৰ কৰা উচিত তাক পৰিকল্পনাই ব্যাখ্যা কৰে। পৰিকল্পনাসমূহত এটা নিৰ্দিষ্ট সময়ত উপনীত হ’বলগীয়া ইয়াৰ কিছুমান সাধাৰণ লক্ষ্য আৰু বিশেষ উদ্দেশ্য থাকে। ভাৰতবৰ্ষৰ পৰিকল্পনাৰ কাৰ্যকাল পাঁচ বছৰ আৰু ইয়াক পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনা বুলি কোৱা হয়।
৬০। ভাৰতবৰ্ষই কিয় পৰিকল্পনা হাতত লৈছিল? (Why did India take up the plan?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষই পৰিকল্পনা হাতত লৈছিল উন্নয়নৰ এক প্ৰক্ৰিয়াৰ সূচনা কৰিবলৈ। এই পৰিকল্পনাই জীৱন ধাৰণ মান উন্নীত কৰিব তথা সমৃদ্ধ আৰু ভিন্নতাপূৰ্ণ জীৱনৰ বাবে জনসাধাৰণলৈ নতুন নতুন সুযোগৰ পাতনি মেলিব।
৬১। বিস্ময়কৰ বীজ (Miracle seeds) কি? (What is Miracle seeds?)
উত্তৰঃ ভাৰতত ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থা প্ৰৱৰ্তনৰ পিছত, ভাৰতবৰ্ষৰ কৃষি ব্যৱস্থা বাণিজ্যিকীকৰণ হৈছিল আৰু এইক্ষেত্ৰত ‘বিস্ময়কৰ বীজ’ৰ অৰিহণা যথেষ্ট। এই বীজ হ’ল এবিধ উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ আৰু কোনো কোনো অঞ্চলত এই বীজ ব্যৱহাৰ কৰি তুলনামূলকভাৱে অধিক পৰিমাণৰ উপাৰ্জনমুখী শস্য উৎপাদনৰ ব্যৱস্থা কৰা হৈছিল।
৬২। গ্ৰাম্য ঋণ যোগানৰ আনুষ্ঠানিক উৎস কোনবোৰ? (What are the official sources of rural credit?)
উত্তৰঃ (ক) আঞ্চলিক গ্রাম্য বেংক (RRB)।
(খ) গ্রাম্য সমবায় চছাইটি।
(গ) চৰকাৰ।
চমু আৰু বচনাধর্মী প্রশ্নোত্তৰঃ
১। ভাৰতবৰ্ষৰ ভূমি সংস্কাৰমূলক ব্যৱস্থা কেইটা আৰু কি কি? (How many and what are the land reform system in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ ভূমি সংস্কাৰমূলক ব্যৱস্থা দুটা। সেই দুটা হ’ল—
(ক) মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ বিলোপ সাধন আৰু
(খ) ৰায়তী স্বত্ব সংস্কাৰ।
২। ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তবিলাকক কেইটা ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে? (The raiots of India have been divided into how many parts?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তবিলাকক তিনিটা ভাগত বিভক্ত কৰা হৈছে। যেনে—
(ক) স্থায়ী ৰায়ত।
(খ) অস্থায়ী ঐচ্ছিক ৰায়ত।
(গ) উপ ৰায়ত।
৩। মূলধন গঠনৰ তিনিটা স্তৰ কি কি? (What are the three levels of capital formation?)
উত্তৰঃ মূলধন গঠনৰ তিনিটা স্তৰ হ’ল—
(ক) সঞ্চয়ৰ সৃষ্টি
(খ) সঞ্চয়ৰ সংগ্ৰহ
(গ) সঞ্চয়ৰ বিনিয়োগ।
৪। গ্রাম্য ঋণক কেইটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছে? (Rural debt has been divided into how many parts?)
উত্তৰঃ গ্রাম্য ঋণক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছে।
যেনে—
(ক) হ্রস্বম্যাদী কৃষি ঋণ।
(খ) মধ্যম্যাদী কৃষি ঋণ।
(গ) দীর্ঘম্যাদী কৃষি ঋণ।
৫। ভাৰতত স্বাধীনতাৰ আগতে প্রচলিত কেইখনমান পৰিকল্পনাৰ নাম লিখা। (Name some of the schemes that were prevalent in India before independence.)
উত্তৰঃ (ক) বম্বে’ প্লেন বা পৰিকল্পনা।
(খ) জনতাৰ পৰিকল্পনা।
(গ) গান্ধীয়ান পৰিকল্পনা
৬। ভাৰতৰ পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাসমূহৰ প্ৰধান লক্ষ্যসমূহ কি কি? (What are the main aims of the five year plans in India?)
উত্তৰঃ (ক) দ্রুত অর্থনৈতিক উন্নয়ন।
(খ) অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক ন্যায়।
(গ) আঞ্চলিক বৈষম্য দূৰ কৰা।
(ঘ) অর্থনৈতিক স্থিৰতা অৱলম্বন কৰা।
(ঙ) আত্মনিৰ্ভৰশীলতা অৰ্জন কৰা।
৭। অর্থনৈতিক উন্নয়নত কৃষিৰ ভূমিকা সমূহ লিখা। (Write the role of agriculture in economic development?)
উত্তৰঃ (ক) দেশৰ জাতীয় আয়লৈ বৰঙণি।
(খ) প্রায়ভাগ মানুহৰ জীৱন নিৰ্বাহৰ উৎস।
(গ) চৰকাৰৰ ৰাজহ আহৰণৰ উৎস।
(ঘ) দেশৰ মূলধন গঠনত গুৰুত্ব।
(ঙ) উদ্যোগসমূহলৈ কেঁচা সামগ্ৰীৰ যোগান।
৮। ভাৰতীয় কৃষিৰ নিম্ন উৎপাদিকা বা অনগ্ৰসৰতাৰ কাৰণসমূহ কি কি? (What are the reasons for low productivity and backwardness of Indian sage?)
উত্তৰঃ (ক) প্রাকৃতিক দুৰ্যোগ, যেনেঃ বানপানী, খৰাং বতৰ, ভূমিস্খলন ইত্যাদি।
(খ) উপযুক্ত কৃষি ঋণৰ অভাৱ।
(গ) আসোঁৱাহ পূৰ্ণ বজাৰ ব্যৱস্থা।
(ঘ) নিম্ন গুণগত বীজ আৰু কীটনাশক দ্ৰব্যৰ ব্যৱহাৰ।
(ঙ) জলসিঞ্চন ব্যৱস্থাৰ অভাৱ।
(চ) পুৰণিকলীয়া কৃষি পদ্ধতি তথা যন্ত্ৰপাতিৰ অভাৱ।
(ছ) কৃষি গৱেষণাৰ অভাৱ।
৯। কৃষিৰ উৎপাদন বৃদ্ধি কৰিবলৈ কিছু পৰামৰ্শ আগবঢ়োৱা। (Suggestions for increasing agricultural production?)
উত্তৰঃ (ক) জনসংখ্যা বৃদ্ধি নিয়ন্ত্রণ।
(খ) ৰাসায়নিক সাৰ আৰু উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজৰ প্ৰচুৰ ব্যৱহাৰ।
(গ) পৰিকল্পিত আৰু সুসংগঠিত জলসিঞ্চন ব্যৱহাৰ প্ৰচাৰ।
(ঘ) ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱহাৰ কাৰ্যকৰীকৰণ।
(ঙ) নিয়ন্ত্রিত বজাৰ ব্যৱস্থাৰ প্রচলন।
(চ) কৃষক সকললৈ প্ৰশিক্ষণ ব্যৱস্থা আগবঢ়োৱা।
(ছ) আধুনিক প্রযুক্তিবিদ্যাৰ বহল প্ৰচলন।
(জ) ক্ষুদ্ৰ আৰু কুটীৰ উদ্যোগসমূহৰ বিকাশ সাধন কৰা।
১০। ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ দুৰ্বলতাসমূহ কি কি? (What are the weaknesses of the land reform system?)
উত্তৰঃ (ক) ৰাজনৈতিক সদিচ্ছাৰ অভাৱ।
(খ) বিভিন্ন ভূমি সংস্কাৰ আইন, যাৰ মাজত কোনো ধৰণৰ মিল নাছিল।
(গ) ডাঙৰ-ডাঙৰ ভূমি গৰাকীসমূহৰ প্ৰভাৱ বা হস্তক্ষেপ।
(ঘ) বিত্তীয় ব্যৱস্থাৰ অভাৱ।
(ঙ) নিৰক্ষৰতা তথা সু-সংগঠনৰ অভাৱ।
(চ) তথ্যপাতিসমূহ সংৰক্ষণৰ সু-ব্যৱস্থা নথকা।
১১। ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ দুৰ্বলতাসমূহ আঁতৰ কৰিবলৈ পৰামৰ্শ দিয়া। (Suggestions for overcoming the weaknesses of the land reform system.)
উত্তৰঃ (ক) বিত্তীয় সাহায্য আগবঢ়োৱা।
(খ) দক্ষতাপূৰ্ণ প্ৰশাসনৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(গ) উপযুক্ত আঁচনিসমূহ সফলভাৱে ৰূপায়ণ কৰা।
(ঘ) ভূমি সংস্কাৰ আদালত তৈয়াৰ কৰা।
১২। নতুন ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি নীতি কেতিয়া আৰম্ভ হৈছিল? ইয়াৰ মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহ কি কি? (When was the new state agricultural policy launched? What are its main objectives?)
উত্তৰঃ ২০০০ চনত ২৫ জুলাই নতুন ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষিনীতি আৰম্ভ হৈছিল।
ইয়াৰ মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহ আছিল—
(ক) দক্ষতাপূর্ণ কৃষি পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰা।
(খ) উপযুক্ত কৃষি ঋণ ব্যৱস্থাৰ প্ৰচালন কৰা।
(গ) বিভিন্ন ধৰণৰ কৃষি সংশ্লিষ্ট বীমা আঁচনিসমূহ প্ৰৱৰ্তন কৰা।
(ঘ) শ্ৰাম্য বৈদ্যুতিকৰণ ব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন কৰা।
(ঙ) আমদানি-ৰপ্তানি শুল্কৰ পৰিমাণ হ্ৰাস কৰা।
(চ) কৃষিৰ লগত জড়িত নিয়ন্ত্ৰণসমূহ নাইকিয়া কৰা।
১৩। সমবায় কৃষি ব্যৱস্থা বুলিলে কি বুজা? ইয়াৰ সুবিধাসমূহ কি কি? (What do you mean by cooperative agricultural system? What are its advantages?)
উত্তৰঃ যি কৃষি ব্যৱস্থাত, ক্ষুদ্র ক্ষুদ্র কৃষকসকলে একেলগ হৈ কৃষি উৎপাদন সম্ভৱ কৰি তুলে,
তেনে কৃষি ব্যৱস্থাক সমবায় কৃষি ব্যৱস্থা বোলে।
ইয়াৰ মুখ্য সুবিধাসমূহ হ’ল—
(ক) একে লগ হৈ তেওঁলোকে ভাল গুণৰ বীজ, সাৰ তথা জলসিঞ্চনৰ ব্যৱস্থা কৰিব পাৰে।
(খ) মধ্যস্থতাকাৰীসকলে কৃষকসকলক শোষণ কৰিব নোৱাৰে।
(গ) কৃষিৰ উৎপাদিকা বৃদ্ধি হয়।
(ঘ) কৃষকসকলৰ আয়ৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি হয়।
(ঙ) কৃষকসকলৰ জীৱন ধাৰণৰ মানদণ্ড উন্নত হয়।
১৪। সেউজ বিপ্লৱৰ উপাদানসমূহ কি কি? (What are the elements of the green revolution?)
উত্তৰঃ (ক) উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজৰ ব্যৱস্থা।
(খ) জলসিঞ্চন ব্যৱস্থাৰ প্রচলন।
(গ) ৰাসায়নিক সাৰ তথা কীটনাশক দ্ৰব্যৰ বহুল প্ৰচলন।
(ঘ) কৃষিৰ আধুনিকীকৰণ তথা যান্ত্ৰিককৰণ।
(ঙ) বহু শস্য কৃষি পদ্ধতিৰ প্ৰচলন।
(চ) কৃষিজাত দ্ৰৱ্যসমূহৰ বজাৰৰ ব্যৱস্থা কৰা।
১৫। অর্থনৈতিক উন্নয়নত উদ্যোগৰ ভূমিকা উল্লেখ কৰা। (Mention the role of industry in economic development.)
উত্তৰঃ (ক) জাতীয় আয়লৈ বৰঙণি।
(খ) জনমুৰি আয় বৃদ্ধি।
(গ) জীৱন ধাৰণৰ মানদণ্ডৰ উন্নতি।
(ঘ) সঞ্চয় আৰু বিনিয়োগৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি।
(ঙ) প্ৰতিৰক্ষাৰ বাবে গুৰুত্বপূর্ণ।
(চ) উৎপাদন বৃদ্ধি।
(ছ) কৃষিৰ উন্নয়নৰ বাবেও গুৰুত্বপূৰ্ণ।
১৬। ১৯৯১ চনত গ্ৰহণ কৰা নতুন উদ্যোগিক নীতিৰ মুখ্য উদ্দেশ্যসমূহ কি কি? (What are the main objectives of the new industrial policy adopted in 1991?)
উত্তৰঃ (ক) ভাৰতীয় উদ্যোগসমূহৰ প্ৰতিযোগিতামূলক সামর্থ্য বৃদ্ধি কৰা।
(খ) ৰাজহুৱা খণ্ডৰ উদ্যোগবোৰক লাভজনকভাৱে গঢ়ি তোলা।
(গ) ব্যক্তিগত খণ্ডৰ উদ্যোগক পর্যাপ্ত স্বাধীনতা প্রদান কৰা।
(ঘ) উৎপাদন আৰু নিয়োগ বৃদ্ধিৰ সুবিধা সৃষ্টি কৰা।
১৭। ভাৰতৰ বৈদেশিক বাণিজ্যৰ বৈশিষ্ট্যবোৰ কি কি? (What are the features of India’s foreign trade?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ বৈদেশিক বাণিজ্যিৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) বাণিজ্যৰ পৰিমাণ আৰু মূল্যৰ বৃদ্ধি।
(খ) জাতীয় আয়লৈ বৰঙণি।
(গ) বৈদেশিক বাণিজ্যৰ দিশৰ পৰিৱৰ্তন।
(ঘ) আমদানি আৰু ৰপ্তানিজাত সামগ্ৰীসমূহৰ পৰিৱৰ্তন।
(ঙ) চৰকাৰৰ নিয়ন্ত্ৰণ আৰু বেপাৰ বাণিজ্য।
১৮। আমদানি বিকল্পৰ উদ্দেশ্য কি? (What is the purpose of the import alternative?)
উত্তৰঃ (ক) অধিক গুৰুত্বশীল বস্তু আমদানি কৰাৰ বাবে বিদেশী মুদ্রা সঞ্চয় কৰা।
(খ) বহু বস্তুৰ ক্ষেত্ৰত স্বাৱলম্বিতা লাভৰ ব্যৱস্থা কৰা।
১৯। ৰপ্তানি বৃদ্ধিৰ ব্যৱস্থাসমূহ কি কি? (What are the measures to increase exports?)
উত্তৰঃ (ক) ৰপ্তানি-আমদানি চুক্তি সম্পন্ন কৰা।
(খ) বিভিন্ন দেশলৈ বাণিজ্য প্ৰতিনিধিৰ দল পঠোৱা।
(গ) বিভিন্ন দেশৰ মাজত পৰিবহণ আৰু যোগাযোগ ব্যৱস্থাৰ উন্নতি সাধন কৰা।
(ঘ) দ্বি-পাক্ষিক বাণিজ্যিক চুক্তি।
২০। কৃষকসকললৈ গ্ৰাম্য ঋণ যোগানৰ দুটা মূল ভিত্তি কি? (What are the two main bases for providing rural credit to farmers?)
উত্তৰঃ কৃষক সকললৈ গ্ৰাম্য ঋণ যোগানৰ দুটা মূল ভিত্তি হ’ল-
(ক) উদ্দেশ্যৰ ভিত্তিত ঋণৰ যোগান।
(খ) সময়ৰ ভিত্তিত ঋণৰ যোগান।
২১। উদ্দেশ্যৰ ভিত্তিত গ্ৰাম্য ঋণক কিদৰে শ্ৰেণীকৰণ কৰা হৈছে? (How are rural loans categorized on the basis of purpose?)
উত্তৰঃ (ক) উৎপাদনৰ বাবে ঋণ।
(খ) ভোগ কাৰ্যৰ বাবে ঋণ।
২২। সময়ৰ ভিত্তিত গ্ৰাম্য ঋণক কিদৰে শ্ৰেণীকৰণ কৰা হৈছে? (How are rural loans categorized on time basis?)
উত্তৰঃ (ক) হ্রস্বকালীন ঋণ।
(খ) মধ্যকালীন ঋণ।
(গ) দীর্ঘকালীন ঋণ।
২৩। ভাৰতত গ্ৰাম্য ঋণৰ দুটা উৎস কি? (What are the two sources of rural loan in India?)
উত্তৰঃ (ক) আনুষ্ঠানিক উৎস।
(খ) অনা-আনুষ্ঠানিক উৎস।
২৪। গ্ৰাম্য ঋণ যোগানৰ অনা – আনুষ্ঠানিক উৎস কোনবোৰ? (What are the unofficial sources of rural credit?)
উত্তৰঃ (ক) ভূমিৰ গৰাকী।
(খ) বেপাৰী সমূহ।
(গ) জ্ঞাতি-কুটুম্ব সম্বন্ধীয় লোক।
(ঘ) মহাজন।
২৫। গ্রাম্য সমবায় ঋণ চ’ছাইটিৰ তিনিটা স্তৰ কি কি? (What are the three levels of rural cooperative credit society?)
উত্তৰঃ (ক) প্রাথমিক কৃষি ঋণ চ’চাইটি (PACS)।
(খ) কেন্দ্রীয় সমবায় বেংক।
(গ) ৰাজ্যিক সমবায় বেংক।
২৬। দীর্ঘকালীন ঋণ আগবঢ়োৱা দুটি অনুষ্ঠানৰ নাম লিখা? (Write the names of the two long-term loan programs.)
উত্তৰঃ দীর্ঘকালীন ঋণ আগবঢ়োৱা দুটি অনুষ্ঠানৰ নাম হ’ল –
(ক) ৰাজ্যিক সমবায় কৃষি আৰু গ্ৰাম্য উন্নয়ন বেংক।
(খ) প্রাথমিক সমবায় কৃষি আৰু গ্ৰাম্য উন্নয়ন বেংক।
২৭। গ্ৰাম্য ঋণৰ দুটা দুর্বলতা লিখা। (Write two weaknesses of rural debt.)
উত্তৰঃ গ্ৰাম্য ঋণৰ দুটা দুর্বলতা হ’ল–
(ক) ধনী কৃষকলৈ বেছিকৈ ঋণৰ যোগান।
(খ) অনাদায়কৃত ঋণৰ পৰিমাণ বৃহৎ।
২৮। কৃষি বজাৰৰ দুটা দুর্বলতা লিখা। (Write the two weaknesses of the agricultural market.)
উত্তৰঃ কৃষি বজাৰৰ দুটা দুর্বলতা হ’ল—
(ক) অধিক মধ্যস্থতাকাৰীৰ আৱিৰ্ভাৱ।
(খ) সামগ্ৰীসমূহ সঞ্চয়ৰ অসুবিধা।
(গ) নিৰাশাজনক বিক্রী।
২৯। নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰৰ উদ্দেশ্য কি? (What are the purpose of a regulated market.)
উত্তৰঃ (ক) মধ্যস্থতাকাৰীৰ বিলোপ সাধন কৰা।
(খ) কৃষকসকলক সামগ্রীসমূহৰ উচিত মূল্য প্ৰদান কৰা।
৩০। বিশ্বৰ ভিতৰত, শাক-পাচলি আৰু ফল-মূল উৎপাদনত ভাৰতৰ স্থান কি? (What is the place of India in producing vegetables and fruits in the world?)
উত্তৰঃ বিশ্বৰ ভিতৰত—
শাক-পাচলি উৎপাদনত – প্রথম স্থান।
ফল-মূল উৎপাদনত – দ্বিতীয় স্থান।
৩১ । ভাৰত নিৰ্মাণ যোজনাই সাঙুৰি লোৱা তিনিটা খণ্ড উল্লেখ কৰা। (Mention three sections that have been included in the Indi Construction Plan.)
উত্তৰঃ ভাৰত নিৰ্মাণ যোজনাই সাঙুৰি লোৱা তিনিটা খণ্ড হ’ল–
(ক) জলসিঞ্চন।
(খ) গ্রাম্য বৈদ্যুতিকৰণ।
(গ) পথ আৰু যোগাযোগ ব্যবস্থা।
৩২। কৃষি ঋণ যোগানত ব্যৱসায়িক বেংকৰ ভূমিকা সমূহ লিখা। (Write the role of business banks in providing agricultural loans.)
উত্তৰঃ (ক) ব্যৱসায়িক বেংকে কৃষকসকললৈ হ্ৰস্বকালীন আৰু মধ্যকালীন কৃষি ঋণ আগবঢ়ায়।
(খ) এই বেংকসমূহে পৰোক্ষ ঋণো আগবঢ়ায়।
(গ) কৃষি বীজ, ৰাসায়নিক সাৰ, কৃষি সঁজুলি ইত্যাদি কিনিবলৈ এই বেংকে ঋণ আগবঢ়ায়।
৩৩। নাৱাৰ্ডৰ কাৰ্যসমূহ লিখা। (Write the functions of NABARD?)
উত্তৰঃ নাৱাৰ্ডৰ কাৰ্যাৱলীসমূহ হ’ল—
(ক) প্রাকৃতিক দুৰ্যোগৰ সময়ত সস্তীয়া ঋণ।
(খ) কৃষি গৱেষণাৰ ব্যৱস্থা।
(গ) আচঁনি সমূহলৈ বৈদেশিক সাহায্য।
(ঘ) বিভিন্ন সময়ত ঋণৰ ব্যৱস্থা।
(ঙ) পুনঃ ঋণ ব্যৱস্থা (Refinance System)।
৩৪ ৷ গ্ৰাম্য ঋণৰ আসোঁৱাহসমূহ নাইকীয়া কৰাৰ ব্যৱস্থাসমূহ উল্লেখ কৰা। (Mention the measures taken to eliminate the faults of rural debt.)
উত্তৰঃ (ক) সাৰৰ মহাজন, বেপাৰী শ্ৰেণী আদিৰ উপৰত প্ৰতিবন্ধকতা।
(খ) দীর্ঘকালীন ঋণ আগবঢ়োৱা।
(গ) মানুহৰ মাজত সঞ্চয়ৰ অভ্যাস গঢ়ি তোলা।
(ঘ) মধ্যস্থতাকাৰী সকলৰ কৃষিৰ পৰা বিলোপ সাধন।
(ঙ) উপযুক্ত পৰিচালনা আৰ চোৱা-চিতা কৰা।
৩৫। গ্রাম্য ঋণগ্রস্থতাৰ সমস্যা বুলিলে কি বুজা? (What do you mean by the problem of rural indebtedness?)
উত্তৰঃ গাঁও অঞ্চলত স্বাভাৱিকতে দেখা যায় যে এটা ঋণৰ কাৰ্যকাল, বংশানুক্রমে চলি থাকে। অর্থাৎ দেউতাকে লোৱা ঋণৰ পৰিমাণ,পুতেকলৈ প্ৰৱাহিত হয়। এইদৰে বংশানুক্রমে চলি থকা ঋণ ব্যৱস্থাক গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতাৰ সমস্যা হিচাপে অভিহিত কৰা হয়।
৩৬। ভাৰতত গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতাৰ কাৰণবোৰ কি কি? (What are the causes of rural indebtedness in India?)
উত্তৰঃ ভাৰতত গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতাৰ কাৰণবোৰ হ’ল—
(ক) ব্যাপক আৰু গভীৰ দৰিদ্ৰতা।
(খ) অনা-উৎপাদনমূলক ব্যয়।
(গ) বংশগতভাবে পোৱা ঋণ।
(ঘ) নিৰক্ষৰতা আৰু অন্ধবিশ্বাস।
(ঙ) আসোঁৱাহপূর্ণ কৃষি বজাৰ ব্যৱস্থা।
৩৭। গ্রাম্য ঋণগ্রস্থতা সমস্যাৰ সমাধানৰ পৰামৰ্শ দিয়া। (Suggest solutions to the problem of rural indebtedness.)
উত্তৰঃ গ্ৰাম্য ঋণগ্রস্থতা সমস্যাৰ সমাধানৰ পৰামর্শসমূহ হ’ল–
(ক) পুৰণি ঋণসমূহ নিষ্পত্তি কৰা।
(খ) অনা-উপাদনমূলব্যয়কসমূহ ৰোধ কৰা।
(গ) সঞ্চয়ৰ অভ্যাস গঢ়ি তোলা।
(ঘ) নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰসমূহ গঢ়ি তোলা।
৩৮। গ্রাম্য ঋণ ব্যৱসাত সমবায়সমূহৰ ভূমিকা উল্লেখ কৰা। (Mention the role of cooperatives in rural credit management.)
উত্তৰঃ (ক) সামুহিক বজাৰ ব্যৱস্থা আৰু ভঁৰাল ব্যৱস্থা।
(খ) অনা-উৎপাদনমূলক ব্যয়ৰ ওপৰত বাধা।
(গ) শোষণৰ পৰা ৰক্ষা।
(ঘ) জীৱন ধাৰণৰ উন্নত মানদণ্ড।
৩৯। দক্ষতাপূৰ্ণ বজাৰ ব্যৱস্থাবোৰ ভূমিকা কি কি (What are the roles of efficient market system?)
উত্তৰঃ (ক) কৃষিঋণ বিকাশ বৃদ্ধি।
(খ) উপযুক্ত দৰ।
(গ) কৃষিজাত উপাদানসমূহৰ যোগান।
(ঘ) দৰৰ স্থিৰতা।
(ঙ) মূলধন গঠন।
৪০। কৃষি বজাৰৰ উন্নয়নৰ বাবে চৰকাৰে লোৱা ব্যৱস্থাসমূহ কি কি (What are the measures taken by the government for the development of agricultural market?)
উত্তৰঃ কৃষি বজাৰৰ উন্নয়নৰ বাবে চৰকাৰে লোৱা ব্যৱস্থাসমূহ হ’ল—
(ক) ভঁৰালৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(খ) বিত্ত যোগানৰ ব্যৱস্থা কৰা।
(গ) গুণমাত মানদণ্ড পৰীক্ষা কৰা।
(ঘ) সমবায় বজাৰ ব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন।
(ঙ) বজাৰ সম্বন্ধীয় তথ্য-পাতিৰ যোগান।
৪১। পৰিকল্পনাৰ উদ্দেশ্য হিচাপে ‘সমতাৰ সৈতে বৃদ্ধি সম্পর্কে ব্যাখ্যা কৰা। (Explain ‘growth with equality’ as the purpose of the plan.)
উত্তৰঃ অৰ্থনৈতিক উন্নয়নৰ সুফলসমূহ কেৱলমাত্ৰ চহকীসকলে উপভোগ কৰাৰ পৰিৱৰ্তে দুখীয়াসকলেও পোৱাটো উচিত। সেয়েহে বৃদ্ধি, আধুনিকীকৰণ আৰু আত্মনিৰ্ভৰশীলতাৰ উপৰি সমতাও গুৰুত্বপূৰ্ণ। প্ৰতিজন ভাৰতীয়ই খাদ্য, সু-বাসস্থান, শিক্ষা, স্বাস্থ্য যতন আদি মৌলিক প্রয়োজনীয়তা পূৰাবলৈ সক্ষম হ’ব লাগিব আৰু ধনৰ বিতৰণৰ ক্ষেত্ৰত থকা অসমতা হ্ৰাস কৰিব লাগিব । সেয়েহে দেশ এখনৰ কেৱল বৃদ্ধিয়ে জনসাধাৰণৰ বৰ্তমানৰ জীৱন নিৰ্বাহ মান উন্নত কৰিব বুলি ক’ব নোৱাৰি, যদিহে ইয়াৰ লগত বা এই বৃদ্ধিৰ লগত ‘সমতা’ৰ ধাৰণাটো সংলগ্ন হৈ নাথাকে।
৪২। নিয়োগ সৃষ্টিৰ পৰিপ্ৰেক্ষিতত পৰিকল্পনাৰ উদ্দেশ্য হিচাপে আধুনিকীকৰণৰ বিৰুদ্ধতাৰ সৃষ্টি কৰেনে? ব্যাখ্যা কৰা। (Does modernization contradict the purpose of the plan in terms of recruitment creation? Explain.)
উত্তৰঃআধুনিকীকৰণে বিৰুদ্ধতাৰ সৃষ্টি কৰে। মাত্ৰ নতুন প্রযুক্তিবিদ্যাৰ ব্যৱহাৰকে আধুনিকীকৰণ বুলিব নোৱাৰি। বৰঞ্চ সমাজিক দৃষ্টিভংগীৰো পৰিৱৰ্তন হোৱাটো উচিত। উদাহৰণস্বৰূপে মহিলাসকলে পুৰুষৰ লগত সমান অধিকাৰ আৰু কাম কৰাৰ সুবিধা পোৱা উচিত। পৰম্পৰাগত সমাজত পুৰুষ সকলেহে কৰ্ম কৰে, মহিলাসকলে ঘৰৰ ভিতৰতে সোমাই থাকিব লগা হয়। আধুনিক সমাজে বেংক, স্কুল, কাৰখানা আদি কৰ্মক্ষেত্ৰত মহিলাসকলৰ প্ৰতিভা কামত খটুৱায়।
৪৩। ভাৰতবৰ্ষৰ দৰে এখন উন্নতশীল দেশৰ বাবে পৰিকল্পনাৰ এটা উদ্দেশ্য হিচাপে আত্মনিৰ্ভৰশীলতাক অনুসৰণ কৰাটো কিয় প্ৰয়োজনীয় হৈছিল? (Why was it necessary for a developing country like India to pursue self-reliance as a planning objective?)
উত্তৰঃ ভাৰতবৰ্ষৰ দৰে এখন উন্নতশীল দেশৰ বাবে পৰিকল্পনাৰ এটা উদ্দেশ্য হিচাপে আত্মনিৰ্ভৰশীলতাক অনুসৰণ কৰাটো প্রয়োজনীয় হৈছিল, কিয়নো এখন দেশৰ ওপৰত ভাৰতবৰ্ষৰ নিৰ্ভৰশীলতা, বিশেষকৈ খাদ্যৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীলতা, হ্ৰাস কৰাৰ বাবে এই নীতি অপৰিহাৰ্য বুলি বিবেচিত হৈছিল। আত্মনিৰ্ভৰশীল দেশ এখনে নিজৰ সম্পদৰাজি বা বিদেশৰ পৰা আমদানি কৰা সম্পদ ব্যৱহাৰ কৰি অৰ্থনৈতিক উন্নয়ন আৰু আধুনিকীকৰণৰ পথত আগবাঢ়িব পাৰে। বিদেশী শাসনৰ পৰা সদস্যমুক্ত জনসাধাৰণে আত্মনিৰ্ভৰশীলতাৰ ওপৰত অধিক গুৰুত্ব দিয়াটো সহজে অনুমেয়।
৪৪। অৰ্থব্যৱস্থাৰ খণ্ডমূলক গঠন কি? এটা অৰ্থব্যৱস্থাৰ মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদনলৈ সেৱা খণ্ডই সৰ্বাধিক বৰঙণি যোগোৱাটো প্ৰয়োজনীয়নে? মন্তব্য আগবঢ়োৱা। (What is the trench structure of the economy? Is it necessary for service to make the largest contribution to the gross domestic product of an economy? Give a comment.)
উত্তৰঃ অৰ্থব্যৱহাৰ খণ্ডমূলক গঠন হ’ল যে দেশৰ বিভিন্ন খণ্ডই জাতীয় আয়লৈ আগবঢ়োৱা বৰঙণি। জাতীয় আয়ৰ খণ্ডমূলক গঠনে দেশৰ জাতীয় আয়ৰ গাঁথনি আৰু বিতৰণৰ বিষয়ে স্পষ্ট ধাৰণা দিয়ে। দেশ এখনৰ মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদন দেশখনৰ বিভিন্ন খণ্ড যেনে– কৃষি উদ্যোগ আৰু সেৱাখণ্ডৰ পৰা উদ্ভৱ হয়। এই খণ্ডসমূহৰ প্ৰত্যেকৰে বৰঙণিয়ে অর্থব্যৱস্থাৰ গাঠনিমূলক বিন্যাস ঘটায়।
এটা অৰ্থব্যৱস্থাৰ মুঠ ঘৰুৱা উৎপাদনলৈ সেৱা খণ্ডই সৰ্বাধিক বৰঙণি যোগোৱাটো প্রয়োজনীয় সেৱা খণ্ডত বেপাৰ-বাণিজ্য, পৰিবহণ, যোগাযোগ, বেংক আৰু বীমা ব্যৱস্থা ইত্যাদি অন্তর্ভুক্ত হৈ থাকে। অধিক বৰঙণি মানে এখন দেশত গোলকীকৰণৰ আৰম্ভণি বুলি বিবেচনা কৰা হয় আৰু উন্নয়নৰ পথ প্ৰশস্ত হয়।
৪৫। পৰিকল্পনাৰ সময়ত উদ্যোগিক উন্নয়নৰ বাবে ৰাজহুৱা খণ্ডক কিয় অগ্রণী ভূমিকা দিয়া হৈছিল? (Why did the private sector play a leading role in the development of the industry during the planning period?)
উত্তৰঃ পৰিকল্পনাৰ সময়ত উদ্যোগিক উন্নয়নৰ বাবে ৰাজহুৱা খণ্ডক অগ্রণী ভূমিকা দিয়াৰ মুখ্য কাৰণ আছিল—
(ক) কেৱলমাত্ৰ ৰাজহুৱা খণ্ডই ৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিৰক্ষা আৰু দুখীয়া ৰোগীলৈ বিনামূলীয়া চিকিৎসা সেৱা আগবঢ়াব পাৰে।
(খ) ৰাজহুৱা খণ্ডৰ ব্যৱসায় প্রতিষ্ঠানে বৃহৎ পৰিমাণৰ লোকচান ভৰা স্বত্বেও কাম-কাজ চলাই যাব পাৰে।
(গ) ৰাজহুৱা খণ্ডই হ’ল নিবনুৱাক সংস্থাপন দিয়া প্রধান অনুষ্ঠান।
(ঘ) ৰাজহুৱা খণ্ডই দেশৰ মুলধন গঠনত সহায় কৰে।
৪৬। “নাটনিৰ সময়ত ব্যৱহাৰ কৰিব পৰা ভাণ্ডাৰ প্ৰস্তুত কৰাৰ বাবে যথেষ্ট পৰিমাণৰ খাদ্য শস্য সংগ্ৰহ কৰিবলৈ সেউজ বিপ্লৱ চৰকাৰক সমৰ্থৱান কৰিছে” ব্যাখ্যা কৰা। (“The Green Revolution has empowered the government to procure enough food grains to prepare the dam that can be used in times of scarcity. “explain.)
উত্তৰঃ সেউজ বিপ্লৱৰ সময়ত উৎপাদন হোৱা ঘেঁহু আৰু ধানৰ এটা ডাঙৰ অংশ কৃষকসকলে বজাৰত বিক্ৰী কৰিছিল। ফলস্বৰূপে অন্যান্য ভোগ্য সামগ্ৰীৰ তুলনাত খাদ্য সামগ্ৰীৰ দাম হ্ৰাস পাইছিল। আয়ৰ অধিক অংশ খাদ্যত খৰচ কৰা নিম্ন আয়ৰ লোকসকলে এনে আপেক্ষিক দাম হ্ৰাসৰ ফলত লাভান্বিত হৈছিল। সেউজ বিপ্লৱে সেয়েহে চৰকাৰক খাদ্য সামগ্ৰীৰ নাটনিৰ সময়ত ব্যৱহাৰ কৰিব পৰাকৈ যথেষ্ট পৰিমাণৰ খাদ্য শস্য সংগ্ৰহ কৰি ইয়াক মজুত কৰাত সমৰ্থ হৈছিল।
৪৭। কৃষকসকলক নতুন প্রযুক্তিবিদ্যা ব্যৱহাৰৰ বাবে উৎসাহিত কৰা ৰাজসাহাৰ্য্যৰ উপকাৰিতা সম্পর্কে চমুকৈ লিখা। (Write briefly about the benefits of subsidy to encourage farmers to use new technology.)
উত্তৰঃ সাধাৰণভাৱে সকলো কৃষক আৰু বিশেষতঃ ক্ষুদ্র কৃষকসকলক অধিক উৎপাদনক্ষম বীজৰ নতুন প্রযুক্তিবিদ্যা গ্ৰহণৰ বাবে প্ৰেৰণা যোগাবলৈ ৰাজসাহায্যৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ কথা সাৰ্বজনীনভাৱে গ্ৰহণীয়; ভাৰতবৰ্ষত কৃষিকার্য আজিও শংকা বহুল। ভাৰতবৰ্ষৰ প্ৰায়ভাগ কৃষক অতি দুখীয়া আৰু ৰাজসাহায্য অবিহনে প্রয়োজনীয় উপাদানসমূহ ঢুকি পাবলৈ তেওঁলোক সক্ষম নহ’ব। ৰাজসাহায্যৰ বিলোপ সাধনৰ ফলত ধনী আৰু দুখীয়াৰ মাজত প্ৰভেদ বৃদ্ধি পাব আৰু ই সমতাৰ লক্ষ্যৰ পৰিপন্থী হ’ব।
৪৮। সেউজ বিপ্লৱ প্ৰৱৰ্তিত হোৱা স্বত্বেও ১৯৯০ /৫৬ চনলৈ আমাৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ 65 শতাংশ কিয় কৃষি খণ্ডত নিয়োজিত হৈ আছিল? (Why did 65% of our total population engage in agriculture in 1990, despite the introduction of the Green Revolution?)
উত্তৰঃ সেউজ বিপ্লৱ প্রবর্তিত হোৱা স্বত্বেও ১৯৯০ চনলৈ আমাৰ মুঠ জনসাধ্যৰ ৬৫ শতাংশ কৃষি খণ্ডত নিয়োজিত হৈ আছিল। কাৰণ, ভাৰতবৰ্ষৰ কৃষিখণ্ডত কৰ্মৰত লোকসকলক উদ্যোগিক আৰু সেৱাখণ্ডই নিয়োজিত কৰা নাছিল। বহুতো অর্থনীতিবিদে ইয়াক ১৯৫০ চনৰ পৰা ১৯৯০ চনলৈ অনুসৰণ কৰা আমাৰ নীতিসমূহৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ বিফলতা বুলি বিবেচনা কৰে।
৪৯। আমদানি বিকল্পকৰণে দেশীয় উদ্যোগসমূহক কিদৰে ৰক্ষণাবেক্ষণ দিব পাৰে। (How can maintain the domestic industries in import substitution?)
উত্তৰঃ আমদানি বিকল্পকৰণৰ লক্ষ্য আছিল আমদানিকৃত সামগ্ৰীৰ সলনি ঘৰৱা সামগ্ৰীৰ সৰবৰাহ। এই নীতিত ঘৰুৱা উদ্যোগসমূহক বিদেশী প্ৰতিযোগিতাৰ পৰা ৰক্ষণাবেক্ষণ দিয়া হৈছিল। সামগ্ৰীৰ আমদানিৰ পৰা দুই প্ৰকাৰে ৰক্ষণাবেক্ষণ দিয়া হৈছিল— আমদানি শুল্ক আৰু কোটা (Quota)।
আমদানি শুল্ক বা কৰ (Tax)-য়ে আমদানিকৃত সামগ্ৰীক অধিক ব্যয়বহুল কৰে আৰু সেয়েহে ইয়াৰ ব্যৱহাৰক নিৰুৎসাহিত কৰে। আনহাতে, কিমান পৰিমাণৰ সামগ্ৰী আমদানি কৰিব পাৰি তাক কোটাই নিৰ্দেশ কৰে। এই দুইবিধৰ ফল এয়ে যে, এইবোৰে আমদানি সীমিত কৰে আৰু ঘৰৱা ব্যৱসায় প্রতিষ্ঠানসমূহক বিদেশী প্ৰতিযোগিতাৰ পৰা ৰক্ষণাবেক্ষণ দিয়ে।
৫০। ১৯৫৬ চনৰ ঔদ্যোগিক নীতি প্রস্তাবৰ অধীনত ব্যক্তিগত খণ্ড কিয় আৰু কেনেদৰে নিয়ন্ত্ৰণ কৰা হৈছিল? (Why and how was the private sector regulated under the 1956 Industrial Policy Proposal?)
উত্তৰঃ গুৰুত্বপূর্ণ উদ্যোগসমূহ ৰাষ্ট্ৰৰ নিয়ন্ত্ৰণত ৰখাৰ উদ্দেশ্যৰে ১৯৫৬ চনৰ উদ্যোগিক নীতিৰ প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। এই ১৯৫৬ চনৰ উদ্যোগিক নীতিৰ একেবাৰে তৃতীয় ভাগত ৰখা হৈছিল ব্যক্তিগত খণ্ডক। এই ব্যক্তিগত খণ্ডটো লাইচেঞ্চ ব্যৱস্থাৰ জৰিয়তে নিয়ন্ত্ৰণত ৰখা হৈছিল। চৰকাৰী অনুজ্ঞাপত্ৰ অবিহনে কোনো নতুন উদ্যোগ গঢ়ি উঠিবলৈ অনুমতি দিয়া হোৱা নাছিল।
৫১। পৰিকল্পনাৰ কিয় লক্ষ্য থকা উচিত? (Why should the plan aim?)
উত্তৰঃ পৰিকল্পনাৰ প্ৰস্তুতকৰ্তাসকলে লক্ষ্যসমূহৰ মাজত ভাৰসাম্যতা ৰক্ষা কৰি চলে। ভাৰতবৰ্ষত বিভিন্ন পৰিকল্পনাত বিভিন্ন লক্ষ্যৰ ওপৰত জোৰ দিয়া দেখা যায়। দৰাচলতে বিভিন্ন লক্ষ্যসমূহ পৰস্পৰ বিৰোধী হ’ব পাৰে। যেনে— যদিও প্ৰযুক্তিবিদ্যাই শ্ৰমৰ প্ৰয়োজনীয়তা হ্রাস কৰে, তেনেহ’লে আধুনিক প্ৰযুক্তিবিদ্যা প্ৰচলনৰ লক্ষ্য আৰু নিয়োগ বৃদ্ধিত লক্ষ্যৰ মাজত বিৰোধৰ সৃষ্টি হ’ব পাৰে। গতিকে দেশৰ সম্পদসমূহৰ বিকাশ, প্রগতি ইত্যাদি এটা সুনির্দিষ্ট সময়ত গঢ়ি তুলিবৰ বাবে পৰিকল্পনাসমূহৰ লক্ষ্য থকা উচিত।
৫২। ভাৰতীয় কৃষিৰ ভূমিকা সম্পর্কে আলোচনা কৰা। (Discuss the role of Indian agriculture.)
উত্তৰঃ কৃষি ভাৰতীয় মানুহৰ জীৱিকাৰ একমাত্ৰ প্ৰধান উৎস। কৃষিয়ে হ’ল ভাৰতীয় অৰ্থনীতিৰ ৰাজহাড়। ভাৰতবৰ্ষত মুঠ জনসংখ্যাৰ ৭০ শতাংশ লোকে কৃষিৰ জীৱিকা অৰ্জন কৰে।
ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত কৃষিৰ ভূমিকা তলত দিয়া ধৰণে আলোচনা কৰা হ’ল—
(ক) জীৱিকা নিৰ্বাহৰ উৎসঃ ভাৰতবৰ্ষৰ দুই তৃতীয়াংশৰ অধিক কৰ্মী জনসংখ্যা কৃষিৰ লগত প্রত্যক্ষভাৱে জড়িত আৰু কৃষিৰ ওপৰত জীৱিকা নিৰ্বাহৰ বাবে নিৰ্ভৰশীল। এখন চৰকাৰী হিচাপ অনুসৰি ১৯৯৫ চনত ভাৰতৰ কৰ্মী জনসংখ্যাৰ প্ৰায় ৬৬.০ শতাংশ কৃষিকার্যৰ লগত প্ৰত্যক্ষভাৱে জড়িত হৈ আছিল। তুলনামূলকভাৱে ইংলেণ্ডত আৰু আমেৰিকা যুক্তৰাষ্ট্ৰৰ মুঠ কৰ্মীৰ জনসংখ্যাৰ ২.৩ শতাংশ, ফ্ৰান্সৰ ৬ শতাংশ আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ ৭ শতাংশ কর্মী জনসংখ্যা কৃষিকার্যত নিযুক্তি হৈ আছে। গতিকে আমাৰ দেশৰ নিযুক্তিৰ ধৰণ অনুন্নত দেশসমূহৰ নিচিনা।
(খ) ঔদ্যোগিক উন্নয়নত কৃষিৰ ভূমিকাঃ কৃষিয়ে আমাৰ দেশৰ গুৰুত্বপূৰ্ণ উদ্যোগসমূহক কেঁচামাল যোগানৰ প্ৰধান উৎস বুলি ক’ব পৰা যায়। কপাহি কাপোৰ, মৰাপাট, চেনি বনস্পতি ভোজ্য তেল আৰু ৰোপণ উদ্যোগ আদি বিভিন্ন উদ্যোগসমূহে কৃষিৰ পৰা প্ৰত্যক্ষভাৱে কেঁচামাল পাই আছে।
(গ) চৰকাৰী ৰাজস্বৰ উৎসঃ কৃষি হ’ল দেশৰ কেন্দ্ৰীয় আৰু ৰাজ্য চৰকাৰৰ ৰাজস্বৰ এটা অন্যতম গুৰুত্বপূৰ্ণ উৎস। চৰকাৰে ভূমি ৰাজস্বৰ পৰা প্ৰতি বছৰে যথেষ্ট পৰিমাণৰ ৰাজস্ব আদায় কৰিছে। তদুপৰি ৰেল সেৱাৰ নিচিনা আন আন কিছুমান খণ্ডই কৃষিক্ষেত্ৰৰ পৰা যথেষ্ট পৰিমাণে আয় অৰ্জন কৰিছে।
(ঘ) জাতীয় আয়ত বৰঙণিঃ কৃষিয়ে ভাৰতৰ জাতীয় আয়ৰ এটা বৃহৎ অংশ বৰঙণি ৰূপে আগবঢ়াই আছে। ১৯৫০-৫১ চনত কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কাম-কাজ ভাৰতৰ মুঠ জাতীয় আয়ত প্রায় ৫৯ শতাংশ বৰঙণি আগবঢ়াইছে। যদিও অন্যান্য খণ্ডসমূহৰ প্ৰগতিৰ লগে লগে জাতীয় আয়ত কৃষিৰ বৰঙণি ক্রমে কমি আছে। কিন্তু এই বৰঙণি পৃথিৱীৰ উন্নত দেশসমূহৰ তুলনাত এতিয়াও বেছি বুলি ক’ব পৰা যায়।
(ঙ) অর্থনৈতিক পৰিকল্পনাত কৃষিৰ ভূমিকাঃ ভাৰতবৰ্ষৰ অৰ্থনৈতিক পৰিকল্পনাৰ ভৱিষ্যৎ কৃষিক্ষেত্ৰৰ ওপৰত বহুখিনি নিৰ্ভৰ কৰে। কৃষিক্ষেত্ৰত অধিক ফচল হ’লে দেশৰ পৰিবহণ ব্যৱস্থা, উৎপাদনকাৰী উদ্যোগ, আভ্যন্তৰীণ বাণিজ্য আদিৰ ক্ষেত্ৰত উন্নত ব্যৱসায়ৰ পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰি দেশৰ পৰিকল্পিত অর্থনৈতিক উন্নয়নত যথেষ্ট উদগনি দিয়ে আৰু চৰকাৰক যথেষ্ট পৰিমাণে বিত্ত আগবঢ়ায়।
৫৩। ভাৰতীয় কৃষিৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ আলোচনা কৰা। (Discuss the features of Indian agriculture.)
উত্তৰঃ স্বাধীনতাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ কৃষিৰ ব্যৱস্থা বৰ পিছপৰা আছিল। কৃষিত পুৰণি কলীয়া পদ্ধতি প্ৰয়োগৰ ফলত কৃষিৰ উৎপাদনশীলতা বৰ নিম্ন আছিল। কৃষিৰ উৎপাদনশীলতা নিম্ন থকাৰ ফলত ভাৰতীয় খেতিয়কসকলে অতি সাধাৰণভাৱে জীৱিকা অৰ্জন কৰিছিল। এই সময়ত কৃষিৰ বাণিজ্যকৰণ হোৱা নাছিল।
ভাৰতীয় কৃষিৰ বৈশিষ্ট্যসমূহ হ’ল—
(ক) পুৰণিকলীয়া কৃষি পদ্ধতিঃ ভাৰতৰ কৃষিখণ্ডত পুৰণিকলীয়া কৃষি পদ্ধতি ব্যৱহাৰ হৈ আছে। কৃষিকার্যৰ সৰহ অংশত এতিয়াও জৈৱিক উৎসৰ পৰা সৃষ্টি হোৱা শক্তিৰ যেনে মনুষ্য আৰু জীৱ-জন্তুৰ পৰা সৃষ্ট শ্রম, বৰষুণৰ পানী, জৈৱিক সাৰ আদিৰ ব্যৱহাৰ হৈ আছে। ১৯৫৬ চনত নতুন কৃষি কৌশলৰ গ্ৰহণৰ পিছত কিছুমান ৰাজ্যত, যেনে— পাঞ্জাৱ, হাৰিয়ানা আৰু উত্তৰ প্ৰদেশৰ পশ্চিম অঞ্চলত আধুনিক কৃষি পদ্ধতি আৰু উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজৰ (HW Seeds) ব্যৱহাৰ হৈ আছে। ইয়াৰ ফলত এই ৰাজ্যবোৰত কৃষিৰ উৎপাদনশীলতা যথেষ্ট পৰিমাণে বৃদ্ধি পাইছে।
(খ) শ্রম বজাৰত দ্বৈতবাদঃ খেতিমাটিৰ ওপৰত অত্যাধিক জনসংখ্যা হেঁচাৰ ফলত শ্রম বজাৰত দ্বৈতবাদৰ অৱস্থাৰ সৃষ্টি হৈছে। কাৰণ কৃষি খণ্ডত নিৰ্দ্ধাৰিত মজুৰিৰ মান উদ্যোগ খণ্ডৰ তুলনাত যথেষ্ট কম। এই ভাৰতীয় শ্রম বজাৰত থকা দ্বৈত অৱস্থা শ্রমিকবোৰৰ কৃষি খণ্ডৰ বাহিৰত থকা অধিক সুযোগ-সুবিধাৰ বিষয়ে অজ্ঞ থকা আৰু আধুনিক ঔদ্যোগিক ব্যৱস্থাত কাম কৰিবলৈ অক্ষম হোৱাৰ ফলত সৃষ্টি হৈছে। কৃষি খণ্ডৰ এই নিম্নমানৰ মজুৰি নিম্ন জনমুৰি আয়ৰ বাবে দায়ী যি আকৌ শ্রমিকৰ উৎপাদনশীলতা বহু পৰিমাণে কমাই দিছে।
(গ) ভাৰতীয় কৃষিৰ বৈচিত্র্যঃ ভাৰতীয় কৃষিৰ আন এটি বৈশিষ্ট্য হ’ল ইয়াৰ বৈচিত্র্য। দেশৰ বিভিন্ন অঞ্চলত মাটিৰ ধৰণ, বৰষুণৰ পৰিমাণ, পানীৰ যোগান আদিৰ ক্ষেত্ৰত থকা বিভিন্নতাৰ ফলত কিছুমান অঞ্চল খাৰালি বতৰৰ সন্মুখীন হৈছে আৰু আন কিছুমান অঞ্চল বানপানীৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে। আন কিছুমান অঞ্চল চাৰিওফালে পানীত আৱদ্ধ হৈ থকা অৱস্থা আৰু লৱণাক্ত উপাদানৰ বৃদ্ধি আদিৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে।
(ঘ) সামতান্ত্রিক কৃষি উৎপাদন ব্যবস্থাঃ স্বাধীনতাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতীয় কৃষিৰ উৎপাদন ব্যৱস্থা সামতান্ত্রিক আছিল। এই সময়ছোৱাত ভূমিস্বত্ব ব্যৱস্থা প্ৰধানতঃ জমিদাৰী মহলৱাৰী আৰু ৰায়তাৰী ধৰণৰ আছিল। এই সময়ছোৱাত প্ৰায় ৫৭ শতাংশ খেতিমাটি জমিদাৰী প্ৰথাৰ অধীনত আৰু ই জমিদাৰসকলৰ দ্বাৰা খেতিয়কবোৰৰ শোষণৰ পথ মুকলি কৰিছিল।
(ঙ) সুতখোৰ মূলধন আৰু বৰ্দ্ধিত ঋণগ্রস্ততাঃ ভাৰতীয় কৃষিত উচ্চ সুদৰ হাৰত ঋণ আগবঢ়োৱাৰ ফলত দুখীয়া খেতিয়কবোৰ বৰ্দ্ধিত পৰিমাণে ঋণগ্রস্ততাৰ সন্মুখীন হৈছে। ভাৰতৰ ক্ষুদ্ৰ আৰু প্ৰান্তিক খেতিয়কবোৰ এতিয়াও গাঁওৰ মহাজনসমূহৰ পৰা উচ্চ সুদৰ হাৰত ঋণ গ্ৰহণ কৰি আছে। এই সুতখোৰ মহাজনবোৰ উচ্চ সুদৰ হাৰত ঋণ আগবঢ়াই আছে আৰু হিচাপৰ কাৰচাজি কৰি ক্ষুদ্ৰ আৰু প্ৰান্তিক খেতিয়কবোৰৰ খেতিমাটি বলেৰে কাঢ়ি লৈ আছে। গতিকে কৃষিখণ্ড এই সুতখোৰ মূলধনৰ প্ৰবাহ দেশৰ গ্ৰামীণ ঋণগ্রস্ততা সৃষ্টিৰ বাবে দায়ী।
৫৪। ভাৰতৰ কৃষিজাত শস্যৰ উৎপাদন আৰু উৎপাদনশীলতাৰ বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the production and productivity of agricultural crops in India.)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ মুঠ জনসংখ্যাৰ সৰহভাগ গাঁও অঞ্চলত বসবাস কৰে। কৃঁষিক ভাৰতীয় মানুহৰ জীৱিকাৰ একমাত্ৰ প্ৰধান উৎস বুলি গণ্য কৰা হয়। ভাৰতবৰ্ষত মুঠ জনসংখ্যাৰ ৭০ শতাংশ কৃষিৰ পৰা জীৱিকা অৰ্জন কৰে। ভাৰতৰ অৰ্থনৈতিক পৰিকল্পনাৰ আৰম্ভণিৰ পৰা কৃষিৰ উন্নয়নৰ ওপৰত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হৈছে। কিন্তু ১৯৬২ চনৰ পিছৰ পৰা অৰ্থাৎ তৃতীয় পৰিকল্পনাৰ আৰম্ভণিৰ পৰা কৃষি উন্নয়নৰ ওপৰত বিশেষ গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হৈছে। তেতিয়াৰ পৰাই প্ৰতি বছৰত কৃষি খণ্ডৰ উন্নয়ন আৰু আধুনিকীকৰণৰ বাবে যথেষ্ট টকা ধাৰ্য কৰা হৈছে।
এই সকলো ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰাৰ ফলত—
(ক) খেতিমাটিৰ পৰিমাণ যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে।
(খ) কৃষিৰ উৎপাদিকা শক্তি যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে বা প্রতি হেক্টৰ খেতিমাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পাইছে। আৰু
(গ) কৃষিজ উৎপাদন বৃদ্ধি পাইছে।
(ক) খেতিমাটিৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি (Growth in area): সকলো শস্য উৎপাদনকাৰী মুঠ খেতিমাটিৰ পৰিমাণ ১৯৪৯-৫০ চনৰ ১২২ নিযুত হেক্টৰৰ পৰা ১৯৬৪-৬৫ চনত ১৫১ নিযুত হেক্টৰ আৰু ২০১১-১২ চনত ১৭৩. ২ নিযুত হেক্টৰলৈ বৃদ্ধি পাইছে। আকৌ সকলো খাদ্য-শস্য উৎপাদনকাৰী মুঠ খেতিমাটিৰ পৰিমাণ ১৯৫০-৫১ চনৰ ৯৭ নিযুত হেক্টৰৰ পৰা ১৯৬৪-৬৫ চনত ১১৮ নিযুত হেক্টৰ ২০১১-১২ চনত ১২৫.০ নিযুত হেক্টৰলৈ বৃদ্ধি পাইছে। একে ধৰণে অন্যান্য সকলো শস্য উৎপাদনত লিপ্ত থকা মুঠ খেতিমাটিৰ পৰিমাণ ১৯৫০-৫১ চনত ২৫ নিযুত হেক্টৰৰ পৰা ১৯৬৪-৬৫ চনত ৩৩ নিযুত হেক্টৰ আৰু ২০১১-১২ চনত ১৮.২ নিযুত হেক্টৰলৈ বৃদ্ধি পাইছে। ভাৰতত মুঠ খেতিমাটিৰ পৰিমাণ ১৮৬ নিযুত হেক্টৰৰ ভিতৰত কৃষিকাৰ্যত ব্যৱহৃত মুঠ মাটিৰ পৰিমাণ হ’ল ২৪৩ নিযুত হেক্টৰ।
১৯৫১-৬৫ চনৰ সময়ছোৱাত অর্থাৎ সেউজীয়া বিপ্লৱৰ আগৰ কালছোৱাত প্ৰান্তিক ভূমি, জলাশয়, পতিত ভূমি আৰু বনাঞ্চলৰ মাটিসমূহ কৃষিকাৰ্যৰ উপযোগী কৰি তোলা হৈছিল। শস্য উৎপাদন কামত ব্যৱহৃত খেতিমাটিৰ বছৰেকীয়া বৃদ্ধিৰ হাৰ ১৯৫০-৬৫ চনৰ সময়ছোৱাত উচ্চমান আছিল। কিন্তু সেউজ বিপ্লৱৰ পিছৰ সময়ছোৱাত অর্থাৎ ১৯৬৫-৯৫ চনৰ সময়ছোৱাত সকলো ধৰণৰ শস্য উৎপাদনৰ কামত জড়িত খেতিমাটিৰ পৰিমাণ যথেষ্ট পৰিমাণে বৃদ্ধি পাব পৰা নাই আৰু এই দ্বিতীয় পৰ্যায়ত ইয়াৰ বছৰি বৃদ্ধিৰ হাৰ অতি নিম্ন মানৰ আছিল।
(খ) কৃষিজ উৎপাদিকা শক্তি (Agricultural Productivity): কৃষিজ উৎপাদিকা শক্তি ‘বুলিলে কৃষিজ উৎপাদনৰ পৰিমাণ আৰু এটা অন্যতম প্রধান উপাদান ভূমিৰ মাজত থকা পৰিৱৰ্তনশীল সম্পর্কক বুজায় আৰু ইয়াক : প্রতি হেক্টৰ খেতিমাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণৰ মাজেদি দেখুওৱা হয়। ভাৰতবৰ্ষত কৃষিক্ষেত্ৰত আধুনিক পদ্ধতিৰ ব্যৱহাৰৰ ফলত আৰু লগতে উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজৰ ব্যৱহাৰ আৰু জলসিঞ্চন সুযোগৰ প্ৰসাৰৰ ফলত সকলো শস্যৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতি হেক্টৰ খেতিমাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণ উচ্চ হাৰত বৃদ্ধি পাইছে। তলৰ তালিকাত কৃষিজ উৎপাদিকা শক্তিৰ গতি অর্থাৎ ভাৰতৰ প্ৰতি হেক্টৰ খেতিমাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণ দেখুওৱা হৈছে।
ওপৰৰ তালিকাৰ পৰা আমি দেখিবলৈ পাওঁ যে ভাৰতবৰ্ষত সকলো খাদ্যশস্যৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতি হেক্টৰ খেতিমাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণ ১৯৫০-৫১ চনৰ ৫.২ কুইন্টলৰ পৰা ১৯৬৪-৬৫ চনত ৭.৬ কুইন্টললৈ আৰু ২০১১-১২ চনত ২০.৫৯ কুইন্টললৈ বৃদ্ধি পাইছে আৰু এইক্ষেত্ৰত বছৰেকীয়া বৃদ্ধিৰ হাৰ ১৯৫১-৬৫ চনৰ সময়ছোৱাত আছিল। ২.৪ শতাংশ আৰু ১৯৬৫- ২০১২ চনৰ সময়ছোৱাত আছিল ২.৪ শতাংশ। আকৌ ধান আৰু ঘেঁহুৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰতি হেক্টৰ খেতি-মাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণ ১৯৫০-৫১ চনত আছিল ক্ৰমে ৬.৭ আৰু ৬.৬ কুইন্টল আৰু ই ক্ৰমান্বয়ে বৃদ্ধি পাই ১৯৬৪-৬৫ চনত ক্ৰমে ১০.৪ আৰু ৯.১ কুইন্টল হৈছিল য’ত সেউজীয়া বিপ্লৱৰ আগৰ কালছোৱাত (১৯৫১-৬৫) বছৰেকীয়া বৃদ্ধিৰ হাৰ ধান উৎপাদনৰ ক্ষেত্ৰত আছিল ২.১ আৰু ঘেঁহুৰ ১.৩ শতাংশ আছিল। ঠিক সেইদৰে দালিৰ ক্ষেত্ৰতো উৎপাদন হাৰ বৃদ্ধি হোৱা দেখা যায়। অনাশস্য খাদ্যৰ ভিতৰত কপাহ আৰু কুঁহিয়াৰৰ উৎপাদন যথেষ্ট পৰিমাণে বৃদ্ধি হৈছিল আৰু ১৯৬৫-২০১২ চনৰ সময়ছোৱাত আলুৰ উৎপাদন বছৰি প্ৰায় ৩.০ শতাংশ হাৰত বৃদ্ধি পাইছিল।
৫৫। ভাৰতৰ ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ উদ্দেশ্য চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা। (Briefly explain the purpose of the land reform system in India.)
উত্তৰঃ কৃষি আৰু আনুষঙ্গিক কাম-কাজত ভূমি হ’ল এটা প্ৰধান উপাদান। সামাজিক ন্যায় আৰু কৃষিজ উৎপাদনৰ উদ্দেশ্যৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি বৰ্তমান কৃষি ব্যৱস্থাৰ আমূল পৰিবৰ্তন বৰ প্ৰয়োজন হৈ পৰিছে। ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল ভূমিৰ মালিকানা স্বত্বৰ ধৰণৰ পৰিৱৰ্তন কৰা আৰু লগতে উৎপাদন আৰু সামাজিক ন্যায় অৰ্জনৰ বাবে গাঁওলীয়া সমাজ সাংগঠনিক পৰিৱৰ্তন অনা।
দ্বিতীয় পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাত উল্লেখ কৰা হৈছিল যে ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য হয় কৃষি অর্থনীতিৰ উন্নয়ন আৰু লগতে ইয়াৰ দক্ষতা আৰু উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰা,যিমান সোনকালে সম্ভৱ সমাজত সমতা স্থাপন কৰা। গতিকে ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰধান উদ্দেশ্য আছিল মধ্যস্বত্বৰ বিলোপ সাধন কৰি খেতিয়কবোৰক মাটিৰ মালিকানা স্বত্বৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰা, খাজনা নিৰ্ধাৰণ কৰা,মাটিৰ মালিকানা স্বত্ব প্ৰদান কৰা প্ৰকৃত খেতিয়কবোৰৰ লগত চৰকাৰৰ প্রত্যক্ষ সম্পর্ক স্থাপন কৰা।
ভাৰতবৰ্ষত ভূমি সংস্কাৰৰ প্ৰধান উদ্দেশ্যসমূহ হ’ল—
(ক) মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ বিলোপ সাধন।
(খ) ভূমিৰ মালিকানা অর্থাৎ ভূমিস্বত্ব সংস্কাৰ, যেনে— খাজনাৰ নিয়ন্ত্রণ, ভূমিস্বত্বৰ নিশ্চয়তা আৰু খেতিয়কক মাটিৰ মালিকানা প্ৰদান কৰা।
(গ) কৃষি মাটিৰ গোটৰ সৰ্বোচ্চ সীমা নিৰ্ধাৰণ।
(ঘ) কৃষিৰ মাটিৰ সৰু গোটবিলাকৰ একত্ৰীকৰণৰ জৰিয়তে ইয়াক খণ্ড-বিখণ্ড হৈ যোৱাৰ পৰা বিৰত ৰখা।
(ঙ) সমবায় খেতি কামৰ সংগঠন কৰা।
৫৬। ভাৰতত প্ৰৱৰ্তন কৰা ভূমি সংস্কাৰমূলক ব্যৱস্থাসমূহ আলোচনা কৰা।(Discuss the land reform measures introduced by India.)
উত্তৰঃ ভূমি সংস্কাৰৰ ওপৰত ভাৰতবৰ্ষত গুৰুত্ব প্ৰদান কৰা হৈছে। আমাৰ দেশৰ বিভিন্ন পঞ্চবার্ষিক পৰিকল্পনাত ভূমি সংস্কাৰৰ ওপৰত যথেষ্ট প্ৰাধান্য দিয়া হৈছে। ভূমি সংস্কাৰমূলক ব্যৱস্থাসমূহ হ’ল—
(ক) মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ বিলোপ সাধন (Abolition of intermediary tenures): ১৯৪৮ চনৰ পিছত বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰ বিভিন্ন ধৰণৰ মধ্যস্বত্ব প্রথা যেনেঃ জমিদাৰী জায়গীৰদাৰী আৰু ইনাম, যিবোৰৰ হাতত দেশৰ মুঠ মাটিৰ প্ৰায় ৪০ শতাংশ মালিকানা আছিল এই সকলোবোৰৰ বিলাপ সাধনৰ বাবে আইন প্রণয়ন কৰিছিল। মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ অবিলুপ্তিৰ পিছত কৃষি মাটিৰ মালিকানাস্বত্ব ৩০ লাখ খেতিয়ক আৰু আধি খোৱা খেতিয়কবিলাকক প্ৰদান কৰাৰ পিছত গোটেই দেশত প্ৰায় ৬২ লাখ একৰ কৃষি মাটিৰ মালিকানা খেতিয়কবিলাকৰ মাজত প্ৰদান কৰা হৈছিল। তদুপৰি যথেষ্ট পৰিমাণৰ খেতিৰ উপযোগী পতিত মাটি বেচৰকাৰী বনাঞ্চল আদি ৰাজ্য চৰকাৰ আৰু স্থানীয় সংগঠন যেনে — পঞ্চায়তসমূহ অধিগ্ৰহণ কৰিছিল বা মাটি নথকা খেতিয়কবিলাকৰ মাজত বিতৰণ কৰা হৈছিল। মধ্যস্বত্ব প্ৰথাৰ অবিলুপ্তিৰ পিছত ২ কোটিৰ অধিক সংখ্যক খেতিয়ক চৰকাৰৰ লগত প্ৰত্যক্ষ সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল। কিন্তু সকলো প্ৰচেষ্টাৰ পিছত আমাৰ দেশত এতিয়াও খাজনা ভোগী শ্ৰেণী আৰু অনুপস্থিত মাটিৰ মালিকৰ শ্ৰেণী বিৰাজ কৰি আছে।
(খ) ৰায়তীস্বত্ব সংস্কাৰ (Tenancy Reforms): ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তী সমস্যা যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছে। চতুৰ্থ পৰিকল্পনাৰ আৰম্ভণি পত্ৰত কোৱা হৈছে যে মুঠ কৃষি জনসংখ্যাৰ ১২.৭ শতাংশ হ’ল ৰায়ত আৰু ৰায়তীসকলৰ পৰিয়ালৰ সদস্যসমূহ মুঠ দেশৰ সকলো খেতিয়ক পৰিয়ালৰ সদস্যসমূহৰ প্ৰায় ২৩.৬ শতাংশ। দেশসমূহৰ ৰায়বিলাকৰ মাজত অতি কম সংখ্যক ৰায়ত খেতিমাটিৰ স্থায়ী মালিকানা অৰ্জন কৰিছিল আৰু অধিক সংখ্যক ৰায়ত (প্রায় ৮২ শতাংশ) অন্ধ্র প্রদেশ, বিহাৰ, হাৰিয়ানা, পঞ্জাৱ, তামিলনাডু আৰু পশ্চিমবংগত অনিশ্চিত মালিকানাস্বত্ব ভোগ কৰিছিল।
ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তবিলাকক তিনিটা ভাগত ভাগ কৰা হৈছে। যেনে—
(ক) স্থায়ী ৰায়ত।
(খ) অস্থায়ী ঐচ্ছিক ৰায়ত।
(গ) উপ-ৰায়ত।
ৰায়তী সংস্কাৰৰ প্ৰধান ব্যৱস্থাসমূহ হ’ল—
(ক) খাজনা নিয়ন্ত্রণ।
(খ) ৰায়তীস্বত্বৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান।
(গ) ৰায়তবিলাকক মালিকানাস্বত্ব প্রদান কৰা।
(ক) খাজনা নিয়ন্ত্রণঃ ১৯৫১ চনৰ আগত ৰায়তবিলাকক তেওঁলোকৰ মুঠ কৃষি উৎপাদনৰ ৫০ শতাংশ খাজনা হিচাপে দিব লগা হৈছে। গতিকে প্ৰথম আৰু দ্বিতীয় পৰিকল্পনাত খেতিয়কৰ মুঠ উৎপাদনৰ ২০ ৰ পৰা ২৫ শতাংশ খাজনাৰ পৰিমাণ ধাৰ্য কৰিছিল। এইধৰণে বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰসমূহ প্রয়োজনীয় আইন প্ৰণয়নৰ জৰিয়তে খাজনাৰ পৰিমাণ নিয়ন্ত্ৰণ কৰিছিল। যদিও বিভিন্ন ৰাজ্যত এই খাজনাৰ পৰিমাণৰ মাজত যথেষ্ট পার্থক্য আছিল।
(খ) ৰায়তীবিলাকৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান: ভাৰতবৰ্ষত ৰায়তী আইনে ৰায়তীৰ নিশ্চয়তা প্ৰদান কৰিছিল। এই আইনত কোৱা হৈছে যেতিয়ালৈ এজন ৰায়ত খাজনা দি থাকিব তেতিয়ালৈ তেওঁক মাটিৰ পৰা উচ্ছেদ কৰা নাযায়। এই ৰায়তী আইনখন প্ৰণয়ন হোৱাৰ ফলত ৰায়তীসকল দেশৰ মুঠ খেতিমাটিৰ প্ৰায় ৯ শতাংশ অঞ্চলত সম্পূৰ্ণ নিৰাপত্তা অৰ্জন কৰিছিল আৰু বাকী থকা ১২ শতাংশ খেতিমাটিত কোনো নিৰাপত্তা অৰ্জন কৰা নাছিল।
(গ) ভূমিৰ মালিকানাস্বত্ব প্রদান: বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰে প্ৰণয়ন কৰা ৰায়তী আইন ৰায়তবিলাকৰ তেওঁলোকৰ কৃষি মাটিৰ গোট ক্ৰয় কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰিছিল। বিভিন্ন ৰাজ্য চৰকাৰে (যেনে— গুজৰাট, উৰিষ্যা, উত্তৰ প্ৰদেশ, মহাৰাষ্ট্ৰ, কৰ্ণাটক, ৰাজস্থান, পশ্চিমবংগ) এই ক্ষেত্ৰত আইন প্রণয়ন কৰিছে। প্ৰায় ৩ নিযুত সংখ্যক ৰায়ত আৰু আধি খোৱা খেতিয়কবোৰ প্রায় ৭ নিযুত একৰৰ বেছি পৰিমাণৰ খেতিমাটিৰ মালিকানাস্বত্ব অৰ্জন কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
৫৭। ভাৰতীয় কৃষি ব্যৱস্থাৰ পৰিৱৰ্তনশীল গাঁথনি সম্পর্কে চমুকৈ লিখা। (Write briefly about the changing structure of Indian agricultural system.)
উত্তৰঃ কৃষি গাঁথনি হৈছে বাহ্যিক আৰু আভ্যন্তৰীণ গাঁথনিৰে গঠিত এক যৌগিক গাঁথনি। অর্থনৈতিক বিকাশৰ সময়ত অর্থনীতি গাঁথনিগত পৰিৱৰ্তনৰ মাজেৰে যায়। কৃষি গাঁথনি ১৯৯০ ৰ দশকত ভাৰতৰ দৰে দেশৰ নীতি নির্মাতাসকলে গ্ৰহণ কৰা উদ্দেশ্যপূর্ণভাৱে পৰিকল্পিত প্রতিষ্ঠানগত আৰু প্ৰযুক্তিগত সংস্কাৰৰ বাবেও পৰিৱৰ্তন হয়। কৃষি গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তন এনেদৰে বাহ্যিক আৰু আভ্যন্তৰীণ গাঁথনিৰ পৰিৱৰ্তনৰ ক্ষেত্ৰত চোৱা হয় ৷
কৃষি উৎপাদন গাঁথনি অর্থনীতিত উৎপাদিত শস্যৰ সংহতিৰ দ্বাৰা গঠন কৰা হয়। আন্তঃ উদ্যোগৰ চাহিদাৰ আৰ্হিৰ পৰিৱৰ্তন, ঘৰৱা আৰু আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰিস্থিতিৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত চূড়ান্ত চাহিদাৰ পৰিৱৰ্তন আৰু সৰ্বোপৰি গ্ৰাম্য-নগৰীয়া সম্পৰ্কৰ দৰে বিভিন্ন কাৰণৰ বাবে সময়ৰ সৈতে এই শস্যবোৰৰ গুৰুত্ব সলনি হয়। বাহ্যিক গাঁথনিতো এনেদৰে সলনি হয়। একেলগে উৎপাদনত ব্যৱহৃত প্ৰযুক্তিৰ পৰিৱৰ্তনৰ ফলত আভ্যন্তৰীণ গাঁথনি (বিশেষকৈ আন্তঃ উদ্যোগৰ) পৰিৱৰ্তন হয়। কিছুমান সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ হ্ৰাস হয় আনহাতে আন কিছুমান সামগ্ৰী অধিক ব্যৱহাৰ কৰা হয়।
কৃষি পৰিৱৰ্তনশীল বাহ্যিক আৰু আভ্যন্তৰীণ গাঁথনি নীতি নিৰ্মাতাসকলৰ বাবে আগ্রহী। এই কাকতখনত ১৯৯৩-২০০৩ চনত চলি থকা সংস্কাৰৰ সময়ছোৱাত ভাৰতৰ কৃষিখণ্ডত অনা গাঁথনিগত পৰিৱৰ্তনৰ গতিশীলতাৰ (১৯৪১) দ্বাৰা বিকশিত সম্পৰ্ক সংযোগৰ ধাৰণা ব্যৱহাৰ কৰি বিশ্লেষণ কৰা হৈছে। কৃষিখণ্ডৰ মুখ্য উপখণ্ড (অর্থাৎ খাদ্য আৰু অনা খাদ্য-শস্যৰ দৰে শস্য) চিনাক্ত কৰা হয় আৰু আন্তঃ উদ্যোগ নিৰ্ভৰশীলতাৰ লগতে আন্তঃ উদ্যোগৰ গুৰুত্বৰ ক্ষেত্ৰত সেইবোৰৰ পৰিবৰ্তন বিশেষভাৱে পৰীক্ষা কৰা হয়।
৫৮। বহনক্ষম কৃষিৰ ধাৰণাৰ বিষয়ে চমুকৈ লিখা (Write briefly about the concept of sustainable agriculture.)
উত্তৰঃ বহনক্ষম কৃষি হৈছে সমাজৰ বৰ্তমানৰ খাদ্য আৰু বস্তুৰ প্ৰয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ বহনক্ষম উপায়েৰে কৃষি কৰা, বৰ্তমান বা ভবিষ্যত প্রজন্মৰ বাবে তেওঁলোকৰ প্রয়োজনীয়তা পূৰণ কৰাৰ সামৰ্থ্যৰ সৈতে আপোচ নকৰা। ই পৰিৱেশতন্ত্ৰ সেৱাৰ বুজাবুজিৰ ওপৰত আধাৰিত হ’ব পাৰে। কৃষিৰ স্থিৰতা বৃদ্ধি কৰাৰ বহুতো পদ্ধতি আছে। বহনক্ষম খাদ্য প্ৰণালীৰ ভিতৰত কৃষি বিকাশ কৰোতে, নমনীয় ব্যৱসায় প্ৰক্ৰিয়া আৰু কৃষি পদ্ধতি বিকশিত কৰাটো গুৰুত্বপূৰ্ণ।কৃষিৰ এক বিশাল পাৰিপার্শ্বিক পদচিহ্ন আছে যি জলবায়ু পৰিৱৰ্তন, পানীৰ অভাৱ, ভূমিৰ অবক্ষয়, বন ধ্বংস আৰু অন্যান্য প্রক্রিয়া সৃষ্টিত গুৰুত্বপূর্ণ ভূমিকা পালন কৰে। ই একে সময়তে পৰিৱেশগত পৰিৱৰ্তন ঘটাইছে আৰু এই পৰিবৰ্তনবোৰৰ দ্বাৰা প্ৰভাৱিত হৈছে। বহনক্ষম খাদ্য প্ৰণালী বিকশিত কৰিলে মানুহৰ জনসংখ্যাৰ স্থিৰতাৰ অৰিহণা যোগায়। উদাহৰণস্বৰূপে জলবায়ু পৰিৱৰ্তন হ্ৰাস কৰাৰ এক সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপায় হৈছে বহনক্ষম কৃষিৰ ওপৰত আধাৰিত বহনক্ষম খাদ্য প্রণালী সৃষ্টি কৰা।
বহনক্ষম কৃষিৰ অনুশীলনকাৰীসকলে তেওঁলোকৰ কামত তিনিটা মুখ্য উদ্দেশ্য একত্ৰিত কৰিব বিচাৰে – এক স্বাস্থ্যকৰ পৰিবেশ, অর্থনৈতিক লাভ, সামাজিক আৰু অর্থনৈতিক সমতা। খাদ্য প্ৰণালীৰ সৈতে জড়িত প্রতিজন ব্যক্তি উৎপাদন, খাদ্য প্ৰচাৰ, বিতৰক, খুচুৰা বিক্রেতা, গ্রাহক আৰু আৱৰ্জনা প্ৰবন্ধকসকলে এক বহনক্ষম কৃষি প্ৰণালী নিশ্চিত কৰাত ভূমিকা পালন কৰিব পাৰে। বহনক্ষম কৃষি আৰু বহনক্ষম খাদ্য প্ৰণালীত কম লোকসকলে সাধাৰণতে বহুতো পদ্ধতি ব্যৱহাৰ কৰে।
বহনক্ষম কৃষিয়ে বিপদজনক ৰাসায়নী আৰু নিয়ন্ত্রণ কীটৰ ব্যৱহাৰ হ্ৰাস কৰে। ভূমিৰ অত্যাধিক শোষণৰ ফলত খহনীয়া, ভূমিস্থলন আৰু ভূমিৰ বানপানীৰ ফলত জলসিঞ্চনবোৰ বন্ধ হৈ যায় আৰু ভূমিৰ কৃষিযোগ্যতা হ্রাস হয়। বহনক্ষম কৃষিয়ে উৎপাদনশীলতা উন্নত কৰি, মটি সংৰক্ষণ কৰি এই সমস্যাবোৰ পৰিহাৰ কৰে।
৫৯। ভাৰতৰ কৃষি উন্নয়নৰ নতুন কৌশল বা সেউজ বিপ্লৱৰ প্ৰৱৰ্তনৰ বিষয়ে ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the new strategy for agricultural development in India or the introduction of the Green Revolution.)
উত্তৰঃ তৃতীয় পৰিকল্পনাৰ সময়ছোৱাত ভাৰতত কৃষিখণ্ডৰ উন্নয়নৰ বাবে নতুন কৌশল গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। ১৯৫৯ চনত ফোর্ড ফাউণ্ডেচনৰ বিশেষজ্ঞসকলে দাখিল কৰা প্ৰতিবেদন “India’s Food crisis & Steps to meet it” অনুসৰি ভাৰত চৰকাৰে দেশৰ কৃষিখণ্ডত ব্যবহাত কৌশল পৰিবৰ্তন কৰিবলৈ সিন্ধান্ত গ্ৰহণ কৰিছিল। ফোর্ড ফাউণ্ডেচনে ভাৰতৰ কেইখনমান নির্বাচিত অঞ্চলত আধুনিক আহিলা আৰু সুবিধাৰ ব্যৱহাৰ কৰি কৃষিৰ উৎপাদনৰ আৰু উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰিবলৈ নিবিড় প্ৰচেষ্টা গ্রহণ কৰাৰ পৰামৰ্শ আগবঢ়াইছিল। সেইদৰে ১৯৬০ চনত ভাৰতৰ সাতখন ৰাজ্যৰ সাতখন জিলাক নিৰ্বাচন কৰা হৈছিল আৰু চৰকাৰে এই সাতখন ৰাজ্যত ‘কৃষি উন্নয়নৰ নিবিড় কার্যক্রম’ প্রবর্তন কৰিছিল। ১৯৬৫ চনত ১৪৪ খন জিলাক এই নিবিড় কার্যক্রমৰ বাবে নিৰ্বাচন কৰা হৈছিল আৰু এই আঁচনিখনৰ নাম পৰিৱৰ্তন কৰি ‘কৃষি নিবিড় এলেকা কাৰ্যক্ৰম ৰখা হৈছিল। ১৯৬৬ চনৰ খাৰিফ মৰসুমত ভাৰতে উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ আঁচনি (HYVP) পোনপ্ৰথমবাৰৰ বাবে গ্ৰহণ কৰিছিল। এই আঁচনিখনৰ সাফল্য সাৰ, উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ, কীট-পতংগ নাশক পদার্থ জলসিঞ্চন আদিৰ পর্যাপ্ত ব্যৱহাৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ হৈ আছিল। এইদৰে ভাৰতীয় কৃষিত ক্ৰমান্বয়ে নতুন প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগ কৰা হৈছিল। এই নতুন কৌশলক জনপ্ৰিয়তাৰ সৈতে আধুনিক কৃষিৰ প্ৰযুক্তি বা সেউজ বিপ্লৱ বুলি অভিহিত কৰা হয়।
নতুন কৌশলৰ প্ৰয়োগৰ জৰিয়তে সৃষ্টি হোৱা বৰ্দ্ধিত কৃষি উৎপাদনশীলতাই ইয়াৰ অন্যান্য প্রভাৱ সৃষ্টি কৰিব। যিহেতু উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজৰ আঁচনিৰ জৰিয়তে বৃদ্ধি পোৱা খাদ্যৰ উৎপাদনৰ খাদ্যৰ আমদানিক হ্ৰাস কৰিব গতিকে ই অন্যান্য কামৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় বৈদেশিক মুদ্ৰা যোগান ধৰাত সহায় কৰিব।
৬০। ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত সেউজ বিপ্লৱৰ প্ৰভাৱসমূহ ব্যাখ্যা কৰা আৰু ইয়াৰ সপক্ষে যুক্তি দাঙি ধৰা৷ (Explain the effects of the Green Revolution on the Indian economy and argue for it.)
উত্তৰঃ কৃষি উন্নয়নৰ নতুন কৌশল বা সেউজীয়া বিপ্লৱৰ প্ৰৱৰ্তনেও দেশৰ অৰ্থনীতিৰ ওপৰত যথেষ্ট প্রভাব সৃষ্টি কৰিছে। এই প্ৰভাৱসমূহ হ’ল—
(ক) কৃষিজ উৎপাদন বৃদ্ধি: কৃষি উন্নয়নৰ নতুন কৌশল প্রয়োগৰ ফলত দেশৰ মুঠ কৃষিজ উৎপাদনৰ পৰিমাণ বহুগুণে বৃদ্ধি পাইছে। ভাৰতৰ মুঠ খাদ্য-শস্যৰ উৎপাদন তৃতীয় পৰিকল্পনাৰ সময়ছোৱাৰ ৮১.০ নিযুত টনৰ পৰা বৃদ্ধি পাই ২০১১-১২ চনত ২৫৭.৪ নিযুত টন হৈছিল। ই বিশেষ খাদ্য-শস্য উৎপাদন আঁচনি আৰু বিশেষ ধান উৎপাদন আঁচনিৰ প্ৰৱৰ্তনৰ ফলত সম্ভৱ হৈছে।
(খ) আন্তঃব্যক্তিগত অসাম্য: সেউজ বিপ্লৱ আন্তঃব্যক্তিগত অসাম্যৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি পাইছে। ফ্রাঙ্কেল, ঊষা নাগপাল আৰু প্ৰণৱ বৰ্দ্ধনে যুগুতোৱা হিচাপ অনুসৰি দেখা গৈছে যে সেউজী বিপ্লৱৰ ফলত ডাঙৰ খেতিয়কবোৰ বেছিকৈ উপকৃত হৈছে।
(গ) বজাৰমুখী: কৃষিত নতুন প্ৰযুক্তিৰ প্ৰয়োগে খেতিয়কবোৰক বজাৰমুখী কৰি তুলিছে। ভাৰতীয় খেতিয়কবোৰ তেওঁলোকৰ আহিলা-পাতি সংগ্ৰহৰ ক্ষেত্ৰত আৰু উৎপাদিত বস্তু বিক্ৰয়ৰ বাবে বজাৰৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি আছে। তদুপৰি খেতিয়কবোৰ এই নতুন প্রযুক্তি প্ৰয়োগৰ ব্যয় পূৰণ কৰাৰ বাবে আনুষ্ঠানিক উৎসৰ পৰা পোৱা ঋণৰ ওপৰত বৰ বেছি নিৰ্ভৰ কৰি আছে।
(ঘ) নিয়োগৰ সুবিধা বৃদ্ধি: নতুন কৃষি কৌশল খণ্ডত নিয়োগৰ সুবিধা যথেষ্ট পৰিমাণে বৃদ্ধি পাইছে। কেইবা তৰপীয়া শস্য উৎপাদন প্ৰৱৰ্তনৰ ফলত খেতি কামৰ বাবে লগা কৃষি শ্ৰমিকৰ চাহিদা যথেষ্ট পৰিমাণে বৃদ্ধি পাইছে।
(ঙ) কৃষি আৰু উদ্যোগৰ মাজত থকা সম্পৰ্ক শক্তিশালী কৰা: সেউজ বিপ্লৱৰ সময়ৰ পৰা কৃষি আৰু উদ্যোগৰ মাজৰ সম্পৰ্ক বেছি শক্তিশালী হৈ উঠিছিল। আগৰ পৰাই যদিও কৃষিজাত সামগ্ৰী উদ্যোগৰ আহিলা হিচাপে যথেষ্ট পৰিমাণে ব্যৱহাৰ হৈ আছে। কিন্তু কৃষিকাৰ্যত আধুনিক প্ৰক্ৰিয়াৰ ফলত কৃষিখণ্ডৰ আহিলা হিচাপে বিভিন্ন ঔদ্যোগিক সামগ্ৰীৰ চাহিদা যথেষ্ট পৰিমাণে বৃদ্ধি পাইছে। গতিকে কৃষিৰ আধুনিকীকৰণ আৰু কৃষিভিত্তিক উদ্যোগসমূহৰ উন্নয়ন কৃষি আৰু উদ্যোগৰ মাজত থকা সম্পৰ্ক আৰু সুদৃঢ় কৰি তুলিছে।
(চ) ক্ষুদ্ৰ আৰু প্ৰান্তিক খেতিয়কসকলৰ যোগদানৰ অভাৱ: ভাৰতৰ ক্ষুদ্ৰ আৰু প্ৰান্তিক খেতিয়কসকলৰ আৰ্থিক দুৰৱস্থাৰ বাবে কৃষিকাৰ্যত এই নতুন কৌশল প্রয়োগ কৰিব পৰা নাই।
কৃষি উন্নয়নৰ নতুন কৌশল ভাৰতত প্ৰৱৰ্তন কৰাৰ সপক্ষে তলত উল্লেখিত যুক্তিবোৰ আগবঢ়াব পৰা যায়-
প্ৰথমতে, ভাৰতবৰ্ষ এখন বৃহৎ কৃষি উৎপাদনকাৰী দেশ হোৱাৰ বাবে সবাতোকৈ কম সময়ৰ ভিতৰত ইয়াৰ কৃষিখণ্ডৰ যথেষ্ট পৰিমাণে উন্নতি সাধন অকল নিবিড় কৃষি পদ্ধতিৰ প্ৰয়োগৰ ফলতেই সম্ভৱ।
দ্বিতীয়তে, ৬০ৰ দশকত দেশে সন্মুখীন হোৱা খাদ্য সংকটৰ কথা বিবেচনা কৰি দেশৰ খাদ্যৰ প্রয়োজন পুৰাবৰ বাবে কৃষি উন্নয়নৰ নতুন কৌশল প্রয়োগ কৰাটো বৰ প্ৰয়োজন হৈ পৰিছিল। তৃতীয়তে, ভাৰতত উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ আঁচনিৰ প্ৰৱৰ্তনত কৃষি উৎপাদনশীলতা যথেষ্ট পৰিমাণে বৃদ্ধি কৰিবলৈ সক্ষম হৈছে। সেইবাবে কৃষি উন্নয়নৰ নতুন কৌশলৰ ব্যৱহাৰ অর্থনৈতিকভাৱে যথেষ্ট পৰিমাণে যুক্তিযুক্ত।
চতুর্থতে, যিহেতু নতুন কৌশলৰ প্ৰয়োগৰ বাবে লগা কৃষি আহিলাবোৰৰ যোগান পর্যাপ্ত নহয়। গতিকে এই কৌশলৰ প্ৰয়োগৰ পৰা কিছুমান সম্ভাৱনাপূর্ণ অঞ্চলক নির্বাচন কৰি নিবিড় কাৰ্যক্ৰমৰ জৰিয়তে সর্বোচ্চ সুবিধা অৰ্জন কৰা সম্ভৱ।
পঞ্চমতে, নতুন কৌশলৰ প্ৰয়োগৰ বিস্তাৰৰ প্ৰভাৱ আছে। উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ আঁচনিৰ জৰিয়তে সৃষ্টি হোৱা উৎপাদনৰ বৃদ্ধি খেতিয়কবোৰক এই নতুন পদ্ধতি প্রয়োগ কৰিবলৈ উদগনি যোগাব। গতিকে এই বিস্তাৰৰ প্ৰভাৱৰ ফলত ভাৰতীয় কৃষিৰ সাধাৰণ উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি পাব।
৬১। ভাৰতৰ নতুন কৌশল বা সেউজ বিপ্লৱৰ সাফল্য আৰু দুৰ্বলতা ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the successes and weaknesses of India’s new strategy or green revolution.)
উত্তৰঃ ভাৰতত কৃষি উন্নয়নৰ নতুন কৌশলৰ সবাতোকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ সাফল্য হ’ল প্ৰধান শস্য ঘেঁহু আৰু ধানৰ যথেষ্ট পৰিমাণে উৎপাদন বৃদ্ধি। তলৰ তালিকাখনত ১৯৬০-৬১ চনৰ পিছত ভাৰতৰ খাদ্য-শস্যৰ উৎপাদন বৃদ্ধিৰ পৰিমাণ দেখুওৱা হৈছে।
খাদ্য শস্যৰ উৎপাদনৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি (নিযুত টন)
তালিকাৰ পৰা পৰিলক্ষিত হৈছে যে ভাৰতত মুঠ ধানৰ পৰিমাণ ১৯৬০-৬১ চনত ৩৫ নিযুত টনৰ পৰা ১৯৮০-৮১ চনত ৫৪ নিযুত টন আৰু ২০১১-১২ চনত ১০৪.৩ নিযুত টন বৃদ্ধি হয়। প্ৰতি হেক্টৰ মাটিত গড় উৎপাদনৰ পৰিমাণ ১৯৬০ চনৰ ১০১০ কেজিৰ পৰা বৃদ্ধি পাই ২০১১-১২ চনত ২৩৭২ কেজি হৈছিল। আকৌ ঘেঁহুৰ মুঠ উৎপাদনৰ পৰিমাণ ১৯৬০-৬১ চনৰ ১১ নিযুত টনৰ পৰা ১৯৮০-৮১ চনত ৩৬ নিযুত টন আৰু ২০১১-১২ চনৰ ১৩ নিযুত টন বৃদ্ধি পায়। এই সময়ছোৱাত প্ৰতি হেক্টৰ মাটিত গড় ঘেঁহু উৎপাদনৰ পৰিমাণ ৮৫০ কেজিৰ পৰা পৰা বৃদ্ধি পাই ৩১৪০ কেজি হৈছিল।
ভাৰতত মুঠ খাদ্য-শস্য উৎপাদনৰ পৰিমাণ ১৯৬০-৬১ চনৰ ৮২ নিযুত টনৰ পৰা বৃদ্ধি পাই -১৯৮০-৮১ চনত ১৩০ নিযুত টন আৰু ২০১১-১২ চনত ২৫৭.৪ নিযুত টন হৈছিল।
নতুন কৌশল বা সেউজ বিপ্লৱৰ দুৰ্বলতাসমূহ হ’ল—
(ক) কৃষি উন্নয়নৰ নতুন কৌশল ভাৰতীয় কৃষিৰ বাবে প্ৰয়োজনীয় আনুষ্ঠানিক সংস্কাৰসমূহ উপলব্ধি কৰিবলৈ ব্যৰ্থ হৈছে।
(খ) সেউজ বিপ্লবে গাঁও অঞ্চলৰ মানুহৰ মাজত আয়ৰ অসমতা বৃদ্ধি কৰিছে।
(গ) নতুন কৃষি কৌশল আৰু লগতে বৰ্দ্ধিত কৃষিৰ যান্ত্ৰিকৰণ কৃষি শ্রমিকৰ পদচ্যুতিৰ সমস্যা সৃষ্টি কৰিছে।
(ঘ) সেউজ বিপ্লব কৃষি উৎপাদন আৰু আয়ৰ ক্ষেত্ৰত থকা আন্তঃআঞ্চলিক অসমতা আৰু বৃদ্ধি কৰিছে।
(ঙ) সেউজ বিপ্লৱ কিছুমান অবাঞ্ছনীয় সামাজিক সমস্যা, যেনে— -দুৰ্ঘটনাৰ ফলত মানুহৰ অক্ষমতা আৰু কীটনাশক পদাৰ্থৰ ব্যৱহাৰৰ পৰা বিষক্ৰিয়া আদিৰ সৃষ্টি কৰিছে।
৬২৷ ভাৰতত কৃষিজাত দ্ৰৱ্যৰ বজাৰ বা বিপণন ব্যৱস্থাৰ বৰ্তমান অৱস্থাৰ বিষয়ে চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা। (Explain briefly about the current state of the agricultural market in India.)
উত্তৰঃ কৃষি দ্ৰৱ্যৰ বজাৰ বা বিপণন ব্যৱস্থা হ’ল এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ ব্যৱস্থা, যাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি খেতিয়কসকলে নিজা উদ্বৃত্ত শস্যসমূহ উপযুক্ত মূল্যত বেচিব পাৰে। খেতিয়কসকলৰ অৱস্থা আৰু তেওঁলোকৰ খেতিৰ অৱস্থাৰ উন্নতি বহুলভাৱে কৃষি দ্ৰৱ্যৰ বজাৰৰ ক্ষেত্ৰত থকা উপযুক্ত ব্যৱস্থাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। ভাৰতবৰ্ষত কৃষি দ্ৰব্যৰ ক্ষেত্ৰত তিনিটা প্ৰথাৰ প্ৰচলন দেখিবলৈ পোৱা যায়।
প্রথম ব্যৱস্থা হ’ল খেতিয়কসকলে তেওঁলোকৰ উদ্বৃত্ত উৎপাদন গাঁওৰ মহাজন ঋণদাতা আৰু বেপাৰীৰ ওচৰত কম মূল্যত বেচি দিয়া। সেইজন বেপাৰী আকৌ ডাঙৰ ব্যৱসায়ী প্রতিনিধি হৈ কাম চলায় আৰু কেতিয়াবা স্বাধীনভাৱে বস্তুবিলাক কিনি লয়। কৃষি দ্ৰব্যৰ বজাৰৰ দ্বিতীয় ব্যৱস্থা হ’ল ভাৰতীয় খেতিয়কসকলৰ উদ্বৃত্ত উৎপাদন গাঁওত চলি থকা সাপ্তাহিক বজাৰত বা বছৰি মেলাত কৰিব লগা হয়।
ভাৰতত প্ৰচলিত তৃতীয় ধৰণৰ কৃষিদ্ৰব্যৰ ব্যৱস্থা হ’ল খেতিয়কসকলৰ উদ্বৃত্ত উৎপাদন সৰু আৰু ডাঙৰ চহৰসমূহত থকা বিপণনৰ জৰিয়তে বেচিব লগা। যিহেতু এই বিপণনসমূহ গাঁওৰ পৰা বহু দূৰত অৱস্থিত, গতিকে খেতিয়কসকলে তেওঁলোকৰ উৎপাদিত কৃষি প্ৰ ৱ্যসমূহ বিপণনত থাকে গতিকে খেতিয়কসকলৰ উৎপাদিত কৃষি দ্রব্যসমূহ বিপণনত লৈ যাব লগা হয় আৰু তাত এই দ্রব্যসমূহ পাইকাৰী বিক্ৰেতাৰ ওচৰত দালালৰ মাধ্যমত বিক্ৰী কৰে। এই পাইকাৰী ব্যৱসায়ী বা মহাজনসকল আকৌ এই দ্রব্যসমূহ কল-কাৰখানাত বিক্ৰী কৰে আৰু লগতে বিক্ৰেতাৰ ওচৰত বিক্ৰী কৰে; যিহেতু আকৌ এই কৃষি-দ্ৰৱ্যবোৰক ভোক্তাৰ ওচৰত প্রত্যক্ষভাৱে বিক্ৰী কৰে।
৬৩৷ ভাৰতৰ কৃষিজাত দ্ৰব্যৰ বজাৰ বা বিপণন ব্যৱস্থাৰ দোষসমূহ আলোচনা কৰা আৰু ইয়াৰ ক্ষেত্ৰত চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা ব্যৱস্থাসমূহৰ বিষয়ে লিখা। (Discuss the shortcomings of India’s agricultural commodity market and marketing system and write about the measures taken by the government in this regard?)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ কৃষিজাত দ্ৰৱ্যৰ বজাৰ বা বিপণন ব্যৱস্থাৰ দোষসমূহ হ’লঃ
(ক) প্ৰথমতে, খেতিয়কসকলৰ নিজ উৎপাদিত কৃষি দ্রব্যসমূহ মজুত ৰখাৰ বাবে উপযুক্ত ভঁৰালৰ ব্যৱস্থা নাই। প্রতি বছৰত মুঠ উৎপাদিত কৃষি দ্ৰব্যৰ ১৫ ৰ পৰা ২৫ শতাংশ উপযুক্ত ভঁৰালৰ অভাৱত নিগনি বা বাৰিষাৰ বাবে নষ্ট হৈ যায়। গতিকে খেতিয়কসকলে তেওঁলোকৰ উদ্বৃত্ত উৎপাদনসমূহ ফচল কটাৰ পিছতেই অতি নিম্ন মূল্যত বেচিব লগা হয়।
(খ) দ্বিতীয়তে, ভাৰতৰ বেছি সংখ্যক খেতিয়ক বৰ দৰিদ্ৰ হোৱাৰ ফলত তেওঁলোক উচ্চ মূল্য পোৱাৰ বাবে উৎপাদিত দ্রব্যসমূহলৈ অপেক্ষা কৰিব নোৱাৰে। খেতিয়কসকলে এনেকৈ কেতিয়াবা তেওঁলোকৰ উৎপাদিত দ্রব্যসমূহক অতি কম মূল্যত মহাজন, ঋণদাতা আৰু বেপাৰৰ ওচৰত বেচিব লগা হয়।
(গ) তৃতীয়তে, গাঁও অঞ্চলত উপযুক্ত পথ আৰু পৰিবহণ ব্যৱস্থাৰ অভাৱত ভাৰতীয় খেতিয়কসকল বিপণনত গৈ সুলভ মূল্যত তেওঁলোকৰ উৎপাদিত বস্তুবোৰ বিক্ৰয় কৰিব নোৱাৰে। গতিকে তেওঁলোকে গাঁওতেই তেওঁলোকৰ উৎপাদিত বস্তু বেচিবলৈ পছন্দ কৰে।
(ঘ) চতুর্থতে, খেতিয়ক আৰু ভোক্তাৰ মাজত যথেষ্ট সংখ্যক মধ্যস্থ বেপাৰী দেখিবলৈ পোৱা যায়। এই মধ্যস্থকাৰী বা দালাল নিজে মুনাফাৰ এটা বৃহৎ অংশ আত্মসাৎ কৰাৰ ফলত খেতিয়কসকলৰ মুনাফাৰ পৰিমাণ কমি যায়।
(ঙ) পঞ্চমতে, ভাৰতবৰ্ষত বজাৰ অনুসন্ধান ব্যৱস্থাৰ প্ৰচলন নাই, ভাৰতীয় খেতিয়কসকল বৃহৎ বজাৰত প্ৰচলিত মূল্যৰ বিষয়ে অবগত নথকাৰ ফলত তেওঁলোকে উৎপাদিত দ্ৰৱ্যৰ মধ্যস্থ বেপাৰী আৰু দালালে আগবঢ়োৱা যিকোনো মূল্যক গ্ৰহণ কৰিবলৈ বাধ্য হয়।
চৰকাৰে গ্ৰহণ কৰা ব্যৱস্থা — চৰকাৰে কৃষিজাত দ্ৰৱ্যৰ বজাৰৰ উন্নয়নৰ বাবে বিভিন্ন ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছে। চহৰ আৰু বিপণনবিলাকৰ ভঁৰালৰ নিৰ্মাণৰ বাবে সদৌ ভাৰত পণ্যগাৰ নিগম স্থাপন কৰা হৈছিল। তদুপৰি গাঁও আৰু নগৰ অঞ্চলত ভঁৰালৰ সুবিধা আগবঢ়োৱাৰ বাবে সমবায় সমিতিসমূহক বিত্তীয় আৰু প্ৰযুক্তিগত সাহায্য আগবঢ়াই আছে। ১৯৮৮-৮৯ চনলৈকে কেন্দ্ৰীয় পণ্যাগাৰ নিগমৰ দ্বাৰা পৰিচালিত মুঠ পণ্যাগাৰৰ সংখ্যা আছিল ৪৬৫ খন আৰু মুঠ ভঁৰাল ক্ষমতাৰ পৰিমাণ আছিল ৬.৪ নিযুত টন। তদুপৰি ১৯৮৮-৮৯ চনত ৰাজ্যিক পণ্যাগাৰ নিগমসমূহৰ মালিকানা আৰু পৰিচালিত থকা মুঠ পণ্যাগাৰৰ সংখ্যা আছিল প্ৰায় ১৩০০ আৰু ইয়াৰ মুঠ ভঁৰাল ক্ষমতা আছিল প্ৰায় ৮.৫ নিযুত টন।
খেতিয়কবিলাকৰ স্বাৰ্থ সংৰক্ষণৰ বাবে নিয়ন্ত্ৰিত বজাৰ স্থাপন কৰা হৈছিল। কৃষি মূল্য আয়োগৰ অনুমোদনক্রমে খাদ্য শস্যৰ মূল্যত স্থিৰতা অনা হৈছিল। অৱশেষত কৃষিজাত দ্ৰৱ্যৰ বজাৰৰ উন্নয়নৰ বাবে চৰকাৰে ভাৰতীয় খাদ্য নিগম, ভাৰতীয় কপাহ নিগম, ভাৰতীয় মৰাপাট আদি প্ৰতিষ্ঠানৰ জৰিয়তে বিভিন্ন ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰিছে।
কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে বজাৰসমূহত আন্তঃগাঁথনিমূলক ব্যৱস্থা স্থাপনৰ বাবে আৰু গাঁও অঞ্চলত ভঁৰাল স্থাপন কৰিবলৈ বিত্তীয় সাহায্য আগবঢ়াই আছে। ১৯৯২ চনৰ এপ্ৰিল মাহৰ পৰা এই সকলো আঁচনি বিভিন্ন ৰাজ্য আৰু কেন্দ্ৰীয় শাসিত অঞ্চলত হস্তান্তৰ কৰা হৈছিল। সমবায় খণ্ডত হিম ঘৰ স্থাপন কৰিবলৈ ৰাষ্ট্ৰীয় সমবায় উন্নয়ন নিগম ১৯৯৫ চনৰ মাৰ্চ মাহৰ শেষলৈকে ৭.৩৩ লাখ টন ভঁৰালৰ ক্ষমতা থকা ২৪৭ খন হিম ঘৰ স্থাপন কৰিবলৈ ৭৫ কোটি টকা ঋণ আগবঢ়াইছিল। তদুপৰি কৃষি বিপণন ব্যৱস্থাক সঁহাৰি জনাবলৈ প্ৰাথমিক, ৰাজ্যিক আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় স্তৰত এটি সমবায়ৰ কাৰ্যক্ৰম গ্ৰহণ কৰা হৈছিল। এই ব্যৱস্থাৰ অধীনত সাধাৰণ বিপণন সমিতিসমূহ আৰু কৃষি সামগ্রী বিপণন সমিতিসমূহ গঠন কৰা হৈছিল। ৰাষ্ট্ৰীয় কৃষি সমবায় বিপণন ফেডাৰেচন দেশত এটি কেন্দ্রীয় সমবায় বিপণন প্রতিষ্ঠান হিচাপে কাম কৰি আছে। এই প্রতিষ্ঠান খেতিয়কসকলৰ উৎপাদিত সামগ্ৰীৰ বিপণনৰ ক্ষেত্ৰত কাৰ্যকৰী সহায় আগবঢ়াই আছে আৰু লগতে সমুচিত মূল্য নির্ধাৰণ আৰু বজাৰ সহায়তা কার্যৰ ৰূপায়ণৰ বাবে বিভিন্ন ব্যৱস্থা গ্ৰহণ কৰি আছে।
৬৪। গ্রাম্য ঋণ কাক বোলে ? গ্ৰাম্য ঋণৰ বিভিন্ন প্ৰকাৰসমূহ আলোচনা কৰা। (What is a rural debt ? Discuss the types of rural debt. )
উত্তৰঃ ভাৰতৰ গ্ৰাম্য অঞ্চলৰ কৃষিৰ উদ্দেশ্য বা ক্ষুদ্ৰ গৃহ ব্যৱসায়ৰ বাবে লোৱা যিকোনো ঋণক গ্রাম্য ঋণ বুলি কোৱা হয়।
গ্ৰাম্য ঋণক তিনিটা ভাগত বিভক্ত কৰা হয়। সেইকেইটা হ’ল—
(ক) হ্রস্বম্যাদী কৃষি ঋণ।
(খ) মধ্যমাদী কৃষি ঋণ।
(গ) দীর্ঘম্যাদী ঋণ।
(ক) হ্রস্বম্যাদী কৃষি ঋণ (Short term credit): ভাৰতীয় খেতিয়কসকলক বিভিন্ন হ্রস্বম্যাদী ঋণৰ প্ৰয়োজন হয়, যেনে— বীজ, সাৰ ক্ৰয় কৰা, শ্ৰমিকবোৰক মজুৰি দিয়া আদি কামৰ বাবে ১৫ মাহতকৈ কম সময়ৰ বাবে ঋণ উপলব্ধ হয়। এই ধৰণৰ ঋণ সাধাৰণতে শস্য কটাৰ পিছত পৰিশোধ কৰা হয়।
(খ) মধ্যম্যাদী কৃষি ঋণ (Medium term credit): এইধৰণৰ ঋণ মধ্যকালীন সময় অর্থাৎ ১৫ মাহৰ ৫ বছৰৰ বাবে লোৱা হয়। এই ধৰণৰ ঋণ গরু-মহ ক্রয়, মাটি উন্নয়ন, কৃষিৰ আহিলা পাতি ক্রয়, পানী যোগানৰ বাবে পাম্পডেট ক্রয় আদিৰ বাবে উপলব্ধ হয়। * মধ্যম্যাদী ঋণ সাধারণত হ্ৰস্বম্যাদী ঋণৰ তুলনাত বেছি পৰিমাণে প্ৰয়োজন হয়।
(গ) দীর্ঘম্যাদী কৃষি ঋণ (Long term credit): খেতিয়কসকল ৫ বছৰৰ বেছি সময়ৰ বাবে অৰ্থাৎ দীৰ্ঘম্যাদী ঋণৰ প্ৰয়োজন হয়। এই ধৰণৰ ঋণ অতিৰিক্ত পৰিমাণৰ কৃষি মাটি ক্ৰয় কৰাৰ বাবে নাইবা কৃষি মাটিৰ স্থায়ী উন্নয়ন যেনে— কূপখনন পতিত মাটিৰ উদ্ধাৰ, বাগিচা নিৰ্মাণ আদি কামৰ বাবে প্ৰয়োজন হয়। গতিকে দীৰ্ঘম্যাদী ঋণ পৰিশোধ কৰাৰ বাবে যথেষ্ট সময়ৰ প্ৰয়োজন হয়।
৬৫। ভাৰতৰ গ্ৰাম্য কৃষি ঋণৰ উৎসসমূহ কি কি আলোচনা কৰা। (Discuss the sources of rural debt in India.)
উত্তৰঃ কৃষি ঋণৰ উৎসসমূহক বহলভাৱে আনুষ্ঠানিক আৰু অনানুষ্ঠানিক উৎস— দুটা ভাগত বিভক্ত কৰিব পৰা যায়। অনানুষ্ঠানিক উৎসৰ ভিতৰত ব্যক্তিগত ঋণদাতা, বেপাৰী আৰু কমিচন ভোগী প্রতিনিধিবর্গ বা এজেন্ট, আত্মীয়স্বজন আৰু মাটিৰ মালিক আদি উল্লেখযোগ্য। আনুষ্ঠানিক উৎসসমূহ হ’ল সমবায় বাণিজ্যিক বেংক, ৰিজাৰ্ভ বেংক আৰু পুনৰাবিত্ত যোগান আৰু উন্নয়ন নিগম।
(ক) ব্যক্তিগত ঋণদাতাঃ আৰম্ভণিৰ পৰাই মহাজন ঋণদাতাসমূহে কৃষিঋণৰ বেছি পৰিমাণ অংশ ঋণ হিচাপে আগবঢ়াই আছে।
মহাজন ঋণদাতাসমূহ দুই ধৰণৰ –
(i) বৃত্তিধাৰা মহাজন ঋণদাতা।
(ii) খেতিয়ক মহাজন ঋণদাতা।
(খ) আত্মীয়স্বজনঃ খেতিয়কসকলে সাধাৰণতে তেওঁলোকৰ অসুবিধাৰ সময়ত টকা বা বস্তুৰ ৰূপত নিজা আত্মীয়-স্বজনৰ পৰা ঋণ গ্ৰহণ কৰে। এই ঋণসমূহ কোনো নিৰ্দিষ্ট নিয়মত লোৱা নহয় আৰু ইয়াৰ বাবে কোনো সুদ দিব নালাগে আৰু ফচল কটাৰ পিছত পৰিশোধ কৰা হয়। কৃষি ঋণৰ এই উৎসব গুরুত্ব ক্রমেই কমি আছে কিয়নো এই উৎস বৰঙণি ১৯৫১-৫২ চনৰ ১৪.২ শতাংশৰ পৰা কমি ১৯৮১ চনত ৮.৭ শতাংশ আৰু ১৯৯৫-৯৬ চনত ৩.০ শতাংশ হৈছিল।
(গ) মাটিৰ মালিকঃ ভাৰতবৰ্ষত ক্ষুদ্ৰ খেতিয়কবোৰ আৰু ৰায়তীবোৰ তেওঁলোকৰ বিত্তীয় প্রয়োজন পূৰণৰ বাবে মাটিৰ মালিকৰ পৰা ঋণ গ্ৰহণ কৰি আহে। এই উৎসৰ ক্ষেত্ৰত মহাজনৰ নিচিনা ঋণ গ্ৰহণকাৰীক বেয়াকৈ দমন কৰে। কেতিয়াবা মাটি নথকা খেতিয়কসকলে এই মাটিৰ মালিকবিলাকৰ ওচৰত চুক্তিকৃত শ্রমিক হিচাপে কাম কৰিবলগীয়া হয়।
(ঘ) বাণিজ্যিক বেংকসমূহঃ বাণিজ্যিক বেংকসমূহ কৃষি ঋণ যোগান দিয়া ক্ষেত্ৰত প্ৰান্তিক ভূমিকা গ্ৰহণ কৰিছিল। ১৯৫০-৫১ চনত মাথোন ১ শতাংশ কৃষি ঋণ বাণিজ্যিক বেংকসমূহে আগবঢ়াইছিল। কিন্তু ১৯৬৯ চনত বেংকৰ ৰাষ্ট্ৰীয়কৰণৰ পিছত এই বাণিজ্যিক বেংকসমূহ প্রত্যক্ষ আৰু পৰোক্ষভাবে বিত্তীয় সাহায্য আৰু হ্রস্বম্যাদী আৰু দীৰ্ঘম্যাদী ঋণ আগবঢ়াই আছে।
(ঙ) চৰকাৰঃ কৃষিঋণৰ আন এটা উৎস হ’ল দেশৰ চৰকাৰ। এই ধৰণৰ ঋণক টাক্কাভি ঋণ’ (Taccvi) বুলি অভিহিত কৰা হয়। এই ধৰণৰ ঋণ হ্ৰস্বম্যাদী আৰু দীৰ্ঘম্যাদী আৰু ই সাধাৰণতে সংকটৰ সময়ত যেনে— দুর্ভিক্ষ, বানপানী আদিৰ সময়ত আগবঢ়োৱা হয়।
৬৬। ভাৰতৰ কৃষিৰ ওপৰত বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা (WTO) ৰ চুক্তিৰ প্ৰভাৱ কেনেধৰণৰ আলোচনা কৰা। (Discuss the impact of the world trade organization agreement on agriculture in India.)
উত্তৰঃ কৃষি হৈছে সমগ্ৰ মানৱ সভ্যতাৰ আটাইতকৈ পুৰণি সংস্কৃতি। ভাৰতত কৃষিৰ ইতিহাস দহ হাজাৰ বছৰ পুৰণি হ’ব পাৰে। WTO হৈছে শুল্ক আৰু বাণিজ্যৰ ওপৰত সাধাৰণ চুক্তিন (GATT) উত্তৰাধিকাৰী যাক ১৯৪২ চনত স্থাপিত কৰা হৈছিল। GATT য়ে মুঠ ৮টা ৰাউণ্ড ধৰি ৰাখিছিল। আন্তর্জাতিক চুক্তি হিচাপে জনাজাত কৃষিৰ ওপৰত বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ চুজি হৈছে এক মুখ্য চুক্তি যি উৰুগুৱে ৰাউণ্ডৰ (Uruguay Round) সময়ত আলোচনা কৰিছিল আৰু মুঠ ১২৩ খন দেশে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। WTO আইনৰ উদ্দেশ্য হৈছে – মুক্ত আৰু উদাৰ বাণিজ্যৰ প্ৰচাৰ কৰা। কিন্তু এই ধাৰণাটোৰ ব্যাপক অপব্যৱহাৰ হৈছিল। ৰপ্তানী দেশবোৰে তেওঁলোকৰ সামগ্ৰী আমদানিকাৰী দেশবোৰত পেলাই দিয়া আৰম্ভ কৰে যাৰ ফলত উন্নয়নশীল দেশবোৰত অৰ্থনীতিৰ বাবে বিশেষকৈ ভাৰতৰ কৃষিৰ প্ৰতি এক গুৰুতৰ ভাবুকি ৰখা হয়।
কৃষিৰ ক্ষেত্ৰত WTOৰ চুক্তিয়ে ভাৰতীয় কৃষিৰ ওপৰত যথেষ্ট প্ৰভাৱ পেলায়, যিটো ভাৰতে সঁচাকৈয়ে কেইবাবাৰো অনুভৱ কৰিছিল। কৃষিজাত ৰপ্তানি কেইটামান ডাঙৰ MNC আৰু বাণিজ্যিক প্ৰতিনিধিৰ আধিপত্যত আছিল। সম্ভীয়া আমদানিবোৰে সঘনাই ভাৰতীয় বজাৰত আঘাত কৰিছে, যাৰ ফলত কৃষি উৎপাদকসকলৰ মাজত শোকৰ ঢৌ উঠিছে। আলোচনা সময়ত স্বচ্ছতাৰ অভাবৰ বাবে WTO নীতি পৰৱৰ্তী প্ৰভাৱবোৰ অগণতান্ত্রিক আছিল। ভাৰতত নিম্ন উৎপাদনশীলতাৰ বাবে আন কাৰকো আছে। চাউলৰ বজাৰৰ বাহিৰে বিশ্ববজাৰত ভাৰত নগণ্য শক্তি।
কৃষিৰ ক্ষেত্ৰত WTO চুক্তিয়ে ভাৰতৰ কৃষিৰ ওপৰত নেতিবাচক আৰু ইতিবাচক দুয়োধৰণৰ প্রভাব পেলায়। প্রায় ৭০ শতাংশ ভাৰতীয় লোক কৃষিৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে। সেয়েহে সামগ্ৰিক ৰপ্তানি কৃষিজাত সামগ্ৰীৰ আমদানি প্রত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাবে WTO আইনৰ ওপৰত নির্ভৰ কৰে। সেয়েছে, বিশ্ব বাস্তবায়িত সংস্থাৰ নিয়মসমূহে ভাৰতত গ্রাম্য জনসংখ্যাৰ আৰ্থ-সামাজিক পৰিস্থিতি উন্নত কৰাত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰে। দৰাচলতে WTO আইনে প্রত্যক্ষ বা পৰোক্ষভাৱে ভাৰতীয় অর্থনীতিক প্ৰভাৱিত কৰে।
৬৭। চমুটোকা লিখা — (Write short notes-)
(a) মূলধন গঠন (Capital formation)
উত্তৰঃ মূলধন গঠনে প্ৰকৃততে অৰ্থনৈতিক বিকাশৰ এটা অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ দিশক সূচায়। ইয়াৰ অর্থ হৈছে অধিক মূলধনী সামগ্ৰী তৈয়াৰ কৰা আৰু বৃদ্ধি কৰা, যেনে— যন্ত্র, সঁজুলি, কাৰখানা, ভৱন, কেঁচা সামগ্ৰী, ইন্ধন ইত্যাদি অধিক সামগ্রী উৎপাদনত অধিক ব্যৱহাৰ কৰিব লাগিব। ‘মূলধন গঠনক দেশৰ বৰ্তমানৰ উৎপাদন আৰু আমদানিৰ সেই অংশ হিচাপে সংজ্ঞায়িত কৰা হয় যি গণনাৰ সময়ত ব্যৱহাৰ বা ৰপ্তানি কৰা নহয়, কিন্তু ইয়াৰ মূলধনী সামগ্ৰীৰ ভঁৰালত এক সংযোজন হিচাপে ৰাখি থোৱা হয়।
মূলধন গঠন শাখাই বার্ষিক ভিত্তিত বৰ্তমান আৰু স্থিৰ মূল্যত অৰ্থনীতিৰ সকলো খণ্ডৰ বাবে হাৰিয়ানা ৰাজ্যৰ মুঠ স্থিৰ মূলধন গঠনৰ মূল্যাংকন প্ৰস্তুত কৰে—
(ক) ব্যৱহাৰৰ উদ্যোগ।
(খ) প্ৰতিষ্ঠানৰ প্ৰকাৰ।
(গ) সম্পদৰ প্ৰকাৰ।
মূলধন গঠনৰ তিনিটা স্তৰ হ’ল— সঞ্চয়ৰ সৃষ্টি, সঞ্চয়ৰ সংগ্ৰহ আৰু সঞ্চয়ৰ বিনিয়োগ।
(b) কৃষিৰ বৈচিত্র্যতা (Diversification of agriculture)
উত্তৰঃ ভাৰতীয় কৃষিৰ ভিতৰত কৃষিৰ বৈচিত্ৰ্যতা এটি উল্লেখযোগ্য বৈশিষ্ট্য। দেশৰ বিভিন্ন অঞ্চলত মাটিৰ ধৰণ, বৰষুণৰ পৰিমাণ, পানীৰ যোগান আদিৰ ক্ষেত্ৰত থকা বিভিন্নতাৰ ফলত কিছুমান অঞ্চল খাৰালী বতৰৰ সন্মুখীন হৈছে আৰু আন কিছুমান অঞ্চল বানপানীৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে। আন কিছুমান অঞ্চল চাৰিওফালে পানীত আবদ্ধ হৈ থকা অৱস্থা আৰু লবণাক্ত উপাদানৰ বৃদ্ধি আদিৰ সমস্যাৰ সন্মুখীন হৈছে। তদুপৰি দেশৰ বিভিন্ন ৰাজ্যৰ মাজত ভূমি- স্বত্ব প্রথা শ্রমিক সম্পৰ্কৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট পার্থক্য দেখিবলৈ পোৱা যায়। মাটিৰ খণ্ডিতকৰণৰ সমস্যাৰ ক্ষেত্ৰত যথেষ্ট আঞ্চলিক বিভিন্নতা দেখিবলৈ পোৱা যায়। গতিকে ভাৰতৰ কৃষিৰ বৈচিত্ৰ্যতাৰ ফলত সকলো অঞ্চলৰ বাবে এটি সাধাৰণ কৃষি নীতি নিৰ্ণয় কৰা বৰ অসুবিধাজনক। গতিকে দেশৰ কৃষি নীতি নিৰ্ধাৰণ কৰাৰ ক্ষেত্ৰত দেশৰ ভৌগোলিক, অর্থনৈতিক আৰু সামাজিক অৱস্থাসমূহৰ ক্ষেত্ৰত থকা বৈচিত্র্যৰ বিষয়ে বিবেচনা কৰা উচিত।
৬৮। বেচৰকাৰী সংস্থা হিচাপে গ্ৰীণপিচ (Greenpeace) ৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা। (Briefly discuss green peace as a non-governmental organization.)
উত্তৰঃ গ্ৰীণপিচ হৈছে এটা আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় বেচৰকাৰী সংস্থা যিয়ে পৰিৱেশ সুৰক্ষা আৰু সংৰক্ষণৰ বাবে কাম কৰে। ইয়াক ১৯৭১ চনত বেনকুওবাৰ, কানাডাত গঠন কৰা হৈছিল আৰু বৰ্তমান ৪৬ খন দেশত ইয়াৰ ৰাজ্যিক আৰু ৰাষ্ট্ৰীয় কাৰ্যালয় আছে। গ্ৰীণপিচ বৰ্তমান ইয়াৰ কাম কাজৰ বাবে গোটেই বিশ্বতে বিখ্যাত হৈছে।
গ্রীণপিচৰ লক্ষ্য আৰু উদ্দেশ্যঃ গ্রীণপিচে পৰিৱেশ সমস্যাৰ সমাধানৰ বাবে অহিংস আৰু সৃজনীমূলক প্ৰচাৰ চলায়। ইয়াৰ মুখ্য উদ্দেশ্য হৈছে পৃথিৱীখনক বৰ্তমান প্ৰজন্মৰ লগতে ভৱিষ্যত প্ৰজন্মৰ বাবেও বৰ্তাই ৰখা আৰু প্ৰতিপালন কৰা।
গ্রীণপিচৰ মুখ্য লক্ষ্যসমূহ হৈছে—
(ক) পৃথিৱীত সমস্যাৰ সৃষ্টি কৰা বিষয়সমূহ বাছনি কৰা।
(খ) পেলনীয়া আৰু ধ্বংসকাৰীভাৱে মাছ মৰাৰ বাধা দিয়া আৰু সামুদ্রিক সংৰক্ষণৰ বাবে এক আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় নেটৱৰ্ক গঢ়ি তোলা।
(গ) অৱশিষ্ট পুৰণি অৰণ্যসমূহ ৰক্ষা কৰা যাৰ ওপৰত বহুতো মানুহ, পশু-পক্ষী আৰু গছ-গছনি নিৰ্ভৰ কৰে।
(ঘ) নিৰস্ত্ৰীকৰণৰ সপক্ষে কাম কৰা আৰু অস্ত্রশস্ত্ৰৰ ক্ষেত্ৰত অতি কম প্রাকৃতিক সম্পদৰ ব্যৱহাৰ কৰা।
(ঙ) সামাজিক আৰু জৈৱিকভাৱে কৃষি-কৰ্মৰ অভ্যাসৰ দ্বাৰা বহনক্ষম কৃষিৰ প্ৰচাৰ চলোৱা ইত্যাদি।
সততে উন্নয়নৰ নামত আওকাণ কৰা দিশটো ‘পৰিৱেশ সুৰক্ষা’ক গ্ৰীণপিচে লক্ষ্য হিচাপে লৈ আগবাঢ়ি গৈছে।
গ্রীণপিচৰ ভূমিকাঃ
(ক) গ্রীণপিচে জলবায়ু পৰিৱৰ্তন ৰোধৰ বাবে মানৱজাতিক প্রাকৃতিক সম্পদৰ অৱক্ষয়ৰ ৰোধৰ বাবে আহ্বান জনায়। ই মূলতঃ ব্যক্তিৰ দ্বাৰা হোৱা জলবায়ু পৰিৱৰ্তনৰ কাৰকসমূহৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে। ই মানুহৰ ফলত হোৱা জলবায়ু পৰিৱৰ্তন বন্ধ কৰাৰ জৰুৰী প্রয়োজনীয়তাৰ ওপৰত আলোকপাত কৰিছে। তেওঁলোকে বিশ্ব বেংক, এছিয়ান ডেভেলপমেন্ট বেংকৰ দৰে আন্তৰ্জাতিক আগশাৰীৰ সংস্থাসমূহক অভিযোগ কৰে যে, তেওঁলোকে বৃহৎ বিদ্যুৎ প্ৰকল্পৰ বাবে পুঁজি যোগান ধৰে যি পৰিৱেশত প্রতিকূল প্রভাৱ পেলায়। গ্রীণপিচ বা সেউজ শান্তি আন্দোলনে পৰিষ্কাৰ শক্তিখণ্ড বৃদ্ধিৰ প্ৰয়োজনীয়তাৰ ওপৰত গুৰুত্ব আৰোপ কৰে যিয়ে বিদ্যুৎ উৎপাদনৰ বাবে নৱীকৰণযোগ্য শক্তি সম্পদৰ ব্যৱহাৰ কৰে। তেওঁলোকে দাবী কৰে যে, জীৱাশ্ম ইন্ধন জ্বলাই বৃহৎ-বৃহৎ শক্তিখণ্ডই পৰিৱেশক যথেষ্ট পৰিমানে অৱনমিত কৰিছে।
(খ) নৱ্য উদাৰতাবাদ আৰু গোলকীকৰণৰ দ্বাৰা ৰাষ্ট্ৰসমূহৰ তীব্ৰ বিকাশ হ’ব বুলি ধাৰণা কৰা হৈছিল যদিও প্ৰকৃতাৰ্থত নব্য উদাৰতাবাদে নিবনুৱা দূৰীকৰণ আৰু বহনক্ষম উন্নয়ন নিশ্চিত কৰিব নোৱাৰিলে। ৰাজহুৱা পৰিবহণ, আৱৰ্জনা পানী শোধন, নৱীকৰণযোগ্য শক্তিখণ্ড ইত্যাদিত কর্মশক্তি বৃদ্ধি কৰিলে নিৱনুৱা সমস্যা হ্রাস হোৱাৰ লগতে ইতিবাচক পৰিৱেশগত প্রভাব সৃষ্টি কৰিব পাৰে বুলি সেউজ শক্তিয়ে ঠাৱৰ কৰে।
(গ) গ্রীণপিচে ভাৰতত ই-আৱৰ্জনা পুনৰ্ব্যৱহাৰৰ প্রভাৱৰ বিষয়ে গৱেষণা কৰিছিল। ভাৰতবৰ্ষত ই-আৱৰ্জনা পুনর্ব্যৱহাৰ অত্যন্ত অনিয়ন্ত্রিত। ই অনিয়ন্ত্রিত ই-আৱর্জনা পুনৰ্ব্যৱহাৰৰ পৰিণাম অধ্যয়ন কৰিছিল। গ্রীণপিচে অধ্যয়নৰ দ্বাৰা লক্ষ্য কৰিছিল যে, বৈদ্যুতিক সঁজুলিত ব্যৱহৃত বিপদজনক ৰাসায়নিক পদাৰ্থবোৰ পুনৰ্ব্যৱহাৰৰ সময়ত বায়ুমণ্ডলত এৰি দিয়া হৈছিল । ই-আৱৰ্জনাৰ পুনৰ্ব্যৱহাৰ কৰা এলেকাবোৰত ভূ-গর্ভস্থ পানী আৰু বায়ু দূষিত হয়। ই পুনৰ্ব্যৱহাৰ কৰা কামৰ কৰ্মী আৰু চাৰিওফালৰ সম্প্ৰদায়ৰ স্বাস্থ্যৰ ওপৰতো বিৰূপ প্ৰভাব পেলায়। সেয়েহে গ্রীণপিচে এক বিকল্প নীতিৰ বাবে চেষ্টা কৰি আছে, যিয়ে বৈদ্যুতিক সামগ্রী নিৰ্মাতাক সামগ্ৰীৰ পুনর্ব্যৱহাৰৰ দ্বায়িত্ব আৱণ্টন কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰা সুৰক্ষিত পুনৰ্ব্যৱহাৰৰ পদ্ধতিবোৰ এক নিয়ম হৈ পৰিব আৰু ই-সামগ্ৰীবোৰত বিপদজনক পদাৰ্থৰ ব্যৱহাৰ নাইকিয়া কৰা হ’ব।
সমালোচনাঃ
বিভিন্ন সময়ত গ্ৰীণপিচে বিভিন্ন সমালোচনাৰ সন্মুখীন হৈ আহিছে। যেনে—
(ক) সমালোচকসকলে কয় যে, গ্রীণপিচ চলোৱা প্ৰচাৰ অভিযানবোৰ অতিৰঞ্জিত আৰু অবৈজ্ঞানিক। তেওঁলোকে এনে অতিৰঞ্জিত আৰু অবৈজ্ঞানিক প্ৰচাৰসমূহ আদালতলৈ গৈ তাৰ পৰা সমৰ্থন কৰা দাবী কৰে। তেওঁলোকে উত্থাপন কৰা দাবীবোৰ যুক্তিসন্মত নহয়।
(খ) আভ্যন্তৰীণ দলীয় গঠনঃ ৱিন প্ৰাণ্টৰ মতে, গ্রীণপিচ হৈছে এক পদানুক্রমিক আৰু অগণতান্ত্রিক সংগঠন যিয়ে কৰা অভিযানবোৰৰ ওপৰত ইয়াৰ সদস্যসকলৰ খুব কম নিয়ন্ত্রণ ৰখাৰ অনুমতি দিয়ে। গ্রীণপিচৰ এক কঠোৰ আমোলাতান্ত্ৰিক আৰু সীমাৰেখাৰ আধিপত্যবাদী আভ্যন্তৰীণ গাঁথনি আছে।
(গ) সোণালী চাউলৰ বিৰোধিতাঃ গ্ৰীণপিচে সোণালী ধানৰ বা চাউল ৰোৱাৰ বিৰোধিতা কৰি কয় যে, ই আনুবংশিক সংশোধিত খাদ্যৰ ৰাস্তা মুকলি কৰিব। ২০১৩ চনৰ ছেপ্তেম্বৰ মাহত কেইবাজনো বিশিষ্ট বিজ্ঞানীয়ে গ্রীণপিচক সোণালী চাউলৰ বিৰোধিতাৰ বাবে গৰিহণা দি এখন পত্ৰ প্ৰকাশ কৰিছিল যে, সোণালী চাউল হৈছে এক প্ৰকাৰৰ চাউল যাক সংশোধন কৰাৰ ফলত ইয়াত সাধাৰণ চাউলতকৈ অধিক ভিটামিন ‘এ’ থাকে যিয়ে দৰিদ্ৰ দেশবোৰত যোগান ধৰি উপযুক্ত পুষ্টি প্ৰদান কৰিব।
যদিও গ্ৰীণপিচক বিভিন্ন ধৰণেৰে সমালোচনা কৰা হৈছে, তথাপি পৰিৱেশ সুৰক্ষা আন্দোলনৰ ক্ষেত্ৰত ইয়াৰ যথেষ্ট অৰিহণা আছে। গ্ৰীণপিচৰ আগতে বিভিন্ন সংগঠনে পৰিবেশ অৱক্ষয়ৰ বিৰুদ্ধে মাত মাতিছিল যদিও এইবোৰে নীতি নির্ধাৰণত কোনো বিশেষ ভূমিকা পালন কৰিব নোৱাৰিলে। গ্রীণপিচৰ আন্দোলনৰ ফলস্বৰূপে এতিয়া অধিক সংখ্যক চৰকাৰে পৰিবেশ সুৰক্ষাক অৰ্থনৈতিক আৰু ৰাজনৈতিক নীতিৰ মূলসুঁতিত একত্ৰিত কৰিছে। গ্ৰীণপিচ আন্দোলনৰ ফলতেই এক নব্য ধাৰণা ‘সেউজীয়া চাকৰি’যি পৰিৱেশ পুনৰুথানত সহায় কৰে আৰু গুৰুত্ব বিষয় হিচাপে স্থান লাভ কৰিছে।
৬৯। কৃষিখণ্ডত প্ৰৱৰ্তন কৰা ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৱলীৰ প্ৰয়োজনীতা আৰু ধৰণ ব্যাখ্যা কৰা। (Explain the requirements and types of land reform measures introduced in agriculture.)
উত্তৰঃ প্ৰকৃত কৃষকক ভূমিৰ মালিকীস্বত্ব প্ৰদান কৰি তেওঁলোকৰ সামাজিক ন্যায় আৰু অর্থনৈতিক সুৰক্ষা প্ৰদান কৰিবলৈ গ্ৰহণ কৰা আনুষ্ঠানিক ব্যৱস্থাসমূহকে ভূমি সংস্কাৰ বোলা হয়। মধ্যস্থতাকাৰীৰ অৱসান, কৃষকক ভূমি দখলীস্বত্বৰ নিৰাপত্তা প্রদান, মালিকীস্বত্বৰ সংস্কাৰ, কৃষি গোটৰ সীমা নিৰ্ধাৰণ, ৰাজহ নিৰ্দ্ধাৰণ আদি ব্যৱস্থা ভূমি সংস্কাৰৰ বিভিন্ন দিশ। ভাৰত তথা অসমত কৃষি অর্থনীতিৰ উন্নয়নৰ বাবে ভূমি সংস্কাৰ অতি প্ৰয়োজনীয় হৈ পৰিছে। কাৰণ দিনক দিনে ভূমিৰ উৎপাদিকা শক্তি সংৰক্ষণ ক্ষমতা কমি আহিবলৈ ধৰিছে। তদুপৰি কৃষিগোট পৰিধি বংশানুক্ৰমে ক্ষুদ্ৰতৰ হৈ অহা পৰিলক্ষিত হৈছে। গতিকে কৃষি ভূমিৰ সংস্কাৰৰ যোগেদি কৃষি ক্ষেত্ৰলৈ আমূল পৰিবৰ্তন অনাৰ আৱশ্যক হৈ পৰিছে।
কৃষি ভূমি সংস্কাৰৰ ব্যৱহাৰৰ গুৰুত্বসমূহ হৈছে—
(ক) মধ্যভোগীসকলক উচ্ছেদ সাধন কৰা।
(খ) ভূমি সংস্কাৰৰ জৰিয়তে কৃষি ভূমিৰ প্ৰকৃত গৰাকীক তথা প্রকৃত কৃষকক ভূমিৰ মালিকীস্বত্ব প্ৰদান কৰা।
(গ) ভূমি সংস্কাৰৰ যোগেদি কৃষিকাৰ্যৰ বাবে কৃষকে দিবলগীয়া খাজনাৰ নিৰিখ নিৰ্ধাৰণ কৰা।
(ঘ) ভূমিৰ ওপৰত থকা দখলীস্বত্ব আৰু মালিকীস্বত্বৰ নিৰাপত্তা প্ৰদান কৰা।
(ঙ) কৃষকৰ কৃষি ভূমিৰ উৰ্দ্ধসীমা নিৰ্ধাৰণ কৰা।
(চ) কৃষি গোটক কৃষি ক্ৰয় কৰাৰ অধিকাৰ প্ৰদান কৰাত গুৰুত্ব দিয়া।
এইদৰে ভূমি সংস্কাৰ ব্যৱস্থাৰ প্ৰয়োজনীয়তাসমূহ ফহিয়াই চাব পাৰি।
৭০। সেউজ বিপ্লব কি ? ইয়াক কিয় প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল আৰু ই কিদৰে কৃষকসকলক লাভান্বিত কৰিছিল? চমুকৈ ব্যাখ্যা কৰা। (What is the Green Revolution? Why was it introduced and how did it benefit farmers? Explain briefly.)
উত্তৰঃ সেউজ বিপ্লৱে বিশেষকৈ ধান, ঘেঁহুৰ উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ ব্যৱহাৰৰ ফলত কৃষি উৎপাদনৰ যথেষ্ট বৃদ্ধি ঘটাটো বুজায়। উন্নত প্রযুক্তিবিদ্যাৰ সহায়ত কৃষি উৎপাদন বৃদ্ধি কৰি খাদ্যাভাৱ আঁতৰ কৰিবলৈ ভাৰত চৰকাৰে দ্বিতীয় পৰিকল্পনাৰ শেষৰ পিনে কেতবোৰ ব্যৱস্থা হাতত লৈছিল। ইয়াৰ ফলত পাঞ্জাৱ, হাৰিয়ানা, উত্তৰ প্ৰদেশ আদি ৰাজ্যত কৃষি উৎপাদন যথেষ্ট বৃদ্ধি পাইছিল। ভাৰতীয় কৃষিৰ ক্ষেত্ৰত বৈপ্লৱিক পৰিৱৰ্তন আনিবৰ বাবে ইয়াক প্ৰৱৰ্তন কৰা হৈছিল।
ইয়াৰ ফলত কৃষকসকল যথেষ্ট পৰিমাণে লাভান্বিত হৈছিল, যেনে—
(ক) উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ আঁচনি (HYVP)খন ব্যৱহাৰৰ ফলত উচ্চ উৎপাদনক্ষম বীজ, কীট-পতংগ নাশক পদার্থ, জলসিঞ্চন আদিৰ পৰ্যাপ্ত ব্যৱহাৰ পৰিলক্ষিত হৈছিল।
(খ) এই নতুন কৌশলৰ ফলত দেশৰ খাদ্য সংকটৰ প্ৰয়োজন পূৰণ কৰিছিল।
(গ) কৃষিৰ উৎপাদনশীলতা বৃদ্ধি কৰা সম্ভৱ হৈছিল আৰু খাদ্যৰ উৎপাদন বৃদ্ধি কৰি খাদ্যৰ আমদানিৰ পৰিমাণৰ হ্ৰাস কৰিবলৈ সক্ষম হৈছিল।
(ঘ) অতি কম সময়ৰ ভিতৰত আন আন শস্য, যেনে –
জোৱাৰ, বাজৰা ইত্যাদিলৈ উৎপাদন প্রক্রিয়া বিকশিত হৈছিল।
(ঙ) এই আঁচনিৰ অধীনত থকা অঞ্চলৰ পৰিমাণ বৃদ্ধি কৰা হৈছিল আৰু ১৯৯৫-৯৬ চনত
মুঠ খেতি মাটিৰ পৰিমাণ ৭৫.০ নিযুত হেক্টৰলৈ বৃদ্ধি পাইছিল।
৭১। ভাৰতৰ কৃষি পণ্যৰ বাণিজ্যৰ ওপৰত বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ প্ৰভাৱসমূহ লিখা। (Write the impacts of WTO on India’s agribusiness.)
উত্তৰঃ ভাৰতৰ কৃষি পণ্যৰ বাণিজ্যৰ ওপৰত বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাৰ প্রভাৱ সমূহ মিশ্ৰ প্ৰকৃতিৰ। এই সমূহ তলত আলোচনা কৰা হ’ল –
(ক) বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থা গঠনৰ তিনি বছৰৰ পিছত কৃষি পণ্যৰ আমদানি উৰ্দ্ধমুখী হ’বলৈ ধৰে আৰু ৰপ্তানি ক্ষিপ্ৰ গতিত হ্রাস পায়। আন্তর্জাতিক বজাৰত কৃষি সামগ্ৰীৰ দাম দ্ৰুত গতিত হ্ৰাস পোৱাৰ ফলত ভাৰতৰ কৃষি পণ্যৰ ৰপ্তানি অধিকভাৱে ক্ষতিগ্রস্থ হয়।
(খ) ভাৰতৰ সাধাৰণ চাউল আৰু গমে আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় প্ৰতিযোগিতাৰ সন্মুখীন হ’ব পৰা নাই। ৰপ্তানি সামগ্ৰীসমূহ, যেনেঃ চাহ, কফি আদিৰ আন্তৰ্জাতিক বজাৰৰ দাম হ্ৰাস পোৱাৰ ফলত পৰিমাণগতভাৱে ৰপ্তানি হ্রাস নাপালেও বিদেশী মুদ্ৰা অৰ্জনত ভাৰত ক্ষতিগ্ৰস্থ হৈছে।
(গ) আন্তর্জাতিক বজাৰত কৃষি পণ্যৰ চৰকাৰী আৰ্থিক সাহায্য বন্ধ কৰি, বাণিজ্য শুরু হ্রাস কৰি আৰু বিভিন্ন চৰকাৰী বাধা- নিষেধ আঁতৰাই বিশ্ব বাণিজ্য সংস্থাই আন্তর্জাতিক বজাৰখন অধিক শক্তিশালী আৰু প্ৰতিযোগিতাপূৰ্ণ কৰি তোলাৰ লক্ষ্য আগত ৰাখিছে।
